սան ստեֆանոյի պայմ.

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԱՐՑԻՄԻՋԱԶԳԱՅՆԱՑՈՒՄԸ

- Բալկանյան ժողովուրդներիազգային ազատագրական շարժումների վերելքը եւ Մերձավոր Արեւելքում միջազգային

1877-1878 . հակասությունների սրումը թթ հանգեցրին հերթական- : ռուս թուրքականպատերազմի Ռուսաստանը հանդես եկավ

, բալկանյան քրիստոնյա ժողովուրդներիպաշտպանությամբ որպեսզի ուժեղացնի իրազդեցությունը Բալկաններում եւ Սեւ

:ծովիավազանում 1876 . . թ դեկտեմբերին Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ Կ

Պոլսում մեծտերությունների դեսպանները սուլթանին , , ներկայացրին մի նախագիծ որով Բուլղարիային Բոսնիային ու

: Հերցոգովինայինտրվելու էր ինքնավարություն Սակայն : սուլթանը հրաժարվեց ընդունել այդ նախագիծը

` 1877 . 12- Դապատրվակ դարձնելով Ռուսաստանը թ ապրիլի ին : պատերազմ հայտարարեցԹուրքիային Ռուսական բանակը

, 1878 . 8- Բալկաններում ջախջախեց թուրքերին թ հունվարի ին . : գրավեց Ադրիանապոլիսը եւ շարժվեց Կ Պոլսի ուղղությամբ

Կովկասյան ճակատում նույնպես հաջողությունը ռուսների : , , , կողմն էր Նրանք գրավեցին Բայազետը Արդահանը Կարսը

Էրզրումը եւազատագրեցին Արեւմտյան Հայաստանի մեծ: մասը Նմանպայմաններում սուլթանը ստիպված էր

:զինադադարխնդրել

Կովկասյան ռազմաճակատում ռուսական բանակը ` գլխավորում էին մի շարք հայ գեներալներ Միքայել

- , - , -Լորիս Մելիքովը Գրիգոր Լորիս Մելիքովը Արշակ Տեր, , Ղուկասովը Հովհաննես Լազարեւը Բեհբութ

, , Շելկովնիկովը Հակոբ Ալխազովը Ստեփան: Քիշմիշեւը Այս իրողություննարեւմտահայերի կողմից ընկալվում էր որպես ռուսահայերի կողմից

: ուղարկված օգնություն Ռուսական զենքիփայլուն հաղթանակներնարեւմտահայերի գիտակցության

, մեջամրապնդեցինայն գաղափարը որ Ռուսաստանի օգնությամբ կարող ենազատագրվել

: , թուրքական լծից Այդ էրպատճառը որ արեւմտահայերը ռուսական բանակին ցույցտվեցին

, ռազմական նյութական ու բարոյական մեծ: աջակցություն Թուրքական բռնապետությունից

` ազատագրվելու հույսով ռուսական բանակին էին 40.000 :միացել ավելի քան հայ կամավորներ

, , Ցավոք դեպքերը զարգացան ոչ հայ ժողովրդի օգտին իսկպատերազմից հետոարեւմտահայերի համար

: սկիզբառավաղետալի ժամանակաշրջան Հայ ժողովրդիազատագրության ճանապարհին հայտնվեց

` անհաղթահարելիխոչընդոտ մեծտերություններիհակասությունները: Անգլիան չէր կարող թույլ տալ Հայաստանի գրավումը

, Ռուսաստանի կողմից քանի որ դրանով վերջինիս առջեւ կբացվեին Մերձավոր Արեւելք եւ Հնդկաստան

: տանող ճանապարհները Ուստի Անգլիանամեն ինչ, արեց որպեսզի Ռուսաստանը հրաժարվի

:Հայաստանում գրավածտարածքներից

Սան Ստեֆանոյի պայմանագրի

Ստորագրումը 1877 - - թ իապրիլին սկսված ռուս թուրքականպատերազմի

1878 - 19- , ավարտին՝ թ իփետրվարի ին Սան Ստեֆանո , ծովափնյաավանում հայ մեծահարուստ Առաքել Դադյանի

