รายงานการวิจัย - Thai-Explore

รายงานการวจย

เรอง

การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร

A Study of Attitudes toward Santosa (contentment) Behaviors of Students of Standard VIII in Bangkok

โดย

ผชวยศาสตราจารย ดร. สมศกด บญป

คณะครศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๕๒

ไดรบอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

MCU RS 610652032

รายงานการวจย

เรอง



โดย


คณะครศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พ.ศ. ๒๕๕๒

ไดรบอดหนนการวจยจากมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

MCU RS 610652032

(ลขสทธเปนของ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)

Research Report


By

Assistant Profersor Dr. Somsak Boonpoo

Faculty of Education Mahachulalongkornrajavidyalaya University

B.E. 2009

Research Project Supported by Mahachulalongkornrajavidyalaya University

MCU RS 610652032

(Copyright Mahachulalongkornrajavidyalaya University)

ก

ชอรายงานการวจย: การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร

ผวจย: ผศ.ดร.สมศกด บญป สวนงาน: คณะครศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ปงบประมาณ: ๒๕๕๒ ทนอดหนนการวจย: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

บทคดยอ

การวจยเรอง “การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร” มวตถประสงคเพอศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ และเพอศกษาเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนจาแนกตามปจจยพนฐานและขนาดโรงเรยน ของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร การวจยเชงสารวจ (Survey Research) เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามกบกลมตวอยางท เปนนกเรยนทกาลงศกษาอยช นมธยมศกษาปท ๒ ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓ จาก ๙ โรงเรยน จานวน ๓๕๓ คน วเคราะหขอมลโดยการหาความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน การทดสอบคาท (t-test) และการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way Analysis of Variance) ผลการวจยสรปไดดงน ๑. ในเขตกรงเทพมหานคร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดานกพบวา นกเรยนมเจตคตในระดบมากทกดาน เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอย ไดแก ๑) ดานยนดตามได ขอทนกเรยนมเจตคตสงสด ๓ อนดบแรก คอ ๑) ยนดตามได ๒) ยนดตามม และ ๓) ยนดตามควรตามลาดบ ๒. การวเคราะหเปรยบเทยบระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครจาแนกตามเพศ ระหวางชายและหญง โดยภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดาน กพบวา ไมแตกตางกน ๓. การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว

ข

(One– Way Analysis of Variance: ANOVA) ผลการวจยสรปวา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ทมเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา ตางกนมเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ ไมแตกตางกน ขอเสนอแนะ จากผลการวจยครงน มขอเสนอแนะซงสรปไดดงน ๑. ดานยนดตามได ควรมการปลกฝงคานยมเกยวกบการดาเนนชวตทถกตองตามหลกเศรษฐกจพอเพยงแกเดก โดยผปกครอง ครและบคลากรทางการศกษา ใหการสนบสนนและสงเสรมอยางตอเนองในกจกรรมการเรยนการสอนทหลากหลายรปแบบ มการจดนทรรศการ การทศนศกษา หรอการเสวนาทางวชาการ เปนตน ๒. ดานยนดตามม ควรมการจดกจกรรมทสงเสรมการประหยด เสรมสรางทศนคตทดแกเดกใหรจกยนดตามสมควรแกฐานะของครอบครว เหมาะสมกบรายได มงเนนปลกฝงจากการจดกจกรรมเสรมหลกสตร การจดนทรรศการ และการทศนศกษา เปนตน ๓. ดานยนดตามควร ควรมการจดกจกรรมทสงเสรมพฤตกรรมเชงจรยธรรมแกเดก โดยมงเนนดานการมวนยในตนเอง ความประหยด ความกตญญ และความสภาพ เชน การจดกจกรรมเขาคายจรยธรรม คายพทธบตร กจกรรมสงเสรมการใชภาษาไทย เปนตน เพอสงเสรมใหเดกมเจตคตทดตอการเรยน ตอสงคม สภาพแวดลอม และคนรอบขาง ซงสงเหลานมอทธพลสงตอการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมของเดก

ค

Research Title: A Study of Attitudes toward Santosa (contentment) Behaviors of Students of Standard VIII in Bangkok

Researchers: Asst. Prof. Dr. Somsak Boonpoo Department: Faculty of Education, Mahachulalongkornrajavidyalaya

University Fiscal Year: B.E. 2552/2009 Research Scholarship Sponsor: Mahachulalongkornrajavidyalaya University

ABSTRACT

The research entitled ‘A Study of the Attitudes toward Santosa (contenment) Behaviors of Students of Standard VIII in Bangkok’ aims to study Standard VIII students’ attitudes toward Santosa (contenment) behaviors, and to comparatively study Standard VIII students’ attitude toward Santosa (contenment) behaviors classified by basic factors and school sizes in the educational areas of Bangkok. This is a survey research. The data were collected by administering questionnaires to 353 Standard VIII students from 9 schools in the Educational Area of Bangkok in the academic year 2011. Statistics used for the data analysis are Percentage, Mean ( ), Standard Deviation (S.D.), t-test and One-Way Analysis of Variance. The results of the study were as follows: 1. Regarding the Bangkok Standard VIII students’ attitudes on the Santosa (contentment) behaviors, it was found that their attitudes, as a whole, were in a high level. When considering for each aspect, it was also found that all aspects of students attitudes were in high level in the following orders: contentment with what one gets and deserves to get, contentment with what is within one’s capacity and contentment with what is befitting. 2. Regarding the result of the comparative analysis of the Bangkok Standard VIII students’ attitude toward santosa behavior classified by males and females, it was, as a whole, found that they were not significantly different in their attitudes which was not in accordance with the hypothesis set up and while individually considering, it was also found not to be significantly different.

ง

3. Concerning the comparative analysis of the Bangkok Standard VIII students’ attitude toward the santosa (contentment) behaviors classified by Grade Points Average of all subjects, the size of schools, and parents’ occupation and status through the One-Way Analysis of Variance (ANOVA), it was found that the students who have different GPA, different sizes of schools and different parents’ occupation and status were not different in their attitudes toward Santosa (contentment) behaviours.

Comments and suggestions From research findings, comments and suggestions were made as follows: 1. Regarding the contenment with what one gets and deserves to get (Yathābala-Santosa), there should be the cultivation of a value of Sufficiency Economy in children by the continuous support and promotion of guardians, teachers and educational personnel with a variety of learning and teaching activities and there should be educational exhibition and tour as academic seminar. 2. Concerning the contentment with what is within one’s strength or capacity (Yathābala-santosa), there should be the organization of activities promoting economy and cultivation of favourable attitudes in the children in order to make them contented with the status and incomes of their family with the emphasis on the organization of co-curriculum activities including educational exhibition and tour. 3. As for the contentment with what is befitting (Yathāsaruppa-santosa), there should be the organization of activities promoting moral behaviours in children with the emphasis on self-discipline, economy, qratefulness and politeness, such as moral camp, Buddhaputta Camp and the Thai Language Promotion Camp. This is for promoting favourable attitudes toward learning, society, environmental situations and the close people which will influence the changes in students’ attitudes and behaviours.

จ

กตตกรรมประกาศ รายงานวจย เรองการศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในกรงเทพมหานคร สาเรจดวยด เนองจากไดรบความอนเคราะหจาก ผศ.ดร.อนถา ศรวรรณ ผศ.ดร.สน งามประโคน อาจารยเกษม แสงนนท และเพอนรวมงานทใหความอนเคราะห ใหคาปรกษา ขอชแนะ ตลอดจนแกไขขอบกพรองตาง ๆ และคอยใหกาลงใจ จงทาใหงานวจยเลมนสมบรณ สาเรจไปไดดวยด ผวจยรสกซาบซงอยางยง ขอกราบขอบพระคณทกทานทมสวนรวมในครงน ผวจยขอกราบขอบพระคณ พระครปลดสวฒนวชรคณ ผอานวยการสถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย คณะกรรมการผทรงคณวฒ ผเชยวชาญทใหความอนเคราะหเมตตาตรวจสอบหาความเทยงตรงของเนอหางานวจยเรองศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในกรงเทพมหานคร ขอขอบพระคณผอานวยการโรงเรยน บคลากรทภายในโรงเรยนททาการศกษาเกบขอมลวจย ใหความอนเคราะหเออเฟอขอมลทางวชาการในการศกษาวจย จงทาใหงานวจยครงนสาเรจลลวงไปไดดวย ผวจยจงขอกราบขอบพระคณทกทานไว ณ โอกาสน ผศ.ดร.สมศกด บญป พฤษภาคม ๒๕๕๕

๑๖ กมภาพนธ ๒๕๕๔

ฉ

สารบญ

บทคดยอภาษาไทย …………………………………………………………………….... ก บทคดยอภาษาองกฤษ ………………………………………………………………..…. ค กตตกรรมประกาศ …………………………………………………………………..….. จ สารบญ ……………………………………………………………………………..…… ฉ สารบญตาราง ……………………………………………………………………..…….. ฌ สารบญแผนภม …………………………………………………………………..……... ฎ คาอธบายสญลกษณและคายอ ……………………………………………………..……. ฏ

บทท ๑ บทนา …………………………………………………………………..……… ๑ ๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ........... ……………………...…….. ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ……………………………………………..…… ๔ ๑.๓ ปญหาการวจย …………………………………………………….…....…... ๔ ๑.๔ ขอบเขตการวจย .........…………………………………………………..…. ๔ ๑.๕ นยามศพททใชในการวจย ……………………………………………..…... ๖ ๑.๖ สมมตฐานในการวจย …………………………………………...........…..… ๗ ๑.๗ ประโยชนทจะไดจากการวจย ………………………..…………………..… ๘

บทท ๒ แนวคด ทฤษฎและผลงานวจยทเกยวของ ……………………..………..…… ๙ ๒.๑ แนวคดเกยวกบเจตคต …………………………………………………..…. ๑๑ ๒.๒ ความหมายของเจตคต ………………………………………………..……. ๑๒ ๒.๓ ทฤษฎเกยวกบเจตคต ………………………………………………..…….. ๑๗ ๒.๔ ความเปนมาของสนโดษ ……………………………………………..……. ๒๘ ๒.๕ สนโดษโดยองคธรรม ความมงหมายของสนโดษ …………………..…….. ๔๗ ๒.๖ หลกธรรมทมสวนคลายกบสนโดษ …………………………………..…… ๖๒ ๒.๗ ประเภทของความสนโดษ …………………………………………..……... ๖๗ ๒.๘ โทษทเกดจากการขาดความสนโดษ ………………………………..……… ๗๗ ๒.๙ วธการสรางความสนโดษใหเกดขนในสงคม ………………………..……. ๘๑ ๒.๑๐ ฐานะและคณคาของสนโดษ ………………………………………..……. ๘๘ ๒.๑๑ งานวจยทเกยวของ ………………………………………………..……… ๙๖

ช

๒.๑๒ กรอบแนวคดในการวจย ………………………………………..………. ๑๐๒

บทท ๓ วธดาเนนการวจย ……………………………………………………..………. ๑๐๓ ๓.๑ รปแบบการวจย ……………………………………………………..….….. ๑๐๓ ๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง …………………………………………..….…. ๑๐๔

๓.๓ เครองมอการวจย ……………………………...........……………..….…… ๑๐๕

๓.๔ การเกบรวบรวมขอมลการวจย ……………………………………..……… ๑๐๕ ๓.๕ การทดสอบเครองมอ ……………………………………………..…….…. ๑๐๕

๓.๖ การวเคราะหขอมล …………………………………………………..….…. ๑๐๗

๓.๗ สถตทใชในการวเคราะหขอมล ……………………………….….....…….. ๑๐๗

บทท ๔ ผลการวเคราะหขอมล ………………………………………………..……….. ๑๐๙ ๔.๑ ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม วเคราะหขอมลโดยการแจกแจง

ความถ (Frequency) และหาคารอยละ (Percentage) ………………..…….. ๑๐๙

๔.๒ เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษา ปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร วเคราะหขอมลโดยการหาคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ……………………………………..…...

๑๑๓

๔.๓ การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของ นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครจาแนกตามเพศ โดยการทดสอบคาท (t-test) ………………………………………..……...

๑๑๗

๔.๔ การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของ นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรด เฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพ ของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) ………………………………..…………

๑๑๘

บทท ๕ สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ ………………………………..…..……… ๑๒๙ ๕.๑ สรปผลการวจย …………………………………………………..………… ๑๒๙ ๕.๒ อภปรายผล …............……………………………………………..………. ๑๓๒ ๕.๓ ขอเสนอแนะ ……………………………………………...………..……… ๑๓๖

ซ

บรรณานกรม …………………………………………………………………..………... ๑๓๗ ภาคผนวก ภาคผนวก ก บทความวจย ………………………....................………..……….. ๑๔๓ ภาคผนวก ข ตารางกจกรรมสงเสรมคายคณธรรมจรยธรรมดานการใชจาย...….. ๑๕๑ ภาคผนวก ค แบบสอบถามเพอการวจย .........................................................…... ๑๕๓ ภาคผนวก ง รปภาพกจกรรมดาเนนการวจย .................................................…... ๑๕๘ ประวตผวจย …………………………………………………………………..………… ๑๖๒

ฌ

สารบญตาราง

ตารางท หนา

๔.๑ แสดงจานวนและรอยละขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม ……………………. ๑๑๐ ๔.๒ แสดงคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอ

พฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ในเขตกรงเทพมหานคร โดยภาพรวม …………………………………………………….

๑๑๓ ๔.๓ แสดงคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอ

พฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามได ………………………………………………….

๑๑๔ ๔.๔ แสดงคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอ

พฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามม …………………………………………………..

๑๑๕ ๔.๕ แสดงคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอ

พฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามควร …………………………………………………

๑๑๖ ๔.๖ การวเคราะหเปรยบเทยบระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของ

นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเพศ โดยการทดสอบคาท (t-test) ………………………………………………………………..

๑๑๗ ๔.๗ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชน

มธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA)

๑๑๙ ๔.๘ แสดงผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรม

ดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ดานยนดตามม …………………………………..

๑๒๐ ๔.๙ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชน

มธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามขนาดโรงเรยน โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One–Way Analysis of Variance: ANOVA) …….

๑๒๑

ญ

ตารางท หนา

๔.๑๐ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามอาชพบดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) ……

๑๒๒

๔.๑๑ แสดงผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามอาชพบดา ดานยนดตามควร ……………………………………………

๑๒๓

๔.๑๒ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามอาชพมารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) ……

๑๒๔

๔.๑๓ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามสถานภาพของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) …………………………………………………………………………….

๑๒๕

๔.๑๔ แสดงผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามสถานภาพของบดามารดา ดานยนดตามม ………………………………

๑๒๖

๔.๑๕ สรปโดยภาพรวมการวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความ สนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตาม เพศ เกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา ……………………………………………………………………..

๑๒๗

ฏ

สารบญแผนภม

แผนภมท หนา

๒.๑ ขนตอนกระบวนการเปลยนแปลงเจตคต ……………………………………….. ๒๒ ๒.๒ การรบรเจตคตของบคคล ……………………………………………………….. ๒๖ ๒.๓ กรอบแนวคดในการวจย ………………………………………………………… ๑๐๒

ฏ

คาอธบายสญลกษณและคายอ ก. คายอเกยวกบพระไตรปฎก

วทยานพนธฉบบนใชพระไตรปฎก ภาษาบาล อกษรไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๐๐ เรยกยอวา “ฉบบมหาจฬาเตปฎก” และพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เฉลมพระเกยรตสมเดจพระนางเจาสรกต พระบรมราชนนาถ พทธศกราช ๒๕๓๙ ผวจยอางพระไตรปฎก เรยงตามคมภร ตามทไดระบแลวในเชงอรรถและอกษรยอ ในวทยานพนธฉบบน อางองโดยจะระบ เลม / ขอ / หนา หลงคายอชอคมภร เชน ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๓๖/๘๑. หมายถง สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค พระไตรปฎกเลมท ๑๐ ขอท ๑๓๖ หนา ๘๑

พระวนยปฎก

ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)

พระสตตนตปฎก

ท.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค (ภาษาไทย) ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฎกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ม.อ. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย อปรปณณาสก (ภาษาไทย) ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย) อง.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ตกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย) อง.อฎฐก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย อฎฐกนบาต (ภาษาไทย) อง.นวก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย นวกนบาต (ภาษาไทย) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.ชา.เอกก. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย เอกนบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.ชา.ตก. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ทกนบาต ชาดก (ภาษาไทย)

ฐ

ข.ชา.วสต. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย วสตนบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.ชา.จตตาลส. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย จตตาลสนบาต ชาดก (ภาษาไทย) ข.จรยา. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย จรยาปฎก (ภาษาไทย) ข. คายอเกยวกบคมภรอรรถกถา

ในการอางองอรรถกถาภาษาไทย ผศกษาไดใชพระไตรปฎก ฉบบมหามกฏราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๒๕ ระบอกษรยอ ตวเลขประจาเลมอรรถกถาภาษาไทย เชน ข.ธ.อ. (ไทย) ๑/๒/๘๙. ซงหมายถง พระสตรและอรรถกถาแปล ขททกนกาย ธมมบท ภาษาไทย เลมท ๑ ภาคท ๒ หนา ๘๙

อรรถกถาพระสตตนตปฎก

ท.ปา.อ. (ไทย) = ทฆนกาย สมงคลวลาสน ปาฎกวรรค อรรถกถา (ภาษาไทย)

ม.ม.อ. (ไทย) = มชฌมนกาย ปปญจสทน มลปณณาสก อรรถกถา (ภาษาไทย)

บทท ๑

บทนา

๑. ๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา นกเรยนคอพลงทสาคญของชาตในอนาคต เพราะฉะนนปญหาของนกเรยนถอวาเปนปญหาของชาตททกหนวยงานท งภาครฐและเอกชนตองชวยกนหาทางแกปญหาพฤตกรรม ทเหมาะสมของนกเรยน ดงนนการทจะแกปญหาและพฒนาพฤตกรรมของนกเรยนใหเปนพลเมองทดในอนาคต นน จะดาเนนการใหสอดคลองกบเปาหมายของพระราชบญญตการศกษาแหงชาตพ.ศ. ๒๕๔๒ ทวา การจดการศกษาตามหลกสตรนนตองเปนไปเพอพฒนาคนไทยใหเปนมนษย ทสมบรณทงรางกาย จตใจ สตปญญา มความรและคณธรรม มจรยธรรมและวฒนธรรมแหงความเปนคนไทยในการดารงชวต สามารถอยรวมกบผอนไดอยางมความสข ปญหาพฤตกรรมของนกเ รยนทไมเหมาะสมในปจจบนน น มผลการวจยและขอเสนอแนะของนกวชาการสาขาศาสตรตาง ๆ วา สบเนองมาจากการเกดวกฤตทางเศรษฐกจ สงคมทวโลกและประเทศไทยมนกวชาการทงหลายพยายามหาวธเพอแกปญหาทไดรบผลกระทบตอวถชวตความเปนอยของบคคลและสงคมทไดเผชญอยในขณะน โดยเฉพาะนกเรยนทไดรบอทธพลกระแสคานยมวฒนธรรมตะวนตกทหลงไหลเขามาในรปแบบตาง ๆ ทงนมผลมาจากการพฒนาประเทศทมงเนนไปสความทนสมย ตามกระแสความเจรญทางดานเทคโนโลยและวตถ หรอเรยกยคนเปนยคบรโภคนยม เปนเหตใหมผลกระทบดานจตใจกอใหเกดปญหาดานพฤตกรรมของนกเรยนในดานตาง ๆ ตามมาอกมากมายสอดคลองกบผลการวจยของ สน งามประโคนและคณะทาวจยเรองการศกษาคณธรรมและจรยธรรมของนกศกษาในระดบอดมศกษาในกรงเทพมหานครและปรมณฑล พบวา ปญหาและอปสรรคทพบมากทสด คอ นกศกษาตดเพอนและมพฤตกรรมเลยน แบบซงกนและกน แมจะรวาสงนนไมถกตอง นอกจากนนผลการวจยยงพบวา ๑) นกศกษาชอบเปลยนพฤตกรรมแบบสงคมตะวนตก เชน การแตงกาย การใชจายฟมเฟอย การเปลยนทรงผม เปนตน ๒) สภาพแวดลอมทางสงคมและสอประเภทตาง ๆ มอมเมานกศกษาใหเกดพฤตกรรมการ

๒

บรโภคอยางขาดสต และ ๓) นกศกษายงหลงคาโฆษณาชวนเชอสงบรโภคและอปสรรคตาง ๆ ทางวทย โทรทศน โดยขาดวจารณญาณทด๑ กรมวชาการ กระทรวงศกษาธการมองเหนวาการทจะแกปญหาพฤตกรรมนกเรยนทมพฤตกรรมทไมเหมาะสมดงกลาวนน จาเปนตองแกปญหาการจดการศกษาดานศลธรรมในโรงเรยนท งระบบโดยไดจดต งคณะอนกรรมการจดทารายละเอยดสาระการเรยนรพระพทธศาสนาในหลกสตรการศกษาขนพนฐานพทธศกราช ๒๕๔๔ รวมกบมหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลยและมหาวทยาลย มหามกฏราชวทยาลย โดยมพระเทพโสภณ (ประยร ธมมจตโต) อธการบดมหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย เปนประธานในสมยน น และไดมการศกษาวจยตดตามผลการเรยนการสอนวชาพระพทธศาสนาในโรงเรยนอยางตอเนอง ดงผลการวจยของชนสรา ศลานกจ เรองการศกษาพฤตกรรมเชงจรยธรรมของนกเรยนชวงชนท ๓ ในโรงเรยนสาธตมหาวทยาลยรามคาแหง พบวา นกเรยนหมนศกษาหาความรเ พมเตมจากหองสมด หนงสอพมพ และเตรยมบทเรยนลวงหนากอนเขาเรยน การวางแผนการใชเงนและเกบออมอยางเปนสดเปนสวนและทาอาหารรบประทานเองอยในระดบปานกลาง ชใหเหนวานกเรยนยงขาดจตสานกทถกตอง๒ และผลการวจยของ คมเพชร ฉตรศภกล เรองการศกษาและพฒนาคณธรรมและจรยธรรมของเดกและเยาวชนไทย (ระดบมธยมศกษา) พบวา ปญหาและอปสรรคในการพฒนาคณธรรมและจรยธรรมทเกยวกบเดกและเยาวชนไทยระดบมธยมศกษาตามความคดเหนของบดา มารดา ครอาจารย และสอมวลชน ไดแกเดกและเยาวชนไทยระดบมธยมสวนกลางมากขาดวนย ขาดความรบผดชอบ ขาดความอดทน ไมมวรยะอตสาหะ ไมคอยมน าใจ ไมใหความรวมมอ ไม ประหยดแตฟ มเฟอย ไมเชอฟงครอาจารย บดามารดา ไมซอสตย ใชถอยคาทไมไพเราะ ไมมสมมาคารวะ ไมใหความเคารพผใหญ ไมรจกกาลเทศะ ไมตรงตอเวลา กาวราวใชความรนแรงไมไดรบการฝกอบรมคณธรรมจรยธรรมจากทางบาน และเลยนแบบสอโฆษณาโดยขาดวจารณญาณ เปนอนดบท ๑-๑๗ ตามลาดบ๓

๑ สน งามประโคน และคณะ, “การศกษาคณธรรมจรยธรรมของนกศกษาในระดบอดมศกษาในกรงเทพมหานคร”, รายงานการวจย, (สถาบนวจยพทธศาสตร, มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖), หนา ๑๖๒. ๒ ชนสรา ศลานกจ, “การศกษาพฤตกรรมเชงจรยธรรมของนกเรยนชวงชนท ๓ ในโรงเรยนสาธตมหาวทยาลยรามคาแหง” รายงานการวจย, (คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง, ๒๕๔๙), หนา ๔๖. ๓ คมเพชร ฉตรศภกล, “การศกษาและพฒนาคณธรรมและจรยธรรมของเดกและเยาวชนไทย (ระดบมธยมศกษา)”, รายงานการวจย, (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๗), หนา ๑.

๓

ผลการวจยดงกลาว ทจะแกปญหาพฤตกรรมนกเรยนใหไดผลดจะตองหาแกปญหาระบบความคดความเชอของนกเรยนใหถกตองโดยเฉพาะหลกความสนโดษเปนผลทสงเสรม ในกระบวนการปฏบตตนในหนาทการงานใหมความสข ซงตามหลกพระพทธศาสนาพระสมมา สมพทธเจาตรสสอนเรองความสนโดษ โดยใหมความสขงาย ๆ โดยมวตถประสงคเพอใหมเวลาใชแรงงานและความคดไปทาหนาทของตนใหสมบรณ ถาเปนนกเรยน กจะตองสอนใหเขาใชเวลาเพอทางานอยางทมเทกบการทาสงทดงามตามหนาทของตน เรองนพระธรรมปฎก (ประยทธ ปยตโต)๔ กลาววา พระพทธศาสนาสอนทงสนโดษและไมสนโดษ ซงพระพทธเจาสอนใหเราสนโดษในวตถเสพหรอในวตถบารงบาเรอ แตใหไมสนโดษในกศลธรรมหรอสรางสรรคความด กลาวคอ ถาเราสนโดษในวตถเสพ มนกจะมาหนนใหเราไมสนโดษเปนกศลธรรมไดเตมทเรากจะเอาเวลาแรงงานและความคดมาทงเทเปนการเพยรพยายามบาเพญกศลธรรมไดเตมท เรากจะเอาเวลาแรงงานและความคดมาทมเทเปนการเพยรพยายามบาเพญกศลธรรม ทาการสรางสรรคสงทดงามยงขนไป จงเหนไดชดวา สนโดษในวตถเสพกเพอใหพรอมทจะเพยรใหไมสนโดษในกศลธรรม กเพอใหมงหนาไปในความเพยรเปนอนวาทงสนโดษและไมสนโดษกเพอหนนความเพยร ซงกลาวไดวา ความสนโดษคอการรจกพอ หรอ รจกประมาณตนซงสอดคลองกบพระราชดารสของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวทไดทรงพระราชทานเพอเชญไปอานในพธพระราชทานปรญญาบตรของจฬาลงกรณมหาวทยาลย เมอวนเสารท ๑๘ กรกฏาคม ๒๕๔๑๕ วา...การรจดประมาณตนไดแกการรจกและยอมรบตนเองวาตนเองมภมปญญาและความสามารถในดานไหน เพยงใดและควรจะทางานดานไหนอยางไร การรจกประมาณตนนจะทาใหคนเรารจกใชความรความสามารถทมอยไดถกตองเหมาะสมกบงานและไดประโยชนสงสดเตมตามประสทธภาพ...กก จากแนวคดในการแกปญหาพฤตกรรมนกเรยนทไมเหมาะสมใหไดผลดจะตองปรบปรงวธการสอนวชาพระพทธศาสนาใหประสทธภาพมากขนและปลกฝงเจตคต นกเรยนใหถกตองโดยเฉพาะหลกความสนโดษซงเปนผลทจะสงเสรมในกระบวนการปฏบตตนในหนาทการงานใหมความสข ซงตามหลกพระพทธศาสนาพระสมมาสมพทธเจาตรสสอนเรองความสนโดษ โดยใหมความสขแบบงาย ๆ ตามวยของตนเพอใหนกเรยนมเวลาใชแรงงานและความคดไปทาหนาทของตนใหสมบรณ

๔ พระธรรมปฎก (ประยกต ปยตโต), สมมนาสมาธและสมาธแบบพทธ, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม จดพมพ, ๒๕๔๗), หนา ๒๐๒. กกกกกกกก๕ ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา, คาพอสอน: ประมวลพระบรมราโชวาทและ พระราชดารสเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง, (กรงเทพฯ: โรงพมพกรงเทพ, ๒๕๕๑), หนา ๓๐.

๔

ดงนน ผวจยเหนวา การศกษาเจตคตทมผลตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ นนเปนเรองจาเปนอยางยง เพอนาผลการศกษาวจยมาปรบเปลยนพฤตกรรมของนกเรยนใหสอดคลองกบบรบทของสงคมไทย วฒนธรรม วถชวต และสภาพแวดลอมในการพฒนาพฤตกรรมของนกเรยน ใหมความร ความเขาใจ หลกความสนโดษในการดาเนนชวตของตนและอยรวมกบผอนไดอยางมความสข เหมาะสมกบวยและเปนคนดของประเทศชาตตอไป

๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๑. เพอศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง ขนาดใหญของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ๒. เพอศกษาเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนในโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง ขนาดใหญ ของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร

๑.๓ ปญหาการวจย ๑. การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษา ปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญ ในเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร เปนอยางไร ๒. การศกษาเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเ รยนขนาดใหญ ในเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร เพราะเหตไร

๑.๔ ขอบเขตการวจย การวจยครงนมขอบเขตดงน

๑.๔.๑ ขอบเขตประชากร ประชากรทใชในการวจยครงน ไดแกนกเรยนทกาลงศกษาอยชนมธยมศกษาปท ๒ โดยมงศกษาโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง และโรงเรยนขนาดใหญ ของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓ ซงมจานวนนกเรยน ๔,๕๐๐ คน รวมท งสน ๙ โรงเรยน

๕

ตารางท 1.1 ประชาการทใชในการวจย

ชอโรงเรยน ประชากร ๑ โรงเรยนแจงรอนวทยา ๘๓๐ ๒ โรงเรยนนวมนทราชนทศ สตรวทยาพทธมณฑล ๘๒๑ ๓ โรงเรยนโพธสารพทยากร ๘๑๐ ๔ โรงเรยนวดบวรนเวศ ๔๕๗ ๕ โรงเรยนจนทรประดษฐารามวทยาคม ๔๘๕ ๖ โรงเรยนธนบรวรเทพพลารกษ ๔๓๕ ๗ โรงเรยนมหรรณพาราม ๒๓๐ ๘ โรงเรยนวดดาวคะนอง ๒๒๑ ๙ โรงเรยนสวรรณารามวทยาคม ๒๑๒ รวม ๔,๕๐๐

๑.๔.๒ ตวแปรการศกษา ตวแปรตนไดแก เพศ ขนาดโรงเรยน และเกรดเฉลย อาชพบดามารดา และสถานภาพของบดามารดา ตวแปรตาม ไดแก พฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ในประเดนดงตอไปน

๑) ยนดตามได - ยนดในสงของทตนไดมา - ยนดในสงทตนหามาได - คณธรรม ๒) ยนดตามม - ยนดในหนาทการงาน - ยนดในสงของทไดโดยชอบธรรม -ยนดในการศกษาตาม -คณธรรม ๓) ยนดตามควร - ยนดตามฐานะตนเอง - ยนดในทรพยสมบตของตน

๖

- ยนดตามฐานะครอบครวของ ตนเอง -คณธรรม

๑.๕ นยามศพททใชในการวจย ๑. เจตคต หมายถง ความรสกทคอนขางถาวรตอสงเรา สงของ เหตการณ สถานการณ ประสบการณ ทเรารจกหรอเขาใจ แลวมแนวโนมใหเรามพฤตกรรมทสอดคลองกบความรสกนน อาจจะเปนไปในทศทางบวก หรอทศทางลบ ชอบหรอไมชอบ ดหรอไมด เชน มเจตคตทดตอการสอนของคร เปนตน ๒. พฤตกรรม หมายถง กรยาของสงมชวตทแสดงออกมาเพอตอบสนองตอสงเราทมากระตนทงสงเราภายใน และสงเราภายนอก สงเรา (Stimulus) หมายถง คอ สญญาณหรอการเปลยนแปลงซงมผลตอกจกรรมของสงมชวต ไดแกสงเราภายในรางกาย ไดแกฮอรโมน เอนไซม ความหว ความเครยด ความตองการทางเพศ สงเราภายนอกรางกาย ไดแก แสง เสยง อณหภม อาหาร นา การสมผส สารเคม ๓. สนโดษ หมายถง ความยนดพอใจตามมตามไดตามกาลงและความจาเปนของตน การดารงชวตอยของประชาชนในปจจบน ถกเหตปจจยตาง ๆ หลากหลายมากระทบกระทง เบยดเบยนอยทกเมอ ซงลวนแตทาใหการดาเนนชวตเปนไปดวยความยากลาบาก ไมสามารถดาเนนชวตตามสมควรแกอตภาพทควรจะเปนใหอยดมสขได ๔. ความสนโดษของนกเรยน หมายถง ความยนดพอใจตามได ตามมตามควรแกฐานะ ของนกเรยนชนประถมปท ๒ โดยถกตองชอบธรรม ๕. ยถาลาภสนโดษ หมายถง ยนดกบสงของตามได ตามม และ ตามควร แกฐานะของนกเรยนชนประถมปท ๒ โดยถกตองชอบธรรม ๖. ยถาพลสนโดษ ยนดตามม หมายถง ยนดตามกาลงความสามารถ ตามได ตามม และยนดตามควร แกฐานะของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โดยถกตองชอบธรรม ๗. ยถาสารปปสนโดษ ยนดตามสมควร หมายถง ความยนดตามสมควร หรอยนดตามทเหมาะสมกบภาวะ ฐานะของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ๘. นกเรยนมธยมศกษาชนปท ๒ หมายถง นกเรยนทกาลงเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ทงเอกชนและรฐบาลโรงเรยนททาการศกษาวจยครงน ๙. คณธรรมสงเสรมความสนโดษ หมายถง แนวทางชวต และจดหมายแหงการปฏบตกจของตนใหความสขความพอใจในสงทตนม ตามกาลงของตน และตามทเหมาะสมกบภาวะ ฐานะของนกเรยน

๗

๑๐. โรงเรยนขนาดเลก หมายถง โรงเรยนทมนกเรยนตงแตจานวน ๑-๔๐๐ คน ๑๑. โรงเรยนขนาดกลาง หมายถง โรงเรยนทมนกเรยนตงแตจานวน ๔๐๑-๘๐๐ คน ๑๒. โรงเรยนขนาดใหญ หมายถง โรงเรยนทมนกเรยนตงแต จานวน ๘๐๑ คนขนไป

๑.๖ สมมตฐานในการวจย ๑. นกเรยนชาย มความคดเหนแตกตางจากนกเรยนหญงตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร ๒. นกเรยนชายโรงเรยนตางกน มความคดเหนตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร แตกตางกน ๓. นกเรยนหญงโรงเรยนตางกน มความคดเหนตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร แตกตางกน ๔. นกเรยนชายโรงเรยนขนาดเลก มความคดเหนตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร แตกตางกน ๕. นกเรยนชายโรงเรยนขนาดกลาง มความคดเหนตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร แตกตางกน ๖. นกเรยนชายโรงเรยนขนาดใหญ มความคดเหนตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดาน ความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร แตกตางกน ๗. นกเรยนหญงโรงเรยนขนาดเลก มความคดเหนตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร แตกตางกน ๘. นกเรยนหญงโรงเรยนขนาดกลาง มความคดเหนตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร แตกตางกน

๘

๙. นกเรยนหญงโรงเรยนขนาดใหญ มความคดเหนตอเจตคตทมตอพฤตกรรมดาน ความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก โรงเรยนขนาดกลาง โรงเรยนขนาดใหญของเขตพนทการศกษา กรงเทพมหานคร แตกตางกน

๑.๗ ประโยชนทจะไดจากการวจย กกกกกกกก๑. ไดทราบถงเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง ขนาดใหญของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานครแลวนาผลการวจยไปปรบปรงในการเรยนการสอนของครใหมประสทธภาพ กกกกกกกก๒. ไดทราบการการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนในโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง ขนาดใหญ ของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร แลวนาผลการวจยไปปรบปรงในการเรยนการสอนของครใหมประสทธภาพ

บทท ๒

แนวคด ทฤษฎและผลงานวจยทเกยวของ กกกกกกกการศกษาเรองเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษา ปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ผวจยไดศกษาแนวคด ทฤษฎ วรรณกรรม และงานวจยทเกยวของในการศกษา ตามลาดบ ดงน ๒.๑ แนวคดเกยวกบเจตคต ๒.๒ ความหมายของเจตคต ๒.๒.๑ การวดเจตคต ๒.๒.๒ เจตคตกบพฤตกรรม ๒.๓ ทฤษฎเกยวกบเจตคต ๒.๓.๑ แนวคดการเปลยนแปลงเจตคต ๒.๓.๒ ทฤษฎเกยวกบการสรางและการเปลยนแปลงเจตคต ๒.๓.๓ ประเภทของเจตคต ๒.๓.๔ องคประกอบของเจตคต ๒.๓.๕ ลกษณะของเจตคต ๒.๔ ความเปนมาของสนโดษ ๒.๔.๑ ความหมายของสนโดษ ๑.๔.๒ ความสาคญและประโยชนของสนโดษ ๒.๔.๓ ประเภทของสนโดษ ๒.๔.๔ ความสนโดษในพระพทธศาสนา ๒.๔.๕ คณธรรมทสงเสรมความสนโดษ ๒.๔.๖ ธรรมทเกอกลตอความสนโดษ ๒.๕ สนโดษโดยองคธรรม ความมงหมายของสนโดษ ๒.๕.๑ สนโดษวาโดยประเภทแหงอารมณ ๒.๕.๒ ความสมพนธของสนโดษ ๒.๕.๓ ธรรมทสงเสรมความสนโดษ

๑๐

๒.๕.๔ คณธรรมทเกดจากความสนโดษ ๒.๕.๕ ธรรมทเปนปฏปกขตอสนโดษ ๒.๖ หลกธรรมทมสวนคลายกบสนโดษ ๒.๖.๑ สนโดษทใชผดเปนการสงเสรมความเกยจคราน ๒.๖.๒ หลกการปฏบตของสนโดษ ๒.๖.๓ หลกเกณฑการตดสนความสนโดษ ๓ อยาง คอ ๒.๗ ประเภทของความสนโดษ ๒.๗.๑ ธรรมทเปนอปรรคของความสนโดษกกกก ๒.๗.๒ เรองทควรสนโดษ ๒.๗.๓ เรองทไมควรสนโดษ ๒.๗.๔ คณคคาของความสนโดษ ๒.๗.๕ ประโยชนของความสนโดษ ๒.๗.๖ ประโยชนทางดานจรยธรรม ๒.๗.๗ ประโยชนตอสงคม ๒.๘ โทษทเกดจากการขาดความสนโดษ ๒.๘.๑ โทษทเกดขนกบปจเจกบคคล ๒.๘.๒ โทษทเกดขนกบสงคม ๒.๘.๓ ปญหาทางดานเศรษฐกจ ๒.๘.๔ ปญหาทางดานการเมอง ๒.๙ วธการสรางความสนโดษใหเกดขนในสงคม ๒.๙.๑ สถาบนครอบครว (บทบาทหนาทของพอแม) ๒.๙.๒ สถาบนการศกษา (บทบาทหนาทของครอาจารย) ๒.๙.๓ สถาบนศาสนา (บทบาทหนาทของพระสงฆ) ๒.๑๐ ฐานะของความสนโดษ ๒.๑๐.๑ สนโดษในฐานะทเปนวนยบญญต ๒.๑๐.๒ สนโดษในฐานะทเปนอรยวงศ ๒.๑๐.๓ สนโดษในฐานะทเปนนาถกรณธรรม ๒.๑๐.๔ สนโดษในฐานะทเปนกถาวตถ ๒.๑๑ งานวจยทเกยวของ ๒.๑๒ กรอบแนวคดในการวจย

๑๑

๒. ๑ แนวคดเกยวกบเจตคต ในการศกษาเรองเจตคต นกวชาการใหความหมายของเจตคตไวหลายทานดงน เชดศกด โฆวาสนทธ ไดกลาวาเจตคต คอ ความรสกของบคคลทมตอสงใดสงตาง ๆ อนเปนผลเนองมาจากการเรยนร ประสบการณ และเปนตวกระตนใหบคคลแสดงพฤตกรรมหรอแนวโนนทจะตอบสนองตอสงเรานน ๆ ไปในทศทางหนง ซงอาจเปนไปในทางสนบสนนหรอคบคานกได ทงนขนอยกบขบวนการอบรมใหเรยนร ระเบยบวธของสงคม ซงเจตคตนจะแสดงออกหรอปรากฏใหเหนไดชดเจนในกรณทสงเรานนเปนสงเราทางสงคม๑ สรางค โควตระกล กลาววา เจตคต คอ แนวโนนทมอทธพลตอพฤตกรรมสนองตอบ ตอสงแวดลอมหรอสงเราซงอาจจะเปนไดท งคน วตถ สงของ หรอความคดทอาจจะเปนบวก หรอลบ ถาเปนทางบวกกจะมพฤตกรรมทจะเผชญกบสงนน ถาเปนลบกจะหลกเลยงสงนน๒ พรรณ ชชย ไดกลาววา เจตคต เปนเรองของความรสกทงทพอใจและไมพอใจทบคคล ทตอสงใดสงหนงซงมอทธพลทาใหแตละคนตอบสนองตอสงเราแตกตางกนไป๓ พรรณ ช. เจตจต กลาววา เจตคต ถอวาเปนความรสกเชอหรอศรทธาตอสงใดหนง จนเกดความพรอมทจะแสดงการกระทาออกมา ซงอาจจะไปในทางดหรอไมดกได๔ ลวน สายยศ กลาววาเจตคตเปนเรองราวของความรสกทพอใจและไมพอทมตอบคคลหรอสงใดสงหนง ซงอทธพลทาใหแตละคนสนองตอบสงเราแตกตางกน๕ จากความหาของเจตคตขางตนพอสรปไดวา เจตคต หมายถง ทาท ความรนสกหรอความคดเหนของบคคลทมตอสงใดสงหนง อนอาจเปนบคคล วตถ สถานการณ ซงควารมรสกหรอความคดเหนน นไปไดท งทางสนบสนนหรอคดคานกได และเปนตวกระตนใหบคคลแสดง พฤตกรรมหรอแนวโนนทจะตอบสนองตอสงนน ๆ ในทศทางใดทศทางหนง

๑เชดศกด โฆวาสนทธ, การวดเจตคตและบคคลกภาพ, (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศรนครนทร วโรฒประสานมตร, ๒๕๒๐), หนา ๓๔. ๒ สรางค โควตระกล, จตวทยาการศกษา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร, ๒๕๔๑), หนา ๓๖๖. ๓ พรรณ ชชย, จตวทยาการศกษา, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร: เจรญกจ, ๒๕๓๘), หนา ๑๙๕. ๔ พรรณ ช. เจตจต, จตวทยาการเรยนการสอน, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: ตนออ, ๒๕๓๘), หนา ๕๐.

๕ ลวน สายยศ และองคณา สายยศ, การวดดานเจตคตพสย, (กรงเทพมหานคร: สวรยาสาสน, ๒๕๔๓), หนา ๕๐.

๑๒

๒.๒ ความหมายของเจตคต กกกกกกกเจตคต หมายถง สภาวะดานความรสก และอารมณของบคคล ทเกดจากการเรยนร หรอประสบการณ สงผลใหบคคลมความพรอมทจะตอบสนองหรอแนวโนมทจะแสดงพฤตกรรมตอบสนองตอสงตาง ๆ ในดานบวกหรอลบสอดคลองหรอคลอยตามเจตคตน น ซงเจตคต (Attutude) ซงมรากศพทมาจากคาวา (Aptus) ในภาษาลาตต เดมใชคาวา “ทศนคต” ตอมาคณะกรรมการบญญตศพทของกระทรวงศกษาธการโดยความเหนชอบของราบณฑตยสถานใหใชคาวา เจตคต นกจตวทยาการศกษาเชอวา เจตคตเปนปจจยทสาคญทชวยใหผเรยนเกดการเรยนรในทางการศกษาจากความสาคญน ไดมผความหมายไวมากมาย ดงน กกกกกกกพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕ ใหความหมายวาเจตคต หมายถงทาท ความรสก ของบคคลตอสงใด และตรงกบคาในภาษาองกฤษวา (Attitude) ๖ ธระพร อวรรณโณ อธบายวา Attitude มาจากคาศพทในภาษาละตนวา aptitudin หรอ aptitudo หมายถงความพรอมหรอแนวโนมทจะทาสงหนงสงใดคาวา attitude นน พจนานกรมศพทสงคมวทยา องกฤษ-ไทย ฉบบราชบณฑตยสถาน ๒๕๒๔ ใหความหมายวาหมายถงทาท ทศนคต เจตคต ดวยเหตนเมอกลาวถง attitude นกวชาการไทยจงใชทงคาวา ทศนคต และเจตคต สวนในงานวจยนผวจยเลอกใชคาวา เจตคต เพอใหสอดคลองกบพจนานกรมฉบบราช บณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๒๕๗ กกกกกกกความรสก ความเชอและแนวโนมของพฤตกรรมของบคคลทมตอบคคลหรอสงของ หรอความคดใดกตามในลกษณะของการประเมนคา ความรสก ความเชอ และแนวโนนของพฤต กรรม นตองคงอยนานพอสมควร กกกกกกกเจตคตแบงเปน ๓ องคประกอบคอ กกกกกกก ๑. ดานอารมณ ความรสก (Affective component) กกกกกก ๒. ดานความเชอ (cognitive component) ตอสงนน กกกกกกก ๓. ดานการแสดงพฤตกรรม (Behavioral component)

๖ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร: อกษร

เจรญทศน, ๒๕๒๖), หนา, ๒๓๕. กกกกกกก ๗ ธระพร อวรรณโณ, จตวทยาสงคม, (คณะครศาสตร จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓), หนา ๔๓๔.

๑๓

เจตคตเกดขนมาไดอยางไร นกจตวทยาเชอวา เจตคตสามารถถายทอดมากบพนธกรรมได ดงนนบคลกภาพและลกษณะจตทางอารมณบางอยางจากพอแมททาใหมแนวโนม แสดงพฤตกรรมตามพนธกรรม๘ ซงสามารถสรปได ๓ ประเภท ททาใหเกดเจตคตคอ กกกกกกก ๑. การเรยนรเจตคตจากการโยงความสมพนธ กกกกกกก ๒. การเรยนรเจตคตจากผลกรรม กกกกกกก ๓. การเรยนรจากการสงเกตจากตวอยาง กด (Good) ใหคาจากดความวาเจตคต หมายถง ความพรอมทจะแสดงออกในลกษณะใดลกษณะหนง อาจเปนการเขาหาหรอหน หรอตดตานสภาพการณบางอยางของบคคหรอสงหนงสงใด กอรดอน ดบบลว ออพลพอรต (Allport) เจตคต เปนสภาพจตใจและประสาทเกดจากการไดประสบการณ ซงมผลโดยตรงตอการตอบสนอง ของบคคลตอภาวะตาง ๆ ทเกยวของกบบคคลนน

กก ๒.๒.๑ การวดเจตคต การวดเจตคตน นถอวาเปนเรองทยากมาก เพราะเทากบวดสงทวดไมได นกวชาการกหาววดโดยการสรางเครองวดขนมาเรยกวา สเกล ซงหมายความวาเปนวธทสรางเครองมอโดยการใชประเดนตาง ๆ ของแตละเรองทวดมาชงนาหนก และคะแนนวาขอไหนควรจะมคะแนนมากนอยกวากนอยางไร พอสรางวธวดเสรจแลวกตรวจสอบพจารณาความเชอถอไดแลวกใชวดเจตคต นน ๆ กบกลมคนทตองการศกษา เจตคตในเรองนน ๆ ของบคคลแตละบคคลจะเปนอยางไรกขนอยกบคะแนนทไดรบ การวดเจตคตนนมปญหามากมาย เพราะผศกษาจะตองรวาอะไรเปนจดสาคญของเจตคตหรอวามนเปนเพยงเจตคตรองลงไปซงไมสาคญเทาไร เจตคตทเปนแกนกลางนนจะมเสถยรภาพสงและบงการพฤตกรรมไดมากกวา ตามปกตนนมวธวดเจตคตทนอกเหนอไปจากการวด Scale วธเหลานคอ การสงแบบสอบถาม การสมภาษณ การทดสอบโดยใชวธสะทอนสภาวะจตและการสงเกตดพฤตกรรม จากรปแบบการสราแบบวดเจตคตมผนาเขามาใชในการพฒนาแบบวดเจตคตตอสง ตาง ๆ มากมาย มาตราวดเจตคตมหลายชนด แตในการวจยเทคโนโลยการศกษานยมนามาใชมาก คอ วธของลเครท การวดเจตคตตามวนจะกาหนดชวยความรสกของคนเปน ๕ ชวงหรอ

กก ๘ สทธโชค วรานสนตกล, จตวทยาสงคม ทฤษฏและการประยกต, (กรงเทพมหานคร: ซเอดยเคชน, ๒๕๔๖), หนา ๑๒๖.

๑๔

๕ ระดบซงผศกษาไดใชวะคการของลเครทวดเจตคตตอของการเรยนการสอนวชาภาองกฤษดงกลาวดวย และการวดเจตคตของบคคล อาจทาไดหลายวธดงน ๑. การสงเกต เปนการสงเกตพฤตกรรมของบคคล เชน สงเกตพฤตกรรมของบคคลทไมสงงานเมอครสง เมอถงเวลาเรยนรกจะนงคยกบเพอน อาสรปไดวามเจตคตทไมดตอภาษา องกฤษ ๒. การตอบแบบสอบถาม การวดเจตคต นอกจากใชวธการสงเกตแลว อาจใชวธใหตอบแบบสอบถามกได ซงมหลายแบบ เชน แบบสอบถามของ Likert แบบสอบถามของ Gutman แบบสอบถาม Thurstone ๓. การสมภาษณ การวดเจตคตวธเปนการสมภาษณและสนทนากนการสมภาษณและสนทนาทด ยอมจะชวยใหมองเหนเจตคตของผสมภาษณ หรอคสนทนาได

ก. การสรางมาตราวด เจตคตมาวธของ Likert ๑. ตงจดมงหมายของการศกษาวาตองการศกษาเจตคตของใครทมตอสงใด ๒. ใหความหมายของเจตคตตอสงทจะศกษานนใหแจมใสชดเพอใหทราบวาสงทเปนประเดนทจะสรางแบบวดนนประกอบดวยคณลกษณะใดบาง ๓. สรางขอความใหครอบคลมลกษณะทสาคญ ๆ ของสงทจะศกษาใหครบถวนและตองมขอความทเปนไปในทางบวกและทางลบมากพอตอการทเมอนาไปวเคราะห ๔. ตรวจสอบขอความทสรางขน ซงทาไดโดยผสรางขอความขนเองและนาไปใหผมความรในเรองน น ๆ ตรวจสอบ โดยพจารณาในเรองของความครบถวนของคณลกษณะของสงทศกษาและความหมาะสมของภาษาทใช ตลอดจนลกษณะการตอบขอความทสรางวาสอดคลองกนหรอไมเพยงใด เชน พจารณาวาควรจะใหตอบวา เหนดวยอยางยง เหนดวยเฉย ๆ ไมเหนดวย ไมเหนดวยอยางยง หรอชอบมากทสด ชอบมาก ปานกลาง ชอบนอย ชอบนอยทสด เปนตน ๕. ทาการทดลองขนตนกอนทจะนาไปใชจรงแลวไปทดลองใชกบกลมตวอยางจ านวนนงเพอตรวจสอบความชดเจนขอความและภาษาทใชอกครงหนง และเพอตรวจสอบคณภาพดานอน ๆ ไดแกความเทยงตรง คาอานาจจาแนกและคาความเชอมนของมาตราวดเจตคตทงชดดวย

๑๕

๖. กาหนดการใหคะแนนการตอบของแตละตวเลอก โดยทวไปนยมใชคอ กาหนดคะแนนเปน ๕. ๔. ๓. ๒. ๑ หรอ ๔. ๓. ๒. ๑. ๐ สาหรบขอความทางบวกและ ๑. ๒. ๓. ๔. ๕. หรอ ๑. ๒. ๓. ๔. ๕. หรอ ๐. ๑. ๒. ๓. ๔ สาหรบขอความทางลบ๙ ชชพ ออนโคกสง ไดเสนอวธการทจะวดเจตคตโดยมเครองมอวดหลายชนด ดงน ๑. ใชแบบสอบถาม ๒. สงเกต สมภาษณ และบนทก ๓. ใชสงคมมต ๔. การใชวธสรางจนตนาการ๑๐ กตตพร ปญญาภญโญผล ไดกลาวถงการสรางเครองมอวดเจตคตสาหรบวดเจตคตมวธประเมน ๔ วธ คอ วธท ๑ เครองมอทรายงานโดยตรงเกยวกบเจตคตของตนเอง ๑. แบบสมภาษณ (Interviews) ๒. แบบสารวจ (Surver) ๓. แบบสารวจมตมหาชน (Polls) ๔. แบบสอบถาม (Questionnaires) ๕. แบบวดเจตคต (Attitude Rating Scales) ๖. สมดรายงาน (Logs) ๗. สมดบนทกประจาวน (Diaries)๑๑ จากการศกษาเรองการวดเจตคตสรปไดวา ควรมการสงเกตพฤตกรรมของนกเรยนทเรยนสงเกตเวลาเรยนในหอง การตอบแบบสองถาม โดยใหนกเรยนตอบแบบสอบถามทเราเตรยมไวใหการสมภาษณ โดยการสนทนากบนกเรยนในเรองตาง ๆ ถาเรามการสนทนาทดยอมจะใหเดกมองเหนเจตคตของผสมภาษณใหมการไววางใจทจะเปดเผยในเรองตาง ๆ ไดงาย กกกกกกก

๙ เอกวทย แกวประดษฐ, การวจยเทคโนโลยการศกษา, พมพครงท ๔, (กรงเทพมหานคร: สวรยาสาสน, ๒๕๔๔), หนา ๙๓-๙๔ ๑๐ ชชพ ออนโคกสง, จตวทยาการศกษา, (กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๒), หนา ๑๑๑-๑๑๓. ๑๑ กตตพร ปญญาภญโญผล, เครองมอวดเจตคต เอกสารประกบอการสอน, ๒๕๔๕, หนา ๒, (อดสาเนา)

๑๖

ดวงเดอน พนธมนาวน กลาววา การวดเจตคตมประโยชนหลายประการไดแก กกกกกกก ๑. วดเจตคตเพอทานายพฤตกรรม เนองดวยเจตคตตอสงใดสงหนงของบคคลยอมแสดงใหทราบวาเขามความคด ความเชอตอสงนนไปในทางทด หรอไมดเพยงใดเจตคตของบคคลจงเปนเครองทานายวา บคคลจะมการกระทาตอสงนน ๆ ไปในทานองใด ฉะนนการทราบเจตคตของบคคล ยอมชวยใหสามารถทราบพฤตกรรมของบคคลได แมจะไมถกเสมอไปกตาม การวดเจตคตจงเปนแนวทางในการปองกนพฤตกรรมอนไมพงประสงคด ดงน๑๒ กกกกกกก ๒. วดเจตคตเพอหาทางปองกน ไมใหเกดปญหาหรอความแตกแยกในสงคม เพราะการทคนเราจะอยดวยกนอยางสงบสขในสงคมไดนน ควรจะมทศนคตตอสงตาง ๆ ไปในแนวทางเดยวกน เชน คนทจะเปนคร กควรจะมการวดเจตคตเสยกอนวา มเจตคตทดตออาชพครหรอไมเพอทจะไดไมกอปญหาใหแกนกเรยนและวงการศกษา เปนตน กกกกกกก ๓. วดเจตคตเพอหาทางแกไข ในสงคมประชาธปไตยนน แมประชาชนจะมเจตคตตอ สงตาง ๆ ไดแตกตางกน แตในเรองบางเรองกจาเปนตองมความคดเหนและเจตคตทสอดคลองกน เพอจะไดมการกระทาทพรอมเพรยงกน เชน เจตคตตอนโยบายของรฐทตองการความรวมมอจากประชาชน ดงนน จงมการวดเจตคตเพอแกไขปญหาในเรองเหลาน กกกกกกก ๔. วดเจตคตเพอใหเขาใจสาเหตและผลทเกดขน เจตคตตอสงตาง ๆ เปรยบเหมอนสาเหตภายในตวบคคล ซงมกาลงผลกดนใหเกดการกระทาไปในแนวทางตาง ๆ สาเหตภายในหรอเจตคตของบคคลน อาจไดรบผลกระทบมาจากสาเหตภายนอกดวยสวนหนงการวดเจตคตจงทาใหสามารถศกษาสาเหตททาใหเกดพฤตกรรม และผลทเกดขนจากพฤตกรรมของบคคลได สรปไดวา ถาเราทราบเจตคตของบคคลทมตอสงใดสงหนง วามไปในทศทางใด จะทาใหสามารถทานายพฤตกรรมของบคคลนน ๆ ไดสามารถหาแนวทางปองกนแกไขปญหา ตลอดจนเขาใจสาเหตและผลทเกดขนจากพฤตกรรมของบคคลได

กกกกกกก ๒.๒.๒ เจตคตกบพฤตกรรม กกกกกกก เจตคตกบพฤตกรรมนกจตวทยาสวนใหญเชอวา เจตคตกบพฤตกรรมมความสมพนธกนอยางใกลชดดงความคดเหนตอไปน กกกกก อวรรณโณ อวรรณโณ กลาววา นกจตวทยาสงคมจานวนมากเชอกนวาเจตคตเปน สาเหตของพฤตกรรม และนกสงคมวทยาบางคนเหนวาเจตคตเปนพนฐานของพฤตกรรมทาง

๑๒ ดวงเดอน พนธมนาวน, “การวดทศนคตเพอทานายพฤตกรรม”, เอกสารการอบรมวจยชนสงทางพฤตกรรมศาสตร, (สถาบนพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๒๙), หนา ๒๒๐-๒๒๓.

