YAKIN DOGU UNiVERSiTESi FEN EDEBiYAT FAKULTESi
TURK nn.t VE EDEBiYATI B0LUMU
KARA KiTAP ROMANININ ~AHIS KADROSU YASEMiN TOSUNOGLU
980449
MEZUNiYET (:ALI~MASI
(:ALI~MA DANI~MANI DO<;. DR. BULENT YORULMAZ
HAZiRAN 2002 LEFKO~A
•
ONSOZ
Saym Do9. Dr. Bulent Y orulmaz tarafindan bana verilen bu bitirme cahsmasmda,
son donemin en populer kalemlerinden biri olan Orhan Pamuk'un 1990 yihnda
yayimlannns Kara Kitap adh romanmm sahis kadrosunu inceledim.
Kara Kitap, Postmodern anlatmun ideal orneklerinden biri oldugu gibi ayru
zamanda "anlatmarun anlatmasi", hikaye anlatamayanlann hikayesini anlatmasi
bakmundan 90k ilgimi cekiyordu. Daha once okuma firsatim olrnadigi icin, ben de bu
kitabi bitirme cahsmasi olarak sectim.
Kara Kitap'ta herkes birbirine hikayeler anlatiyor, aslmda hicbir ozelligi
olmayan bir avukatm kitabm sonunda Ruya ve Galip'in askiru anlatan bir Kara
Kitap'm yazan olarak karsirruza ciktrgnu goruyoruz. Bir kisinin hangi asamalardan
gecerek yazar oldugunu, onunla birlikte o asamalardan gecerek biz de ogreniyoruz.
Bitirme cahsmam bes bolumden olusmaktadir. Buna gore; l.Bolum: Kara Kitap
Romarurun Genel Ozellikleri, 2. Bolumde Birincil (Asli) Sahislar, 3. Bolumde Ikincil
(Tali) Dereceden Sahislar, 4. Bolumde Ucuncu Derecedeki Sahislar, 5. Bolumde ise;
Cahsmamm gen el ozeti, kaynakca ve romanda onemli buldugum ve Nisantasi' nda
halen cahsmakta olan Alaaddin'in dukkanmm, "Sehrikalp Apartmam' diye gecen
'Pamuk Apartmam'mn resimlerine yer vererek calismanu olusturdum.
Bu cahsmayi hazirlarken bana yardimci olan Doc. Dr. Bulent Yorulmaz'a,
bilgisayar konusunda uzman olan ve her defasmda cankurtaran gibi yetisen sevgili
Engin Akcma, bilgisayarda yazmam konusunda yardimci olan ve dairna Orhan
Pamuk'tan hoslanmadigiru soyleyen fakat Huseyin Rahmi ve Halit Ziya'mn butun
eserlerini hie bikmadan okuyan ablam Sevgi ve YDU Hukuk Fakultesi ogrencisi olan
kizkardesim Songul'e, kaynaklan tedarik etmem konusunda bana yardrmci olan YDU
Iletisim Fakultesi ogrencisi sevgili Dnal Korkmaz'a, yillar once israrla bu kitabi
okumam gerektigini soyleyen Ayhan Hoca'ya tesekkurlerimi sunanm.
KARA KiTAP'IN SAHISKADROSU
i(:iNDEKiLER
Onsoz ..•.•... - ..••...••.... h •••••••••••••••••••••••••••••••• ._······--···················· ••••••••••••••••••••••••••••••••••• 2 Giri~ 3
I.Boliim
Roman in Gen el Ozellikleri ~ 5
Kara. Ki tap' 1n Ozeti _...._ _ _ .. 7
Kara Kitap Romammn Salus Kadrosu 10
Il.Bdlilm Birincil (Asli) Sahislar
Galip' in Ozellikleri 12
Galip'in Riiya'ya Karst Hisleri 17 .. Galip' in Dig er Ozellikleri 22
Rfiya' Dill Ozellikleri 25
Celal' in Ozellikleri 33
Fatih Mehmet. U.;iincii (Mahir ikind- Mehmet)'niin Ozellikleri .••.•.•••.•••.•••.•.••.. 44
III.Bolii-m- iki-ncil (Tali}- Sahrslar
Galip, Cela! ve Riiya'nm Yakm Aile Cevresi 53,
Dede (Mehmet Sabit Bey) - Babaanne 55
Melih Amca - Suzan Yenge 56
Hale Hala 58
Vas1f.-----··--··--·-··--·--·--···--·-------·----···------················--·-·······-·--·········· .. ······················--····-------·······--··-----···--60 Celil'in Annesi 61
Anne - Baba ,- .. 62
1
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Esma Hamm 63
Kapici Ismail .. ve, Karrsi. Kamer ••••• ·-·····-·········-··-·······-··-···--·-·--····-·······-·-·····~·63 Alfiaddin .............................................................................................•.............................. 64
IV. Bdlilm - U~iincii Derecedeki Sahislar
1- Galip'in Arkadaslari
Iskender •.••.. ----·····-···-·······---········_.._ •••..•.•...•... --.-- •.•.•.•.•.•.•. ---··-···---· ---··-···- ···-·-·······--·········...66 Saim ve Karrsi Rukiye 66
Belkis. v.e Ni.hat .••.•..••••.•••.••••..•.•••.•..••.•.•••.••..••.•••.••••.•.••..• - .•..••.•.•...•.•••..•.....•.•• ~·-··--·-····-68
2- Celal' in Arkadaslari
N esatl ve Magazin Y azari 71
3- Riiya'mn Eski Arkadaslari 72
Rilya'mn Eski Kocasi 74
Diger Sahrslar ...........................................................................................••.•.•................ 7 5
V.._Boliim
(:al1~man~n Ozeti 77
Kaynakca 79
Ekler 81
2
•
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
GiRiS
1990 yilmda yayunlanan "Kara Kitap" , zenginligi, karmasikhgi ve doluluguyla
Cagdas Turk edebiyatmm uzerinde en fazla tartisrlan ve en cok okunan kitaplanndan
biri olmustur. Korsan baskilanyla birlikte satisi yuz binin uzerine cikan Kara Kitap, on
ucten fazla dile de cevrilmistir.
Hakkmda makaleler yazilan Kara Kitap, ilk yayrmlandigi zaman yalmz bir kitapti.
KI~k1rt1c1 ve sasirtici bir kitap olarak algrlandi. Gunumuzde esi, benzeri, taklitleri olan
bir kitaptir.
Kara Kitap; edebiyatumzda, 1980 sonrasi ozellikle romamrruzda asil tema olan
"yalmzhk" duygusunu islemektedir. Insamn, herseye guvenin sarsrldigr bir donemde
kendi kendisine sigmmasiru anlatan bir edebiyata donen Turk edebiyatmuz s1g
gercekcilik donemini asrmsnr. Y alruzhk temasi Turk romanmda Ahmet Hamdi
Tanpmar ile baslar ve Orhan Pamuk da gerek uslup, gerek kullandigi konu, gerek
tema acisindan Ahmet Hamdi Tanpmar'm izindedir. Taciser Beige Kara Kitap hakkinda
yazdigi "Riiyadan Kabus a: - F 'antastik. Selur Istanbul" adli makalesinde Ahmet. Ham di
Tanpmar'm Huzur romamyla Kara Kitap arasmdaki benzerlikleri anlanr.
inci Engunun Orhan Pamuk bahsinde Kara Kitap icin; "Kara Kitap adma uygun
olarak kara bir masah andrrmaktadir. Yazar Seyh Galip'in Hiisn a Ask mesnevisini,
kahramanlann basta adlan olmak uzere bazi unsurlanyla takip ederken bu buyuk klasik
eserden temelde aynhr ve eseri sonsuz bir karanliga gomulur. Husn ti Ask birligin
pesindedir, Kara Kitap ise pararnparcadir. Eserin metinlerarasi iliskileri, okuyucuyu da
bir seruveni paylasmaya cagmr. * 1 diye soz etmektedir.
1 inci Enginun; Cumhuriyet Donemi Turk Edebiyati, Ist., Dergah Yay., Haz. 2001, sy.80
3
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Yine Inci Engunun ; "Postmodern anlatirrun bir ornegi Kara Kitap'ta bir 90k
anlamsizhklann, anlamsiz unsurlann anlamh bir butune yurumesini onleyen eksiklikler
var. Boylece her okuyucu eline gecen, tamdik bir ipucunu tutarak gormek istediklerini
bu romanda bulmaktadir. Bu bakimdan eserdeki "ayna" kavramirun kullamlmas1
anlamhdir. Zira okuyucu kendi bilgisini ve hayallerini bu romanda buldugu
"ayna"lardan birine yansitmak ve onu eserin butunune hakim kilmak imkamna sahiptir.
Y azar ne yaptigmm hence farkmdadir, o yuzden _de okuyucusunu zaman zaman
kucumsemekten, hatta asagrlarnaktan kendisini alamaz. * 2 demekte eserin kendisinden
boyle soz ettirmesinin nedenini, gucunden, basansrndan kaynaklanmayrp dogrudan
yaprms oldugu kampanyalara, reklarnlara baglamaktadir.
2 Inci Enginun; a. g. e, sy. 353
4
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
I. ROLUM
ROMANIN GENEL OZELLiKLERi
Times Literaty Supplement'in "Pamuk'un Saheseri" diye nitelendirdigi Kara Kitap
iki kisnndan olusur. Birinci K1S1m 19 bolumden, Ikinci, Kisun 17 bolumden, meydana
gelir. Her bolumun kendine has bashklan vardir. Bu bashklar soyledir:
I - K1s1m;
1. Bolurn; "Galip Ruya'yi ilk Gordugunde"
2. Bolum: "Bogazin Sulan Cekildigi Zaman"
3. Bolum: "Ruya'ya Selam Soyle"
4. Bolum: "Alaaddin'in Dukkaru"
5. Bolum: "Cocukluk Bu"
6. Bolum: "Bedii Usta'nm Evlatlan"
7. Bolum: "Kafdagi'run Harfleri"
8. Bolum; "U~ Silahsorler" 9. Bolum: "Birisi Beni Takip Ediyor"
10. Bolum: "Goz"
11. Bolum: "Hafizanuzi Sinemada Kaybettik" 12. Bolum: "Opus"
13. Bolum: "Bak, Kim Geldi"
14. Bolum: "Hepimiz Onu Bekliyoruz"
15. Bolum: "Karli Gecenin Ask Hikayeleri"
16. Boli.im: "Kendim Olmaliyim"
17. Bolum: "Beni Tarudmtz mt?"
18. Bolum: "Apartman Karanhgi''
5
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
19. Bolum: "Sehir Isaretleri"
II-K1s1m;
1. Bolum: "Hayalet Ev"
2. Bolum: "Uyuyarruyor musunuz?"
3. Bolum; "Sems:-i Tebrizi'yiK.im Oldurdu?
4. Bolum: "Hikaye Anlatamayanlann Hikayesi''
5. Bolum: 'Yuzlcrdeki Bilmeceler"
6. Bolum: "Cellat ve Aglayan Yuz"
7. Bolum: "Harflerin Esran ve Esrann Kaybi''
8. Bolum: "Uzun Suren Bir Satranc Oyunu"
9. Bolum: "Ke~fu'l-Esrar"
10. Bolum: "Kahramaru Benrni~im"
11. Bolum: "Kardesim Benim"
12. Bolum: "Aynaya Girdi Hikaye"
13. Bolum: "Bir Akil Hastasi Degil, Yalmzca Sadik Bir Okurunum"
14. Bo.him: "Esrarh Resirnler"
15. Bolum: "Hikayeci Degil, Hikaye"
16. Bolum: "Sehzadenin Hikayesi"
17. Bolum: "Arna Bunlan Y azan, Ben"
Romanda bir metinlerarasi iliski vardir. Buna gore tek rakamlarla belirtilmis
bolumler romamn asli sahislanndan biri olan gazeteci Celal'in kose yazilandir.
Romm Ikinci. Kisim, "Kahramam Benmisim" adli Onuncu Bolumden itibaren Celal'in
yerine gecen Galip' in makaleleri gazetede yay1nlamr.
Kemal Atakay' a gore; "Orhan Pamuk'un baska bir metin degil de kose yazrstm
secmis olmasi 90k onemli, 9unku kose yazisi sozlu kulturden izler tasunasi, 90k cesitli
alanlardan secilen konulan islemesi, bir yonuyle kurmacanm, bir yonuyle de ger9ek
yasamm icinde yer almasi, v.b. ozellikleri acisindan 90k ozel bir tur; Turkiye'de
6
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
gen;:ekle~tirili~ bicimiyle de belki de yalmzca Turk kulturune ozgu bir metin turu."*3
diyerek makalelerin onemini vurgulamaktadir
Yine aym makalesinde; "Ancak Kara Kitap'ta yer alan kose vaztlanna haktigirmzda,
bu vazilann belli yonleriyle, bildigimiz, ah~ageldigimiz kose yazilanndan farkh
oldugunu goruyoruz: bu yazilardan bazilan klasik bir kose yazisuun smirlaruu
zorlayacak kadar uzun, bazilan tamarmyla oyku niteliginde. Orhan Pamuk bu yazilan
Celal'in kose yazilan biciminde sunarak, hem okurdaki kose yazisi imgesini harekete
geciriyor, hem de okurda bu imge nedeniyle olusabilecek beklentiyi surekli olarak
kmyor, ondan. Celal'in kose yazilanni bir baska. olcutle degerlendirmesini. istiyor."* 4
Kemal Atakay genel anlamda Celal'in kose yazilanru su sekilde niteler; "Celal'in
kose yazilannm bir yandan oteki bolumlerin dis dunyaya yonelik gercekci, somut
gondermelerine fantastik, gercekustucu, ancak son derece titiz, son derece aynntth bir
bicimde islenmis imgelerle, betimlemelerle bir karsi denge olusturdugunu, gercekci
artalan bilgilerini kendi kehanetlerinin, fantastik betimlemelerinin potansiyel olabilirligini
kamtlamada bir malzeme olarak kullandigmr soyleyebiliriz."*5
Kara Kitap'm Ozeti
Kara Kitap'm olay orgusu oldukca yalmdir. Avukat Galip, kansi Ruya tarafmdan
terk edilir. Ruya, aym zamanda Galip'in amcasi olan Melih Amca'mn k121, yani
Galip'in kuzinidir. Galip ve Ruya aym yastadirlar. Ruya ardmda on dokuz kelimeden
olusan yesil tukenmez kalemle yazilrms bir mektup birakarak sirra kadem basnustir.
Galip bunun uzerine Ruya'yi aramaya baslar. Bu arayis onu Ruya'run gecrmsme
goturur.
3 Nuket ESEN: Kara Kitap Uzerine Yazilar, Ist., Iletisim Yaynrlan, 1996, sy.43
4 Nuket ESEN: a.g.e., sy.43-44
5 Nuket ESEN: a.g.e., sy.45
7
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Milliyet Gazetesi'nde kose yazan olan Celal, Melih Amca'run ilk esinden oglu olup
Galip'in kuzeni Ruya'mn uvey agabeyidir. Gune Celal'in gazetedeki vazisim okuyarak
ba$1amak her zaman bir ahskanliguu arayis sirasinda da surduren "sadik okur" Galip,
birden Celal'in sutununda eski yaz1lannm yeniden nasildiguu farkeder. Ruya'mn
kendisini terk ettigini soylemek uzere gazeteyi arad1gmda Celal' in bir haftadir gazeteye
ugramad1g1m ogrenir. Ruya'mn once eski kocasma dondugiinu du~unur ve onu eski
kocasmm yamnda bulamaz. Sonunda Ruya'mn Celal ile birlikte olabilecegini dil$ilnen
Galip, bu kez makaleleri Ruya, Celal ve kendisine iliskin ipu~lan olarak okumaya
koyulur. Burada romamn alegorik boyutu belirlenrni$ olur. Bu arayis giderek oyle
esrarh bir sekle hurunur ki bazen Galip kendisini, bazen Celal Salik'i, bazen de kansi
Ruya'yi arar.
Galip,__ Ruya ile Celal'in, Ni~anta~'ndaki eski aile apartmam olan S_ehrikalp'teki
Celal'in can kati dairesinde saklandiklanna karar verir. Apartmamn cok uzun suredir
kapicisi ismail ve kansi Kamer' in. de onun, bu tabminini dogrulayici davramslan
uzerine Gali}? bu daireye gelir ve dairenin Celal'in orada yasadig; zamanlardaki gibi
muhafaza edilmis oldugunu gorur. Celal en son bu eve Ruya kayboldugu gun
gelmistir.
