Համաշխարհային պատերազմ

Համաշխարհային պատերազմ

Համաշխարհայինպատերազմներըեղել եներկուսը, առաջինը 1914թ հուլիսի28-ից մինչև 1918թնոյեմբերի11, երկրորդը 1939 սեպտեմբերի 1-իցմինչև 1945թսեպտեմբերի 2:

Առաջին համաշխարհային պատերազմիպատճառներըԱռաջին աշխարհամարտիսկսվելու առիթը Ավստրո-Հունգարիայի գահաժառանգՖրանց Ֆերդինանդիսպանությունն էր սերբազգայնականների կողմից՝ 1914 թ-ի հունիսի 28-ին Սարաևոյում: Ավստրո-Հունգարիանպատերազմ հայտարարեցՍերբիային: Ռուսաստանըզորահավաք սկսեց: 1914 թ-իօգոստոսի 1-ին Գերմանիանպատերազմ հայտարարեցՌուսաստանին, օգոստոսի 3-ին՝Ֆրանսիային: Գերմանականզորքերը Բելգիայի տարածքովհարձակվեցին Ֆրանսիայի վրա: Պահանջելով չխախտել Բելգիայիչեզոքությունը՝ օգոստոսի 4-ինԱնգլիան պատերազմհայտարարեց Գերմանիային: Հոկտեմբերի 29-ին գերմանա-ավստրիական խմբավորմանըմիացավ Թուրքիան:

Ֆրանց-Ֆերդինանդի սպանությունից հետո Ավստրո-Հունգարիան մի շարք անընդունելի պայմաններներկայացրեց Սերբիային։ Ֆրանց Իոսիֆինպատակն էր ներկայացված վերջնագրիպայմանների չկատարումը որպես առիթօգտագործելով պատերազմհայտարարել սերբերին, սակայն Ռուսաստանի խորհրդով Սերբիան համաձայնեց կատարել դրանք։ Չնայաց դրան՝ Ավստրո-Հունգարիան հուլիսի 28-ինպատերազմհայտարարեց Սերբիային։Գերմանիանվերջնագրերներկայացրեց Ֆրանսիային ու Ռուսաստանին։Ֆրանսիայից նապահանջում էր չեզոքությունպահպանել, Ռուսաստանից՝ չեղյալ համարելհայտարարած համընդհանուր զորահավաքը։

2 վերջնագրերն էլմերժվեցին:Ֆրանսիան կարծումէր, որ վերջնագրիընդունմանդեպքում Վիլհելմը կպահանջի իրեն հանձնել նաևսահմանայինամրությունները։ Այսվերջնագրերիմերժումները որպես առիթօգտագործելով՝ Գերմանիանպատերազմհայտարարեց օգոստոսի3-ին Ֆրանսիային, իսկօգոստոսի 1-ին` Ռուսաստանին ։ՄեծԲրիտանիանպահանջեց Գերմանիայիցհաշվիառնել Բելգիայի չեզոքությունը։

Մերժումստանալով՝ Անգլիան մտավպատերազմիմեջ Գերմանիայի դեսպանինհանձնածվերջնագրով, որում ասվումէր.

«Նորին Մեծությանկառավարությունը կարծումէ, որ 1914 թ. օգոստոսի 4-իերեկոյան ժամը 23-ից երկուերկրների միջևպատերազմական դրությունէ »:

Այս ամսաթիվն էլհամարվում է 1-ինհամաշխարհայինպատերազմի սկիզբը։

Պետությունների գլխավորնպատակները

Ֆրանսիայինպատակները

1)Լուծել 1870թ.Գերմանիայից կրածպարտության վրեժը:

2) Պահպանելեվրոպականգերտերությանկարգավիճակը:

Ֆրանսիան ուզում էրվերադարձնել 1871 թ-ինԳերմանիայի գրավածԷլզասն ուԼոթարինգիան ևզավթել Սաարի ածխիավազանը:

Մեծ Բրիտանիայինպատակները

1) Պահպանել իրգաղութները:2) Խլել Գերմանիայիցնրաազդեցությանոլորտները:

Անգլիան ծրագրել էրկործանել իրամենավտանգավորմրցակցին՝ Գերմանականկայսրությունը, Թուրքիայից զավթելՄիջագետքն ուՊաղեստինը, ամրանալԵգիպտոսում ևպահպանել իրգաղութայինկայսրությունը:

Ռուսաստանինպատակները

1) ՎերջնականապեսհաստատվելԲալկաններում ևԱնդրկովկասում:

2) Խլել ՕսմանյանԹուրքիայից Բոսֆորի ևԴարդանելի նեղուցները։

Ռուսաստանըցանկանում էր գրավելԳալիցիան ու ԱրևմտյանՀայաստանը, կործանելՕսմանյանկայսրությունը, դուրս գալՄիջերկրական ծով:

Քառյակ դաշինքիպետությունների նպատակը

Գերմանիայինպատակները

1) Ձեռք բերել նորգաղութներ:2) Հաստատել իրգերիշխանությունըԵվրոպայում:

Գերմանիան, նպատակադրվելով տիրապետողդիրք գրավելԵվրոպայում, ձգտում էրպարտության մատնելԱնգլիային, Ֆրանսիային,Բելգիային ուՀոլանդիային, զավթելնրանցգաղութները, մասնատելՌուսաստանը:

Օսմանյանկայսրությաննպատակը

Իրագործել իրվաղեմի ծրագիրը՝ստեղծել ՄեծԹուրանը:

Որոշել էր գրավելԿովկասը, Ղրիմը, ԻրանիԱտրպատականնահանգը, ՄիջինԱսիան և իրագործելիր պանթուրքականծրագիրը:

Ավստրո-Հունգարիայինպատակը

Նվաճել և իրենենթարկեցնել ողջԲալկանյանթերակղզին: Մտադիր էր զավթելՍերբիան ուՉեռնոգորիան:

Իտալիայինպատակը(պատերազմի կեսից դուրսեկավ Քառյակդաշինքից և մտավԱնտանտի մեջ)

Ընդլայնել գաղութներիտարածքը:

Բուլղարիայինպատակը(պատերազմիկեսից մտավՔառյակ դաշինքիմեջ)

Ամրացնել իրդիրքերըԵվրոպայում:

Առաջին համաշխարհայինպատերազմի ընթացքը

Հետզհետե ավելանում էրպատերազմի մասնակիցներիթիվը. աշխարհի 59 պետություններիցպատերազմին մասնակցումէր 38-ը. պատերազմնընդգրկել էր Եվրոպայի, Ասիայի և Աֆրիկայի ավելիքան 4 մլն կմ2 տարածք` շուրջ1,5 մլրդ բնակչությամբ(երկրագնդի բնակչության87%-ը)։ Ռազմականգործողություններն ընթանումէին մոտ մեկ տասնյակռազմաբեմերում, սակայնգլխավոր ճակատներըերկուսն էին՝Արևմտաեվրոպականը, որըֆրանս-գերմանականսահմանով ու Բելգիայովձգվում էր մոտ 700 կմ, ևԱրևելաեվրոպականը(ռուսականը), որն անցնում էրռուս-գերմանական ու ռուս-ավստրիական սահմաններիերկայնքով։

Կարևոր էր նաև Կովկասյանճակատը, որտեղ մարտականգործողություններն ընթանումէին Սև ծովից մինչև Ուրմիալիճը՝ 720 կմ երկարությամբ։ 1914 թ-ի ամենամեծճակատամարտը տեղի էունեցել Մառն և Էն գետերիշրջանում, որտեղ 2 կողմիցմասնակցեց 1,5 մլնմարդ, զոհվեց և վիրավորվեց600 հզ-ըֈ Ֆրանս-անգլիականզորքերը կանգնեցրինգերմանական զորքերիհարձակումը դեպի Փարիզ ևհակառակորդին ստիպեցիննահանջել մինչև Էն գետը։ Արևմտյան ճակատում սկսվեցդիրքային պատերազմ։ Օգոստոսի վերջինԳերմանիային պատերազմհայտարարած Ճապոնիանսկսեց Խաղաղ օվկիանոսումզավթել գերմանականտիրույթները և հպատակեցնելՉինաստանը։