ամառանոցում հաշտությանպայմանագիր կնքվեց :Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ

- 29 Սան Ստեֆանոյիպայմանագիրը բաղկացած էր, 16- : հոդվածից որի րդ կետը վերաբերում էր հայերին

. « , Նրանումասվում էր Հաշվիառնելով որ ռուսական զորքերի դուրսբերումը Հայաստանից կարող էառիթտալ

, բախումների և բարդությունների Բարձր Դուռը( ) Թուրքիան պարտավորվում է հայաբնակ մարզերում

անհապաղ կենսագործել բարենորոգումներ ևապահովել »:հայերիանվտանգությունը քրդերից ու չերքեզներից

6 Բարենորոգումներըպետք է կատարվեին ամսվա, , ընթացքում մինչև ռուսական զորքերի դուրսբերումը

և դրանց մասին թուրքերըպետք է հաշվետու լինեին : ռուսական կողմին Թուրքիանպարտավորվում էր

1410 . . Ռուսաստանին վճարել մլն ռ, ռազմատուգանք որի մեծ մասը (1100 .մլն ռ )

փոխանակվում էրտարածքային զիջումներով, քանի որԹուրքիանանկարող էր վճարել հսկա

, ռազմատուգանք Ռուսաստանին էինանցնում, , , :Կարսը Արդահանը Բաթումը Բայազետը

16- : րդ հոդվածը ոգևորեց հայությանը Այնտեղ առաջինանգամ օգտագործվում էր Հայաստան

, , անվանումը ևԹուրքիանխոստովանում էր որ իր :տարածքում կան հայաբնակ մարզեր

25- , Ըստ րդ հոդվածի ռուսական զորքը դուրս էր 6 , բերվելու ամսում եթե իրագործվեինայդ

:բարենորոգումները

Այդպես սկզբնավորվեց Հայկական հարցի : դիվանագիտականպատմությունը

Սուլթան Աբդուլ Համիդ II- , ը հասկանալով Հայկական , հարցի դերը մեծտերությունների քաղաքականության մեջ որոշեց յուրովի լուծել Հայկական հարցը՝ Արևմտյան

Հայաստանում և Օսմանյան կայսրության հայաբնակ , վայրերում կազմակերպելով հայերի զանգվածային ջարդեր

300 . :որոնց զոհ դարձավավելի քան հզ մարդ

1895 - 11- թ ի մայիսի ին Կոստանդնուպոլսում Մեծ, Բրիտանիայի Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի դեսպանները օսմանյան կառավարությանը , , , ներկայացրին հայկականՎան Էրզրում Բիթլիս

, Դիարբեքիր ՍվասևԽարբերդ նահանգներում , բարենորոգումների շատ չափավոր ծրագիր որը

: կոչվեց Մայիսյան Չնայած սուլթանական , կառավարությունն ընդունեցայդ ծրագիրը բայց

: 1908 - չիրագործեց Ավելին՝ թ ի երիտթուրքական հեղաշրջումից հետո կայսրության նորաթուխ

ղեկավարությունը որդեգրեց նույն՝ պանթուրքիզմի, 1909 - ծրագիրը և թ իապրիլին իրագործեց

( ` ) կիլիկիահայության հատկապես Ադանայի, 30 . :կոտորածը որին զոհ գնացավելի քան հզ մարդ

1914 - 26- թ ի հունվարի ին Ռուսաստանի գործուն մասնակցությամբ կնքված նորպայմանագրով՝

երիտթուրքական կառավարությունըպարտավորվում էր բարենորոգումներ իրականացնել Արևմտյան

, Հայաստանում սակայն բռնկված Առաջին (1914–18 .) աշխարհամարտը թթ ի չիք դարձրեց նաև