Galip artik Celal'in bu yirmi be~ y1l once ya$arkenki gibi muhafaza edilmis
dairesine yerlesir, Celal'in yerine gecerek onun giysilerini giyer, onun adma telefonlara
bakar, hatta gazeteye bile onun adma ko$e yazilanru yazar. Bu durumda yasamaktan
oldukca memnundur. Cunku butun bunlann Celal ve Ruya'mn kendisine yapt1klan bir
saka oldugundan,__ onlar bir anda ortaya cikinca hep birlikte guleceklerinden oldukca
t\\\\\\'1\I. 0 'im:ada Celal ile bulusmak isteyen esrarengiz Mehmet telefon eder. Bu ki~i
Ce\a\'in "sal11k okur\anndan'' biI\dir. Ce\a\'i en az \Ja\i~ Kallar i~i ta\\l\\\a'iia~11 \~i ad olarak Mahir ikinci ad1m ku\\anan bu emek\i a\ba~m kans1 Emine i\e Ce\a\' in _ ecmiste bir gonul maceras1 olmustur.
Celal'in yerine gecen. Galip ile, Fatih Mehmet. Ucuncu bulusma yeri belirlerler ve
Galip bulusma yerinde yanm saat bekler. Kimse gelmeyince gecenin kalan kisnuru, bir
8
•
KARA KiTAP'IN SAHISKADROSU
haftadir Celal ile gorusmek isteyen BBC televizyonculan ve yerli gazetecilerle gecirmek uzere aynhr.
Galip bu ingiliz televizyonculanyla Celal kimligiyle gorusur. Dairesine donerken,
once Celal'in bir cinayete kurban gittigini, sonra da Ruya'run yarah bir sekilde
Alaaddin'in dukkanma s1gmd1g1ru ve orada oldugunu ogrenir. MiT'in kansmasma, uzun
suren sorgulamalara ragmen cinayet aydmlanamaz. Roman 12 Eylul ihtilali doneminde sona erer.
Orhan Pamuk'un butun romanlanna toplu olarak baktig1mizda romanlarda anlaticinm
degisen kimligi dikkat ceker. Her seyi bilen otoriter, hakim anlaticryi hicbir zaman
kullanmayan Pamuk, bu yakla~1miyla tam bir ~agda~ roman yazandir
Kara Kitap bir ask romam, bir dedektiflik romam, en onemlisi bir arayism
romarudir. Bu romanda olay 90k onemli degildir. Onemli olan hikaye etme, hikaye
anlatma, anlatrnadir. Zaten eser ~u tiimcelerle biter; "Cunku hicbir sey hayat kadar
sasirncr olamaz. Y azi haric. Y azi haric, Evet tab ii, tek teselli yazi haric."
Orhan Pamuk romanmda aynnnlann uzerine insa ettigi bu metinler icinde daha
once de belirttigirn gibi Husn ii Ask'tan Mevlana'ya, Edgar Allen Poe'dan Attar'a,
Marcel Proust'tan Kaf Dagt'na, gazetecilik tarihimizden sinemaya, Tasavvuf
dusuncesinden istanbul'un binbir yuzune, politikadan cocuk dergilerine kadar
saydamayacak derecede zengin bir kultur birikimini kullamyor.
9
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
KARA KiTAP ROMANININ SAHIS KADROSU I
1-Birincil (Asli) Sah1slar:
Kara Ki tap' da gecen olaya gen el olarak bakngmnz zaman olaym Birincil
sahrslanrnn Galip, Riiya ve Celal' in oldugunu goruyoruz. Fakat roman Galip'in
Ruya'yi arayis cercevesinde kendi ben'lerini bulmasnn ve dolayisiyla kendi kisiligini
bularak yazar olmayi ogrenmesini islemektedir. Ruya ve Galip, Celal 'e gore daha silik sahislardir
Bu il<; sahsin dismda Celal ve Ruya'run olumune neden olan Fatih Mehmet
Utiincii (Mehmet, Mahir Ikinci) adli salus da romanda onemli bir role sahiptir.
Romanda Galip, Ruya, Celal ve Fatih Mehmet U<;i.inci.i'ni.in dismda kalan sahislar pek onemli bir role sahip degildir.
2,.ik.in.cil (Tali} Sah1slar:
Galip, Riiya ve Celal'in yakm aile cevreleri. Melih Amca-Suzan Yenge, Hale
Hala, Baba-Anne, Dede-Babaanne, Vas1f, Esma Hamm, Kap1c1 Ismail ve Kans1 Kamer, Alaaddin.
Bu gruptaki salnslarla ilgili bilgileri "Galip Ruya'yi ilk Gordi.igi.inde'' adh bolumden
ogreniyoruz. Tanpmar'm Huzur romanmdaki ikinci derecedeki sabrslann ozelliklerine
sahiptirler. Asli kahramanlara bagh, onlara tesir eden, sahsiyetlerin] tamamlayan, veya
etraflannda bir zemin teskil ederek onlan baska bir 1~1k icinde gosteren sahislardir
Bunlann hepsi sabit ve muayyen karakterler tasirlar. Bazilannm ise hayat maceralan
kisaca anlattlmt§ttr. Eserde bunlann rolu, asli kahramanlan aydmlatnktan baska, ucuncu
10
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
derecede gelen ~ah1slarla beraber ferdi bir ask romaru gibi gorunen romana, sosyal bir
roman veya devir romaru karakteri verir.
3- U ciincii Derecedeki Sah1slar:
Galip'in Arkada~lan: iskender, Saim, Saim'in Kansi Rukiye, Belkis, Nihat
Celal'in Gazetedeki Arkada~lan: Ne~ati, Magazin Yazan.
4- Dordiincii Derecedeki Sah1slar:
Riiya' nm Arkada~lan: Macide,_ Giil,_ Figen., Behiye, Semih, Siileyman, ilyas , Asim,
Tank, Kemat Biilent, Riiya'run Eski Kocas1
Diger ~ah1slar: Trendeki Adam, Turkan Soray'm Benzeri Fahise, Pezevenk, Gece
Kulubundeki Hikaye Anlatanlar (Gaz.eteci_ Ingiiiz. Kadin, Yazar, Konsomatrist Katlin,
Yash Fotograf91, Yash Garson, Emekli Asker), imam, Rehber - Cebbar Bey, Bedii
Usta, Adli, Bahti, Cemali, Goz, Ihtiyar Eczaci, 0, Berber, Semsi Tebrizi, Mevlana,
Kara Omer, Abdi Pasa, Baskan Pasa ve Benzeri, Sehzade Celalettin Osman Efendi
Kemal Atakay Kara Kitap'taki sahislan su sekilde niteler; "Kara Kitap'm bir kolaj
roman, bir metinler antolojisi niteligi kazanmas1 ve bunu da hicbir bicimde yapayhga
dusmeden gen;:ekle~tirmesi, atmosfer ve zaman ogelerinin ustahkh kullarurruna bagh
oldugu kadar, yazann karakter cizimi konusundaki tutumuna da baghdir: Ger9ekten de
Kara Kitap, ornegin Sessiz Ev' in tersine, karakter cizimini de reddeden bir romandir;
Celal de, Ruya da Galip de karakter olarak derinligine i~lenmemi~tir. Kara Kitap,
Galip, Ruya, Celal vb. adh kisilerin oykusu degil, zamanm, atmosferin, bireylerin bir
sis perdesine biiri.indiigii, imgelerin, goruntiilerin birbirinin icinde eridigi, icinde ortak
hilin9.alt1rruzm izlerini gordi.i.gi.imi.iz_ bit b.i.iyiik labirent. aynad1r.'' *6
tiketESEN: Kara Kitap Uzerine Yazilar, ist., lletisim Yayrnlan, 1996, sy.41
11
•
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
II. BOLUM
BiRiNCiL (ASLi) SAHISLAR
1-GALiP
GALiP'iN OZELLiKLERi
Galip romanm asli sahislanndan biridir. Biz romandaki olaylara, kisilere Galip'in
gozuyle bakanz. Roman konusunu da Galip'ten ahr. Daha oncede belirttigim gibi
Galip kaybolan kansi ve gazeteci olan kuzenini aramak uzerine yola cikar ve kendi
kisiligini bularak yazar olmayi ogrenir.
Romandaki butun kahramanlann isimleri gibi Galip ismi de anlamhdir. Galip ismi
Husn ii Ask mesnevisini yazan Seyh Galip'ten gelmektedir. Aynca Galip sahsi Husn u
Ask mesnevisindeki Ask' a karsihk gelmektedir. Galip de kansi Ruya'yi arama
asamasmda npki Ask gibi bir 90k mesakkatli yollardan, asamalardan gecer. Sonunda
Ruya'run cesedine kavusur. Husn ii Ask mesnevisinin sonunda Ask da Husn'e kavusur.
Bu acidan Kara Kitap parcalayici, Husn ii Ask birlestiricidir.
Alegorik bir eser olan Husn ii Ask'ta bir tasavvuf yolcusunun olgunlasmasi, gercege
ulasmasi anlatihr. Kara Kitap da alegorik bir eserdir. Romanm sonunda Galip'in
kirnligini bularak olgunlastigiru ve bir yazar oldugunu, yazar olmayi ogrendigini .. .. .. * 7 goruruz.
_ Inker ESEN; Kara Kitap Uzerine Yazilar, ist., Iletisim Yaymlan, 1996; sy.117
12
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Romanm iki kisma aynlmasi, benlik cozulmesi ve benlik butunlemesi paradigmasma
uyar, ilk kisun, Galip'in Celal'in, dairesine girmesiyle s..on bulur, Galip sozun, gercek
anlarmyla benligini yitirmenin esigindedir. Bu noktaya kadar, Galip bir tur kabul
ayininden gecer. Onu Sehrikalp apartmanma yonelten bir isarete rastlaymca kadar, bir
anlam olusturmak icin cesitli isaretler ve ipuclan arar. Apartmana yaklastikca, Galip,
Celal'in dusunme tarzmi edinir:
"Galip, Celal'deki sabnn kendisinde de oldugunu dusunuyordu." (sy. 185)
Ikinci kisim basladigmda Galip hem kendisi hem Celal olarak ikili bir yasam
surdurur. Galip, Celal'in kisiligini alir: onun dairesinde yasar, onun giysilerini giyer,
onun dosyalanm okur, onun telefonlanna cevap verir ve onun adma yazilar yazar.
Kisacasi, gerek fiziksel gerek zihinsel olarak Celal'in sifatlanni ustlenir. Galip,
Mevlana'run "suret" ile "mana" anlayisina denk dusecek bir tarzda, islev ve bicim
acismdan Celal'in gercekligi icinde varolur. Kendi benligi Celal'inkiyle yeniden
butunlenir, buna bagh olarak Galip yazar olarak kendi benligini gerceklestirir.
Kara Kitap'ta Galip'in fiziksel yapisma <lair kesin bir bilgiye rastlayamryoruz. Ruya
Galip'i terk ettigi zaman yani aktuel zamanda Galip otuzuc yasmdadir. Romandan
ahnan su parcaya gore: " Ellibes yasmdaki oglu da (Celal), iste tam bu dusuncede
oldugu icin yetrnisbes yasmdaki babasuu. aranuyor, istanbul' da hangi apartman
dairesinde kaldignu kimseye soylemiyor. . . Melih Amca gene eski bir aliskanhkla,
aralanndaki yirrniiki yas farkmi gormezlikten gelerek, Celal gibi degil, asil Galip gibi
ir oglu olmasim hep istedigini bir daha tekrarladi; Galip gibi akh basinda, olgun,
sakin ... "(sy.42)
Bu almtidan amcasuun Galip icm dusuncelerini, Galip'in aile arasmdaki yen
hakkmda da bir parca fikir edinebiliyoruz. Amcasi Galip'i kendi oglu olan Celal'den
daha cok sevmektedir. Galip'in Celal'e gore daha akh basmda, olgun ve sakin
oldugunu dusunmektedir.
13
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Galip'in meslegi avukathknr. Galip'e Babiali yokusundaki avukathk vazthanesini
Melih Amca birakmisnr "Kansmm kendisini terkedecegi gunun sabahmda, koltugunun
altmda az once okudugu gazete, Galip, Babiali yokusundaki yazihanesine cikan han
merdivenlerini tirmarurken, yillar once, Riiya'yla kabakulak olduklan zaman annelerinin
onlan goturdugu o sandal gezilerinin birinde, Bogazm derinliklerine dii§iirdiigii yesil tukenmez kalemi dusunuyordu." (sy.28)
"Vasif'in bir bardak su verip dikkatle seyrettigi bu hamaldan yirmibir yil sonra,
Melih Amca, Galip'in babasma gore, miivekkillerinin dusmanlanyla degil, dupeduz
miivekkilleriyle bog_u§tugµ icin; Galip'in annesine gore elden ayaktan kesilip, bunayip
kanunlan ve dava tutanaklanru ve ictihat ciltlerini lokanta listeleri ve vapur
tarifeleriyle kan~t1rd1g1 icin; Ruya'ya goreyse, kiziyla yegeni arasinda olacaklan, sevgili
babasi daha o zamandan kestirdigi icin; avukathk yazihanesini o gunlerde daha damadi
degil de, yalruzca yegeni olan Galip'e birakmaya razi olmus, yazihaneyle birlikte eski
esyalar da Galip'e boylece gecmisti ... " (sy.29)
"Adm ne senin, ne i~ yaparsm?"
"Avukatim'' (sy.140)
Galip kendi kisiligin; bulduktan sonra yazar olmayi ogrenir. Celal'in gazetesindeki
cosesinde eski yazilarmm yaymland1g1ru goren Galip, Celal'in adma kose yazisi
yazmaya baslar. Bir sure hem avukathk hem de yazarlik yapar. Kara Kitapm yazan da Galip 'tir.
Bir donem kendimi yalruzca avukatliga ve davalanma verdim. Bir donem ise,
enmi gevsettim, eski arkada§lanm1 aradnn, yeni tarusugnn kisilerlc lokantalara, eyhanelere gittim" (sy.432)
14
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
"Geceyanlan, Celal'in o haftaki yaztlanndan ikisini ilvilni.i, tipki verimli
donemlerinde Celal'in yapt1g1 gibi bir cirpida rahat rahat yazdiktan sonra, masadan
kalkar; telefonun yamndaki koltuga oturup bacaklanmi sehpaya uzatir ve cevremdeki
e~yalarm ag:ir agir baska bir dunyamn, baska bir alemin e~yalanna ve i~aretlerine
donusmesim beklerdim." (sy.432)
Galip'in Kara Kitap icin du~unceleri de sunlardir: "Bugun Ruya'dan bana kalan ise
yalruzca yazilar; bu kara, kapkara, karanhk sayfalar. Bazan bu sayfalardaki
hikayelerden birini, sozgelimi cellatm hikayesini ya da Ruya ile Galip adh masah
Celal'in agzmdan ilk duydugumuz karh kis gecesini hat1rlad1g1mda, insamn kendisi
olabilmesinin tek yolunun bir baskasi olmasi ya da bir baskasirun hikayelerinde
kaybolmas1 yolundaki bir baska hikayeyi hatirlatiyor, kara bir kitapta yanyana getirmek
istedigim bu hikayeler de bana trpki bizim birbirlerine acilan ask hikayelerimiz ve
belleklerimiz gibi, bir ucuncu, bir dorduncu masah, istanbul'un sokaklannda kaybolunca
aska biri olan asigm hikayesiyle, yuzundeki kayip anlami ve esran arayan adamm
ikayesini heyecanla hatirlatryor ve boylece eski, cok eski, cok cok eski hikayeleri
·eniden kaleme almaktan ibaret yeni isime daha bir sevkle sanhp kara kitabunm
sonuna geliyorum." (sy.435-436)
Galip'in romandaki en belirgin ozelliklerinden biri de kansi Ruya'run tersine
lisiye roman okumayi hie sevmemesidir.
··Ruya, Galip'in polisiye romanlara katlanamadrgi icin elini surmedigini bilirdi.