Կովկասյան ռազմաճակատում1914 թ-ի դեկտեմբերի 9-ից մինչև1915 թ-ի հունվարի 5-ըՍարիղամիշի մոտ ռուսականբանակը գլխովին ջախջախեցթուրքական 90-հզ-անոց զորքը(փրկվեց միայն 12 հզ-ը), իսկռազմական նախարար Էնվերփաշան հազիվ խուսափեցգերեվարվելուց։ Ռուսներըթուրքերին վտարեցին նաև ԻրանիԱտրպատական նահանգից։ 1915 թ-ին ռուսական զորքերիհարձակումը ծանր կացությանմատնեց Ավստրո-Հունգարիային։ Դաշնակցին օգնելու համարԳերմանիան լայնածավալհարձակում սկսեց և գրավեց լեհ-լիտվական հողերը։ Թեև ռուսները300 հզ. զոհ տվեցին, սակայնՌուսաստանը դիմակայեց։

1915 թ-ին Բալկանյան ճակատումԻտալիան, որ անցել էր Անտանտիկողմը, չկարողացավառավելության հասնել Ավստրո-Հունգարիայի նկատմամբ. վերջինս նվաճեց Չեռնոգորիան ևԱլբանիան։ Բուլղարիանպարտության մատնեցՍերբիային։ 1915 թ-ի ապրիլի 22-ին Արևմտաեվրոպականճակատում՝ Իպր քաղաքիմերձակայքում, գերմանացիներնառաջին անգամ օգտագործեցինքիմիական զենք (թունավորվեց 15 հզ. մարդ)։ 1915 թ-ի մայիսինռուսները հայ կամավորականջոկատների աջակցությամբգրավեցին Վանը։ Սակայնհուլիսին ռուսական բանակըժամանակավորապես թողեցհայկական տարածքները, որըճակատագրական եղավարևմտահայության համար։

1916 թ-ին Գերմանիան խոշորհարձակում ձեռնարկեց Վերդենիշրջանում (Արևմտյանճակատ), որտեղ կողմերըվճռական հաջողության չհասան։ «Վերդենյան մսաղացում» հակառակորդները տվեցին մոտ1,5 մլն զոհ։ Արևելյանռազմաճակատում ռուսականզորքերը պարտությանմատնեցին Ավստրո-Հունգարիային (ավելի քան 1 մլնսպանված ու վիրավոր, 400 հզ. գերի)։ Դրա շնորհիվ փրկվեցԻտալիան, որը պարտվել էրավստրիացիներից։ Կովկասյանճակատում ռուսականզորքերը, հաջող հարձակումձեռնարկելով, 1916 թ-ինգրավեցինԷրզրումը, Երզնկան, Մամախաթունը, Տրապիզոնը, Բիթլիսը և այլտարածքներ՝ հասնելովՍեբաստիայի վիլայեթ։

1916 թ-ի 2-րդ կեսին անգլո-ֆրանսիական զորքերըՍոմ գետի մոտ(Արևմտյան ճակատ) անցան հակահարձակմանև մինչև տարեվերջձգձգվածպատերազմումհասան աննշանհաջողության։ Երկուկողմից սպանվեց ուվիրավորվեց շուրջ 1 մլն300 հզ. մարդ։ Այդտեղանգլիացիներն առաջինանգամ օգտագործեցինտանկեր։

1918 թ-ի մարտ-հունիսինԱրևմտաեվրոպականռազմաճակատումգերմանական զորքերն անցանհարձակման և մեծ կորուստներիգնով հասան Մառն գետիշրջանը, որը Փարիզից հեռու է 70 կմ։ Բայց դա Գերմանիայիվերջին հաջողությունն էր։ Օգոստոսին Անտանտի զորքերըծանր պարտության մատնեցինգերմանական բանակին։ Սեպտեմբերի 26-ին անգլո-ֆրանսիական ու ամերիկյանզորքերն անցան ընդհանուրհարձակման և գերմանականբանակներին ստիպեցինհեռանալ Ֆրանսիայիտարածքից։ Սեպտեմբերի 29-ինանձնատուր եղավԲուլղարիան, հոկտեմբերի 30-ին՝ Մուդրոսի զինադադարով՝Թուրքիան, նոյեմբերի 3-ին՝Ավստրո-Հունգարիան։