๑๗

สงคมทงหมด เนองจากมการถายทอดทางวฒนธรรมผานเจตคตของบคคลในวฒนธรรมนน ๆ สอดคลองกบพฤตกรรมของมนษยไมวาจะถกสงใหทาหรอทาโดยเสรภาพ ยอมมผลมาจากความ คดความรสก เจตคต แรงจงใจ และคานยมในตวบคคล ซงนกจตวทยาจานวนมากเชอในหลก การน ๑๓ กกกกกกก จากการศกษาพบวาเจตคตดงกลาว แสดงใหเหนวาเจตคตทมตอสงใดจะสงผลใหบคคลมแนวโนมทจะกระทาในดานบวกหรอลบคลอยตามเจตคตนน ดวยเหตน การทราบเจตคตของบคคลตอสงใดสงหนง วามไปในทศทางใดทศทางหนง กจะทาใหสามารถทานายพฤตกรรมของบคคลนน และหาแนวทางปองกนแกไขปญหาอนเกดขนจากพฤตกรรมนน ๆ ได

๒.๓ ทฤษฎเกยวกบเจตคต ทฤษฎและความเชอเกยวกบการเกดเจตคตมอยจานวนมากแตจะนามาเปนกรอบในการศกษาวจยดงน ลวน สายยศ และ องคณา สายยศ กลาววา เจตคตเปนลกษณะนสยชนดหนง เมอลกษณะนสยเกดจากการเรยนรและแสดงพฤตกรรมนนออกมาตามความเชอโดยมงประโยชนเปนเปาหมายสาคญ และถามผลประโยชนมากกจะมเจตคตในทางบวกถาไมไดรบประโยชนกจะมเจตคตใน ทางลบ ซงมหลายทฤษฎเกยวกบเจตคต ผวจยขอนามาเปนกรอบแนวคดในการศกษาวจย๑๔ ดงน ๑. ทฤษฏการเรยนร (Learning Theory) หลกทฤษฎนเชอวาเจตคตสามารถเรยนรไดเมอโดยอาศยกระบวนการควบคมการเรยนร และกระบวนการเรยนทเกดขนสามารถนาไป ใหเจตคต และเจตคนอกจากจะเกดจากการเรยนรโดยวธการเสรมแรงแลวกเกดจากการเลยนแบบพฤตกรรมของบคคลทตนเชอถอและศรทธา เชน ตวแบบทสาคญทเปนตนแบบใหเกดการเรยนรและเลยนแบบ เชน บดามารดา ครอาจารย ดารา และกลมเพอนเปนตน ซงสอดคลองกบทฤษฎการเรยนทางสงคม (Social Learning Theory) ไดแกทฤษฎการวางเงอนไขแบบการกระทาของเบอรฮล สกนเนอร (Burthers Skinner) ไดอธบายแนวคดวา พฤตกรรมใด เมอกระทาแลวไดรบความสข ความพอใจ หรอไดรบรางวลเปนการเสรมแรง (Reinforcement) พฤตกรรมนนมแนวโนนเกดขนบอย ๆ แตถาพฤตกรรมใด เมอกระทาแลวไดรบการลงโทษ หรอ ถกตาหนพฤตกรรมนนกจะคอย ๆ

๑๓ อางแลว, ดวงเดอน พนธมนาวน, “การวดทศนคตเพอทานายพฤตกรรม”, เอกสารการอบรมวจยชนสงทางพฤตกรรมศาสตร, หนา, ๒๓๓. ๑๔ ลวน สายยศ และองคณา สายยศ, การวดดานจตพสย, (กรงเทพมหานคร: สวรยาสาสน, ๒๕๔๓),หนา ๖๓.

๑๘

หายไป และทฤษฎการเรยนรจากตวแบบ (Model Learning Theory) ของอลเบอรต แนนดรา (Albert Bandura) เชอวาพฤตกรรมของคนเราทแสดงออกมาในลกษณะตาง ๆ เชน การแตงกาย กรยามารยาท และทาทางการแสดงออกตาง ๆ วไลวรรณ ศรสงคราม และคณะ และทฤษฎแรงจงใจ (Incentive Theory) มแนวความ คดวา การแสดงพฤตกรรมของมนษยเกดจากแรงจงใจโดยพจารณาจากผลประโยชนเปาหมายสาคญยงมผลประโยชนและเกดความรกชอบตอสงน นมากกจะมเจตคในทางบวกและจะมพฤตกรรมทแสดงออกในทางทถกตองและถามเจตคในทางลบกจะแสดงพฤตกรรมในทางทไมสรางสรรคในทสดกสรางปญหาใหตนและผอนได๑๕ สมโภชน เอยมสภาษต กลาววา ทฤษฎการวางเงอนไขแบบการกระทาน นเชอวา พฤตกรรมของบคคลและผลพวงเนองมาจากการปฏสมพนธกบสภาพแวดลอมพฤตกรรมของบคคลจะแปรเปลยนไป เนองมาจากผลการกระทาของตนเองไดแก ผลการกระทาทเกดจากตวเสรมแรงททาใหพฤตกรรมทบคคลกระทาอยนนเพมมากขน และผลการลงโทษทาใหพฤตกรรมนนลดลง สาหรบตวเสรมแรงปฐมภมเปนตวเสรมแรงทมคณสมบตดวยตวของมนเอง เชน อาหาร น า อากาศ ความรอน ความหนาว ความเจบปวดเปนตน และตวเสรมแรกทตยภม คอ ตวเสรมแรงทตองผานกระบวนการพฒนาคณสมบตของการเปนตวเสรมแรง เชน คาชมเชย เงน หรอ ตาแหนงหนาท เปนตน๑๖ สรปแนวความคดจากทฤษฎของการแสดงพฤตกรรมของนกเรยนตามเจตคของตนทมตอความรสกจากการเรยนร แรงจงใจ ความเชอ ความพอใจและพฤตกรรมการเลยนแบบบคคลทตนรกชอบ จะดวยอทธพลของสงคม สงแวดลอมและสอเทคโนโลยและ สงพมพประเภทตาง ๆ นอกจากนนอาจมการเลยนแบบพฤตกรรมของบคคลทใกลชด เชน คนในครอบครว ครอาจารย เพอน และดารา เปนตวอยาง มทงพฤตกรรมเชงบวกและพฤตกรรมเชงลบ ทมผลตอพฤตกรรมเดกในสงคมปจจบนน

๑๕ วไลวรรณ ศรสงคราม และคณะ, จตวทยาทวไป, (กรงเทพมหานคร: บรษททรปเพลกรป ๒๕๔๔), หนา ๒๑๔. ๑๖ สมโภชน เอยมสภาษต, ทฤษฎและเทคนคการปรบพฤตกรรม, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหงจฬางลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๓๒

๑๙

๒.๓.๑ แนวคดการเปลยนแปลงเจตคต กกกกกกก การเปลยนแปลงเจตคตซงอาศยหลกการทเกยวกบการเปลยนองคความคดทมาจากหลกการของทฤษฎ๑๗ ดงน กกกกกกก ๑. ทฤษฎสมดล (Balance Theory) ไฮเดอร (Heioder) เปนฮเสนอทฤษฎน โดยมหลกการวามนษยทกคนชอบความสมพนธระหวางกนทอยในสภาวะสมดล ซงเปนสภาพทมนคง ราบรน และสงบ ซงความสมพนธม ๒ ประเภท คอ ๑) ความสมพนธในเชงอารมณวาชอบหรอไมชอบ และ ๒) ความสมพนธในแบบทวาเกยวของหรอไมเกยวของกน กกกกกกก ๒. ทฤษฎการจดการความประทบใจ (Impression Managent Theory) นกจตวทยาเชอวา การทบคคลแสดงตนเองใหสาธารณะเหนความคงเสนคงวา (Consistent) เขารองเขารอย ทาใหเขาไดรบแรงเสรมจากสงคมและการทเขาแสดงตนเองไมคงเสนคงวา (Inconsistent) ตอสาธารณะกจะทาใหเขาถกสงคมตาหน กลาวไดวา กกกกกกก เขาตองการทจะใหเจตคตของเขาสอดคลองกบพฤตกรรมของเขา การกระทาเชนนทาใหเขาไดรบการยอมรบจากสงคมหรอเพอน ๆ วาเปนคนทมความคดนบการกระทาสอดคลองกน เรยกวา ปากกบใจตรงกน กกกกกกก ๓. ทฤษฎการรบรตนเอง (Self-perception Theory) ดารลเบม (Bem, ๑๙๗๒) ฮเสนอทฤษฎนกลาววา คนเรารเจตคตของคนเองจากการสงเกตดพฤตกรรมทตนแสดงออกมา เชน เราเรยนรวาตวเองชอบรบประทานผก จากการสงเกตพบวา เรารบประทานผกมากกวาเนอสตว เปนตน กกกกกกก หลกทฤษฎน ถาเราตองการใหคนมเจตคตทดตอศาสนาพทธ เราควรใหคนไดมโอกาสไปทาบญทวดทงไดตกบาตร ไดปลอยนกปลอยปลา ไดบรจาคเงนทาบญทอดผาปา ฯลฯ กจกรรมเหลานจะทาใหคนเรารสกวาตนเองเปนคนเครงศาสนาพทธอยในตว ถาคนเราไมไดทากจกรรมดานศาสนาดงกลาวเลย กจะรวาไมเปนคนเครงศาสนา กกกกกกก ๔. ทฤษฎการเปลยนแปลงเจตคตโดยการเกลยกลอมตนเอง (Self-persuasion Theory) หลกทฤษฎนกลาววา การเปลยนแปลงเจตคตของตนดวยการพดกบตนเองเสมอ (Self-persuasion) กระบวนการทเราราพงหรอบอกแตตนเองอยบอย ๆ จะยงทาใหความรสกในเรองนนมความเขมขนมากขน ทาใหเกดการรบรตนเองวาเปนเชนนน ตวอยางเชน เมอเราตองการทจะเปลยนเจตคตของเราใหเปนคนทมเจตคต เหนแกประโยชนสวนรวม และโอกาสทจะแสดงพฤตกรรมทเปนประโยชนแกสวนรวมออกไปใหปรากฏทวไป ซงจะมผล ๒ ประการ คอ กกกกกกก๑ ๑. ตองปรบเจตคตภายในของเราใหเขารองเขารอยกบพฤตกรรมภายนอกทคนอน ๆ เขาสมผสอย ๑๗ อางแลว, สทธโชค วรานสนตกล, จตวทยาสงคม: ทฤษฎและการประยกต, หนา ๑๓๖.

๒๐

กกกกกกกก ๒. การกระทาสงทเปนประโยชนแกสวนรวมเพอใหคนอนเหนนน ทาใหไดรบแรงเสรมทงจากคนอนและจากตนเอง ๕. ทฤษฎการเรยนร (Learning Theory) มแนวความคดจากหลกการทฤษฎน คอ การเสรมแรง (Reinforcement) การเรยนรจากตวแบบ (Model Learning Theory) แรงจงใจ (Incentive Theory) เจตคเหลานนาไปสพฤตกรรมทงในทางบวกและลบขนอยกบเงอนไข

๒.๓.๒ ทฤษฎเกยวกบการสรางและการเปลยนแปลงเจตคต นกจตวทยาไดศกษา และตงเปนทฤษฎทเกยวกบการสรางและการเปลยนแปลงเจตคต พอยะสรปได ดงน ๑. ทฤษฎความสอดคลองกบทางความคด (Theory of Cognitive Consonance) มแนวคดคดวา เจตคตเกดจากการทบคคลพยายามรกษาความคด (Cognitive) ตามปกตบคคลจะมความเชอ และมคานยมตอสงตาง ๆ มากมายหลายระดบ ถาหากความเชอและตานยมทเกยวของกบเหลานน มความขดแยงกน บคคลกจะตองพยายามระดบ ถาหากความเชอและคานยมทเกยวของกนเหลานน มความขดแจงกน บคคลกจะตองพยายามหาทางประนประนอม ใหมความสอดคลองตองกนเพอกอใหเกดเจตคตทด๑๘ ๒. ทฤษฎการมสวนรวม (Active Particpation Theory) แนวความคดของทฤษฎนคอ “การเปลยนแปลงเจตคตและพฤตกรรม สามารถทจะทาใหเกดขนไดโดยการจดสถานการณใหบคคลเขาไปมสวนรวมในกจกรรมของกลม และการมสวนรวมโดยไดแสดงออก จะมผลตอการเปลยนแปลงทศนคตไดมากวาการมสวนรวมทมไดแสดงออก” จากการสรปผลการวจยเกยวกบการเปลยนแปลงเจตคตจากการมสวนรวมคอ๑๙ ๑) เจตคตของบคคละมผลมาจากกลมทเขาตองการรวมดวย ๒) เจตคตของบคคลสอดคลองกบมาตรฐานของกลม จะเปนแรงเสรมกาลงใหกบเจตคตมากขน ๓) บคคลทขนอยกบกลมอยางมาก จะเปนบคคลทเปลยนแปลงทศนคตไดมากทสด ถาการเปลยนแปลงนนเปนความพยายามของบคคลภายนอก ๔) การสนบสนนเจตคตบางอยางของสมาชกในกลม ถงแมเพยงคนเดยวกจะสามารถลดพลงของกลมใหญ ทจะมอทธพลตอเจตคตของสมาชกในกลมได

๑๘ กฤษณา ศกดศร, จตวทยาการศกษา, (กรงเทพมหานคร: รวมสาสน, ๒๕๓๐), หนา ๒๐๓. ๑๙ รววรรณ องคนรกษพนธ, การวดทศนคตเบองตน, ภาควชาหลกสตรและการสอน (คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยบรพา, ๒๕๓๓), หนา ๓๗.

๒๑

๕) การมสวนรวมในการอภปรายกลม และการการตดสนใจของกลม จะชวยแกไขการตอตานทจะเปลยนเจตคตใหม ๆ ถากลมตดสนใจทจะยอมรบเจตคตใหม สมาชกในกลมกจะยอมรบเจตคตนนดวย ๖) ถาบคคลเปลยนแปลงกลม เจตคตของบคคลมแนวโนมทจะเปลยนแปลงดวย ๓. ทฤษฎการเรยนร แนวความคดนมความเชอวา “กระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมของบคคลนนจะอยในรปแบบของการเรยนร และการทจะแสดงฤตกรรมน น ๆ ถาผลสบเนองไปในทางทด พฤตกรรมนนจะมแนวดนมเกดขนอก” กลาวคอพฤตกรรมของบคคล จะเปลยนแปลงไปในทศทางใดหรอไมนนขนอยกบการเรยนรทเขาไดรบจากสงคมแวดลอม สงคมจะเปนตวกาหนดพฤตกรรมของบคคลสงทเกดขนในตวบคคล จากแนวคดน สามารถใชวธการเพอเปลยนแปลงเจตคตและพฤตกรรม ดงน ๑. การใหแรงเสรมกาลงโดยตรงเปนวธทใชในการเปลยนแปลงพฤตกรรม โดยวธคอย ๆ ปรบเปลยนพฤตกรรมตอบสนองของบคคล ๒. การหยดพฤตกรรม ถาตองการใหบคคลหยดทาพฤตกรรมใด สามารถกระทาไดโดยบงคบใหหยดการกระทา ๓. การเสรมแรง และการระงบพฤตกรรมทไมพงประสงค ดดยการใหสงเกตบคคลอน การใหบคคลสงกตการกระทาของบคคลอน แทนการใหประสบการณตรง จะชวยทาใหบคคลนนเปลยนเจตคตหรอพฤตกรรมได ๔. ทฤษฎชวนใจ และความขดแยง (Incentive and Conflict Theory) ทฤษฎนมแนวคดวา ในขณะทบคคลมความขดแยงชนดบวก ลบ บคคลจะมเหตผลหลายประการทจะยอมรบ และมเตหผลมากมายทจะปฏเสธสถานการณเกยวกบการสรางเจตคตตอสงใดสงหนง แตการประเมนคณคาของบคคลวาจะยอมรบหรอปฏเสธนน จะขนอยกบสงชวนใจเปนสาคญ โดยพจารณาผลตอบแทนทไดจากการยอมรบหรอไมรบสงนน บคคลมกจะเปลยนแปลงเจตคตตอสงนน เมเลกเหนแลววาการเปลยนแปลงเจตคตจะไดรบสงชวนใจ (ผลตอบแทน) ทดกวาหรอมคณคามากกวาการรกษาเจตคตเดมเอาไว Dancil Katz กลาววา “คนเรามเจตคตอยางไร เขาจะใครครวญดวาเจตคตนนจะเปนประโยชนแกเขาอยางไร” ทฤษฎนใชเครองลอใจ และการขดแยงในการเปลยนแปลงเจตคต แตละคนมเหตผลในการยอมรบหรอไมยอมรบเจตคตอยางใดอยงหนง ถงเขาเกดความขดแยงในใจอยางหนงอยางใด เมอมสงจงใจใหเหนดกวาเขากจะเปลยนไปแบบนน

๒๒

๕. The Yele Attitude Approach Cral Hovland แหงมหาวทยาลย เยล เปนผ นากลมทเ ชอวา เจตคตจะเปลยนแปลงได ถาความเชอหรอความคดเหนเปลยนแปลงไป เขาไดเสนอกระบวนการเปลยนแปลงเจตคตมขนตอนดงแผนภมท ๒.๑

แผนภมท ๒.๑ ขนตอนกระบวนการเปลยนแปลงเจตคต ทมา: รววรรณ องคนรกษพนธ, การวดทศนคตเบองตน, ภาควชาหลกสตรและการสอน คณะศกษาศาสตร, มหาวทยาลยบรพา, ๒๕๓๓

กระบวนการทง ๔ ชนน จาเปนจะตองอาศยเทคนควธทเหมาะสม จงจะทาใหเกดการเปลยนแปลงเจตคตในบคคลไดอยางมประสทธภาพ ซงสอดคลองกบทจาลอง เงนด กลาวถง ขนตอนการเปลยนแปลงเจตคตไวดงน คอ๒๐ ๑. ชนการใสใจ คอ ชนทจะตองชกจงใหผทเราตองการจะเปลยนแปลงเกดความสนใจในเรองนนเสยกอน ๒. ชนความเขาใจ เมอทาใหเกดความสนใจไดแลว กใชการแจงรายละเอยด โดยกลาวถงจดหมยปลายทางลกษณะตาง ๆ ของเรองนนใหเกดคยวามหมาย

๒๐ จาลอง เงนด, จตวทยาสงคม, (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๒๙), หนา ๗.

ชนท ๑ การสรางความใสใจในผรบ (Attention)

ชนท ๒ การทาใหผรบเกดความเขาใจ (Comprehension)

ชนท ๓ การทาใหเกดการยอมรบในขาวสาร (Acceptance)

ชนท ๔ การทาใหเกดความจาได (Retention)

ชนท ๑ การสรางความใสใจในผรบ (Attention)

ชนท ๒ การทาใหผรบเกดความเขาใจ (Comprehension)

ชนท ๓ การทาใหเกดการยอมรบในขาวสาร (Acceptance)

ชนท ๔ การทาใหเกดความจาได (Retention)

๒๓

๓ . ชนยอมรบ เ ปนช นททาใหผ ถกจงใจเกดการยอมรบ การจะเกดการเปลยนแปลงไดนน ขนอยกบลกษณะของผจงใจ ๔. ชนการเกบจา เมอมสงใหมเกดขนกบบคคลทเราตองการจะเปลยนแปลงแลว ถาผนนยอมรบอยางตอเนอง และจดจาไวถาวร จะถอวาอยในชนเกบจา และพรอมทจะแสดงพฤตกรรมทนทเมอถงโอกาส ๕. ชนกระทา ชนนจะแสดงออกมาในรปของพฤตกรรม คอ เมอถกชกจง เกบจาสงใหมทไดรบแลวกจะกระทาสงใหมทไมใชกระทาแบบเดม จากทฤษฎการสรางและการเปลยนแปลงเจตคต ทครผสอนจะตองใชเทคนควธทเหมาะสมโดยคานงถงปจจย ๆ ทมอทธพลตอการเปลยนแปลงเจตคต ประกอบดวยแนวคดตามทฤษฎกสามารถเปลยนแปลงเจตคตของผเรยนไปในทศทางทเหมาะสมได

๒.๓.๓ ประเภทของเจตคต กฤษณา ศกดศร ไดกลวถงเจตคตนนมท งทเปนเจตคตทว ๆ ไปหรอเฉพาะเจาะจงรวมทงเจตคตทแสดงออกในทางบวก ในทางลบ สรปไดดงนคอ๒๑ ๑. เจตคตทวไป (General Attitude) คอความรสกของคนทมตอสงตาง ๆ รอบตว ๒. เจตคตเฉพาะ (Specific Attiude) หมายถง เจตคตทมตอบคคลใด ขอเสนอแนะใด สถาบนใด โดยเฉพาะเปนอยาง ๆ ไป เชน เจตคตทดตอวชาจตวทยาการศกษา เจตคตทดตอคร จะเหนวาเจตคตลกษณนจะมตอสงหนงสงใดในวงแคบ และความสมพนธกบสงทม เจตคตอยางแนนแฟน และเฉพาะเจาะจงแนนอนลงไป ๓. เจตคตนมาน (Positive Attutude) หมายถง ความรสก ความคดเหน ความเชอทเปนไปในทางบวกยอมรบนนเอง คอออกมาในรปทพงพอใจ เหนชอบ ถกใจ ด ประโยชน ๔. เจตคตนเสธ (Negative Attiude) หมายถง เจตคตในทางลบ ปฏเสธไมยอมรบซงจะแสดงออกมาในรปความไมพอใจ ความไมชอบ ไมถกใจ ไมเหนคณประโยชน เชน ประณามหยามหมน และ Katz and Stotland อางในกฤษณา ศกดศร ไดแบงประเภทของเจตคตไว ๕ ประเภท คอ๒๒ ๑. เจตคตสมพนธ (Affective Association Attitude) บคคลยอมจะมเจตคตทดตอสงททาใหเขาพอใจหรอสขใจ มเจตคตไมดตอสงททาใหไมพอใจ หรอทาใหเกดความปวดราว และ

๒๑ อางแลว, กฤษณา ศกดศร, จตวทยาการศกษา, หนา ๑๙๐. ๒๒ เรองเดยวกน, หนา ๑๙๑.

๒๔

มเจตคตเลยไปถงสงอน ๆ ทเกยวของ หรอมลกษณะคลายคลงกนดวย เชน มเจตคตไมดตออาจารยคนหนงในโรงเรยนกจะมเจตคตไมดไปถงอาจารยทกคนในโรงเรยน ๒. เจตคตทางปญญา (Intellectual Attitude) เปนเจตคตทเกดโดยมความร ความคด ความเขาใจเปนแกน มใชเกดขนเพราะอารมณ เชนมเจตคตทดตอพระเจาตากสนมหาราช เพราะไดศกษาพระราชประวตและพระราชกรณยกจของพระองค แลวตระหนกถงพระมหากรณาธคณ ๓. เจตคตทางการกระทา (Action-Orented Attitude) เปนเจตคตทมตอการกระทา เชน มเจตคตทดตอความสภาพ นอบนอม ๔. เจตคตทสมดล (Balanced attitude) เปนเจตคตพนฐานตามครรลองของสงคมทควรม ๕. เจตคตในการปองกนตว (Ego-Defensive Attitude) เปนเจตคตเกยวกบการปองกนตวเองใหพนจากความขดแยงภายในใจ ทานองพฤตกรรมองนเปรยว มะนาหวาน จากการแบงประเภทของเจตคตทมการแสดงออกตาง ๆ กนมทง เจตคตทดและเจตคตทไมดตอสงทมากระทบในรปแบบตาง ๆ กน ซงมทมาจากอารมณผานกระบวนการขนตอนจนออกมาเปนพฤตกรรมทผอนสามารถรบรได

๒.๓.๔ องคประกอบของเจตคต

กกกกกกกอดมรตน เชาวววฒน กลาวถงองคประกอบของเจตคตไวตรงกนวา เจตคตประกอบ ดวยองคประกอบ ๓ ประการ ดงน กกกกกกก ๑. องคประกอบดานปญญาหรอการรการคด (Cognitive Component) หมายถง การรบร ความคด ความเชอ ทบคคลมตอสงใดสงหนง บคคลใดบคคลหนง หรอสถานการณใดสถาน การณหนง กกกกกกก ๒. องคประกอบดานอารมณ (Effective Component) หมายถง ความรสกทบคคลมตอ สงใดสงหนง บคคลใดบคคลหนง หรอสถานการณใดสถานการณหนง ในทางบวกหรอลบ เชน ชอบ–ไมชอบ พอใจ–ไมพอใจ กกกกกกก ๓. องคประกอบดานพฤตกรรม (Behavior Component) หมายถงแนวโนมทบคคล จะตอบสนองตอสงใดสงหนง บคคลใดบคคลหนง หรอสถานการณใดสถานการณหนง ดวยการกระทาทสอดคลองกบความคด ความเชอ และความรสกของตน ดวงเดอน พนธมนาวน กลาวถงองคประกอบของเจตคตไว ดงน ๑. สวนของรสก เปนเรองเกยวกบความรนสกของบคคลวาขอบหรอไมชอบ

๒๕

๒. สวนของสตและเหตผล เปนเรองของการใชเหตผล สต แยกแยะความแตกตาง ๓. สวนของแบบพฤตกรรมทสมพนตอเนองกบสวนของความรสกและเหตผลตอเหตการณ หรอสงหนงสงใด๒๓ จากการกลาวถง องคประกอบของเจตคตทพจารณาในแงมมทตางกนไป แตองคประกอบ ของเจตคตทครอบคลมมากทสด และเปนทยอมรบไดแก แนวคดทเชอวาเจตคตประกอบดวย คอ องคประกอบดานความร องคประกอบดานความรสกและองคประกอบดานมงการกระทาซงมรายละเอยด พอสรปไดดงน๒๔ ๑. องคประกอบดานความร เปนองคประกอบทเกดเปนอนดบแรก กอนทบคคลจะเกดเจตคตตอสงใด ความรนเปนความรในเชงประเมนคาวาสงนนมคณโทษอยางไร ถาบคคลไดรบความรเพยงบางสวน อาจทาใหมเจตคตทไมเหมาะสม ฉะนนการใหบคคลมเจตคตทดตอสงใด จาเปนตองใหความรในสงนนอยางเหมาะสม ๒. องคประกอบดานความรสก เปนความรสกทอขอบหรอไมชอบ ซงจะเกดโดยอตโนมต เมอบคคลมความรในสง นนแลว องคประกอบนจะสอดคลองกบการรบรเสมอ คอถาบคคลรบรเกยวกบสงใดในทางทด บคคลนนยอมมความรสกทดดวย ๓. องคประกอบทมงการกระทา เปนองคประกอบทเกดขนภายหลงจากทบคคลมความรและเกดความรสกพอใจหรอไมพอใจตอสงนน ๆ แลวการมงการกระทาทจะเกดตามมานนมกสอดคลองกบการรบร และความรสกตอสงนน ๆ เสมอ องคประกอบทงสามประการทกลาวมา แสดงใหเหนวาการทบคคลจะมเจตคตตอสง ใดนน จะตองประกอบดวยองคประกอบทงสามประการเสมอและองคประกอบแตละอยาง กอาจแสดงออกมาทาใหบคคลอน ๆ สามารถรบรเจตคตของบคคลนน ๆ ได ดงแสดงตามแผนภมท ๒.๒

๒๓ ดวงเดอน พนธมนาวน, ธรรมชาตของทศนคตกบการวดทศนคต, เอกสารการวจยชนสงทางพฤตกรรมศาสตร, (กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ๒๕๒๓), หนา ๖๐. ๒๔เรองเดยวกน, หนา ๕.

๒๖

แผนภมท ๒.๒ การรบรเจตคตของบคคล

จากแผนภมแสดวา สงเราจากภายนอก ไดแกบคคล สถานการณ หรอกลมสงคมมากระตนใหเกดเจตคต โดยชนแรกจะกระตนการรบร หลงจากนนจะเกดอารมณความรสกชอบหรอไม โดยแสดงความรสกออกมาเปนคาพดตามความรสกนน หลงจากนนกจะเกดความพรอมทจะกระทาตามการรบรและอารมณความรสกทไดรบมาชวงนจะแสดงออกเปนพฤตกรรม หรอใชคาพดเกยวกบพฤตกรรมนน ฉะนนการเปลยนเจตคตของบคคล จงตองคานงถงองคประกอบ ๓ ประการเสมอ โดยเฉพาะอยางยงองคประกอบดานการรบร นบวาเปนองคประกอบทสาคญทสด เพราะถาบคคลมการรบรทดแลวอยมจะมความรสกทด ตลอดจนมพฤตกรรมทดตามรโดยอตโนมตในภายหลง การเปลยนหรอพฒนาเจตคตของบคคลจงตองคานงถงการรบรเปนสงแรกดงนน สารทจะไปกระตนใหเกดการรบร จงควรมเนอหาทนาเชอถอ เหมาะสมกบบคคลดวย จงสามารถพฒนาเจตคตไปในทศทางทตองการ

๒.๓.๕ ลกษณะของเจตคต ลกษณะทสาคญของเจตคต นลแนลล (Nunnalle ๑๙๙๕) กลาวถง ลกษณะทสาคญของ เจตคตไว ๓ ประการ๒๕คอ

๒๕ Nunnally, Jumc. (นลแนลล), Test and Measurement, (New Yok: Mcgrawhill book,1995), p. 300.

สงเรา - บคคล - สถานการณ - กลมสงคม

เจตคต

การรบร การตอบสนองการรบร คาพดทแสดงออกถงความเชอ

ความรสก

พฤตกรรม

การตอบสนองของประสาทสมผส คาพดทแสดงถงความรสก

การกระทาทแสดงออกมา คาพดเกยวกบพฤตกรรม

๒๗

๑. เจตคตเปนสงทเกดจากการเรยนร หรอประกสบการณไมใชตดตวแตกาเนด ๒. เจตคตเปนสภาวะทางจตใจ มอทธพลตอความคดและการกระทาของบคคล ๓. เจตคตเปนสภาวะทางจต เนองจากอทธพลของสงแวดลอมและการเรยนร ลกษณะทสาคญของเจตคต จะมลกษณะทคลายกน กลาวถงลกษณะทสาคญของเจตคตไวคอ๒๖ ๑. เจตคตเกดจากการเรยนร (Learning) หรอประสบการณ (Esperence) มไดตดตวมาแตกาเนด เดกเมอเกดการเรยนร ยอมจะมความรสก (Feeing) และความคดเหน (Opinion) เกยวกบสงทไดเรยนรนน คอ เกดเจตคต (Attude) เจตคตอาจเกดจากการเรยนรดวยการวางเงอนไข ๒. เจตคตเปนสงทเปลยนแปลงได (Changeable) ครจงควรนาความจรงขอนไปใชประโยชน คอพยายามเปลยนแปลงเจตคตของนกเรยน ทไมชอบการเรยนใหชอบใหไดเปนการเปลยนเจตคตไปสทางทด ๓. เจตคตเปนตวกาหนดพฤตกรรมทงภายใน และภายนอก สามารถทราบเจตคตของบคคลจากการแสดงพฤตกรรม ๔. เจตคตเปนสงทซบซอน (Complex) เพราะเจตคตขนอยกบหลายประการ เชน ประสบการณ ความรสก ความคดเหน อารมณ ฯลฯ ๕. เจตคตเกดจากการเลยนแบบ (Imitation) สามารถถายทอดไปสบคคลอน ๖. ทศทางและปรมาณของเจตคตแตละบคคลมระดบความรนแรงตางกน ๗. เจตคตเกดขนจากการมจตสานก (Conciousness) หรอจากจตไรสานก (Unconciousn ess) ๘. เจตคตมลกษณะคงทนถาวรพอสมควร ๙. บคคลแตละคนยอมมเจตคตตอบคคล สถานการณ สงเดยวกนแตกตางกนได แลวแตประสบการณของบคคล รววรรณ องคนรกษพนธ ไดกลาวถง ลกษณะทสาคญของเจตคตไวคอ เจตคต นอกจาก จะเปนเรองของการเรยนร เปนเรองของอารมณทแสดงความรสกออกมาแลวยงมลกษณะทเปนทศทาง มความเขมขน ดงน๒๗ ๑. เจตคตเปนเรองของอารมณ (Feeling) อาจเปลยนไดตามเงอนไขหรอสถานการณหรอบคคลโดยอาจจะมการเสแสรง แสดงออกไมใหตรงกบความรสกของคนเมอรตววามคนคอยสงเกต ๒๖ อางแลว, กฤษณา ศกดศร, จตวทยาการศกษา, หนา ๑๘๓. ๒๗ อางแลว, รววรรณ องคนรกษพนธ, การวดทศนคตเบองตน, หนา ๑๔.

๒๘

๒. เจตคตเปนเรองเฉพาะตว (Typical) ความรสกของบคคลอาจเหมอนกนได แตรปแบบการแสดงออกแตกตางกน หรออาจมการแสดงออกทเหมอนกนแตความรสกแตกตางกน ๓. เจตคตทศทาง (Direction) การแสดงออก ของความรสกสามารถแสดงได ๒ ทศทาง คอ ทศทางบวกเปนทศทางทสงคมปรารถนา ทศทางลบเปนทศทางทสงคมไมปรารถนา ๔. เจตคตมความเขม (Intensity) ความรสกของบคคล อาจเหมอนกนในถานการณเดยวกน แตอาจแตกตางกนในเรองของความเขม ทบคคลรสกมากนอยตางกน เชน รกมาก รกนอย ๕. เจตคตตองมเปาหมาย (Target) ความรสกจะเกดลอย ๆ ไมได จากลกษณะของเจตคต เราสามารถสราง หรอเปลยนแปลงเจตคตไปในทศทางทตองการไดโดยใชเทคนควธอนเหมาะสม เชน การใชแรงจงใจ การกระทาทมหลกการและเหตผลกจะจะสามารถเปลยนแปลงเจตคตตามความมงหมายได

๒.๔ ความเปนมาของสนโดษ สนโดษ แปลมาจากบาลวา สนตฏฐ หรอ สนตฏฐ เปนพระพทธจนปรารกฎในมงคลสตร ขททกปาฐะ๒๘ และในวนยปฏก มหาวรรค๒๙ นงคตตรนกายจตกกนบาต๓๐ พระพทธองคทรงสรรเรญคามสนโดษนวาเปนมลชนยอดเยยม สนโดษนเคยมขาวมาแลวชวงหนง เมอปญญาชนบางทานไมเขาใจความหมายของสนโดษยอางแทจรง มความรเรองสนโดษาอยางผวเผนกลาวคอทานเขา ใจวา ผถอสนโดษาทาใหเปนคนยากจะขดสน สนโดษถวงความเจรญ ทาใหประเทศไมสามารถ ทจะพฒนาได เพราะพทธศาสนาสอนใหคนสนโดษ จงทาใหคนไทยไมมความกระตอรอรนทจะทาอะไรใหเปนกจจะลกษณะอยไปวน ๆ กพอแลว หลกะรรมขนไมควรนามาสอน เพราะเหนหลก ธรรมทถวงควารมเจรญของประเทศชาต ทาใหกดความเดอนรอนนกปราชญทางศาสนาในสมยนน ตองออกมาวเคราะหวจย และพด เขยน เกยวกบเรองสนโดษกนอยเปนเวลานา จงเปนทเขาใจกนบางพอประมาณ

๒๘ มมหามกฏราชวทยาลย, ข.ข. (ไทย) ๒๕/๖/๔. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๕), ข.ข. (ไทย) ๒๕/๒๕๓-๑๒/๓-๔ ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. ๒๙ มมหามกฏราชวทยาลย, วนย. มหาววคค. (หรอบาล) ๕/๑๗๓/๒๔๑. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕. วนย. มหาววคค. (หรอบาล) ๕/๓๗๙/๑๗๘ ฉบบ มหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพการศาสนา ๒๕๑๓). ๓๐ มหามกฏราชวทยาลย, อง จตกก. (ไทย) ๒๑/๓๐/๔๑. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕. องจตกก. (ไทย) ๒๑/๓๐/๓๔. ฉบบ มหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. (กรงเทพมหานคร: โรงพมพการศาสนา ๒๕๑๓).

๒๙

สมยนการแปลความหมายหรอความเขาใจเกยวกบเรองสนโดษ ยงเปนไปในรปแบบเดม คอยงไมเขาใจวาสนโดษมความหมายอยางไรกนแน เพยงแตรวาสนโดษกคอสนโดษเทานน กลการทจะนาเรองสนโดษไปใชในชวตประจาวนวนกไมสามารถจะทาได เพราะมความรความเขาใจเรองสนโดษเพยงผดเผน เมอเปนเชนนน ยอมมความเขาใจทจะคลาดเคลอนจากความ เปนจรง เมอนาไปใชปฏบตในชวตประจาวนจงมปญหาตามมา จงสมควรทจะมาศกษาเกยวกบ เรงอสนโดษยอยางจรงจง และใหถกตองตามทพระพทธเจาไดตรสไว ๑. สนโดษ แปลวา ยนดดวยปจจยของตน หมายความวา ไมแสดงอาการอนนารงเกยจในเวลารบ เวลาบรโภค ยงอตภาพใหเปนไปดวยปจจย ๔ ซงทายกทายกาถวายแลว จะดหรอไมด กตาม จะถวายโดยความเคารพหรอไมเคารพกตาม อยางนเรยกวา สนโดษในลกษณะของนกบวช สวนชาวบานอนโลมโดยทานองเดยวกน เชน ยนดดวยเครองนงหม อาหารบานเรอนทอยอาศย ยากรกษาโรค เลาทตนหามาได ไมโลภในสงของของคนอนมาเปนของตน ซงผดทานองคลองธรรม ๒. สนโดษ แปลวา ยนดดวยปจจยทมอย หมายความวายนดดวยปจจย ๔ ทตนหามา ไดแลว ละความเปนคนมกมากเสย ไมปรารถนาปจจยอนนอกไปจากปจจน คอรจกพอ รจกประมาณในกาลงทรพย กาลงสงของทตนหามาไดทตนใชสอยอย ไมใหมกมากจนเกนขอบเขต แตมไดหมายความวาไมใหหา ดงโบราณภาษตทวา “รจกพอ กอนสขทกสถาน” ๓. สนโดษ แปลวา ยนดโดยสมาเสมอ หมายความวาใหละความยนดยนราย ในอฏฐารมณ อนฏฐารมณใหวางตนอยในอารมณทงปวงโดยสมาเสมอ ไมหวนไหวเอนเอยงไป ตามโลกะธรรมทง ๘ คอ มลาภ เสอมภาล มยศ เสอมยศ นนทา สรรเสรญ สข ทกข รเทาทนอารมณนน ๆ เพราะสงเหลานนเปนโลกธรรมหมนไปตามโลก ลวนตกอยในอนจจง ทกขง อนตตาทงสน๓๑ การเขาใจในเรองสนโดษจะทาใหเกดประโยชนมากมาย และสามารถทจะทาใหเขาถงความสข และความหลดพนไดในทสดหรอไม และปญหาทวาแมในปจจบนน ความเจรญทางดานเทคโนโลยมมาก สอสารตาง ๆ มมาก มนษยสามารถเขาใจเรองสนโดษไดงายกวาแตกอน แตเพราะเหตไรบคคลจงยงบไมเขาถงความสขและความหลดพนตามพทธปรชญากลาวอาง ปญหาเหลานเปนเรองนาจะนามาศกษาวเคราะหใหชดเจนเพราะพทธปรชญาไดกลาวถงคณของสนโดษ มคณ มประโยชนมากมาย เหลอทจะพรรณนา ดงทตรสไวในเอกนบาต องคตตรนกาย วา

๓๑ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย , ขททก . อ . (ไทย) ๑๒๖ . -๑๒๘ . ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา , (กรงเทพมหานคร: โรงพมพวญญาณ, ๒๕๓๒).

๓๐

“ภกษท งหลาย เราไมเลงเหนธรรมแมอยางหนงอน ซงจะเปนไปเพอความตงมน เพอความไมเลอนหาย เพอความไมอนตราธานแหงพระสทธรรม เหมอนกบความเปนผสนโดษนเลย ภกษทงหลาย ความเปนผสนโดษ ยอมเปนไปพรอมเพอความตงมน เพอความไมเลอนหาย เพอความไมอนตรธานแหงพระสทธรรม๓๒ สรปวา การศกษาเรองความสนโดษเพอใหรความสนโดษโดยชดเจน ทงในฐานเปนมงคลชนยอดเยยมและแนวทางการปฏบตทจะใชไดจรงในชวต พรอมทงจะเปนพนฐานใหเขาใจเรองความสนโดษ เพอประยกตใชกบชวตประจาวนไดของชาวพทธ

๒.๔.๑ ความหมายของสนโดษ สนโดษ มาจกคาบาลวา สนโตโส, สนตฏฐ, มลศพทมาจาก สนโดส (ส+ตส) เขยแบบสนฤตเปน สนโดษะ แปลงเปนไทยวา “สนโดษ” แปลวา ความเปนแหงบคคผมความยนด โดยอาการอนสมาเสมอ หรอผสนโดษ ชอวา สนตฏฐ๓๓ สนโดษ นยามความหมายได ๓ อยาง๓๔ คอ ๑. ความยนด พอใจ ดวยปจจยของตน ๒. ความยนดดวยปจจยทมอย ๓. ความยนดโดยอาการอนสมาเสมอ ๑) สนโดษ แปลวา ความยนดพอใจดวยปจจยของตน (สเกน ตสสโก) หมายความวา ยนดของทตนมอยแลว คอสงนนเปนของของเราแลว ความยนดกบของของตนนคอสนโดษ สงนเองทถกใคร ๆ มกกลาวหาวาไมด โดยเขาใจวา การมวพอใจอยกบของตวเอง ทาใหคนไมคดกาวหนา มวยนทศนคบแคบ และมกจะถกกลาวหาวาคนประเภทนทาใหบานเมองไมเจรญ เสยงอยางนไดยนอยท วไป แมทกวนกยงไดยนอย ความจรงหาเปนเชนนนไม เพราะคนมรจกความพอใจหรอรจกรกตวเอง รกลก รกภรรยา รกประเทศชาต เปนคนนาความสขความเจรญมาใหแกตน แกครอบครว ประเทศชาต บานเมองไดมากวาคนทไมรจกพอใจในสงทตนมอย ๒) สนโดษ แปลวา ความยนดดวยปจจยทอย (สนเตน ตสสโก) หมายความวา ยนดดวยปจจย ๔ ทตนไดมาแลว ละความเปนคนมกมากเสย ไมปรารถนาปจจยอนนอกจากปจจย ๓๒ มหามกฏราชวทยาลย, องเอก. (ไทย) ๒๐/๑๒๒/๒๔. ฉบบสยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕.องเอกก ๒๐/๑๒๐/๑๘. ฉบบ มหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. (กรงเทพมานคร: โรงพมพการศาสนา ๒๕๑๓), ๓๓ พระพทธปปเถระ, รปสทธปกรณนรตศาสตรภาษาบาล, (กรงเทพมหานคร: ๒๕๒๗), ขอ ๗๗๒ หนา ๒๒๒. และขอ ๑๙๐ หนา ๘๒.

๓๔ มหามกฏราชวทยาลย, มงคล.(ไทย) ๒/ ๒๙๔/ ฉบบมหามกฏราชวทยาลย, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔.

๓๑

นน คอรจกพอ รจกประมาณในกาลงทรพย กาลงสงของทตนไดมา ทตนใชสอยอย ไมใหมกมากเกนขอบเขต แมมไดหมายความวาไมใหเสะแสวงหา ดงโบราณภาษตทวา “รจกพอ กอสขทกสถาน” ๓) สนโดษ แปลวา ความยนดโดยอาการสมาเสมอ หมายความวา ยนดตามสมควร ใหละความยนดยนรายในอฏฐานรมณ และอนฏฐารมณ ใหวางตนอยในอารมณทงปวงโดยสาเสมอ ไมหวนไหวเอนเอยงไปตามโลกธรรมทง ๘ คอ มลาภ เสอมลาภ มยศ เสอมยศ นนทา สรรเสรญ สข ทกข รเทาทนอารมณนน ๆ เพราสงเหลานนเปนโลกธรรมหมนไปตามโลก ลวนตกอยในอนจจง ทกขง อนตตาทงสน ความหมายของสนโดษ ในพจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ใหความหมายไววา สนโดษ หมายถง ความยนด ความพอใจ ยนดดวยปจจย ๔ คอ ผานงผาหม อาหาร ทนงทนอน และเภสช ตามมตามได ยนดของของตน การมความสขความพอใจดวยเครองเลยงชพทหามาไดดวยความเพยรพยายามอนชอบธรรมของตน ไมโลภ ไมรษยาใคร๓๕ พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถานใหความหมายคาวา “สนโดษ” ไววา “ความยนดหรอพอใจ เทาทตนม อย หรอเปนอย” นอกจากนน ยงมพจนานกรมทางศพท และภาษาเลมอน ๆ ไดอธบายความหมายของคาวา “สนโดษ” ไวในทานองเดยวกน เชน๓๖ กกกกกกก พจนานกรมฉบบเฉลมพระเกยรต ใหความหมายคาวา “สนโดษ” เอาไววา“สนโดษ” คอ ความพอใจเทาทตนมอยหรอเปนอย๓๗ กกกกกกก พจนานกรมฉบบมตชน ไดใหความหมายคาวา “สนโดษ” ไววา ความยนดในสงทมอยหรอเปนอย มกใชคาวา ถอสนโดษ ๑๒๓๘ กกกกกกก จากนยามความหมายดงกลาวเปนบรรทดฐานใหนกวชาการอธบายขยายความหมายของความสนโดษดงตอไปน

๓๕ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘), หนา ๓๒๔. ๓๖ ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน, กรงเทพมหานคร: บรษทนานมบคสพบลเลชนส จากด, ๒๕๔๒), หนา ๑๑๖๖. ๓๗ ทวศกด ญาณประทป, พจนานกรมฉบบเฉลมพระเกยรต, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหานคร: วฒนาพาณชย, ๒๕๓๐), หนา, ๕๒๗. ๓๘ พจนานกรมฉบบมตชน, บรษทมตชน จากด, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพมตชน, ๒๕๔๗), หนา ๘๕๙.

๓๒

กกกกกกกสมเดจพระญาณสงวร (เจรญ สวฑฒโน) ไดแสดงทรรศนะไวในหนงสอเรอง “สนโดษ” ความวาสนโดษเปนธรรมขอหนงทมผปรารภกลาวกนมาก ทงในดานสนบสนน ทงในดานคดคาน สนบสนน คอ สงเสรมใหปฏบตกน คานคอแสดงวาไมควรสางเสรมใหมการปฏบตเพราะเหน วาเปนเครองขดขวางความเจรญกาวหนา คาวาสนโดษมาจากภาษาบาลวา “สนโตส, สนตฏฐ” แปลวา ความยนด พอใจดวยของของตน ความยนด ดวยของทมอยความ ยนด โดยสมาเสมอ สนโดษแบงออกเปนหวขอได ดงน๓๙ กกกกกกก ๑. ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทได กกกกกกก ๒. ยถาพลสนโดษ ยนดตามกาลง กกกกกกก ๓. ยถาสารปปสนโดษ ยนดตามสมควร สนโดษในความคด คอระงบความคดทอยากไดมากเกนไป สนโดษในการแสวงหา คอ ยนดแสวงหาแตสงท ควรได สนโดษในการรบ คอ รบแตสงทควรรบ และรบพอประมาณ สนโดษ ในการบรโภค คอ ยนดบรโภคสงทไดมาดวยการพจารณา กกกกกกกพระธรรมโกษาจารย (พทธทาสภกข ) ได แสดงทศนะเรองสนโดษไว ในหนงสอ “คมอพนทกข” วาคาวา “สนโดษ” แปลวา ยนดดวยสงทมอยไดอะไรมา ตองมความยนดในสงนนในฐานะทมนมอย หรอไดมาทงน เพอใหเกดความพอใจทได ทาลงไปแลวไมใชหมายความวาให หยดเพยงเทานนถาพจารณาใหลกซงกวาน สงทเรยกวาสนโดษนน มนยงมความหมายอกหลาย อยาง คอ เมอพจารณาถงป จจ ยทสาคญของมนษยเรามอย ๔ อยาง คอ อาหารเครองนงหม ทอยอาศย ยาแกโรค ลวนเรยกวาเปนสงจาเปนสาหรบชวตถาเราไมรจกอม ไมรจกพอไมรจกยนดดวยวตถ ๔ อยางนเทาทควรม ควรไดไมสนสดแลวเราจะไปทาสงทวเศษทเปนอดมคตของพระพทธศาสนา หรอของโลกทวไปไดอยางไรกน๔๐ กกกกกกกพระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสท ธ ป.ธ. ๙) ไดแสดงทศนะเรองสนโดษไวในหนงสอมงคล ๓๘ ความวา สนโดษ แปลวา ยนดดวยปจจยของตน ไมแสดงอาการรงเกยจใน เวลารบ เวลาบรโภค ยงอตภาพใหเปนไปดวยปจจย ๔ ซงทายกทายกาถวาย นอกจากน สนโดษ ยงแปลวา ยนด ดวยปจจยทมอย ยนด โดยสมาเสมอ สนโดษโดยองคธรรม คอ อโลภะความ ไมโลภ สนโดษแบงออกเปน ๔ อยาง คอ สนโดษในเครองนงหม สนโดษในอาหาร สนโดษ ๑๓ ในทอยอาศย

กกกกกกกก ๓๙ สมเดจพระญาณสงวร เจรญ สวฑฒโน, สนโดษ, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพอมรนทรปรน ตงกรป, ๒๕๓๖), ๑๙. กกกกกกก ๔๐ พระธรรมโกษาจารย, (พทธทาสภกข), คมอพนทกข, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๓๖), หนา ๗๕.

๓๓

และสนโดษในยาแกไข สนโดษนม ประโยชน มคณมากมายสดทจะพรรณนา พระพทธองคทรงสรรเสรญความสนโดษวาเปนมงคลสงสด๔๑ กกกกกก พระธรรมโสภณ (ฟน ปาสาทโก) ไดอธบายลกษณะของคาวาความสนโดษโดยทานได กลาวไววาหลกธรรมทวาดวยสนโดษนน ไมไดทาใหประเทศลาหลง เพราะสนโดษ คอ ความพอใจในสงตาง ๆ เทาทตนได ไมลวงสทธของผอน สนโดษนนมอย ๔ ประเภท ดงตอไปน๔๒ กกกกกก ๑. สนโดษในสงของ กกกกกก ๒. สนโดษในหนาทการงาน กกกกกก ๓. สนโดษในปศสตว กกกกก ๔. สนโดษในคน กกกกก พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ได แสดงทรรศนะเรองความสนโดษไว ในหนงสอ เศรษฐศาสตรแนวพทธ สรปใจความสาคญได วาคาวา “สนโดษ” มกแปลความกนวาความพอใจตามมตามได พอใจในสงทตนม ไมทยานอยาก คาวาสนโดษทกลาวมาน พระพทธเจาทรงสอน เนนเปนพเศษแกภกษ แตในทางพระพทธศาสนาธรรมะตาง ๆ มกใชควบคกน เชน ศรทธาตองมควบคกบปญญา สวนสนโดษนนมาพรอมกบความเพยร ถานามาใชกบฆราวาสในแงน คอไมใหบคคลทาตวหลงใหลเพลดเพลนกบการบารงบาเรอตนเองดวยวตถสงของตาง ๆ๔๓ กกกกก เสฐยรพงษ วรรณปก แสดงทรรศนะเรองสนโดษไววา ในบรรดาหลกธรรมทางพระพทธศาสนาทมผเขาใจกนไมถกตอง นอกจากเรองของกรรมแลว สนโดษกเปนอกเรองหนง ความคลาดเคลอนนนอาจจะมาจากคาพดทตดปากคนไทยวา “สนโดษมกนอย” หรอ “มกนอยสนโดษ” กเปนได การตความแบบนสรางนยมของคาวาสนโดษใหออกมาในแงลบ ในทนคอมความหมายแฝงวา “การไมกระทาหรอ ความเกยจคราน” อยในตว แตทงน ทานไดใหความหมายของคาวา สนโดษ ไววายนดตามได ยนดตามกาลงสามารถทหามาได และยนดในสงทหามาไดโดย

กกกกกกก ๔๑ พระธรรมธรราช, (โชดก ญาณสทธ ป.ธ.๙), มงคล ๓๘, (กรงเทพมหานคร: หจก. การพมพพระนคร, ๒๕๓๒), หนา ๓๘. กกกกกกก ๔๒ พระธรรมโสภณ (ฟน ปาสาทโก), สนโดษทาใหไทยลาหลงหรอ, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพไทยเกษม, ๒๕๑๙), หนา ๒๐. กกกกกกก ๔๓ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), เศรษฐศาสตรแนวพทธ, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพโกมลคมทอง, ๒๕๓๘), หนา ๕๐.

๓๔

ชอบธรรม สรปใหเขาใจงาย สนโดษ คอ ความพอใจในผลสาเรจ หรอผลทสรางขนดวยความ บากบน๔๔ กกกกก ไชย ณ พล ไดแสดงทศนะเรองสนโดษไวในหนงสอ “ร ารวยดวยสนโดษ” วาแทจรงแลว นยามของสนโดษทวามกนอย ไมตองการ ไมปรารถนาอะไรเลยนน เปนนยามตามคตของลทธทฆมพรทปฏเสธการม การเปนการครอบครองใด ๆ ถอพรตแกผาเรอยไป สาหรบพทธศาสนาไมไดสอนใหบคคลไม เอาอะไร ไมอยากไดอะไร แททจรงแลวพระพทธเจาทรงสอนสนโดษไว ๓ ลาดบขน คอ ยถาลาภสนโดษ ยนดเทาทได ยถาพลสนโดษ ยนดเทาททาไดตามกาลงและยถาสรปปสนโดษ คอความยนดในความเหมาะสมตามฐานะของตน๔๕ ปน มทกนต กลาวไวในหนงสอมงคลชวตขอท ๒๔ เรองของความม สนโดษโดย กลาวไววา สนโดษเปนมงคล เพราะทาใหคนมความสขและทาใหคนเจรญ นอกจากนสนโดษยงมอก ๓ ลกษณะ คอ สเกนสนโดษ ยนด ตามม สนเตนสนโดษ ยนด ตามได และสเมนสนโดษยนดตามสมควร ในทางศาสนาไดวางเกณฑในการตดสนเรอง สนโดษไว ๓ ประการ ดงตอไปน คอ๔๖ ๑. ยถาลาภะ ควรแกฐานะ ๒. ยถาพละ ควรแกมรรถภาพ ๓. ยถาสารปปะ ควรแกศกดศร กกกกก จากการศกษาความหมายของสนโดษตามทรรศนะของนกปราชญ และคารากศพทท ปรากฏในพจนาน กรมเหนไดวา คาวาสนโดษนนโดยความหมายแลว หมายถงความยนดความพอใจดวยปจจย ๔ คอ เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค และอาหาร ตลอดจนการมความสขความพอใจดวยเครองยงชพทหามาไดดวยความเพยรพยายามของตนไม โลภ ไมรษยาใคร พระธรรม

๒.๔.๒ ความสาคญและประโยชนของสนโดษ ความสนโดษเปนเหมอนผมยาวเศษ มงมนทางานศกษาศลปวทยาและปฏบตคณธรรมอย ยอมไมมเวลาสาหรบความทกข เมอไดวตถทรพยและคณทรพยมาแลว กรจกถนอมรกษาชวยตนใหเปนคนมงคง อยเปนสขสาราญเบกบานใจ คอผม งคงดวยวตถทรพย ยอมอยเปนสขในโลก ไมตองกหนใคร ไมตองเสยดอกเบย ไมตองถกทวง ไมตองถกตามตว และไมตองถกลงโทษดวยสถานไร ๆ แมผม งค งดวยทรพยกอยเปนสขในทางธรรม ไมตองกหนไมตองเสยดอกเบย ไมตองถก

๔๔ เสฐยรพงษ วรรณปก, พระพทธศาสนาทศนะและวจารย, (กรงเทพมหานคร: อมรนทรการพมพ๒๕๓๔), หนา ๒๕. ๔๕ ไชย ณ พล, รารวยดวยสนโดษ, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพเคลดไทย, ๒๕๓๘), หนา ๑๘. ๔๖ ปน มทกนต, มงคลชวต, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพ รงเรองธรรม, ๒๕๐๒), หนา ๑๓.