1ny111nenn en Ingiliz, sismanlarm tam sisman, suclu ve kurbanlar dahil olmak uzere
geri kalan butun ozne ve nesnelerin de ya birer ipucuna benzedigi ya da yazar onlara
a ipucu taklidi yaptrrdigi icin, kendilerine benzeyemedikleri bu yapay dunyada
ip vakit geciremezdi." (sy.53-54)
Galip'in polisiye romanlar icin bir de saptamasi vardir. Ona gore;
15
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
"Galip bir keresinde, Ruya'ya, yazann da katilin kim oldugunu bilmedigi bir
polisiye romanmm yazihrsa okunabilecegini soylernisti. Boylece, nesneler ve
kahramanlar herseyin farkmda olan yazarm zoruyla ipuclan ve sahte ipuclan kisvesine
burunmeden, hie; olmazsa polisiye yazannm hayallerini degil, hayatta olduklan seyleri
taklit ederek kitapta durabilirlerdi. Galip'ten daha iyi bir roman okuyucusu olan Roya,
boyle bir romanda aynnti bolluguna nasil bir smrr getirilecegini sormustu. Cunku
aynntilar bu romanlarda hep bir amaca isaret ederlermis." (sy.54)
"Cok az polisiye roman okumasma ragmen Galip bu romanlar hakkmda sik sik
aup tutardi: ilk ve son bolumun birbirinin tipanp ayru oldugu bir roman
kurulabilmeliydi; gercek sonu hikayenin icine gizlendigi icm gorunen bir 'son 'u
olmayan bir hikaye yaztlmahydi; korler arasmda gecen bir roman dusunmeliydi vs." (sy.104)
Kara Kitap da bir polisiye romandir. Kara Kitap'm yazan Galip kendisini ilk
polisiye roman yazan olarak gorur:
"Alaaddin'in dukkarurnn kepengleri inmisti, ama i~ 1~1klan aciktr. Bu bir ipucu
olabilir mi? Komiser bey, demek istedi Galip, ilk Turk polisiye romaruru yaziyorurn,
bakiruz bu da ilk ipucu: Isiklar acik kalnus, Yerde sigara izmaritleri, kagit parcalan,
copler. Galip gene bir polisi gozune kestirdi, yaklasrp sormaya basladi" (sy.416)
Ruya'rnn kaybolmasi uzerine Galip, tipki. bir dedektif gibi hareket. etmeye baslar, *8 Once Ruya'run gidebilecegi yerlerin bir listesini yapar:
" Masasma oturdugunda, telefon yerine eli kendiliginden kagrt dosyasma uzandi.
T emiz bir kagrt crkardi. Cok fazla dusunmeden uzerine yazdi:
Ruya'run bulanabilecegi yerler. Eski kocasnun ev .....
Galip'in Ruya'yr araken dola~t1g1 sokaklarm haritasi ekte yer almaktadir.
16
KARA KiTAP'IN SAHIS KADROSU
Galip icin Ruya, tum benligiyle yoneldigi guzel bir dustur. Galip Ruya'ya §U
sekilde asik olmustur:
"Bir gun; hikayelerine bayildiklan yetiskin amcaoglumin apartmana yapngi
ziyaretlerin birinde, elinde gordukleri bir kitabi kapip okumaya baslannslardi
Kizla oglanm eski kelimelerine, tumturakh deyislerine, Farsca deyislerine once alayla
guldukleri, sikilrp kenara atip sonra belki icinde bir iskence sahnesi, ciplak bir vucut
ya da bir denizalti resmi vardir diye merakla sayfalanru cevirip en sonunda okumaya
basladiklan kitap pek de uzunmus. Arna baslannda bir yerde, kitabm kahramanlan
arasmda gecen oyle bir ask sahnesi vamus ki, oglan kitaptaki gibi asrk olabilrnek
istemis. Boylece, daha sonra kitapta anlatrlacagnu hayal edecegi ask belirtilerini
(yernek yerken sabtrsizhk, kizm yaruna gitmek icin bahaneler icat etmek, susanus
olmaya ragmen bir bardak suyu icememek) kendisinin de gostermeye basladignu
farkettiginde, oglan hirer ucundan tutarak kitabm sayfalanna birlikte baktiklan o sihirli anda kiza asik oldugunu anlamis.
Birer ucundan tutarak okuduklan kitapta anlanlan hikaye neymis peki? Cok eski
zarnanlarda gecen hikayede ayru asirette dogmus bir kizla oglan, Husn ile A§k, ayru
gece dogmuslar, ayru hocadan ders almislar, ayru havuzun kenannda gezinmisler ve
irbirlerine asik olmuslar Yillar sonra, oglan k1Z1 istettiginde kabile buyukleri oglandan
alpler Ulkesi'ne gidip oradaki kimya'yi getirmesini sart kosmuslar. Yola cikan oglan,
e dertlerle kar§da§illl§: Bir kuyuya dusup boyali cadirun esin olmus, bir baska
iyuda gordugu binlerce suretten ve surattan sarhos olmus, sevgilisine benziyor diye
(in padisahmin kizina kapilmis, kuyulardan c;1km1§_, kalelere hapsolmus, takip edilmis,
rip etmis, kisla bogusmus, yollar almis, izler, isaretler pesinden gitmis harflerin
srrnna gomulrnus ve hikayeler anlatmis, hikayeler dinlemis, Sonunda, kilik degistirip
onun pesinden gelen ve dertlerden kurtaran Suhan ona demis ki: 'Sen sevgilinsin,
'gilin de sen; hala anlarnadm nu?' 0 zarnan haurlanus oglan ayru hocadan ders
gunlerde birlikte bir kitabi okurlarken krza nasil asik oldugunu." (sy. 348)
18
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Kagrtlara yazdikca kendini hayalini kurdugu polisiye romanlarm kahramanlanna
benzetiyor, boylece, Ruya'yi, olmak istedigi yeni insaru ve yeni bir dunyayi hatirlatan
bir kapmm esigine yaklastigmi hissediyordu.
Galip, bos kagitlan ipuclanyla doldura doldura kendi dunyasma o kadar
yaklasnrrrusu ki, kirli tepsinin uzerindeki donerli pilavla havuc salatasi ona her zaman
yedigi seyler gibi degil, onune ilk defa konan bambaska yiyecekler olarak gozuktu." (sy.104-105)
Orhan Pamuk'la yapilan bir roportajda Orhan Pamuk Kara Kitap icin sunlan
soylemistir: "Turk edebiyatmda dedektif romaru yok, olmasi gerekli diye bir zorunluluk
da yok. Benim icin bu kitapta onemli olan arayarun, asigm, yani Galip'in kansmm
pesinden, izlerin arkasmdan gitmesiydi. Klasik dedektif romanlannda bu izler, bu hayat
aynntilan huzun isaretlerine donusmezler hie, Kara Kitap'ta ise Galip kansim gozyaslanyla anyor." *9
Galip'in Riiya'ya Karsr Hisleri
Galip ve Ruya'run iliskisi her ne kadar Husn ii Ask mesnevisindeki Husn ve Ask
adh saluslara benzetilse de Galip Ruya'ya karsr tek tarafh bir ask ya§amaktad1r.Ruya,
Galip'in kansi olmaktan cok onun en yakm arkadasi, cocukluk aski, kuzinidir. Galip'in
kansi olarak Ruya'rnn varhgi roman boyunca bir esrar teskil etmektedir. Ruya'run
ikinci kocasi olan Galip Ruya'run, ilk tercihi olmamistrr
'Galip'in aklmda hep ayru goruntu vardi. Lise yillannda, ust dudagmin ii stun de Galip'ten once tuyler cikan ve Galip'ten once sigara icmeye baslayan sivilceli oglaniarla, masalannda pervasiz hamamboceklerinin dalgm dalgm gezindigi llihallebicilere ve pastanelere Ruya'rnn gidisine taruk oldugunda ... "(sy. 56)
Galip'in Ruya'ya karsi olan hislerini "Aynaya Girdi Hikaye" adh bolumde tam ak goruyoruz.
Orban PAMUK:: Oteki Renkler, ist; Iletismi Yaymlan, Aralik 1999, sy.138
17
KiTAP'IN SAHIS KADROSU
parcada goriildiigii gibi Husn ii Ask mesnevisr ile Ruya ve
ayrudir. Celal'in onlara vermis oldugu Husn ii A~k kitabma
Galip Ruya'ya asik olmustur. Husn ve Ask'in aym kabileden
da amca cocuklandir. Husn ve A}k gibi aym okula giderler.
birlikte buyumuslerdir. Kara Kitap'tan su almti bunu
Yillar once, ortaokuldayken, Ruya'yla aym snufta ayn siralarda
t 7 E te, z.aman eglence ve sabirla katlandiklan gudubet Tarih hocasi..." (sy.53)
Galip icin mutlak guzelligi temsil etmektedir. Bunun icindir ki Galip,
bahsederken hep "guzel Ruya" diye soz etmektedir. Ruya'nm guzelligi
gozlerine perde cekmis Galip Ruya' dan baska kimseyi gorernomistir:
-· "Belkis" dedi Galip, bir an butun snufta Ruya' dan baska hicbir k1Z1 gozunun - e getiremedigini fark etti. " (sy.188)
Husn ii A~k yamnda, Marcel Proust'un romamndaki "Albertine Kayboluyor"
bolumiinde oldugu gibi Albertine'in gidisi, Ruya'run gidisine benzetilir. Yine Proust'un
Albertine olan hisleriyle Galip'in Riiya'ya olan hisleri ayrudir. Ikisinin hisleri de tek
araflrdir. Bu dusunceyi "Aynaya Girdi Hikaye" bolumunde gecen su cumlelerle dogrulamaktay1z:
"Severdim seni; aile ic;i izdivac;lar ve akrabalar arasmdaki evlilikler uzerine bol
resimli bir gazetede makale dokturen profesorun incilerini bir ko~eye cekilip bana
5eZdirmeden okudugunu gordugumde ve ne okudugunu degil, ama okurken yalmzca ust
dagirun Tolstoy kahramanlan gibi hafifce one 91kt1g1m gordiigiimde seni severdim." sy.351)
19
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
"N ereye gittigini bilmedigimiz bir trene bakarken yuzunde beliren esrarh ifadeyi ve
bu kederli bakismin tipatip aymsuu, bir aksamustu surulerle kargalarm yJghklar atarak
cilgm gibi ucustugu bir saatte, elektirikler birden kesildiginde evtmizm karanhgi ile
disansmm aydmhgi yavas yavas yer degistirirken gene esrarh ve huzunlu yuzunde ben
gordugumde kapildigim o caresizlik aci ve kiskanchkla severdim seni." (sy.352)
Galip "Beni Tanrduuz rm?" adli bolumde eski bir okul arkadasi olan Belkis'la
sskarsilasir, Belkis ona bir yabanci gozuyle, evlilik iliskilerinin, disandan nasil
gorundugunu su sekilde anlatir:
"Sizi sinemada gorurdum. Sen hayatmdan memnun, lobideki resimlere bakarken,
kolundan sevkatle tuttugun kanm balkona cikan kapiya kalabahkla birlikte gotururken
o, duvarlardaki afislerde ve kalabahgm icinde kendisine baska bir dunyamn kapilanm
acacak bir yuzu arardi, Senden cok uzakta bir yerde, yuzlerin gizli anlamlanni
okudugunu anlardim." (sy.192)
Polisiye oyku duzeyinde Galip, Ruya'yi kaybetme korkusuyla evliliklerindeki
karsihkh dus kinkhklanna gozlerini kapayan, haksizhga ugramis saf kocadir:
"Galip, ceviri bir polisiye roman gordu. Evin icinde yuzlercesi oldugu icin
ilgilenmeyecekti, ama dolap diplerinde, cekmece koselerinde bulup dokundugu herseyi
kanstirmaya bir gecede ahsan eli, uzerinde iri gozlu, kucuk hain bir baykusun
goruldugu bu kara kitabm sayfalanm kendiliginden cevirince, icinde iyi kagida basili
bir dergiden kesilmis bir resim buldu: Ciplak ve yakisikh bir erkek. Galip bir
icguduyle erkegin buyuklugunu kendisininkiyle karsilasurdigi sakin 'erkeklik orgamna'
bakarken, "Alaaddin'den aldigi bir yabanci dergiden kesmistir!" diye dusundu.
Cagnsim: Ruya, Galip'in polisiye romanlara katlanamadigi icm elini surmedigini
bilirdi. "(sy.53)
20
r
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Ruya ve Galip'in saghksiz bir evlilikleri vardir. Bunu "Ruya'ya Selam Soyle" adh
bolumden ogreniyoruz:
"Bu sogukta, boyle ii~iitmiit olmah; oksuruyordu da; sigara iciyordu; bir paket; evet,
surati bembeyazdi; a, hayir, Galip kendi suratmm da ne kadar beyaz oldugunu
bilmiyordu; Ruya ile bu saghksiz hayata ne zaman son vereceklerini de." (sy.58)
Bu konusmalar aile ile birlikte yemek yerken Galip'in Ruya'run hasta oldugu icm
gelemedigini soylemesi uzerine, ailenin onlann evliliklerini dair goru~leridir.
Galip'in Ruya'run kayboldugu gunun gecesinde hissettiklerini "Cocuklu Bu" adh
bolumde goruyoruz. Buna gore;
"Kacudigi hayat parcacigi neredeydi? Evliliklerinin ilk gunlerinde, yillar onceki
ortak hayatlanmn efsanelerini ve c;ocukluklanmn amlanm daha canh tutmak
heyecamyla, Hale Hala'mn dairesinden alip kendi yeni mutluluk yuvas1mn duvarma
heves ve gayretkeslikle asngi sarkach duvar saatinin; yillarca Babaanne'yle Dede'nin
koridorunda sonsuzluk vaktini bekleyen sonsuz ve alayci tiktaklanm iceriden isitiyordu
simdi.
De; yilhk evlilik hayatlan boyunca, belirsiz, bir yerdeki bilinmeyen bir hayatm nese
ve eglencesini kacirmakatan sikayetci gozuken hep Ruya olmustu, Galip degil. " (sy.57)
Bu satirlarda, Ruya'rnn hayatmdan hep mernnun olmadigi gorulmektedir. * 10
10 Riiya ile ilgili bilgiler "Ruya" bahsinde verilmistir.
21
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Galip'in Diger Ozellikleri
Galip genel olarak kendisinden memnun olmayan bir insandir. Galip, Ruya ilk
kocasi ile evlendiginde; Ruya'nm kendisini secmemesi uzerine, kendisini su sekilde
tarurnlar:
" ... bundan ii<; yil sonra, bu sefer hie gormedigi solgun ve yorgun Ruya'run,
cevresindekilerce 90k mert ve fedakar bulunan ve daha o zamandan 'Emegin Safagr'
dergisinde kendi imzasiyla ilk siyasi 'tahlilleri' yayimlanan gene bir siyasiyle, yalmzca
siyasi olmayan bir evlilik yaptrgim ogrendiginde icinde yukselen degersizlik, yenilgi ve
yalmzhk duygusunun goruntuleri (asimetrik, elim sakar, asin siligim, sesim gii<; cikar! )
degildi, hayir, Galip'in aklmdaki." (sy.56)
Kansirun onu terk etmesi uzerine bu durum iyiden iyiye gelisir ve bir zaman sonra
Galip kendi kisiligini sorgulamaya baslar. Kara Kitap'tan alman su parcada Galip'in
bir baskasi olmak istedigini gorebiliriz:
"Taksim yakmlannda birdenbire kendini bosalan bir sinemamn kalabahgi icinde
buldu. Dalgm dalgm onlerine bakarak, elleri ceplerinde ya da kolkola vuruyerek
merdivenlerden sokaga cikan insanlann yuzleri oyle bir anlarnla yukluydu ki, Galip
icinde yasadigi kendi kabusumsu hikayenin bile onemli olmadigiru dusundu.
Sinemadan cikan kalabahgin yuzunde bir hikayeye girtlaklanna kadar gomulebildikleri
icin kendi mutsuzluklanm unutan insanlann huzuru vardi. Hem burada, bu sefil
sokaktaydilar, hem de orada, icinde olmayt hemen isteyiverdikleri o hikayenin icinde.