:այդ ծրագիրը , Երիտթուրքերը պատերազմի մեջ մտնելով

Գերմանիայի կողմից և օգտվելովպատերազմական, իրավիճակից մերձճակատային շրջաններից հայերին տեղահանելու պատրվակով կազմակերպեցին ու

1,5 իրականացրինավելի քան մլն հայերի բռնագաղթն : ու կոտորածը Արևմտյան Հայաստանը գրեթե

, ամբողջովին զրկվեց բնիկազգաբնակչությունից :Կիլիկիան հայաթափվեց

(1878)Բեռլինի կոնգրես , 1878 . 1- ( 13) Բեռլինի կոնգրես թ հունիսի ից հունիսի առ հուլիսի1- (13) , ը կայացած միջազգային կոնգրես որը Մեծ

- Բրիտանիայի և Ավստրո Հունգարիայի ջանքերիարդյունքում - հրավիրվել էր Սան Ստեֆանոյիպայմանագրի վերանայման

նպատակով Բեռլինում։ Մասնակիցպետություններն էին՝, , , -Ռուսաստանը Օսմանյան կայսրությունը Անգլիան Ավստրո

, , Հունգարիան Ֆրանսիան ԻտալիանևԳերմանիան։ Կոնգրեսնավարտվել է

, փաստաթղթի ընդունմամբ որը պատմության մեջ մտել է Բառլինի

( ) դաշնադրություն տրակտատ անունով։ Կոնգրեսիարդյունքներից

, մեկնայն էր որ Արևմտյան Հայաստանի հարցը միջազգային

դիվանագիտության մեջ մտավ « »որպես Հայկական հարց ։

- Բեռլինի դաշնադրությունում Սան Ստեֆանոյի 16- պայմանագրի րդ հոդվածիփոխարեն մտցվել է նոր

61- , . « հոդված՝ րդը որտեղասված էր հետևյալը Բարձր Դուռը հանձն էառնում հայաբնակ վայրերումանհապաղ

իրագործել տեղականպահանջներից բխող բարեփոխումներ ևապահովել հայերիանվտանգությունը

քրդերից ու չերքեզներից։ Այդ նպատակով ձեռնարկված միջոցառումների մասին նապարտավոր էպարբերաբար

, հաղորդել պետություններին որոնքպետք է հսկեն դրանց» գործադրությունը ։ Սակայնայդ հոդվածի իրագործման

հսկողությունը դրվում էր վեհաժողովի մասնակից բոլոր , պետությունների վրա ինչը վերջիններիս հնարավորություն

էրտալիս միջամտելու Թուրքիայի ներքին գործերին։

Վեհաժողովը պարտավորեցնում էր

Ռուսաստանին իր զորքերն անհապաղ դուրս բերել

գրավվածտարածքներից և ոչ մի երաշխիք չէրտալիս

61- րդ հոդվածի կենսագործման համար։

, « » Բացիայդ Հայաստան բառըփոխարինվում էր

« » Հայկական մարզեր և« » Հայաբնակ վայրերբառակապակցություններո

վ։ Այսինքն՝ օսմանյան կողմն ազատվում էրայդ

երկրամասը հայերի -հայրենիք ընդունելու Սան

Ստեֆանոյիպայմանագրիձևակերպումից։ Ռուսաստանին էր

, անցնում Կարսի մարզը իսկ Ալաշկերտն ու Բայազետը հանձնվում էին

Թուրքիային։

« Քանի դեռ Հայկական հարցը , , լուծված չէ այն շարունակ ինչպես

, դամոկլյան սուր կճոճվի , Թուրքիայի գլխավերևում մինչև վերջապեսասիականԹուրքիայի

, համար կդառնա նույնը ինչ Հունական կամ Բուլղարական

հարցն է եղել եվրոպական »:Թուրքիայի համար

,Յոհաննես Լեփսիուս գերմանացի հոգևորականև

հասարակական գործիչ