๓๕

ทวง ไมตองถกตามตวและไมตองถกลงโทษดวยสถานไร ๆ นเปนความสาคญและคณประโยชนของสนโดษโดยรวม ใหทราบวาบคคลผมความประพฤตสจรต ดวย กาย วาจา ใจ นนไดชอวา ไมตองกหน ผ ไมมความชวทตองปกปดมแตความดอนควรเปดเผย กชอวาไมตองเสยดอกเบย ผไมมขอพรธอนตาหน มแตความดอนควรชมเชย ชอวาไมตองถกทวง ผไมมทกขเดอดรอนตดตว มแตความสขชนบานตดตวไปทกขหน ชอวาไมตองถกตามตว เมอสนชพแลวไปสคต ชอวาไมตองถกลงโทษ นคอ ชวตสนโดษ ซงพรงพรอมดวยวตถทรพย และคณทรพย ไมมเวลาสาหรบความทกข คนเราทกคนกอนรางจะสนลมปราน จงควรใชชวตของตนใหเปนชวตสนโดษเชนน นกเปนประโยชนและความสาคญของสนโดษ สวนบคคลทไมปฏบตตามหลกของความสนโดษ กมกจะตองเปนคนจน ไมมวตถทรพยและคณทรพยเปนของตน มชวตอยเปนทกขเดอดรอน ดไดจากคนจนวตถทรพย จะตองกหนยมสนเขา เมอเปนหนสนตดตวจะตองเสยดอกเบย ถาไมใหดอกเบยตามกาหนดจะตองถกทวงเปนตน อยางนถอวาไมเกดประโยชนหรอไมเปนมงคลกบชวต ขอความวา ความสนโดษเปนเหมอนยาวเศษคอใชบาบดโรคมกมากและโรคแหงความอยากทงหลาย มอยากมอยากเปนเปนตน ซงเปนบอเกดแหงความทกขทงหลาย ทงทกขทางกายและทกขทางใจ ความสนโดษจงเปนยาบารงใจใหเอบอมสดชนเบกบาน และชกาลงใจใหเขมแขงแรงกลา ไมเปนคนเกยจครานยอหยอนออนแอ เปนคนขยนขนแขง มนสยรกการงาน รกศลปวทยา รกคณธรรมเอาธระ อยางใจสมคร แบกภาระอยางขนส ทาอะไรตงใจทาจรง เอาใจใฝแนวแน คอยสารวจโดยรอบคอบและมงผลสาเรจเปนทตง สรางตวใหมงมวตถทรพยอนหนาฝาคงตงตวไดเปนหลกฐาน อยเปนสขสาราญในโลกน และเพยบพรอมดวยคณทรพย อยอยางสงบสขทงทางโลกและทางธรรม ดงนนเมอทราบวาความสนโดษ มคณมากอยางนแลวและเหนโทษของการไมประพฤตตามหลกของความสนโดษแลว จงควรบาเพญสนโดษใหมาก ใชความสนโดษใหเกดวตถทรพยและคณทรพย ใหถอวาสงเลกนอยในมอมคามากสงใหญโตในความคาดหวง สมควรจะไดจะมจะเปน เราจงตองไมควรคดอะไรมากถงวนพรงน จงเรงใชสนโดษในวนน สมครใจทางาน ตงใจศกษาศลปวทยา และมงมนปฏบตคณธรรมใหกาวหนาไปแตละอยาง ๆ หากปฏบตได กจะไมมสงรายมากลากลายเราได และไดชอวาเราไดดมรสแหงความสนโดษสมประสงค นบวาความสนโดษเปนมงคลยอดชวตประการหนง ซงอยในมงคล 38 ประการนนสมดงกลอนทปรากฏวา

๓๖

ทากจนอย ใหญนน ใชสนโดษ พระทานโปรด ชนชอบ นยมผล วธน คลายทกข ใหผอนปรน ทกขรอนรน ภายหลง ไมหลงมา ตอหนาทาน สนโดษไว อยางใดบาง แมออกหาง กซอพอ เชนตอหนา เมอสนโดษ ตรงสน หายนนทา จงทกครา ถอสนโดษ ไรโทษเอย๔๗

๒.๔.๓ ประเภทของสนโดษ การศกษาเรองความสนโดษนน นอกจากเรองของความหมายทบคคลทวไปมความเขาใจทผดเพยน โดยตความหมายของสนโดษ คอ การขาดความกระตอรอรนแลว หากกลาวถงประเภทของสนโดษทรจกกนโดยทวไป มกจาแนกประเภทของสนโดษออกเปน ๓ อยางเทานน เรยกวา การแบงตามประเภทแหงตกะ คอ หมวดสาม ไดแก ยถาลาภสนโดษ ยถาพลสนโดษ ยถาสารปปสนโดษ นอกจากการจาแนกดงกลาวขางตน พระพทธศาสนาไดแยกยอยเกยวกบประเภทของสนโดษไดดงตอไปน ๑. สนโดษวาโดยประเภทแหงหมวด ๓ ๑) ยถาลาภสนโดษ คอ ความยนดตามทได หมายถง ไดสงใดมาดวยความเพยรพยายามของตน โดยถกตองตามทานองคลองธรรม กยนดพอใจในสงนน ไมเดอดรอนเพราะสงทไมได หมายความวา เมอไดทาอยางเตมทแลว หากไมไดตามทตองการ กไมกระวนกระวาย ไมวงตามความอยาก ตองระงบยบย งความอยากใหได โดยใหนกถงขอเทจจรงวา ไมมสงใดสนองความ ตองการแหงจตใจใหพอไดอยางแทจรง เหมอนไฟไมอาจใหเตมไดดวยเชอ มหาสมทรไมอาจใหเตมไดดวยนา หรอคนมกมากไมอาจเตมไปดวยปจจยทงหลายนนเอง ๒) ยถาพลสนโดษ คอ ความยนดตามกาลงทมอย หมายถง มความยนดหรอพอใจเพยงพอแกกาลงกาย กาลงทรพย กาลงสตปญญา และกาลงความสามารถของตน ไมควรใหนอยหรอเกนขอบเขตกาลงเพราะเปนเรองทไมเหมาะสมคนแตละคนมกาลงหรอความสามารถไมเทากนดงนนจงตองรจกตนเอง อยางสาคญตนผดและอยางดถกตนเอง ดงนน สงทบคคลพงไดรบนนควรเหมาะสมแกสมรรถภาพ และความสามารถของตน เชน กรรมกรทขดดนไดวนละ ๑ คว

๔๗ ดร.โกวท ประมวลพฤษ และคณะ, จรยศกษา, พมพครงท ๔, (กรงเทพฯ: หางหนสวนจากดอรณการพมพ, ๒๕๓๒), หนา ๕.

๓๗

กควรไดคาแรงสาหรบดน ๑ คว จะใหไดคาแรงเทากบคนทขดไดวนละ ๕ คว ยอมไมได และมไดบงคบวาทกคนขดวนละ ๑ ควกพอ สนโดษมไดสอนใหทางานหยอนกวาความสามารถทมอย แตใหทางานเตมความสามารถของแตละบคคล ใหยนดในสงทตนควรจะไดตามความสามารถของตนเทานนสนโดษขอนเปนการยนยนวาไมใหเปนคนงอมองอเทา แตใหทางานหรอแสวงหาผล ประโยชนเตมทโดยใหยนดเทาทตนเองมความสามารถทาไดเทานน ๓) ยถาสารปปสนโดษ คอ ความยนดตามสมควร หมายถง มความยนดหรอความพอใจ ตามสมควรแกฐานะ ภาวะ และความเปนอยของตน เปนทรกนวา คนเรายอมมฐานะ และความเปนอยทแตกตางกน บคคลในสงคมยอมมความเปนอยทแตกตางกน บางคนยากจน บางคนร ารวย การทบคคลพยายามขวนขวายเพอจะใหเปนเรองทด แตทงนตองรจกและตระหนก ในความสามารถของตน ตองพยายามขวนขวายเปลยนแปลงฐานะ ภาวะและความเปนอยใหดขน เทาทจะเปนได ผทขวนขวายในสงทเปนไปไมไดนนเรยกวา ไมสนโดษ สงของใด ๆ กตาม ถาพจารณาตามฐานะกด พจารณาตามสมรรถภาพกด ประจกษแลววา เมอตนมได เมอตนทาได แตสงนนเมอมหรอทาไปแลวทาใหครอบครวเสยเกยรตภม เสยชอเสยง เสยศกดศร บคคลกไมควรยนดในสงเหลานน เชน คาของหนภาษ หรอฉอราษฎรบงหลวง แมวาจะมฐานะ ตาแหนงหนาทเอออานวยมความสามารถพอทจะทาไดกมสมควรทาไมยนด เพราะเปนหนทางนามาซงความเสอมเสยทงตอตนเองและวงศตระกล ๒. สนโดษในจวร ๒๐ อยาง จวร เปนชอเรยกผาทพระสงฆใชสอย ใชเรยกทงผานงและผาหม จวรเปนปจจยหรอบรขารของพระสงฆอยางหนงในจานวนผา ๓ ผน คอ สบง จวร สงฆาฏ ผาสาหรบทาจวรนงหมนน พระพทธเจาทรงอนญาตไว ๖ ชนด เรยกวา กปปยจวร ไดแก ๑. ผาทาดวยเปลอกไม ๒. ผาทาดวยฝาย ๓. ผาทาดวยใยไหม ๔. ผาทาดวยขนสตว ๕. ผาทาดวยเปลอกปาน ๖. ผาททาดวยของหาอยางนน แตปนกนอยางใดอยางหนง๔๘ นอกจากประเภทของผาทพระพทธเจาไดทรงบญญตไว ยงมเขตของจวรซงคาน หมายถง พระสงฆสามารถรบผาจวรไดจากสงฆ จากคณะ จากญาต จากมตร จากทรพยของตน หรอเปนผาบงสกลเทานน และผาบงสกลมทงหมด ๒๓ ชนด คอ ๔๘ อง.อ. (ไทย) ๒/๔๒๔/๓๑๓.

๓๘

๑. ผาโสสานกะ (ผาทเขาทงไวในปาชา) ๒. ผาปาปณกะ (ผาทเขาทงอยตามทางเขาตลาด) ๓. ผารถกะ (ผาทเขาทงอยตามตรอก) ๔. ผาสงการโจฬกะ (ผาทเขาทงไวในกองหยากเยอ) ๕. ผาโสตถยะ (ผาทเขาใชเชดครรภมลทนแลวทง) ๗. ผาสนานะ (ผาทเขาผลดอาบนามนตแลวทง) ๖. ผาตตถะ (ผาททงอยตามทานา) ๘. ผาคตปจจาคตะ (ผาทใชหมศพไปปาชาแลวนากลบมาทงไว) ๙. ผาอคคทฑฒะ (ผาถกไฟไหมแลวทงไว) ๑๐. ผาโคขายตะ (ผาทโคเคยวแลวเขาทงไว) ๑๑. ผาอปจกขายตะ (ผาปลวกกดแลวเขาทงไว) ๑๒. ผาอนธรขายตะ (ผาหนกดแลวเขาทงไว) ๑๓. ผาอนตจฉนนะ (ผาขาดรมแลวเขาทงไว) ๑๔. ผาทสจฉนนะ (ผาขาดชายแลวเขาทงไว) ๑๕. ผาธชาหฏะ (ผาทเขาชกเปนธงแลวทงไว) ๑๖. ผาถปะ (ผาทเขาบชาจอมปลวกทงไว) ๑๗. ผาสมณจวร (ผาของภกษดวยกน) ๑๘. ผาสามททยะ (ผาทคลนทะเลซดขนฝง) ๑๙. ผาอภเสกกะ (ผาทเขาทงไวในทราชาภเษก) ๒๐. ผาปนถกะ (ผาทตกอยตามหนทาง ไมปรากฏเจาของ) ๒๑. ผาวาตาหฏะ (ผาทลมหอบเอาไปไมมเจาของตดตาม) ๒๒. ผาอทธมยะ (ผาสาหรบเอหภกษ) ๒๓. ผาเทวทตตยะ (ผาทเทวดาถวาย)๔๙ จากบรรดาผาเหลาน พระพทธเจาไดทรงตรสเกยวกบเรองของความสนโดษในจวร ขอทวา “จวรสนโตโส” นนคอ ความสนโดษในจวร มใจความดงน คอ ๑. สนโดษในการตรก หมายความวา ภกษไมควรคดวาจวรของตนเปนจวรเกาเพราะการตรก (ความคด) เชนน เปนความคดทไมบรสทธ เนองจากจวรทภกษไดมาดวยความเคารพในพระศาสนา

๔๙ อง.อ. (ไทย) ๒/๒๘/๓๑๓)

๓๙

๒. สนโดษในการไป หมายความวา การทภกษไปเพอตองการจวร โดยไมคดวาจะเดนทางไปทใด นนคอ การไปโดยมพระกมมฏฐานเปนใหญเทานน ๓. สนโดษในการแสวงหา หมายความวา ภกษเมอจะแสวงหาจวร ไมแสวงหากบภกษทมกมาก แตไปแสวงหากบภกษผทมความละอาย มศล ๔. สนโดษในการได หมายความวา เมอภกษเหนจวรททายก ทายกานามาถวายแตไกล ไมมจตคดอยางนวา จวรนนเปนจวรทชอบใจ จวรนนเปนจวรทไมชอบใจ ในทางตรงกนขามทายก ทายกา ถวายจวรอยางไรพงรบจวรนนตามทไดมา และไมแสวงหาเพมเตมอก ๕. สนโดษในการรบแตพอประมาณ หมายความวา เมอภกษไดจวรมาแลวกมความยนดเชนนน พงคดวาจวรนนเพยงพอแกตนแลว ๖. สนโดษในการเวนจากความอยากได หมายความวา เมอภกษแสวงหาจวรอยไดจวรทชอบใจจากทายก ทายกา ยอมไมคดในการทจะแสวงหาจวรใหมจากทายกผอน ๗. สนโดษตามแตได หมายความวา เมอภกษสามารถยงอตภาพใหเปนไปดวยจวรนนได ไมวาจวรนนจะเศราหมองอยางไรกตามพงใชจวรนนคงเดม ๘. สนโดษตามกาลง หมายความวา การทภกษรถงกาลงของตนแลว สามารถยงอตภาพใหเปนไปดวยจวรชนดใด กยงอตภาพใหเปนไปดวยจวรชนดนน ๙. สนโดษตามความสมควร หมายความวา ภกษใหจวรทตนชอบใจแกภกษรปอน สวนตนใชจวรทมความเหมาะสมแทน ๑๐. สนโดษในนา (ซกผา) หมายความวา ภกษไมควรเลอกวานาจากแหลง ไหนเปนทพอใจ ไมเปนทชอบใจ แตควรซกจวรในแหลงนาทพอจะซกไดโดยไมเลอก ๑๑. สนโดษในการซก หมายความวา ภกษเมอซกจวรไมควรใชไมทบหรอใชเครองมอในการอานวยความสะดวกอยางอน แตใชมอซกแทน ๑๒. สนโดษในการทา หมายความวา เมอภกษซกผา ไมใหจตคดวาผาผนนเนอหยาบ ผาผนนเนอละเอยด แตใหซกไปตามธรรมดา ๑๓. สนโดษในปรมาณ หมายความวา มจวรแคเพยงพอในการใชนงหมเทานน ๑๔. สนโดษในดาย หมายความวา ในการตดเยบจวร ภกษไมควรกะเกณฑลงไปวา จะหาดายทถกใจ และจะไดมาดวยวธการใด ๑๕. สนโดษในการเยบ หมายความวา ในเวลาเยบกสจวร พงสอยไดเจดครงประมาณสามองคลเทานน

๔๐

๑๖. สนโดษในการยอม หมายความวา เมอภกษจะยอมจวร ไมควรเทยวแสวงหา ไทรดา เปนตน นนคอไดสงใดมา พงยอมดวยสงนน ยกเวนสหามไวเทานน ๑๗. สนโดษในการทากปปะ หมายความวา ภกษถอเอาสเขยว สคลา สเปอกตม ทากบปะเทาคนนงบนหลงชางมองเหน ๑๘. สนโดษในการใชสอย หมายความวา การใชสอยจวรเพยงเพอปกปดอวยวะเทานน ๑๙. สนโดษในการเวนจากการสะสม หมายความวา เมอภกษไดผามาแลว แตยงไมมดายและเขม สามารถเกบผาไวไดกอน แตถาทาเสรจแลว ไมควรทาเกบไว แตถาประสงคจะใหจวรททาเสรจแลวแกอนเตวาสก เมอพวกเขาไมอยควรเกบไวใหจนกวาจะกลบมา ๒๐. สนโดษในการสละ หมายความวา เมอภกษจะสละผา ไมพงใหเพราะเหนแก หนากน แตพงตงอยในสาราณยธรรม แลวจงสละให๕๐ ๓. สนโดษในบณฑบาต ๑๕ อยาง บณฑบาตนน คอ อาหารททายกใสลงในบาตรม ๑๖ ชนด ไดแก ขาวสก ขนมสด ขนมแหงปลา เนอ นมสด นมเปรยว เนยใส เนยขน นามน นาผง นาออย ขาวตม ของขบเคยว ของทพงชมรสในอาหารทง ๑๖ ชนดนน นมสด เนยใส เนยขน นามน นาผง นาออย ปลา เนอ นมเปรยว ๙ อยางนจดเปนอาหารประณต๕๑ พระพทธเจาไดทรงตรสให ภกษมความสนโดษในบณฑบาต ๑๕ อยาง เพราะภกษเปนผทยงชพดวยอาหารของทายก จงควรเปนผทอยงาย ฉนงายการสนโดษในบณฑบาต มดงน ๑. สนโดษในการตรก หมายความวา ภกษควรตรกตอนตนลางหนาเพอเทยวไปบณฑบาตกบหมคณะ เปนกจวตรประจาวน ในยามทถกถามวา พรงนจะบณฑบาตทไหน ภกษพงตอบทบานโนน ชอโนน เทานน ตอจากนนไมควรตรกอก ๒. สนโดษในการไป หมายความวาา ภกษเขาไปบณฑบาต ไมตองคดวาจะไดทไหน พงไปโดยใสใจในพระกมมฏฐาน ๓. สนโดษในการแสวงหา หมายความวา ภกษผแสวงหาไมตองกาหนดวาเปนอะไร พงไปกบภกษผมศลเปนทรกเทานน ๔. สนโดษในการได หมายความวา ภกษไมคดวาของนนาชอบใจ ของนนไมนา ชอบใจ ไมควรใหความคดเชนนนเกดขน

๕๐ ท.อ. (ไทย) ๓/๓๐๙/๒๐๖. ๕๑ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๖๐/๔๑๒.

๔๑

๕. สนโดษในการรบแตพอประมาณ หมายความวา เมอทายกตองการถวายไทยธรรมนอย กควรรบแตนอย ถาทายกถวายมาก ภกษพงรบแตพอประมาณเทานน หากภกษไมรจกประมาณในการรบ ยอมเปนผทาลายความเลอมใสของมหาชนใหหมดไป ๖. สนโดษในการเวนจากความอยากได หมายความวา ภกษไมควรบณฑบาตเฉพาะแตในตระกลทมงคงร ารวยเทานน ควรบณฑบาตไปโดยไมเลอกชนชน ๗. สนโดษตามแตได หมายความวา เมอภกษสามารถยงอตภาพใหเปนไปดวยบณฑบาตทไดนน ไมวาอาหารจะเศราหมองอยางไรกตามพงฉนตามอาหารทไดมา ๘. สนโดษตามกาลง หมายความวา การทภกษรถงกาลงของตนแลว พงยงอตภาพของตนใหดารงอยดวยอาหารทตนไดมาดวยกาลงของตนเอง ๙. สนโดษตามความสมควร หมายความวา การทภกษใหบณฑบาตทนาพอใจแกภกษรปอน สวนตนฉนอาหารทมความเหมาะสมในการยงชพตามอตภาพแทน ๑๐. สนโดษในอปการะ หมายความวา ภกษพงฉนอาหารเพยงเพอใหมกาลงในการบาเพญสมณธรรมเทานน ๑๑. สนโดษในการกาหนด หมายความวา ภกษไมควรรบอาหารททายกบรรจจนเตมบาตรมาถวาย แตควรใหลกศษยนามา เมอไมมลกศษยควรรบเทาทรบไดเทานน ๑๒. สนโดษในการบรโภค หมายความวา ภกษฉนอาหารโดยพจารณาวาการฉนอาหารนเปนไปเพอการบรรเทาความหวเทานน ๑๓. สนโดษในการเวนจากการสะสม หมายความวา ภกษไมพงเกบอาหารไวขบฉน ๑๔. สนโดษในการสละ หมายความวา ภกษพงสละดวยการไมเหนแกหนากน พงตงอยในสาราณยธรรมกอนจงสละ ๑๕. สนโดษในการรบ หมายความวา ภกษไมพงคดวาของนนาชอบใจ เราจกรบแตของน ของนนไมนาชอบใจ จกไมรบ ควรรบอาหารอยางใดอยางหนงทเพยงพอแกการฉนเทานน๕๒ ๔. สนโดษในเสนาสนะ ๑๕ อยาง การศกษาถงสนโดษในเสนาสนะน สงทควรทราบกอนในเบองตน คอ ควรรวาเสนาสนะนนคออะไร และภกษพงรบเสนาสนะมาจากบคคลใดไดบาง คาวา เสนาสนะนนหมายถงทนอน ทนง หมายรวมถงทอยอาศย และเครองใชทเกยวกบสถานท เชน โตะ เกาอ เปนตน ม ๑๕ ชนด คอ เตยง ตง ฟก หมอน วหารเพง ปราสาท ปราสาทโลน ถา ทเรน

๕๒ ท.อ. (ไทย) ๓/๓๐๙/๒๑๑.

๔๒

ปอม เรอนยอดเดยว พมไมไผ โคนตนไม และททสมควรแกภกษ เปนตน สวนเขตของเสนาสนะมอย ๖ คอ จากสงฆ จากคณะ จากญาต จากมตร จากทรพยของตน และเขตทเปนของบงสกล๕๓ พระพทธเจาทรงตรสใหภกษสนโดษในเสนาสนะ ๑๕ อยาง คอ ๑. สนโดษในการตรก หมายความวา ภกษไมควรคดวาทอยของตนทรดโทรมอยากไดเสนาสนะทตนชอบใจ พงอย พงใชในเสนาสนะนน เพอเปนเครองมอในการปฏบตธรรมเทานน ๒. สนโดษในการไป หมายความวา ภกษเขาไปหาเสนาสนะ โดยไมตองคดวาจะไดทไหน พงไปโดยใสใจในพระกมมฏฐานเปนใหญ ๓. สนโดษในการแสวงหา หมายความวา ภกษผแสวงหาไมตองกาหนดวาทอยเปน อะไร พงไปกบภกษผมศลเปนทรกเทานน ๔. สนโดษในการได หมายความวา ภกษไมคดวาทอยนนาชอบใจ ทอยนนไมนา ชอบใจ ไมควรใหความคดเชนนนเกดขน ๕. สนโดษในการรบ หมายความวา ภกษไมพงคดวาของนนาชอบใจ เราจกรบแตทอยน ทอยนนไมนาชอบใจ จกไมรบ ควรรบเอาเสนาสนะอยางใดอยางหนงทพออยไดเทาานน ๖. สนโดษในการเวนจากความอยากได หมายความวา ภกษไมควรแสวงหาทอยในตระกลทมงคงรารวยเทานน ควรแสวงหาเทยวไปตามลาดบ ๗. สนโดษตามแตได หมายความวา เมอภกษสามารถยงอตภาพใหเปนไป ดวยเสนาสนะนน ไมวาเสนาสนะนนจะเศราหมองหรอประณตอยางไรกตามพงอยในเสนาสนะนน ๘. สนโดษตามกาลง หมายความวา การทภกษรปถงกาลงของตนแลว พงยงอตภาพของตนใหดารงอยดวยเสนานะทตนไดมาดวยกาลงของตนเอง ๙. สนโดษตามความเหมาะสม หมายความวา การทภกษใหเสนาสนะทนาพอใจแกภกษรปอน สวนตนอยในเสนาสนะทมความเหมาะสมในการยงชพแทน ๑๐. สนโดษในอปการะ หมายความวา ภกษพงรวาจะอาศยอย และใชเสนาสนะเพยงเพอบาเพญสมณธรรม ๑๑. สนโดษในการกาหนด หมายความวา ภกษไมควรรบเสนาสนะททายกถวายแตควรรบเทาทเหมาะสมสาหรบตนเทานน ๑๒. สนโดษในการบรโภค หมายความวา ภกษใชเสนาสนะดวยการพจารณาวาทอยอาศยนเปนสถานททปองกนความหนาวรอนเทานน

๕๓ ท.อ. (ไทย) ๓/๓๐๙/๒๑๓.

๔๓

๑๓. สนโดษในการเวนจากการสะสม หมายความวา ภกษไมพงสรางทอยเพอการสะสม ๑๔. สนโดษในการสละ หมายความวา ภกษพงสละดวยการไมเหนแกหนากนพงตงอยในสาราณยธรรมกอนจงสละ ๑๕. สนโดษในการรบ หมายความวา ภกษไมพงคดวาของนนาชอบใจ เราจกรบแตของนของนนไมนาชอบใจ จกไมรบ ควรรบอาหารอยางใดอยางหนงทเพยงพอแกการฉนเทานน๕๔

๒.๔.๔ ความสนโดษในพระพทธศาสนา กกกกกกก หลกธรรมสนโดษมปรากฏในมงคลสตร ซงไดขยายความในอรรถกถา มงคลตถทปนแปล เลม ๘๕๕ ดงน กกกกกกก จรงอย พระอรรถกถาจารยท งหลายกลาวสนโดษ ๑๒ อยางไวในฐานะเหลาน คอ ในอรรถกถาสามญญผลสตร ทฆนกายในอรรถกถารถวนตสตร ในตตวรรคมลปณณาสก ในมชณมนกาย, ในอรรถกถากสสปสงยต ในสงยตตนกาย, ในอรรถกถาเอกนบาต ในองคตตรนกาย, ในอรรถกถามงคลสตร ในขททกปาฐะและสตตนบาต ในขททกนกาย กกกกกกกกอรรถกถามงคลสตร ในขททกปาฐะ เปนตนวา ทานกลาวสนโดษ ๑๒ อยางไว อยางไร ภกษในธรรมวนยน ไดจวรดหรอไมดตาม เธอยอมยงอดภาพใหเปนไปดวยจวรน นเทาน น ไมปรารถนาจวรอน แมจะได กไมรบอาการของภกษนนน ชอวา ยถาลาภสนโดษ (ยนดตามทได) ในจวร กถาวาภกษเปนผอาพาธ เมอหมจวรหนกยอมคอมหรอลาบาก เธอเปลยนจวร ทหนกนนกบภกษทชอบพอกน แลวยงอตภาพใหเปนไปดวยจวรเบา ชอวาเปนผสนโดษแท อาการของภกษนน ชอวา ยถาพลสนโดษ (ยนดตามกาลง) ในจวร ภกษอนอกเปนผไดปจจยอนประณต บรรดาปจจยมบาตรและจวรเปนตน เธอไดจวรทมคามากผนใดผนหนงแลวคดวา จวรน สมควรแกพระเถระท งหลายทบวชนาน จวรนนสมควรแกภกษท งหลายเปนพหสตแลวถวายจวรทมคามากนนแก พระเถระหรอภกษผพหสตเหลานน แลวเสาะหาผาไมมชายแตทไหน ๆ คอ แตกองหยากเยอ หรอแตปา ดวยตน แมทาสงฆาฏดวยผาไมมชายเหลานน ใชสอยอย ยอมเปนผชอวา สนโดษแท อาการของภกษนนน ชอวา ยถาสารปปสนโดษ (ยนดตามสมควร) ในจวรนอกจากนน ผรทงหลายยงไดแสดงทศนะเกยวกบหลกธรรมสนโดษ ดงน

๕๔ ท.อ. (ไทย) ๓/๓๐๙/๒๑๓. กกกกกก ๕๕ มงคล. (ไทย) ๔/๔๓.

๔๔

กกกกกก พระธรรมโกศาจารย (หลวงพอปญญานนทภกข) ไดแสดงทศนะเรองสนโดษวา ความสนโดษ คอ ความยนดในพสดหรอ หรอในฐานะของตนทมอย ไมดนรน ไมทะยานอยากในอารมณทยงไมไดไมถงจนเกนไป ซงบณฑตจาแนกลกษณะไว ๓ อยาง ไดแก ใหยนดตามทได คอ มอยางใดกใชอยางนนหรอเปนอยอยางใดพอใจอยางนน ไมทะยานอยาก ใหประมาณกาลงกาย ถงแมจะไดโดยชอบธรรม แตถาเกนกาลง หรอไมเปนทสบายแกตนเองกไมปรารถนา ใหรฐานะของตนเองตามฐานานรป ตลอดถงความสามารถ แมถงมทางไดมาโดยสะดวก แตถาเหนเกนฐานะ ยอมยบย ง๕๖ กกกกกก พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธเถร, ป.ธ.๙) ไดแสดงทศนะเกยวกบความสนโดษวา “สนโดษ” แปลและหมายความได ๓ อยาง คอ

กกกกกก ๑. สนโดษ แปลวา ยนดดวยปจจยของตน หมายความวาไมแสดงอาการอนนาเกลยดในเวลารบ เวลาบรโภค ยงอตภาพใหเปนไปดวยปจจย ๔ ซงทายกทายกาถวายแลวจะดหรอไมดกตามถวายโดยเคารพหรอไมเคารพกตาม อยางนเรยกวา สนโดษในลกษณะของนกบวช กกกกกก สวนชาวบานกอนโลมโดยทานองเดยวกน เชน ยนดดวยเครองนงหม อาหารบานเรอนทอยอาศย ยาแกไข เทาทตนสามารถหามาได ไมใหไปโลภเอาของคนอนมาเปนของตน ซงผดจากทานองคลองธรรม กกกกกก ๒. สนโดษ แปลวา ยนดดวยปจจยทมอย หมายความวายนดดวยปจจย ๔ ทตนไดมาแลว ละความเปนคนมกมากเสยไมปรารถนาปจจยอนนอกไปจากปจจยนน คอรจกพอ รจกประมาณในกาลงทรพย กาลงสงของทตนไดมา ทตนใชสอยอย ไมใหมกมากเกนขอบเขต แตมไดหมายความวา ไมใหหา หามาไดเดอนน ๑,๐๐๐ บาท หรอ ๒,๐๐๐ บาท กใหพอใจ ยนดเทาทไดน อยาไปกระตอรอรนกระวนกระวายจนเกนไป เชน อยากรวยมาก ไดเทาไรไมพอไปซอบตรเบอร เลนการพนน ผลทสดกลมจมจนได แทนทจะรวยกลบซวยเสยซ าไป ทงน กเพราะขาดสนโดษ นนเอง เปนตนเหต กกกกก ๓. สนโดษ แปลวา ยนดโดยสมาเสมอ หมายความวา ใหละความยนดยนรายใน อฏฐารมณ อนฏฐารมณ ใหวางตนอยในอารมณทงปวงโดยสมาเสมอ ไมหวนไหวเอนเอยงไปตาม โลกธรรม ท ง ๘ คอ มลาภ เลอมลาภ มยศ เสอมยศ นนทา สรรเสรญ ทกข สข กรเทาทนกบอารมมณนน ๆ เวลาไดลาภ ไดยศ ไดรบสรรเสรญไดสขกไดอยาเหอเหมทะเยอะทะยานจนเกนไป เวลาเสอมลาภ เสอมยศเวลาไดรบตฉนนนทาไดรบทกขมาก กปลงตกวา เปนธรรมของโลกหมนไปตามโลก ลวนตกอยในอนจจง ทกขง อนตตา ทงสน

กกกกกก ๕๖ พระธรรมโกศาจารย (หลวงพอปญญานนทภกข), ๓๘ มงคลชวต, หลกปฏบตมงคลของคนด, (กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนลอธรรม, ม.ป.พ.), หนา ๑๐๕.

๔๕

กกกกกก พระเทพเวท (ป.อ. ปยตโต) ไดแสดงทศนะเรองสนโดษไวในหนงสอ พจนานกรมฉบบประมวลศพท วา สนโดษคอ ความยนด ความพอใจ ยนดดวยปจจย ๔ คอ ผานงหม อาหาร ทนอน ทนง และยา ตามมตามได ยนดของของตน การมความสขความพอใจดวยเครองเลยงชพทหามาไดดวยความเพยรพยายามอนชอบธรรมของตน ไมโลภ ไมรษยาใคร สนโดษม ๓ ลกษณะ๕๗ คอ กกกกก ๑. ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทได คอ ไดสงใดมาดวยความเพยรของตน กพอใจดวยสงนน ไมเดอดรอนเพราะของทไมได ไมเพงเลงอยากไดของคนอนไมรษยาเขา กกกกกก ๒. ยถาพลสนโดษ ยนดตามกาลง คอ พอใจเพยงแคพอแกกาลงรางกาย สขภาพและขอบเขตการใชสอยของตน ของทเกนกาลงกไมหวงแหนเสยดาย ไมเกบไวใหเสยเปลาหรอฝนใชใหเปนโทษแกตน กกกกกก ๓. ยถาสารปปสนโดษ ยนดตามสมควร คอ พอใจตามทสมควรแกภาวะ ฐานะ แนวทางชวต และจดมงหมายแหงการบาเพญกจของตน เชน ภกษพอใจแตของอนเหมาะกบสมณภาวะหรอไดของใชทไมเหมาะสมกบตนแตจะมประโยชนแกผอน กนาไปมอบใหแกเขา เปนตน กกกกกก คณะกรรมการจดทารายละเอยดสาระการเรยนรพระพทธศาสนา กลมสาระกรเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม แสดงทศนะเกยวกบสนโดษวา๕๘ กกกกกก สนโดษ ความยนด, ความพอใจ ยนดดวยปจจย ๔ คอ ผานงหม อาหารทนอนทนง และยาตามม ตามด ยนดของตน การมความสข ความพอใจดวยเครองเลยงชพทหามาไดดวยความเพยรพยายามอนชอบธรรมของตน ไมโลภ ไมรษยาใคร (พ.ศ. หนา ๓๒๔) สนโดษ ๓ อยางคอ กกกกกก ๑. ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทได คอ ไดสงใดมาดวยความเพยรของตนกพอใจดวยสงนน ไมเดอดรอนเพราะของทไมได ไมเพงเลงอยากไดของคนอนไมรษยาเขา กกกกกก ๒. ยถาพลสนโดษ ยนดตามกาลง คอ พอใจเพยงแคพอแกกาลงรางกาย สขภาพและขอบเขตการใชสอยของตน ของทเกนกาลงกไมหวงแหนเสยดาย ไมเกบไวใหเสยเปลาหรอฝนใชใหเปนโทษแกตน

กกกกก ๕๗ พระเทพเวท (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓), หนา ๓๒๔. กกกกกก ๕๘ คณะกรรมการจดทารายละเอยดสาระการเรยนรพระพทธศาสนากลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนา และวฒนธรรม, “การจดสาระการเรยนพระพทธศาสนา กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ตามหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๔๔”, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๔๕), หนา ๔๕.

๔๖

กกกกกก ๓. ยถาสารปปสนโดษ ยนดตามสมควร คอ พอใจตามทสมควรแกภาวะ ฐานะ แนวทางชวต และจดมงหมายแหงการบาเพญกจของตน เชน ภกษพอใจแตของอนเหมาะกบสมณภาวะหรอไดของใชทไมเหมาะสมกบตนแตจะมประโยชนแกผอน กนาไปมอบใหแกเขา เปนตน

กก ๒.๔.๕ คณธรรมทสงเสรมความสนโดษ กกกกกกคณธรรมทสงเสรมการเขาใจใหถกตองตามความจรง ไดแก โลกธรรม ๘ คอ ไดลาภ เสอมลาภ ไดยศ เสอมยศ สรรเสรญ นนทา มความสข มความทกข กกกกก หลกอทธบาท ๔ หมายถงทางแหงความสาเรจในกจอนถกตองไมวาจะเปนกจทางโลก และทางธรรม ซงประกอบไปดวย กกกกกก ๑. ฉนทะ คอ ความพอใจในสงททา โดยเราตองตงจดหมายใหเปนไปตามทเราม กกกกกก ๒. วรยะ คอ ความเพยรพยายามและตงใจทาเรองทเราตงเปาหมายไว กกกกก ๓. จตตะ คอ การเอาจตใสในสงททาอยางตงใจ กกกกก ๔. วมงสา คอ ใชความร ความสามารถพจารณาเรอง หรอสงททาดวยสตปญญา

เพอแกปญหาและพฒนาใหดยงขนและ คณธรรมทสงเสรมใหเกดความดในการฝกตนใหมความสนโดษ ๗ ประการ คอ กกกกกก ๑. ศรทธา คอ ความเชอในสงทควรเชอ ไดแก เชอเรองกรรม หรอากรกระทา ผลการกระทา และเชอในพระรตนตรย กกกกกก ๒. ศล คอ การรกษา กาย วาจา ใจ ใหเรยบรอย กกกกกก ๓. หร คอ ความละอายตอบาป ทจรต กกกกกก ๔. โอตตปปะ คอ ความเกรงกลวตอการกระทาความชวหรอบาป กกกกก ๕. พาหสจจะ คอ ความเปนผไดยน ไดฟงศาสตรตาง ๆ มาก กลาวไดวา เปนผรศลปะวทยามาก กกกก ๖. จาคะ คอ รจกเสยสละ แบงปนสงของหรอความรของตนใหแกผอนทควรได กกกก ๗. ปญญา คอ การรอบรวาสงใดเปนประโยชนและมใชประโยชน

๒.๔.๖ ธรรมทเกอกลตอความสนโดษ โดยทวไปหลกธรรมของพระพทธเจามความเกยวเนองกน พระอรรถกถาจารยไดนามาเรยบเรยงจดไวเปนหมวดหม ทงทเปนพระสตร ในบางครงทรงตรสไวเปนคาถา การแสดงคาถาจะตองทาความเขาใจวา คาถาเปนเครองแสดงหรอเตอนใจในบางแงมม มกไมมความหมายสมบรณในครงเดยว เชน ตรสเปนคาถาวา ความสนโดษเปนทรพยอนเยยม การตรสในคาถานไมบอกองคธรรมทเกยวของ แตจะพบวาในเวลาทตรสเปนคาสอนยาว ๆ เปนรอยแกว หลกธรรมเรองความ

๔๗

สนโดษจะมองคธรรมอนทอธบายเกยวเนองเชอมโยงอยดวย ในทนธรรมทสงเสรมตอความสนโดษ คอ “ความเพยร” เปนหลกธรรมทเกอกลและสงเสรมกนหากศกษาจะพบวาพระพทธเจา ตรสเรองความสนโดษไว ทไหน จะตรสความเพยรไว ทนนคลายกบการตรสเรองศรทธาไวทไหน จะมการกลาวถงปญญาควบคไวเสมอ เปนการเนนย าในดานจดมงหมายวาศรทธาตองประกอบ ดวยปญญาเสมอ มฉะนนจะกลายเปนศรทธาบอด หรอในบางทอาจกลายเปนความหลงใหลงมงายไปเลยกได หลกธรรมเรองความสนโดษกเชนเดยวกน มความเพยรเปนหลกธรรมทเกอหนน หากอธบายโดยขาดซงหลกความเพยร ทาใหความหมายเกดการเปลยนแปลงไปถงขนวา ความสนโดษนนเปนการปลกตวออกไปอยโดดเดยวไมเกยวของกบใคร ๆ ความหมายทยกขนอยางนนคลาดเคลอน เกดจากการมองอยางเพยงผวเผนเทานน จะเหนไดวาจากทกลาวมาน คอ คณลกษณะของหลกธรรมทเกอหนนสงเสรมกนและกน มความเกยวเนองกนและทสาคญจะตองนามาอธบายประกอบกน ทงนเพอใหเกดความเขาใจในทางทถกตอง

๒.๕ สนโดษโดยองคธรรม ความมงหมายของสนโดษ การศกษาพทธธรรม จะตองทาความเขาใจกอนวา หลกธรรมในพระพทธศาสนามความ หมายเหมอนกบอปกรณ หรอยานพาหนะสาหรบนาไปสจดมงหมายทสาคญ ธรรมทงปวง มความ สมพนธตอเนองกน ทงในเชงบวกและเชงลบ หรอจะใชภาษาทางศาสนาวา หลกธรรมตาง ๆ มทงองคธรรมทเปนปหานะและองคธรรมทเปนสมปโยค ในเชงลบมความหมายเปนอปกรณ หรอ เครองมอสาหรบกาจดสงทไมดงามหรอไมตองการ และในเชงบวก คอชวยใหเขาสจดหมายไดมากขน โดยนยน ธรรมะแตละขอจงมท งเชงลบและเชงบวกอยในตวเอง การสอนในปจจบนนอาจเปนไปไดวา เราเนนในเชงลบมากไป จนทาใหเกดความเขาใจผดขนในเรองของธรรมขอสนโดษ สนโดษ มความมงหมายในเชงลบ คอชวยขจดความโลภ ทาใหไมใหเกดความกระวนกระวายใจในการทไดไมรจกพอ และเปนเครองชวยในการปองกนการทจรต อนเนองมาจากความโลภไมรจกอมไมรจกพอนนดวย ในเชงบวก สนโดษชวยใหเกดความสขความพอใจ อนสบเนองมาจากความภมใจในผลสาเรจทเกดมาจากน าพกน าแรงของตนเอง สาหรบพระภกษความหมายอาจจะเนนจากดลงไดอก คอในเชงลบ หมายถงการตดความกระวนกระวายใจหรอความกงวล ในการแสวงหาความสขมาปรนเปรอตนเองในเชงบวก หมายถง เมอจะบาเพยสมณธรรม หรอเมอจะทาตามอดมคตในการประกาศพระพทธศาสนา จารกไปสถานทตาง ๆ เพอบาเพญประโยชนสงสอนประชาชน ยอมสาเรจไดโดยงายทาไดปลอดโปรง ทาใหเกดความคลองตว บคคลทกคนไมวาคฤหสถหรอบรรพชต ถาขาดสนโดษจะเตมไปดวยความโลภหรอความปรารถนามากเกนไป เมอเปนเชนนน จะพากนประพฤตอกศลทกจรตตาง ๆ สรางความทกขความ

๔๘

เดอดรอนตามมา ทไมเปนเชนนน เพราะอานภาพของสนโดษทยงคมครองจตใจของคนดอย เมอเขาใจความมงหมายของสนโดษ จะอธบายสนโดษไดถกตอง และจะปฏบตไปดวยกบความเพยร สรางความเจรญกาวหนาไดเปนอยางด นอกจากนยงเปนอปการะในทางอน เชน ในทางประหยด เปนตน สนโดษ เมอทาใหเกดมขนแลว ยอมมคณธรรมอยางอน ๆ เกดตดตามมาอกมากมาย สนโดษ เปนเครองปองกนความโลภ ความเกดขนแหงความมกมาก ความรษยา ปองกนมใหเกดความคดสงทเปนทจรต ทาลายความเกยจคราน ชวยใหคนไมประมาทในชวตและการงานของตน ลกษณะของอโลภะ ความไมโลภมลกษณะ ๓ ประการ๕๙ คอ ๑. มความไมของอย คอไมกาหนดตดอยในอารมณ เปนลกษณะ ๒. มการไมยดมนอยในอารมณเปนหนาท ๓. มการไมตดแนนในอารมณเปนเครองปรากฏ

๒.๕.๑ สนโดษวาโดยประเภทแหงอารมณ สนโดษโดยประเภทแบงออกเปน ๔ อยางตามปจจย ๔ ท มความจา เ ปนตอชวตประจาวนของคนทกคน คอ ๑. สนโดษในเครองนงหม ๒. สนโดษในอาหาร ๓. สนโดษในทอยอาศย ๔. สนโดษในยารกษาโรค๖๐

๒.๕.๒ ความสมพนธของสนโดษ พระพทธเจาทรงสอนสนโดษไว ๓ ลาดบดงกลาวแลว คอ ยถาลาภสนโดษ ยถาพลสนโดษ และยถาสารปปสนโดษ สนโดษทง ๓ นมความสมพนธตอเนองกน๖๑ ดงน เมอไดลาภอนเปนทรพยมาดวยลาภสนโดษเราตองยนดในสงทไดมา เพอแสวงหาคณคาของสงนน ๆ ในสมบรณ แตแคนนยงไมพอ ควรพจารณาดวยวาการไดมาซงทรพยสมบตนน ไดมาโดยใชกาลงความสามารถและสตปญญาเตมททเรามหรอไม ถายงตองนาความร ความสามารถ สตปญญา และกาลงทเรามอยมาใชเพอสรางลาภโดยชอบธรรมใหทพระพทธองคทรงสอน

๕๙ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, สงคณ.อ. (ไทย) ๑/๑๗๘/๑๗๗. ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา ๒๕๓๒. ๖๐ มหามกฏราชวทยาลย, อง ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๐๙/๑๕๓. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕. องปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๐๙/๑๒๕. ฉบบ มหาจฬาเตปฏก ๒๕๕๐. ๖๑ อางแลว, ไชย ณ พล, รารวยดวยสนโดษ, หนา ๑๗-๒๕.

๔๙

ยถาสารปปสนโดษนน คอความยนดในความเหมาะสมตามสถานของตนซงเปนตวปรบความเหมาะสมของการใชพลงและการไดมาซงลาภตาง ๆ ความเหมาะสมนนมอย ๓ ประการ คอ ๑. เหมาะสมโดยปรมาณ คอ การพจารณาจานวนลาภทไดมาใหเหมาะสมกบฐานะของตนเอง ตวอยาง เชน นาย ก มบตรมากถง ๑๐ คน ในแตละวนมคาใชจายวนละ ๕๐๐ บาท เขาเปน ผหาแตเพยงคนเดยว ปรากฏวานาย ก หามาไดแควนละ ๓๐๐ บาท จงกหนยมสนผอนมาอกวน ๒๐๐ บาท เสมอ ถาเปนคนเกยจคราน นาย ก กจะไมขวนขวายหาทรพยเพม แลวโยนความผดใหศาสนาวา ศาสนาสอนใหสนโดษทง ๆ ถาจะสนโดษอยางถกตอง นาย ก จะตองม ยถาสารปป สนโดษสความเหมาะสมใหได นนหมายความวา นาย ก จะตองหาทรพยใหไดมาก กวาน โดยปรบทพลสนโดษ ๒. เหมาะสมโดยคณภาพ คอ ของบางสงเหมาะสมกบคนบางฐานะ แตไมเหมาะสมกบคนอกบางฐานะ เชน สาม ภรรยา เหมาะสมกบผประกอบการงานแลว ไมเหมาะสมกบนกเรยน นกศกษา อาวธรายเหมาะสมกบทหารตารวจ ไมเหมาะสมกบประชาชนทวไป ตาแหนงผบรหารในรฐบาล เหมาะสมกบคนดทซอสตยและมความสามารถ ไมเหมาะสมกบคนชว ฉอฉลหรอไรความสามารถ อานาจในการเปนตวแทนของประเทศ เหมาะสมกบรฐบาล แตไมเหมาะสมกบนาย ก.ข.ค. ทเปนเพยงประชาชนคนหนง เปนตน ๓. เหมาะสมโดยธรรม เปนการพจารณาทลกซงถงการได การมตาง ๆ ของเราวาชอบธรรม และเปนไปเพอธรรมทกขณะหรอไม และการปรบการได การม การเปนตาง ๆ ของเราใหชอบธรรมและเปนไปเพอธรรมเสมอ ตวอยาง เชน นายเศรษฐ มกาลงความสามารถทจะรวยได ถง ๑ แสนลานบาท แตเขาพจารณาเหนวา ถาเขาใชความสามารถเตมทแสวงหาและรกษาทรพยไวเฉพาะตนถง ๑ แสนลานบาท จะตองมคนอกประมาณ ๑ แสนคนทตองจนลง เขาจงสละเงนจานวน ๕๐,๐๐๐ ลานบาทแกองคกรการกศล และผยากไรท งหลาย ครนเขารวยอย ๕๐,๐๐๐ ลานบาท ยงปรากฏวามคนจนอก ๑ คน พนคนทเดอดรอนเพราะขาดแคลน แตเขาพจารณาแลวเหนวา เขาสามารถดแลคนเหลานนไมใหเดอดรอนได เขาจะมโอกาสจดสวสดการใหคนเหลานนไดโดยงาย กจการนจะรกษาความรารวยของเขาไวไมตากวา ๕๐,๐๐๐ ลานบาท มแตเพมมากขนโดยไมมใครเดอดรอน นคอยถาสารปปสนโดษโดยธรรม ดวยการมยถาสารปปสนโดษโดยธรรม จงทาใหเขารารวยไดอยางมนคง และทกคนก รกเขา เพราะเขาไดคานงถงทกคน ชวยทกคนตามกาลง เพราะเขาเลอกทจะร ารวยอยางพอด การท จะทาเชนนได บคคลนนตองมปญญาอนลกซง เพราะปญญาชนยอมมทรพยเพอชวต ในขณะทคนเขลามกมชวตเพยงเพอทรพย

๕๐

ดงนน ยถาสารปปสนโดษจงเปนสนโดษทปรบได การม การเปนตาง ๆ ใหพอด เพราะความพอดคอจดทใหประโยชนสงสดเสมอ อะไรกตามทมากเกนไปหรอนอยเกนไป ยอมใหเกดผลเสยเสมอ ลองสงเกตดคนทอวนเกนไปหรอผอมเกนไป ยอมไมสวยงาม ออนแอ และเปนรงแหงโรคสารพด สวนคนทมรางกายสมสวน และสมบรณพอด ๆ ยอมเปนคนทสวยงาม แขงแรงและมโรคนอย

๒.๕.๓ ธรรมทสงเสรมความสนโดษ ธรรมโดยทวไป พระพทธเจาตรสไวเปนหมวด แตบางทพระองคตรสไวในคาถา จะตองทาความเขาวาคาถาเปนเครองแสดงคตสาหรบเนนความหมายบางอยาง หรอเตอนใจในบางแงมม จะเอาความหมายสมบรณทเดยวไมได เชน ตรสเปนคาถาวา สนตฏฐ ปรม ธน แปลวา ความสนโดษเปนทรพยยอดเยยม๖๒ตรสในคาถานเปนการจาเพาะลงไป ไมบอกองคธรรมทเกยวของ แตในเวลาทตรสเปนคาสอนยาว ๆ เปนรอยแกว สนโดษจะมาเปนชด หรอมตวประกอบอนอยดวย ขอสงเกตคอสนโดษนนจะมากบความเพยร มความเพยรเปนหลกธรรมสงเสรม พระพทธเจาตรสสนโดษทไหน จะตรสความเพยรไวทนน ตรสศรทธาไวทนน ตรสศรทธาไวทไหน จะตรสปญญาไวทนน นคอธรรมทสงเสรมกนและกนและเปนธรรมเกยวเนองกนทจะตองมาประกอบกน นอกจากจะเปนระบบดลยภาพแลว ยงเปนความสมพนธในเชงจดหมายดวย อยางศรทธาน เพอปญญา ศรทธาตองประกอบดวยปญญาเสมอ และตองเปนไปเพอปญหา มฉะนนศรทธาจะเหลวไหลได บางทงมงายไปเลย เพราะฉะนน ถาศรทธามาตามลาพง อยางไวใจ สนโดษมาตามลาพง ไวใจไมไดเชนกน เพราะจะมความหมายผดไปจากวตถประสงคเดม เพอใหเหนชดในความหมายน ขอยกตวอยางงาย ๆ เชน หลกธรรมขอสนโดษมการกลายความหมายไปถงกบวา เปนการปลกตวออกไปอยโดดเดยวไมเกยวของกบใคร ๆ มองในแงสงคมวทยา บางทานเหนไปวา เปนการขดขวางตอการพฒนาประเทศกม ความหมายทยกขนอางนนคลาดเคลอน เกดจากการมองอยางผวเผน โดยถอเอาประสบการณของตนเองจากคนบางกลมบางพวกเปนประมาณ มไดเกดจากความเขาใจดวยการศกษาอยางถองแท เมอนาทศนะเชนนน มาแสดงออก จะเกดโทษสองชน คอ ประการทหนง ความเขาใจผดนนมโทษในตวเองอยแลว ประการทสอง การนาเสนอโดยการพดการเขยนเปนตน จะเพมโทษพษภยมากขนเปนสองเทา เพราะจะตองมการวพากษวจารณความเขาใจนนในทางทเปนโทษมากกวาเปนคณ ทาใหผอนพลอยเขาใจผดและเหนผดไปดวย

๖๒ มหามกฏราชวทยาลย, ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๒๕/๔๒. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๕), ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๒๕๑/๖๐ ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐.

๕๑

สาหรบความเขาใจเชนน พอจะเปรยบเทยบไดกบความเขาใจเรองบางเรองของคนบางพวกในปจจบนน แมแตเรองทกาลงพดดกนแพรหลาย เชน เรองประชาธปไตยในความเขาใจของชาวบาน บางคนอาจจะนกวา ประชาธปไตย หมายถงการกระทาอะไรไดตามความชอบใจ บางคนอาจคดวาไดแก การเดนขบวน การประทวง เปนตน หรอบางคนอาจจะเขาใจวา หมายถงรฐธรรมนยทเขยนเปนเลมสมด นคอความเขาใจ ความหมายของประชาธปไตยของคนบางคน ซงทานทงหลายทมการศกษาไดรอบรในทางวชาการยอมปฏเสธทนทวา นเปนความเขาใจทไมถกตอง ฉนใด แมความเขาใจของบางทานทนาหลกธรรมตาง ๆ มานาเสนอทางวชาการในขอเขยนตาง ๆ นน บางทเปนเพยงความเขาใจเชนวาน คอความเขาใจทเกดจากการเหนภาพเพยงบางสวน และพฤตกรรมของคคนบางกลม นามาสรปวา เปนความหมายของหลกะรรมนน๖๓ เพราะฉะนน จะตองถอวาเรองนเปนเรองสาคญ ถาหากมความหวงดตอประเทศชาต จะตองสานกวาหลกธรรมในทางพระพทธศาสนา ทอยในความเชอถอของประชาชนเปนสงทเราจะตองเขาเกยวของ เชน ถาเปนนกสงคมวทยา รเหนอยวาคนในสงคมความเชอถอในหลกธรรม ตาง ๆ เชน สนโดษา เปนตน ถามความประสงคดคดจะชวยสงคมใหเดนปสความเจรญกาวหนา เราไมมทางเลยงทจะไมเกยวของกบความเชอถอเหลานน เมอจะเกยวของจาเปนอยทจะตองพยายามศกษาทาความเขาใจใหถกตอง ถาไมพยายามศกษาทาความเขาใจใหถกตองถองแท จะหาจดเรมตนของการแกปญหาไมได เพราะไมมจดเชอมตอระหวางปญหากบทางทดาเนนไปสการแกปญหา กลาวคอไมเขาใจปญหา ไมเขาใจเหตปจจยของปญหา และไมเขาใจสงคมทจะเขาไปชวยแกปญหาอยางแทจรง เมอศกษาทางวชากรใหเขาใจอยางถองแทแลว จะทราบวา องคะรรมตาง ๆ มสวน ประกอบทงทเปนสวนสงเสรม และเปนสวนทเปนปฏปกซกน สนโดษ เราจะวนจแยทนทวาด หรอราย ตองดวาสนโดษประกอบกบองคธรรมอะไรเสยกอน สนโดษจะมาคกบความเพยรเสมอ ดงทพระพทธเจาตรสไวในหลกอรยวงศ ๔ วา๖๔ ๑. ภกษสนโดษในจวร ตามมตามได ๒. ภกษสนโดษในบณฑบาต ตามมตามได ๓. ภกษสนโดษในเสนาสนะ ตามมตามได

๖๓ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), เกณฑวนจฉยความหมายและคณคาของพทธธรรม, แสดงเมอครงดารงสมณศกดท พระศรวสทธโมล ณ คณะอกษรศาสตร จฬาฯ, มลนธโกมล คมทอง พมพในงานวนเกดนายโกมล คมทอง ๑ มถนายน ๒๕๑๗. (พระนคร: หางหนสวนจากดศวพร, ๒๕๑๖), หนา ๑๐-๑๑ ๖๔ มหามกฏราชวทยาลย, อง จตกก (ไทย) ๒๑/๒๘/๓๕. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕. อง จตกก ๒๑/๒๘/๓๒. ฉบบ มหาจฬาเตปฏก ๒๕๕๐.

๕๒

๔. ภกษเปนผยนดในภาวนาและปาน (ยนด ใสใจ เพยงพยายามในการละอกศลและเจรญกศล เพอบรรลธรรมทยงไมบรรล) การปฏบตทจดเปนอรยวงศทง ๔ ขอนน พระภกษพงประพฤต ดงน ๑. สนโดษใน ๓ ขอตนตามมตามได ๒. มปกตกลาวสรรเสรมคณของสนโดษใน ๓ ขอนน ๓. ไมประกอบอเนสนาคอการแสวงทผด (ทจรต) เพราะปจจยทง ๓ อยางนนเปนเหตเพยงแสวงหาแตโดยทางชอบธรรม ไมเกยจคราน ๔. เมอไมไดสงทตนปรารถนา ไมเรารอนทรนทราย ๕. เมอไดของทตนปรารถนามา ใชสอยโดยไมตด ไมหมกมน ไมสยบ รเทาทนเหนโทษ มปญญาในสงนนตามประโยชน ตามความหมายของสงนน มและใชดวยสตสมปชญญะ ดารงตนเปนอสระ ไมตกเปนทาสของสงนน ๖. ไมถอเอาอาการทประพฤตธรรม ๔ ขอน เปนเหตยกตนขมผอน โดยสรปวา เปนผเกยจคราน มสตสมปชญญะในขอนน ๆ เฉพาะขอ ๔ ทรงสอนไมใหสนโดษ สวน ๓ ขอแรก ทรงสอนใหทาความเพยรแสวงหาเขตทชอบดวยธรรมวนย และมความสนโดษตามนยทแสดงขางตน ในจฬนทเทส ทานแสดงอรยงศของพระปจเจกพทธเจาตางไปคอเปลยนขอ ๔ เปน สนโดษดวยศลานปจจยเภสชบรขาร สนโดษมาในอรยวงศ ๓ ขอแรก ขอ ท ๔ เ ปนความเพยร ไดแสดงเปาหมายความสมพนธระหวางสนโดษกบความเพยร คอ สนโดษเปนธรรมชวยสงวนเวลาแรงงาน และความคดไว ถาภกษไมสนโดษในจวร บณฑบาต เสนาสนะ คอไมสนโดษในวตถบารงบาเรอความสข จะทาใหเกดผลเสย คอ ๑. เวลาหมดไปกบเรองเหลาน ๒. แรงงานหมดไปเพราะมววนวายกบเรองเหลาน ๓. มวแตคดหาสงเหลานนเสพบรโภค ไมเปนอนไดทาความเพยร แตเมอภกษสนโดษในปจจย ๔ ตามตามได เวลายอมเหลอ แรงงานเหลอความคดเหลอ เอาเวลา แรงงาน และความคดนนมาระดมทากจหนาทอขงตน นอกจากนนจตยงสงบ ไมหวงกงวลในเรองวตถ มงไปทาหนาทและสางสรรคความดตาง ๆ ไดอยางเตมท สนโดษจงมาคกบความเพยร คอ ความเพยรในการทาหนาทของตน ความสนโดษ สาหรบภกษใหใชกบปจจย ๔ กลาวคอ จวร บณฑบาต เสนาสนะ ศลาน ปจจยเภสช สาหรบชาวบาน ใชในวตถบารงบาเรอตน หรอในความสขสวนตว

๕๓

กรณทพระพทธเจาไมใหสนโดษ คอ ความไมสนโดษในกศลธรรมทงหลาย ถาเปนกศลธรรมแลว พระพทธเจาไมเคยใหสนโดษเลย พระองคตรสไววา ทเราตรสรนไดเหนคณคาของธรรม ๒ ประการ๖๕ คอ ๑. ความไมสนโดษในกศลธรรมทงหลาย ๒. ความเปนผไมยอทอในการทาความเพยร สองขอนเรยกวา อปญญาตธรรม แปลวา ธรรมทพระพทธเจาเหนคณธรรม ๒ ขอ ชดนเปนหลกทงในพระสตรและอภธรรม ในอภธรรมมในมาตกา พระพทธเจาทรงสอนใหสนโดษในวตถบาเรอความสข แตไมใหสนโดษในกศลธรรม สงทดงาม และการสรางสรรคสงทเปนประโชน เพราะฉะนน พระผมพระภาคเจาจงตรสวา “ภกษท งหลาย เราไมสรรเสรญ แมซงความต งอยในกศลธรรมท งหลาย ฉะน น จะสรรเสรญความเสอมรอบในกศลธรรมทงหลายเลา ภกษทงหลาย แตเราสรรเสรญความเจรญในกศลธรรมทงหลาย มใชความตงอย มใชความเสอมในกศลธรรมทงหลาย”๖๖

๒.๕.๔ คณธรรมทเกดจากความสนโดษ สนโดษ เมอทาใหเกดขนแลว ยอมมคณธรรมอยางอน ๆ เกดตามมาอกมากเพอเปนองคธรรมสงเสรม กลาวคอ ๑. สนโดษ เปนเครองปองกนความโลภ ความเกดขนของความมกใหญ ความรษยา ความโลภ คอความเพงเลกอยากไดสงของผอนมาเปนของตนในทางมชอบ ความมกใหญ คอความมงหาตาแหนงใหญ ความเปนใหญและอานาจใหตวเองในทางมชอบรษยา คอ ความมงทาลายคณความดของผอน ๒. สนโดษ เปนคณธรรมทเขารทาหนาทปองกนไมใหเกดความคดแสดวงหาสงทตองประสงคในทางทจรต ๓. ผมสนโดษ เมอประกอบการงานในทางทชอบ จะไมรสกเดอดรอนในสงทตนยงไมได แมไดของทปรารถนาแลว จะไมรสกหลงหลงใหลกาหนดยนด เหนโทษของความชว และความไมแนนอนในสรรพสง

๖๕ มหามกฏราชวทยาลย อง ทก. (ไทย) ๒๐/๒๕๑/๖๔. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕. อง ทก. (ไทย) ๒๐/๑๗๘/๙๑. ฉบบ มหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. ๖๖ มหามกฏราชวทยาลย, อง ทสก. (ไทย) ๒๔/๕๓/๑๐๑. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕. อง ทสก. (ไทย) ๒๔/๕๓/๗๖. ฉบบ มหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐.