Նոյեմբերի 11-ին Կոմպիենիզինադադարով Գերմանիանանձնատուր եղավ. ավարտվեցԱռաջին համաշխարհայինպատերազմը, որը տևեց 4 տարի 3 ամիս և 10 օր։ Սպանվեց մոտ 10 մլն, վիրավորվեց և խեղանդամդարձավ 20 մլն մարդ։ Վնասըմիջին հաշվով կազմեց գլխավորմասնակից երկրների ազգայինհարստության 1/3-ըֈ Պատերազմիհասցրած վնասներն ուհետևանքները քննվեցին 1919–22 թթ-ի ընթացքում, երբ Վերսալում ևՎաշինգտոնում կնքվեցինամփոփիչ պայմանագրեր։Նոյեմբերի 11-ին Կոմպիենիզինադադարով Գերմանիանանձնատուր եղավ. ավարտվեցԱռաջին համաշխարհայինպատերազմը, որը տևեց 4 տարի 3 ամիս և 10 օր։ Սպանվեց մոտ 10 մլն, վիրավորվեց և խեղանդամդարձավ 20 մլն մարդ։ Վնասըմիջին հաշվով կազմեց գլխավորմասնակից երկրների ազգայինհարստության 1/3-ըֈ Պատերազմիհասցրած վնասներն ուհետևանքները քննվեցին 1919–22 թթ-ի ընթացքում, երբ Վերսալում ևՎաշինգտոնում կնքվեցինամփոփիչ պայմանագրեր։

Երկրորդ համաշխարհայինպատերազմի պատճառները

Երկրորդ համաշխարհայինպատերազմը արդյունքն էրխոշոր պետությունների միջևքաղաքական, տնտեսական ևգաղափարական խոր ուանհաշտ հակասությունների։ Գերմանիան, Իտալիան ևՃապոնիան, գտնելով, որուժերի հարաբերակցությունըփոխվել է հօգուտիրենց, պայքար ծավալեցինաշխարհումԱնգլիայի, Ֆրանսիայի ևԱՄՆ-ի քաղաքականտիրապետող դիրքերըվերացնելու և աշխարհի նորվերաբաժանմաննպատակով։

Նրանց համար կարևոր խնդիր էր նաևԽորհրդային Միության տապալումը ևկոմունիստական վտանգի վերացումը։ ԻսկԱնգլիայի և Ֆրանսիայի հիմնականնպատակն էր պահպանել իրենցտիրապետող քաղաքական և տնտեսականդիրքերը, ձախողել «Բեռլին-Հռոմ-Տոկիո» առանցքի՝ համաշխարհայինտիրապետության հասնելու ծրագրերը։ ԱՄՆ-ն թեև պատերազմի առաջին փուլումպաշտոնապես չեզոք դիրք էրգրավում, սակայն ավելի համակիր էրանգլո-ֆրանսիական խմբավորմանը։

Երկրորդ համաշխարհայինպատերազմի ընթացքը

Պատերազմի սկզբումԳերմանիան ուներ 100-իցավել դիվիզիա, 4400 ինքնաթիռ և մոտ 100 խոշորնավեր ու սուզանավեր: 1939 թ-ի սեպտեմբերի 1-իառավոտյան գերմանականզորքերը ներխուժեցինԼեհաստան: Սեպտեմբերի 3-ին` Անգլիան ու Ֆրանսիան, ապա նաև Մեծ Բրիտանիայիդոմինիոններ Ավստրալիան, Նոր Զելանդիան, Կանադան, ՀարավաֆրիկյանՄիությունը պատերազմհայտարարեցինԳերմանիային: Սակայնփոխադարձ օգնությանպայմանագրեր ստորագրածդաշնակիցները՝ Անգլիան ևՖրանսիան, ռազմականօգնություն չցուցաբերեցինԼեհաստանին:

Գերմանիայի հարձակումիցանմիջապես հետո ԽՍՀՄ-ը ևԱՄՆ-ը հայտարարեցին իրենցչեզոքության մասին: Սեպտեմբերի կեսերին ակնհայտէր Լեհաստանիռազմաքաղաքականպարտությունը: ԽորհրդայինՄիությունը, որը պատերազմիառաջին փուլն օգտագործեց իրտարածքներն ընդարձակելու ևմիջազգային դիրքերնուժեղացնելու համար, 1939 թ-իսեպտեմբերի 17-ին զորքերըմտցրեց Լեհաստան և 12 օրումառաջ շարժվեց 250–300 կմ. գրավեց Արևմտյան Ուկրաինանու Արևմտյան Բելոռուսիան, որոնք Լեհաստանին էին անցել1920 թ-ին: 1939 թ-ի նոյեմբերիսկզբին այդ շրջանները մտան, համապատասխանաբար, Ուկրաինական և ԲելոռուսականԽՍՀ-ների կազմերի մեջ:

Խորհրդային Միությունն իրհյուսիսային սահմանների ևԼենինգրադի (այժմ՝ ՍանկտՊետերբուրգ) անվտանգություննապահովելու պատրվակով 1939 թ-ի նոյեմբերի 30-ին պատերազմսկսեց Ֆինլանդիայի դեմ, որըբողոքի մեծ ալիք առաջացրեցաշխարհում, և դեկտեմբերի 14-ինԱզգերի լիգան ԽՍՀՄ-ին, որպեսագրեսորի, վտարեց իր կազմից: Խորհրդային Միությանը մեծզոհողությունների գնովհաջողվեց հասնել որոշհաջողությունների և 1940 թ-իմարտի 12-ին ստորագրվածհաշտության պայմանագրովստանալ Կարելականպարանոցը՝ հարակիցտարածքով: Հունիսին ԽՍՀՄ-իմաս դարձան Բեսարաբիան ևՀյուսիսային Բուկովինան, որոնքպատկանում էին Ռումինիային:

1940 թ-ի ամռանը սրվեցինԼատվիայի, Լիտվայի ևԷստոնիայիհարաբերություններըԽՍՀՄ-ի հետ. ԽՍՀՄ-ըմտահոգ էր, որ նրանքկարող են դառնալԳերմանիայի, Անգլիայի ուՖրանսիայիհակախորհրդայինքաղաքականությանհենակետեր: Հունիսին այդերկրներում ԽորհրդայինՄիությանմիջամտությամբտեղիունեցան պետականհեղաշրջումներ, հաստատվեցինխորհրդային կարգեր, ևօգոստոսին բավարարվեցԽՍՀՄ-ի կազմի մեջմտնելու նրանցխնդրանքը:

Գերմանիանընդամենը 2 օրվաընթացքում՝ 1940 թ-իապրիլի 9–10-ը, գրավեց Դանիան ևՆորվեգիան: ՄայիսինԱրևմտյանռազմաճակատումկենտրոնացրեց իրգլխավոր ռազմականուժերը՝ 136 դիվիզիա(3,3 մլն զինվոր), 2600 տանկ, 3600 ինքնաթիռ ևռազմականայլտեխնիկա:

Մայիսի 10-ին գերմանականզորքերն անցանԲելգիայի, Հոլանդիայի, Լյուքսեմբուրգի սահմանները ևներխուժեցին Ֆրանսիա: Ֆրանսիական բանակըչկարողացավ լուրջդիմադրություն ցույց տալ, ևհունիսի 14-ին Փարիզըհանձնվեց, իսկ Ֆրանսիայիանձնատուր լինելու ակտըստորագրվեց հունիսի 22-ին: Անգլիայի ռմբակոծումնսկսվեց 1940 թ-ի օգոստոսին: Ամիսներ շարունակգերմանական ռազմականօդուժը ռմբակոծում էրԼոնդոնն ու բրիտանականմյուս քաղաքները: Սակայննրանց չհաջողվեց հասնելգերակայության օդում, որըհնարավորություն կտարներխուժելու Անգլիա:

Գերմանական զորքերը1940 թ-ի հոկտեմբերի 12-ին մտան Ռումինիա, որընոյեմբերի 23-ին միացավֆաշիստականխմբավորմանը (նոյեմբերի20-ին այդ խմբավորմաննէր միացելՀունգարիան), իսկ 1941 թ-ի մարտին նրանց միացավնաև Բուլղարիան: Գերմանիան ապրիլի 6-ինհարձակվեցՀարավսլավիայի ևՀունաստանի վրա: Ապրիլի 17-ին անձնատուրեղավ հարավսլավականբանակը, իսկ 29-ինգերմանական զորքերըմտանԱթենք:

1941 թ-ի 1-ին կեսինգրեթե ողջցամաքայինԵվրոպան նվաճվածկամ կախման մեջ էրֆաշիստականխմբավորումից: 1940–41 թթ-ինպատերազմականգործողությունները 2 հակադիրխմբավորումներիմիջև ծավալվեցիննաևԱֆրիկայիհյուսիսային ևարևելյանշրջաններում:

Նյութը պատրաստեցինՍարգիս

Հակոբյանը, ԱրարատՄիդոյանը և ԼևոնՍտամբոլցյանը