Cok daha onceden yenilgi ve acilarla bosalnlrms bellekleri, simdi, butun huznu ve
hatirayi yatistiran derin bir hikayeyle doldurulmustu: "Baska biri olduklanna
inanabiliyorlar!" diye dusundu Galip ozlemle."(sy.215)
22
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Yine aym bolumde Galip'in su dusunceleri yer ahr:
"Oysa bir baskasi olabilmek rem, insan butun gucunu kullanmahydi. Taksim
meydanma ciknginda Galip, icinde bu amacla butun iradesini harekete gecirebilecek bir
kararhhk hissetti. "Ben bir baskasiyrm," dedi kendi kendine. Hos bir duyguydu bu,
yalmz ayaklannm altmdaki buzlu kaldmmlanrun, Coca-Cola ve konserve ilanlanyla
cevrili butun meydamn degil, kendi kisiligininde tepeden timaga degistigini
hissediyordu. Kararhhkla bu cumleyi tekrarlaya tekrarlaya butun dunyamn degistigine
de inanabilirdi insan, ama o kadar ileri gitmeye gerek de yoktu:"Ben bir baskasrynn,"
dedi Galip kendi kendine. Adlandirmak istemedigi bu baska kisinin amlan ve kederiyle
yuklu bir muzigin, icinde yeni bir hayat gibi yukseldigini keyifle hisseti. Butun
hayatirun cografyasmi belirleyen temel merkezlerden biri, Taksim Meydam, iri hindiler
gibi dolanan otobusleri ve dalgm istakozlar gibi ag1r agir hareket eden troleybusleri ve
her zaman karanhkta kalmaya karah belirsiz koseleriyle bu muzigin icinde agir agir
degisti va Galip' in ilk defa adun attig; fakir dusmus umutsuz bir ulkenin allamp
pullamp 'modern' bir meydamna donustu." (sy.215)
Artik bu asamadan sonra Galip, Celal olma fikrini benimsemeye baslar. Kendi
benliginden, kisiliginden srynhr ve yavas yavas Celallesir:
"Cok sonra, aradigi yeri bulduguna inandigmda, o yol boyunca burundugu ki§iligi
hatirlamaya cahstrgmda kararsiz kalacakti. "Daha o sirada kendimi Celfil olduguma
butunuyle inandiramarmsnm!" diye dusunecekti o zaman, Celal'in butun gecrrusnu
aydmlatan eski yazilar, defterler ve gazete kesikleri arasmdayken. "Daha o sirada,
kendimi busbutun arkada birakamamistun." Ucag; geciktigi icin, gormeyi hayalinden
bile gecirmedigi bir sehirde yanm bir gun geciren bir yolcu gibi bakrrusti
gorduklerine: Ataturk heykeli ulkenin gecrnisinde onemli bir asker olduguna, camurlu
ve 1~IltI11 sinema onlerindeki kalabahklar Pazar ogleden sonralan cam sikilan insanlann
baska ulkelerin dusleriyle oyalandigma, ellerinde bicaklar dukkan vitrinlerinden
kaldinmlara bakan sandovicci ve borekci tezgahtarlan acikh hayal ve hatiralann
ki.illenmekte olduguna, bulvann ortasmda ciplak ve karanhk agaclar da aksamustu daha
23
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
da koyulasarak coken rnilli bir huzne isaret ediyordu. "Ne yapihr bu sehirde, bu
caddede, bu saatte Allahim?" diye mmldanrmsn Galip, ama bu seslenisi, Celal'in kesip
sakladigi eski bir yazismdan aldiguu da biliyordu." ( sy .216)
Galip Celal kimligine burunmeden once, bu kisilik bunahnu icinde, nevrotik
ozellikler gosterir. Daha cok Paranoya belirtileri on plandadir. Surekli birilerinin onu
takip ettigini dusunmekte, Celfil ve Ruya'run bir koseye cekilip onu izleyerek, ona saka yaptiklanru sanmaktadir
"Daha once hie takip edilmernis, daha once takip edildigi duygusuna da hie
kaptlmarms oldugu icin, Galip'in bu konudaki bilgisi, gordiigii filmlerle ve Ruya'run
okudugu polisiye romanlann sahneleriyle snurhydi." (sy.104)
Celal'in "Goz" isimli yazismda, ayru ozelliklerin Celal' de de oldugunu goruyoruz. *11
11 Celfil ile ilgili ozellikler "CELAL" bahsinde verilmistir.
24
T
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
2- RUYA
RUYA'NIN OZELLiKLERi
Galip'i terk eden ve onun, esran arama surecini baslatan kansi, amcasmm k1Z1d1r.
Orhan Pamuk bir roportajmda; "Ruya'yi kitapta yeterince anlatrnadigmu bazen
dusunurum." demistir, *12 Gercekten Ruya'run adirun. basharfini hem. buyuk harfle, hem
de kucuk harfle yazabiliriz. Buyuk harfle yazarsak, 'Ruya' ; Galip'in kansi, kucuk
harfle yazarsak, mecazi 'ruya'; Galip'in kendini bulma hayalini temsil etmektedir.
Ruya, Husn ii Ask mesnevisindeki Husn' dur. Husn ii Ask'taki Ask mesnevmm
sonunda Husn'e her iki anlamda da kavusur. Kara Kitap'ta ise Galip Ruya'ya
kavusamaz ( Ruya olur.), fakat 'ruya'ya kavusur; kendini bulma hayalini gerceklestirir.
Ruya'run varhgi, roman boyunca hep bir esrar teskil etmektedir. Biz roman boyunca
Ruya'run gerceklik dunyasma nu, yoksa yamlsama dunyasma nu ait oldugunu, tam
olarak anlamamaktayiz, Ruya'run varhgi roman boyunca belirsiz kahr.
Romamn basmda Ruya'yi gercek alemde gormekteyiz.;
"Y atagm basmdan ucuna kadar uzanan mavi damah yorganm engebeleri, golgeli
vadileri ve mavi yumusak tepeleriyle ortulu tatli ve ihk karanhkta Ruya yuzukoyun
uzannus uyuyordu... "Ha:fiza" diye yaznusu koseyazismda Celal, "bir bahcedir."
'Ruya'rnn bahceleri, Ruya'nin bahceleri ... " diye dusunmustu o zamanlar Galip,
"dusunme, dusunme, kiskarursm!" Arna Galip kansmm almna bakarak dusundu."
*(sy. 11)
120rhan PAMUK: Oteki Renkler, ist; Iletisim Yayinlan, Arahk 1999; sy.141
25
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Ruya'nm Galip'i terk edecegi gunun sabahmda, Galip uyuyan kansiru yatakta
birakir ve evden crkar. Biz gercek alemde Ruya'yi son olarak ayru gun icerisinde
Galip ile yapnus oldugu su son telefon konusmasmda goruyoruz;
"Evin numarasirn cevirdikten hemen sonra, Ruya telefonu acmca Galip sasirdi:
"Uyandm nu?" Ruya'mn kendi hafizasirun kapilan kapah bahcesinde degil de, herkesin
bildik dunyasinda gezinmesinden mernnundu. Telefonun durdugu masayr, dagiruk odayi,
Riiya'run durusunu gozunun onune getiriyordu: "Masamn uzerine biraktrgim gazeteyi
okudun mu? Celal eglenceli bir seyler yaznus." "Okumadim," dedi Ruya. "Saat kac?"
"Gee; yattm degil mi?" dedi Galip. "Kahvaltmi kendin yapnussin," dedi Ruya. "Seni
uyandirmaya kiyamadim," dedi Galip, "Ruyanda ne goruyordun?" "Gece gee; saat
koridorda bir karafatma gordum," dedi Ruya. Karadeniz'de gorulen sersen mayirun
yerini gemicilere duyuran radyodaki sesin ahskanhgiyla, ama telasla da ekledi: "Mutfak
kapisiyla koridordaki kalorifer arasmda ... Saat ikide .. .iri birsey ... " Bir sessizlik oldu. "Bir
taksiye atlayip hemen geleyim mi?" dedi Galip. "Perdeler cekiliyken ev korkunc
oluyor," dedi Ruya. "Aksam sinemaya gidelim mi?" dedi Galip, "Konak' a. Donuste de
Celal'e ugranz." Ruya esnedi. "Uykum var." "Uyu," dedi Galip. Ikisi de sustular.
Galip telefonu kapamadan once, Ruya'rnn belli belirsiz bir daha esnedigini duydu." (sy.30)
Aralannda gecen bu telefon konusmasi, en son konusmalandir Bu gun icerisinde Ruya kaybolur.
Romandaki olaylan, Galip'in gozuyle izledigimiz icin, Ruya ile ilgili bilgileri de
Galip'in hanralan, aile icindeki konu~malardan yola cikarak ediniyoruz.
Ruya ile Galip aym yasta olduklanna gore, Ruya da Galip gibi otuz tic; yasmdadir.
Kara Kitap'ta Ruya'run fiziksel ozellikleri de tam olarak verilmemektedir. Ruya'run saclan kizil renkli ve krvircikur; ayakkabi numarasi da otuzyedidir.
26
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
" ... Bazan, yaptigi sacmasapan bir saka ya ya da kelime oyununa Ruya, kendisini
sasirtacak kadar guldugunde ya da sincap rengindeki saclannm karanlik ormamnda
beceriksiz ellerinin gezinmesini aym neseyle karsiladiginda ... " (sy.59)
"O steak Agustos aksaminda, Ruya, uzerinde basmadan kolsuz bir elbise, ustu kagrt
yigmlarryla dolu bir masamn basmda, arada bir sacimn bir lulesiyle dondure dondure
oynayarak cahsryor, ... " (sy.120)
"Atlas Sinemasi'run az ilerisindeki bir kadm ayakkabicisuun vitrinine (Ruya'run
ayaklan otuzyedi numaradir) bakarken, kucuk ince bir adam Galip'e yaklasti." (sy.136)
Surekli "guzel Ruya" diye bahsedildigi 19m, biz onun guzel oldugunu tahmin
ediyoruz.
Ri.iya'nm romanda en belirgin ozelliklerinden biri de okumus aydm bir bayan
olmasidir. Ruya, 1y1 derecede yabanci dil bilmekte, evde polisiye roman cevirileri
yapmaktadir.
" Kansmm Ruya gibi okumus , oyle aman aman bir kadm olmadigiru da
biliyordu."(sy.125)
"Beni Tanrdimz mt?" adh bolumde Galip, eski arkadasi olan Belkis ile konusurken,
Belkis ona Ruya'yi sorar:
"Merdivenden inerken Belkis, Ruya'yi sordu. Galip kansirun evde kendisini
bekledigini soyledi; ona bugun uc tane polisiye roman alrrusti; Ruya geceleri polisiye
roman okumayi severdi." (sy.192)
Ruya'run romandaki en belirgin ozelliklerinden biri de bu, polisiye roman merakidtr.
27
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
"Galip Ruya'rnn bir iste cahsmadiginr, polisiye romanlar okudugunu, arada bir
okudugu romanlardan birini de ag1r agir cevirdigini soyledi. Taksim Meydarn'ndan
donerken kadm, Galip'e Ruya'run bu cevirileri nasil yapngiru sordu; Galip "yavas
yavas" yapugnu soyledi: Galip sabahlan yazihanesine gidiyor, Ruya da kahvalti
ettikleri masayi toplayrp oraya yerlesiyordu, ama Ruya'yi o masada bir kere gormedigi
gibi hayal de edemiyordu." (sy.192)
Ruya'run bir meslegi yoktur, 'ev kadmi'dir. Cocuklanrun olmayacagnun doktor
tarafindan soylenmesi uzerine, Ruya cahsmaya pek istek gostermez.
Ruya'run roman boyunca bir esrar teskil ettigini soylemistik, Galip, Ruya'nm
kocasi, cocukluklannm birlikte gectigi en yakm arkadasi, kuzeni oldugu halde hala
Ruya'run bilmedigi bir esrarengiz dunyasi vardrr. Romandan alman su parcalar bu alemi gostermektedir:
"Galip sabahlan ise gider, aksamlan dolmuslarda, otobuslerde karanlik yuzlu,
kimliksiz donus kalabahgr icerisinde sahipsiz dirsekler ve bacaklarla bogusarak eve
donerdi. Gun boyunca, her seferinde Ruya'run dudak buktugu bahaneler bulup
yazthaneden eve bir iki kere telefon eder, aksam evin sicakhgma dondugunde
kulluklerdeki sigaralann sayismdan ve cinsinden, esyalann, nesnelerin durusundan ve
eve girmis bir yenisinden, yuzunun teninden Ruya'mn o gun ne yaptigiru pek de fazla
yarnlmadan, asag; yukan, cikanrdr. Ya asin bir mutluluk arnnda (bir istisna) ya da
asm bir kusku arnnda, dun aksam yapmayi kurdugu gibi, Batih filmlerindeki kocalan
taklit ederek, kansma o gun evde ne yaptiguu, acikca soracak olsa, Banh ya da
Dogulu hicbir filmde acrkca anlatilmayan belirsiz ve kaygan bir bolgeye girmenin
huzursuzlugunu duyarlardi ikisi de, Istatistiklerin ve burokratik snuflamalann. 'ev
kadiru' diye adlandrrdigi o anonim kisinin, (Galip'in Ruya'ya hicbir zaman
benzeternedigi o deterjanh ve kaygan bir beige oldugunu Galip, evlendikten sonra kesfetmisti.
28
KARAKiTAP'IN SAHISKADROSU
T1pk1 Ruya'rnn hafizasmm derinliklerindeki anlasilrnaz bolgeler gibi, bu gizli,
ygan bolgenin esrarli bitkiler ve korkutucu ciceklerle kaynasan bahcesinin kendisine
irtunuyle kapah oldugunu bilirdi Galip. Butun sabun ve deterjan reklamlanrun,
fotoromanlann, yabanci dergilerden cevrilmis en son haberlerin ve cogu radyo
rogramlanrun ve gazetelerin renkli eklerinin ortak konusu ve hedefiydi bu yasak
bolge, ama onlardan 90k daha otede, onlardan 90k daha esrarengiz ve gizliydi de.
Bazan, sozgelisi, koridordaki kaloriferin uzerindeki bakir saharun yaruna kagrt
makasmm neden ve nasil konrnus olabilecegini belirsiz bir ilhamla dusundugunde ya
da Ruya'run hala sik sik goru~tugiinu bildigi, ama yillardir kendisinin goremedigi bir
kadma bir Pazar gezintisinde birlikte rastgeldiklerinde, Galip, kendisine yasak olan o
caygan ve ipeksi bolgeyle ilgili bir ipucuna, o yasak bolgeden cikma esrarh bir
belirtiye rastlannus gibi bir an sasinr ve yeraltma itilmis yaygm bir tarikatm artik
cendini gizleyemeyen esranyla yuzyuze gelmis gibi duraklardi. Korkutucu olan sey,
npki yasaklanrms bir tarikatm sirlan gibi, esrann 'ev kaduu' denen o kimliksiz
kisilerin hepsine bulasmasi, ama onlarm boyle bir sirlan, gizli torenleri, paylasnklan
bir suclan, sevincleri ve tarihleri yokmus gibi davranmalan, ustelik de bunu, bir sey
gizleme istegiyle degil, butun ictenlikleriyle yapmalanydi Hadim edilmis harem
agalannm kilit ustune kilit vurarak sakladikian o sir gibi, hem cekici hem de iticiydi
bu bolge: Varhg; herkes tarafmdan bilindigi icin, bir kabus gibi dehset verici degildi
belki, ama hicbir zaman tarif edilip adlandinlmadrgi icin esrarh ve yuzyrllardir
kusaktan ku~aga gecmesine ragmen, hicbir zaman bir gurur, guven ve zafer kaynagi
olamadigr icin de bu esran acikhydi. Bir ailenin butun uyelerini yuzyillarca izleyen bir
ugursuzluk gibi bir tur Janet oldugunu dusunurdu bazan Galip bu bolgenin, ama
evlenerek, cocuk sahibi olarak ya da anlasilmaz nedenle birdenbire calrsmayi birakarak
bircok kadirun kendi istegiyle bu esran lanete dondugune tamk oldugu icin de, tarikat
sirnnm bir cekimi oldugunu da anlardi; oyle ki, bu lanetten kurtulmak, baska birisi
olmak karanyla, nice emeklerle bir i~ bulup calismaya baslayan kadmlann bazilannda
geride biraktiklan o gizli torenlere, sihirli anlara hicbir zaman anlayamayacag1 ipeksi
ya da karanlik bolgelere donme isteginin belirtilerini gordugunu sarurdi. Bazan, yaptigr
sacmasapan bir sakaya ya da kelime oyununa Ruya, kendisini sasirtacak kadar
guldugunde ya da sincap rengindeki saclanrun karanhk ormamnda beceriksiz ellerinin
29
..