๕๔

๔. สนโดษา เปนคณธรรมทาลายความเกยยคราน ทาใหเกดความขยนหมนเพยรในหนา ทการงานของตน ๕. สนโดษ ชวยใหคนไมประมาท ใหประกอบการงานไดอยางมคณภาพสรางสรรคประโยชนตน และผอนไดอยางคมคา ๖. สนโดษ ชวยใหมสตสมปชญญะในการปฏบตงาน ผมความสนโดษในทรพยสงของ คอมความพอใจในสงของของตนเอง ยอมรกษาทรพยสงของในทางทเหมาะสม ใชจายทรพยสงของนนเฉพาะในทางทเกดประโยชนสงใดมอยแลว ยอมไมใชจายเพอสงเชนนนมาอก เพยงเพอบาเรอความชอบใจ แตในทางตรงขาง ผไมสนโดษในทรพย สงของ เมอเกดความไมพอใจในทรพยสงของใดทตนมอยแลว จะไมสนใจรกษาและมกจะถอดทง หรอถกใหในทางทไมเกดประโยชน ผมความสนโดษในหนาทการงาน ยอมหมดความเกยจคราน เกดความขยนมนเพยร ประกอบการงานดวยความพากเพยรพยายาม ตงอกตงใจอยางรอบคอบคอมสตสมปชญญะในขณะประกอบกจการงานนน เมอเปนเชนนน การงานตงอสาเรจโดยรวดเรว แตในทางตรงกนขาม คอผ ไมสนโดษในการงานของตน แตกลบพอใจตาแหนงหนาทของผอน เชน ปลดอาเภอไปพอใจในการงานอนเปนหาทของนายอาเภอ ปลดกระทรวงไปพอใจในการงานเปนหนาทของรฐมนตร ภกษไปพอใยในงานของชาวบานการปฏบตหนาทของตนตองลาชาและถกทอดทง พรอมกนนนมกเกดความรษยา ใสรายกน ทาใหผอนเดอดรอน เสอมเสยศนยประโยชน สงเหลานเกดขนเพราะไมมความสนโดษในการงานของตน เมอสมมความพอใจวา หญงนเปฯภรรยาของตน หญงนนยอมไดรบความรกใคร การยกยองนบถอ การอบความเปนใหญในบานให การทะนบารง การคมครองปอง ความเหนอกเหนใจ การไมประพฤตนอกใจจากชายนนเปนอยางด เมอภรรยามความพอใจวา ชายนเปนสามของตน ชายนนยอมไดรบความรก ความยาเกรงนบถอ การทาหนาทแมบาน การบารง ความซอสตยสจรต การไมประพฤตนอกใจจากหญงนนเปนอยางด แตทางตรงกนขา คอตางฝายตางไมมสนโดษในกและกน ความรสกในกนและกน ความประพฤตตอกนและกน ยอมเปนไปตรงกนขาทกลาวมาแลว เมอสถานการณของแตละงายเปนเชนน การเกลยดชง การดหมน การไมยาเกรง การทอดทง การประพฤตนอกใจ การทะเลาะววาท การขดรด การเอารดเอาเปรยบ ยอมเกดขนในสงคมนน ๆ อยางแนนอน ไมมความสมคคในหมคณะในสงคม การงานทงทเปนกจสวนตว ทงทเปนจกจการของหมคณะประเทศชาต จะดาเนนไปไดอยางลาบากมากขน๖๗

๖๗ อางแลว, พระธรรมโสภณ, (ฟน ปาสาทโก), สนโดษทาใหไทยลาหลงหรอ, หนา ๑๑.

๕๕

๒.๕.๖ ธรรมทเปนปฏปกขตอสนโดษ สนโดษมลกษณะทยนดในสงทตนมอย เรยกวา ยถาลาภสนโดษ ยนดตามกาลงเรยกวา ยถาพลสนโดษ และยนดตามสมควร เรยกวา ยถาสารปปสนโดษ จดมงหมยเพอละความโลภ มความเพยรเปนองคธรรมสนบสนน สวนธรรมทเปนขาศกษาโดยตรงของสนโดษ คอ โลภ มหจฉตา และปาปจฉตา เรยกงาย ๆ วาองคธรรมททาไมใหสนโดษ โลภ มลกษณะมกมาก อยากใหญใฝสงในฐานะทสงเกนไป ปาปจฉตา มลกษณะใฝตาอยากในทางเลวทราม ความไมสนโดษมลกษณะ เลว ราย ๓ ประการ คอ ๑. โลภะ เมอเขาไปอยในจตใจแลว จะทาใหเบอสนโดษ มอาการกระวนกระวายอยากได อยากม อยากเปนจนออกนอกทาง ทาใหเหนแกตวเองเปนใหญ และอยากไดอยางไมมทสนสด ไดสงหนงสมความปรารถนาแลว ยงอยากไดสงอนอกเปนทวคณ แมสงทตองการนนจะผดทานองคลองธรรม แตไมสามารถจะขมใจไมใหอยากได ๑) โลภในอานาจวาสนา คนในโลกน แมอยในฐานะพอสมควรแลว ยงอยากไดสงตาง ๆ ทสงขนไป ซงตนไมสามารถทจะไปถงได แตเพราะความอยากมอานาจวาสนาใหญโต จงแสวงหาโดยไมเลอกทาง ขวนขวายหาโดยไมยตลงงาย ๆ ถงกบยอมทรมานตนใหเสอมเสยกาลง ซงจะเปนชองทางใหโรคภยเกดไดงาย พงทราบวาภารกจของคนสนโดษ จะไมมองสงทไมสามารถไปถง แตจะปฏบตในสงทสามารถทาไดตามทควรมควรเปนเทานน ๒) โลภทรพยสมบต ทรพยสมบตเปนสงททกคนตองการทงนน แตชอบทจะหาเอาในทางทควร คนโลภมาก ไมทนใจในการสแสวงหาทสมควร จงแสวงหาในทางททจรต ซงนาจะเกดคณกลบเกดโทษ ผลสดทายตองสงารตวเอง บางคนโลภในสงทมากเกนไป เหนฐานะของเพอนบานมงม จะเอาอยางบาง แตทรพยสนมไมเพยงพอตองกหนยมสนเขาสรางฐานะของตวเอง แตไมสามารถคงอยไดนาน เพราะถกเจาหนยดทรพยสนไปเสยกอน “เขานอนโดยไมมอาหารคา ดกวาตนขนมากบหนสน” สงน คนสนโดษระลกอยเสมอ “และเมอตนขนแลว จะมองโลกไดเตมดวงหนา ซงถาไมไดเปนหนใคร ๆ” ๓) โลภอาหารการกน รางกายและจตใจจะเปนปกตอยไดตองรจกประกอบอาหารใหถกสวน และรจกประมาณ ถารางกายรบอาหารไมถกสวน หรอเกนประมาณ จะเกดวปรตเดอดรอน แมจตใจจะพลอยเดอดรอนดวย ยงมความโลภเขาประกอบ ยงจะเกดฟมเฟอยมากขน ใชจายสรยสราย เหนสนโดษเปนตระหนคบแคบลาสมย เหนความสรยสรายเปนโออามหนามตาในสงคม ลงทายตกหลมคอความยากจนและทอนชวตใหสน “ลน ฟนและปาก เปนจอบเสยมขดหลม

๕๖

ฝงศพมนษยผโลภอาหาร” นคอคตของคนไมสนโดษ “หรอคนโลภอาหาร ยอมใชลนและฟนและปากเปนจอมเสยมขดหลมฝงศพตวเอง”๖๘ ๔) โลภในทางกามคณ คนไมสนโดษในกามคณมกจะมวเมารก บาเรอตนจนเกนประมาณ หลงมวเมาในเรองกามคณมากไป จนทาใหใจฟงซานไมมเวลาสงบ กนไมเปนเวลา นอนไมเปนเวลา ตองเดอดรอนทงรางกายและจตใจ คนเปนโรคกามคณมอยมากมาย แมตายดวยโรคนมจานวนนบไมถวน สวนคนสนโดษ ไดหยดเสยจากความโลภในทางกามคณ และชโทษวา รางกายของคนเปนโรคกามคณ คอโลงบรรจศพของวญญาณทไมสนโดษ ๒. มหจฉตา ความมกมากเปนกเลสทเรารอน ทาใหปลอยกายปลอยใจไปตามความปรารถนาของตน อยางโบราณวา “ชงสกแตกอนหาม ชงงามแตกอนแตง” ทะแมจะลกกวางเพยงใด ยงมขอบเขต แตความกมาก ลกกวางโดยไมมขอบเขต ดงนน คนมกมากจงมนสยมกได ใฝมาก ถอการกอบโกยเพอตนเปนใหญ ปรารถนาจะประกาศ คณของตน คอ ศล หรอคนธะของตนแมมเพยงเลกนอย หรอไมมเลย ใหคนอนไดทราบไมรสกจใจในสงใด ๆ หากยจะมใครใหสงของมากมาย ไมสามารถททาใหคนมกมากพอใจได เพราะเขาเปนคนไมมพอและพอไมม ทานองไฟไมพกพอเชอ ทะเลไมมวนเบอน า มฤตยไมเคยอมประชาสตว จรงอย สภาพ ๓ อยาง ใคร ๆ ไมอาจใหเตมได คอไฟไมอาจใหเตมไดดวยเชอ มหาสมทรไมอาจใหเตมไดดวยนา คนมกมาก ไมอาจใหเตมไดดวยปจจย “บคคลใหปจจยทงหลายเปนอนมาก ไมพงยงแมสภาพทง ๓ เหลาน คอ กองไฟ ๑ มหาสมทร ๑ คนมกมาก ๑ ใหเตมได”๖๙ ๓. ปาปจฉตา ความใฝตาในทางเลวทราม เปนเหตนาใหเบองาน ไมอยากทาอะไร ใหเปนกจจะลกษณะ ชอบแตใหไดลาภผลมาเปลา ๆ รกเราใจใหคดเลวทราม ใหพอใจตรงกนขามกบความอยาก เชน อยากไดผลแตเบอเหต กลวทกขแตกลาทาเหตแหงทก รกสขแตเกลยดเหตแหงสข อยากดแตประพฤตชว ไมทาดแตอยากใหเขาชมวาด ขอบโกหกประกาศคณความดทตนไมมแกคนอน คนทอยากดแตทาชวนนเปนคนไมสนโดษ สวนคนสนโดษเปนคนอยากดเกลยดชว และตงใจทาดใหตรงกบอยาก เวนชวใหตรงกบเกลดยด ทาอะไรตรงตามความเปนจรง ความโลภมกมากและอยากไดในทางทเลวทรามนน ทาใหคนไมสนโดษ มอาการเรารอนกระสบกระสาย มนสยเหนแกตว เขาทานอง “มอถอศสตรา ปากวาคอศล” ทกอรยาบถและคาพดแสดงออกมาเพอตนเปนทตง จะคดจะทาจะพดอะไร มงสรางความเจรญของตน ลงบนความ

๖๘ สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร), มงคลยอดชวต, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพชวนพมพ ๒๕๑๘), หนา ๔๒๗-๔๒๙. ๖๙ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, วภงค. อ (ไทย) ๑/๘๕๐/๕๑๑. ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา ๒๕๓๒.

๕๗

ซากแหงความลมจมของคนอน ดวยการลกขโมยเอาบาง ๆ หยบฉวยแยงชงเอาซง ๆ หนาบาง ใชอานาจกดขขมเหงเอาบาง ไมยอมนกถงประโยชนสขและความทกขความเดอดรอนของใครทงสน ชอวาทาการโหดรายแกเขาใหไดมาเพอตนทกวถทาง ๔. ตณหา เปนศตรโดยตรงของสนโดษ ความทะยานอยากเกนเพราะเหตของจวร บณฑบาต เสนาสนะ คลานปจจยเภสช เปนสาเหตของความไมสนโดษ ตณหาเปนเหตของความโลภ อยากได อยากได มหจฉตา ความมกมาก และปาปจฉตา ความเปนผปรารถนาในทางเลวทราม เพราะเมอตณหาเพมมากขน สนโดษยอมฟบลง ตณหาลดลง สนโดษจงเกดและเจรญขน กามตณหา คอ ความใครในตวกามวตถโดยตรง ภวตณหา คอ ความใครในภาพ ในตาแหนง เปนฐานะเปนเกดขนของวตถกาม วภวตณหา ควาททะยานอยากในวภพ, ความอยากในความพรากพนไปแหงตวตนจากความเปนอยางใดอยางหนงอนไมปรารถนา อยากทาลาย อยากใหดบสญ, ความใครทประกอบดวยวภวทฏฐหรออจเฉททฏฐ ตณหาทเปนศตรของสนโดษโดยตรง คอ กามตณหา ภาวตณหา และวภวตณหา เมอบรรเทาตณหา ๓ อยงนได สนโดษจะเกดขนนอยหรอมากขนอยกบตณหาทง ๓ อยางนนจะลดลงมากหรอนอย จรงอย วตถทตนไดแลว แมเปนของประณต จะปรากฏเปนของเลวไมนาใคร นาปรารถนารสารหบคนทมความอยากเกน ของทเปนของผอน แมจะเปนของเลว ยอมปรากฏเปนดจของประณตสวยงาม ขาวตมทเขาตมไว หรอภตรขนมในการชนะเดยวกนทเขาใสในบาตรของตน ยอมปรารกฏดจของเลว สวนทใสบาตรของภกษอน ยอมปรากฏดจของประณต ความปรารถนาเกดขนน มไดทงคฤหสถ และบรรพชต ทงสตวเดรจฉาน

ก. โทษทเกดจากความไมสนโดษ เรองพระราชบตร พระราชโอรสของพระเจางกรงพาราณส พาพระนางอสตาผผเปนเทวไปเทยวปาหมพานต ไดเหนนางกนนร มจตปฏพนธแลวทงพระเทว ตดตามรอยเทานางกนนรไป พระนางเทว เหนวาพระสวามของตน ไมรกษาสจจะ ไมมสนโดษ ไมนบถอตนเรยนวธบรกรรมกสณจากสานกดาบส จนไดฌานและอภญญา มายนอยทบรรณศาลาของตน ฝายพระกมาณนน ตดตามนางกนนร ไมพบนางหมดหวงแลวจงกลบมา พระเทวเปนเธอกาลงมาอยใกล ๆ จงไดเหาะขนไปในอากาศ หนไปทอน พระราชกมารนน จงโศกเศราคราครวญอย กลาวตเตอนโทษความไมสนโดษของตนเอง กลาวคาถานในอสตาภชาดก ในนวกนบาตวา

“บคคลผปรารถนาเกน ยอมเสอมจากประโยชน เหมอนเราเสอมจาก พระนางอสตาภเทว ฉะนน เพราะความโลภจด และเพราะความเมาดวยสามาระแหงความโลภจด”

๕๘

นางเทพธดาผสงสถตอยทตนไม ไดเหนเหตการณนน จงกลาวสอนวา “บคคลผปรารถนาจดนน ยอมเสอมจากประโยชนของตน ดจ พระราชกมมารปรารถนานางจนทกนนร เสอมจากพระนางอสตาภ ฉะนน เพราะความโลภจด และเพราะความเมาดวยสามารถแหงความโลภจด”๗๐

เรองน เปนคตสอนใจไดดมาก เกยวกบเรองผชายและผหญงทไมรจกพอในกามคณ ๕ ใหโทษท งภพนและภพหนา ในภพนถกตาหนตเตอน เกดทะเลาะววาท ครอบครวแตกแยก ถายทอดความเสลวทรามใหแกลกของตนเอง อาจมการฆากนตาย มเรองขนโรงขนศาล โบราณจงกลาวสอนวา มเมยสอง สมองแตก มเมยสาม มามแตก มเมยส ดแตก มเมยหา หนาแตก มเมยหก อกแตก มเมยเจด เสรจเลย

ผชายบางคนทมเมยมาก อาจคดคานภาษตนได แตขอใหทาใจใหเปนกลางกอน สมอง แตกนน หมายความได ๒ ประการ คอถกฝายใดฝายหนงยงตาย ฆาตายหรอตองมความหวงกงวล คดมากในการหลบหนไมใหภรรยาทะเลาะกน และตองเปนกงวลในเรองหาเงนมาเลยงแกพวกอนภรรยา จะตองคดมาก แสวงหาทรพยสมบตมากหาไมไดตองโกงคนอน ปลนคนอน ทาใหลมตว ไมกลวความผด คดไมชอบ ประกอบอกศล ผล คอสองแตกเชนเดยวกน๗๑

ข. เรองความไมสนโดษของหม ในอดตกาล หมตวหนงอยในพมไม ใกลบรรณศาลาของดาบสถกความอยากครอบงา ออกจากบาไปสปจจนตคาม พวกมนษยถอธน ทอนไม ลอมยงและตจนหวแกตเลอดไหล กลบไปทอยของตน คดวา ความทกขน เกดขนแกเราดวยความไมสนโดษ อยากมากเกนไป ไมรจกพอ บดน เราขมความอยากไมได จกไมกนอาหาร แลวไปสอาศรม อธษฐานอโบสถนอนย ดาบลจงถามวา วนนเจารกษาอโบสถ เพอตองการอะไร จงตอบทานวา ขาพเจาดหมนทอยของตน ไดไปสชมนมชน

๗๐ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ชา.อ. (ไทย) ๓/๓๐๖-๓๐๗. ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา ๒๕๓๒. ๗๑ อางแลว, พระธรรมธรราชมหามน, (โชดก ญาณสทธ ป.ธ.๙), มงคล ๓๘, หนา ๑๙๕.

๕๙

เพราะความเปนผมกมาก ไมสนโดษ เหลาชนพากนโบยขาพเจาดวยเกาทณฑจนขาพเจาหวแตก เลอดไหลทวมตว กลบมาทอยของตน เพราะฉะนน ขาพเจาจงรกษาอโบสถ ขอความมกมากจงอยาไดมแกขาพเจาอกเลย๗๒ เรองนแสดงใหเหนวา อยาวาแตมนษย แมแตสตวเดรจฉาน ถาไมสนโดษแลว จะไดรบโทษเชนเดยวกน

ค. เรองถลนนทาภกษณ อบาสกคนหนงในเมองสาวตถ ไดปวารณาตนกบภกษณดวยกระเทยม จงสงคนรกษาไรกระเทยมใหถวายกระเทยมแกภกษณรปละ ๒-๓ จก ตอมาภกษณชอถลนนทาพรอมทงบรวาร ไมรจกประมาณ ใหขนเอากระเทยมไปเปนอนมาก ฝายคนเฝาไร ไดตเตยนเธอ พระพทธเจาทรงทราบเรองนน ทรงตเตยนถลนนทาภกษณ ตรสวา ภกษทงหลายขนชอวามกมาก ยอมไมเปนทรก ไมเปนทพอใจแมของมารดาผ บงเกดเกลา ทงไมอาจเพอจะยงมหาชน ผยงไมเลอมใสใหเลอมใส ยงผเลอมใสแลวใหเลอมใสยงขน ทงไมอาจเพอจะยงลาภทยงไมเกดขนใหเกดขน หรอเพอทาลาภทเกดขนแลวใหมนคง สวนคนผมกนอย สามารถทาได ตรสตอ ไปวาภกษทงหลาย ถลนนทาภกษณไมใชมกมากแตเดยวนเทานน ในอดต เธอมกมากเหมอนกน ทรงนาอดตนทานมาเลาวา ในอดตกาล พราหมณ คนหนง ในเมองสาวตถ ไดไปเกดในกาเนดหงสทอง หงสทองนนใครครวญดดวยญาณเครองระลกชาต เหนภรรยาและพวกธดาตองรบจางคนอนเลยงชพ ดวยความรกในภรรยาและธดาเหลานน จงไปหาเลาเรองราวทงหมดใหทราบ ใหขนปกแกมลกเหลา นนกอน จะจากไปสงวา ตงแตนไปไมตองไปรบจางคนอน เอาขนปกนใปขายเลยงชพเถด ขนปก หงสนนสาเรจดวยทองธรรมชาตอยางด หงสนนดใหปกทละขนเปนประจาทกวน นางพราหมณและธดาทงหลายไดร ารวยขนแลวโดยลาดบ ตอมานางพราหมณพดกบลกสาววา ชอวาจตของพวกสตวเดรจฉานรไดยาก บางทพอของเจา ไมมาในทนอาจจะเปนไปได คราวน ในเวลาทเขามา พวกเราจบถอนขนปกใหหมด พวกธดาไดหามมารดาวาอยาทาอยางนนเลย ในวนรงขน เมอหงสนนมาแลว นางพราหมณไดทาอยางทพดเอาไว เพราะความทตนเปน คนมกมาก ขนปกทงหมด ไดเปนเชนกบขนนกยาง เพราะนางพราหมณ ถอเอาโดยพลการ เวนความชอบใจของหงส หงสไมสามารถจะบนไปได นางพราหมณ จงเลยงหงสนนไวในตมใหญ ขนปกทขนมาใหม กลายเปนขนสขาว หงสนนพอขนปกงอกด แลวจงบนไปอยในทของตนไมกลบมาอกเลย

๗๒ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ชา.อ. (ไทย) ๖/๓๑๕-๓๒๒, ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา, ๒๕๓๒.

๖๐

พระพทธเจาครนทรงนาอดตนทานมาเลาแลว ตรสวา ภกษทงหลาย ถลนนทาภกษณ มใชมกมากแตในบดนเทานน แมในอดตไดมกมากเหมอนกน เพราะความเปนผมกมาก นางจงเสอมจากทองในครงกอน ในบดน เสอมจากกระเทยม เพราะความมกมาก ตงแตวนนไป นางจกไมไดกนกระเทยม และภกษณทเหลอ อาศยถลนนทาภกษณนน จะเปนเหมอนถลนนทาภกษณ เหมอนกนเพราะเหตนน ภกษแมไดมากควรร จกประมาณ แตไดนอย ควรทาความสนโดษตามปจจยทไดเทานน ไมควรปรารถนายงขนไป ตรสคาถานในสวรรณหงสชาดก ในจททสมวรรค เอกนบาตวา “ไดสงใด พงพอใจดวยสงนน เพราะผโลภจด เปนผลามก เขาจบหงสแลว จงเสอมจากทอง” พระพทธเจาครนตรสอยางนน ทรงบญญตสกขาบทวา “อนงนางภกษณใด พงฉนกระเทยม ภกษณนนตองอาบต ปาจตตย”๗๓ คนท ม ความปรารถนาเลวทราม มกจะแสดงอาการทขดกบความเปนจรงคอเปนผไมม ศรทธา ยอมแสดงอาการดจคนม ศรทธา ไมใช พระขณาสพ แสดงอาการ ดจพระขณาสพ กลาวคอ ภกษผไมมศรทธา ในเวลาคนมาวหาร ทาเปนกวาดวหาร พวกคน เหนเธอแลว เขาใจวา คงไมมภกษรปอนดแลวหาร พระเถระผมศรทธาน เทานนดแลวหาร กอนทจะไปจงเขานมนตทานแลว แมภกษไมไดเปนพระขณาสพ เหนเดกชาวบานแลว ถามวา มารดาบดาของเจา พดอะไรถงเราบาง เมอพวกเดกตอบวา เขากลาววาทานเปนพระอรหนต จงคดวา พวกคฤหบดผฉลาด เรามาอาจจะลวงได จงแสดงความทตนเปนดจพระขณาสพทง ๆ ทตนไมไดเปนพระขณาสพ คนลามกเหลาอนมพระอรหนตตมและพระอรหนตยานไทร เปนตน พงทราบวาเปน คนเลวทราม เชนเดยวกน ความปรารถนาเลวทรามและมกมาก มสาเหตมาจากไมรจกประมาณไมรจกพอในการรบ “บคคลผเปนปฏคาหก พงเปนผรจกประมาณ คอพงรอานาจทายกอานาจไทยธรรม และกาลงของตน”

ง. เรองมตตวนทกะ

ในสมยพระพทธเจาพระนามวากสสปะ ลกชายเศรษฐชอมตตวนทกะ เปนคนไมมศรทธาไมเลอมใส ถกมารดาจางดวยทรพย ๑ พน ใหไปสมาทานอโบสถ ฟงธรรมในวหารตลอดคน เพราะความโลภในทรพย เขาจงไปสมาทานอโบสถ ฟงธรรมในยามวกาลตลอดคน กาหนดทนอนแลว นอนหลบภายใตธรรมาสนตลอดคน พอเชา กลบเขาบานรบเงนคาจางแลว จงดมขาวยาค ในกาลตอมา เขาตองการแลนเรอไปในมหาสมทร

๗๓ ว.มหา. (ไทย) ๓/๗๙๔/๑๒๙.

๖๑

เพอคาขาย มารดาหามเขาวา ในตระกลนมทรพยถง ๔๐ โกฏ อยาไปเลย เขาไมเชอจะไป ใหได มารดายนขวางหนาไว เขาโกรธจงใชเทาทารายมารดาจนลมลง เดนขามไป เมอเดนทางไปในมหาสมทรได ๗ วน เรอไดหยดแลว พวกมนษยหจบสลากหาคนกาฬกณณ เขาจบฉลากนนดถง ๓ ครง พวกมนษยเหลานน จงใหแพแกเขาโยนลงมหาสมทรไป เขาไปถงเกาะแหงหนงเสวยสมบตอยกบนางเวมานกเปรต แมนางเวมานกเปรตเหลานน กลาวหามเขาอยาไปในทอนเลย แตเขายงขนไปเมอชมสมบตทวคณนน ๆ ไปพลาง ไดเหนเปรตตนหนงผทรงจกรกรดโดยลาดบ จกรนนไดปรากฏแกเขาดจดอกบว นายมตตวนทกะออนวอนขอดอกบวนน เปรตบอกวา นไมใชดอกบว แตเปนจกร กรดเขากลาววา ทานไมตองการจะใหแกขาพเจาจงลวงขาพเจา นกวาขาพเจาไมเคย เหนดอกบวหรอเปรตตนนน คดวาชายผน คงทากรรมเชนกบกรรมทเราทา จงปรารถนาเสวยผลกรรมนน จากนนจงสวมจกรบนกระหมอมของเขา แลวหนไป ในครงนนพระโพธสตว เกดเปนเทวราชองคหนง เทยวจารกไปในอสสทนรกไดถงท นนนายมตตวนทกะ เหนพระโพธสตวแลว ถามถงกรรมทตนทา พระโพธสตวแสดงกรรมแกเขา จงกลาวสามคาถานวา เพอนทานไดทรพยตง ๒๐ แสน มใชนดหนอย มไดทาตามคาของญาต ผเอนดแลนเรอไปสมทรสาครอนกวางใหญ ซงม ความสาเรจนอย ไดเสวยสมบ ตก บนางเวมานกเปรต ๔ นาง แลวได ประสบ ๘ นาง เสวยสมบ ตกบนางเวมาน กเปรต ๘ นาง แลวไดประสบ ๑๖ นาง เสวยสมบตกบนางเวมานกเปรต ๑๖ นาง แลวไดประสบ ๓๒ นาง ออกจะมากไป จงไดมายนด จกร จกรยอมพดผนบนกระหมอมของทาน ซงเปนคนอนความอยากขจดแลว๗๔ เรองนแสดงให เหนวา นายมตตวนทกะ เปนผมกมาก ไมรจกพอ ไมสนโดษ คนทไมสนโดษมงหวงหาทรพย มความปรารถนามากเกนไป มความละโมบอยากไดทรพย มากยงขนทายทสดแลวยอมไดรบความทกขทงทางดานรางกายและจตใจ หลกธรรมคาสอนของพระพทธเจามกมหลกสนโดษประกอบอย ดวยเสมอ ทงนเพอให บคคลเกดความตระหนกในการเปนผมกนอยในดานปจจย ๔ และใชชวตไดโดยมายดตดกบวตถมากเกนไป ซงเปนอดมคตของการดาเนนชวต ตามหลกของพทธศาสนา อนเปนหนทางหนงทจะชวยใหบคคลบรรลสเปาหมายสงสดในพระพทธศาสนา

๗๔ ชา.อ. (ไทย) ๕/๔๑๙-๔๒๖.

๖๒

๒.๖ หลกธรรมทมสวนคลายกบสนโดษ หลกธรรมทมกมาคกบสนโดษเสมอ ไดแก อปปจฉตา แปลวา ความปรารถนานอย หรอ มกนอย คนทวไปมกพดจนตดปากวา “ความสนโดษมกนอย” ทาใหเกดความเขาใจผดไปวา ความสนโดษคอความมกนอย คอเขาใจวา คาวา “มกนอย” เปนคาแปลหรอคาไขของคาวาสนโดษ ความจรง สนโดษ กบมกนอย ไมใชอยางเดยวกน แตเปนหลกธรรมขอหนงตางหาก ถาเปรยบเหมอนคนเหนคนรปรางคลายกน ตางคราวกน ตางวาระกน สงสยวาเขาจะเปนคนเดยวกน เรองสนโดษกบมกนอยน เปนหลกธรรมทมมาแหงเดยวกน คอมาในกถาวตถ ๑๐ ประการ พระผม พระภาคตรสสอนภกษทงหลาย ซงประชมสนทนากนเกยวกบเรองเดรจฉานกถามเรองพระราชา เปนตน ใหสนทนากถาทควรสนทนากนวา “ภกษทงหลาย กถาวตถ ๑๐ ประการน คอ ๑. อปปจฉกถา เรองความมกนอย ๒. สนตฏฐกถา เรองความสนโดษ ๓. ปวเวกกถา เรองความสงบวเวก ๔. อสงสคคกถา เรองความไมมคลกคลกบหม ๕. วรยารมภกถา เรองทาความเพยร ๖. สลกถา เรองการรกษาศล ๗. สมาธกถา เรองการทาสมาธ ๘. ปญญากถา เรองการอบรมปญญา ๙. วมตตกถา เรองทาใหพนทกข ๑๐. วมตตญาณทสสนกถา เรองญาณเครองเหนความพนทกข ภกษทงหลาย กถาวตถ ๑๐ ประการนแล ภกษทงหลาย หากวาเธอทงยดถอเอากถาวตถ ๑๐ ประการนแลว กลาวเปนกถา เธอทงหลายพงครอบงาเดชแมของพระจนทรและพระอาทตย ผมอานภาพมาก อยางนดวยเดชได จะปวยกลาวไปใยถงปรพาชก อญญเดยรถยทงหลาย๗๕ อปปจฉตา ความปรารถนา หรอ ความมกนอย ตรงกนขามกบความมกมากอธบายได ๒ อยาง คอ ประการแรก ความตองการเฉพาะสงทตองบรโภคใชสอยจรง ๆ เทานน ไมตองการมากไปกวานน ประการทสอง คอ ไมอวดตวดวยความหวงเดนหรอแมจะทาความด แตไมปรารถนาแสดงตวเขาทานองคาวา “ปดทองหลงพระ คนทมลกษณะรจกประมาณ ไมมกมากในปจจย ๔ เมอมคณ

๗๕ มหามกฏราชวทยาลย, อง ทสก. (ไทย) ๒๔/๖๙/๑๓๘-๑๓๙. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕. อง.ทสก. (ไทย) ๒๕/๖๙/๑๐๑-๑๐๓.

๖๓

คอธองคเปนตน ไมตองการทจะแสดงตนใหผอนทราบวาตนเปนพระขณาสพ หรอประกอบดวยคณมธดงค เปนตน บคคลทมลกษณะดงกลาวแลวนน ชอวา ผมกนอย แบงออกเปน ๔ จาพวก ๑. มกนอยในปจจย (ปจจยปปจโฉ) ๒. มกนอยในธดงค (ธตงคปปจโฉ) ๓. มกนอยในปรยต (ปรยตตอปปจโฉ) ๔. มกนอยในมรรคผลทตนบรรล (อธคมปปจโฉ)

๑. ปรารถนอยในปจจย (ปจจยปปจโฉ) คอ บคคลผปรารถนานอยในปจจย ๔ ผมกนอยในปจจยนน ยอมรอานาจของทายก อานาจแหงไทยธรรม และรกาลงของตน ถาไทยธรรมมนอย ทายกประสงคถวายมาก รบแตนองดวยอานาจแหงไทยธรรม ถงไทยธรรมมมาก ทายกปรารถนาถวาย เธอรกาลงของตนแลว รบแตพอประมาณเทานน ภกษผจ กประมาณ รบดวยอาการดง กลาวแลว ชอวา บาเพยอปปจฉปฏปทาลาภทยงไมเกด ยอมเกดขนแกเธอ ทเกดขนแลวยอมถาวร เหลาชนผยงไมเลอมใสยอม เลอมใส ผเลอมใสแลวยอมเลอมใสยงขน ภกษนน เปนดจดวงตาของมหาชน ทาพระศาสนาใหดารงอยนาน๗๖

ก. ตวอยางอานสงสแหงความมกนอย พระเจาลทธาตสสมหาราช ทรงทดลองตสสมหาดเลก รบสงใหแกงนกกะทาตวหนงนามาถวาย ในคราวเสวย ทาวเธอทรงดารวา เราจะใหสวนเลศแลวจงบรโภคทรงถวายเนอนกกะทาแกสามเณร ในบรเวณกณฑฏสลวหาร เมอสารเณรรบแตหนอยเดยวเทานน ทรงเลอมใสในอปปจฉ คณของสามเณร ตรสวา พอ ขาพเจาเลอมใส ขอถวายภตรประจาแกพอ ๘ ท สามเณร มหาบพตร อาตมภาพถวายแกอปชฌาย พระราชา ขาพเจาถวายภตรประจาแมอนอก ๘ ท สามเณร อาตมาภาพถวายภตรเหลานนแกอาจารย พระราช ขาพเจาถวายภตรแมอนอก สามเณร อาตมาภาพถวายภตรเหลานน แกสหธรรมกผรวมอปชฌายกน พระราชา ขาพเจาถวายภตรแมอนอก สามเณร อาตมาภาพถวายภตรเหลานนแกภกษสงฆ

๗๖ มหาจฬาลงกรณาชวทยาลย, อง อ. (ไทย) ๑/๖๓/๖๘. ขททก. อ.๑/๘๕/๓๒๘. ฉบบมหาจฬาอฏฐกถา ๒๕๓๒.

๖๔

พระราชา ขาพเจาถวายภตรแมอนอก ๘ ท สามเณรรบแลว ลาภทเกดขนแกทานผมความมกนอย จะมนคงถาวร๗๗ ภกษผมความมกนอย ชอวาทาพระศาสนาใหดารงอยไดนาน พระผมพระภาคเจาตรสไววา “ภกษท งหลาย ความเปนผม กนอย ยอมเปนไปเพอความดารงมน เพอความไมเสอมสญ เพอความไมอนตรธาน แหงพระสทธรรม”๗๘ เพราะเหตนน ภกษผปรารถนาใหพระศาสนาดารงอยนาน พงเปนผมกนอยสนโดษ เหมอนพระนคมวาสตสสเถระ และกณหดาบส

๒.๖.๑ สนโดษทใชผดเปนการสงเสรมความเกยจคราน หลกธรรมคอสนโดษ บางคนเขาใจความหมายผด ๆ คดวาสนโดษแลวไมตองทาอะไรเลย อยอยางโดดเดยวไมยงเกยวกบสงคมเลย สนโดษทาใหเศรษฐกจของชาตไมพฒนา เปอนตรายตอการพฒนาประเทศ ไมควรนามาเสนอใหประชาชนไดรบทราบ ควรทจะใชหลกธรรมอนมากกวา คากลาวเหลานน เปนเรองทมมานาน สาเหตเพราะขาดความเขาใจหลกธรรมขอนผดไปจากคยวามเปนจรง เมอทราบความหมายตามความเปนจรงแลว จะไมเกดปญหาในการปฏบต ถาไมเขาใจเรองสนโดษนาไปปฏบตอางขาดวงจร สนโดษแทนทจะสงเสรมความขยน จะกลายเปนหนนความเกยดครานได การปฏบตเรองสนโดษใหครบวงจร คอตองเขาใจวา สนโดษนปองกนความโลภ ไมใหโลภของผอน ใหมนอยทของของตว ใหพอใจในสงทตวม ทเปนสมบตของตวเอง มความหมายไปถอวา มความพอใจในสงของของตน ทไดมาดวยเรยวแรงความเพยร ความพยายามของตน โดยชอบธรรม สนโดษนปองกนความโลภทจรต ตองไดมาดวยความเพยรพยายามตนเอง และโดยชอบธรรม ไมใชลกของเขามา ในหลกพทธศาสนานน ธรรมตาง ๆ มกจะเปนคกน หรอมาเปนชด เชนศรทธาจะมปญญาควบ ถาสนโดษมาความเพยรมกมาดวย เพราะเมอสนโดษในเรองบารงบาเรอตวเองแลว จะไดเอาเวลาและเรงงานทสงวนไวนน ไปใชในการเพยรพยายามทากจหนาทของตน

๗๗ มหามกฏราชวทยาลย, อง เอก. (ไทย) ๒๐/๑๒๐/๒๔. ฉบบ สยามรฏฐสส เตปฏก ๒๕๒๕. อง เอกก (ไทย) ๒๐/๑๑๙/๑๘ ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๕๐๐. ๗๘ มหามหามกฏราชวทยาลย, ธ.อ. (ไทย) ๒/๑๑๔. มงคล. (ไทย) ๒/๓๔๓/๒๖๓. ฉบบมหามกฏราชวทยาลย ๒๕๓๔.

๖๕

สนโดษนน นามาใชกบฆราวาสไดในแงนดวย คอทาใหไมมวเมา ไมมหลงเพลดเพลนกบการบารงบาเรอตวเอง จะไดมทาหนาทการงานของตนอยางเตมท ในทรงตรงกนขาม ถาไมรจกพอ มงแตหาวตถมาบารงบาเรอตวเองแลว จะไมรกงาน จตจะคอยใฝแสวงหาแตสงบารงบาเรอตน เมอไมรกงานแลว การงานจะเปนจาใจ เปนเพยงเงอนไขเพอใหไดสงเสพหาความสขหรอบารงความความสข ไมใชเปนสงทอยากทา คนไมสนโดษ มงหวงบาเรอตนเอง ใจจะไมมงไปทผลงานของงาน เขาไมอยากทจะทางาน แตททาไปเพอเงอนไขทจะไดมาซงสงบารงบาเรอความสขเทานน ถาไดสงทบารงบาเรอตนโดยไมตองทางาน เขาจะเลอกเอาทางนนแน อาจจะหลกเลยงการทางาน และอาจทาโดยทางลด เพอใหไดสงบาเรอหรอวตถนนมา ทาใหเกดทจรตขน ในสงคมไมสนโดษ จะตองมการควบคม เพอใหมนใจวาคนจะทาตามเงอนไข คอทางานเพอใหเกดผลงานขนกอน กอนทเขาจะไดเครองบาเรอตน มฉะนนเขาจะหลกเลยงการทางาน เพอใหไดเครองบารงบาเรอนนโดยทางลด สนโดษจะครบวงจร ตองทาใหคนเอาเวลาและแรงงานมาอทศใหแกความเพยงพยายามทากจหนาทและสงทดงาม ใหบรรลผลสาเรจโดยถกตอง ไมใชแสวงหาสงบารงบาเรอโดยทางทจรต ไมถกตอง บางคนสนโดษจรง แตไมครบวงจร จะเกดโทษขนมา สนโดษเลยกลายเปนเปนตวแทนหนนความเกยจครานไป คนทสนโดษแบบนจะคดวา เราอยอยางนมความสขสบายแลว พอแลว จงไมทาอะไร เขาคดถงสนโดษเพยงเพอมความสขไมคดตอไปถงกจหนาทและความดงามทจะตองทาวา เมอเราสบาย ไมมความวนวายมโอกาสดอยางน ควรทาอะไร วตถประสงคของสนโดษเลยหายไป ไมครบวงจร จงกลายเปนเกยรคราน อยไปวน ๆ เทานน ดงทกลาวมา สรปไดวา สนโดษหมายถงความพอดหรอความยนดอยไดดวยของทมอย ไมดนรนแสวงหาสงของตาง ๆ จนนาเกลยดเกนไป ใหรจกหนาทการงานของตวเองยนดตามมตามไดยนดตามสมควร บคคลนาไปใชไดเหมาะสมกบหนาทของตน สนโดษจงเปนมลเหตใหบคคลประกอบอาชพสจรตหรอทเรยหกวาสมมาอาชวะ เมอทกคนทมสนโดษลวนเปนคนขยนมนเพยรในการหาในการกอสรางใหเกดทรพยสนเปนของตนขนในทางทชอบธรรมแลวจะทาใหทกคนเปนผสามารถตงตนใหครนมทรพยสนเปนหลกฐานพงตนเองได

๒.๖.๒ หลกการปฏบตของสนโดษ การปฏบตตามหลกสนโดษม ๒ กลม คอ กลมพระภกษ และกลมฆราวาส ซงในทนกลาว ถงหลกปฏบตของกลมฆารวาสทเปนประเภทของนกเรยน พ.อ.ปน มทกนต ไดกลาวถงลกษณะของความสนโดษม ๓ อยาง ๗๙คอ

๗๙ พ.อ.ปน มทกนต, พ.อ., กลวแกทกข, (กรงเทพมหานคร: ไทยมตรการพมพ, ๒๕๒๓), หนา ๔๓.

๖๖

๑. ยนดตามม (สเกนสนโดษ) ๒. ยนดตามได (สเตนสนโดษ) ๓. ยนดตามควร (สเมนสนโดษ) ความหมายขอแรก คอ การยนดกบของทตนมอยแลว ทมนเปนของเราแลว เรยกวา สนโดษ เชน ยนดในหนาทของตน ในการแสดงความรก เคารพ พอใจตอพอแม การเลาเรยนการปฏบตตนเปนคนด โดยสรป การยนดกบหนาทของตนตามม ไดแกรกตนเอง รกครอบครว รกเพอน รกชมชน รกบคคล ญาตพนอง และหมบาน ชมชน ทองถน และประเทศชาต ความหมายขอสอง คอ การยนดตามได หมายถง ยนดกบสวนทได ขอนกสอดคลองกบขอแรกทวา ยนดตามมและยนดกบสวนทได สนโดษขอนปองกนไมใหคนไมพอใจกบตนเอง หรอดถกโชควาสนาของตนเอง เมอทาอะไรไดไมเปนไปตามทใจอยากได จงเพมความทกขใจมากขน วธแกไข คอ ยนดกบของทไดกบยนดกบใจทอยาก เรยกวา พอใจกบสวนทไดมาเทานน ความหมายขอสาม คอ การยนดกนตามควร หมายถง ความสนโดษใหประณตเขาอกชนหนง เพราะความยนดความได คมครองใจไดเพยงไดมาเทาไรกพอใจในระดบนน สวนทไมได อยาเสยใจ แตสาหรบยนดเทาทควร ทนควรหรอไมควรตองอาศยพจารณาตามเกณฑของความสนโดษ

๒.๖.๓ หลกเกณฑการตดสนความสนโดษ ๓ อยาง คอ ๑. ควรแกฐานะ (ยถาลาภะ) ๒. ควรแกสมรรถภาพ (ยถาพละ) ๓. ควรแกศกดศร ภมธรรม (ยถาสารปะ) หมายถง ฐานะของเรา เชน ฐานะพอแม ฐานะลก ฐานะคร และฐานะนกเรยน เปนตน ซงกมรายละเอยดตามแตฐานะ เมอคนเราเขาใจฐานะของคนไดกยนดกบหนาทของตนตามควรแกฐานะ กกกกกกควรแกสมรรถภาพ หมายถงควรแกกาลงความสามารถของแตละคน ทงดานรางกาย กาลงความคด ความร ความสามารถในทางสตปญญาซงกแตกตางกนไป กกกกกกควรแกศกดศร หรอควรแกภมศลภมธรรมของตน สนโดษนชวยปองกนไมใหคนทาอะไรโดยอาศยอานาจดวยความมกมากอยางใหญ โดยไมรจกเลอกวาสงใดควรแกเกยรตศกดของตน หรอภมธรรมของตน กกกกกกสรปไดวา สนโดษ คอความพอใจ หรอยนดกบ ๓ เรอง คอ กกกกกก ๑. พอใจ/ยนดกบของเรา กกกกกก ๒. พอใจ/ยนดกบของทเราได กกกกกก ๓. พอใจ/ยนดกบของทควรแกเรา ตามควรแกฐานะความ สามารถและภมธรรม

๖๗

กกกกกก ผลของการเปนคนสนโดษ ตามหลกพระพทธศาสนาเปนคนรจกพอ เรยกวารจกพอใจทาใหผนนเปนคนมความสข และทาใหเจรญในชวตและหนาทการงาน ก

๒.๗ ประเภทของความสนโดษ การศกษาเรองความสนโดษนน นอกจากเรองของความหมายทบคคลทวไปมความเขาใจทผดเพยน โดยตความหมายของสนโดษ คอ การขาดความกระตอรอรนแลว หากกลาวถงประเภทของสนโดษทรจกกนโดยทวไป มกจาแนกประเภทของสนโดษออกเปน ๓ อยางเทานน เรยกวาการแบงตามประเภทแหงตกะ คอ หมวดสาม ไดแกยถาลาภสนโดษ ยถาพลสนโดษ ยถาสารปป สนโดษ นอกจากการจาแนกดงกลาวขางตน พระพทธศาสนาไดแยกยอยเกยวกบประเภทของสนโดษได ดงตอไปน กกกกกก ๑. ยถาลาภสนโดษ คอ ความยนดตามทได หมายถง ไดสงใดมาดวยความเพยรพยายามของตน โดยถกตองตามทานองคลองธรรม กยนดพอใจในสงนน ไมเดอดรอนเพราะสงทไมไดหมายความวา เมอไดทาอยางเตมทแลว หากไมไดตามทตองการ กไมกระวนกระวาย ไมวงตามความอยาก ตองระงบยบย งความอยากใหได โดยใหนกถงขอเทจจรงวา ไมมสงใดสนองความตองการแหงจตใจใหพอไดอยางแทจรง เหมอนไฟไมอาจใหเตมไดดวยเชอ มหาสมทรไมอาจใหเตมไดดวยนา หรอคนมกมากไมอาจเตมไปดวยปจจยทงหลายนนเอง กกกกกก ๒. ยถาพลสนโดษ คอ ความยนดตามกาลงทมอย หมายถง มความยนดหรอพอใจเพยงพอแกกาลงกาย กาลงทรพย กาลงสตปญญา และกาลงความสามารถของตน ไมควรใหนอยหรอเกนขอบเขตกาลงเพราะเปนเรองทไมเหมาะสมคนแตละคนมกาลงหรอความสามารถไมเทากน ดงนนจงตองรจกตนเอง อยาสาคญตนผดและอยาดถกตนเอง ดงนน สงทบคคลพงไดรบนนควรเหมาะสมแกสมรรถภาพ และความสามารถของตน เชน กรรมกรทขดดนไดวนละ ๑ คว กควรไดคาแรงสาหรบดน ๑ คว จะใหไดคาแรงเทากบคนทขดไดวนละ ๕ คว ยอมไมได และมไดบงคบวา ทกคนขดวนละ ๑ ควกพอ สนโดษมไดสอนใหทางานหยอนกวาความสามารถทมอย แตใหทางานเตมความสามารถของแตละบคคล ใหยนดในสงทตนควรจะไดตามความสามารถของตนเทานนสนโดษขอนเปนการยนยนวาไมใหเปนคนงอมองอเทา แตใหทางานหรอแสวงหาผลประโยชนเตมทโดยใหยนดเทาทตนเองมความสามารถทาไดเทานน กกกกกก ๓. ยถาสารปปสนโดษ คอ ความยนดตามสมควร หมายถง มความยนดหรอความพอใจ ตามสมควรแกฐานะ ภาวะ และความเปนอยของตน เปนทรกนวา คนเรายอมมฐานะ และความเปนอยทแตกตางกน บคคลในสงคมยอมมความเปนอยทแตกตางกนบางคนยากจน บางคนรารวย การทบคคลพยายามขวนขวายเพอจะใหเปนเรองทด แตทงนตองรจกและตระหนกในความ

๖๘

สามารถของตน ตองพยายามขวนขวายเปลยนแปลงฐานะ ภาวะและความเปนอยใหดขนเทาทจะ เปนได ผทขวนขวายในสงทเปนไปไมไดนนเรยกวา ไมสนโดษ สงของใด ๆ กตาม กกกกกก ถาพจารณาตามฐานะกด พจารณาตามสมรรถภาพกด ประจกษแลววา เมอตนมได เมอตนทาได แตสงนนเมอมหรอทาไปแลวทาใหครอบครวเสยเกยรตภม เสยชอเสยง เสยศกดศร บคคลกไมควรยนดในสงเหลานน เชน ของหนภาษ หรอฉอราษฎรบงหลวง แมวาจะมฐานะตาแหนง หนาทเอออานวยมความสามารถพอทจะทาไดกไมสมควรทาไมยนด เพราะเปนหนทางนามาซงความเสอมเสยทงตอตนเองและวงศตระกล

ถาพจารณาตามฐานะกด พจารณาตามสมรรถภาพกด ประจกษแลววา เมอตนไมไดเมอตนทาได แตสงนนเมอมหรอทาไปแลวทาใหครอบครวเสยเกยรตภม เสยชอเสยง เสยศกดศร บคคลกไมควรยนดในสงเหลานน เชน คาของหนภาษ หรอฉอราษฎรบงหลวง แมวาจะมฐานะตาแหนง หนาทเอออานวยมความสามารถพอทจะทาไดกไมสมควรทาไมยนด เพราะเปนหนทางนามาซงความเสอมเสยทงตอตนเองและวงศตระกล

๒.๗.๑ ธรรมทเปนอปรรคของความสนโดษกกกก ก สนโดษคอความพอใจยนดในสงทตนมอย มจดมงหมายเพอละความโลภ พระพทธเจา ทรงแสดงหลกธรรมนกบทงบรรพชตและคฤหสถ โดยม ความเพยรเปนหลกธรรมทสนบสนนและสงเสรม สวนธรรมทเปนปฏปกษของความสนโดษ มปรากฏในพระพทธศาสนา เชน เดยวกนธรรมทเปนขาศกโดยตรงของสนโดษ และเปนองคธรรมททาใหบคคลไมสนโดษ คอ กกกกกก ๑. ความโลภ (โลภะ) คอ ความอยากไดในสงตาง ๆ ทเกนความพอดเกน กวาฐานะของตน ผมความโลภ จะทาใหเกดทกขได เพราะเมอเกดความโลภในใจแลว ผนนมกจะหาทางทาการทจรต ลกขโมย ฉกชง วงราว หรอทาความผดอน ๆ กอใหเกดความเดอดรอนใหกบสงคม สวนผทไมโลภ คอ ผทแสวงหาทรพยสนหรอเกยรตยศชอเสยงในทางทถกทควร จะเปนผทรจกความพอด รจกการประมาณตน มความละอายหรอเกรงกลวตอการทาชว ตลอดจนเปนผทมสต รจกผดชอบ ชวด ถาเราสามารถละความโลภ และมความพอใจในสงทตนมอย รจกบงคบจตใจไมใหแสวงหาเอาสงของมาโดยวธไมชอบธรรม ผนนจะมความภมใจและมความสขโทษของความโลภ แมมองเพยงผวเผนยอมเหนไดยาก แตในความเปนจรงแลว ความโลภมโทษเปนอนมาก มลเหตของการกระทาความผดตาง ๆ ในสงคมปจจบน มรากฐานมาจากความโลภเปนเหตอยเปนอนมาก ทงการลกขโมยปลนจ การลวงประเวณ การทาลายชวตและทรพยสนทงหมดนลวนเกดไดจากความโลภทงสน และเมอความโลภครอบงาจตใจแลว จะทาใหไมมสนโดษเนองจากความอยากม อยากได อยากเปน ดงน

๖๙

กกกกกกกก ๑) โลภในทางกามคณ คนทไมสนโดษในกามมกจะลมหลงและมวเมาอยในกามคณทง ๕ จนทาใหใจฟงซาน ไมสงบ กนไมเปนเวลา นอนไมเปนเวลา มความเดอดรอนทงทางดานรางกาย และจตใจ คนเปนจานวนมากมกมวเมาอยกบกามคณ และปจจบนคนกตายดวยโรคทางกามน มจานวนนบไมถวน บคคลผรจกสนโดษในกามคณ ยอมรอดพนจากอนตรายและโรคภยตาง ๆ ทสามารถตดตอกนได กกกกกกกก ๒) โลภในอาหาร รางกายของมนษยมความจาเปนอยางยง ในการบรโภคอาหารเพอยงชพ การเปนผรจกประมาณในการบรโภคอาหารถอวาเปนเรองทสาคญ ถารางกายรบอาหารไมถกสวนหรอเกนประมาณ ความผดปกตยอมเกดขนทงทางรางกายและจตใจ ทางดานรางกายกอใหเกดโรค สวนทางดานจตใจ ทาใหกลายเปนคนขาดความเชอมน ในการบรโภคอาหารจงควรบรโภคใหพอดกบความตองการของรางกายเพยงเทานน ไมโลภในอาหารการกนมากเกนไป กนเพออยมใชอยเพอกน กกกกกกกก ๓) โลภทรพยสมบต ทรพยสนเงนทองเปนสงททกคนตองการทงนน คนโลภมากมกแสวงหาในทางทผด โดยการกระทาความผดหาทางทจรตดวยวธการตาง ๆ ผลสดทายยอมไดรบโทษจากการกระทาของตนเอง สนโดษจงเปนธรรมทสามารถปองกนความโลภทเกดจากความอยากไดในทรพยสนเงนทองได กกกกกกกก (๑) มหจฉตา หมายถง ความมกมากเปนกเลสตวหนงททาหมนษยเกดความเรา รอนคนทเปนคนมกมากถกเรยกวา มหจโฉ มหาสมทรแมจะลกและกวางเพยงใด ยงมขอบเขต แตความมกมากทมอยในตวของมนษยไมมขอบเขตในการหยงลกได ดงนนคนมกมากจงมนสยมกใหญใฝสง ถอการกอบโกยผลประโยชนเพอตน และพวกพองเปนสาคญ ไมรสกพอใจในสงตาง ๆ แมนวาจะมมากมายเพยงใด ยอมไมสามารถทาใหคนมกมากเกดความพอใจได คนเหลานไมมความพอ เขาทานองทวา ทะเลไมมวนเบอนา ไฟไมอาจใหเตมไดดวยเชอ คนมกมากยอมไมรจกพอดวยปจจยทงหลาย

(๒) ปาปจฉตา คอ ความใฝตาในทางเลวทราม ไปในทางบาป และอกศลคอยปลกรกเราจตใจใหคดแตความไมด เชน กลวความทกข แตสรางเหตแหงทกข อยากมความสข แตไมสรางเหตแหงความสข อยากเปนคนด แตประพฤตชว ไมทาดแตอยากใหสงคมชมวาดนอกจากนยงเปนสาเหตหนงททาใหมนษยกระทาผด และหลงใหลอยในอบายมข ๖ เชนอยากดแตประพฤตชว ไมทาดแตอยากใหคนชมวาด คนทอยากดแตทาความชวนนเปนคนไมสนโดษ ตรงกนขามกบคนทสนโดษจะเปนคนดและตงใจทาความดใหตรงกบความอยาก เวนการกระทาความชวทกชนด (๓) ตณหา ในพระพทธศาสนาเถรวาทกลาววา ตณหาเปนศตร โดยตรงของสนโดษ เมอตวตณหาเพมมากขน ความสนโดษยอมนอยลง บคคลจงปรารถนาในทางเลวทรามมากขน

๗๐

พระพทธเจาตรสตณหาไว ๒ ชนด คอ ตณหานสย และตณหาโสต ตณหานสย คอ ตณหาทนอนแนบอยในสนดานเนองนตย ต ณหานทาใหเกดการยดถอวาเปนของเราอยอยางไม ขาดสาย และเปนเหตแหงการทองเทยวไปในสงสารวฏฏ ทาใหเกดการเวยนวายตายเกดอยเรอยไป ตณหาโสต คอ ความใครทรบอารมณะทางอายตนะ กลาวคอ ความใครทไดรบรออกมาจากรป รส กลน เสยง ธรรมารมณะ ซงผานทางตา ห จมก ลน กาย ใจ เรยกวา กามตณหาภวตณหา และวภวตณหา ตณหาหรอความทะยานอยากนนเอง เปนศตรโดยตรงของสนโดษ ทงนเนองจากเปน ปจจยทกอใหเกดความอยากเกนขอบเขต ทาใหไม สามารถควบคมอนทรยของตนได ตณหา ๓ ประการดงกลาว คอ ๑. กามตณหา คอความทะยานอยากในกาม ความอยากไดในกามคณ คอสงสนองความ ตองการทางประสาทสมผสทง ๕ อนไดแก รป รส กลน เสยง สมผส เปนตน ๒. ภวตณหา คอความทะยานอยากในภพ ความอยากในภาวะของตวตน ทจะไดมไดเปนในสงหนงสงใด นนคอ อยากมอยากเปน อยากคงอยตลอดไป ๓. วภวตณหา คอความทะยานอยากในวภพ ความอยากในความพรากพนไปจากตวตน อยางใดอยางหนง อนเปนสงทไมพงปรารถนา อยากทาลายอยากใหด บสญ เปนความใคร อยากทประกอบดวย วภวทฎฐ หรออจเฉททฎฐ ๘๐

Dddddd ๒.๗.๒ เรองทควรสนโดษ Dddddd ความสนโดษเปนหลกธรรมท พระพทธเจาทรงตรสสอนบคคลสองกลม คอ สนโดษทสอนพระภกษ หมายถง ความมกนอยหรอความปรารถนานอย ความหมายมกนอยดงกลาวน พระพทธเจาทรงมงสงสอนพระภกษสงฆ โดยทรงสอนใหเปนผมกนอยเลยงงาย รจกประมาณ รจกพอใจปจจย ๔ ไดแกจวร บณฑบาต เสนาสนะ และเภสช ตามทมตามทไดและตามสมควร ไมปลอยใจใหกระวนกระวายเพราะอานาจของก เลสตณหา สนโดษตามความหมายนคอน ขางลกซงและมงเฉพาะพระภกษสงฆ และสนโดษทสอนบคคลธรรมดา หมายถง ความยนดในสงทตนม ยนดสงทตนไดมาจากการทางานตามกาลงความสามารถของตน และยนดตามสมควรแกฐานะของตน ไมดนรนทะเยอทะยานแสวงหาสงตาง ๆ จนเกนกาลงความสามารถของตน หากสรปโดยภาพรวมแลวจะเหนวา สงทพระพทธเจาประสงคใหพทธศาสนกชนมสนโดษนน คอ เรองของการสนโดษในปจจย ๔ ทมากเกนความจาเปนในการดารงชพ เปนการสนโดษโดยใชเกณฑการแบง ตามปจจย ๔ ทมความจาเปนตอชวตประจาวนของคนทกคน คอ ๑) การสนโดษในเครองนงหม ๒) การสนโดษในอาหาร

กกกกกกก ๘๐ อางแลว, สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร), มงคลชวต, หนา ๔๒๘-๔๓๐.

๗๑

๓) การสนโดษในทอยอาศย ๔) การสนโดษในยารกษาโรค Ddd สนโดษอกประเภทหนงทควรกลาวถง คอ สทารสนโดษ ๆ หมายถง การสนโดษโดยมความพงพอใจในสาม และภรรยาของตนเทานน ในทนสามารถนามาปรบใชในกรณบคคลทแตง งานมครอบครวแลว ความสนโดษในขอน เปนเรองทควรสนโดษเปนอยางยง เมอสามความพอใจ วาหญงนเปนภรรยาของตน หญงนนยอมไดรบความพอใจ และมอบความเปนใหญ เกดการใหเกยรต ซงกนและกน เมอม ความเหนอกเหนใจกน ยอมเปนการลดความบาดหมาง และการทะเลาะเบอะแวงในครอบครว แตในทางตรงกนขาม คอ ตางฝายตางไมม โดษในกนและกน ความประพฤตทจะพงปฏบตตอกนยอมเปนไปในทางตรงขามทกลาวมาแลว เมอสถานการณของแตละ ฝายเปน เชนน การเกลยดชง ดหมน การทะเลาะววาท ยอมเกดขน ไดงาย หากนาหลกสทารสนโดษมาประพฤตปฏบตยอมเปนธรรมในชวตคสามารถดารงอยไดนาน ดงนน การสนโดษในคครอง ของตน จงเปนเรองทควรสนโดษเปนอยางยง นอกจากนยงมการสนโดษในอกศลกรรมท ง หลายดวย ซงเปนสงทพระพทธเจาตรสไววาควรจะสนโดษ อกศลกรรมบถ ๑๐ ประการ แยกออกเปน การกระทาทางกาย ๓ ทางวาจา ๔ และทางใจ ๓ ดงน dddddddd ๑) อกศลกรรมบถทางกายม ๓ อยาง คอ - การฆาสตว - การถอเอาทรพยทเขามไดให - การประพฤตผดในกามทงหลาย ๒) อกศลกรรมบถทางวาจาม ๔ อยาง คอ - การพดเทจ - การพดสอเสยด - การพดวาจาหยาบคาย Dddddddd - การพดเพอเจอ ๓) อกศลกรรมบถทางใจม ๓ อยาง คอ - มความโลภมาก - มจตพยาบาท - ไมมความเหนในทางทชอบ๘๑

กกกก ๘๑ เดอน คาด, รศ.,ดร. ศาสนาเบองตน, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔), หนา ๑๔๘.

๗๒

๒.๗.๓ เรองทไมควรสนโดษ

สงทพระพทธเจาไมทรงสอนใหบรรพชตและคฤหสถสนโดษการกระทาทด ทพระพทธเจา ไมทรงสอนใหบคคลสนโดษ เรยกวา กศลกรรมบถ ๑๐ ประการ แยกออกเปนการกระทาทางกาย ๓ ทางวาจา ๔ และทางใจ ๓ ดงน๘๒ ๑) กศลกรรมบถทางกายม ๓ อยาง คอ - เจตนางดเวนจากการฆาสตว - เจตนางดเวนจากการถอเอาทรพยทเขามไดให - เจตนางดเวนจากการประพฤตผดในกามทงหลาย ๒) กศลกรรมบถทางวาจาม ๔ อยาง คอ - เจตนางดเวนจากการพดเทจ - เจตนางดเวนจากการพดสอเสยด - เจตนางดเวนจากวาจาหยาบคาย - เจตนางดเวนจากการพดเพอเจอ ๓) กศลกรรมบถทางใจม ๓ อยาง คอ - ไมมความโลภมาก - ไมมจตพยาบาท - มความเหนในทางทชอบ๘๓ จะเหนไดวาสงทเปนความดงามทงหลาย พระพทธเจาไมสอนใหสนโดษในทางตรงกน ขามสนบสนน สงเสรมใหพทธศาสนกชนประกอบกรรมดใหมาก เพราะพระพทธศาสนาได รบการขนานนามวา เปนศาสนาแหงกรรมวาท คอ การสอนวาการกระทายอมมผล ทากรรมดยอมไดรบผลด ทาชวยอมไดรบผลชว นอกจากนยงสอนใหบคคลตงอยในไมความประมาท โดยการสอนใหร จกสนโดษในเรองทควรสนโดษ และไมควรสนโดษสนโดษ และความไมยอทอตอการ บาเพญเพยร กลาว คอการกระทาสงใดกตาม โดยผานการกระทาทางกายสจรต วาจาสจรต มโนสจรต แลวตองประกอบดวยความเพยรดวยการกระทาอยางสมาเสมอ เพราะความเพยรเปนทางทจะนาไปสฝงคอ พระนพพาน บคคลจะลวงทกขได เพราะความเพยร ฉะนนการประกอบกศลธรรมทงหลายตองอาศยความเพยร ดงทพระพทธเจาตรสวา “ทานทงหลายจงเหนความเกยจครานวา เปนภย และเหนการปรารภความเพยรวาเปนความปลอดภย แลวปรารภความเพยรเถด” ๘๒ พระธรรมปฎก, (ป.อ.ปยตโต), เรองทคนไทยควรเขาใจใหถก, (กรงเทพมหานคร: มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๗), หนา ๑๘. ๘๓ เรองเดยวกน, หนา ๑๔๙.

๗๓

การทาความเขาใจเกยวกบเรองทควรสนโดษและไมควรสนโดษเปนสงทสาคญ และ มอาจจะมองขามได ทงนเพราะความไมมสนโดษเปนเปาหมายแหงความสนโดษ หมายความวาเมอมนษยสนโดษในวตถทปรนเปรอตนเอง ยอมมเวลา แรงงาน และความคดเหลอเฟอในการสรางสรรค สงทดงาม อนเปนเรองของการประกอบกศลกรรม ตรงกนขามกบคนทไมสนโดษในสง ตาง ๆ คอยหวงแตหาปจจยสมาบาบดความตองการของตนเอง เวลาทงหมดยอมสนเปลองไปกบการแสวงหาความสขสวนตว ทาใหเสยเวลาในการกระทาสงทเปนประโยชนตอตนเอง และสงคมรอบขาง รวมทงหนาทการงานตาง ๆ จะพลอยเสยหายตามไปดวย ในทนจะยกตวอยางประกอบเพอใหงายตอความเขาใจมากยงขนในประเดนของเรองทควรสนโดษ และไมควรสนโดษ เพราะการทบคคลจะสนโดษในเรองใดกตาม ควรเลอกใชให เหมาะสมและถกตองกบเรองราวนน ๆ เพอใหเกดประโยชนอยางแทจรง อาทเชน การสนโดษในหนาทการงาน ควรสนโดษอยางไรจงจะถก ในทนคอ ผทมความสนโดษในหนาทการงาน ยอมไมเกยจครานในการทางานหนาทของตน ในทางตรงกนขามจะทางานดวยความขยนหมนเพยร ตงใจทางานอยาง รอบคอบ เมอเปนเชนน งานนนยอมสาเรจลลวงลงไดดวยด แตในทางตรงกนขาม ถาหากนาหลกสนโดษไปใชในเรองทไมควรสนโดษ หรอนาไปใชผดประเภท ผดความหมาย สนโดษทเปนเครองสงเสรมใหเกดความขยนหมนเพยร จะกลายเปนการสนบสนนใหคนเกยจครานในหนาทการงานไปโดยปรยาย

๒.๗.๔ คณคาของความสนโดษ กกกกกก จากการกลาวถงนยามความหมายของสนโดษจากการมองสงทเปนปฏปกษตรงขามกบความสนโดษและธรรมทเกอหนนสนโดษแลว ทาใหมองเหนถงลกษณะคณคาของคนทมสนโดษดงตอไปน กกกกกก ๑. คนสนโดษ เปนคนททามาหาเลยงชพดวยความขยนหมนเพยร และดวยสตปญญา เทาท เหมาะสมกบภาวะของตน และโดยชอบธรรม กกกกกก ๒. คนสนโดษ จะไมอยากไดของของคนอนหรอของทไมชอบธรรม ไมทจรตเพราะปากทองหรอเพราะผลประโยชนสวนตว

กกกกกก ๓. เมอหามาไดกใชสอยของทไดมาดวยความจาเปน และดวยสตปญญา ไมกลายเปน ทาสของสงเหลานน กกกกกก ๔. เมอไมได เมอสดวสยไมสาเรจตามตองการ กไมเดอดรอนกระวนกระวาย ไมยอมใหความผดหวงครอบงา ยงคงปฏบตหนาทของตนไปได กกกกกก ๕. ไมถอเอาสงทตนหามาได คอ สมบตของตนหรอความสาเรจของตนมาเปนเหตยกตนขมผอน

๗๔

กกกกกก ๖. หาความสขไดจากสงทเปนของตนหรอเปนสทธของตน สามารถดารงชวตทมความสขในทกฐานะทตนเขาถงในขณะนน ๆ ๗. มความภมใจในผลสาเรจทเกดจากกาลงของตน มความอดทน สามารถคอยผลสาเรจทจะพงเกดขนจากการกระทาของตน กกกกกก ๘. มความรกและภกดในหนาทการงานของตน มงปฏบตเพอความกาวหนาในหนาทการงาน

๒.๗.๕ ประโยชนของความสนโดษ กกกกกกหลกธรรมทชอสนโดษนน ตามรปศพทคาวา สนโดษ มกแปลกนวา ความรจกยนดในสงทตนได พอใจในสงทตนม หากแปลความกนแคน ยอมกอใหเกดความเขาใจกนอยางผด ๆ ไดวา หลกสนโดษในพระพทธศาสนานน สอนใหคนไมอยากได อะไร ไมอยากทาอะไร ไมอยากสะสมอะไรซงอาจกนความถงไมอยากพฒนาอะไรดวย การอธบายเรองสนโดษอยางขาดลอย เปนเอกเทศไมเชอมโยงถงบรบทและวตถประสงคของหลกธรรมขอน นามาซงความเขาใจผดเกยวกบหลกธรรมเรองสนโดษในสงคมไทย สนโดษจงเปนคาทคนสวนมากไมเขาใจความหมายทแทจรง พากนคดวาเปนหลกธรรม ททาใหชวตไมเจรญกาวหนา๘๔ แททจรงแลวองคพระพทธเจาไดทรงชทางอนประเสรฐในแนวทางกวาง ๆ อย ๒ ทาง คอ ทางดาเนนชวตอยางบคคล และทางดาเนนชวตอยางพระอรยบคคล แตละแนวทางพระองคไดวางหลกการดาเนนชวต เพอใหบรรลถงทสดของความปรารถนาไวอยางละเอยดลออ ในทนหมายรวมถง หลกสนโดษดวย ธรรมขอนหากศกษาใหเกดความเขาใจในทางทถกตอง ยอมกอใหเกดประโยชนทงผทนอมนามาปฏบต และสงคมสวนรวมดงน

๒.๗.๖ ประโยชนทางดานจรยธรรม ความสนโดษเปนหลกธรรมขอหนง ทกลาวไดวามคณประโยชนตอผทนอมนามาประพฤตปฏบต นอกจากนยงทาใหบคคลเจรญทงในดานการดารงชวต และหนาทการงาน เนองจากวาคนทจะมความสขไดตองมความพอ คนทวไปเปนอนมากคดวาตองมวตถเพอใชในการอปโภค บรโภคเทานนเทานจงจะพอ จงจะมความสข ครนไดตามทคดครงแรก ความพอใจหาได หยดอยแคนนไม ความตองการกบเพมทวมากยงขน กอใหเกดปญหาตาง ๆ ตามมาในสงคมมากมาย อาท เชน ปญหาอาชญากรรม ปญหาการฆาตกรรม การปลนจชงทรพย เปนตน ทงนเปนผลพวงอนเนองมาจากบคคลในสงคมขาดความสนโดษในการดาเนนชวตสนโดษเปนองคธรรมทกอใหเกด กกกกกก ๘๔ พทธทาสภกข, สนโดษไมเปนอปสรรคแกการพฒนา, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพภาพพมพ๒๕๔๑), หนา ๑.

๗๕

ประโยชนทาง ดานจรยธรรมได เพราะทาใหคนในสงคมสามารถอยรวมกนได อยางสนตสข ปราศจากความรษยา เอารดเอาเปรยบกนสงคมทเตมไปดวยคณธรรม และศลธรรมอนดงาม สงคมนนยอมสงบสข ในทางตรงกนขาม ยกตวอยางแมวาบคคล จะเปนมหาเศรษฐ มทรพยมากมายมหาศาล กยงกอใหเกดความทกขได เพราะความไมรจกพอ ประกอบกบการขาดหลกสนโดษเพอมาใชในการดาเนนชวต เมอเปนเชนนบคคลกยงอยในลกษณะทวงไลความสขไปเรอย ๆ เพราะเลอนความพอใจของตนออกไปอยเสมอ ประโยชนของสนโดษทางดานจรยธรรมในแงนคอทาใหเปนผรจกพอนนเองนอกจากนเมอบ คคลมความพอใจในสงทตนมอยในสงทตนหามาได ดวยความสจรต บคคลนน ยอมม ความยนด ความพอใจ กอใหเกดเปนแรงพลงผลกดนใหมเวลา และมความคดสรางสรรค ในสงตาง ๆ เพอสรางความดงามขนในสงคม พระพทธเจาทรงไดดารสเกยวกบความเพยรทควบคกบหลกสนโดษไววา “เมอความเพยรเปนเหตปรารภมอย มนษยทงหลายมความปรารภความเพยรเปนเครองกาวออก ความเพยรเปนเครองกาวไปขางหนา ความเพยรเปนกาลงความเพยรเปนเครองทรงไว ความพยายามมอย บคคลผมความพยายามยอมปรากฏความสาเรจ”๘๕

สนโดษทใชควบคกบความเพยร ยอมสงเสรมใหเกดการพฒนา เพราะความสนโดษเปนแรงผลกดนไมใหทอถอยตอสงใดงาย ๆ กอใหเกดการปฏบตหนาทอยางเตมความรความสามารถ และเปนแรงกระตนใหเกดการแสวงหาความรเพอพฒนาตนเองยงขน

กกกกกก ๒.๗.๗ ประโยชนตอสงคม หลกสนโดษในพระพทธศาสนา เมอศกษาใหเขาใจอยาง ถองแทแลว จะพบวาพระพทธเจา ทรงตรสหลกสนโดษไว เพอแกปญหาตามธรรมชาตของมนษยทมความโลภความโกรธ ความหลง รกสข เกยจทกขเปนธรรมดา โดยหลกสนโดษจะบรรเทาความโลภของมนษย ใหลดลงทาใหมนษยมความทกขนอยลงมความสขมากขน มนษยจาเปน ตองอยรวมกนเปนสงคม ชมชน เพอประโยชนในการพงพาอาศย ดงนน การนาหลกสนโดษมาใช ยอมกอใหเกดประโยชนตอสงคม โดยเรมตนทธรรมชาตในตวของมนษยเองเปนอนดบแรก จากนนจะเกดการขยายวงกวาง ออกไปสสงคมและประเทศชาตตอไปตามลาดบ เชน ประพฤตตนไมให โลภอยากไดของผอน มความเพยรพยายามในหนาทการงานของตน การเรมตนนาหลกสนโดษมาประพฤต ในระดบการดาเนนชวต พระพทธศาสนาถอวา สงคมประกอบดวยมนษยทมพฒนาการทางจต และปญญาในระดบตาง ๆ กน นอกจากนนยงมสงคมยอยหรอชมชนตาง ๆ ซอนอยภายใน เชน มสงคมคฤหสถกบสงคมสงฆ เปนตน ชวตในสงคมคฤหสถเนนความสมพนธทางสงคม และการหาเลยงชพ สวนชวตในสงคมสงฆเนนดานการ

กกกกกก ๘๕ อง.ฉกก. (ไทย) ๑๑/๓๐๙/๒๘๒.

๗๖

พฒนาจตประโยชนของหลกสนโดษกบสงคมนนสามารถเกดขนได ทงในสงคมของบรรพชตและคฤหสถ ทงนขนอยกบการนามาประยกตใชใหเหมาะสมก บสถานะและบทบาทของตน ในสงคมคฤหสถนน ประโยชนของหลกสนโดษเกดและมขนได ตวอยาง เชน เปนหวหนาแผนกอยากใหมความกาวหนากพอใจในตาแหนงของตนและตงใจทาในตาแหนงนนใหดทสด ความเจรญกาวหนา ในหนาทการงานยอมเกดขนเองตามผลของการกระทา การพฒนาสงคมจงจาเปนตองมท ง สนโดษและความเพยร เพราะความเพยรพยายามทไมมสนโดษ ยอมนาไปสทางทผดไดงาย เหมอนลอรถทไมมเบรก ยอมวงเลยขดทตองการไป กลาวอกในแงหนงนน สนโดษไมเปน อปสรรคแก การพฒนา ทกลาววาสนโดษ สามารถพฒนาส งคมไดนน เรมจากการพฒนาสถาบนครอบครว เปนอนดบแรก ซงเปนสถาบนทสาคญมากทสดในสงคม ในครอบครวประกอบดวยพอ แมและลก เมอสมาชกในครอบครวซง เปนหนวยยอย ทสดในสงคมมความสนโดษ คอพอใจในสงทตนม ตนได และพอใจในสงทสมควรแกตน จะทาใหครอบครวนนรจกหนาทของตน และปฏบตตามหนาทของตนทพงกระทาไดอยางถกตองเหมาะสมการปฏบต ตามคาสอนของพระพทธเจาเรอง ทศ ๖ เปนหลกธรรมหนง ซงมความเชอมโยงสอดคลองกบหลกสนโดษ ใหคนปฏบตตามหนาท เชน กลาวถงหนาทของสามและภรรยาทพงปฏบตตอกน เปนการแสดงใหเหนถงความยนดความพอใจในภรรยาของตนเรยกวา สทารสนโดษ หนาทของบคคลตาง ๆ ทตองเกยวพนทางสงคม เปรยบเหมอนทศท อยรอบตว การปฏบตหนาทของตนตามหลกทศ ๖ นนเปนการแสดงถงทกคนในสงคม ไมวาจะอยในฐานะใดบทบาทใดกตามหากเปนผทมความสนโดษ คอ ยนดพอใจ ในการทาหนาทของตนใหดทสดจากสถาบนครอบครวทนาหลกสนโดษมาใช เปนสถาบนทเลกท สดยอมขยายวงกวางออกไปส สถาบนสงคม และประเทศชาตตามลาดบ นนคอเปนการพฒนาคณภาพชวตขนพนฐานของแตละคนใหดยงขน ตรงกนขามหากบคคลในสงคมไมยนด พอใจ ไมสนโดษในการทาหนาทของบดามารดาหรอบตรธดากตาม จะกอใหเกดความไม สงบขนในครอบครว ปญหาทเกดจากสถาบนครอบครวอนเนอง มาจากการขาดหลกความสนโดษมาประยกตใช ยอมกอใหเกดปญหาตามมาเปนลกโซสสถาบนสงคมตอไป ปญหาทางดานสงคม เศรษฐกจ การเมองนน เรมแรกทเดยวเกดจากบคคลในครอบครวไมสนโดษ คอ ไมยนดพอใจในหนาทของตน ไมปฏบตหนาทของตนใหครบถวน ทาใหเกดผลกระทบตาง ๆ ตามมา เชน ปญหาเดกหนเรยน ปญหาเดกตดยาเสพตด ปญหาการทาแทงกระแสวฒนธรรมในสงคมไทยท เปลยนแปลงไปถกครอบงาจากวฒนธรรมตางชาต ปญหาเหลาน ลวนมสาเหตมาจากบคคลในสงคม บคคลจงควรเปนผสนโดษในหนาทของตน ทาหนาทของตนใหดทสดเพอชวยลดปญหาทจะเกดขนกบสงคมและประเทศชาต

๗๗

สนโดษจงเปนหลกธรรมทเปรยบเสมอนกบเบรกของรถยนต ทใชในการหามลอรถใหหยดฉนใด สนโดษกเปนการหามลอตณหาของมนษยปถชนฉนนน และในธรรมเรองสนโดษนเอง ชวยประคบประคองชวตมนษยใหดารงอยไดดวยความพอด

๒.๘ โทษทเกดจากการขาดความสนโดษ สนโดษเปนธรรมขอหนงทมผปรารภกลาวกนมาก ทงในดานสนบสนนและในทางคดคาน สนบสนนคอสงเสรมใหมการปฏบตกน คาน คอ ไมสงเสรมใหมการปฏบต เพราะเหนวาเปนเครองขดขวางความเจรญกาวหนา๘๖ ธรรมขอนปรากฏพบอยในพระสตรทงหลาย ซงพระพทธเจาทรงแสดงแกภกษใหเปนผ ยนดตามมตามไดในปจจย ๔ อยาง จงเกดการถกเถยงกนวา ถาเชนนนสนโดษกเปนธรรมสาหมท มาบางแหงในพระไตรปฎกพบวาหลกธรรมนใชไดทวไปทงบรรพชตและคฤหสถ สนโดษนนเปนหลกธรรมทนามาใชไดทงบรรพชตและคฤหสถ นนยอมแสดงใหเหนถงประโยชนของหลกธรรมน คณคาของสนโดษนนมมาก เพราะสนโดษทาใหเกดความสขในชวตกลาวคอเปนสงทเปนมงคล ในทางตรงกนขามหากปจเจกบคคล และสงคมใดกตามทขาดหลกสนโดษนาไปใชในการพฒนาตนเอง สงคม และประเทศชาต ยอมกอใหเกดผลเสยตามมาหลายประการในทนสามารถกลาวถงโทษของการขาดหลกสนโดษได ดงน

๒.๘.๑ โทษทเกดขนกบปจเจกบคคล หากบคคลขาดซงหลกสนโดษในการนามาประยกตช ในชวตประจาวน ยอมกอใหเกด ผลเสยหลายประการ ผลเสยในทนคอโทษทจะสงผลตอตนเอง ทงในดานหนาทการงาน การดาเนน ชวตจะไดรบผลกระทบตอเนองเปนลกโซ โดยมรากฐานมาจากตณหา คอ ความฟมเฟอย และความไมรจกพอ เปนตน ทงนเพราะพนฐานของมนษยปถชน ยอมมความตองการในปจจย ๔ จงพากนเพยรพยายามทจะสรางสรรคใหตนเปนผ มงม เงนทอง มยศศกด มคนนยมยกยองสรรเสรญ มความเจรญกาวหนา๘๗ ความตองการมลฐานขางตนทได กลาวมาน เปนสาเหตนาพาใหบคคลประพฤตตนไปในทางท เสอมเสย ยอมกระท าความชวเพยงเพอตองการวตถมาสนองความตองการทางดานปจจย ๔ ทมากเกนความจาเปนตอชวต จงกอใหเกดเปนสงคมบรโภคนยมขนในยคปจจบนอนเนองมาจากภายในจตใจของมนษยไมเคยเตมเตม เพราะการเสพบรโภคนนตงอยบนรากฐานของตณหา ความ

กกกกกก ๘๖ อางแลว, สมเดจ พระญาณสงวร, (เจรญ สวฑฒโน), สนโดษ, หนา ๒๓. ๘๗ บศย ขนธวทย, ความสนโดษ, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพธรรมนต, ๒๕๓๘), หนา, ๓๐๒.

๗๘

สนโดษจงเปนหลกธรรมทมความสาคญยงกบสงคมยคปจจบน เพราะหากคนในสงคมไมวาจะประกอบอาชพใด ฐานะใดกตาม หากขาดหลกสนโดษยอมเกดโทษกบตนเอง ทงทางตรงและ ทางออม ดงจะเหนไดจากเหตการณในยคปจจบน คนม ความโลภ มกมาก ในดานวตถสงของเชน อาชพนกการเมองเกดความละโมบโลภมากทาการทจรต คดโกงเงนงบประมาณของแผนดนผล สดทายของความไมร จกสนโดษจากสถานการณขางตน คอ การถกจาคกและไดรบโทษทางกฎหมาย (โทษทางตรง) สวนทางออมนน คอ วงศตระกลเสอมเส ยชอเสยง แม ในสมยพทธกาลก มเหตการณทชใหเหนถงโทษของการขาดความสนโดษทเกดขนกบปจเจกบคคลเชนเดยวกน ในทน จะยกตวอยางประกอบ กรณโทษของบคคลทเกดจากความไมมสนโดษ ซงปรากฏในพระไตรปฎก

๒.๘.๒ โทษทเกดขนกบสงคม มนษยจาเปนตองอยรวมกนเปนสงคม มการชวยเหลอเกอกลกน การอยรวมกนยอมกอใหเกดปญหาขนได ประเทศไทยมวดกวา ๒๕,๐๐๐ วด พระกวา ๓๐๐,๐๐๐ รป แตสงคมไทยกบมปญหาเพ มขนเรอย ๆ ถงขนวกฤต ๘๘ ทงนเปนผลมาจากความเจรญกาวหนาทางดานวทยาศาสตร และเทคโนโลย หลกคาสอนในพระพทธศาสนาจงถกมองวาเปนเรองลาสมย ทาใหเกดปญหาทางดานจรยธรรมขนในสงคมมากมาย ปรากฏ เปนขาวตามหนาหนงสอพมพ สอโทรทศนเปนประจาแทบทกวน เชน ปญหาการคอรปชน ตงแตระดบจลภาคจนถงมหภาค จากเหตการณน เปนการสะทอนให เหนวาสงคมมความตกตาทางดานคณธรรมและศลธรรม อนเนองมาจากวาผคนในสงคมไดนาหลกธรรมในศาสนามาประยกตใชในชวตประจาวนลดนอยลง ฉะนนโทษของการขาดหลกสนโดษในสงคมประการหนงทเหนไดชดในยคปจจบนคอ ปญหาทางดานเศรษฐกจ ปญหาทางดานการเมอง เมอขาดหลกสนโดษยอมสงผลตอสงคมโดยรวม ในทนจะกลาวถงโทษของการขาดหลกสนโดษ ทสงผลกระทบกอใหเกดปญหาตาง ๆ ในสงคมไทย ดงรายละเอยดตอไปน

กกกกก ๒.๘.๓ ปญหาทางดานเศรษฐกจ ในสภาวการณปจจบน ประเทศไทยกาลงประสบกบวกฤตการณทางเศรษฐกจ อนมสาเหตสาคญ เชน การเปดเสรทางการคา การเปดเสรทางการเงน การกเงนจากตางประเทศเขามา เปนจานวนมาก ทาใหประเทศไทยมภาระหนสนตางชาต เพมสงขน๘๙รวมทงมการใชจายเงนเกน กก ๘๘ ประเวศ วะส, ทางรอด, (กรงเทพมหานคร: เจรญพรวทยาการพมพ, ๒๕๒๖), หนา ๑. กก ๘๙ผาสก พงษไพจตร, เศรษฐกจการเมองไทยสมยปจจบน, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพซลคเวอรม, ๒๕๔๖), หนา ๒๐๐.

๗๙

ตวอยางสรยสราย ทงภาครฐบาล และภาคเอกชน ในภาครฐบาลมการใชจายและลงทนในโครงการทไมจาเปนในภาคเอกชนประชาชนตกเปนทาสของวตถนยม และบรโภคนยม มคานยมในการใชของตางประเทศทมยหอและราคาแพง๙๐ปญหาท กลาวมาขางตน สงผลกระทบตอคนในสงคมตงแตระดบรากหญา และดเหมอน วาจะสนคลอนถงระดบประเทศ ชใหเหนวาการขบเคลอนทางเศรษฐกจของประเทศเปนไปในแนวทางทขาดหลกธรรมเรองความสนโดษ โดยลมมองไป วาบรบทของสงคมไทยนนในแงเศรษฐกจสงคมไทยในอดตเปนสงคมเกษตรกรรม ไมมความแตก ตางกนมากนกระหวางคนรวยกบคนจน คนรวยมเงนมากกจะเออเฟอตอคนจน อยางเชน เจาของทดนซงคนทานาตองเชาทนาทากน ปไหนไดผลตผลดกใหเจาของทดมาก ไดนอยกใหนอยหรอปไหนทมนแลงมาก เกดอทกภย เจาของทดนกคอยเออเฟอไมคดคาเชา เปนตน และการคาขายกใชระบบแลกเปลยนผลผลตโดยไมใชเงนตราดงกลาว ทาใหชวตความเปนอยของสงคมไทยในอดตเปนชวตทเรยบงาย ประหยด ไมฟงเฟอ พอมพอกน ไมเปนหนเปนสน ไมเอารดเอาเปรยบกนแต พงพาอาศยและเกอกลกนเหมอนหนงเปนเครอญาต สงคมไทยในอดตจงใหความสาคญกบคาวา “เครอญาต” และความเปนคนบานเดยวกนนมาเปนพนฐานในการจดความสมพนธ และสรางความแขงแกรงดานสงคมและเศรษฐกจ แตจากการเปลยนแปลงทางเศรษฐกจทเปลยนรปแบบไปภายใตโครงสรางทออนแอ เมอถงกลางป ๒๕๔๐ ไดเกดวกฤตเศรษฐกจทรนแรงทสดในประวตศาสตร๙๑สาเหตสาคญประการหนง เปนผลสบเนองมาจากการขาดหลกความสนโดษ สงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจเปนการสมควรทจะเนนทาความเขาใจดวยวา ในหลกแหงพระพทธศาสนาพทธศาสนกชนตองเปนกรรมวาท วรยะวาท คอ ถอเอาหลกกระทาและความเพยร กลาวโดยสร ประบบเศรษฐกจไทย ซงถกแปรเปลยนจากพออยพอกน และการทามาหากนในอดตมาสระบบเศรษฐกจทนนยมเสรแบบตะวนตก ตงแตเรมทศวรรษท ๒๕๐๐ มผลกระทบตอ วถชวต วฒนธรรม และสภาพแวดลอมของคนไทยอยางรนแรงทสด เศรษฐกจการ คาและการตลาด (marketing economy) ตามระบบทนนยมเสร การละเลยขาดการคานงถงคนยากจนสวนใหญของประเทศ ซงยงชวยตนเองไมได หรอยงไมดเพยงพอ ทาใหเปนเศรษฐกจทแยกสวนเปน เศรษฐกจทไรจตวญญาณ เตมไปดวยความโลภ จงถอเปน “มจฉาเศรษฐกจ” พทธเศรษฐศาสตร มงเนน หลกการทากน และพอเพยง หลกความสนโดษจงเปนสมมาเศรษฐกจ เพราะสอนใหคน

กกกกก ๙๐เกยรต สทธอมร, วกฤตเศรษฐกจกบปญหาโครงสรางเศรษฐกจการเมองและการปกครองปจจบน, (กรงเทพมหานคร: อนพนตเพลส, ๒๕๔๑), หนา ๖๒. กกกกก ๙๑ธารนทร นมมานเหมนท, แนวทางการแกไขวกฤตเศรษฐกจไทยของรฐบาลชวน ๒, กรงเทพมหานคร: สานกพมพแสงดาว, ๒๕๔๔), หนา ๓.

๘๐

พงตนเอง (อตตา ห อตตโน นาโถ) ดงนนการมสนโดษธรรม สามคคธรรม มความพอประมาณ มเหตผล และไมโลภควรเปนอกทางเลอกใหประเทศไทยมการพฒนาตอไปไดอยางย งยนตามแนวแหงหลกพทธธรรม

กกกกกก๒.๘.๔ ปญหาทางดานการเมอง มนษยตองอยรวมกนเปนหมเหลา เมอรวมพรรครวมพวกกนมาก ๆ เขากลายเปนเผาชนชาตในทนตองมผนากลายเปนระบบการเมองการปกครอง ปญหาทางดานการเมองของประเทศไทยนบต งแตมการเปลยนแปลงการปกครองจากระบบสมบรณาญาสทธราชมาเปนระบบประชาธปไตย ปญหาหนงทไมเคยหมดไปจากสงคมไทยหนงนน คอ ปญหาการฉอราษฎรบงหลวง ระบบการเมอง เปนองคประกอบทสาคญทจะทาใหประเทศชาต มความมนคงแขงแรงเพราะชาตใดทมระบบการเมองทมนคง มผนาทมคณธรรมและจรยธรรมมงประโยชน สวนรวมมากกวาสวนตน ประเทศชาตยอมเจรญรงเรอง นกการเมองในประเทศกาลงพฒนาและประเทศในโลกทสามทงหลาย หากสงเกตดใหดจะพบวา กอนหนาทจะเขารบตาแหนงมฐานะตาตอย มเงนทองไมมากมายอะไรนก แตพอรบตาแหนง ปฏบตหนาทในตาแหนงสาคญ ๆ ทางเศรษฐกจไดไมนานนก กมเงนทองมากมาย รวยเรวอยางผดสงเกต จากปญหาดงกลาว สะทอนใหเหนวาคณธรรมจรยธรรมของผนาลดนอยลงในทนหมายรวมถงการมหลกธรรมเรองสนโดษดวย เพราะสนโดษหมายถงความพอใจในสงทตนมอย ทงสามลกษณะ คอ ยนดตามทไดใหเหมาะสมกบฐานะของตน (ยถาลาภสนโดษ) ยนดตามกาลงความสามารถของตน (ยถาพลสนโดษ) และยนดตามสมควรโดยมงเอาหลกศลธรรมของคนเรา เปนเกณฑ กลาวคอ ใหยนดในสงทเหมาะสมหรอสมควรแกคณธรรมของตน เรยกวา ยถาสารปปสนโดษ๙๒ เมอผนาของรฐขาดซงหลกความสนโดษขางตน ยอมปฏบตหนาทโดยม ชอบกอใหเกดการทจรตในรปแบบตาง ๆ เชน การทจรตเชงนโยบาย การทจรตนอกระบบ เปนตน ชใหเหนวาขณะนสงคมไทยอยในภาวะวกฤต เพราะความไมสมดลของการพฒนา ททาใหเกดการพฒนาทไม ยงยน ความเจรญกาวหนาทางวตถ ททาใหคนตกเปนทาสของสตถนยม (Materialism) และบรโภค

ก ๙๒ บญม แทนกว, จรยธรรมกบชวต, พมพครง ๕, (กรงเทพมหานคร: โอ.เอส พรนตงเฮา, ๒๕๔๑), หนา ๗๓.

๘๑

นยม (Consumerism) มความเหนแกตวมากขน เหนแกผอนนอยลงคานยมของสงคมไดเปลยนแปลงไป มปญหาในเรองคณธรรมและจรยธรรมอยางนาเปนหวง๙๓ โทษของการขาดสนโดษทกอใหเกดปญหาทางดานการเมองนนสาเหตสาคญ เปนผลสบเนองมาจากการทผนาของรฐขาดไมไดตระหนกถงความสนโดษกอใหเกดผลเสยหาย คอ มความโลภ สงผลกระทบไปในวงกวาง เปนปญหาลกโซอยางไมรจบ

๒.๙ วธการสรางความสนโดษใหเกดขนในสงคม ประเทศไทยเปนประเทศทกาลงพฒนา แตการพฒนาประเทศจะกาวหนาไปอยางมประสทธภาพในทก ๆ ดานนน ยอมขนอยกบคณภาพของประชากรเปนสาคญ ดงนน ในการพฒนาประเทศนน สงทจะตองคานงถง คอการพฒนากาลงคน เพราะคนนบเปนกลไกชนแรกทจะนาไปสการพฒนาสงตาง ๆ เพราะฉะนน การจดการศกษาและการใหความรแกประชากร นบวามความ สาคญมาก เพราะถาคนมความรด การปฏบตหนาทการงานกมโอกาสประสบความสาเรจสงแตสงสาคญทคนจะขาดเสยมไดโดยจะตองมควบคไปกบความร คอ คณธรรมและจรยธรรม เพราะถาคนในสงคมขาดค ณธรรมและจรยธรรมแลว สงคมนนจะขาดความสงบสข เนองจากความรวทยาการทงปวง ไมชวยใหคนสมบรณได อกทงไมชวยใหดารงตนอยในทามกลางปญหาและความผนผวนทงหลายในชวตได คณธรรมและจรยธรรมจะเกดขนได บคคลจาเปนทจะตองเขาใจ และตระหนกในความสาคญของหลกธรรม ปจจบนหล กธรรมเรองสนโดษ มกเปนองคธรรมทถกมองขาม และไมไดถกนามาใชในชวตประจาวนของพทธศาสนกชนโดยทวไป วธการสรางความสนโดษใหเกดขนในสงคม ประการแรกนน มความจาเปนอยางยงทจะตองสรางความเขาใจในหลกสนโดษใหถกตองเสย กอนเปนอนดบแรกกลาว คอ การอธบายหลกธรรมเรองความสนโดษนน ควรอธบายใหถก นนคอ การอธบายขยายความใหบคคลทวไปเกดความเขาใจวาหลกสนโดษมคณคาอยางไร พรอมทงช ใหเหนโทษของการไมประพฤตตามหลกสนโดษ ฉะนน การสรางหลกสนโดษใหเกดขนในสงคมได จาเปนอยางยงทจะตองคานงถงการอธบายในแงของความหมายใหตรงตามธรรมเสยกอน เมอ กลาวถงสนโดษเพอใหการเขาใจความหมายเปนไปในทางทถกตอง จาเปนทจะตองคานงถงองคประกอบดงตอไปน ๑. ความหมาย (mean) ๒. บรบท (context) ๙๓ สมพร เทพสทธา, ภาวะวกฤตในสงคมไทยในปจจบน, (กรงเทพมหานคร: สภาสงเคราะหแหงประเทศไทย ในพระบรมราชปถมภ, ๒๕๔๑), หนา ๔.

๘๒

๓. วตถประสงค (end) การสรางทศนคตทถกตองเกยวกบหลกธรรมเรองสนโดษใหเกดขนในสงคม พรอมทงอธบายใหถกตามหลกวตถประสงคทแทจรง จงเปนสงทสาคญสนโดษเปนหลกธรรมทมวตถประสงค เพอกอใหเกดสภาพเออในการพฒนาชวตใหประเสรฐเลศลายง ๆ ขนไปทงนไมวาจะเปน ชวตของปจเจกชน หรอชวตของมนษยชาต สนโดษธรรมหรอความรจกพอนน ไมตองการใหมนษยจมปลกอยกบโลกแหงวตถ ซงเปนเรองทไมมจดจบ ไมมความสมบรณ ในตวเองไมใชความสขทแทของชวตอนอาจยดเอาเปนเปาหมายได และเพอลดความทะยานอยากไมรจกจบสนซงเปนสนชาตญาณพนฐานททาใหมนษยตองเดอดรอน ดนรน วนวาย แสวงหา แกง แยงแขงขนกนไมจบไมสน คนทไมรจกพอตอวตถนน จะกลายเปนคนทเหนแกตว ทาเพอคน อนไม เปนชวตหมดสนไปกบเรองของตวเอง เพอตวเอง สงคมอาจเดอดรอนวนวายเพราะการพยายามทาใหตนสมหมายสมอยากเพยงคนเดยว สงทควรเนนเปนพเศษ กคอ๙๔

๑. คาสอนเรองความรจกพอ หรอสนโดษน พระพทธเจาทรงเนนใหใชกบการบรโภคการครอบครอง การสะสมวตถ เพราะวตถไมใชตวความสขทแทจรง จงไมอาจยดเปนเปาหมายของชวตได ๒. หากวามวตถทมากเกนไปจะกลายเปนภาระของชวต ในขณะทพระพทธศาสนาสอนใหใชวตถเปนเพยงปจจย (เครองอานวยความสะดวก) ในการดาเนนชวตเทานน ๓. วตถมจากด แตความอยากของคนไรขดจากด หากมนษยไมรจกพอ ชวตทงชวตจะถกใชไปเพอวงไลตามความอยาก ซงตอใหวงจนตายกไมรจกพอ ไมมความสข ๔. ความรจกพอเชงวตถ จะทาใหชวตทางรางกายและทางจตใจเบาสบาย เมอชวตเบาสบายกจะกอใหเกดสภาพเออตอการพฒนาตนเอง และการบาเพญประโยชนทสงยง ๆ ขนไป กลาวอกนยหนง คนทรจกพอจะมเวลา ความคด จตใจ และสขภาพทเปนรากฐานของการพฒนาตนเองได และชวยเหลอเกอกลคนอนได กลายเปนคนทไมเหนแกตว สงคมทมากไป ดวยคนทไมเหนแกตว คอ มแตคนทรจกพอกจะกลายเปนสงคมแหงความเอออาทรในความหมายทแทจรงเมอมการสรางความเขาใจในหลกสนโดษใหถกตองแลว วธการสรางความสนโดษใหเกดขนไดนนจาเปนอยางยงทจะตองอาศยสถาบนตาง ๆ ในสงคม อนไดแก

๙๔ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), ธรรมะกบการทางาน, (กรงเทพมหานคร: บรษทสหธรรมกจากด, ๒๕๔๕), หนา ๔๖-๔๘.

๘๓

๒.๙.๑ สถาบนครอบครว (บทบาทหนาทของพอแม) ครอบครวเปนสถาบนทถอไดวาเลกทสดของสงคม อนเปนมลฐานทสาคญในการสรางภาพของสงคมสวนรวมวาเปนสงคมทดหรอไมเพยงใด นอกจากนยงมบทบาทและอทธ พลสาคญในการขดเกลาบคลากรในสงคมครอบครว จงมคณสมบตพเศษทแตกตางจากสถาบนอน ๆ คอ เปนสถาบนแรกสดท บคคลไดมโอกาสตดตอสมพนธกบบคคลตาง ๆ ครอบครวจงมอทธพลตอ บคคล๙๕ครอบครวจงมความสาคญอยางยงยวดในการทจะสรางคนดคนเกงใหแกสงคม สรางคนทมคณภาพ ขณะเดยวกนกมบทบาทในการปองกนมใหสมาชกภายในครอบครวมพฤตกรรมทเบยงเบนไปในทางทจะเปนภาระแกสงคม และทสาคญอยางยง คอ เปนแหลงทใหการสนบสนนทางจตใจของคนในสงคมใหสามารถทาหนาทตาง ๆ ของตนใหดขนดวย กลาวอกนยหนงกคอ การปลกฝงใหเดกเปนผมคณธรรม ครอบครวถอเปนแหลงฟมฟกทสาคญทสดสาหรบบคคลนน โดย เฉพาะการทพอแม ผปกครองหรอผใหญมทศนคตทดกจะเปนแบบอยางทางการปลกฝงหลกธรรมตาง ๆ ทดทสดสาหรบเดกทงน มขอมลยนยนไดวาเดกมการเลยนแบบบทบาทของผใกลชด และมแนวโนมทจะปฏบตตาม หากผใหญใชความสนโดษในการดารงชวตเดกในครอบครวยอมปฏบตตาม

บดามารดาจงเปนบคคลทมอทธตอเดก และมกไดรบการยกยองวาเปนปชนยบคคลของบตร ดงทพระพทธเจาไดตรสวา พอแมเปนมตรในเรอนของบตร๙๖หรอมบางทพระพทธเจาไดตรสฐานะของบดาและมารดาไว ๔ ประการ ไดแก ๑. พอแมเปนพระพรหมของลก ๒. พอแมเปนครอาจารยคนแรกของบตร ๓. พอแมเปนบคคลทควรแกวตถทลกควรบชา ๔. พอแม เปนผอนเคราะหบตรเลยงดบตรจนเตบใหญสามารถด แลตนเองได๙๗

ช ใหเหนวาพอแมเปนผทมบทบาทสาคญในการอบรมสงสอนหเดกเตบโตมาเปนคนทดของสงคม หนาทของพอแมในทางพระพทธศาสนาทปรากฏในหลกของทศ ๖ นนคอ ๑. หามปรามมใหประพฤตชว (ปาปา นวาเรนต) ๒. อบรมสงสอนใหประพฤตด (กลยาเณ นวาเรนต) ๓. สงเสรมใหศกษาเลาเรยน (สปป สกขาเปนต) ๔. เปนธระใหบตรเมอจะมคครอง (ปฏรเปน ทาเรน สญโญเชนต)

๙๕ รชนกร เศรษโฐ, สงคมวทยาชนบท, (กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๘), หนา ๑๒๖. ๙๖ ส .ส. (ไทย) ๑๕/๕๓/๖๘. ๙๗ ข.ชา. (ไทย) ๒๘/๑๘๑/๘๔.

๘๔

๕. มอบทรพยมรดกใหเมอถงกาลอนสมควร (สมเย ทายชช นย ยาเทนต ) ๙๘ บทบาทของพอแมในกรณในการนาหลกสนโดษมาใชเพอใหเดกเหนคณคาในการนามาปฏบตนน กคอตองเรมตนทการปฏบตตนของพอแม จะตองเปนแบบอยางทดตองเรมตนปลกฝง ลกษณะของลกมาตงแตขวบปแรกใหลกเกดความไววางใจ หรอเกดความเชอมนในพอแม เชน การปลกฝงเรองการมเพศสมพนธกอนวยอนควรมาตงแตยงเดก หรอการไมใหใชจายฟมเฟอย ถาพอแมเปนแบบอยางทดลกกจะทาตาม ทสาคญพอแมตองสรางความรกความอบอนใจใหเกดแกลกของตน เพอไมใหหลงใหลไปตามกระแสของแฟชน สาเหตสวนหนงของพฤตกรรมเดกเกดจากการเหนตวอยางจากพอแม ดงนนในแงวชาการปจจบนจงกาหนดรปแบบการอบรมเลยงดเดกดวยการเสนอแนวทางปองกนโดยเรมตงแตการท คสามภรรยาตองมความพรอมทจะมลกตองเรยนรหรอรจกบทบาทหนาทของความเปนพอแมทพรอมจะอบรมเลยงดลก และทสาคญทสดกคอ การเปนแบบอยางหรอตนแบบทดใหลกไดเหนได กระทาตามเมอเปนแบบอยางทดไดการสงสอนใหทาตามหลกความสนโดษ เชน ไมใชจายฟมเฟอย ไมนยมใชของมยหอราคาแพงกจะเปนไปโดยอตโนมต เดกจกประพฤตปฏบต เองไดอยางเตมใจ เพราะมตนแบบใหดาเนนตามเปนตวอยางทดจากพอแม เปนตน

ธญญา สนทวงศ ณ อยธยา กลาววาครอบครวจงมความสาคญอยางยงยวดในการทจะ สรางคนดคนเกงใหแกสงคม สรางคนทมคณภาพ ขณะเดยวกนกมบทบาทในการปองกนมใหสมาชกภายในครอบครวมพฤต กรรมทเบยงเบนไปในทางทจะเปนภาระแกสงคม และทสาคญ อยางยง คอ เปนแหลงทใหการสนบสนนทางจตใจของคนในสงคมใหสามารถทาหนาทตาง ๆ ของตนใหดขนดวย๙๙ การปลกฝงใหเดกเปนผมคณธรรม ครอบครวถอเปนแหลงฟมฟกทสาคญทสดสาหรบบคคลนน โดยเฉพาะการทพอแมผปกครองหรอผใหญ มทศนคตทดกจะเปนแบบอยางทางการปลกฝงหลกธรรมตาง ๆ ทดทสดสาหรบเดก ทงนม ขอมล ยนยนไดวา เดกมการเลยนแบบบทบาทของผใกลชด และมแนวโนมทจะปฏบตตาม หากผใหญใชความสนโดษในการดารงชวต เดกในครอบครวยอมปฏบตตาม บทบาทของสถาบนครอบครวในการใหการอบรมเลยงดเดก จงอาจกลาวไดวาเปนหนาท ทสถาบนครอบครวพงกระทาและมอาจจะละเลยได เพราะจะเกดผลกระทบตอสงคมสวน

๙๘ พระมหาสมชาย ฐานวฑโฒ, มงคลชวต ฉบบทางกาวหนา, (กรงเทพมหานคร: บรษทฐานการพมพจากด, ๒๕๔๗), หนา ๑๐๐.

๙๙ ธญญา สนทวงศอยธยา, สถาบนครอบครวกบความเขมแขงของชมชนและสงคม, (กรงเทพมหานคร: บรษทฟาอภยจากด, ๒๕๔๕), หนา ๘.

๘๕

ใหญโดยภาพรวมสถาบนครอบครวจงยงคงมความสาคญตอการอบรมเลยงดเดกไมวาสงคมจะเปลยนแปลงไปมากนอยเพยงใดกตาม ดงนน ในแงของการนาหลกความสนโดษมาปลกฝงใหเดกสถาบนครอบครวโดยเฉพาะพอแมหรอผปกครองตองรจกการประมาณตน พอเพยง ประหยด โดยแสดงตนเปนตวอยางหรอแบบอยางทดใหแกเดก ดวยความสาคญของบดาและมารดาดงกลาวมาน แสดงใหเหนวา โดยภาพรวมสถาบนครอบครวมความสาคญตอการอบรมเลยงดเดก การปลกฝงหลกสนโดษใหเกดขนในสงคมพอ แมสามารถกระทาไดโดยสอนใหเดกเกดความเขาใจในหลกความสนโดษ โดยอธบายใหเดกรจกการใชจายอยางพอเพยง กลาวคอ การบรโภคใชสอยปจจย ๔ ใหเหมาะสมกบสภาพการดาเนนชวต ของตน ไมอยากไดสงของทเกนความจาเปน เพราะการสรางใหเดกมความสนโดษในวนนคอผใหญทมความสนโดษในวนหนา

กกกกกก ๒.๙.๒ สถาบนการศกษา (บทบาทหนาทของครอาจารย) กรต บญเจอ ครและอาจารยนอกจากจะมบทบาทดานอบรมสงสอนใหเดกมความรในทางการศกษาแลวมกมคากลาววานกเรยนเปนขผง ครเปนแมพมพ ครจะเปนศษยใหเปนอะไร กไดแลวแตวาครจะสอนใหนกเรยนรอะไร และอยางไร การทครไดชอวาเปนแมพมพ จงชใหเหนบทบาทสาคญอนเปนสญลกษณของความเปนตนแบบหรอแบบอยางทดตอศษยในเรองของจรยธรรมมากทสด๑๐๐ การทครอาจารยซงเปนบคลากรทสาคญของสถาบนการศกษา ทมสวนในการพฒนาเดกใหเปนคนดของชาต ครจงเปนบคคลซงสงคมคาดหวงวาจะเปนผทมบทบาทในการพฒนาคณคาของมนษย โดยเฉพาะการยกระดบจตใจหรอวญญาณใหสงขนตามบรรทดฐานของสงคมนน ๆ ครจงมอาจจะผลกภาระการอบรมบมนสยทางจรยธรรมแกเดกให เปนหนาทขององคกรตาง ๆ ไดเพราะปจจบนสงคมการศกษาเปลยนจากวดมาเปนโรงเรยนหรอสถานศกษาแลว ทงน สถาบนทางการศกษา คอ คร อาจารย นอกจากจะตองสงเสรมการเรยนการสอนและการอบรมดานศลธรรมในโรงเรยนไปพรอมกนแลว ควรจดกจกรรมการใชเวลาวางใหเกดประโยชนในแงของการใชความสนโดษเขาไปมสวนรวมในแตละกจกรรมนน ๆ ไมวาจะเปนกจกรรมบาเพญประโยชน กจกรรมเสรมหลกสตร หรอกจกรรมทนกเรยนรเรมขนมาเองเหลานเปนตน ลวนเปนกระบวนการทสรางอทธพลตอการพฒนาพฤตกรรมของเดกทหลากหลาย โดยเฉพาะดานการเรยนแบบ และการปรบเปลยนพฤตกรรม

๑๐๐ กรต บญเจอ, วกฤตเศรษฐกจกบปญหาทางโครงสรางเศรษฐกจการเมองและการปกครองปจจบน, (กรงเทพมหานคร: อนพนตเพลส, ๒๕๓๘), หนา ๙๗.