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
r.ziomes1ru ayru neseyle kar~1lad1gmda, yani, butun resimli dergilerde onlardan
g£enilmi~ torenlerin, butun gecmisle gelecegin dislandig; kan koca arasmdaki ruyamsi
anlanrun birinde, birden Galip'in icinden kansma o esrarh bolgeye iliskin bir
sormak gelir, butun camasirlann, bulasiklann, polisiye romanlann ve gezintilerin
da, ( cocuklanmn olmayacagmi doktor soylemis, bir iste cahsmaya Ruya pek fazla
" gostermemisti ) bugun evde, asil "o" saatte, ne yaptignu sormak isterdi; ama
dan sonra aralannda acilacak uzakhk o kadar korkutucu ve sorunun hedefledigi
gi aralanndaki ortak dilin kelimelerine o kadar yabanciydi ki, hicbir sey soramaz,
valmzca kollannda tuttugu Ruya'ya, bir an bos, bombos bakardi. "gene bos
yorsun!" derdi Ruya. "Yuzun kagrt gibi beyaz!" derdi Ruya, annesinin daha ta
uklugunda Galip'e soyledigi cumleleri neseyle tekralayarak." (sy.57-58-59)
Kara Kitap'tan alman bu genis parcada Ruya ve Galip'in evlendikten sonra
aralarmda acilan derin ucurumlan ve Roya' da baslayan esrar dunyasiru gorebiliyoruz.
Ruya'run bu yasanusi ashnda bir depresyon belirtilerini gostermektedir. Galip'in
pasif kisiligi, cocuklannm olmamasi, Ruya'run onceki yogun gecen solculuk
yasantisinm ardmdan, bu durgun hayat onu bir bunalima sokmus, Ruya' da gunlerini
dedektif romanlan okuyarak, bol bol sigara icerek ve cekirdek yiyerek, geceleri
sabahlara kadar oturarak gecirmektedir
Galip'in Ruya'run ikinci kocasi oldugunu soylemistik. Ruya, Galip gibi Celal
agabeyinden 90k etkilenmektedir ve bir donem onun gibi Kominist olmak istemistir.
Bunu anlayan babasi Ruya'run Celal'i gormesini yasaklar. Ruya'run yine de bu
cevreye girmis ve ilk kocasi bu cevredendir. Melih Amca'run agzindan Ruya'run bu cevreye girisi su sekilde anlatihr:
"Ruya ile Celal hep birbirlerini gorduler, aradilar, degi! uvey kardes, oz kardes gibi de sevdiler."
30
KARA KiTAP'IN SAHIS KADROSU
"Turk milletini ve ordusunu kandiramaymca kizkardesini kandirdi. Ruya boyle
anarsist oldu. Galip oglum onu o cetecilerin arasmdan, o fare yuvasmdan cekip
cikarmasaydr Ruya simdi evinde yataginda degil, kirnbilir nerede olurdu?"
"Be\ki o.e o zaman, Ril'ja b.a\)\'i>te o\unlu,_ ~\inku. Ce\a\ Kac\.ar ib.tl'jat\\ <ia <iegl\<ilr;' edi." (sy.41)
Bu parcada da goruldugu gibi Ruya, d1~ etkilere acik, cocuksu, merakh ki~iligi ile
agabeyi Celal'e egilimlidir. Rornanm genelini dusunursek Ruya, kmlgan yaruyla da
Galip'e sigmnustu'.
Celal ile Ruya'run arasi her zarnan cok iyi olmustur. Ruya ve Galip 90k kucukken
-y ok Oldurn" adh bir oyun kesfederler. Bu oyunun kurallanna gore Galip saklarur ve
Ruya onu aramaktadir. Fakat Galip'in saklandigi yerde uzun bir sure beklernesine
ragmen Ruya onu bulrnaya gelrnez. Galip'in bu arusi Kara Kitap'ta su sekilde anlanhr:
"Y ok olrna sirasr kendisine geldiginde, Galip, iki gun once bir yaraucihk arunda,
dikkatini ceken Babaanne'nin yatak odasmdaki dolabm ustune ( once koltugun koluna,
sonra dikkatle arkahgina basarak ) crkrp gizlenmis, Ruya'run kendisini burada hicbir
zarnan bulamayacagindan ernin, karanhkta onun hayalini kurmustu. Hayalinde kendisini
arayan Ruya'run yerine kendisini koymustu ki, yoklugunun acilanni Ruya nasil
hissediyor daha iyi bir anlayabilsin! Ruya aglamakli olmahydr; Ruya yalruzliktan
sikilmrs olmahydi; a~ag1 katta; karanhkta bir arka odada gizlendigi yerden crkmasi icin
Galip 'e gozyaslanyla Ruya yalvanyor olmalrydi ! Cok sonra, cocuklugun sonsuzlugu
kadar uzun suren bir bekleyisten soma, Galip, sabirsizhkla ve asil kendisinin
sabirsrzhga yenildigini dusunmeden birden dolabm ustunden inip gozlerini soluk
larnbalann 1~1gma ahstinp, bu sefer kendisi, apartrnanda Ruya'yi ararnaya baslanusti.
Butun katlara inip ciktiktan soma, tuhaf ve hayaletirnsi bir duyguyla ve bir yenilgi
havasiyla Babaanne'ye sordugunda, "Aa ustun basin toz icinde senin!" demisti
karsismda oturan Babaanne. "Neredeydin? Seni aradilar!" Dede de: "Celal geldi," diye
eklemisti. "Ruya ile Celal Alaaddin'in dukkanma gittiler!" Hemen pencereye kosmustu
31
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Galip, soguk, lacivert, karanlik pencereye: Kar yagiyordu disanda; insam disan cagiran
ve acikh bir kar. Uzaktan gozuken Alaaddin'in dukkarunin icinden, oyuncaklar,
resimli dergiler, toplar, yo-yolar, renkli siseler ve tanklar arasmdan, disartya Ruya'run
eni renginde bir I§Ik siziyor, kaldmmlardaki tutmus kann beyazhgmda belli belirsiz yansiyordu. "(sy. 57)
Bu parcada da goruldiig(i gibi Ruya ve Celal'in iliskisi Galip'e gore daha yakmdir.
Ruya Celal agabeyinden etkilenmek suretiyle, kendi gecmisinin kucuk bir muzesini
curmustur. Bu muze, yatak odalannm icindeki eski bir dolabm cekmeceleridir Ruya
u rnuzede; yumurtarun di.izinesinin alti kurustan hesaplandigi ilk okul aritmetik defteri;
din dersinde zorla tutulmus ve arka sayfalanna sikintiyla gamah haclar, §.a§.1 hocanm
karikaturu cizilmis dua defteri; kenarlanna etek modellerinin cizildigi ve bazi
Iuslararasi film yrldizlanmn, yakisiklr yerli sporculann, pop sarkicilanrun adlanrun
yaztldigi bir edebiyat defteri (Husn ii Ask imtihanda gelebilir.). gibi nesnelerin
bulundugu bir muzedir. Biz, bu muzeden Ruya'run kisiligine <lair ipuclan yakalamaktayiz,
Ruya'nin kayboldugu gun, onu, en son goren kisi annesi Suzan'dir. Elinde bir paket
vardir ve annesine dugme oldugunu soyler. Romamn sonunda anlasilrr ki, bu pakette
Celal'in hafiza ilaclan vardir. Celal hafizasmi yitirmeye basladigmda sadece yarunda
Ruya'nm bulunmasnu istemistir. Ruya da Galip'e bile hicbir sey soylemeden Celal'in
yanma gitmistir. Galip tipkr 'Yok Oldum' oyununda oldugu gibi yine yalruz kalmisnr.
32
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
3- CELAL
CELAL'iN OZELLiKLERi
Romamn en onemli sahsiyetlerinden biridir. Celal'in romanda
yazilanyla, Galip'in ve ailesinin hatiralan, okurlanmn tepkileriyle
Celal'in romandaki fonksiyonu, yol gosterici olmaktir.
varligi kose
gorulmektedir.
Celal, Galip'in amcasmm oglu, Ruya'nm uvey agabeyidir. Romanda Celal'in nasil
bir insan oldugunu tam olarak anlayarmyoruz. Cunku Celal'e Galip'in gozuyle
baktiginuz rem onu tam olarak anlayarmyoruz. Celal'in okurlan da onu yazilanyla
tamyor; yazilannm ise yazilma sekli cok farkh oldugu icin yazilar, Celal'in kisiligini
tam olarak yansrtrmyor. Romanda diger sahislar gibi Celal'in de kisiligi derinlemesine
islenmemistir.
Romanda Celal azametli bir figurdur Kose yazilanndan yola cikrlarak Celal imgesi,
kararh ve ofkeli, gosterisli ve alaycidir. Yine de, neredeyse nufuz edilmesi olanaksiz
bir haleyle cevrili Celal muammali bir kisi olarak kahr. Celal karakteri hem Galip'in
rehberi, hem Galip'in askuun nihai nesnesi islevini gorur,
Celal aktuel zamanda ellibes yasmda hafizasmi yitirmis bir gazeteci, Milliyet
Gazetesi'nin kose yazandir. Orhan Pamuk Kara Kitapin en kritik sahsi olan Celal ve
kose yazilan icin bir roportajmda sunlan soylemistir:
"Romarun icinde bir kose yazan var. Bu kose yazannm hayatinm sonuna dogru bir
anlamda vidalan gevsiyor. Onun bu gevseklik icerisinde yazdigi bazi parcalan
romamma koymam Iazim. Ben de vidalan gevsemis bir kose yazanrun yazabilecegi
seyleri yazmaya cahsryorum. Bu da eek hosuma gidiyor, cunku genel olarak bir
romanci bir sayfayi ondan onceki olaylarla ondan sonraki olaylar arasmda baglayan
cumleler yazar. Elbette roman bir bast ve sonu olan bir sey. Bu son romanda icine
dikkatle yerlestirecegim o kose yazilan olaylan bir olcude ilerletecek. Arna ate yandan
33
ana bir rahathk ve ozgurluk veriyor, vidalanm biraz gevseseydi acaba nasil yazardim, kl . d b. h I ku ·· ·· 1·· ~ ·· "* 13r 137) ~ m e 1r . aya ... rma ozgur ugu... 1;sy. .
"Kose yazan Celal' i kitabm onemli kahramanlanndan biri olarak secerken, yasayan,
kesin bir brnegim yoktu. Okuyucu da Celal'in Kara Kitap icinde verdigim kimi kose
yazdanndan yola crkarak gercek herhangi bir kose yazanru gosterebilsin istemedim.
Y ani kose yazanmi, bizdeki zengin k6§e yazarlan ye!pazesinden herhangi bir yazara
benzetmemek icin cok. ugr~tm1.. Ote yandan Kara Kirap'taki kb§.e. yazan. Celal'de
bizim kose yazarligi tarihimizin bircok renkleri vardir. Cok politik ve guncel olaru
ayikladrm, gunluk hayatm aynntdanna, romandaki esrarh atmosfere, bizim
tuhafbklanrruza, yazi hayatmuzm giiliinr;;liiklerine uygun dusen aynnnlan, sakalan
sectim. Cela!'in kose yazilan sayesinde ya!ruz okumarun zevklerine degil, populer
kulturumuzan, popiiler kiiltiirle ust kultur arasmda yer alan yaygm yazili kulmmmuzan
renklerine girmeye calrstim. Okumak benim icin zevktir, ama bu her zaman 'en edebi'
yazilan okumak anlanuna gelmez. Dokuntu yazr par<;:ac1klanru, unutulmus kose
yazilanni, kimsenin ilgi!enmedigi eski kitaplan, kotn cevrilmis ucuncu sinif polisiye
romanlan, amatorlerin yazdig; dizgi hatalanyla dolu dini risaleleri de severim."* 1\sy.138)
"Y azi bir yarulsama ama kose yazarlan olmadan da yasayanuyoruz iste. En
sonunda, gunluk hayat cok sikicr. Romancrhk aslmda kose yazarlanrun vapngmm biraz daha incelmis sekli. Onlar her gun, ben dort yilda bir yaziyorum Hayat hakkindaki
dusuncelen geli§tirerek, ciim!e!erle oynayarak, dussel kilarak, baska baska anlam
vermeye 9~h§1yorum. En sonunda, ben de sapkadan tavsan 91kanyorum ama baska turlu tavsanlarv=" (sy.137)
13
Orban PAMtJK: Oteki Renkler, Ist, Ilensim Yaymlan, Ata11k 1999; sy. 137 14 Orban PAMUK; a.g.e, sy. 138
15 Orban PAMUK; a.g.e, sy. 137
34
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
Celal romanda hafizasnu yitirmeye yakm bir zamanda kizkardesi Ruya'yi yanma
cagmr. Ruya Celal'in gecmisini bulmasi icin ona yardim etmek amaciyla, kocasiru terk
ederek Celal'in Nisantasi'nm arka sokaklarmdaki bir evine yerlesir (Celal'in bir 90k
evi vardir.). Bir hafta sonra gazeteci Celal ve Ruya faili mechul bir cinayete kurban
giderler. Kitabm son bolumu olan "Arna, Bunlan Yazan Ben" adh bolumde cinayetten
sonra Galip ve Celal'in babasi Melih Amca bu eve gelirler. Onlann yasadiklan ve
izlenirnleri sunlardir:
"Cukur kaldmmh dar sokaklann birinde, isten ve dumandan cepheleri kararmis,
boyalan onulmaz bir hastanm derisi gibi yer yer dokulmus o uc dort kath binalarm
birinde, en ust kattaydi. Arkada, icinde hirer yatak olan daracik iki yatak odasi vardi.
Onde, sokaga bakan pencereden gunes alan ve ortasmda kocaman bir yemek masasi
olan kucuk bir salon gorduler; iki yamnda birer koltuk duran masamn uzerinde en son
cinayetleri anlatan gazete kesikleri, fotograflar, sinama ve spor dergileri, Galip'in
cocuklugundan kalma 'Teksas', 'Tommiks' gibi resimli romanlann yeni basimlan,
polisiye romanlar, kag1t ve gazete yigmlan duruyordu. Genis bir bakir kiilliiS;ii
tepeleme dolduran fistik . kabuklan Ruya'run bu masada oturdugunu hie kuskuya yer
birakmayacak sekilde Galip'e kamthyordu.
Celal'in odasi olmasi gereken yerde hafiza ilaci Mnemonics paketleri, damar acan
ilaclar ve aspirin ve kibrit kutulan gordu Galip. Ruya'rnn odasmda, bir sandalyenin
uzerinde gordukleriyse kansmm evden giderken yamna pek de fazla bir sey almadigrru
hanrlatti. Makyaj malzemesinin bir kisrru, terlikleri, ugur getirecegine inandigi bos
anahtarhgi ve arkasi aynah sac fircasi. Bos ve duvarlan ciplak odadaki Thonet
sandalyenin uzerinde duran bu nesnelere oyle bir bakti ki Galip, bir anda bir
yamlsamanm buyusunden siynhp esyalann kendisine isaret ettigi obur anlarru, dunyanm
icine gizlendigi o unutulmus esran kavrayrverdigini hissetti ... " (sy.424)
"Masamn ucundaki dosya kagrtlanrun durus sekli, Celal'in anlattigi hikayeleri
Rtrya mn yazmaya ba~\ac\1g1m ve bu b1r 'na£ta boyunca, Ce\a\~1.n hep, ~1.mc\1 Me\1\l
35
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Amca'run oturdugu soldaki koltukta, onu dinleyen Ruya'run da bos olarunda oturdugunu gosteriyordu .. " (sy.424)
Celal de romanm tasavvufi boyutunda derin anlamlara gelmektedir. Oncelikle ismi
Mevlana Celaleddin Rumi'den ve Sehzade Celaleddin Efendi'den gelmektedir. T1pk1
Seyb Galip'in Mevlana'dan etkilenmesi gibi bu romanda da Galip, Celal'den
etkilenmektedir, Zaten romamn "Semsi.. Tebrizi'yi Kim. Oldurdu?" adh bolumunde Celal rarakteri kendisini Mevlana'ya benzetmektedir:
"Celal, Mevlana'dan kendinden sozeder gibi sozedediyor, kelimeler, ciimleler
arasmda ilk bakista goze carpmayan sihirli bir yer degistirmeden yararlanarak, kendini
Mevlana'run yerine koyuyordu. Galip, Celal'in kendinden sozettigi bazi yazilarda ve
.. Ievlana' dan sozettigi 'tarihi' yazilannda ayru cumleleri, paragraflan, bunlardan ote,
cederle ordiigii ayru uslubu kullandigim bir kere daha gorunce, bu yer degistirrneden
emin oldu. Bu tuhaf oyunu korkutucu yapan sey, Celal'in ozel defterlerinde,
yayimlanmanus yazi miisvettelerinde, tarih sohbetlerinde, Seyb Galip iizerine yazdigr
denemelerinde, ruya yorumlarmda, Istanbul hatiralannda ve bircok, kose yazismda kaleme aldiklanyla desteklenmesiydi." (sy.248)
Celal de Mevlana gibi eserlerini yazarken baska kaynaklardan yararlanmaktadir .
.. Ievlana nasil ki, Mesnevi'sini yazarken Kelile ve Dimne'den, Mantik-ut Tayr'dan,
Leyla ve Mecnun'dan, Binbir Gece Masallan'ndan, ibn Zerhani'den, Kissas-i
Enbiya' dan etkilenmisse, Celal' de yazilanru baska eserlerden etkilenmek suretiyle yaznustir. Bu etkilenilen kisilerin basmda da Mevlana gelir.
"Murekkep ve pislik icindeki bu sayfalarda anlatilan hikayeleri aceleyle okuduktan
sonra, cocuklugunda, gencliginde ozgun kose yazisi diye okudugu bircok hikayeyi
Celal'in 'Mesnevi'den alarak cagirmz Istanbul'una uyarladigmi anladi." (sy.249)
Celal 'in uvey babasi Mevlevi' dir. Bu yi.izden Celal Mevlevilige karsi buyuk bir ilgi ymaktadir:
36
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
"Ce!iil mevlevi!ige, yalruzca okuyuculanrun an!a1Ilmaz bir baghhk duygusuyla bu
konuya dalacaklanrn bildigi icin degil, uvey babasi bir Mevlevi oldugu icin de ilgi duymu~tu." (sy.254)
"Celal"; kelime anlarruyla ululuk demektir. Aynca ism-i Celal, Allahm adlanndan
biri olan ve en buyuk ad kabu! edilen 'Allah' adidir. Mevleviler, serna ederlerken
ivlerinden bu adi zikrederler. Kii1e yazan Celal Sa!ik'in kendini Mehdi olarak sunmaya
l'al11mas1 da bu baglamda dU1iiniilebi!ir. "Salik" bir yola giren; bir tarikata girmis
bulunan; gercek votcusu. Salik, her varhkta Tanruun kudretini cezbe yo!uyla kavrar.
Bu Celal'in, yiizlerle harflerin ili~kisini aramas1 biciminds romana yansrr
Celal Salik, Husn U Ask'taki Suhari'a kar11hk gelmektedir. Suhan'm soz anlamma
geldiijini dii1iiniirsek, romandaki Celii!'in koie vazrtan ve diger yazrlar yerli yenne
oturur. Husn U Aik'ta Ask'a yardim eden, onu kurtaran sozdur, romanda, Galipi kurtaran (tinsel anlamda) yazilardn
Celal, yazar-dervii Ga!ip'e, k01e yazilan yoluyla "ruhsal" rehber!ik yapar. Bir
anlamda bu kii1e yazilan Ga!ip'i, yolu boyunca uzanan ve1itli kendini aldatma
tuzak!anna dU1rnekten kurtanp, onu amacina yoneltir. Galip dolairnalar1 Sirasmda
Celal'in yazdanru yeniden okuyup, onlardaki cok kath anlamlan algdar.
Rornanm "Birisi Beni Takip Ediyor" ve "Harflerin Esran ve Esrann Kaybi" adh
biiliimlerde Ce!iil ile Hurufiligin kurucusu olan Esterabadh Fazlal!ah arasmdada da bir benzerlik_ ku.rulmaktadlf:
"Butun hurifilerin sonu kotudur zaten. Esterebadh Fazlallah ki Hurufiligin
kurucusudur, bir kiipek gibi iildiirii!mui, ayaklanna ip baglanarak cesedi carsr Pazar
sUriindUrii!mU1tur. Altiyiiz yd Once, onun da, Celal Bey gibi, ise ruya yorumuyla
ba1lad1gm1 biliyor muydunuz? Meslegini bir gazetede degil, sehir d11mdaki rnagarasrnda icra ediyordu ... " (sy.101)
37
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
"T1pkI Celal'in hikayesini yazdigi "O" gibi, Fazlallah kendini bir kurtancr, bir
peygarnber, Museviler'in bekledigi Mesih, Hristiyanlar'm gokten inisine hazirlandiklan
ve Muharnrned'in mujdeledigi Mehdi olarak ilan etmis, isfahan'da kendisine manan
yedi kisiyi cevresine topladiktan sonra, dinini yayrnaya baslanustr." (sy.2)
Celal kendisini bir tur kurtanci olarak, Mehdi olarak sunar. Mehdi kelirne
anlarmyla; kiyamete yakm ortaya 91k1p, kotulukleri yok edecegine, insanlan dogru yola
goturecegine inarulan ki~i dernektir. Kara Kitap'ta Mehdilik farkh bir anlarnda
kullamlnustir. Bu kez, Batihlasmaya karsi 'kendirnizi bulrna', 'kaybolan esran yeniden
kesfetme' olarak ortaya cikar. Celal Salik'te kendini Mehdi yerine koyar. Bir ara
askerlerle darbe yapmak icin, iliskiye girer.
"Goz" adh yazismda Celal "gazeteciligin ilk ve zor yillanru'' anlattiktan sonra, bir
kis gecesi bir seyin kendisini izledigini hissettigini anlatir; Celal bu seyin bir goz
oldugunu belirtir. Celal gozii insarun kendisini disandan gozleyebilme yetisinin bir
egretilemesi olarak kullarur. Sunu soyleyerek, kendisini gozle 'esit' kilar:
"Simdi ben az onceki 'goz' olmustum." (sy.112)
Goz Celal icin cesitli anlamlara burunur. Goz ayru zarnanda "O"nu, Celal'in kendi
yasam rnalzernelerinden ve arulanndan cikararak benzemek istedigi kisiyi simgeler,
"Kendirni disandan gorurken, "Evet, her sey yerli yerinde," diyordurn; kendirni
disandan gorurken, "Y eterince benzerniyorurn," diyordum, "benzemek istedigim seye
yeterince benzerniyorurn." Ya da "Benziyorurn, ama daha gayret etrneliyirn," diyordurn
yillardir ve sonradan yeniden kendirni disandan gorerek, "Evet, benzernek istedigim
seye benzedirn sonunda!" diyordurn rnutlulukla, "evet benzedirn ve ben O oldurn!"
(sy.113)
'O', tabii ki, 'gozdu. Olrnak istedigim kisiydi goz. Ben once 'goz'u degil, o'nu
yaratrrustnn, olmak istedigim kisiyi." (sy.113)
38
••
KARA KiTAP'IN ~AHIS KADROSU
Aynca, Celal gozle tannsal sifatlar arasmda baglanti k:urar. Ask, Celfil'in bashca
sifatlanndan biridir.
Celal'in babasi, onu, cok kucuk yasta annesi ile birakarak gitmistir. Annesinin
uzerine romanda Suzan Yenge olarak bahsedilen Ruya'nm annesi ile evlenmistir. Celal
annesinin olumu uzerine tekrar ailenin oturdugu Sehrikalp Apartmam'mn can katma
yerle~mi~tir. Bu siralarda gazetecilik hayatma baslar. Bu donemde yaptiklan romanda
u sekilde anlatrhr;
"Babaanne' sinin . de israrlanyla, yeniden apartmana donmus, can katma yerlesmisti.
Daha sonra takma adla ilk kose yazilanm yazacagi gazete icin futbol maclanm
izleyerek sike kok:usu almaya cahsiyor, Beyoglu'nun arka sokaklarmdaki bar, pavyon
Ye kerhane kabadayilannm esrarengiz ve sanatkarane cinayetlerini ballandirarak
anlatiyor, kara karelerin saytsmm ak kareleri her seferinde gectigi bulmacalar
hazirhyor, gerektiginde, afyonlu sarabm sarhoslugundan ayilamadigi icin tefrikasiru
aksatan ustadm yerine pehlivan tefrikasim surduruyor, zaman zaman da 'Elyaz1smdan
Kisiliginizi Ok:uyoruz', 'Yuzunuz, Kisiliginiz, 'Bugunku Burcunuz'(akraba ve
tamd1klanna ve bir iddiaya gore de, sevgililerine ozel selamlar yollamaya ilk bu bury
-o~esinde baslarmsti) ve 'Ister inan, ister inanma' koselerine yaziyor ve artan
.akitlerde de bedava girdigi sinemalarda gordugu en son Amerikan filmlerini elestiriyor
.e can katmda tek basma yasamaya devam .ederse, bu yah~kanhkla gazetecilikten
kazandigi parayla evlenebilecegi bile soyleniyordu." (sy.19)
Celal hayati boyunca evlenmemistir. Romanm ikinci kisrmnda ortaya cikan, Fatih
Mebmet Ucuncu isminde bir adarmn kansi olan Emine isminde bir kadmla, 33
yasmdayken ask vasadigma <lair bilgiler olsa da, bu konu romanda pek acik degildir.
Emine'nin kocasi Fatih Mehmet U¢ificii, Celfil sandigi Galip'e telefonda sunlan soyler:
Simdi senin icm aglayan bu kadim ben elli yil sevdim. Onu c;ocuklugumdan beri
seviyorum, anhyor musun, hala seviyorum. Sen hie sevmek nedir bilir misin? Kendi
39
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
govdeni ruyanda gorur gibi, seni tamamlayan birine ozlemle bakmak nedir, bilir misin?
Ask nedir, bilir misin sen? Bu kelimeler, masallanna kanmaya coktan hazir o gen
zekah okuyuculann icin yapilacak el cabuklugu marifet rezil bir yazi numarasi 19m
malzeme olmaktan baska bir sey olabildi mi senin icin hie? Sana aciyorum, seru
kucumsuyorurn, senin icin uzuluyorum. Butun hayatm boyunca laflarla oynamaktan,
kelimeleri evirip cevirmekten baska bir sey yapabildin mi? Cevap ver!" (sy.361-362)
Celal basanh bir gazetecidir. Bu yuzden Turkiye uzerine program yapan BBC televizyonu tarafindan aranmaktadrr:
"Ti.irkiye'nin durumu i.izerine, Celal gibi her seye bulasmis otuz yilhk bir kose yazanyla kameranm karsismda gorusmek istiyorlar." ( sy. 31)
Bu televizyoncular politikactlarla,. it adamlar ve sendikacilarla gorusmusler fakat en ilginc Celal'i bulmuslar ve mutlaka gorusmek istemektedirler.
Celal, Riiya ve Galip, hep birlikte bazi aksamlar otururlar ve Celal' in bazi okuyucu ve hayranlanru, radyo tiyatrosundan cikma seslerle taklit ederek eglenirler
Galip, Ruya kaybolduktan sonra Celal ile gorusmek icin Milliyet Gazetesi'ne gelir.
Burada Celal'in masasiru kanstmr. Celal'in masasmda gordugu nesneler bize Celal'in kisiligine dair bilgiler vermektedir:
"Masarun uzeri derli topluydu, kulluk bostu, cay fincaru bo~tu."(sy.93)
"Bu odayi kendisinin · hayal edemedigi harika hikayelerin ve hayatlanrun
kurgulandigr kagnlar ve duslerle dolu bir Binbir Gece odasi olarak dusledigini" (sy.93) Galip odaya girince bu cocukluk hayalini arumsar.
"Celal'in masasnu kanstirmaya basladigi zaman, Galip'in bulduklan: Acilmarms
okuyucu mektuplan,. kalemler, gazete kesikleri (kiskanc bir kocarun yillar once isledigi
40
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
yesil bir tukenmezle isaretlenmis haberi), yabanci dergilerden kesilmis surat
portreler, Celal'in elyazisiyla kagit parcalanna yazilnus bazi notlar (Unutma:
bir kravat, Samanizm,
ve hafiza gelistirmek uzerine ilkel halk kitaplan, bir sise uyku hapi, damar
dugmeler, durmus bir kol saati, makas, acilnus bir okuyucu mektubundan
fotograflar (birinde Celal'le saclan dokulmus bir subay vardi; bir kir kahvesinde
guresci ve sevimli bir kangal kopekle birlikte kameraya bakiyorlardi. ), boyah
taraklar, sigara agizliklan ve renk renk tiikenmezler..." (sy.93)
Celal ile Ruya'run Nisantasi'ndaki Sehrikalp Apartmaru'nda oldugunu sanan Galip,
eve geldiginde ikisinin de bu evde olmadiguu gorur. Bu ev trpki yirmibes sene
e, Celal bu can katmda oturdugu zamanki duzene ve esyalara sahiptir. Galip yeru
tek seyin camh karaagactan yapilmis bir dolabm oldugunu fark eder. Bu dolapta
al' e ait sunlar vardir:
"Gene muhabir Celal zamarundan kalma gazcte haberlerinin ve roportajlanrun
esikleri; Celal aleyhine ve lehine yazilrms butun yazilann kesikleri, Celal'in takma
aria yayrmladigi butun kose yazilan ve fikralar; Celal'in kendi adiyla yaynnladigi
- · .. n kose yazilan; Celal'in kaleme ahp hazirladigr butun 'Ister Inan, Ister inanma',
Ruyalanruzi Yorumluyoruz', 'Tarihte Bugun', 'Inarulmaz Vakalar', 'Imzamzi
ruyoruz', 'Yuzunuz, Kisiliginiz', 'Bilmece Bulmaca' ve benzeri koselerin kesikleri;
Celal'Ie yapilrms butun roportajlann kesikleri; cesitli nedenlerle yayrmlanmarms kose
.azilanrun musvetteleri; ozel notlan; yillar boyunca gazetelerden aymp sakladigi
nbinlerce gazete kesigi ve fotograf ruyalanrn, hayallerini, unutulmamasi gereken
aynntilan not ettigi defterler; kuruyernis, kestane sekeri ve ayakkabi kutulan icinde
saklanmis binlerce okuyucu mektubu; Celal'in takma adla tamanuru ya da yansiru
yazdigi tefrika romanlann kesikleri; Celal'in yazdrgi yuzlerce mektubun kopyalan;
.uzlerce tuhaf dergi, risale, kitap, brosur ve okul ve askerlik yilhgi; gazete ve
dergilerden kesilmis kutular dolusu insan resmi; pornografik resimler; tuhaf hayvan ve
bocek resimleri; Hurufilik ve harf ilmi uzerine iki buyuk kutu dolusu yazi ve yaym;
uzerlerine isaretler, harfler, simgeler cizilmis eski otobus, futbol maci, sinema bileti
41
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
· albume yapistmlnus ve yapisunlmanus fotograflar; gazetecilik derneklerinden
kalkrrus Turk ve Carlik Rusyasi paralan; telefon ve
erleri." (sy.234-235)
hayata bedbin bir gozle bakmaktadir. Butun yazilannda umutsuz ve kotumser
gorulmektedir. "Bogazm Sulan Cekildiginde", "Goz", "Opuf',
Onu Bekliyoruz" gibi yazilan buna ornektir. Bu tur yazilanrun onu okuyan
uzerindeki tesirlerini "Bir Akil Hastasi Degil, Y alruzca Sadik Bir
--1J•row" adh bolumde F. Mehmet Ucuncu'nun ~u sozlerinden anlasilmaktadir:
diye bagirdi telefonun obur ucundaki ses. "Aldattm, kandirdm,
0 kadar inamrdim ki sana, butun hayatmun bir sefaletler resmi
budalahklar ve aldaruslar dizisi, bir kabuslar cehennemi ve zavalhhklar,
ve bayagihklarla kurulmus bir siradanhklar saheseri oldugunu bana
karutlayan tantanah bir yazuu okuduktan sonra da hak verirdim sana ....
herif, o kadar hayrandim ki sana, hayatimdaki butun sefaletin sorumlusu
.orkakliginu, yalruz benim degil, butun milletin korkakliguu gosterdiginde,
rorkak oldugumu ne icin, hangi yanhsrmdan dolayi korkakhga ah~t1g1mI aciyla
.....-rr. bugun benden cok daha korkak oldugunu bildigim seni, bir cesaret aruti
gorurdum. Oyle tapardim ki sana, artik. bizlerle hie; mi hie ilgilenmedigin icin
b Sesiokioden hicbir farki olmayan siradan genclik arulanru; ya da cocuklugunun bir
apartmarun kavrulmus sogan kokan karanlik merdivenlerini,
cadih ruyalanm ve sacmasapan metafizik tecrubelerini anlattigm
icindeki gizli sakh kerametleri kesfetmek icin yuzlerce kere okur, kanma
yazi uzerinde saatlerce konustuktan sonra, inarulacak tek
gizli anlam oldugunu dusunur ve hicbir anlami olmayan o
kendimi." (sy.362)
omanda bu parcada da goruldugu gibi kimileri Celal'i cok sever; kimileri
...,,.011c11 ak yerer ( aile icinde bile). Yazilanyla okurlanru yonlendirdigine, harekete
42
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
4-FATiH MEHMET UCUNCU {MAHiR iKiNci)
FATiH MEHMET U~UNCU'NUN OZELLiKLERi
omarun ik:inci kismmda aktif olarak ortaya crkan salus daha onceki "Karh Gecenin
Hikayeleri" adh bolumde de gorulur. Romanda olaylann akisma mudahale eden
· Ikinci, Celal ve Ruya'run olumune neden olur. Orhan Pamuk Celal ve Ruya'yi
oldugunu romanda acikca yazmaz, fakat okuyucu katilin bu sahsm
anlar. Roman boyunca Fatih Mehmet Ucuncu - Mahir Ikinci - Mehmet
muamrnah bir salus olarak dikkat ceken sahsiyet katil olarak da muammah ve yakalanmaz.