๘๖

ปจจบนสถาบนการศกษาตาง ๆ นอกจากจะสนบสนนและสงเสรมใหมกจกรรมเพอเพมประสบการณชวตแกนกเรยนโดยการจดโครงการตาง ๆ ได แกโครงการคายคณธรรม โครงการอบรมศลธรรม ในบางกรณยงพบวามการเพมกจกรรมพเศษทชวยเสรมสรางประสบการณชวตโดยมแนวคดวากจกรรมนจะปลกฝงใหเดกมการปรบเปลยนพฤตกรรม ตลอดจนคานยมในทางทด ขนกจกรรมเหลานครอาจารยม สวนในการผลกดนโดยสามารถนาหลกความสนโดษในพระพทธศาสนาไปใชในการพฒนาคณภาพชวตของนกเรยนทเขารวมโครงการนน ๆ ไดโดยการสอดแทรกเนอหาสาระ หรอรปแบบของความสนโดษใหเขากบเหตการณ หรอสถานการณในการจดกจกรรม เชน ใหเดกรจกการประหยดอดออมบรหารงบประมาณใหพอเพยงกบการจดกจกรรมนน ๆ เนนใหเดกวเคราะหดวยเหตผลเชงจรยธรรมดวยตนเอง กจกรรมตาง ๆ ทไดจดขน ใหเกดการปฏบตโดยสอดแทรกหลกความสนโดษเขาไปอยางกลมกลน ชวยใหเดกไมรสกวาถกบงคบใหทา เดกสามารถปรบพฤตกรรมใหกระทาดวยความเคยชนและความเตมใจ การทครอาจารยซงเปนบคลากรทสาคญของสถาบนการศกษา ทมสวนในการพฒนาเดกให เปนคนดของชาต ครจงเปนบคคลซงสงคมคาดหวงวา จะเปนผทมบทบาทในการพฒนาคณคาของมนษย โดยเฉพาะการยกระดบจตใจหรอวญญาณใหสงขนตามบรรทดฐานของสงคมนน ๆ ครจงมอาจจะผลกภาระการอบรมบมนสยทางจรยธรรมแกเดกใหเปนหนาทขององคกรตาง ๆ ไดเพราะปจจบนสงคมการศกษาเปลยนจากวดมาเปนโรงเรยนหรอสถานศกษาแลว ทงนสถาบนทางการศกษา คอ คร อาจารย นอกจากจะตองสงเสรมการเรยนการสอนและการอบรมดานศลธรรมในโรงเรยนไปพรอมกนแลวควรจดกจกรรมการใชเวลาวางใหเกดประโยชนในแงของการใชความสนโดษเขาไปมสวนรวมในแตละกจกรรมนน ๆ ไมวาจะเปนกจกรรมบาเพญประโยชน กจกรรมเสรมหลกสตร หรอกจกรรมทนกเรยนรเรมขนมาเองเหลาน เปนตน ลวนเปนกระบวนการทสรางอทธพลตอการพฒนาพฤตกรรมของเดกทหลากหลาย โดยเฉพาะดานการเรยนแบบ และการปรบเปลยนพฤตกรรม ปจจบนสถาบนการศกษาตาง ๆ นอกจากจะสนบสนนและสงเสรมใหมกจกรรมเพอเพมประสบการณชวตแกนกเรยนโดยการจดโครงการตาง ๆ ได แกโครงการคายคณธรรม โครงการอบรมศลธรรม ในบางกรณยงพบวามการเพมกจกรรมพเศษทชวยเสรมสรางประสบการณชวตโดยมแนวคดวากจกรรมนจะปลกฝงใหเดกมการปรบเปลยนพฤตกรรม ตลอดจนคานยมในทางทด ขนกจกรรมเหลานครอาจารยมสวนในการผลกดนโดยสามารถนาหลกความสนโดษในพระพทธศาสนาไปใชในการพฒนาคณภาพชวตของนกเรยนทเขารวมโครงการนน ๆ ไดโดยการสอดแทรกเนอหาสาระ หรอรปแบบของความสนโดษใหเขากบเหตการณหรอสถานการณในการจดกจกรรม เชน ใหเดกรจกการประหยดอดออม บรหารงบประมาณใหพอเพยงกบการจดกจกรรม

๘๗

นน ๆ เนนใหเดกวเคราะหดวยเหตผลเชงจรยธรรมดวยตนเองกจกรรมตาง ๆ ทไดจดขน ใหเกดการปฏบตโดยสอดแทรกหลกความสนโดษเขาไปอยางกลมกลน ชวยใหเดกไมรสกวาถกบงคบใหทา เดกสามารถปรบพฤตกรรมใหกระทาดวยความเคยชนและความเตมใจ

ความสนโดษเมอถกนาไปปรบใชกบกจกรรมทก ๆ กจกรรมยอมจะมประโยชน ในแงของการพฒนาเดกทงโดยทางตรง และโดยทางออม ทงนคร อาจารยจะตองเปนแบบอยางทดอาจจะช ใหเหนประโยชนหรอสรปเพอใหเดกเหนถงความสาคญของความสนโดษในตอนทายของกจกรรมนน ๆ ดวย เมอทาได เชนน เดกจะเหนคณคาของหลกธรรมดงกลาว เมอเดกเหนวาเปนประโยชนสาหรบตนกจะมความตระหนกในการนาไปฝากใชในชวตประจาวนไดในทสดดงนนกรณการใชความสนโดษเพอปลกฝงใหเดกเปนบคคลทรจกยนด พอใจในสงของของตน จงกลาวได วาตองอาศยบทบาทความเปนครดงกลาวนในการแนะนาการสงสอน และเปนตวอยางทดแกเดก

๒.๙.๓ สถาบนศาสนา (บทบาทหนาทของพระสงฆ) พระสงฆเปนบคลากรทสาคญของสงคม และทาหนาทในการสบทอดอาย พระพทธศาสนาใหดารงอยจนถงปจจบน แลวยงทาหนาทของมนษยในฐานะทอยอาศยในสงคม ทาหนาทในการสงเคราะห ชวยเหลอสงคมในดานตาง ๆ ซงปจจบนพระสงฆ ตองปรบและเพมบทบาทใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงทงดานเศรษฐกจ สงคม และการเมองดวย เพราะพระสงฆเปนบคลากรของสงคม พระสงฆยอมไดรบผลกระทบทงทางตรงและทางออมอยางหลกเลยงไมได จงตองปรบบทบาทและหนาทของตนเองเพอใหสอดคลองและยอมรบความเปลยนแปลงทเกดขน เพอการดารงอยของศาสนาใหอยคกบสงคมไทยตลอดไปและเพอชวยเหลอสงคมดวย อนมใชเฉพาะการสงเคราะหดานจตใจเทานนจาเปนตองทาหนาทอน ๆ เพมเตมจากทมอยซงไมขดกบ พระธรรมวนยเพราะวารปใดไมไดพฒนาทาการชวยเหลอประชาชน หมบาน และสงคมแลว พระสงฆนน กชอวาพรองไมไดทาหนาทของตนอยางสมบรณ ซงถอวาพระสงฆทกรปตางมหนาททจะตองปฏบตตอสงคมทอาศย แมแตในแผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาตฉบบท ๘ ไดระบไววาพระสงฆควรมบทบาทมากขนในฐานะเปนผนาทางศาสนาในการชวยพฒนาสงคม โดยพฒนาคนใหมคณธรรมและจรยธรรมมากขน อนเปนหนาทหลกของพระสงฆ และถอวาพระสงฆเปนบคคลทประชาชนใหการยอมรบในการสอนโดยเฉพาะการนาหลกธรรมคาสอนทางศาสนา เพอสงสอนใหแกเดกและประชาชน๑๐๑

๑๐๑สมบรณ สขสาราญ, การพฒนาตามแนวพทธ: กรณศกษาพระสงฆนกพฒนา, (กรงเทพฯ: โรงพมพบรษทพมพสวย, ๒๕๓๐), หนา ๒๙.

๘๘

ในสวนทเปนบทบาทหนาทของพระสงฆ พระสงฆสามารถมสวนรวมในการปลกฝงใหประชาชนและเยาวชนของชาตเขาใจเรองหลกสนโดษในทางทถกตองได ตลอดจนการรจกนามาประยกตใชใหเกดประโยชนตอสภาวการณปจจบน โดยผานรปแบบกระบวนการเทศนสอนหรอการปาฐกถาธรรมในวนสาคญตาง ๆ ทางศาสนาได เชน วนมาฆบชา วนเขาพรรษา วนออกพรรษาเปนตน ตลอดจนการมสวนรวมในการจดตงโครงการตาง ๆ ขนมา เชน โครงการอบรมสามเณรภาคฤดรอน โครงการคายคณธรรม โครงการจรยธรรมสญจร ทงนโดยมจดมงหมายเพ อสอดแทรกหลกธรรมตาง ๆ ทางพระพทธศาสนา รวมทงหลกสนโดษใหประชาชน และเยาวชนเกดความรความเขาใจในทางทถกตอง ปจจบนพบวามวดตาง ๆ ไดจดโครงการเหลาน ขนโดยม พระสงฆ เปนผนา เชน พระพรหมมงคลาจารย (ปญญานนทภกข) ไดจดอบรมโครงการตาง ๆ ณ วดชลประทานรงสฤษฏอาเภอปากเกรด จงหวดนนทบร เพอใหพทธศาสนกชนมความรความเขาใจในหลกธรรมของพระพทธศาสนาเพมมากขน การทพระสงฆไดจดกจกรรมตาง ๆ ตามทไดกลาวมาขางตนนน นบไดวาเปนวธการสรางความสนโดษใหเกดขนในสงคมไดอกทางหนงบทบาทและหนาทของสถาบนตาง ๆ ในสงคม อนไดแกบทบาทของสถาบนครอบครว สถาบนการศกษา สถาบนพระพทธศาสนา ทไดกลาวมาขางตน ยอมมผลทงทางตรงและทางออมตอการสรางความเขาใจอนดในเรองของสนโดษใหเกดขนในสงคม ทงน จะขาดสถาบนใดสถาบนหนงมได การประสานความสมพนธระหวางบาน วดโรงเรยน เพอชวยพฒนาใหบคคลตระหนกถงหลกธรรมเรองสนโดษ จงจาเปนตองอาศยสถาบนทงสาม ทงนวธการสรางความสนโดษใหเกดขนในสงคม อาจมงเนนไปทเดกและเยาวชนกอนเปนอนดบแรก เพอใหการพฒนานนมนคงและย งยนไดในอนาคตตอไป สรปวา ความสนโดษ หลกธรรมทางพระพทธศาสนา ทสอนใหทกคนยนตามได ยนด ตาม ยนดตามกงลงของตน และสอนใหคนเขาใจในหลกการดาเนนชวตเพอใหเกดความสขไมเดอดรอนเพราะอยากของตน ไมเดอดรอนเพราะความโลภ ไมเดอดรอนเพราะความอยากม อยากได อยากเปน และโดยเฉพาะแลวนกทเปนเยาวชนอนาคตของชาต ถาเราปลกคณของความรจกประมาณตน นาหลกความสนโดษไปใชในชวตประจาแลว กจะทาเปนนกเรยนเขาใจหลกธรรมของพระพทธศาสนามากยงขน เหนคณคาความสาคญ และสามารถนาหลกธรรมนนไปประยกตใชใหเกดประโยชนตอสงคมได

๒.๑๐ ฐานะและคณคาของสนโดษ ๒.๑๐.๑ สนโดษในฐานะทเปนวนยบญญต สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส กลาววา สนโดษตามแนวพระวนยปฎกพระพทธเจามงเนนใหพระภกษมความสนโดษในปจจย ๔ อยาง เนองจากพระวนย คอ

๘๙

กฎระเบยบและขอบงคบอนดงามทพระภกษในพระพทธศาสนาพงปฏบต พระพทธเจาจงทรงบญญตโดยมจดมงหมายเพอใหภกษเกดความสนโดษในปจจย ๔ เทาทมความจาเปนตอการดาเนนชวตประจาวน กลาว คอ๑๐๒ ๑. สนโดษในเครองนงหม ๒. สนโดษในอาหาร ๓. สนโดษในทอยอาศย ๔. สนโดษในยารกษาโรค ๑๐๓ ทงนสนโดษทกลาวมาทง ๔ ขอ เปนไปเพอปองกนความโลภ ความมกมากทเกดขนในจตใจ นอกจากนยงชวยใหไมประมาทในชวตและการงานของตน ถาบรรพชตขาดหลกสนโดษอาจเตมไปดวยความโลภ หรอความปรารถนาทมากเกนไป เมอเปนเชนนน ยอมพากนประพฤตอกศลทจรตตาง ๆ หวงลาภสกการะ สรางความเดอดรอนใหเกดขนในสงคม แตทงน เมอมหลกสนโดษ เปนเครองคณมครองจตใจอยจะสามารถปฏบตหนาทในฐานะบรรพชตดวยความเพยร สรางความเจรญกาวหนาได เปนอยางด รวมทงยงเปนการอปการะในทางอนอก เชน ทาใหเกดการประหยด ดวย เปนตน สนโดษในพระวนยปฎกน จะเนนเกยวกบจวร บณฑบาต เสนาสนะ และเภสชสาหรบ พระสงฆจากการศกษาพบวาพระพทธเจาทรงไดบญญตพระวนยเกยวกบการใชสอยปจจย ๔ ของพระภกษสงฆในพระพทธศาสนา โดยเนนใหมความสนโดษ ทพบในพระวนยปฎกดงน ๑. สนโดษในเครองนงหม - หามเกบจวรเกนความพอดไวเกน ๑๐ วน๑๐๔ - หามขอจวรตอคฤหสถผมใชญาต๑๐๕ - หามพดใหคฤหสถซอจวรทดกวาทกาหนดถวายไวเดม๑๐๖ - หามมใหนงหมจวรทยงไมไดทาพนท๑๐๗

๑๐๒ สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส, วนยมขเลม ๒, (กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๒), หนา ๙. ๑๐๓ อง.ปญจก. (ไทย) ๒๒/๑๒๗/๒๐๗. ๑๐๔ ว.มหา. (ไทย) ๒/๔๖๒/๓. ๑๐๕ ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๑๖/๔๑. ๑๐๖ ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๒๓/๔๗. ๑๐๗ ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๖๘/๔๔๑.

๙๐

- หามมใหนงหมจวรทวกปแลวยงไมไดถอน๑๐๘ - หามขอดายกบคฤหสถ๑๐๙ - หามทาผานงเกนประมาณทกาหนด๑๑๐ - หามทาจวรเกนประมาณทกาหนด๑๑๑ - หามทาผาอาบนาฝนเกนประมาณทกาหนด๑๑๒ ๒. สนโดษในบณฑบาต - หามเกบบาตรเกน ๑ ลกไว เกน ๑๐ วน๑๑๓ - หามรบบณฑบาตเกน ๓ บาตร เวนไว แตการรบเพอแบงปนใหภกษ๑๑๔ - หามรบโภชนาขณะฉนอย๑๑๕ - หามฉนอาหารในเวลาวกาล๑๑๖ - หามฉนอาหารทรบประเคนไวคางคน๑๑๗ - หามขอโภชนะกบผทมใชญาต๑๑๘ - หามฉนอาหารทไมไดรบประเคน๑๑๙ - หามรบนมนตฉนหลายแหง๑๒๐ ๓) สนโดษในเสนาสนะ - หามสรางกฎเกนกาหนดโดยไมขออนญาตจากสงฆ๑๒๑

๑๐๘ ว.มหา. (ไทย) ๒/๓๗๓/๔๙๔. ๑๐๙ ว.มหา. (ไทย) ๒/๖๓๗/๑๕๗. ๑๑๐ ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๖๗/๙๓. ๑๑๑ ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๔๘/๖๒๔. ๑๑๒ ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๔๓/๖๒๑. ๑๑๓ ว.มหา. (ไทย) ๒/๖๐๑/๑๒๓. ๑๑๔ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๓๒/๓๙๐. ๑๑๕ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๔๓/๔๐๐. ๑๑๖ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๔๘/๔๐๕. ๑๑๗ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๕๓/๔๐๘. ๑๑๘ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๕๙/๔๑๑. ๑๑๙ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๖๕/๔๑๕. ๑๒๐ ว.มหา. (ไทย) ๒/๒๙๔/๔๓๘. ๑๒๑ ว.มหา. (ไทย) ๑/๓๔๘/๓๘๓.

๙๑

- หามนาเตยง ตง เกาอ ฟก ของสงฆไปใชแลวไมเกบไวทเดม๑๒๒ - หามโบกดน หรอโบกปนบนหลงคากฎเกน ๓ ชน๑๒๓ - หามทาเตยงเกนประมาณทกาหนดไว ๑๒๔ ๔) สนโดษในเภสช - หามเกบเภสช ๕ สาหรบคนไขไวเกน ๗ วน๑๒๕ - หามขอปจจย ๔ เกนทเขาปวารณาไว๑๒๖ จากพระวนยทได กลาวมาขางตนนนพบวาเปนขอหามเกยวกบปจจย ๔ ทพระพทธเจาทรงบญญตไว เมอครงสมยพทธกาล การบญญตพระวนยขางตนเหนไดวาเปนไปเพอสงเสรมใหภกษ มองคธรรมในหลกทวาดวยสนโดษ พระพทธเจาทรงมเหตผลในการบญญตสกขาบทแกพระสงฆสาวก คอ ๑. เพอความเรยบรอยดงามแหงสงฆ ซงทรงชแจงใหมองเหนคณโทษแหงความประพฤตนน ๆ ชดเจนแลว จงบญญตสกขาบทขนไวโดยความเหนชอบรวมกน ๒. เพอความผาสกแหงสงฆ ๓. เพอการาบคนผดาน ประพฤตทราม ๔. เพอความอยผาสกแหงเหลาภกษผมศลดงาม ๕. เพอปดกนอาสวะทงหลายอนจะบงเกดในปจจบน คอ เพอระวงปดทางความเสอมเสย ความทกข ความเดอดรอนทจะมในปจจบน ๖. เพอบาบดอาสวะทงหลายอนจะบงเกดในอนาคต คอ เพอแก ไขมใหเกดความเสอมเสย ความทกข ความเดอดรอน ทจะมมาในภายหนา ๗. เพอความเลอมใสของชมชนผยงไมเลอมใส ๘. เพอความเลอมใสยงขนไปของชมชนทเลอมใสแลว ๙. เพอความตงมนแหงพระสทธรรม ๑๐. เพออนเคราะหวนย คอ ทาใหมบทบญญต สาหรบใชเปนหลกเกณฑจดระเบยบของหมสงฆสนบสนนความมวนยใหหนกแนนมนคงยงขน๑๒๗

๑๒๒ ว.มหา. (ไทย) ๒/๑๐๙/๒๙๒. ๑๒๓ ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๓๘/๓๖๑. ๑๒๔ ว.มหา. (ไทย) ๒/๕๒๒/๖๐๘. ๑๒๕ ว.มหา. (ไทย) ๒/๖๒๒/๑๔๓. ๑๒๖ ว.มหา. (ไทย) ๒/๖๔๒/๑๖๓. ๑๒๗ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๓๑/๘๑.

๙๒

๒.๑๐.๒ สนโดษในฐานะทเปนอรยวงศ ความสนโดษเปนพระธรรมขอหนง ซงพระพทธเจาทรงโปรด และทรงยกยองสรรเสรญ วามคณคาเปนอเนกประการยงนก ทรงใชเปนหลกทดสอบพระธรรมทงหลายวา หากพระวนยขอ ใดตอนใดมไดเปนไปเพอความสนโดษ พงทราบไดวานนมใชธรรมวนยในพระพทธศาสนา หลกสนโดษจงปรากฏอยในองคธรรมตาง ๆ มากมาย เชนในหลกอรยวงศ ๔ พระพทธเจาไดตรส ไววา๑๒๘ ๑. ภกษสนโดษในจวรตามมตามได ๒. ภกษสนโดษในบณฑบาตตามมตามได ๓. ภกษสนโดษในเสนาสนะตามมตามได ๔. ภกษเปนผยนดในภาวนาและปหาน สนโดษนนมความมงหมายเพอเปนเครองปองกนความโลภ การเกดขนแหงความมกมาก ความรษยา พระพทธเจาทรงสอนเนนเปนพเศษสาหรบพระสงฆ เพราะวาพระสงฆมหลกการเบองตนวาเปนผทชาวบานเลยง จงตองทาตวใหเลยงงาย อยงาย หมายความวามวตถแตพอเพยงและพอประมาณเทาทจาเปนเทานน ฉะนนสนโดษในอรยวงศ ๔ จะเนนเกยวกบจวร บณฑบาตเสนาสนะและคลานะปจจยเภสชสาหรบพระสงฆ อยางไรกด พระพทธเจายงทรงมบทบญญตทางพระวนยเกยวกบปจจย ๔ เพอใหพระภกษสงฆในพระพทธศาสนามความสนโดษปรากฏพบในพระวนยปฎกอกดวย และในการปฏบตทจดเปนอรยวงศทง ๔ ขอนนพระภกษพงปฏบตดงน ๑. สนโดษใน ๓ ขางตนตามมตามได ๒. มปกตกลาวสรรเสรญคณของสนโดษใน ๓ ขอนน ๓. ไมประกอบอเนสนา คอการแสวงหาททจรตทง ๓ นน ใหแสวงหาโดยทางชอบธรรม ไมเกยจคราน ๔. เมอไมไดสงทตนปรารถนาไมเรารอนทรนทราย ๕. เมอไดของทตนปรารถนามาใชสอย ยอมไมตด รเทาทน เหนโทษ มปญญาในสง นนตามประโยชน ตามความหมายของสงนน ดารงตนเปนอสระ ไมตกเปนทาสของสงนน ๖. ไมถอเอาอาการทประพฤตธรรม ๔ ขอนเปนเหตยกตนขมผอน โดยสรปวาพระองคทรงเนนใหภกษเปนผทไมเกยจคราน มสตสมปชญญะอยทกเมอในขอ ๔ ทรงสอนไมใหสนโดษในการประกอบกศลกรรมทงหลาย และทรงสอนใหทาความเพยรแสวงหาสงทชอบดวยธรรมวนย ในจฬนเทศทานไดแสดงอรยวงศของพระปจเจกพทธเจา คอเปลยนขอ ๔ เปนสนโดษดวยคลานปจจยเภสชบรขาร เหนไดวา สนโดษในอรยวงศ ๓ ขอแรกนน ๑๒๘ อางแลว, บศย ขนธวทย, ความสนโดษ, หนา ๑๘.

๙๓

เปนการสนโดษในปจจย ๔ สวนขอท ๔ ทรงสอนใหทาความเพยร ชใหเหนเปาหมายความสมพนธระหวางสนโดษกบความเพยรไดอยางเดนชด คอสนโดษเปนธรรมชวงสงวนเวลา แรงงานและความคดไว ถาภกษไมสนโดษในจวร บณฑบาต เสนาสนะ คอ ไมสนโดษในวตถบารงบาเรอความสขจะทาใหเกดผลเสย คอ เวลาหมดไปกบเรองเหลานแรงงานหมดไปเพราะมววนวาย และมกคดแตหาสงเหลานนมาเสพบรโภค ไมเปนอนไดทาความเพยร แตเมอภกษสนโดษในปจจย ๔ ตามมตามไดเวลายอมเหลอสามารถนาความคดและแรงงานมาใชในการทาภารกจหนาทของตน นอกจากนนจตใจยงสงบไมมความกงวลในเรองของวตถ มงไปทาหนาทและสรางสรรคความดตาง ๆ ไดอยางเตมทสนโดษจงมาคกบความเพยร ความเพยรในการทาหนาทของตน ความสนโดษสาหรบภกษในองคธรรมทวาดวยในอรยวงศ ๔ ใหใชกบปจจย ๔ ในการดารงชพ

๒.๑๐.๓ สนโดษในฐานะทเปนนาถกรณธรรม สมเดจพระอรยวงศาคตญาณ สมเดจพระสงฆราชแหงวดราชบพธ เมอครงพระองคทรงสมณศกด ทสมเดจพระพทธาจารย พระองคไดทรงบรรยายเกยวกบนาถกรณธรรมขอท ๘ ทางวทยกระจายเสยงตอนหนงวา “มเนอความตามสานวนบาล ในพระสตรวา ภกษทงหลายขอทภกษ เปนผสนโดษดวยเครองนงหม อาหาร ทอยอาศยบรขารคอยาแกไข ตามมตามได แมอนใดธรรมเหลาน ทาทพงอกประการหนง คาวา “สนโดษ” เปนคาทแปลเปนไทยแลว มความหมายวายนด เฉพาะของตน โดยความหมายเปนลกษณะวา ยนดของทเปนของตน ยนดของทชอบธรรม ทานสรรเสรญความสนโดษไวมากวา เปนทรพยอยางยงกม เปนมงคลอยางเลศก มวาธรรมอนใดท ไมเปนไปเพอสนโดษพงทราบวา นนไมใชธรรมวนยในพระพทธศาสนา”๑๒๙ นาถกรณธรรม จงเปนหลกธรรมทมความสาคญในพระพทธศาสนา สนโดษเปนขอ ปฏบต ทปรากฏอยในหลกพทธธรรมน “นาถกรณธรรม” หมายถงธรรมกระทาใหเปนทพง๑๓๐ถาบคคลไดประพฤตตนในหลกของสนโดษทปรากฏอยในนาถกรณธรรมยอมไดชอวาทาตนเองใหมทพงเปนการพฒนาตนเองใหเจรญขน สนโดษทปรากฏอย ในนาถกรณธรรมนน เปนการสนโดษในดานของปจจย ๔ พระพทธศาสนามเปาหมายของความสนโดษ คอ มงใหทกคนมปจจยพอเพยงทจะเปนอย เปนการ ถอเอาคนเปนหลก มใชตงเปาหมายไวทความมวตถพรงพรอมบรบรณ ซงเปนการถอเอาวตถเปน หลกการใช ปจจยสในทางพระพทธศาสนามจดหมายเพอตองการใช เปนพนฐานในการดารงชพ

๑๒๙ อางแลว, บศย ขนธวทย, ความสนโดษ, หนา ๓๐๙. ๑๓๐ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๑๗๑/๑๙-๒๑.

๙๔

เปนขนตอนหนงสาหรบใช กาวตอไปสจดหมายทสงกวา หรอเปนพนฐานสาหรบการพฒนาคณภาพจตใหสงขนเพอความมชวตทดงามยงขนไป คนบางคนมความตองการวตถเพยงพอเทาท มอย แลวกสามารถหนมงเนนดานการพฒนาจต แตบางคนยงไมพรอม ชวตยงคงขนอยกบวตถ มากกวา เพอเปนการไมเบยดเบยนผอน จงจาเปนอยางยงทจะตองนาหลกสนโดษมาปรบใช คาวา “สนโดษ” น มใชมความหมายเพยงการใชแรงงานใหเกดผลผลตแลวไดรบปจจยเครองอาศยโดยชอบธรรมเทานน แตสนโดษในนาถกรณธรรมยงหมายถง การทาหนาทความประพฤตหรอการดารงตนอยางถกตองอยางใดอยางหนงททาใหเปนอยอยางสมควรแกการไดรบ ปจจยบารงเลยงชพดวย เชน การทพระภกษดารงตนอยในสมณธรรม แลวไดรบปจจยสทชาว บานถวาย หรอการทลกประพฤตตนเปนลกทดสมควรแกการเลยงดของพอแม เปนตน วาโดยธรรม แลวสนโดษในนาถกรณธรรม เมอนามาใชสาหรบบคคลทวไป คอการใชแรงงานในหนาทเพอใหไดผลตอบแทนเปนปจจยสเพอเปนเครองยงชพ แตสาหรบสมณะนน ความสนโดษ ไมไดเปนไปเพอผลตอบแทน ทางดานปจจย แตเปนไปเพอธรรมคอผดงธรรมในโลก และชกนาจตใจของตนใหผองใสเปนไปในทางทสงขน ดวยการทตระหนกตนทาในสงทดงาม ในทนคอการแนะนาสงสอน และแสดงธรรมทควรกระทาใหมากทสด เพอประโยชนสขสาหรบพทธศาสนกชน โดยนยนถอหลก การกนใหนอยทสด ประกอบกศลธรรมใหมาก จงไดชอวาความสนโดษของสมณะ เพอพฒนาตน เองใหสงขน

๒.๑๐.๔ สนโดษในฐานะทเปนกถาวตถ เรองความสนโดษน เปนหลกธรรมอกขอหนงทปรากฏในกถาวตถ ๑๐ ประการ ๒ พระพทธเจาไดตรสสอนภกษ ทงหลาย ซงประชมสนทนากนเกยวกบเรองเดรจฉานกถา กถาวตถ คอ เรองทภกษควรนามาสนทนาในหมคณะ เปนเรองทควรพดคย เพอใหเกดประโยชนทงแกตนเองและผอน สนโดษจงเปนอกหนงในหลกธรรมท พระผมพระภาคเจาไดตรสไวในทนดวย หลกสนโดษทปรากฏในกถาวตถ ๑๐ น มกมผทเขาใจผดวา มกนอยและสนโดษ คอธรรมทคลายกน อนเนองมาจากวามแหลงทมาเดยวกน แตในความเปนจรงแลว อปปจฉตา นนแปลวา ความปรารถนา หรอ ความมกนอย หลกธรรมนมกมาคกบสนโดษเสมอ แตไมใชเปนอยางเดยวกบสนโดษ เพยงแตมลกษณะคลายกน แตใชไมเหมอนกน ความมกนอยนนจะใชกบบรรพชตมากกวาคฤหสถ สนโดษใชไดทงคฤหสถและบรรพชพ อยางไรกตาม สนโดษในกถาวตถ ๑๐ หมายถง ความยนด ความพอใจในปจจย ๔ คอ ผานงหม อาหาร ทอยอาศย และยารกษาโรคตามมตามได เปนความยนด ในของของตน ซงตรงกนขามกบความมกมากอธบายได ๒ อยาง คอ ประการแรก คอ ความตองการเฉพาะสงทตองบรโภคใชสอยจรง ๆ เทานน ไมตองการมากไปกวานน ประการท สอง คอ ไมอวดตวดวยหวงเดนหรอแม จะทาความด แตไมปรารถนาแสดงตวเขา

๙๕

ทานองคาวา “ปดทองหลงพระ” คนทมลกษณะสนโดษ ยอมไมมกมากในปจจย ๔ สวนหลกธรรมทมสวนคลายกบสนโดษในกถาวตถ ๑๐ บคคล คอ อปปจฉกถา (มกนอย) ในอรรถกา องคตตรนกาย ทานไดจาแนกบคคลทมความปรารถนานอยแบงออกเปน ๔ จาพวกคอ ๑. มกนอยในปจจย (ปจจยปปจโฉ) ๒. มกนอยในธดงค (ธตงคปปจโฉ) ๓. มกนอยในปรยต (ปรยตตอปปจโฉ) ๔. มกนอยในธรรมทตนบรรล (อธคมปปจโฉ)๑๓๑ สนโดษกบหลกธรรมบางขอ หากไมพจารณาดใหดเสยกอน อาจจะมความเขาใจผดไดงายวาสนโดษไมสามารถสอดคลองกบหลกธรรมเหลานน เชน สนโดษนาจะใกลกบมจฉรยะ (ความตระหน) และเปนปฏปกษกบทาน (การให) หรอจาคะ (การบรจาค) เพราะเหตทสนโดษ คอ ไมโลภอยากไดของของผอน และปรารถนาเกนไป จงไมใชผตระหน ทาน หรอจาคะ ใน พระสตตนตปฎกจะพบวา หลกธรรมทมกจะมาควบคกบสนโดษเสมอ คอ อปปจฉตา แปลวา ความปรารถนาหรอมกนอย สนโดษกบมกนอยไมใชอยางเดยวกน แตเปนหลกธรรมขอหนงทมาจากแหลงเดยวกนนนคอ มาจากกถาวตถ ๑๐ ประการ๑๓๒ สนโดษและมกนอยจะมความหมายทแตกตางกน ในทนขอยกตวอยางประกอบ สนโดษคอไดมาในทางทสจรตเทาไรพอใจแคนน อยางเชนพอแมจะใหเงนลก ๑,๐๐๐ บาท ลกกรบ ๑,๐๐๐ บาท ให ๒,๐๐๐ บาท ลกกรบ ๒,๐๐๐ บาท ให ๓,๐๐๐ บาท ลกกรบ ๓,๐๐๐ บาท เทาทพอและแมใหอยางนเรยกวาสนโดษ แตถามกนอยจะเปนไปในทางทตรงกนขาม กลาวคอ พอแมใหเงน ๓,๐๐๐ บาท ลกเหนวามากเกนไปไมรจะเอาไปใชอะไรขอรบแค ๑,๕๐๐ บาท พจารณาเหนวา พอแลว สาหรบการใชจาย อยางนเรยกวา เปนคนไมมกมาก คอมกนอยนนเอง๑๓๓ สนโดษทปรากฏในกถาวตถ จงเปนหลกธรรมทเปนไปเพอเกอหนนในองคธรรมใหญหลกการปฏบต เรองสนโดษในทางทถกตอง คอ การเนนใหบคคลเอาเวลาและแรงงานมาอทศใหแกความเพยรพยายามทากจหนาทและทาในสงทดงามใหบรรลถงจดมงหมายสงสดของพระพทธศาสนา พระพทธองคจงไดกลาวหลกสนโดษไว เพอไมใหบคคลแสวงหาสงบารงบาเรอ รางกายและจตใจในทางทจรต ไมถกตองมากจนเกนไป ในทางตรงกนขาม หากใชในทางทถกตอง ยอมกอใหเกดประโยชน สามารถสนบสนน สงเสรม ใหเขาสเปาหมายสงสดทางพทธศาสนาได

๑๓๑ อง.อ. (ไทย) ๑/๖๓/๖๘. ๑๓๒ อง.ทสก. (ไทย) ๒๔/๖๙/๑๕๒. ๑๓๓ วศน อนทสระ, ความสขทหาไดงาย, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพเรอนธรรม, ๒๕๔๖), หนา ๒๕.

๙๖

๒.๑๑ งานวจยทเกยวของ กกกกกกกจาการศกษางานวจยทเกยวของกบเจตคตมทงการทาวจยเกยวกบเจตคตตอเนอหาในหนงสอเรยนและเจตคตตอวธการสอนแบบตาง ๆ แตยงไมมผใดทาการวจยโดยใชวธการสอนเพอสรางเจตคตในการเรยนวรรณคด งานวจยทศกษาปรากฏผลการวจยตอไปน สมนก คเมอง ไดศกษาเรอง การสรางแบบทดสอบวดคานยมพนฐานดานการประหยดและออม สาหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๑ กลมตวอยางเปนนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๑ ม จานวน ๓๕๖ คน เครองมอทใชเปนแบบทดสอบวดคานยมพนฐานประหยดและออม ๕๖ สถานการณ พบวา องคประกอบคานยมพนฐานดานการประหยดและออม ม ๒ องคประกอบคอ การประหยดและออมสงตาง ๆ กบความสานกในคณคาของการประหยดและออม๑๓๔ ไสว สดใส ไดศกษาถงความสมพนธระหวางบคลกภาพสนโดษ ความเกรงใจและผล สมฤทธทางการเรยน ซงใชกลมตวอยางทเปนนกศกษาระดบประกาศนยบตรการศกษาปท ๒ ป การศกษา ๒๕๑๖ ของวทยาลยครบรรมย จานวน ๓๐๐ คน วทยาลยครบานสมเดจเจาพระยา จานวน ๓๐๐ คน และวทยาลยครจนทรเกษม ๑๙๐ คน เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมลม ๒ ฉบบ๑๓๕ เฉลมศร อนนตพงศ การประหยด เปนจรยธรรมทสงผลใหผปฏบตรจกใชจายและใชสงตาง ๆ อยางเหมาะสม ไมฟ มเฟอย ทาใหผนนดาเนนชวตไดดและมฐานะความเปนอยทดขน ราชบณฑตยสถาน ไดอธบายความหมายของคาวา “ประหยด” ไววาหมายถง “ใชจายแตพอควรแกฐานะ” ซงสอดคลองกบทกระทรวงศกษาธการ ไดใหความหมายไวพอสรปไดวา การประหยด หมายถง การใชจายและสงของทงหลายใหพอเหมาะพอควรและใหไดประโยชนมากทสด๑๓๖ การกนอยงายตามแบบวถชวตชาวบานของผแสดงหรอคณะแสดง การละเลนพนบานเปนสอบนเทงชาวบาน มชาวบานเปนตนคด เปนผแสดง และเปนผชม ผแสดงและผชมจงเปนบคคลกลมเดยวกนฐานภาพและวถชวตคลายคลงกน เพยงแตฝายหนงเปนผแสดงและอกฝายหนงเปนผชม การทผแสดงเปนคนกลมเดยวกนกบผชม คอเปน “ชาวบาน” ดวยกน ทาใหผแสดงหรอคณะมไดวางตวใหเปนพอเศษไปกวาชาวบานทวไป ประกอบกบผแสดงหรอคณะแสดงสวนใหญเปนชาวชนบท จงทาให

๑๓๔ สมนก คเมอง “การสรางแบบทดสอบวดคานยมพนฐานด านประหยดและออม ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๑” ปรญญานพนธ กศ.ม. (กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๒๗), หนา ๘๘-๘๙, (อดสาเนา). ๑๓๕ ไสว สดใส, “การนาความสนโดษประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษา มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย”, รายงานการวจย, (วทยาเขตนครศรธรรมาโศกราช, ๒๕๔๘), หนา ๒๕-๒๘. ๑๓๖ เฉลมศร อนนตพงศ “การนาความสนโดษประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษา มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย”, รายงานการวจย, (วทยาเขตนครศรธรรมาโศกราช, ๒๕๔๘), หนา ๒๕-๒๘.

๙๗

วางตนเขากบชาวบานไดด มความเปนอยทเรยบงาย เมอเดนทางไปแสดงทไหน ๆ กสามารถกนอยอยางงาย ๆ ตามแบบชาวบานทวไป ไมทาใหเจาภาพทรบไปแสดงตองหนกใจในเรองกนอยแตประการใดการมวถชวตทอยงายกนงายเชนนยอมทาใหเกดนสยประหยดไดทางหนง นอกจากนนแลวในกรณทตองเดนทางไกล ๆ เพอไปแสดงยงทตาง ๆ กไดเสรมสรางนสยใหรจกประหยดอยตลอดเวลา การประหยดเปนจรยธรรมทสาคญอยางหนงทปรากฏในการละเลนพนบานภาคใต การใชเครองดนตรเพยงนอยชนและราคาไมสง การละเลนพนบานภาคใตเกอบทกชนดจะมเครองดนตรประกอบการแสดง แตเปนทนาสงเกตวาเครองดนตรทใชประกอบการแสดงการละเลนพนบานแตละชนดมกจะมอยนอยชน โดยจะเปนเครองดนตรประเภทตใหจงหวะเปนสาคญและมกจะมเครองดนตรหลกๆ เหมอนกน เชน กลอง โหมง ฉง กรบ เปนตน เครองเปาทใชมากคอป และเครองสทใชมากคอซอ เครองดนตรเหลานจะมราคาไมสงนกและหาไดไมยาก อกทงสามารถทหยบยมกนใชไดงายเนองจากใชเหมอนกนเปนพนแมจะเปนการละเลนคนละชนดกน สภาพดงกลาวนเปนการใชเครองดนตรอยางประหยดตามลกษณะการเลน และยอมเปนสภาพสวนหนงทเสรมสรางและปลกฝงจรยธรรมดานการประหยดแกผแสดงและคณะแสดงไดทางหนง การใชเครองแตงกายอยางงาย ๆ ในการแสดง การละเลนพนบานหลายชนดทผแสดงแตงกายในขณะแสดงเชนเดยวกบการแตงกายในวถชวตประจาวน เพยงแตอาจจะพถพถนขน ใหดสะอาดเรยบรอยขน เชน การแตงกายในการแสดงเพลงบอก สวดมาลย กาหลอ เปนตน สวนการแตงกายของคณะหนงตะลงทงนายหนงและลกค (ผเลนดนตรประกอบการแสดง) จะแตงกายตามสบาย เนองจากอยหลงจอหนงไมปรากฏตวผแสดงใหคนชมไดเหน บางคนไมนยมสวมเสอกม การแตงกายในลกษณะดงกลาวจงเปนการชวยประหยดไดทางหนง มการแตงกายของการละเลนบางชนดเทานนทตองมเครองแตงกายโดยเฉพาะ เชน โนรา ลเกปา รองเงง เปนตน โดยเฉพาะเครองแตงกายของโนราอาจจะมราคาสงไปบาง แตสวนมากแลวผแสดงคนหนงจะไมมไวหลายชด บางคนมเพยงชดเดยว และทกคนแตงตวคลายๆ กน จงหยบยมกนใชได กจดไดวาเปนการประหยดไดทางหนง เชนกน การประหยดจงเปนจรยธรรมอยางหนงทปรากฏใหเหนไดชดเจนในการละเลนพนบานภาคใต จรยธรรมทเกดขนเฉพาะตนในดานตาง ๆ ดงกลาวแลวลวนปรากฏอยในการละเลนพนบานภาคใต ซงสามารถสงเกตหรอศกษาวเคราะหใหเหนไดและจรยธรรมเหลานไดสะทอนใหเหนถงคานยมทางดานความประพฤตหรอนสยของสงคมชาวภาคใตดวย ซงผปฏบตตามยอมประสบผลทดในชวต และเปนมลเหตสาคญทจะทาใหอยรวมกบผอนในสงคมไดยางมความสข ชนสรา ศลานกจ ไดศกษาพฤตกรรมเชงจรยธรรมของนกเรยนชวงชนท ๓ โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยรามคาแหง ผลการวจย พฤตกรรมเชงจรยธรรมของนกเรยนชวงชนท ๓ ในแตละดาน เรยงจากมากไปหานอยไดดงน ๑. ความซอสตย ๒. ความรบผดชอบ ๓. ความสามคค

๙๘

๔. การมระเบยบวนย ๕. ความเสยสละ ๖. การพงตนเอง และความขยนหมนเพยร อยในระดบมากทกขอตามลาดบ ๑๓๗ สณย กลปยะจตร ไดศกษาการนาศล ๕ มาใชในชวตประจาวนของเยาวชนในศนยฝกและอบรมเดกและเยาวชนบานกรณา ผลการวจย พบวา การอบรมเลยงดของบดามารดา หรอผปกครอง มผลตอการนาศล ๕ มาใชในชวตประจาวนของเยาวชน เนองมาจากสภาสงคมและเศรษฐกจในปจจบนมราคาสนคาอปโภค บรโภคสงขน ดวยเหตนบดามารดา ตองพยายามหารายไดเพอมาจนเจอครอบครวใหไดมากทสด การอบรมดแลลกจงลดลง และการคบเพอนทเคยกระทาผดมผลตอการนาศล ๕ มาใชในชวตประจาวนของเยาวชน สบเนองมาจากเมอบดามารดาไมมเวลาอยบาน ไมเคยใหเวลาในการอบรมเลยงดเยาวชนทาใหเยาวชนไมสนใจกลบบาน และมกจกรรมรวมกบเพอนแทนทจะไปอยกบครอบครว การคบเพอนจงไมใครใหคาแนะนาทถกตอง๑๓๘ ก

สนต อนจะนา ไดทาการวจยเรอง “การนาหลกความสนโดษไปประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษามหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศการาช ปการศกษา ๒๕๔๘” จากสภาพปญหาในปจจบนจะเหนไดวา นกศกษาของมหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศกราช ขาดการนาหลกธรรมทางพระพทธศาสนา คอความสนโดษไปใชในชวตประจาวน จงเปนเหตจงใจใหทาเรองน โดยมวตถประสงค เพอศกษาสาเหต ปจจยความสมพนธและขอเสนอแนะทเกยวกบการนาหลกธรรมไปใชของนกศกษาและมวธการวจยโดยใชแบบสอบถามจากการสมตวอยาง จานวน ๑๘๖ คน ผลการวจยพบวา นกศกษามความรเปนสวนมาก และหลกความสนโดษทนกศกษานาไปใชในชวตประจาวนมากทสดคอ ยถาสารปปสนโดษ รองลงมา คอ ยถาพลสนโดษ นอกจากนยงพบวา นกศกษามการนาหลกยถาลาภสนโดษมาใชนอยทสด อกทงมขอเสนอแนะจากนกศกษาวา ควรพอใจในสงทตนมอยและรจกประหยดอดออม๑๓๙

๑๓๗ อางแลว, ชนสรา ศลานกจ, “ศกษาพฤตกรรมเชงจรยธรรมของนกเรยนชวงชนท ๓ โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยรามคาแหง”, รายงานการวจย, หนา ๕๐. ๑๓๘ สณย กลปยะจตร “การนาศล ๕ มาใชในชวตประจาวนของเยาวชนในศนยฝกและอบรมเดกและเยาวชนบานกรณา” รายงานการวจย, (ไดรบทนสนบสนนการวจยจากสมาคมนกวจย สภาวจยแหงชาต, ๒๕๔๘), หนา ๖๓. ๑๓๙ สนต อนจะนา, “การนาหลกความสนโดษไปประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษามหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศการาช ปการศกษา ๒๕๔๘”, รายงานการวจย, (โครงการฝกอบรมพฒนานกวจยรนท ๓ หลกสตรท ๑ สถาบนวจยญาณสงวร มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๘).

๙๙

กลยา ศรกลาและธดารตน คณงเพยร ไดทาการวจยเรอง “การพฒนาการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรม ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” การศกษาวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาแนวทางการพฒนาการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรมตามแนวเศรษฐกจพอเพยง โดยศกษาวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) ใชเทคนคการสนทนากลม (Focus group) ตามแนวคดของ Morgan (๑๙๙๖) ซงมแนวคดหลกสาคญ คอ คนหาความจรงของเหตการณ ประเดนทตองการศกษาตามคาถามของการวจย ซงรบรใหความหมายและอธบายเฉพาะผทมประสบการณหรอมความเกยวของกบเหตการณ ดงนน ในการศกษาครงนผวจยเลอกทจะทาการสนทนากลม (Focus group) โดยการคดเลอกผใหขอมลแบบเจาะจง (Purposive sampling) ใชวธการเลอกกลมผใหขอมลโดยวธการคดเลอกจากบคคลทเขารบการประชมเชงปฏบตการ การจดการความรกบเทคนคการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรม ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ระหวางวนท ๒๔-๒๖ ตลาคม ๒๕๕๐ ดงนน ผวจยจงคดเลอกผใหขอมลทมคณสมบตตามเกณฑ (Criteria) เขาขายเปนผรวมสนทนากลม (Participant) ผลการวจย พบวา แนวทางการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สามารถถายทอดผานวธการสอน ผลการวจยเชงปรากฏการณวทยา เกยวกบแนวทางการพฒนาการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สามารถนาสการพฒนาหรอสงเสรมใหสถาบนอดมศกษาไดพฒนาบณฑตใหมคณธรรม จรยธรรม ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและพฒนาใหมคมอการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรมจรยธรรมทมคณภาพตอไป๑๔๐ ชรนทร มงคง ไดทาการวจยเรอง “การจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงในโรงเรยนมธยมศกษา ภาคเหนอ” การวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาสภาพการจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงในโรงเรยนมธยมศกษา และการใชคานยมเศรษฐกจพอเพยงของนกเรยนภาคเหนอในดานความมเหตผล ความพอประมาณ และการมภมคมกนทด กลมตวอยาง คอ ครสงคมศกษา จานวน ๘๒ คน และนกเรยนระดบมธยมศกษา จานวน ๕๒๗ คน เครองมอการวจย ประกอบดวย แบบสอบถามสาหรบครสงคมศกษา และแบบสอบถามสาหรบนกเรยนระดบมธยมศกษา วเคราะหขอมลโดย การวเคราะหความถ คารอยละ คาเฉลยในแตละรายการ ผลการวจยพบวา

๑๔๐ กลยา ศรกลาและธดารตน คณงเพยร, “การพฒนาการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรม ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง”, รายงานการวจย, (วทยาลยพยาบาลบรมราชชนน สรนทร สถาบนพระบรมราชชนก สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข กระทรวงสาธารณสข, ๒๕๕๑).

๑๐๐

๑. ครสงคมศกษามากกวารอยละ ๕๐ ไดจดกจกรรมเสรมหลกสตร ๘ กจกรรมดงน คอ ๑) การจดกจกรรมบรการสาธารณะเกยวกบเศรษฐกจพอเพยงในชมชน ๒) การศกษาดงานในแหลงเรยนรเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง ๓) การวเคราะหกรณศกษาเรองเศรษฐกจพอเพยง ๔) การจดทาโครงงานเพอเสรมสรางพฤตกรรมเศรษฐกจพอเพยง ๕) การอภปรายขาวหรอสถานการณเรองเศรษฐกจพอเพยง ๖) การสบคนความรเรองเศรษฐกจพอเพยงกบครภมปญญาทองถน ๗) การจดปายนเทศใหความรเรองเศรษฐกจพอเพยง และ ๘) การแสดงนทรรศการทประยกตใชความรเรองเศรษฐกจพอเพยง อยางไรกตามยงพบวาครสงคมศกษานอยกวารอยละ ๕๐ ทจดกจกรรมเสรมหลกสตรใน ๔ กจกรรม ไดแก ๑) การแสดงบทบาทสมมตหรอสถานการณจาลอง การวเคราะหภาพยนตรหรอสารคดทเกยวกบเรองเศรษฐกจพอเพยง ๒) การเขยนบนทกหรอสะทอนความคดเกยวกบพฤตกรรมเศรษฐกจพอเพยง และ ๓) การผลตสอแผนพบ แผนปาย สอวทย รณรงคเรองเศรษฐกจพอเพยง ๒. ครสงคมศกษา ไดเสรมสรางคณธรรม ๘ ประการใหกบนกเรยนในการจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยง เรยงตามลาดบความถจากนอยไปหามาก ดงน คอ ความขยน ความมน าใจ ความซอสตย ความสะอาด ความมวนย ความสขภาพ ความประหยดและความสามคค ๓. นกเรยนระดบมธยมศกษาภาคเหนอ มความรเรองเศรษฐกจพอเพยงในระดบปานกลาง ๕๓.๘๙ นกเรยนสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ ๕๗.๕๐ นกเรยนเหนวากจกรรมเสรมหลกสตรสาระเศรษฐกจพอเพยงเปนเรองทนาสนใจและมประโยชน รอยละ ๘๐.๐๘๑๔๑ พระสาสนโสภณ ไดเรยบเรยงหนงสอเรอง “คาบรรยายวชาพนฐานอารยธรรมไทยเรองพระพทธศาสนากบสงคมไทย” โดยอธบายถงความสนโดษไว วาสนโดษเปนธรรมขอหนงทได มผกลาวกนมากทงในทางสนบสนน คอ สงเสรมใหปฏบตกนและคาน คอ แสดงวาไมควรสงเสรมใหมการปฏบต เพราะเหนวาเปนเครองขดขวางความเจรญกาวหนา ผทตองการทราบเกยวกบความสนโดษกมมาก โดยความหมายแลวกคอ ความยนด ความพอใจดวยของของตนความพอใจดวยของทมอย ความยนดโดยสมาเสมอ โดยจดมงหมายของสนโดษกคอความไมโลภมงหมายเพอการละบาปธรรม เปนตน คณของสนโดษตามพทธภาษตไดตรสไววา “สนโดษเปนทรพยอยางยง” หมายความวาเพราะทาใหจตใจรจกกบความมงม จตใจทขาดสนโดษประกอบดวยความกระหายในสงตาง ๆ

๑๔๑ ชรนทร มงคง, “การจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงในโรงเรยน

มธยมศกษา ภาคเหนอ”, รายงานการวจย, (ภาควชามธยมศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๕๑).

๑๐๑

ยอมรสกวาขาดแคลนอยเสมอ แตเมอมสนโดษจงเกดความมงมและมความสข เพราะจะมความ อมความพอ ความเตม ฉะนน สนโดษนเองจงเปนตวทรพย ซงพระพทธเจาตรสวา เปนทรพย อยางยง สนโดษอาจแยกออกไดเปนสนโดษในความคดสนโดษในการรบ และสนโดษในการบรโภค เปนตน๑๔๒ พระโสภณคณาภรณ (ระแบบ ฐตญาโณ) ไดกลาวถง ความสนโดษ ไวในหนงสอ “ขอของใจผใฝธรรม” วาสนโดษเมอกลาวโดยสรปมดงน๑๔๓ ๑) ยถาลาภสนโดษ ยนดตามทได ยนดตามทพงได คอ ตนไดสงใดมา หรอเพยรหาสงใด มาได เมอเปนสงทตนพงได ไมวาจะหยาบหรอประณตแคไหนกยนดพอใจดวยสงนน ไมตดใจอยากไดสงอน ไมเดอดรอนกระวนกระวายกบสงทตนไมได ๒) ยถาพลส นโดษ ยนดตามกาลง คอ ยนดแตพอแกกาลงรางกาย สขภาพ และวสยแหงการใชสอยของตน ไมยนดอยากไดเกนกาลงตน หากมหรอไดสงใดมาอนไมถกกาลงรางกายหรอสขภาพ เชน ภกษ ไดอาหารบณฑบาตทแสลงตอโรคของตนหรอเกนกาลงการบรโภคใชสอย กไมหวงแหนเสยดายเกบไวใหเสยเปลา แตพงใหเปนทานตอไป ๓) ยถาสารปปสนโดษ ยนดตามสมควร คอ ยนดตามทเหมาะสมกบตน อนสมควรแกภาวะฐานะ แนวทางชวต และจดหมายแหงการบาเพญกจของตน เชน ภกษไม ปรารถนาสงของอนไมสมควรแกภาวะฐานะของตน อาท เชน ภกษ บางรปไดปจจยสทมคามาก เหนวาเปนสงสมควรแก ผอนกนาไปมอบใหแกทานผนน ตนเองใชสอยแตสงของพอประมาณ เปนตน สรปแนวคดจากผลการวจยทเกยวกบความคดเหนของนกเรยนตอความสนโดษ ซงแบงเปน ๑) ความสนโดษตามมตามได ซงคณธรรมทสนบสนน คอ การมระเบยบวนยในการดาเนนชวต การพงตนเองและความขยนหมนเพยร และการรจกประมาณตนโดยใหสอนสอดแทรกในรายวชาทสอน ๒) ความสนโดษตามความสามารถทตนเองสามารถหาได คณธรรมทสนบสนนดานน คอ การรจกจกคบเพอน การอบรมครอบครว และการศกษาเปนตน ๓) ความสนโดษตามสมควรแกฐานะของนกเรยน คณธรรมทสนบสนนดานน คอ การรจกประมาณตนตามหลกเศรษฐกจพอเพยรม มภมคมกน และมเหตผล ความซอสตย และการคบเพอน เปนตน

๑๔๒ พระสาสนโสภณ, คาบรรยายวชาพนฐานอารยธรรมไทย เรองพระพทธศาสนากบสงคมไทย, (กรงเทพมหานคร: สานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๑๕), หนา ๑๗. ๑๔๓ พระโสภณคณาภรณ (ระแบบ ฐตญาโณ), ขอของใจผใฝธรรม, (กรงเทพมหานคร: ศวพร, ๒๕๒๕), หนา ๖.

๑๐๒

๒.๑๒ กรอบแนวคดในการวจย กกกกกกกกจากหลกการและแนวคดเกยวกบพฤตกรรมดานความสนโดษสามารถสรปเปนกรอบแนวคดในการศกษาวจย ไดดงน

แผนภมท ๒.๓ กรอบแนวคดในการวจย

กรอบแนวคด

ตวแปรตน - เพศ - ขนาดโรงเรยน - เกรดเฉลย - อาชพบดามารดา - สถานภาพของบดามาดา

ตวแปรตาม พฤตกรรมดานความสนโดษ

๑. ยนดตามได - ยนดในสงของทตนไดมา - ยนดในสงทตนหามาได - คณธรรม ๒. ยนดตามม - ยนดในหนาทการงาน - ยนดในสงของทไดโดยชอบธรรม - ยนดในการศกษาตาม - คณธรรม ๓. ยนดตามควร - ยนดตามฐานะตนเอง - ยนดในทรพยสมบตของตน - ยนดตามฐานะครอบครวของตนเอง - คณธรรม

บทท ๓

วธดาเนนการวจย

การวจยนเปนการวจยเชงสารวจ (Survey Research) เพอศกษา “การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร” ซงจะแสดงให เหนถงทศนคตความสนโดษของนกเ รยน ท ม ตอการปฏบตตนและและการใชชวตประจาวน และจะไดนาขอมลทไดจาการวจยครงนเผยแผ เพอประโยชนของสงคม ซงผวจยไดแบงขนตอนการดาเนนการวจยดงน ๓.๑ รปแบบการวจย

๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง

๓.๓ เครองมอทใชในการวจย ๓.๔ การเกบรวบรวมขอมล

๓.๕ การทดสอบเครองมอ

๓.๗ การวเคราะหขอมล

๓.๘ สถตทใชในการวเคราะหขอมล

๓.๑ รปแบบการวจย กกกกกกกกการศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลางและโรงเรยนขนาดใหญในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ไดดาเนนการวจยเชงสารวจ (Survey Research) ดงน กกกกกกกก ก. ศกษาคนควาจากเอกสาร (Documentary Survey) โดยการศกษาทฤษฎและแนวคดในตารา วารสาร ผลงานวจย วทยานพนธ ตลอดจนเอกสารตาง ๆ เพอสรางกรอบแนวคดนาการวจยและสมมตฐาน กกกกกกกก ข. ศกษาโดยวจยภาคสนาม (Field Survey) โดยใชแบบสอบถาม (Questionnaire) ทผวจยไดจากการทบทวนวรรณกรรม เปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมลทจะมาทาการวเคราะห และเกบขอมลจากนกเรยนโรงเรยนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓

๑๐๔

๓.๒ ประชากรและกลมตวอยาง กกกกกก ประชากรทใชในการวจยครงน ไดแกนกเรยนทกาลงศกษาอยช นมธยมศกษาปท ๒ ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓ โดยแบงเปน โรงเรยนขนาดเลกจานวน ๓ แหง ซงมนกเรยนตงแตจานวน ๑-๔๐๐ คน โรงเรยนขนาดกลาง จานวน ๓ แหง มนกเรยนตงแตจานวน ๔๐๑-๘๐๐ คน และโรงเรยนขนาดใหญ จานวน ๓ แหง มนกเรยนตงแต จานวน ๘๐๑ คน เปนตนไป ซงโรงเรยนทงสนมจานวน ๑๐ แหง และประชากรทงหมด จานวน ๔,๕๐๐ คน และเปดตารางกลมตวอยาง ๓,๕๔๐ คน ตามตารางของ R.V.Krejecie D.W. Mogran๑ ดงทปรากฏในตารางท ๓.๑

ตารางท ๓.๑ แสดงจานวนประชากร และกลมตวอยาง

ชอโรงเรยน ประชากร กลมตวอยาง ๑ โรงเรยนแจงรอนวทยา ๘๓๐ ๔๘ ๒ โรงเรยนนวมนทราชนทศ สตรวทยาพทธมณฑล ๘๒๑ ๔๘ ๓ โรงเรยนโพธสารพทยากร ๘๑๐ ๔๗ รวมนกเรยนโรงเรยนขนาดใหญ ๒,๔๖๑ ๑๔๓ ๔ โรงเรยนวดบวรนเวศ ๔๕๗ ๓๗ ๕ โรงเรยนจนทรประดษฐารามวทยาคม ๔๘๕ ๓๗ ๖ โรงเรยนธนบรวรเทพพลารกษ ๔๓๕ ๓๖ รวมนกเรยนโรงเรยนขนาดกลาง ๑.๓๗๗ ๑๑๐ ๗ โรงเรยนมหรรณพาราม ๒๓๐ ๓๕ ๘ โรงเรยนวดดาวคะนอง ๒๒๑ ๓๕ ๑๐ โรงเรยนสวรรณารามวทยาคม ๒๑๒ ๓๐

๖๖๓ ๑๐๐ รวม ๔,๕๐๐ ๓๕๓

๑ธานนทร ศลปจาร, รศ., การวจยและวเคราะหขอมลทางสถตดวย SPSS, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร: บสซเสนอารแอนดด, ๒๕๕๑), หนา ๔๙.

๑๐๕

๓.๓ เครองมอการวจย กกกกกกก๑. เครองมอทใชในการวจย คอ แบบสอบถาม (Questionnaire) โดยแบงออกเปน ๒

สวน คอ กกกกกกกก ก) แบบสอบถามปลายปด (Closed - ended Questions) ในแบบสอบถามไดกาหนดคาตอบหลายคาตอบ เพอใหผตอบไดเลอกตอบขอทตองการใหมากทสด ประกอบดวยหวขอดงน Ddddddddddd สวนท ๑ ปจจยสวนบคคลของกลมตวอยางม เพศ ขนาดโรงเรยน เกรดเฉลย โดยลกษณะแบบสอบถามเปนแบบใหเลอกตอบ Ddddddddddd สวนท ๒ ปจจยทางดานการศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ลกษณะคาถามเปนแบบ Rating Scale โดยใหคะแนนเปน ๕ ระดบ คอ มากทสด มาก ปานกลาง นอย นอยทสด

๓.๔ การเกบรวบรวมขอมลการวจย ผวจยไดดาเนนการเกบรวบรวมขอมล ดงน ๑. ผวจยไดทาหนงสอถงผอานวยการโรงเรยนทง ๙ โรงเรยน เพอขอนญาตเขาเกบขอมลกลมตวอยาง ๒. ในการเกบรวบรวมขอมล ผวจยดาเนนการเกบรวบรวมขอมลดวยตนเอง ๓. หลงจากเกบของมลจากนกเรยนแลว ผวจยไดทาการตรวจสอบความถกตอง เพอทาการวเคราะหขอมลดวย ตามหลกสถต กกก

๓.๕ การทดสอบเครองมอ ๑. หาความเทยงตรง (Validity) โดยการนาแบบสอบถามไปปรกษากบอาจารยทปรกษาและผทรงคณวฒแลวนามาปรบปรงแกไขใหเหมาะสม ๒. นาแบบสอบถามทปรบปรงแลว ใหผทรงคณวฒจานวน ๓ ทาน พจารณาตรวจสอบความเทยงตรงเชงเนอหา (content validity) ไดแก ๑) ดร.ประมล สารพนธ ผทรงคณวฒประจาสถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒) ผศ.ดร.เรงชย หมนชนะ ผทรงคณวฒประจาสถาบนวจยพทศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

๑๐๖

๓) ศ.ดร.จานงค อดวฒนสทธ ผทรงคณวฒประจาสถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

กกกกกกก๓. นาแบบสอบถามทสรางเสรจแลวสงใหผเชยวชาญ (Expert) ตรวจสอบความตรง ตามเนอหา (Content Validity) โดยหาความสอดคลองระหวางวตถประสงค หรอนยามศพทของการวจยกบรายการขอคาถาม (Item - Objective Congrunce Index : IOC) ซงในการใหผเชยวชาญพจารณาความคดเหนในระดบมากทสด มาก ปานกลาง นอย นอยทสด ตอรายการขอคาถามนน ๆ โดยการกาหนดคาคะแนนดงน + 1 แทน มความเหนวามความสอดคลองสมพนธ กกกกกกกก 0 แทน ไมแนใจวามความสอดคลองสมพนธ กกกกกกกก - 1 แทน มความเหนวาไมสอดคลองสมพนธ กกกกกกคานวณคาเฉลยจากการพจารณาของผเชยวชาญ จานวน ๓ ทาน โดยคดเลอกแบบ สอบถามทมคา IOC .๕๐ ไวใชตอไป สวนแบบสอบถามทมคา IOC .๕๐ ตองดาเนนการแกไขปรบปรงหรอตดทงไป ๔. การหาความเชอมน (Reliability) ผวจยไดนาแบบสอบถามไปทาการทดสอบเบองตน เพอหาความเทยงของแบบสอบถามโดยใชสตรการหาคาสมประสทธแอลฟา เพอหาความเทยงของแบบสอบถามโดยใชสตรการหาคาสมประสทธแอลฟา (Coefficient alpha) ของครอนบาช (Cronbach)

กกกกกกกก =

1k

k

2x

2i1

กกกกกกกกเมอ คอ ความเทยงของแบบสอบถาม k คอ จานวนขอของแบบสอบถามกกกกกกกก 2

i คอ ความแปรปรวนของคะแนนคาถามแตละขอกกกกกกกก 2

x คอ ความแปรปรวนของคะแนนของผตอบทงหมดไดสมประสทธแอลฟา เทากบ ๐.๘๗ ๕. นาแบบสอบถามทผานการตรวจสอบถกตองแลวไปจดทาเปนแบบสอบถามฉบบจรง และนาไปเกบรวบรวมขอมลจากกลมตวอยางเปาหมาย

๑๐๗

๓.๖ การวเคราะหขอมล กก เ มอไดรบแบบสอบถามคนมาแลว ผ วจยไดนามาตรวจสอบความสมบรณของแบบสอบถาม และนาไปลงรหส (Coding) วเคราะหขอมลดวยเครองคอมพวเตอรโปรแกรมสาเรจรป ในการคานวณ ดงตอไปน กกกกกก ๑. ขอมลทวไปหาจานวน รอยละของทกขอคาถาม กกกกกก ๒. ศกษาเจตคตตอการจดการเรยนการสอน หาคารอยละเปนรายขอ กกกกกก ๓. รวมคะแนนศกษาเจตคตตอพฤตกรรมดานความสนโดษแตละขอเขาดวยกนเปนคะแนนของแตละคน และทาการแจกแจงความถของคะแนน คานวณหาคาเฉลย ( ) และคาสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) และแปลความโดยใชแบบองเกณฑ ดงน

คาเฉลย ระดบความเหน ๔.๕๐-๕.๐๐ ระดบความเหนมากทสด ๓.๕๐-๔.๔๙ ระดบความเหนมาก ๒.๕๐-๓.๔๙ ระดบความเหนปานกลาง ๑.๕๐-๒.๔๙ ระดบความเหนนอย ๑.๐๐-๑.๔๙ ระดบความเหนนอยทสด กกกกก ๔. เปรยบเทยบตวแปรอสระ ใชการวเคราะหดวย CROSSTABS เพอดการกระจายของกลมตวอยาง ตามคณลกษณะของตวแปรทมการวดระดบกลมและอนดบแลวนาเสนอผลการวเคราะห ดวยรอยละ คาเฉลย คาเบยงเบนมาตรฐาน

๓.๗ สถตทใชในการวเคราะหขอมล กกกกก การวเคราะหขอมลนนผวจยหาความสมพนธระหวางตวแปรอสระและตวแปรตามโดยการใชการประมวลผลดวยเครองคอมพวเตอร เสนอขอมล ดงน กกกกก ๑. สถตพรรณนา (Descriptive Statistics) เพอหาคาสถตรอยละ (Percentage) ใชสาหรบอธบายลกษณะขอมลทวไปของกลมตวอยาง ไดแก เพศ ขนาดโรงเรยน เกรดเฉลย อาชพบดามารดา และสถานภาพครอบครวของบดามารดาของนกเรยน กกกกก หาคาเฉลย (Mean) และคาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard Deviation) ใชอธบายถงการศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขต พนทการศกษากรงเทพมหานคร

๑๐๘

กกกกก ๒. สถตเชงอนมาน (Inferential Statistics) เพอหาคา t –test, F-test (One-way ANOVA ) ใชทดสอบเปรยบเทยบคาเฉลยของตวแปรอสระทมากกวาสองกลม ไดแก ขนาดโรงเรยน สถานภาพครอบครว สวนการหาคา t-test ใชทดสอบเปรยบเทยบคาเฉลยของตวแปรอสระสองกลมไดแก เพศ

บทท ๔

ผลการวจย ผลการวเคราะหขอมลเรอง การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ผวจยเสนอผลการวเคราะหขอมลตามวตถประสงคของงานวจย โดยนามาแสดงในรปแบบของตารางและคาบรรยายประกอบ ซงมรายละเอยด ๔ ตอน ดงน ๔.๑ ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถ (Frequency) และหาคารอยละ (Percentage) ๔.๒ เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร วเคราะหขอมลโดยการหาคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ๔.๓ การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครจาแนกตามเพศ โดยการทดสอบคาท (t-test) ๔.๔ การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA)

๔.๑ ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม วเคราะหขอมลโดยการแจกแจงความถ (Frequency) และหาคารอยละ (Percentage) การเกบรวบรวมขอมลครงนสามารถเกบแบบสอบถามไดจานวน ๓๕๓ ฉบบ คดเปน รอยละ ๑๐๐ ผลการวเคราะหขอมลแสดง ดงตารางท ๔.๑

๑๑๐

ตารางท ๔.๑ แสดงจานวนและรอยละขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม

ขอมลทวไป จานวน รอยละ

๑. เพศ ชาย ๑๙๑ ๕๔.๑๑ หญง ๑๖๒ ๔๕.๘๙

รวม ๓๕๓ ๑๐๐.๐๐

๒. เกรดเฉลยรวมทกวชา ๑.๕ - ๒.๐ ๘๙.๐๐ ๒๕.๒๑ ๒.๑ - ๒.๕ ๗๓.๐๐ ๒๐.๖๘ ๒.๖ - ๓.๐ ๑๑๒.๐๐ ๓๑.๗๓ ๓.๑- ๓.๕ ๑๖.๐๐ ๔.๕๓ ๓.๖ - ๔.๐ ๖๓.๐๐ ๑๗.๘๕

รวม ๓๕๓ ๑๐๐.๐๐

๓. ขนาดโรงเรยน โรงเรยนขนาดเลก ๑๐๐ ๒๘.๓๓ โรงเรยนขนาดกลาง ๑๑๐ ๓๑.๑๖ โรงเรยนขนาดใหญ ๑๔๓ ๔๐.๕๑

รวม ๓๕๓ ๑๐๐.๐๐

๔. อาชพบดา รบราชการ/พนกงานของรฐ ๑๗๗ ๕๐.๑๔ พนกงานบรษทเอกชน ๔๑ ๑๑.๖๑ คาขาย ๑๖ ๔.๕๓ เจาของกจการ ๒๓ ๖.๕๒ เกษตรกร ๑๒ ๓.๔๐ อน ๆ ๘๔ ๒๓.๘๐ รวม ๓๕๓ ๑๐๐.๐๐

๑๑๑

ตารางท ๔.๑ (ตอ)

ขอมลทวไป จานวน รอยละ

๕. อาชพมารดา รบราชการ/พนกงานของรฐ ๑๘๙ ๕๓.๕๔ พนกงานบรษทเอกชน ๔๑ ๑๑.๖๑ คาขาย ๑๒ ๓.๔๐ เจาของกจการ ๒๓ ๖.๕๒ เกษตรกร ๘ ๒.๒๗ อน ๆ ๘๐ ๒๒.๖๖ รวม ๓๕๓ ๑๐๐.๐๐

๖. สถานภาพบดามารดา อยดวยกน ๑๘๙ ๕๓.๕๔ หยากน ๗๒ ๒๐.๔๐ บดาเสยชวต ๑๔ ๓.๙๗ มารดาเสยชวต ๑๖ ๔.๕๓ อยกบญาต ๖๒ ๑๗.๕๖

รวม ๓๕๓ ๑๐๐.๐๐

จากตารางท ๔.๑ เปนการแสดงขอมลเกยวกบจานวนและรอยละของกลมตวอยาง พบวา เพศผตอบแบบสอบถามสวนใหญเปนเพศชายมากทสด จานวน ๑๙๑ คน คดเปนรอยละ ๕๔.๑๑ และเปนเพศหญงจานวน ๑๖๒ คน คดเปนรอยละ ๔๕.๘๙ เกรดเฉลยรวมทกวชา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมเกรดเฉลยรวมทกวชาระหวาง ๒.๖-๓.๐ จานวน ๑๑๒ คน คดเปนรอยละ ๓๑.๗๓ รองลงมาไดแกมเกรดเฉลยระหวาง ๑.๕-๒.๐ จานวน ๘๙ คน คดเปนรอยละ ๒๕.๒๑ มเกรดเฉลยระหวาง ๒.๑-๒.๕ จานวน ๗๓ คน คดเปนรอยละ ๒๐.๖๘ มเกรดเฉลยระหวาง ๓.๖-๔.๐ จานวน ๖๓ คดเปนรอยละ ๑๗.๘๕ และมเกรดเฉลยระหวาง ๓.๑-๓.๕ จานวน ๑๖ คน คดเปนรอยละ ๔.๕๓ ตามลาดบ ขนาดโรงเรยน ผตอบแบบสอบถามสวนใหญอยโรงเรยนขนาดเลก จานวน ๑๙๓ คน คดเปนรอยละ ๕๔.๖๗ รองลงมาไดแกอยโรงเรยนขนาดใหญ จานวน ๑๒๘ คน คดเปนรอยละ ๓๖.๒๖ และ อยโรงเรยนขนาดกลาง จานวน ๓๒ คน คดเปนรอยละ ๙.๐๗ ตามลาดบ

๑๑๒

อาชพบดา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมบดาประกอบอาชพรบราชการ/พนกงานของรฐ จานวน ๑๗๗ คน คดเปนรอยละ ๕๐.๑๔ รองลงมาไดแกบดาประกอบอาชพอน ๆ จานวน ๘๔ คน คดเปนรอยละ ๒๓.๘๐ บดาประกอบอาชพเปนพนกงานบรษทเอกชน จาวน ๔๑ คน คดเปนรอยละ ๑๑.๖๑ บดาประกอบอาชพเปนเจาของกจการ จานวน ๒๓ คน คดเปนรอยละ ๖.๕๒ บดาประกอบอาชพคาขาย จานวน ๑๖ คน คดเปนรอยละ ๔.๕๓ และ บดาประกอบอาชพเปนเกษตรกร จานวน ๑๒ คน คดเปนรอยละ ๓.๔๐ ตามลาดบ อาชพมารดา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมมารดาประกอบอาชพรบราชการ/พนกงานของรฐ จานวน ๑๘๙ คน คดเปนรอยละ ๕๓.๕๔ รองลงมาไดแกมารดาประกอบอาชพอน ๆ จานวน ๘๐ คน คดเปนรอยละ ๒๒.๖๖ มารดาประกอบอาชพเปนพนกงานบรษทเอกชน จานวน ๔๑ คน คดเปนรอยละ ๑๑.๖๑ มารดาประกอบอาชพเปนเจาของกจการ จานวน ๒๓ คน คดเปนรอยละ ๖.๕๒ มารดาประกอบอาชพคาขาย จานวน ๑๒ คน คดเปนรอยละ ๓.๔๐ และ มารดาประกอบอาชพเปนเกษตรกร จานวน ๘ คน คดเปนรอยละ ๒.๒๗ ตามลาดบ สถานภาพบดามารดา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมสถานภาพบดามารดาอยดวยกน จานวน ๑๘๙ คน คดเปนรอยละ ๕๓.๕๔ รองลงมาไดแก มสถานภาพบดามารดาหยากน จานวน ๗๒ คน คดเปนรอยละ ๒๐.๔๐ มสถานภาพอยกบญาต จานวน ๖๒ คน คดเปนรอยละ ๑๗.๕๖ มสถานภาพมารดาเสยชวต จานวน ๑๖ คน คดเปนรอยละ ๔.๕๓ และมสถานภาพบดาเสยชวตจานวน ๑๔ คน คดเปนรอยละ ๓.๙๗ ตามลาดบ

๑๑๓

๔.๒ เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร วเคราะหขอมลโดยการหาคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.)

ตารางท ๔.๒ แสดงคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความ

สนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร โดยภาพรวม (n=๓๕๓)

เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ระดบ

การแปลผล . S.D.

ยนดตามได ๔.๔๙ ๐.๑๕ มาก

ยนดตามม ๔.๓๕ ๐.๒๖ มาก

ยนดตามควร ๔.๔๗ ๐.๑๗ มาก

คาเฉลยโดยรวมทกดาน ๔.๔๔ ๐.๑๕ มาก

จากตารางท ๔.๒ ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดานกพบวา มการบรหารอยในระดบมากทกดาน เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอย ไดแก ยนดตามได ( =๔.๔๙) ยนดตามควร ( =๔.๔๗) และ ยนดตามม ( =๔.๓๕) ตามลาดบ

๑๑๔

ตารางท ๔.๓ แสดงคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความ

สนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามได (n=๓๕๓)



นกเรยนรสกพอใจกบทอยอาศยในปจจบน ๔.๗๓ ๐.๔๕ มาก

นกเรยนรสกพอใจกบฐานะของบดามารดา ๔.๗๗ ๐.๔๒ มาก

นกเรยนรสกพอใจกบจานวนเงนทบดามารดาใหมาโรงเรยนแตละวน ๔.๓๓ ๐.๔๘ มาก

นกเรยนรสกพอใจกบสงของทพอแมซอให ๔.๖๓ ๐.๕๑ มาก

นกเรยนรสกพอใจกบเพอนทคบ ๔.๖๔ ๐.๔๘ มาก

นกเรยนรสกพอใจกบโรงเรยนทตนกาลงศกษา ๔.๒๘ ๐.๔๕ มาก

เมอพอแมซอสงของไมถกใจให ขาพเจาจะรสกไมพอใจ ๔.๘๔ ๐.๓๗ มาก

นกเรยนรสกนอยใจทตนเกดมาในครอบครวทยากจน ๓.๙๒ ๐.๕๗ มาก

นกเรยนรสกผดหวงทกครงทพอแมซอของใหไมถกใจ ๔.๓๒ ๐.๔๘ มาก

นกเรยนมความสขกบสงของ ๆ ตน ๔.๗๖ ๐.๔๓ มาก

นกเรยนมความพอใจกบสงของทกอยางทตนม ๔.๒๘ ๐.๔๕ มาก

นกเรยนพอใจทผปกครองซอสงของราคาแพงทตนอยากได ๔.๓๙ ๐.๕๐ มาก

คาเฉลยโดยรวมทกดาน ๔.๔๙ ๐.๑๕ มาก

จากตารางท ๔.๓ ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามได โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนสามารถเรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) เมอพอแมซอสงของไมถกใจใหขาพเจาจะรสกไมพอใจ ( =๔.๘๔) ๒) นกเรยนรสกพอใจกบฐานะของบดามารดา ( =๔.๗๗) ๓) นกเรยนมความสขกบสงของ ๆ ตน ( =๔.๗๖) ๔) นกเรยนรสกพอใจกบทอยอาศยในปจจบน ( =๔.๗๓) ๕) นกเรยนรสกพอใจกบเพอนทคบ ( =๔.๖๔) ๖) นกเรยนรสกพอใจกบสงของทพอแมซอให ( =๔.๖๓) ๗) นกเรยนพอใจทผปกครองซอสงของราคาแพงทตนอยากได ( =๔.๓๙) ๘) นกเรยนรสกพอใจกบจานวนเงนทบดามารดาใหมาโรงเรยนแตละวน ( =๔.๓๓) ๙) นกเรยนรสกผดหวงทกครงทพอแมซอ

๑๑๕

ของใหไมถกใจ ( =๔.๓๒) ๑๐) นกเรยนมความพอใจกบสงของทกอยางทตนม ( =๔.๒๘) ๑๑) นกเรยนรสกพอใจกบโรงเรยนทตนกาลงศกษา ( =๔.๒๘) ๑๒) นกเรยนรสกนอยใจทตนเกดมาในครอบครวทยากจน ( =๓.๙๒)

ตารางท ๔.๔ แสดงคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความ

สนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามม (n=๓๕๓)



นกเรยนอยากไดอะไรกจะเกบเงนซอเอง ๔.๗๔ ๐.๔๔ มาก

นกเรยนอยากไดอะไร ถาไมไดจะรสกเปนทกขใจมาก ๔.๓๑ ๐.๕๘ มาก

นกเรยนรสกพอใจทไดแบงปนสงของของตนใหกบเพอน ๆ ๔.๒๘ ๐.๔๗ มาก

นกเรยนชอบนาสงของทเหลอใชมาประยกตใชใหเกดประโยชน ๔.๑๔ ๐.๕๐

มาก

นกเรยนภมใจทไดชวยเหลอผดอยกวา ๔.๑๘ ๐.๕๑ มาก

นกเรยนมความสขกบการดาเนนชวตดวยสงของตนเองตามทสามารถหาไดดวยตนเอง ๔.๒๐ ๐.๔๖

มาก

นกเรยนจะไมพอใจ เมอผปกครองไมใหเงนตามทตนเองตองการสาหรบการไปโรงเรยน ๓.๙๒ ๐.๖๕

มาก

นกเรยนพอใจกบการไดทาหนาทของตนในขณะทเปนนกเรยน ๔.๒๔ ๐.๔๕

มาก

นกเรยนมความสขกบการใชชวตอยางพอเพยงกบฐานะของตน ๔.๖๔ ๐.๔๙

มาก

นกเรยนมความพอใจกบสงของทตนเองหามาได ๔.๘๒ ๐.๓๙ มาก

คาเฉลยโดยรวมทกดาน ๔.๓๕ ๐.๒๖ มาก

จากตารางท ๔.๔ ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามม โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนสามารถเรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน

๑๑๖

๑) นกเรยนมความพอใจกบสงของทตนเองหามาได ( =๔.๘๒) ๒) นกเรยนอยากไดอะไรกจะเกบเงนซอเอง ( =๔.๗๔) ๓) นกเรยนมความสขกบการใชชวตอยางพอเพยงกบฐานะของตน ( =๔.๖๔) ๔) นกเรยนอยากไดอะไร ถาไมไดจะรสกเปนทกขใจมาก ( =๔.๓๑) ๕) นกเรยนรสกพอใจทไดแบงปนสงของของตนใหกบเพอนๆ ( =๔.๒๘) ๖) นกเรยนพอใจกบการไดทาหนาทของตนในขณะทเปนนกเรยน ( =๔.๒๔) ๗) นกเรยนมความสขกบการดาเนนชวตดวยสงของตนเองตามทสามารถหาไดดวยตนเอง ( =๔.๒๐) ๘) นกเรยนภมใจทไดชวยเหลอผดอยกวา ( =๔.๑๘) ๙) นกเรยนชอบนาสงของทเหลอใชมาประยกตใชใหเกดประโยชน ( =๔.๑๔) และ ๑๐) นกเรยนจะไมพอใจเมอผปกครองไมใหเงนตามทตนเองตองการสาหรบการไปโรงเรยน ( =๓.๙๒) ตามลาดบ

ตารางท ๔.๕ แสดงคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความ

สนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามควร (n=๓๕๓)



นกเรยนพอใจกบเพอนทชวนไปเทยวกลางคน ๔.๖๒ ๐.๕๐ มาก

นกเรยนกลาปฏเสธเพอนทชอบชวนไปเทยว ดม กน ๔.๓๕ ๐.๔๘ มาก

เมอนกเรยนอยากไดสงของทมราคาแพงจะคดถงฐานะของตนกอนเสมอ ๔.๙๐ ๐.๓๖ มาก

นกเรยนไมพอใจกบผลการเรยนของตนทสอบไดแตละครง ๔.๕๗ ๐.๕๔ มาก

นกเรยนชอบแกปญหาชวตดวยตนเอง ๔.๑๖ ๐.๔๖ มาก

เมอนกเรยนมปญหาชอบปรกษาเพอนๆ มากกวาแกปญหาดวยตนเอง ๔.๑๔ ๐.๔๔

มาก

นกเรยนพอใจกบการไดทาความดของตน ๔.๑๕ ๐.๔๕ มาก

นกเรยนจะรสกไมพอใจเมอมใครมาตาหนผลงานของตน ๔.๒๔ ๐.๔๓ มาก

นกเรยนพอใจกบการบรจาคทรพยสงของชวยเหลอผ เดอดรอน ๔.๘๕ ๐.๓๕

มาก

นกเรยนยนดปรบปรงตนเอง เมอรสกวาตนเองทาผด ๔.๗๔ ๐.๔๕ มาก

คาเฉลยโดยรวมทกดาน ๔.๔๗ ๐.๑๗ มาก

๑๑๗

จากตารางท ๔.๕ พบวา ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ดานยนดตามควร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนสามารถเรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) เมอนกเรยนอยากไดสงของทมราคาแพงจะคดถงฐานะของตนกอนเสมอ ( =๔.๙๐) ๒) นกเรยนพอใจกบการบรจาคทรพยสงของชวยเหลอผเดอดรอน ( =๔.๘๕) ๓) นกเรยนยนดปรบปรงตนเอง เมอรสกวาตนเองทาผด ( =๔.๗๔) ๔) นกเรยนพอใจกบเพอนทชวนไปเทยวกลางคน ( =๔ .๖๒ ) ๕ ) นกเ รยนไมพอใจกบผลการเ รยนของตนทสอบไดแตละครง ( =๔.๕๗) ๖) นกเรยนกลาปฏเสธเพอนทชอบชวนไปเทยว ดม กน ( =๔.๓๕) ๗) นกเรยนจะรสกไมพอใจเมอมใครมาตาหนผลงานของตน ( =๔.๒๔) ๘) นกเรยนชอบแกปญหาชวตดวยตนเอง ( =๔.๑๖) ๙) นกเรยนพอใจกบการไดทาความดของตน ( =๔.๑๕) และ ๑๐) เมอนกเรยนมปญหาชอบปรกษาเพอน ๆ มากกวาแกปญหาดวยตนเอง ( =๔.๑๔) ตามลาดบ

๔.๓ การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครจาแนกตามเพศ โดยการทดสอบคาท (t-test)

ตารางท ๔.๖ การวเคราะหเปรยบเทยบระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเพศ โดยการทดสอบคาท (t-test)

เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน

เพศ S.D. t- value Sig

ยนดตามได ชาย ๔.๔๙ ๐.๑๔ -๐.๑๑๐ ๐.๙๑๒

หญง ๔.๔๙ ๐.๑๗ ยนดตามม ชาย ๔.๓๓ ๐.๒๘

-๑.๓๙๘ ๐.๑๖๓ หญง ๔.๓๗ ๐.๒๓ ยนดตามควร ชาย ๔.๔๖ ๐.๑๙

-๑.๕๑๖ ๐.๑๓๐ หญง ๔.๔๙ ๐.๑๕

รวม ชาย ๔.๔๓ ๐.๑๖

-๑.๓๙๙ ๐.๑๖๓ หญง ๔.๔๕ ๐.๑๔

๑๑๘

จากตารางท ๔.๖ ผลการวเคราะหเปรยบเทยบระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครจาแนกตามเพศ ระหวางชายและหญง โดยภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดาน กพบวา ไมแตกตางกน

๔.๔ การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA)

๑๑๙

ตารางท ๔.๗ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา

โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One–Way Analysis of Variance: ANOVA) (n=๓๕๓)

เจตคตทมตอพฤตกรรม

ดานความสนโดษ ของนกเรยน

เกรดเฉลยรวมทกวชา

F Sig. ๑.๕ - ๒.๐ ๒.๑ - ๒.๕ ๒.๖ - ๓.๐ ๓.๑ – ๓.๕ ๓.๖ – ๔.๐

S.D. S.D. S.D. S.D. S.D.

ยนดตามได ๔.๔๙ ๐.๑๗ ๔.๔๖ ๐.๑๒ ๔.๕๐ ๐.๑๕ ๔.๕๐ ๐.๑๖ ๔.๕๑ ๐.๑๖ ๐.๗๗ ๐.๕๔ ยนดตามม ๔.๓๗ ๐.๒๒ ๔.๔๑ ๐.๒๕ ๔.๓๑ ๐.๒๓ ๔.๔๓ ๐.๒๑ ๔.๒๗ ๐.๓๔ ๓.๕๓ ๐.๐๑* ยนดตามควร ๔.๔๖ ๐.๑๗ ๔.๔๕ ๐.๑๗ ๔.๔๗ ๐.๑๘ ๔.๕๙ ๐.๑๔ ๔.๔๘ ๐.๑๗ ๒.๓๒ ๐.๐๖ คาเฉลยโดยรวม ทกดาน ๔.๔๔ ๐.๑๕ ๔.๔๔ ๐.๑๓ ๔.๔๓ ๐.๑๔ ๔.๕๐ ๐.๑๑ ๔.๔๒ ๐.๒๐ ๑.๐๙ ๐.๓๖

* มนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

จากตารางท ๔.๗ ผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว โดยภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา ยนดตามมนกเรยนมความคดเหนแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕ สวนดานอน ๆ ไมแตกตางกน

เพอใหเหนความแตกตาง ผวจยไดทาการเปรยบเทยบความแตกตางเปนรายคตามวธ LSD (Least Significant Difference) ดงผลการเปรยบเทยบความแตกตางรายค ตามตารางท ๔.๘

๑๒๐

ตารางท ๔.๘ แสดงผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรม ดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร

จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ดานยนดตามม (n=๓๕๓)

เกรดเฉลยรวมทกวชา

เกรดเฉลยรวมทกวชา ๑.๕ - ๒.๐ ๒.๑ - ๒.๕ ๒.๖ - ๓.๐ ๓.๑ – ๓.๕ ๓.๖ – ๔.๐ . ๔.๓๗ ๔.๔๑ ๔.๓๑ ๔.๔๓ ๔.๒๗

๑.๕ - ๒.๐ ๔.๓๗ - ๐.๓๖๒ ๐.๐๙๔ ๐.๔๖๔ ๐.๐๑๘* ๒.๑ - ๒.๕ ๔.๔๑ - ๐.๐๑* ๐.๘๔ ๐.๐๐* ๒.๖ - ๓.๐ ๔.๓๑ - ๐.๑๐ ๐.๓๔ ๓.๑ – ๓.๕ ๔.๔๓ - ๐.๐๔* ๓.๖ – ๔.๐ ๔.๒๗ -

*มนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

จากตารางท ๔.๘ ผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ดานยนดตามม พบวา นกเรยนทมเกรดเฉลยรวมทกวชาระหวาง ๑.๕ - ๒.๐ มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ แตกตางกบนกเรยนทมเกรดเฉลยรวมทกวชาระหวาง ๓.๖–๔.๐ อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕ นกเรยนทมเกรดเฉลยรวมทกวชาระหวาง ๒.๑-๒.๕ มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ แตกตางกบนกเรยนทมเกรดเฉลยรวมทกวชาระหวาง ๓.๖–๔.๐ อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕ นกเรยนทมเกรดเฉลยรวมทกวชาระหวาง ๓.๑–๓.๕ มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ แตกตางกบนกเรยนทมเกรดเฉลยรวมทกวชาระหวาง ๓.๖ – ๔.๐ อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

๑๒๑

ตารางท ๔.๙ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษา

ปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามขนาดโรงเรยน โดยการวเคราะห ความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA)

(n=๓๕๓)


ขนาดโรงเรยน

F Sig. โรงเรยนขนาด

เลก โรงเรยนขนาด

กลาง โรงเรยนขนาด

ใหญ

S.D. S.D. S.D.

ยนดตามได ๔.๕๐ ๐.๑๕ ๔.๔๖ ๐.๑๗ ๔.๔๙ ๐.๑๖ ๑.๑๖ ๐.๓๒

ยนดตามม ๔.๓๕ ๐.๒๓ ๔.๓๒ ๐.๓๐ ๔.๓๕ ๐.๒๙ ๐.๒๓ ๐.๗๙

ยนดตามควร ๔.๔๗ ๐.๑๕ ๔.๔๕ ๐.๒๒ ๔.๔๗ ๐.๑๘ ๐.๒๗ ๐.๗๖

คาเฉลยโดยรวมทกดาน ๔.๔๔ ๐.๑๔ ๔.๔๑ ๐.๑๘ ๔.๔๔ ๐.๑๗ ๐.๖๔ ๐.๕๓

จากตารางท ๔.๙ ผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามขนาดโรงเรยน โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว โดยภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว

ตารางท ๔.๑๐ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร

จาแนกตามอาชพบดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) (n=๓๕๓)


อาชพบดา

F Sig. รบราชการ/

พนกงานของรฐ พนกงาน

บรษทเอกชน คาขาย เจาของกจการ เกษตรกร อน ๆ


ยนดตามได ๔.๔๙ ๐.๑๕ ๔.๔๘ ๐.๒๐ ๔.๕๕ ๐.๑๒ ๔.๔๗ ๐.๑๗ ๔.๔๕ ๐.๑๖ ๔.๕๐ ๐.๑๓ ๐.๙๑ ๐.๔๗ ยนดตามม ๔.๓๗ ๐.๒๔ ๔.๓๔ ๐.๔๑ ๔.๒๙ ๐.๑๕ ๔.๓๐ ๐.๒๗ ๔.๓๒ ๐.๑๖ ๔.๓๓ ๐.๒๓ ๐.๗๙ ๐.๕๖ ยนดตามควร ๔.๔๔ ๐.๑๗ ๔.๔๙ ๐.๒๑ ๔.๕๒ ๐.๐๙ ๔.๔๗ ๐.๑๖ ๔.๕๗ ๐.๑๘ ๔.๕๑ ๐.๑๖ ๓.๐๖ ๐.๐๑*

คาเฉลยโดยรวมทกดาน ๑๗๗ ๔.๔๓ ๐.๑๔ ๔.๔๔ ๐.๒๓ ๔.๔๕ ๐.๐๘ ๔.๔๑ ๐.๑๗ ๔.๔๔ ๐.๑๐ ๔.๔๕ ๐.๒๓ ๐.๙๕

* มนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

จากตารางท ๔.๑๐ ผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามอาชพบดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว โดยภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา นกเรยนมเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ ดานยนดตามควร แตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

๑๒๒

๑๒๓

เพอใหเหนความแตกตาง ผวจยไดทาการเปรยบเทยบความแตกตางเปนรายคตามวธ LSD (Least Significant Difference) ดงผลการเปรยบเทยบความแตกตางรายค ตามตารางท ๔.๑๒

ตารางท ๔.๑๑ แสดงผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรม ดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร

จาแนกตามอาชพบดา ดานยนดตามควร (n=๓๕๓)



รบราชการ/พนกงานของรฐ

พนกงานบรษท เอกชน

คาขาย เจาของกจการ

เกษตรกร อน ๆ

. ๔.๔๔ ๔.๔๙ ๔.๕๒ ๔.๔๗ ๔.๕๗ ๔.๕๑ รบราชการ/พนกงานของรฐ ๔.๔๔ - ๐.๐๙ ๐.๐๗ ๐.๓๖ ๐.๐๑* ๐.๐๐* พนกงานบรษทเอกชน ๔.๔๙ - ๐.๕๗ ๐.๗๑ ๐.๑๗ ๐.๖๓ คาขาย ๔.๕๒ - ๐.๔๒ ๐.๔๖ ๐.๗๘

เจาของกจการ ๔.๔๗ - ๐.๑๓ ๐.๔๒

เกษตรกร ๔.๕๗ - ๐.๒๕

อน ๆ ๔.๕๑ - *มนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

จากตารางท ๔.๑๑ ผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามอาชพบดา ดานยนดตามม พบวา นกเรยนทบดามอาชพรบราชการ/พนกงานของรฐ มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ แตกตางกบนกเรยนทบดามอาชพเกษตรกร และอาชพอนๆ อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

๑๒๕

ตารางท ๔.๑๒ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร

จาแนกตามอาชพมารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) (n=๓๕๓)

เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของ

นกเรยน

อาชพมารดา

F Sig. รบราชการ/

พนกงานของรฐ พนกงาน

บรษทเอกชน คาขาย เจาของกจการ เกษตรกร อน ๆ


ยนดตามได ๔.๔๘ ๐.๑๕ ๔.๔๘ ๐.๒๐ ๔.๕๙ ๐.๑๑ ๔.๔๗ ๐.๑๗ ๔.๕๑ ๐.๑๒ ๔.๕๑ ๐.๑๓ ๑.๔๘ ๐.๒๐ ยนดตามม ๔.๓๗ ๐.๒๓ ๔.๓๔ ๐.๔๑ ๔.๒๕ ๐.๑๐ ๔.๓๐ ๐.๒๗ ๔.๓๐ ๐.๑๔ ๔.๓๓ ๐.๒๔ ๑.๐๐ ๐.๔๒ ยนดตามควร ๔.๔๕ ๐.๑๗ ๔.๔๙ ๐.๒๑ ๔.๕๑ ๐.๐๕ ๔.๔๗ ๐.๑๖ ๔.๕๓ ๐.๑๓ ๔.๕๐ ๐.๑๖ ๑.๖๑ ๐.๑๖

คาเฉลยโดยรวมทกดาน ๔.๔๓ ๐.๑๔ ๔.๔๔ ๐.๒๓ ๔.๔๕ ๐.๐๖ ๔.๔๑ ๐.๑๗ ๔.๔๕ ๐.๐๖ ๔.๔๕ ๐.๑๓ ๐.๒๐ ๐.๙๖

จากตารางท ๔.๑๒ ผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามอาชพมารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว โดยภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว ๑๒๔

๑๒๖

ตารางท ๔.๑๓ แสดงผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามสถานภาพของบดา

มารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) (n=๓๕๓)

เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของ

นกเรยน

สถานภาพของบดามารดา

อยดวยกน หยากน บดาเสยชวต มารดาเสยชวต อยกบญาต F Sig.


ยนดตามได ๔.๕๐ ๐.๑๖ ๔.๔๖ ๐.๑๒ ๔.๕๑ ๐.๑๖ ๔.๕๐ ๐.๑๖ ๔.๕๐ ๐.๑๖ ๐.๘๔ ๐.๕๐ ยนดตามม ๔.๓๕ ๐.๒๓ ๔.๔๑ ๐.๒๕ ๔.๒๘ ๐.๒๗ ๔.๔๓ ๐.๒๑ ๔.๒๗ ๐.๓๔ ๓.๑๕ ๐.๐๑* ยนดตามควร ๔.๔๗ ๐.๑๘ ๔.๔๕ ๐.๑๗ ๔.๔๔ ๐.๑๗ ๔.๕๙ ๐.๑๔ ๔.๔๘ ๐.๑๗ ๒.๑๘ ๐.๐๗

คาเฉลยโดยรวมทกดาน ๔.๔๔ ๐.๑๕ ๔.๔๔ ๐.๑๓ ๔.๔๑ ๐.๑๖ ๔.๕๐ ๐.๑๑ ๔.๔๒ ๐.๑๙ ๑.๒๒ ๐.๓๐

จากตารางท ๔.๑๓ ผลการเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามสถานภาพของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว โดยภาพรวม พบวา นกเรยนมเจตคตไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดาน พบวา ดานยนดตามม นกเรยนมเจตคตแตกตางกนอยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

เพอใหเหนความแตกตาง ผวจยไดทาการเปรยบเทยบความแตกตางเปนรายคตามวธ LSD (Least Significant Difference) ดงผลการเปรยบเทยบความแตกตางรายค ตามตารางท ๔.๑๕ ๑๒๕

๑๒๖

ตารางท ๔.๑๔ แสดงผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรม ดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร

จาแนกตามสถานภาพของบดามารดา ดานยนดตามม (n=๓๕๓)



. ๔.๓๕ ๔.๔๑ ๔.๒๘ ๔.๔๓ ๔.๒๗

อยดวยกน ๔.๓๕ - ๐.๐๙ ๐.๓๓ ๐.๒๕ ๐.๐๓* หยากน ๔.๔๑ - ๐.๐๘ ๐.๘๑ ๐.๐๐* บดาเสยชวต ๔.๒๘ - ๐.๑๒ ๐.๘๙ มารดาเสยชวต ๔.๔๓ - ๐.๐๓* อยกบญาต ๔.๒๗ -

*มนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

จากตารางท ๔.๑๔ ผลการวเคราะหเปรยบเทยบความแตกตางรายคของเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามสถานภาพของบดามารดา ดานยนดตามม พบวา นกเรยนทมสถานภาพบดามารดาอยดวยกน มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ แตกตางกบนกเรยนทมสถานภาพอยกบญาต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕ นกเรยนทมสถานภาพบดามารดาหยากน มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ แตกตางกบนกเรยนทมสถานภาพอยกบญาต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕ นกเรยนทมสถานภาพมารดาเสยชวต มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ แตกตางกบนกเรยนทมสถานภาพอยกบญาต อยางมนยสาคญทางสถตทระดบ .๐๕

๑๒๗

ตารางท ๔.๑๕ สรปโดยภาพรวมการวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน

ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเพศ เกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา

(n = ๓๕๓)

สถานภาพสวนบคคล

ยนดตามได ยนดตามม ยนดตามควร

เปนไปตาม สมมตฐาน

ไมเปน ไปตาม

สมมตฐาน



สมมตฐาน



สมมตฐาน ๑. เพศ ๒. เกรดเฉลยรวมทกวชา ๓. ขนาดโรงเรยน ๔. อาชพบดา ๕. อาชพมารดา ๖. สถานภาพของบดามารดา

จากตารางท ๔.๑๖ สรปผลการทดสอบสมมตฐานไดดงน ๑. ดานยนดตามได นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ทมเพศ เกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดาตางกน มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษไมแตกตางกน ไมเปนไปตามสมมตฐาน ๒. ดานยนดตามม นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครทมเพศ ขนาดโรงเรยน อาชพบดา และอาชพมารดา มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษแตกตางกน ไมเปนไปตามสมมตฐาน สวนนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครทมเกรดเฉลยรวมทกวชา และมสถานภาพของบดามารดาตางกน มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษแตกตางกน เปนไปตามสมมตฐาน ๓. ดานยนดตามควร นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ทมเพศ เกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดาตางกน มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษไมแตกตางกน ไมเปนไปตามสมมตฐาน สวนนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครทมอาชพบดาตางกน มเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษแตกตางกน เปนไปตามสมมตฐาน

บทท ๕

สรป อภปรายผลและขอเสนอแนะ จากการวจยเรอง “การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร” มวตถประสงคเพอศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง ขนาดใหญของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร และเพอศกษาเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนในโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง ขนาดใหญ ของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ดาเนนการวจยโดยวธวจยเชงสารวจ (Survey Research) เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามกบกลมตวอยางทเปนนกเรยนทกาลงศกษาอยชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓ จาก ๑๐ โรงเรยน จานวน ๓๕๓ คน วเคราะหขอมลโดยการหาความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน การทดสอบคาท (t-test) และการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way Analysis of Variance) ผลการวจยสรปไดดงน

๕.๑ สรป ๕.๑.๑ ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม เพศ ผตอบแบบสอบถามสวนใหญเปนเพศชายมากทสด จานวน ๑๙๑ คน คดเปนรอยละ ๕๔.๑๑ และเปนเพศหญงจานวน ๑๖๒ คน คดเปนรอยละ ๔๕.๘๙ เกรดเฉลยรวมทกวชา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมเกรดเฉลยรวมทกวชาระหวาง ๒.๖-๓.๐ จานวน ๑๑๒ คน คดเปนรอยละ ๓๑.๗๓ รองลงมาไดแกมเกรดเฉลยระหวาง ๑.๕-๒.๐ จานวน ๘๙ คน คดเปนรอยละ ๒๕.๒๑ มเกรดเฉลยระหวาง ๒.๑-๒.๕ จานวน ๗๓ คน คดเปนรอยละ ๒๐.๖๘ มเกรดเฉลยระหวาง ๓.๖-๔.๐ จานวน ๖๓ คดเปนรอยละ ๑๗.๘๕ และมเกรดเฉลยระหวาง ๓.๑-๓.๕ จานวน ๑๖ คน คดเปนรอยละ ๔.๕๓ ตามลาดบ ขนาดโรงเรยน ผตอบแบบสอบถามสวนใหญเปนโรงเรยนขนาดขนาดใหญ จานวน ๑๔๓ คน คดเปนรอยละ ๔๐.๕๑ รองลงมาโรงเรยนขนาดกลาง จานวน ๑๑๐ คน คดเปนรอยละ ๓๑.๑๖ และ โรงเรยนขนาดเลก จานวน๑๐๐ คน คดเปนรอยละ ๒๘.๓๓ ตามลาดบ

๑๒๙

อาชพบดา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมบดาประกอบอาชพรบราชการ/พนกงานของรฐ จานวน ๑๗๗ คน คดเปนรอยละ ๕๐.๑๔ รองลงมาไดแกบดาประกอบอาชพอน ๆ จานวน ๘๔ คน คดเปนรอยละ ๒๓.๘๐ บดาประกอบอาชพเปนพนกงานบรษทเอกชน จาวน ๔๑ คน คดเปนรอยละ ๑๑.๖๑ บดาประกอบอาชพเปนเจาของกจการ จานวน ๒๓ คน คดเปนรอยละ ๖.๕๒ บดาประกอบอาชพคาขาย จานวน ๑๖ คน คดเปนรอยละ ๔.๕๓ และ บดาประกอบอาชพเปนเกษตรกร จานวน ๑๒ คน คดเปนรอยละ ๓.๔๐ ตามลาดบ อาชพมารดา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมมารดาประกอบอาชพรบราชการ/พนกงานของรฐ จานวน ๑๘๙ คน คดเปนรอยละ ๕๓.๕๔ รองลงมาไดแกมารดาประกอบอาชพอน ๆ จานวน ๘๐ คน คดเปนรอยละ ๒๒.๖๖ มารดาประกอบอาชพเปนพนกงานบรษทเอกชน จานวน ๔๑ คน คดเปนรอยละ ๑๑.๖๑ มารดาประกอบอาชพเปนเจาของกจการ จานวน ๒๓ คน คดเปนรอยละ ๖.๕๒ มารดาประกอบอาชพคาขาย จานวน ๑๒ คน คดเปนรอยละ ๓.๔๐ และ มารดาประกอบอาชพเปนเกษตรกร จานวน ๘ คน คดเปนรอยละ ๒.๒๗ ตามลาดบ สถานภาพบดามารดา ผตอบแบบสอบถามสวนใหญมสถานภาพบดามารดาอยดวยกน จานวน ๑๘๙ คน คดเปนรอยละ ๕๓.๕๔ รองลงมาไดแก มสถานภาพบดามารดาหยากน จานวน ๗๒ คน คดเปนรอยละ ๒๐.๔๐ มสถานภาพอยกบญาต จานวน ๖๒ คน คดเปนรอยละ ๑๗.๕๖ มสถานภาพมารดาเสยชวต จานวน ๑๖ คน คดเปนรอยละ ๔.๕๓ และมสถานภาพบดาเสยชวตจานวน ๑๔ คน คดเปนรอยละ ๓.๙๗ ตามลาดบ

๕.๑.๒ เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร วเคราะหขอมลโดยการหาคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดานกพบวา มการบรหารอยในระดบมากทกดาน เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอย ไดแก ๑) ดานยนดตามได ๒) ดานยนดตามควร และ ๓) ดานยนดตามม ตามลาดบ และเมอพจารณาในประเดนขอคาถามในแตละดาน พบวา ๑) ดานยนดตามได โดยภาพรวม พบวาอยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) เมอพอแมซอสงของไมถกใจใหขาพเจาจะรสกไมพอใจ ๒) นกเรยนรสกพอใจกบฐานะของบดามารดา ๓) นกเรยนมความสขกบสงของ ๆ ตน ๔) นกเรยนรสกพอใจกบทอยอาศยในปจจบน ๕) นกเรยนรสกพอใจกบเพอนทคบ ๖) นกเรยนรสกพอใจกบสงของทพอแมซอให ๗) นกเรยนพอใจทผปกครองซอสงของราคาแพงทตนอยากได ๘) นกเรยนรสกพอใจกบจานวนเงนทบดามารดาใหมาโรงเรยนแตละวน

๑๓๐

๙) นกเรยนรสกผดหวงทกครงทพอแมซอของใหไมถกใจ ๑๐) นกเรยนมความพอใจกบสงของทกอยางทตนม ๑๑) นกเรยนรสกพอใจกบโรงเรยนทตนกาลงศกษา ๑๒) นกเรยนรสกนอยใจทตนเกดมาในครอบครวทยากจน

๒) ดานยนดตามม โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) นกเรยนมความพอใจกบสงของทตนเองหามาได ๒) นกเรยนอยากไดอะไรกจะเกบเงนซอเอง ๓) นกเรยนมความสขกบการใชชวตอยางพอเพยงกบฐานะของตน ๔) นกเรยนอยากไดอะไร ถาไมไดจะรสกเปนทกขใจมาก ๕) นกเรยนรสกพอใจทไดแบงปนสงของของตนใหกบเพอน ๆ ๖) นกเรยนพอใจกบการไดทาหนาทของตนในขณะทเปนนกเรยน ๗) นกเรยนมความสขกบการดาเนนชวตดวยสงของตนเองตามทสามารถหาไดดวยตนเอง ๘) นกเรยนภมใจทไดชวยเหลอผดอยกวา ๙) นกเรยนชอบนาสงของทเหลอใชมาประยกตใชใหเกดประโยชน และ ๑๐) นกเรยนจะไมพอใจเมอผปกครองไมใหเงนตามทตนเองตองการสาหรบการไปโรงเรยน ตามลาดบ

๓) ดานยนดตามควร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) เมอนกเรยนอยากไดสงของทมราคาแพงจะคดถงฐานะของตนกอนเสมอ ๒) นกเรยนพอใจกบการบรจาคทรพยสงของชวยเหลอผเดอดรอน ๓) นกเรยนยนดปรบปรงตนเอง เมอรสกวาตนเองทาผด ๔) นกเรยนพอใจกบเพอนทชวนไปเทยวกลางคน ๕) นกเรยนไมพอใจกบผลการเรยนของตนทสอบไดแตละครง ๖) นกเรยนกลาปฏเสธเพอนทชอบชวนไปเทยว ดม กน ๗) นกเรยนจะรสกไมพอใจเมอมใครมาตาหนผลงานของตน ๘) นกเรยนชอบแกปญหาชวตดวยตนเอ ๙) นกเรยนพอใจกบการไดทาความด ของตน และ ๑๐) เมอนกเรยนมปญหาชอบปรกษาเพอน ๆ มากกวาแกปญหาดวยตนเอง ตามลาดบ ๕.๑.๓ การวเคราะหเปรยบเทยบระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครจาแนกตามเพศ ระหวางชายและหญง โดยภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดาน กพบวา ไมแตกตางกน ๕.๑.๔ การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) ผลการวจยสรปวา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ทมเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา ตางกนมเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ ไมแตกตางกน

๑๓๑

๕.๒ อภปรายผล จากการวจยเรอง “การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร” ไดขอสรปทมประเดนทสาคญและนาสนใจสมควรนามาอภปรายผล ดงน

๕.๒.๑ เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร วเคราะหขอมลโดยการหาคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดานกพบวา มการบรหารอยในระดบมากทกดาน เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอย ไดแก ๑) ดานยนดตามได ๒) ดานยนดตามควร และ ๓) ดานยนดตามม ตามลาดบ และเมอพจารณาในประเดนขอคาถามในแตละดาน พบวา ๑) ดานยนดตามได โดยภาพรวม พบวาอยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) เมอพอแมซอสงของไมถกใจใหขาพเจาจะรสกไมพอใจ ๒) นกเรยนรสกพอใจกบฐานะของบดามารดา ๓) นกเรยนมความสขกบสงของ ๆ ตน ๔) นกเรยนรสกพอใจกบทอยอาศยในปจจบน ๕) นกเรยนรสกพอใจกบเพอนทคบ ๖) นกเรยนรสกพอใจกบสงของทพอแมซอให ๗) นกเรยนพอใจทผปกครองซอสงของราคาแพงทตนอยากได ๘) นกเรยนรสกพอใจกบจานวนเงนทบดามารดาใหมาโรงเรยนแตละวน ๙) นกเรยนรสกผดหวงทกครงทพอแมซอของใหไมถกใจ ๑๐) นกเรยนมความพอใจกบสงของทกอยางทตนม ๑๑) นกเรยนรสกพอใจกบโรงเรยนทตนกาลงศกษา ๑๒) นกเรยนรสกนอยใจทตนเกดมาในครอบครวทยากจน

๒) ดานยนดตามม โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) นกเรยนมความพอใจกบสงของทตนเองหามาได ๒) นกเรยนอยากไดอะไรกจะเกบเงนซอเอง ๓) นกเรยนมความสขกบการใชชวตอยางพอเพยงกบฐานะของตน ๔) นกเรยนอยากไดอะไร ถาไมไดจะรสกเปนทกขใจมาก ๕) นกเรยนรสกพอใจทไดแบงปนสงของของตนใหกบเพอน ๆ ๖) นกเรยนพอใจกบการไดทาหนาทของตนในขณะทเปนนกเรยน ๗) นกเรยนมความสขกบการดาเนนชวตดวยสงของตนเองตามทสามารถหาไดดวยตนเอง ๘) นกเรยนภมใจทไดชวยเหลอผดอยกวา ๙) นกเรยนชอบนาสงของทเหลอใชมาประยกตใชใหเกดประโยชน และ ๑๐) นกเรยนจะไมพอใจเมอผปกครองไมใหเงนตามทตนเองตองการสาหรบการไปโรงเรยนอ ตามลาดบซงสอดคลองกบคณธรรมของ

๑๓๒

ผลการวจยของชรนทร มงคง (๒๕๕๑) ไดทาการวจยเรอง “การจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงในโรงเรยนมธยมศกษา ภาคเหนอ” ผลการวจย พบวา ครสงคมศกษามากกวารอยละ ๕๐ ไดจดกจกรรมเสรมหลกสตร ๘ กจกรรมดงน คอ ๑) การจดกจกรรมบรการสาธารณะเกยวกบเศรษฐกจพอเพยงในชมชน ๒) การศกษาดงานในแหลงเรยนรเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง ๓) การวเคราะหกรณศกษาเรองเศรษฐกจพอเพยง ๔) การจดทาโครงงานเพอเสรมสรางพฤตกรรมเศรษฐกจพอเพยง ๕) การอภปรายขาวหรอสถานการณเรองเศรษฐกจพอเพยง ๖) การสบคนความรเรองเศรษฐกจพอเพยงกบครภมปญญาทองถน ๗) การจดปายนเทศใหความรเรองเศรษฐกจพอเพยง และ ๘) การแสดงนทรรศการทประยกตใชความรเรองเศรษฐกจพอเพยง

๓) ดานยนดตามควร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) เมอนกเรยนอยากไดสงของทมราคาแพงจะคดถงฐานะของตนกอนเสมอ ๒) นกเรยนพอใจกบการบรจาคทรพยสงของชวยเหลอผเดอดรอน ๓) นกเรยนยนดปรบปรงตนเอง เมอรสกวาตนเองทาผด ๔) นกเรยนพอใจกบเพอนทชวนไปเทยวกลางคน ๕) นกเรยนไมพอใจกบผลการเรยนของตนทสอบไดแตละครง ๖) นกเรยนกลาปฏเสธเพอนทชอบชวนไปเทยว ดม กน ๗) นกเรยนจะรสกไมพอใจเมอมใครมาตาหนผลงานของตน ๘) นกเรยนชอบแกปญหาชวตดวยตนเอง ๙) นกเรยนพอใจกบการไดทาความดของตน และ ๑๐) เมอนกเรยนมปญหาชอบปรกษาเพอน ๆ มากกวาแกปญหาดวยตนเอง ตามลาดบ

๕.๒.๒ การวเคราะหเปรยบเทยบระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครจาแนกตามเพศ ระหวางชายและหญง โดยภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดาน กพบวา ไมแตกตางกน

๕.๒.๓ การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One – Way Analysis of Variance: ANOVA) ผลการวจยสรปวา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ทมเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา ตางกนมเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ ไมแตกตางกน จากผลการวจยเรองนจะเหนวาดานการยนดตามม มคาเฉลยอยอนดบสดทายเปนสะทอนใหเหนวานกเรยนในยคปจจบนในการเรยนการสอนและการใชชวตของการเปนนกเรยน

๑๓๓

ลวนแตมคาใชจายทเปนตวเงนเขามาเกยวของดวยมาก และสงเราในสงคม สภาพแวดลอม และคานยมในสงคมทเปลยนไปตามยคสมย ทาใหเดกเกดความสนใจในคานยมการใชจายดานวตถเครองใชสอย ของใชฟมเฟอยมาก แมวาทางผปกครอง และทางครและบคลากรทางการศกษาจะพยายามปลกฝงในเรองความสนโดษและความประหยด อยเสมอแทบจะในทกกจกรรมทางการศกษา และจากผลการวจยดงกลาวมลกษณะสอดคลองหรอมบรบทเดยวกนกบงานวจยทเกยวของดงน ๑) ในงานวจยของ ชนสรา ศลานกจ ไดศกษาพฤตกรรมเชงจรยธรรมของนกเรยนชวงชนท ๓ โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยรามคาแหง ผลการวจย พฤตกรรมเชงจรยธรรมของนกเรยนชวงชนท ๓ ในแตละดาน เรยงจากมากไปหานอยไดดงน ๑. ความซอสตย ๒. ความรบผดชอบ ๓.ความสามคค ๔.การมระเบยบวนย ๕.ความเสยสละ ๖. การพงตนเอง และความขยนหมนเพยร อยในระดบมากทกขอตามลาดบ ๒) ในงานวจยของ สณย กลปยะจตร ไดศกษาการนาศล ๕ มาใชในชวตประจาวนของเยาวชนในศนยฝกและอบรมเดกและเยาวชนบานกรณา ผลการวจยพบวา การอบรมเลยงดของบดามารดา หรอผปกครอง มผลตอการนาศล ๕ มาใชในชวตประจาวนของเยาวชน เนองมาจาก สภาพสงคมและเศรษฐกจในปจจบนมราคาสนคาอปโภค บรโภคสงขน ดวยเหตนบดามารดา ตองพยายามหารายไดเพอมาจนเจอครอบครวใหไดมากทสด การอบรมดแลลกจงลดลง และการคบเพอนทเคยกระทาผดมผลตอการนาศล ๕ มาใชในชวตประจาวนของเยาวชน สบเนองมาจากเมอบดามารดาไมมเวลาอยบาน ไมเคยใหเวลาในการอบรมเลยงดเยาวชนทาใหเยาวชนไมสนใจกลบบาน และมกจกรรมรวมกบเพอนแทนทจะไปอยกบครอบครว การคบเพอนจงไมใครใหคาแนะนาทถกตอง ๓) ในงานวจยของ สนต อนจะนา ไดทาการวจยเรอง “การนาหลกความสนโดษไปประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษามหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศการาช ปการศกษา ๒๕๔๘” จากสภาพปญหาในปจจบนจะเหนไดวา นกศกษาของมหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศกราช ขาดการนาหลกธรรมทางพระพทธศาสนา คอ ความสนโดษไปใชในชวตประจาวน จงเปนเหตจงใจใหทาเรองน โดยมวตถประสงค เพอศกษาสาเหต ปจจยความสมพนธและขอเสนอแนะทเกยวกบการนาหลกธรรมไปใชของนกศกษาและมวธการวจยโดยใชแบบสอบถามจากการสมตวอยาง จานวน ๑๘๖ คน ผลการวจยพบวา นกศกษา มความรเปนสวนมาก และหลกความสนโดษทนกศกษานาไปใชในชวตประจาวนมากทสดคอ ยถาสารปปสนโดษ รองลงมา คอ ยถาพลสนโดษ นอกจากนยงพบวา นกศกษามการนาหลก ยถาลาภสนโดษมาใชนอยทสด อกทงมขอเสนอแนะจากนกศกษาวา ควรพอใจในสงทตนมอยและรจกประหยด อดออม ๔) ในงานวจยของ กลยา ศรกลาและธดารตน คณงเพยร ไดทาการวจยเรอง “การพฒนาการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรม ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง” การศกษาวจยครงนมวตถประสงคเพอศกษาแนวทางการพฒนาการจดการเรยนการสอน

๑๓๔

สอดแทรกคณธรรม จรยธรรมตามแนวเศรษฐกจพอเพยง โดยศกษาวจยเชงคณภาพ (Qualitative research) ใชเทคนคการสนทนากลม (Focus group) ตามแนวคดของ Morgan (๑๙๙๖) ซงมแนวคดหลกสาคญ คอ คนหาความจรงของเหตการณ ประเดนทตองการศกษาตามคาถามของการวจย ซงรบรใหความหมายและอธบายเฉพาะผทมประสบการณหรอมความเกยวของกบเหตการณ ดงนน ในการศกษาครงนผวจยเลอกทจะทาการสนทนากลม (Focus group) โดยการคดเลอกผใหขอมลแบบเจาะจง (Purposive sampling) ใชวธการเลอกกลมผใหขอมลโดยวธการคดเลอกจากบคคลทเขารบการประชมเชงปฏบตการ การจดการความรกบเทคนคการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรม ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง ระหวางวนท ๒๔-๒๖ ตลาคม ๒๕๕๐ ดงนน ผวจยจงคดเลอกผ ใหขอมลทมคณสมบตตามเกณฑ (Criteria) เขา ขายเปนผ รวมสนทนากลม (Participant) ผลการวจย พบวา แนวทางการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สามารถถายทอดผานวธการสอน ผลการวจยเชงปรากฏการณวทยา เกยวกบแนวทางการพฒนาการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม จรยธรรมตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง สามารถนาสการพฒนาหรอสงเสรมใหสถาบนอดมศกษาไดพฒนาบณฑตใหมคณธรรม จรยธรรม ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยงและพฒนาใหมคมอการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรมจรยธรรมทมคณภาพตอไป ๕) ในงานวจยของ ชรนทร มงคง ไดทาการวจยเรอง “การจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงในโรงเรยนมธยมศกษา ภาคเหนอ” ผลการวจยพบวา ๑. ครสงคมศกษามากกวารอยละ ๕๐ ไดจดกจกรรมเสรมหลกสตร ๘ กจกรรมดงน คอ ๑) การจดกจกรรมบรการสาธารณะเกยวกบเศรษฐกจพอเพยงในชมชน ๒) การศกษาดงานในแหลงเรยนรเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง ๓) การวเคราะหกรณศกษาเรองเศรษฐกจพอเพยง ๔) การจดทาโครงงานเพอเสรมสรางพฤตกรรมเศรษฐกจพอเพยง ๕) การอภปรายขาวหรอสถานการณเรองเศรษฐกจพอเพยง ๖) การสบคนความรเรองเศรษฐกจพอเพยงกบครภมปญญาทองถน ๗) การจดปายนเทศใหความรเรองเศรษฐกจพอเพยง และ ๘) การแสดงนทรรศการทประยกตใชความรเรองเศรษฐกจพอเพยง อยางไรกตามยงพบวาครสงคมศกษานอยกวารอยละ ๕๐ ทจดกจกรรมเสรมหลกสตรใน ๔ กจกรรม ไดแก ๑) การแสดงบทบาทสมมตหรอสถานการณจาลอง การวเคราะหภาพยนตรหรอสารคดทเกยวกบเรองเศรษฐกจพอเพยง ๒) การเขยนบนทกหรอสะทอนความคดเกยวกบพฤตกรรมเศรษฐกจพอเพยง และ ๓) การผลตสอแผนพบ แผนปาย สอวทย รณรงคเรองเศรษฐกจพอเพยง ๒. ครสงคมศกษา ไดเสรมสรางคณธรรม ๘ ประการใหกบนกเรยนในการจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยง เรยงตามลาดบความถจากนอยไปหามาก ดงน คอ ความขยน ความมน าใจ ความซอสตย ความสะอาด ความมวนย ความสขภาพ ความประหยดและความสามคค ๓. นกเรยนระดบมธยมศกษาภาคเหนอ

๑๓๕

มความรเรองเศรษฐกจพอเพยงในระดบปานกลาง ๕๓.๘๙ นกเรยนสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ ๕๗.๕๐ นกเรยนเหนวากจกรรมเสรมหลกสตรสาระเศรษฐกจพอเพยงเปนเรองทนาสนใจและมประโยชน รอยละ ๘๐.๐๘

๕.๓ ขอเสนอแนะ ๕.๓.๑ ขอเสนอแนะทควรปรบปรง สรปเปนประเดนไดดงน ๑) ดานยนดตามได ควรมการปลกฝงคานยมเกยวกบการดาเนนชวตทถกตองตามหลกเศรษฐกจพอเพยงแกเดก โดยผปกครอง ครและบคลากรทางการศกษา ใหการสนบสนนและสงเสรมอยางตอเนองในกจกรรมการเรยนการสอนทหลากหลายรปแบบ มการจดนทรรศการ การทศนศกษา หรอการเสวนาทางวชาการ เปนตน ๒) ดานยนดตามม ควรมการจดกจกรรมทสงเสรมการประหยด เสรมสรางทศนคตทดแกเดกใหรจกยนดตามสมควรแกฐานะของครอบครว เหมาะสมกบรายได มงเนนปลกฝงจากการจดกจกรรมเสรมหลกสตร การจดนทรรศการ และการทศนศกษา เปนตน ๓) ดานยนดตามควร ควรมการจดกจกรรมทสงเสรมพฤตกรรมเชงจรยธรรมแกเดก โดยมงเนนดานการมวนยในตนเอง ความประหยด ความกตญญ และความสภาพ เชน การจดกจกรรมเขาคายจรยธรรม คายพทธบตร กจกรรมสงเสรมการใชภาษาไทย เปนตน เพอสงเสรมใหเดกมเจตคตทดตอการเรยน ตอสงคม สภาพแวดลอม และคนรอบขาง ซงสงเหลานมอทธพลสงตอการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมของเดก

๕.๓.๒ ขอเสนอแนะในการทาวจยครงตอไป ๑. ควรศกษาวจยเรองการสรางจตสานกของนกเรยนโรงเรยนมธยมศกษาทตอการรประมาณตนในบรโภคสงของตามฐานะของตน ๒. ควรศกษาวจยเรองกระบวนการแกปญหาของนกเรยนโรงเรยนมธยมศกษาตอนปลายตามหลกอรยสจ ๔ ในกรงเทพมหานคร ๓. ควรศกษาวจยเรอง การพฒนาความสขของนกเรยนโรงเรยนมธยมศกษาตามหลกสนโดษดานความพงพอใจตามฐานะทางเศรษฐกจของตน

๑๓๖

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย

๑.๑ ขอมลปฐมภม

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐.กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.

มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฏกภาษาบาล ฉบบสยามรฏฐสส เตปฏก. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๕. มหามกฏราชวทยาลย. พระไตรปฏภาษาไทย ฉบบมหามกฏราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๕.

๑.๒ ขอมลทตยภม ๑.๒.๑ หนงสอ

กฤษณา ศกดศร. จตวทยาการศกษา. กรงเทพมหานคร: รวมสาสน, ๒๕๓๐. กตตพร ปญญาภญโญผล. เครองวดเจตคต เอกสารประกอบการสอน. ๒๕๔๕. (อดสาเนา) กรต บญเจอ. วกฤตเศรษฐกจกบปญหาทางโครงสรางเศรษฐกจการเมองและการปกครองปจจบน.

กรงเทพมหานคร: อนพนตเพลส, ๒๕๓๘. โกวท ประมวลพฤษ ดร. และคณะ. จรยศกษา. พมพครงท ๔, กรงเทพฯ: หางหนสวนจากดอรณ

การพมพ, ๒๕๓๒. เกยรต สทธอมร. วกฤตเศรษฐกจกบปญหาโครงสรางเศรษฐกจการเมองและการปกครองปจจบน.

กรงเทพมหานคร: อนพนตเพลส, ๒๕๔๑. คณะกรรมการจดทารายละเอยดสาระการเรยนรพระพทธศาสนากลมสาระการเรยนรสงคมศกษา

ศาสนา และวฒนธรรม. “การจดสาระการเรยนพระพทธศาสนา กลมสาระการเรยนรสงคมศกษา ศาสนาและวฒนธรรม ตามหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช ๒๕๔๔”. กรงเทพมหานคร: โรงพมพครสภาลาดพราว, ๒๕๔๕.)

จาลอง เงนด. จตวทยาสงคม. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยเกษตรศาสตร, ๒๕๒๙ ชชพ ออนโคกสง. จตวทยาการศกษา. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๒.

๑๓๗

เชดศกด โฆวาสนทธ. การวดเจตคตและบคคลกภาพ. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศรนครนทร วโรฒประสานมตร, ๒๕๒๐.

ไชย ณ พล. รารวยดวยสนโดษ. กรงเทพมหานคร: โรงพมพเคลดไทย, ๒๕๓๘. ดวงเดอน พนธมนาวน. “การวดทศนคตเพอทานายพฤตกรรม”. เอกสารการอบรมวจยชนสง

ทางพฤตกรรมศาสตร, สถาบนพฤตกรรมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ๒๕๒๙.

__________. ธรรมชาตของทศนคตกบการวดทศนคต. เอกสารการวจยชนสงทางพฤตกรรมศาสตร. กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ประสานมตร, ๒๕๒๓.

เดอน คาด. รศ..ดร. ศาสนาเบองตน. กรงเทพมหานคร: โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๔. ทวศกด ญาณประทป. พจนานกรมฉบบเฉลมพระเกยรต. พมพครงท ๑๐, กรงเทพมหานคร: วฒนา

พาณชย, ๒๕๓๐. ธญญา สนทวงศอยธยา . สถาบนครอบครวกบความเขมแขงของชมชนและสงคม .

กรงเทพมหานคร: บรษทฟาอภยจากด, ๒๕๔๕. ธารนทร นมมานเหมนท. แนวทางการแกไขวกฤตเศรษฐกจไทยของรฐบาลชวน ๒.

กรงเทพมหานคร: สานกพมพแสงดาว, ๒๕๔๔. ธระพร อวรรณโณ. จตวทยาสงคม. คณะครศาสตร จฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓. บญม แทนกว. จรยธรรมกบชวต. พมพครง ๕, กรงเทพมหานคร: โอ.เอส พรนตงเฮา, ๒๕๔๑. บศย ขนธวทย. ความสนโดษ. กรงเทพมหานคร: สานกพมพธรรมนต, ๒๕๓๘. ประเวศ วะส. ทางรอด. กรงเทพมหานคร: เจรญพรวทยาการพมพ, ๒๕๒๖. ปน มทกนต. มงคลชวต. กรงเทพมหานคร: สานกพมพ รงเรองธรรม, ๒๕๐๒.

ผาสก พงษไพจตร. เศรษฐกจการเมองไทยสมยปจจบน. กรงเทพมหานคร: สานกพมพซลคเวอรม, ๒๕๔๖.

พ.อ.ปน มทกนต. พ.อ.. กลวแกทกข. กรงเทพมหานคร: ไทยมตรการพมพ, ๒๕๒๓. พจนานกรมฉบบมตชน. บรษทมตชน จากด. กรงเทพมหานคร: สานกพมพมตชน ๒๕๔๗, พรรณ ชชย. จตวทยาการศกษา. พมพครงท ๓, กรงเทพมหานคร: เจรญกจ, ๒๕๓๘. พรรณ ช. เจตจต. จตวทยาการเรยนการสอน. พมพครงท ๔, กรงเทพมหานคร: ตนออ, ๒๕๓๘. พระเทพเวท (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๓.

๑๓๘

พระธรรมโกศาจารย (หลวงพอปญญานนทภกข). ๓๘ มงคลชวต. หลกปฏบตมงคลของคนด. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนลอธรรม. ม.ป.พ.

พระธรรมโกษาจารย. (พทธทาสภกข). คมอพนทกข. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภา, ๒๕๓๖. พระธรรมธรราช (โชดก ญาณสทธ ป.ธ. ๙). มงคล ๓๘. กรงเทพมหานคร: การพมพพระนคร,

๒๕๓๒. __________. มงคล ๓๘. พมพครงท ๖, กรงเทพมหานคร: การพมพพระนคร, ๒๕๓๒. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท. (กรงเทพมหานคร:

โรงพมพ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๘. พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). เรองทคนไทยควรเขาใจใหถก. กรงเทพมหานคร: มลนธพทธธรรม,

๒๕๓๗. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). เกณฑวนจฉยความหมายและคณคาของพทธธรรม. แสดงเมอครง

ดารงสมณศกดท พระศรวสทธโมล ณ คณะอกษรศาสตร จฬาฯ. มลนธโกมล คมทอง พมพในงานวนเกดนายโกมล คมทอง ๑ มถนายน ๒๕๑๗. พระนคร: หางหนสวนจากดศวพร, ๒๕๑๖.

พระธรรมปฏก (ประยกต ปยตโต). สมมนาสมาธและสมาธแบบพทธ. กรงเทพมหานคร: ธรรมสภาและสถาบนบนลอธรรม จดพมพ, ๒๕๔๗.

พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต). เศรษฐศาสตรแนวพทธ. กรงเทพมหานคร: สานกพมพโกมลคมทอง, ๒๕๓๘.

พระธรรมปฎก ป.อ. ปยตโต. ธรรมะกบการทางาน. กรงเทพมหานคร: บรษทสหะธรรมกจากด, ๒๕๔๕.

พระธรรมโสภณ (ฟน ปาสาทโก). สนโดษทาใหไทยลาหลงหรอ. กรงเทพมหานคร: สานกพมพไทยเกษม, ๒๕๑๙.

พระพทธปปเถระ. รปสทธปกรณนรตศาสตรภาษาบาล. กรงเทพมหานคร: ๒๕๒๗. พระมหาสมชาย ฐานวฑโฒ. มงคลชวต ฉบบทางกาวหนา. กรงเทพมหานคร: บรษทฐานการพมพ

จากด, ๒๕๔๗. พระสาสนโสภณ. คาบรรยายวชาพนฐานอารยธรรมไทย เรองพระพทธศาสนากบสงคมไทย.

กรงเทพมหานคร: สานกพมพมหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๑๕. พระโสภณคณาภรณ (ระแบบ ฐตญาโณ). ขอของใจผใฝธรรม. กรงเทพมหานคร: ศวพร, ๒๕๒๕. พทธทาสภกข. สนโดษไมเปนอปสรรคแกการพฒนา. กรงเทพมหานคร: สานกพมพภาพพมพ,

๒๕๔๑.

๑๓๙

ภมพลอดลยเดช, พระบาทสมเดจพระปรมนทรมหา. คาพอสอน : ประมวลพระบรมราโชวาทและ พระราชดารสเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง. กรงเทพฯ: โรงพมพกรงเทพ, ๒๕๕๑.

รววรรณ องคนรกษพนธ. การวดทศนคตเบองตน . ภาควชาหลกสตรและการสอน คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยบรพา, ๒๕๓๓.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. พมพครงท ๒, กรงเทพมหานคร: อกษรเจรญทศน, ๒๕๒๖.

ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน. กรงเทพมหานคร: บรษทนานมบคสพบลเลชนส จากด, ๒๕๔๒.

รงษ สทนต. ความรเรองอรยสจ ๔. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๙. รชนกร เศรษโฐ. สงคมวทยาชนบท. กรงเทพมหานคร: ไทยวฒนาพานช, ๒๕๒๘. ลวน สายยศ และ องคณา สายยศ. การวดดานเจตคตพสย. กรงเทพมหานคร: สวรยาสาสน,

๒๕๔๓. __________. การวดดานจตพสย. กรงเทพมหานคร: สวรยาสาสน การพมพ, ๒๕๔๓. วศน อนทสระ. ความสขทหาไดงาย. กรงเทพมหานคร: สานกพมพเรอนธรรม, ๒๕๔๖. วไลวรรณ ศรสงครามและคณะ. จตวทยาทวไป. กรงเทพมหานคร: บรษททรปเพลกรป, ๒๕๔๔. สมเดจพระญาณสงวร เจรญ สวฑฒโน. สนโดษ. กรงเทพมหานคร: สานกพมพอมรนทรปรน

ตงกรป, ๒๕๓๖. สมเดจพระมหาวรวงศ (พมพ ธมมธโร). มงคลยอดชวต. กรงเทพมหานคร: โรงพมพชวนพมพ,

๒๕๑๘. สมเดจพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชรญาณวโรรส. วนยมขเลม ๒. กรงเทพมหานคร: โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๒๒. สมบรณ สขสาราญ. การพฒนาตามแนวพทธ กรณศกษาพระสงฆนกพฒนา. กรงเทพมหานคร:

โรงพมพบรษทพมพสวย, ๒๕๓๐. สมพร เทพสทธา. ภาวะวกฤตในสงคมไทยในปจจบน. กรงเทพมหานคร: สภาสงเคราะหแหงประเทศ

ไทย ในพระบรมราชปถมภ, ๒๕๔๑. สมโภชน เอยมสภาษต. ทฤษฎและเทคนคการปรบพฤตกรรม. กรงเทพมหานคร: สานกพมพแหง

จฬางลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๔๙. สทธโชค วรานสนตกล. จตวทยาสงคม ทฤษฏและการประยกต. กรงเทพมหานคร: ซเอดยเคชน,

๒๕๔๖. สรางค โควตระกล. จตวทยาการศกษา. พมพครงท ๔, กรงเทพมหานคร: โอเดยนสโตร, ๒๕๔๑.

๑๔๐

เสฐยรพงษ วรรณปก. พระพทธศาสนาทศนะและวจารย. กรงเทพมหานคร: อมรนทรการพมพ, ๒๕๓๔.

เอกวทย แกวประดษฐ. การวจยเทคโนโลยการศกษา. พมพครงท ๔, กรงเทพมหานคร: สวรยาสาสน, ๒๕๔๔.

๑.๒.๒ รายงานการวจย กลยา ศรกลาและธดารตน คณงเพยร. “การพฒนาการจดการเรยนการสอนสอดแทรกคณธรรม

จรยธรรม ตามแนวปรชญาเศรษฐกจพอเพยง”. รายงานการวจย, วทยาลยพยาบาล

บรมราชชนน สรนทร สถาบนพระบรมราชชนก สานกงานปลดกระทรวงสาธารณสข.

กระทรวงสาธารณสข, ๒๕๕๑.

คมเพชร ฉตรศภกล. “การศกษาและพฒนาคณธรรมและจรยธรรมของเดกและเยาวชนไทย (ระดบมธยมศกษา)”, รายงานการวจย, กรงเทพมหานคร: มหาวทยาลยธรรมศาสตร, ๒๕๔๗

เฉลมศร อนนตพงศ “การนาความสนโดษประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษา มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย”, รายงานการวจย, (วทยาเขตนครศรธรรมาโศกราช, ๒๕๔๘), หนา ๒๕-๒๘.

ชนสรา ศลานกจ, “ศกษาพฤตกรรมเชงจรยธรรมของนกเรยนชวงชนท ๓ โรงเรยนสาธตมหาวทยาลยรามคาแหง”, รายงานวจย, คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยรามคาแหง, ๒๕๔๙.

ชรนทร มงคง. “การจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงในโรงเรยน

มธยมศกษา ภาคเหนอ”. รายงานการวจย, ภาควชามธยมศกษา คณะศกษาศาสตร

มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๕๑.

สมนก คเมอง “การสรางแบบทดสอบวดคานยมพนฐานด านประหยดและออม ส าหรบนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๑” ปรญญานพนธ กศ.ม. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒประสานมตร, ๒๕๒๗. (อดสาเนา).

สน งามประโคน และคณะ, “การศกษาคณธรรมจรยธรรมของนกศกษาในระดบอดมศกษาในกรงเทพมหานคร”, รายงานการวจย, สถาบนวจยพทธศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๖.

๑๔๑

สณย กลปยะจตร “การนาศล ๕ มาใชในชวตประจาวนของเยาวชนในศนยฝกและอบรมเดกและเยาวชนบานกรณา” รายงานการวจย, ไดรบทนสนบสนนการวจยจากสมาคมนกวจย สภาวจยแหงชาต, ๒๕๔๘.

สนต อนจะนา . “การนาหลกความสนโดษไปประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษามหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศการาช ปการศกษา ๒๕๔๘”. รายงานการวจย โครงการฝกอบรมพฒนานกวจยรนท ๓ หลกสตรท ๑ สถาบนวจยญาณสงวร, มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๘.

ไสว สดใส, “การนาความสนโดษประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษา มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย”, รายงานการวจย, วทยาเขตนครศรธรรมาโศกราช, ๒๕๔๘.

๒. ภาษาองกฤษ Nunnally. Jumc. Test and Measurement. New Yok: Mcgrawhill book, 1995.

๑๔๒

ภาคผนวก

ภาคผนวก ก บทความวจย




Asst. Prof. Dr. Somsak Boonpoo, Pali IV, M.A., Ph.D.

มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย Mahachulalongkornrajavidyalaya University

บทคดยอ การวจยเรอง “การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร” มวตถประสงคเพอศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ และเพอศกษาเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนจาแนกตามปจจยพนฐานและขนาดโรงเรยน ของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร การวจยเชงสารวจ (Survey Research) เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามกบกลมตวอยางท เปนนกเรยนทกาลงศกษาอยช นมธยมศกษาปท ๒ ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓ จาก ๙ โรงเรยน จานวน ๓๕๓ คน วเคราะหขอมลโดยการหาความถ รอยละ คาเฉลย สวนเบยงเบนมาตรฐาน การทดสอบคาท (t-test) และการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One-way Analysis of Variance) ผลการวจยสรปไดดงน ๑. ในเขตกรงเทพมหานคร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดานกพบวา นกเรยนมเจตคตในระดบมากทกดาน เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอย ไดแก ๑) ดานยนดตามได ขอทนกเรยนมเจตคตสงสด ๓ อนดบแรก คอ ๑) ยนดตามได ๒) ยนดตามม และ ๓) ยนดตามควรตามลาดบ ๒. การวเคราะหเปรยบเทยบระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานครจาแนกตามเพศ ระหวางชายและหญง โดย

๑๔๔

ภาพรวม พบวา มความคดเหนไมแตกตางกน ซงไมสอดคลองกบสมมตฐานทตงไว เมอพจารณาเปนรายดาน กพบวา ไมแตกตางกน ๓. การวเคราะหเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร จาแนกตามเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา โดยการวเคราะหความแปรปรวนทางเดยว (One– Way Analysis of Variance: ANOVA) ผลการวจยสรปวา นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร ทมเกรดเฉลยรวมทกวชา ขนาดโรงเรยน อาชพบดา อาชพมารดา และสถานภาพของบดามารดา ตางกนมเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ ไมแตกตางกน

คาหลก: เจตคต, ความรสกทคอนขางถาวรตอสงเรา, สงของ, เหตการณ, สถานการณ, ประสบการณ พฤตกรรม, สงทแสดงออกมาเพอตอบสนองตอสงเรา, ความสนโดษของนกเรยน, ความยนดพอใจตามได, ตามม, ตามควรแกฐานะ, นกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒, นกเรยนทเรยนในโรงเรยนภาครฐและเอกชน

ABSTRACT

The research entitled ‘A Study of the Attitudes toward Santosa (contenment) Behaviors of Students of Standard VIII in Bangkok’ aims to study Standard VIII students’ attitudes toward Santosa (contenment) behaviors, and to comparatively study Standard VIII students’ attitude toward Santosa (contenment) behaviors classified by basic factors and school sizes in the educational areas of Bangkok. This is a survey research. The data were collected by administering questionnaires to 353 Standard VIII students from 9 schools in the Educational Area of Bangkok in the academic year 2011. Statistics used for the data analysis are Percentage, Mean ( ), Standard Deviation (S.D.), t-test and One-Way Analysis of Variance. The results of the study were as follows: 1. Regarding the Bangkok Standard VIII students’ attitudes on the Santosa (contentment) behaviors, it was found that their attitudes, as a whole, were in a high level. When considering for each aspect, it was also found that all aspects of students attitudes were in high level in the following orders: contentment with what one gets and deserves to get, contentment with what is within one’s capacity and contentment with what is befitting.

๑๔๕

2. Regarding the result of the comparative analysis of the Bangkok Standard VIII students’ attitude toward santosa behavior classified by males and females, it was, as a whole, found that they were not significantly different in their attitudes which was not in accordance with the hypothesis set up and while individually considering, it was also found not to be significantly different. 3. Concerning the comparative analysis of the Bangkok Standard VIII students’ attitude toward the santosa (contentment) behaviors classified by Grade Points Average of all subjects, the size of schools, and parents’ occupation and status through the One-Way Analysis of Variance (ANOVA), it was found that the students who have different GPA, different sizes of schools and different parents’ occupation and status were not different in their attitudes toward Santosa (contentment) behaviours.

Keywords: Attitude, Constant emotion to stimulus, Objects, Incident, Situation, Experience, Behavior, Behavior to answer the stimulus, Students’ content, Satisfaction as one is able, Satisfaction as one has, Satisfaction as one is popper to their status, Students in secondary school, Students learn in the government and private schools

บทนา

การศกษาวจยเรองน เกดขนจากความสนใจทจะศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร กระบวนการเสรมสรางเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน เพอพฒนาจตใจแกนกเรยนมธยมศกษา ปท ๒ ในกรงเทพมหานคร และเชอมโยงนกเรยน ใหเรยนรกจกรรมตาง ๆ เขาดวยกน เปนการสรางความร ความเขาใจ พฤตกรรมการใชจายใหเกดความคมคาตามแนวทางพระพทธศาสนา เพอใหเหนคณคาการใชจายตาง ๆ ในชวตประจาวนของตนเอง และเปนการพฒนาจตใจ ปญญาของนกเรยนในกรงเทพมหานคร โดยมวตถประสงคการวจยเพอศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง ขนาดใหญของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร เพอศกษาเปรยบเทยบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนในโรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลาง ขนาดใหญ ของเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร

๑๔๖

เครองมอและวธการวจย

การวจยนเปนการวจยเชงสารวจ (Survey Research) เพอศกษา “การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร” ซงจะแสดงใหเหนถงทศนคตความสนโดษของนกเรยน ทมตอการปฏบตตน และและการใชชวตประจาวน เครองมอทใชในการวจย คอ แบบสอบถาม (Questionnaire) โดยแบงออกเปน ๒ สวน ๑. แบบสอบถามปลายปด (Closed - ended Questions) ในแบบสอบถามไดกาหนดคาตอบหลายคาตอบ เพอใหผตอบไดเลอกตอบขอทตองการใหมากทสด ประกอบดวยหวขอดงน ๑) ปจจยสวนบคคลของกลมตวอยาง ม เพศ ขนาดโรงเรยน เกรดเฉลย โดยลกษณะแบบสอบถามเปนแบบใหเลอกตอบ ๒) ปจจยทางดานการศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ลกษณะคาถามเปนแบบ Rating Scale โดยใหคะแนนเปน ๕ ระดบ คอ มากทสด มาก ปานกลาง นอย นอยทสด ผวจยไดแบงขนตอนการดาเนนการวจยดงน ๑) รปแบบการวจย ๒) ประชากรและกลมตวอยาง ๓) เครองมอทใชในการวจย ๔) การเกบรวบรวมขอมล ๕) การทดสอบเครองมอ ๖) การวเคราะหขอมล ๗) ทงนเพอทราบถงการศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ โรงเรยนขนาดเลก ขนาดกลางและโรงเรยนขนาดใหญในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ไดดาเนนการวจยเชงสารวจ (Survey Research) ๑) ศกษาคนควาจากเอกสาร (Documentary Survey) โดยการศกษาทฤษฎและแนวคดในตารา วารสาร ผลงานวจย วทยานพนธ ตลอดจนเอกสารตาง ๆ เพอสรางกรอบแนวคดนาการวจยและสมมตฐาน ๒) ศกษาโดยวจยภาคสนาม (Field Survey) โดยใชแบบสอบถาม (Questionnaire) ทผวจยไดจากการทบทวนวรรณกรรม เปนเครองมอในการเกบรวบรวมขอมลทจะมาทาการวเคราะห และเกบขอมลจากนกเรยนโรงเรยนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓ จานวนประชากรและกลมตวอยาง ทใชในการวจยครงน ไดแกนกเรยนทกาลงศกษาอยชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓ โดยแบงเปน โรงเรยนขนาดเลกจานวน ๓ แหง ซงมนกเรยนตงแตจานวน ๑-๔๐๐ คน โรงเรยนขนาดกลาง จานวน ๓ แหง มนกเรยนตงแตจานวน ๔๐๑-๘๐๐ คน และโรงเรยนขนาดใหญ จานวน ๓ แหง มนกเรยนตงแต จานวน ๘๐๑ คน เปนตนไป ซงโรงเรยนทงสนมจานวน ๑๐ แหง และประชากรทงหมด จานวน ๔,๕๐๐ คน

๑๔๗

ผลการวจย จากการวจยเรอง “การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร” การดาเนนการวจยโดยวธวจยเชงสารวจ (Survey Research) เกบรวบรวมขอมลโดยใชแบบสอบถามกบกลมตวอยางทเปนนกเรยนทกาลงศกษาอย ชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตพนทการศกษากรงเทพมหานคร ประจาปการศกษา ๒๕๕๓ จาก ๑๐ โรงเรยน จานวน ๓๕๓ คน ผลจาการศกษา จะเหนวาดานการยนดตามม นกเรยนใหความสาคญนอยกวาดานยนดตามได ดานยนดตามม ทงนกเรยนชายและนกเรยนหญง หรอแทบจะไมสนใจเรอง อาจจะไมเขาคาวายนดตามม หมายถงอะไร สะทอนใหเหนวานกเรยนในยคปจจบน เปนสงคมวตถบรโภคนยม ตามกระแสเทคโนโลย ใชชวตของการเปนนกเรยนลวนแตมคาใชจายทฟมเฟอยมาก แมวาทางผปกครอง และทางครและบคลากรทางการศกษาจะพยายามปลกฝงในเรองความสนโดษและความประหยด อยเสมอแทบจะในทกกจกรรมทางการศกษา แตนกเรยนกใหความสาคญดานวตถนยม หรอสงคมบรโภคนยม มหนามตาในสงคมเพอนนกเรยนดวยกน เปนการยกฐานะใหเทยมเทากบคนอน สวนผปกครองกสงเสรมบตรหลานใหเกดคานยมทผดใชจายทฟมเฟอยมากเกนความจาเปนสาหรบวยแหงการเรยน และสงเราในสงคม สภาพแวดลอม และคานยมในสงคมทเปลยนไปตามยคสมย ทาใหเดกเกดความสนใจในคานยมการใชจายดานวตถเครองใชสอยของใชฟมเฟอยมากสงเหลาน สะทอนใหเหนวา สงคมไทยกาลงกาวเขาสยคบรโภคนยมตามกระแสโลกสมยใหม

อภปรายผลการวจย จากการวจยเรอง “การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร” ไดขอสรปทมประเดนทสาคญและนาสนใจสมควรนามาอภปรายผล ดงน เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ใน เขตกรงเทพมหานคร วเคราะหขอมลโดยการหาคาเฉลย ( ) และสวนเบยงเบนมาตรฐาน (S.D.) ระดบเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขตกรงเทพมหานคร โดยภาพรวม พบวา อยในระดบมาก เมอพจารณาเปนรายดานกพบวา มการบรหารอยในระดบมากทกดาน เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอย ไดแก ๑) ดานยนดตามได ๒) ดานยนดตามควร และ ๓) ดานยนดตามม ตามลาดบ ดงน ๑. ดานยนดตามได นกเรยนมความคดเหนทดตอความสนโดษวา และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) เมอพอแมซอ

๑๔๘

สงของไมถกใจใหขาพเจาจะรสกไมพอใจ ๒) นกเรยนรสกพอใจกบฐานะของบดามารดา ๓) นกเรยนมความสขกบสงของ ๆ ตน ๔) นกเรยนรสกพอใจกบทอยอาศยในปจจบน ๕) นกเรยนรสกพอใจกบเพอนทคบ ๖) นกเรยนรสกพอใจกบสงของทพอแมซอให ๗) นกเรยนพอใจทผปกครองซอสงของราคาแพงทตนอยากได ๘) นกเรยนรสกพอใจกบจานวนเงนทบดามารดาใหมาโรงเรยนแตละวน ๙) นกเรยนรสกผดหวงทกครงทพอแมซอของใหไมถกใจ ๑๐) นกเรยนมความพอใจกบสงของทกอยางทตนม ๑๑) นกเรยนรสกพอใจกบโรงเรยนทตนกาลงศกษา ๑๒) นกเรยนรสกนอยใจทตนเกดมาในครอบครวทยากจน

๒. ดานยนดตามม นกเรยนมความคดเหนทดตอความสนโดษวา และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) นกเรยนมความพอใจกบสงของทตนเองหามาได ๒) นกเรยนอยากไดอะไรกจะเกบเงนซอเอง ๓) นกเรยนมความสขกบการใชชวตอยางพอเพยงกบฐานะของตน ๔) นกเรยนอยากไดอะไร ถาไมไดจะรสกเปนทกขใจมาก ๕) นก เรยนรสกพอใจทไดแบงปนสงของของตนใหกบเพอน ๆ ๖) นกเรยนพอใจกบการไดทาหนาทของตนในขณะทเปนนกเรยน ๗) นกเรยนมความสขกบการดาเนนชวตดวยสงของตนเองตามทสามารถหาไดดวยตนเอง ๘) นกเรยนภมใจทไดชวยเหลอผดอยกวา ๙) นกเรยนชอบนาสงของทเหลอใชมาประยกตใชใหเกดประโยชน และ ๑๐) นกเรยนจะไมพอใจเมอผปกครองไมใหเงนตามทตนเองตองการสาหรบการไปโรงเรยน ตามลาดบ

๓. ดานยนดตามควร นกเรยนมความคดเหนทดตอความสนโดษ และเมอพจารณาเปนรายประเดนแตละขอคาถาม เรยงลาดบตามคาเฉลยจากมากไปหานอยดงน ๑) เมอนกเรยนอยากไดสงของทมราคาแพงจะคดถงฐานะของตนกอนเสมอ ๒) นกเรยนพอใจกบการบรจาคทรพยสงของชวยเหลอผเดอดรอน ๓) นกเรยนยนดปรบปรงตนเอง เมอรสกวาตนเองทาผด ๔) นกเรยนพอใจกบเพอนทชวนไปเทยวกลางคน ๕) นกเรยนไมพอใจกบผลการเรยนของตนทสอบไดแตละครง ๖) นกเรยนกลาปฏเสธเพอนทชอบชวนไปเทยว ดม กน ๗) นกเรยนจะรสกไมพอใจเมอมใครมาตาหนผลงานของตน ๘) นกเรยนชอบแกปญหาชวตดวยตนเอ ๙) นกเรยนพอใจกบการไดทาความดของตน และ ๑๐) เมอนกเรยนมปญหาชอบปรกษาเพอน ๆ มากกวาแกปญหาดวยตนเอง ตามลาดบ จากผลการวจยเรองนจะเหนวาดานการยนดตามม มคาเฉลยอยอนดบสดทายเปนสะทอนใหเหนวานกเรยนในยคปจจบนในการเรยนการสอนและการใชชวตของการเปนนกเรยนลวนแตมคาใชจายทเปนตวเงนเขามาเกยวของดวยมาก และสงเราในสงคม สภาพแวดลอม และคานยมในสงคมทเปลยนไปตามยคสมย ทาใหเดกเกดความสนใจในคานยมการใชจายดานวตถเครองใชสอย ของใชฟมเฟอยมาก แมวาทางผปกครอง และทางครและบคลากรทางการศกษาจะ

๑๔๙

พยายามปลกฝงในเรองความสนโดษและความประหยด อยเสมอแทบจะในทกกจกรรมทางการศกษา และจากผลการวจยดงกลาวมลกษณะสอดคลองหรอมบรบทเดยวกนกบงานวจยทเกยวของในงานวจยของ สนต อนจะนา ไดทาการวจยเรอง “การนาหลกความสนโดษไปประยกตใชในชวตประจาวนของนกศกษามหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศการาช ปการศกษา ๒๕๔๘” จากสภาพปญหาในปจจบนจะเหนไดวา นกศกษาของมหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศกราช ขาดการนาหลกธรรมทางพระพทธศาสนา คอ ความสนโดษไปใชในชวตประจาวน จงเปนเหตจงใจใหทาเรองน โดยมวตถประสงค เพอศกษาสาเหต ปจจยความสมพนธและขอเสนอแนะทเกยวกบการนาหลกธรรมไปใชของนกศกษาและมวธการวจยโดยใชแบบสอบถามจากการสมตวอยาง จานวน ๑๘๖ คน ผลการวจยพบวา นกศกษามความรเปนสวนมาก และหลกความสนโดษทนกศกษานาไปใชในชวตประจาวนมากทสดคอ ยถาสารปปสนโดษ รองลงมา คอ ยถาพลสนโดษ นอกจากนยงพบวา นกศกษามการนาหลกยถาลาภสนโดษมาใชนอยทสด อกทงมขอเสนอแนะจากนกศกษาวา ควรพอใจในสงทตนมอยและรจกประหยด อดออม สอดคลองกบงานวจยของ ชรนทร มงคง ไดศกษาเรอง “การจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงในโรงเรยนมธยมศกษา ภาคเหนอ” ผลการวจยพบวา ๑. ครสงคมศกษามากกวารอยละ ๕๐ ไดจดกจกรรมเสรมหลกสตร ๘ กจกรรมดงน คอ ๑) การจดกจกรรมบรการสาธารณะเกยวกบเศรษฐกจพอเพยงในชมชน ๒) การศกษาดงานในแหลงเรยนรเกยวกบเศรษฐกจพอเพยง ๓) การวเคราะหกรณศกษาเรองเศรษฐกจพอเพยง ๔) การจดทาโครงงานเพอเสรมสรางพฤตกรรมเศรษฐกจพอเพยง ๕) การอภปรายขาวหรอสถานการณเรองเศรษฐกจพอเพยง ๖) การสบคนความรเรองเศรษฐกจพอเพยงกบครภมปญญาทองถน ๗) การจดปายนเทศใหความรเรองเศรษฐกจพอเพยง และ ๘) การแสดงนทรรศการทประยกตใชความรเรองเศรษฐกจพอเพยง อยางไรกตามยงพบวาครสงคมศกษานอยกวารอยละ ๕๐ ทจดกจกรรมเสรมหลกสตรใน ๓ กจกรรม ไดแก ๑) การแสดงบทบาทสมมตหรอสถานการณจาลอง การวเคราะหภาพยนตรหรอสารคดทเกยวกบเรองเศรษฐกจพอเพยง ๒) การเขยนบนทกหรอสะทอนความคดเกยวกบพฤตกรรมเศรษฐกจพอเพยง และ ๓) การผลตสอแผนพบ แผนปาย สอวทย รณรงคเรองเศรษฐกจพอเพยง ๒. ครสงคมศกษา ไดเสรมสรางคณธรรม ๘ ประการใหกบนกเรยนในการจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยง เรยงตามลาดบความถจากนอยไปหามาก ดงน คอ ความขยน ความมนาใจ ความซอสตย ความสะอาด ความมวนย ความสขภาพ ความประหยดและความสามคค ๓. นกเรยนระดบมธยมศกษาภาคเหนอ มความรเรองเศรษฐกจพอเพยงในระดบปานกลาง ๕๓.๘๙ นกเรยนสวนใหญเปนเพศหญง รอยละ ๕๗.๕๐ นกเรยนเหนวากจกรรมเสรมหลกสตรสาระเศรษฐกจพอเพยงเปนเรองทนาสนใจและมประโยชน รอยละ ๘๐.๐๘

๑๕๐

จากผลการวจยเรองนจะเหนวาดานการยนดตามม มคาเฉลยอยอนดบสดทายเปนสะทอนใหเหนวานกเรยนในยคปจจบนในการเรยนการสอนและการใชชวตของการเปนนกเรยนลวนแตมคาใชจายทเปนตวเงนเขามาเกยวของดวย และสงเราในสงคม สภาพแวดลอม และคานยมในสงคมทเปลยนไปตามยคสมย ทาใหเดกเกดความสนใจในคานยมการใชจายดานวตถเครองใชสอย ของใชฟมเฟอยมาก แมวาทางผปกครอง และทางครและบคลากรทางการศกษาจะพยายามปลกฝงในเรองความสนโดษและความประหยด อยเสมอแทบจะในทกกจกรรมทางการศกษาดวย

ขอเสนอแนะ จากผลการวจยครงนซงมขอเสนอแนะทควรปรบปรงจากผลการวจยและจากขอคดเหนของผตอบแบบสอบถามซงสรปเปนประเดนไดดงน ๑. ดานยนดตามได ควรมการปลกฝงคานยมเกยวกบการดาเนนชวตทถกตองตามหลกเศรษฐกจพอเพยงแกเดก โดยผปกครอง ครและบคลากรทางการศกษา ใหการสนบสนนและสงเสรมอยางตอเนองในกจกรรมการเรยนการสอนทหลากหลายรปแบบ มการจดนทรรศการ การทศนศกษา หรอการเสวนาทางวชาการ เปนตน ๒. ดานยนดตามม ควรมการจดกจกรรมทสงเสรมการประหยด เสรมสรางทศนคตทดแกเดกใหรจกยนดตามสมควรแกฐานะของครอบครว เหมาะสมกบรายได มงเนนปลกฝงจากการจดกจกรรมเสรมหลกสตร การจดนทรรศการ และการทศนศกษา เปนตน ๓. ดานยนดตามควร ควรมการจดกจกรรมทสงเสรมพฤตกรรมเชงจรยธรรมแกเดก โดยมงเนนดานการมวนยในตนเอง ความประหยด ความกตญญ และความสภาพ เชน การจดกจกรรมเขาคายจรยธรรม คายพทธบตร กจกรรมสงเสรมการใชภาษาไทย เปนตน เพอสงเสรมใหเดกมเจตคตทดตอการเรยน ตอสงคม สภาพแวดลอม และคนรอบขาง ซงสงเหลานมอทธพลสงตอการเปลยนแปลงทศนคตและพฤตกรรมของเดก

เอกสารอางอง ชรนทร มงคง. “การจดกจกรรมเสรมหลกสตรสาระการเรยนรเศรษฐกจพอเพยงในโรงเรยน

มธยมศกษา ภาคเหนอ”. รายงานการวจย, ภาควชามธยมศกษา คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๕๑.

สนต อนจะนา. “การนาหลกความสนโดษไปประยกตใชในชวตประจาว นของนกศกษามหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย วทยาเขตศรธรรมาโศการาช ปการศกษา ๒๕๔๘”. รายงานการวจย โครงการฝกอบรมพฒนานกวจยรนท ๓ หลกสตรท ๑ สถาบนวจยญาณสงวร, มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๘.

ภาคผนวก ข ตารางกจกรรมสงเสรมคายคณธรรมจรยธรรมดานการใชจาย

วนแรก

๐๙.๐๐ น. จดแถวแบงกลม ๐๙.๓๐ น. พธเปด ๑๐.๐๐ น. มอบตวเปนศษย ๑๐.๓๐ น. แนะนาวทยากร ๑๑.๐๐ น. กฎกตกามารยาท ๑๑.๓๐ น. อาหารกลางวน ๑๒.๓๐ น. เตรยมความพรอม ๑๓.๐๐ น. เวยนฐาน ๑๖.๐๐ น. พกอาบนา ๑๗.๐๐ น. อาหารเยน ๑๘.๐๐ น. ทาวตรเยน จงกรมสมาธ ๑๙.๓๐ น. เตรยมความพรอม ๒๐.๐๐ น. ธรรมสไลด ๒๒.๐๐ น. พกผอน

วนทสอง ๐๕.๐๐ น. ตน ทาภารกจสวนตว ๐๕.๓๐ น. โยคะ ทาวตรเชา จงกรมสมาธ ๐๖.๓๐ น. พก ๐๗.๐๐ น. อาหารเชา

๐๘.๓๐ น. เตรยมความพรอม ๐๙.๐๐ น. กจกรรมนาปญญา ๑๑.๐๐ น. อาหารกลางวน ๑๒.๓๐ น. เตรยมความพรอม ๑๓.๓๐ น. กจกรรมนาปญญา / ธรรมะนนทนาการ ๑๕.๐๐ น. ปญหาวยรน / การเลยบแนบ คานยมแฟชน/คานยมสงคม ๑๖.๐๐ น. พกอาบนา ๑๗.๐๐ น. อาหารเยน ๑๘.๓๐ น. ทาวตรเยน จงกรมสมาธ ๑๙.๓๐ น. ธรรมะนนทนาการ ๒๐.๓๐ น. กตญญราลก ๒๒.๐๐ น. ฝกฝนกายใจ

วนทสาม

๐๕.๐๐ น. ตน ทาภารกจสวนตว ๐๕.๓๐ น. ทาวตรเชา จงกรมสมาธ ๐๖.๐๐ น. เขยนเรยงความ ๐๖.๓๐ น. พก ๐๗.๐๐ น. อาหารเชา ๐๘.๐๐ น. พทธบตรอยากร (ตอบคาถาม)

๐๘.๓๐ น. เตรยมความพรอม อานสนทรพจน ๐๙.๓๐ น. ผาปากเลส / อาลาอาลย / ประเมนผล ๑๑.๐๐ น. อาหารกลางวน ๑๒.๓๐ น. พธปด

พฤตกรรมนกเรยนกอนเขารวมกจกรรม คานยมเลยนแบบ ๑. คานยมในการเลยนแบบจากพฤตกรรม ๒. ซอสนคาเลยนแบบจากคนดง นกรอง ดารา เพอความมนใจของตนเอง ๓. ซอสนคาจากคนทหนาเชอถอ ๔. ซอสนคาเพอใหเขากบเพอนๆ ได

คานยมแฟชน ๑. ไดเปนเจาของสนคาตามแฟชนทาใหมความมนใจ ๒. มการวางแผนการใชเงนเพอซอสนคาตามแฟชน ๓. ครอบครองสนคาตามแฟชน เพอน ๆ จะไดยอมรบ มกแขงขนสะสมสนคาตามแฟชน ๔. ชอบใจทเปนเจาของแฟชนตาง ๆทผอนเหนแลวประทบใจ

๑๕๑

คานยมทางสงคม ๑. ครอบครองสงของตามกระแสทางสงคม ไมไดคานงการใชงาน แตใชตามกระแสนยม ๒. ไดครอบครองสงของทกระแสสงคมนยมแลว มความ สขจากการไดเปนเจาของ ๓. ใชจายฟ มเฟอย เพอใหไดสงของทนยมในกลม เพอน ๆ ๔. ใชจายเกนฐานนะตวเอง แตทาใหเพอน ๆ ยอมรบ ในกลม

0พฤตกรรมนกเรยนขณะเขารวมกจกรรม คานยมเลยนแบบคนดง จากการสงเกตพฤตกรรมขณะเขารวมกจกรรมวนทสอง มการสมภาษณกลมตวอยาง เรองการเลยบแบบ ถอวาเปนสงจาเปนในสงคมเพอน ๆ เพอปรบใหเขากบสงคมคนดง และภมใจ เมอไดเลยนแบบคนดง

คานยมแฟชน แฟชนมบทบาทตอการดารงชวตของนกเรยน การแตงกาย เสอผา ยหอดง กระเปาหร โทรศพท สงเหลานเปนวฒนธรรมผดๆ ของสงคมไทยเรา คนมกจะตดสนคนอนดวยเสอผา สงของทใช เปนสงคมหรเลศ เปนทยอมรบ จง

ตองทาทกอยางเพอใหสงเหลานมา เพอใหไดครอบครอง เปนคานยมของนกเรยนในปจจบน

คานยมทางสงคม วยรนไทยจะพฤตกรรมคานยมทางสงคม โดยเฉพาะ กระแสของลตททาใหคนธรรมดาเปนดาราได ทวยรนกาลงฮตในสงคมนกเรยน สงเหลานไดรบการถายทอดจากคน และสอตาง ๆ เมอมการสมภาษณนกเรยน กไดรบคาตอบวา เลยนแบบคนดง อาจจะไดเปนดารา ได การแสดงความเปนตวตน ทกคนตองแครเรา ทกคนตองสนใจเรา กระแสสงคมเปนอยางไร เราตองเกาะตดและ เพอใหเปนทสนใจของเพอนๆ เปนทยอมรบ ของเพอนo

พฤตกรรมทเปลยนหลงการเชารวมกจกรรม คานยมเลยนแบบ จากการสงเกตพฤตกรรมนกเรยน เมอไดรบการอบรมและเขารวมกจกรรม วทยากรแนะนา ชใหเหนคณคา การไมยดตดกระแสทางสงคม แตใหพจารณาความเปนตวตน จะมความสขกบใชชวตในสงคมปจจบน นกเ รยนมทศนคต ทด และจะปรบเปลยนพฤตกรรม หลงจากสนสดโครงการกจกรรมของโรงเรยน

คานยมแฟชน จากการสงเกต และสมภาษณนกเรยนวา การเขารวมกจกรรมทางโรงเรยน มความคดเหนเปนอยางไร เมอเขารวมกจกรรมแลว ตระหนกเหนคณคาของเงนทพอแมหามาไดดวยความเหนอยยากลาบาก อยากใหลกไดเรยนหนงสอเหมอนเพอน ๆ ทาใหนกเรยนมทศนคตมมมอง และเหนคณคาของเงน และลดการใชจายตามกระแฟชน จากกลมตวอยางทสมภาษณมา

คานยมทางสงคม กอนเขารวมกจกรรมคานยมทางสงคมเปนสงจาเปน เปนสวนหนงของชวตของนกเรยน เ มอ เขา รวมกจกรรมแลว มทศนะคต เป ลยนไป พฤตกรรมจะลดลง พจารณา สงไหนควรทา สงไหนไมควรทา สงไหนควรซอ และไมควรซอ ไมจาเปนตองตามกระแสสงคม สามารถลดคาใชจายผปกครองได

๑๕๒

๑๕๓

ผนวก ค แบบสอบถามเพอการวจย

เรอง การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒ ในเขต

กรงเทพมหานคร *************

คาชแจง ดวยคณะครศาสตร สาขาวชาบรหารการศกษาและกจการคณะสงฆ มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย มความประสงคจะทราบความคดเหน หรอความรสกของนกเรยนทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษ จงขอความรวมมอจากนกเรยนในการตอบแบบสอบถามทแนบมาพรอมแลวน คาตอบนกเรยนจะไมมผลกระทบแกนกเรยนแตประการใด ผวจยจะเกบคาตอบของนกเรยนไวเปนความลบ จะนาไปใชประโยชนเพอการวจยเทานน จงขอใหนกเรยนตอบดวยความรสกหรอความคดเหนทแทจรงของนกเรยน การวจยจะเปนไปไมได ถาไมไดรบความรวมมอจากนกเรยน จงขอขอบใจสาหรบความคดเหนอนมคายงของนกเรยนลวงหนามา ณ โอกาสนดวย ขอขอบใจทใหความรวมมอในการตอบแบบสอบถามครงน

๑๕๔

แบบสอบถาม ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผตอบแบบสอบถาม

คาชแจง ใหทาเครองหมาย ลงในชอง ทตรงกบความคดเหนและความเปนจรงของทาน

๑. เพศ ๑. ชาย ๒. หญง

๒. เกรดเฉลยรวมทกวชา ในปการศกษา ๒๕๕๒ (กรณาเขยนตวเลขใหชด) ...............................................................................

๓. ขนาดโรงเรยน ๑. โรงเรยนขนาดเลก ๒. โรงเรยนขนาดกลาง ๓. โรงเรยนขนาดใหญ

๔. อาชพบดา.........................................................................................

๕. อาชพมารดา ....................................................................................

๖. สถานภาพของบดามารดา ๑. อยดวยกน ๒. หยากน ๓. บดาเสยชวต ๔. มารดาเสยชวต ๕. อยกบญาต

๑๕๕

ตอนท ๒ เจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยน คาชแจง ขอความตอไปนทงหมดม ๓๓ ขอ ใหนกเรยนทาเครองหมาย ลงในชองทตรงกบ

ความรสกหรอความคดเหนของนกเรยนในแตละขอ

การศกษาเจตคตทมตอพฤตกรรมดานความสนโดษของนกเรยนชนมธยมศกษาปท ๒

ในเขตกรงเทพมหานคร

ระดบความคดเหน เหนดวย

อยางยง

เหนดวย

ไมแนใจ

ไมเหนดวย


อยางยง ๑ นกเรยนรสกพอใจกบทอยอาศยใน

ปจจบน

๒ นกเรยนรสกพอใจกบฐานะของบดามารดา

๓ นกเรยนรสกพอใจกบจานวนเงนทบดามารดาใหมาโรงเรยนแตละวน

๔ นกเรยนรสกพอใจกบสงของทพอแมซอให

๕ นกเรยนรสกพอใจกบเพอนทคบ

๖ นกเรยนรสกพอใจกบโรงเรยนทตนกาลงศกษา

๗ เมอพอแมซอสงของไมถกใจให ขาพเจาจะรสกไมพอใจ

๘ นกเรยนรสกนอยใจทตนเกดมาในครอบครวทยากจน

๙ นกเรยนรสกผดหวงทกครงทพอแมซอของใหไมถกใจ

๑๐ นกเรยนมความสขกบสงของ ๆ ตน ๑๑ นกเรยนมความพอใจกบสงของทก

อยางทตนม

๑๒ นกเรยนพอใจทผปกครองซอสงของราคาแพงทตนอยากได

๑๕๖




อยางยง

เหนดวย

ไมแนใจ



อยางยง ๑๓ นกเรยนอยากไดอะไรกจะเกบเงนซอ

เอง

๑๔ นกเรยนอยากไดอะไร ถาไมไดจะรสกเปนทกขใจมาก

๑๕ นกเรยนรสกพอใจทไดแบงปนสงของ ๆ ตนใหกบเพอน ๆ

๑๖ นกเรยนชอบนาสงของทเหลอใชมาประยกตใชใหเกดประโยชน

๑๗ นกเรยนภมใจทไดชวยเหลอผดอยกวา ๑๘ นกเรยนมความสขกบการดาเนนชวต

ดวยสงของตนเองตามทสามารถหาไดดวยตนเอง

๑๙ นกเรยนจะไมพอใจ เ มอผ ปกครองไมใหเงนตามทตนเองตองการสาหรบการไปโรงเรยน

๒๐ นกเรยนพอใจกบการไดทาหนาทของตนในขณะทเปนนกเรยน

๒๑ นกเรยนมความสขกบการใชชวตอยางพอเพยงกบฐานะของตน

๒๒ นกเรยนมความพอใจกบสงของทตนเองหามาได

๒๓ นกเรยนพอใจกบเพอนทชวนไปเทยวกลางคน

๒๔ นกเรยนกลาปฏเสธเพอนทชอบชวนไปเทยว ดม กน

๑๕๗




อยางยง

เหนดวย

ไมแนใจ



อยางยง ๒๕ เมอนกเรยนอยากไดสงของทมราคาแพง

จะคดถงฐานะของตนกอนเสมอ

๒๖ นกเรยนไมพอใจกบผลการเรยนของตนทสอบไดแตละครง

๒๗ นกเรยนชอบแกปญหาชวตดวยตนเอง ๒๘ เมอนกเรยนมปญหาชอบปรกษาเพอน ๆ

มากกวาแกปญหาดวยตนเอง

๒๙ นกเรยนพอใจกบการไดทาความดของตน

๓๐ นกเรยนจะรสกไมพอใจเมอมใครมาตาหนผลงานของตน

๓๑ นกเ รยนพอใจกบการบรจาคทรพยสงของชวยเหลอผเดอดรอน

๓๒ นกเรยนยนดปรบปรงตนเอง เมอรสกวาตนเองทาผด

๑๕๘

ภาคผนวก ง รปภาพกจกรรมดาเนนการวจย

๑๕๙

๑๖๐

๑๖๑

๑๖๒

ประวตผวจย

๑. ชอ- สกล (ภาษาไทย) ผชวยศาสตราจารย ดร. สมศกด บญป (ภาษาองกฤษ) Assistant Profersor Dr. Somsak Boonpoo

๒. ทอยปจจบน บานเลขท ๙๙/๔๗๔ หมบานประดบดาว ถนนราชพฤกษ ตาบลทาอฐ อาเภอปากเกรด จงหวดนนทบร ๑๑๑๒๐ โทรศพท ๐๘๑-๘๓๘-๒๔๑๖ อเมล [email protected] ๓. ททางาน - คณะครศาสตร มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย อ.วงนอย จ.พระนครศรอยธยา - ศนยวดศรสดาราม เขตบางกอกนอย กรงเทพมหานคร ๑๐๗๐๐

๔. ตาแหนงปจจบน - หวหนาภาควชาบรหารการศกษาและกจการคณะสงฆ - ผอานวยการหลกสตร พธ.ด. สาขาวชาพทธบรหารการศกษา - กรรมการสภาวชาการ

๕. ประวตการศกษา - น.ธ.เอก, ป.ธ. ๔ - ประกาศนยบตรพเศษครมธยม (พ.ม.) - พธ.บ. (รฐศาสตร) - M.A. (รฐศาสตร) - Ph.D (สงคมวทยา)

๖. ประสบการณการทางาน - อาจารยโรงเรยนเมธพทยา จงหวดพจตร - กรรมการตรวจชาระพระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาฯ - หวหนาฝายการเจาหนาท กองกลาง สานกงานอธการบด มจร. - หวหนาฝายการคลงและพสด กองกลาง สานกงานอธการบด มจร. - อาจารยประจาคณะครศาสตร - ศกษาดงานทประเทศสหรฐอเมรกา พ.ศ. ๒๕๔๒ - ศกษาดงานทเขตปกครองพเศษฮองกง พ.ศ.๒๕๕๓

๑๖๓

- ศกษาดงานทประเทศสงคโปร พ.ศ.๒๕๕๔ - ศกษาดงานทประเทศเกาหลใต พ.ศ.๒๕๕๔ - ศกษาดงานทประเทศญปน พ.ศ.๒๕๕๕ ผลงานทางวชาการ - พระสงฆกบการศกษาไทย - การศกษาในพระพทธศาสนา - หลกพทธธรรม ๑ - การบรหารการเงนและงบประมาณในโรงเรยน - การบรหารงบประมาณ - พระพทธศาสนากบการศกษา - นโยบายและการวางแผนการศกษา

รายงานการวิจัย - Thai-Explore

Documents