Mahir Ikinci Celfil'in en sadik okuyuculanndandir., Celfil'i en az, Galip kadar ,y1
aktadir. Romanda Mahir ikinci'yi bizzat gormekteyiz.
Mahir Ikinci mahlasiru kullanan Fatih Mehmet Ucuncu 'Esrar-1 Huruf ve Esrann
.b.' isminde bir kitabm da yazandir. Bu kitap; bir 'merkez' kaybr olan esrann
rbim anlatir. Daha sonra yiizlerdeki anlam da kaybolmustur. Romanda bu kitap'tan sekilde bahsedilir:
"Erzurum yakmlanndaki Horasan' da ayru dizinin yedinci kitabi olarak yayimlanan
-1 Huruf ve Esrann Kaybi' adh bu eser Fatih Mehmet Ucuncu tarafindan kaleme
~ ve istanbullu gazeteci Selim Kacmaz (Celal)'in ovgulerine de mazhar
stu 'Esrar-1 Huruf ve Esrann Kaybi', yayimlandigi ya da yayimlanmak uzere
gu ilan edilen bu cesit bircok 'eser' gibi, yillar sonra ve baska bir sehirde
yimlanabilmisti ancak: 1962' de, Galip' in o zamanlar bir matbaasi olduguna ~a~tlgt
ndes'te, ikiyuz yinni sayfahk bir kitap olarak. Sararnus kapakta kotu klise ve
- ekkeple basilmis karanhk bir resim, vardi. iki yaruna kestane. agaclan clizili bir Y?l,
nsuzlugun kaybolan perspektifine gidiyordu. Kestane agaclanmn her birinin arkasmda ~~ harfler vardi, tuyler urpertici korkunc harfler.
44
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
bakista kitap, o yillarda 'idealist' subaylarca sik sik yazilan 'Ikiyuz Yildrr
Neden Y etisemiyoruz?', 'Acaba Nasil Kalkmmz' turunden kitaplardan birine
Y azann kendi parasiyla ucra bir Anadolu kasabasmda bastmlan o
ithaflardan biri de vardi basinda: 'Harb okulu ogrencisi! Bu ulkeyi
olan sensin!' Arna, sayfalan cevirmeye baslayinca Galip, bambaska bir
anladi. "(sy.290-291)
-1 Huruf ve Esrarm Kaybi' ilk ikisinin bashg; kitabm admda bulusan tic; ana
olusuyordu. Birinci bolum, 'Esrar-1 Huruf, Hurufiligin kurucusu Fazlallah'm
acihyordu. Hikayeye E.M. Ufi.inCi.i laik bit boyut ekle~~'
mistik yonunden cok, akilci, felsefeci, rnatematikci ve
· kisiligini one cikarrmsn." (sy.291)
Ucuncu, kitabmm ikinci kismmda, Mevlana'run Sam'daki. dolasmalanru
'mn zihnindeki yitik 'merkezi'i bulma girisimi olarak degerlendirir:
sayfalarda Mevlana'run, 'sevgilisi' Semsi Tebrizi'yi neden oldurmek
bu olumle 'tesis ettigi' esran korumak icin neden Sarn'a gittigine,
gezintilerinin ve arastirmalanrun 'esrar' dusuncesinin kaybolmakta olan
· bulmak icin ugrastig; koselere iliskin anlarruru cozemedigi satirlar okudu.
amayarak bir cinayet isleminin ya da ortahktan sirra kadem basar gibi
yeniden kurmak icin 1y1 bir yontem oldugunu soyluyordu
iic;i.inci.i kismmda, yiizlerin, harflerin, ci.imlelerin ikiz anlamlihgmdan soz
un okuyanda bir 'kaybolma' duygusuna yol acabilecegini, ama butun bu
anlama, Mehdi'nin gelisini haber veren anlama dikkat
bulabilecegini soylemektedir. Celal'in Mehdi figuruyle
If a --sine <lair bilgiler kesinlik kazamr:
45
KARA KiTAP'IN SAHIS KADROSU
ek ki esran kendi bildigince ve elindeki cetvelle cozmeye ginsen okurun,
sokaklannda yurudukce esran kesfeden, ama esran kesfettikce daha da
yayildikca da esran kendi yurudugu sokaklarda, sectigi yollarda, y1kt1g1
kendi yolculuk ve hayatmda bulan yolcudan hicbir farki yoktu. Iste,
~ Kurtanci, "O" ya da Mehdi, okuyuculann, mutsuzlann, hikaye merakhlanrun
derinliklerine gornuldukce kaybolduklan bu noktada 'zuhur' edecekti. Hayatm
ortasmda, haritalarla yuzlerin kesistigi noktada, sehrin ve isaretlerin icinde
gereken isareti alan yolcu (trpki tasavvuf yolcusu gibi) elindeki barf ve sifrelerle yolunu bulmaya baslayacakti." (sy.303)
bu kitabm Celal Salik'e ait oldugunu dusunurken, daha sonra Nesati ile ta smda Fatih Mehmet Ucuncu'nun oldugunu ogrenir:
kelimeleri iki anlamda kullanan ve onlarla cocuksu bir saflikla oynayan F.M.
Celal'i hatirlatan bir yan vardi onda." (sy.293)
dedi Galip.
ilgisi yok O yalruzca budalarun tekidir, dedi ihtiyar. "Bir zavalh, gariban tr I o .. Kimden isittin sen onun adiru?"
bana bu adm uzun yillar kullandigi takma adlardan biri oldugunu
msan iyrce bunaymca, yalruzca kendi gecmisini ve yazilanru inkar etmekle
da kendisi)'ffil':} gibi n.atn:ll)'OI. Ama sanmarn ki oiznn av1kgoz
kadar bunasm. Bir hesabi vardir, bile bile yalan soylememistir. ._9IDCii, karuyla caruyla gercekten yasanus biridir. Yirmibes yil once gazetemize
It l Pk halinde okuyucu mektubu yollayan bir subaydi. Mektuplarm bir ikisi ayip
diye okuyucu sutununda yayrmlanmca, sanki kadrolu yazar gibi her gun
gazeteye gelip gitmeye basladi. Derken, ayagi birden kesildi, yirmi yil
gozukmedi. Bir hafta once gene pml pml kabak kafasiyla sokun etti,
kadar beni gormek icin gelmis, yazilanma hayrannus. Aciliydi, alametlerin J Sif i anlatiyordu." (sy.313J"
46
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
ci'nin fiziksel tasviri "Karh Gecenin Ask Hikayeleri" adh bolumde su
gazetecilerin gunluk programlanru yapip iki ayagim bir pabuca sokmaya
elash gunlerde iskender, Celal'i ararken - evet, belki de Galip'e telefon
.... unun aksammda - Pera Palas'm lobisinde karsilasnus bu kabak ihtiyarla.
Celal Bey'le tamsngnu, kendisinin de kisisel bir i~ icin onu aradigim
katilnus. Sonraki gunlerde surada burada karsisma cikarak,
'i bulmak icin degil, baska bazi ufak tefek islerden de genis cevresi
gazetecilere yardim etmis. Cat pat
bir iki kelime soylemekten pek hoslaruyormus. Besbelli, bos vakitlerinde
yapmak isteyen, dostluga. merakh ve istanbul'u da 1y1 tamyan bir
Galip'e bu kabak kafah, ihtiyar, emekli askeri tarutmak amaciyla
gelmemektedir. Cunku daha once bu zatla
J,pJmi~ olduklan bir resmi Celal'in masasmi kanstmrken gormustur. Fakat o
bir okuyucu mektubundan cikan fotcgraflar (birinde Celal'le saclan
- subay vardi; bir kir kahvesinde iki yagh guresci ve sevimli bir kangal
~e kameraya bakiyorlardi), .... " (sy.93)
IS1rd1g1 kabak kafah ihtiyar, pavyon kadminm ata sporumuzu
- ,.;i]er hakkmdaki bu 'temelsiz onyargi' sma karsi cikip bir zamanlar ozellikle
- yakmdan takip ettigi bu mustesna insanlann ornek aile hayatlanna
p nlerini saymaya basladi." (sy.165-166)
47
KARA KiTAP'IN ~AHIS KADROSU \ ,, '·> I'
~ Gecenin Ask Hikayeleri" bolumu Binbir Gece Masallan'ru arumsatan bir
_ Bir barda toplanan insanlar birbirlerine hikayeler anlatmaktadrrlar. *16 Fatih
burada 'baskasi olmak' konulu bir hikaye anlatir. Ashnda bu
Galip ile benzer sureci ve benzer olaylan yasayan onemli kisiliklerden admi kullanan Fatih Mehmet
e adiru tarihsel bir kisilikten, Fatih Sultan Mehmet'ten alrrustir. Mahir Ikinci
yerde Galip'in Ikizi - benzeri olmasmdan. gelmektedir, Fakat Mehmet'in. var~1
Celal'in gercekligindeki varolusuna karsrttir. Galip, Mehmet'in Celal'i onun fark eder. Mehmet de Celal'i aramaktadir ve Celal'i
duser. Burada bir soru belirir; "Mehmet Celal'in mi
ip'in mi golge ben'idir?" Bu sorunun acik bir yaruti yoktur.
ile Fatih Mehmet Ucuncu'nun benzerlikleri su unsurlardir:
Celal Salik' in hayram, ve sadik okuyucusudur. Celfil'i 90k iy1
gelismesi sonucu Ruya ve Galip'in askim anlatan Kara Kitap'm
. Fatih Mehmet Ucuncu'nun de "Esrar-i Huruf ve Esrann Kaybi" adh bir
Ucuncu ve esi Emine de, tipki Ruya ve Galip'te oldugu gibi amca
Romanda Fatih Mehmet Ucuncu Celal sandigi Galip'e telefon
de bu hususta sunlan soyler:
amcamm kizi oldugunu bildigin icin aile ic;i asklan kucumseyan ukala
Mehmet oldugunu soyleyen ses. "Bu ulkenin
yansnun teyzelerinin ogullanyla, obur yansmm da amcalannm kizlanyla
a M hikaye anlatan insanlara IV. Bolum'de deginilmistir.
48
KARA KiTAP'IN SAHIS KADROSU Jf,..}S'fl-;;~' ' "' ,-. i I I ~, I'
l1 ' ·:;;)
bildigin halde, akraba evlilikleriyle pervasizca alay eden rel,lft,~ar •''""' /}} Hayir, Celal Efendi, ben hayatta baska bir kiz tamma 'f1isati.~~-.:::;;7
icin degil, akrabalanm disinda butun kadmlardan korktugum 19m degil,
eyzelerim ve halalanmm ve onlann kizlan dismda baska herhangi bir kadmm
p:nlikle sevebilecegine, hatta bana sabirla tahammul edebilecegine inanamadigim
onu sevdigim icin evlendim bu kadmla. Sen cocuklugundan beri birlikte
bir k1z1 sevmek nedir, hie;, du~unebilir rnisin? Sen, yaunzca bir kadnu,
boyunca tek bir kadmi sevmek nedir, di.i~i.inebilir misin? Simdi senin icin
bu kaduu ben elli yil sevdim. Onu cocuklugurndan beri seviyorum, anhyor
hala seviyorum. Sen hie sevmek nedir bilir misin?" (sy.361)
""e hayranhklan dogrultusunda ikisi de kendisi olamarmslardtr. Galip romamn
Celal kimligine burunmus, Fatih Mehmet Ucuncu ile gorusmekte, Fatih
ise bu durumdan sikayetci oldugu icin Celal'i oldurmek istemektedir.
tasavvu:fi boyutta mursit roli.indedir. Galip'in Celal'e oykunme ve
cabalan, bir mi.iridin, mursidinin kilavuzlugunda gectigi yola benzer.
amac Allah'la degil, Celal'in kisiliginin temsil ettigi yazmsal yaratici ile
Galip ile aym yolda olan, Celal'in bir baska muridi oldugunu
coyar, surekli olarak Celal'i sevdigini yineler:
gormek istiyorum!" dedi ses, "Seni seviyorum!" diyen bir seslendirme
hem yapmacikh, hem de tuhaf bir sekilde acikh ve inandinci olan sesiyle.
gormek istiyorum. Gorunce anlayacaksm neden gormek istedigimi. Kimse benim
semn gibi zeki hissederk zaferle okurdum. Y almzca seni degil,
de alkishyorlardi, emindim bundan. Biz ikimiz birlikteydik cunku, biz o
_.-...,bt.:"-'·1ardan 90k daha baska bir yerdeydik. Seni 90k iyi anhyordum." (sy.364)
49
KARA KiTAP'IN S-AHIS KADROSU
Bununla birlikte Mehmet, Celal'in gozunden dusmus gibidir. Celal, tebdil-i kiyafet
luyla kimliklerini degistirmekten hoslamr. Bunun farkmda olan Mehmet ayru seyi · likte yapmalanru onerir:
"Karanlik kisilik; kara iislup! Taklitle,. maskeyle yetinemeyecek kadar mutsuz
ugun gecelerde yazdiklanni ben daha iyi bilirim, ama yapnklanni sen daha iyi
· sin, kardesim benim. Birbirimizi anlayacagiz, birbirimizi bulacagiz, birlikte tebdil-i rafet edecegiz." (sy.336)
Celal'in gozunden dii§ti.igi.i 19m bu 1§1 Celal, Nesati'nin soyledigi gibi Galip ile aktadir:
"Yeni yazilanm bir sure ben getirecegim," dedi Galip.
-~ye ortahkta yok? Dedi uzun boylu adam. "Bugunlerde arayaru cok cunku."
"Geceleri ikisi birlikte tebdil-i kiyafet ediyormus," dedi ihtiyar yazar, Galip'i
~m,Ja gostererek. Uzun boylu adam gulumseyerek uzaklasmca Galip'e dondu.
arka sokaklara gidiyorsunuz degil mi, kirli islere, tuhaf gizlerin, hortlaklann,
yilhk olulerin pesinden yikik minareli camilere, viranelere, bos evlere,
edilmis tekkelere, kalpazanlarla eroincilerin arasma,. tuhaf kiyafetlerle, maskelerle,
gozluklerle? Gormeyeli sen de degismissin cunku Galip Bey oglurn. Yuzun solmus,
cukura kacrrus, baska biri olmussun. istanbul geceleri hie; bitmez ...
GJmablanrun vicdan azabmdan uyku uyuyamayan bir hayalet..." (sy.317)
Galip'in kendinden onceki taklitci - rakipleri gibi Mehmet de aydinlanma yolundan
m1~ olan birisini temsil eder. 0, Celal'in kendisini aldattigun hisseden basansiz
- · .. ir. Bu yi.izden de Celal Salik'i oldurmek istemektedir. Celal'i oldurmek icin bir
nedeni vardir. Bu nedenler soyle siralanabilir:
Kansi Emine ile onsekiz yil once bir iliskisi oldugunu Fatih Mehmet Ucuncu kisa sure once ogrenmistir:
50
KARA Ki-TAP'IN SAHIS KADROSU
dun bana herseyi itiraf etti. Onu bulup eve getirdim. Celal Efendi
senden, senin canma okuyacagim!' uzun cok uzun zamandir suren bir
hie; kimseyi hosnut etmeyen tatsiz sonucunu aciklayan bir hakem gibi, tarafsiz
ekledi: 'Seni oldurecegim.' "(sy.359)
e olan hayranhgi neredeyse bir dinin peygamberine baghhk derecesine
ren aslmda onun da siradan, basit bir insan oldugunu 6grenmesi Mehmet'te
· oldurecegim," dedi ses. "Seni oldurecegim] Senin yuzunden hicbir zaman
olamadim." (sy.366)
· Mehmet, Celal' in gercek yuzunu kesfetrnistir:
Bu yuzden oleceksin iste. Y azilannda yaptigm gibi, inandmyorsun, ama kendin
ve kendin inanmadigm rem inandirmayi basanyorsun. Arna
senm inanmadan inandirabildigini anlaymca korkuya kapihyorlar."
suren bir konusmadan sonra herseyi yuz yuze konusmaya karar verirler ve
Emine ile Mehmet'e Nisantasi'nda, Alaaddin'in dukkam onunde bulusmak uzere
venr. Bulusma saatinde kimse gelmez. Galip yanm saat bekledikten sonra
aynlir .
. iliye Meydaru'na yuruyup taksiye bindi. Taksi Alaaddin'in dukkanmm
gecerken Galip, kabak kafah adamm da, tipki kendisinin yaptigi gibi, bir
gizlendigini, Celal'i bekledigini hayal etti. Bunu hayal mi ediyordu, yoksa dikis
erinin sergilendigi vitrinin yamnda, makinelerle dikis <liken donuk mankenlerin,
lambalanyla aydinlanan buyulu ve korkutucu govdelerin arasmda tuhaf kiyafetli,
cu bir govde mi gormustu; sanki bir an cikaramadi." (sy.388)
51
KARA KITAP'IN ~AHIS KADROSU
Buraya geri dondugunde, ayru yerde bir cinayet olayi olmustur. Celal'in cesedi
yatrnaktadir ve uzeri gazete kagitlanyla ortulmustur. Yapilan arastirmalar,
hep sonucsuz kahr. Katilin kim oldugu bulunamaz. Olay
i Mechul cinayetler arasmda yer alan, b.ir dosya olarak kahr.. F.M. Ucuncu'de
_ ar cozuldukten sonra bir temmuz aymda hayatmi kaybeder. Galip gazetelerde
·· Mehmet Ucuncu' adh emekli bir albaym olum haberlerini okudugunu soyler.
Mehruet, Galip'in basansiz olmasi halinde ne olacagim temsil etmesi anlarrunda
bir yansimasidir. Karsrtlik icinde, Mehmet, Galip'in kendini algilayisuu
52
•.
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
III. BOLUM
iKiNCiL (TAL'i) SAHISLAR
GAL.iP, CELAL VE RUYA'NIN YAKIN AiLE CEVRELERi
Orhan Pamuk'un romanlanndaki en onernli ozelliklerden birisi, buti.in kitaplanrun
birbirinin icinden dogmasidir. Oradaki bir ayrtnti ya da bir cumleden, bir sonraki kitap
yarat1hr. Cevdet Bey' deki genc;lerden bir anlamda Sessiz Ev dogmu$, Sessiz Ev' de
tarihci Faruk'tan Beyaz Kale 91km1$, . Beyaz Kale'nin dusse] ortarmndan, oradaki kimi
tarihi sahnelerden Kara Kitap olusmustur.
Orhan Pamuk Kara Kitap icin bir roportajmda ~unlan soylemi$tir:
"Kara Kitap'm asil yapt1g1 sey, istanbul'da ya$amarun, sokaklarda yurumenin,
c;ocuklugumun ve 1970'lerin Ni$anta$1'nda ya$amarun nasil bir sey oldugunu ortaya
koymak Kara Kitap hem benim kendi hayat1rrun, sevdigim dukkanlann, $eylerin, hala
acik olan Alaaddin'in dukkarumn, Nisantasi Karakolu'nun, Taksim Meydaru ve
Beyoglu'nun buradaki pek cok kisisel arumn bir rarihidir, hem de bu noktalardan
cikarak butun istanbul'u tarihiyle kucaklama 9abas1d1r. Bu ikisinin birlestigi yer benim
korkulanm, hayat sevgim ve kimi zaman esrar, kimi zaman da kisisel paranoyalanmdir
diye dusundugum yan karanhk bolgedir." 17
"Romanlanmda yakm gecmisten soz ediyorum. <::unku anlattigim aileler bunu
gerektiriyor... Bu aileler ise, buna yakm c;evrelerde yeti$tigim, bunlara benzeyen
170rhan Parnuk; Oteki Renkler, isr., lteusnn Yay, Arahk 1999", sy. 139
53
..
KARAKiTAP'IN SARIS KADROSU
aanneleri, amcalan tarudigim icin, bir olcude, peki, kolay1ma geldigi rem
atiyorum."18
1- DEDE (MEHMET SABiT BEY\ VE BABAANNE
Galip, Celal ve Ruya' run, dedeleri ve babanneleridir. Aktuel zamanda yokturlar.
Daha cok Celal'in kose yaztlarmda ve Galip'in amlannda gormekteyiz. Bu sahislar
hakkmda en genis bilgiler "Galip Ruya'y; ilk Gordugunde'' adli. bolumde
rastlamaktay1z.
Dede once Haer Bekir' e rakip bir ~.ekerci dukkamru isletmektedir. Daha sonra bu
dukkaru i~letemedikleri icin, babaannenin yapm1~ oldugu revel kavanozlanmn da
raflarda durdugu pastahaueye, en sonunda da lokantaya ~evirrni~lerdir.
Galip'in amlannda Dede ve Babanne'nin son zamanlanna dair bilgiler
edinebilmekteyiz. Buna gore; Dede son gunlerinde evden berbere bile gidemeyecek
duruma geldiginde, berberi haftada bes gun eve gelmekte ve onu tras etmektedir:
"Arna,. artik Dede sokaga da vikmlyordu, berbere gitmek icin bile; butun gun
evdeydi. Gene de sokaga ylklp dukkana gittigi gcnlerdeki gibi giyinirdi: Pazarlan
uzayan sakah gibi kursuni renkli, gems yakah, eski bir ingiliz ceketi, dokulen
pantolon, kol dugmeleri ve Baba'run dedigi gibi kaytan bir memur gravati. Sonra,
Anne'yle Baba,' Dede' den her gecen gun bir tanesi daha yikilan bovasi dokulmu~ eski
ahsap evlerden sozeder gibi sozederlerdi; .... " (sy.13)
" ... Cunku okuma yazmayi iki yil once Babaanne ogretrni~ti: yemek masasimn
kosesine otururlardi: Babaanne, en buyiik sihiri, harflerin birbirine nasil vurulacaguu
hmlnh sesiyle duyurduktan sonra, agzmm kenanndan eksik etmedigi Bafra sigarasmm
18 a.g.e.; sy. 131
54
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
maruru ufler, dumandan torununun gozleri sularur, alfabenin icindeki olaganustu
uyuklukteki at da mavilesip canlarurdi." (sy.12)
Romanda Babaanne ile Dede'nin son gunleri hakkmda su bilgiler verilmektedir;
"Babaanne'yle Dede, sabahtan aksama kadar acik duran ve Turk kopeklerine
benzemeyen bol tuylu ve huzurlu bir kopek biblosunun uzerinde uyudugu radyodaki
alaturka ve alafranga muzigi, haberleri ve banka, kolonya ve rnilli piyango reklamlanru
dinlerlerken surekli konusurlardi. Cogu zaman, hie; dinmedigi icin ahstiklan bir dis
agnsmdan soz eder gibi ellerindeki sigaralardan ~ikayet ederlerdi, ha.la b1rakamad1klan
icin sucu birbirlerine atarak, biri bogulur gibi oksurmeye baslarsa, oteki, once zafer ve
neseyle, sonra endise ve ofkeyle hakh oldugunu ilan ederek! Arna birazdan, birinden
biri iyice sinirlenirdi: "Bir sigaram var zaten, ilisme allahaskma!" Sonra gazeteden
okudugu seyi eklerdi: "Sinirlere iyi geliyormus!" belki o zaman, biraz susarlardi, ama
koridordaki duvar saatinin tiktaklanrun duyuldugu bu sessizlikler cok surmezdi. Ellerine
yeniden aldiklan gazeteleri hisirdatrrlarken ve ogleden sonra bezik oynarlarken
konusurlardi." ( sy. 14)
Dede ve Babaanne'nin Celal'in kose yazilan hakkmdaki dusunceleri de sunlardir:
" ... Gazetede Celal'in kose yazisim okuduktan sonra da: 'Yazismin altma kendi
imzasnu atmasma izin verselerdi,' derdi Dede, 'belki aklmi basma toplardi' 'Koca
adam, diye ic cekerdi Babaanne ve her zaman sordugu su soruyu ilk defa
soruyormus gibi yuzunde icten bir merak ifadesi, sorardi: 'yaz1s1run altma kendi adim
koymasma izin vermedikleri icin mi oyle kotu yaziyor, yoksa oyle kotu yazdigi icin
mi yazisuun altma kendi adim koymasma izin verrniyorlar?' 'Hie; olmazsa,' derdi Dede,
ikisinden birinin zaman zaman sanldrgi teselliye sanlarak, 'altma imzasim atmasma
izin vermedikleri icin bizi rezil ettigini pek az kimse anliyor.' 'Kimse anlarruyor,'
derdi o zaman Babaanne, Galip'in pek de icten olmadigiru anlayabilecegi bir edayla.
'O yazilannda bizden soz ettigini kim soyluyor ki?' ' Apartman yazisinda bizim
apartmandan soz ettigini kim bilrniyor ki allahaskina!' derdi Dede ve Babaanne de
susardi" (sy.14-15)
55
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
Dede'nin daha sonra da gorecegi bir ruyasi vardir. Bu ruya ~oyledir:
"Butun gun birbirlerine tekrarlad1k:lan hikayeler gibi, Dede'nin zaman zaman gozleri
parlayarak anlattigr ruyasi maviydi; lacivert bir yagmur ruyada hie durmadan yagd1g1
icin Dede'nin saclan ve sakallan surekli uzuyordu. Babaanne, ruyanm hikayesini
sabirla dinledikten soma, 'Berber birazdan ge\ir' derdi, ama Dede berberden soz
edilirken sevinmezdi. 'Cok konusuyor, cok soruyor!' Mavi ruyamn ve berberin
sozunden sonra, Galip, Dede'nin bir iki kere, zayiflavan bir nefesle ~oyle dedigini de
i~itmi~ti: 'Baska bir yerde, baska bir tane yaptiracakt1k. Ugµrsuz cikn bu apartman."
(sy.15)
2- MEL.ill AMCA VE SUZAN YENGE
Melih Amca; Galip'in amcasi Ruya ve Celal'in oz babaland1r. Bu sahislar hakkmda
genis bilgileri "Galip Ruya'yi ilk Gordugunde" adh bolumden almaktayiz. Aktuel
zamanda yetmi~ bes yasmda, ya~h bir adamdir. Karisi Suzan ile birlikte ya~amaktad1r.
Roman boyunca Galip'in hauralannda, Hale Hala'mn aksam yemegi davetinde, Celal'in
ve Rilya'mn olumunden sonra Galip ile gittigi Celal'in evinde gorulmektedir.
Melih Amca maceraperest bir ruha sahiptir. ilk kansi ve oglu Celal'i b1rakarak,
otuz ya~mdayken, once Avrupa'ya oradan A:frika'ya gitmistir. Marekes'te iamsng:
Suzan Y enge ile evlenmistir. Daha sonra Izmir' e gecmisler; Ruya burada dogmu~11tr.
Burada alti, yedi sene kaldiktan sonra istanbul' a donmuslerdir.
Melih Amca, yurt disma gitmeden once avukathk yapmaktadrr.
" .... Sirkeci'deki ~ekerci dukkamndan ve Karakoy'deki 'Beyaz Eczane'den gelen
babasi ve kardesterivle bulu~mak icin, o zamanlar daha otuzuna basmarru~ olan Melih
Amca da, icinde avukathktan 90k kavga ettigi ve eski dava dosyalanmn sayfalanna
kursun kalemle gemi ve isstz ada resirnleri cizdigi yaz1hanesinden aksamustleri cikip,
56
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Ni~anta~1'ndaki insaat ~nne gelir, ceket ve kravat1m cikanp, kollanm srvayip paydos
saatine dogru gev~eyen insaat i~c;ilerini kizisurmak icin ise giri~irmi~ ... " (sy.16)
Yurt disma gitmesinin ne11eme1:1 11a\:\.a. '<r::::,Y... 'cl\.1 'cia\:\.ane ~arunmektedir. Bu nedenler
sunlardrr; "Avrupa usulu sekerciligi ogrenmek, kestane §.ekerini paketleyecek yald1zh ka.&1t
sipans etmek, Fransizlarla birlikte renkli ve balonlu bir banyo sabunu imalathanesi
acmak ve Avrupa ve Amerika' da, o siralarda bir salgma yakalanmi~ gibi ardarda iflas
eden fabrikalann makinelerini ve Hale Hala icin kuyruklu bir piyanoyu ucuza
kapatmak ve saglf Vasif 1 iyi bir kulak ve beyin doktoruna gostermek icin .... " (sy.16)
Bingazi, Fas'tan sonra Marakes' e gider ve burada tarustigi Suzan Yenge ile evlenir.
Suzan Y enge ile evlenmesine dair bilgileri Babaanne ve Dede bir kartpostaldan
ogrenirler:
"Arkasmda, memlekete donut yollanmn maymlandrguu yazan bu kahverengi beyaz
kartpostaldan ve sava~tan cok sonra gittigi Fas'tan, baska siyah beyaz kartpostallar da
vollarrus, Boylece, Babaanne'yle Dede, Melih Amca'rnn Marakes'te tarustig; bir Turk
kiziyla evlendigini, gelinin Muhammed'in soyundan geldigini, yani bir seyyide
oldugunu, kadnun cok guzel oldugµnu,_ sonralan silah tuccarlanmn ve casuslannm aym
bar kadmlanna vuruldugc bir Amerikan filmine de mekan olan kolonyal otelin elle
renklendirilmis resmi uzerinde gozuken bir kartpostaldan ogrenmi~ler." (sy. 17)
Melih Amca Suzan Yenge'yle evlendikten sonra Izmire donmusler ve Melih Amca
burada incir ve tutun tuccarhgt yapan kaympederinin mali islerini vapmrsur. Buradan
alti yedi sene soma kizlan Ruya ile birlikte istanbul'a donmil~lerdir. Melih Amca
istanbul'a dondukten sonra yeniden avukathk yapmaya karar vermistir,
" ..... Daha sonralan, Melih Amca yeni ve guzel kansi ve Ruya'yla Magrip'ten
dondukten, Izmir' deki kaympederiyle giristigi kuru incir isini batlfd1ktan ve ailenin
i~lerini de batirmasm diye sekerci ve eczaci dukkanlanna sokulmad1ktan sonra, yeniden
57
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
yapmaya karar verince, musterilerini etkiler diye bu esyalan yem
-..£1Psine ta~tmi~,"(sy.29)
Amca; aktuel zamanda astnm olan, yash bir adamdir. Oglu Celal'in
begenmeyen bir babadir. Surekli onu elestirmekte ve Galip gibi bir
olmasim istemektedir. Celal ve Ruya'rnn olumunden sonra, artik sadece bir
W!!"mun kaldigiru soyleyerek, Galip'i Celal'in yerine koyar. Bu sekilde Galip bir kez
Celal'in yerine gecmis olur.
Suzan Y enge hakkmda, aktuel zamanda pek bir bilgi yoktur. Sadece bir anne olarak
rumluluklanm yerine getirmeye cahsan bir kadmdir. Ruya'rnn hasta oldugunu
-grendiginde onu merak eder, kontrol etmek icin evine kadar gider, ona corba yapmak
· er. Celal'i de Ruya gibi oz evladi kadar sevmekte ve korumaktadir.
3,,.RALE- RALA
Romanda Melih Amca'run kiz kardesi, Celal, Ruya ve Galip'in halalandir. Ya~1 ve
fizigi hakkmda tam bir bilgi sahibi olamamakla birlikte, romanda onun birlestirici bir
ozellige sahip oldugunu goruruz. Cunku butun aileyi toplayan aksam yemekleri
vermektedir. Romanda boyle bir yemek verdigi esnada onu gormekteyiz;
" 'Unutma!' dedi Hale Hala, Galip'e verdigi gorevi ve yemek saatini hatirlatarak.
Sonra, bu akraba toplantilanrun degismeyen yemek listesi gibi degismeyen kadrosunu
da, gunlerdir beklenen bir futbol macuun bilinen oyµnculanm dinleyicileri
istahlandirmak icin agrr agrr okuyan radyo spikeri gibi saydi: 'Annen, Suzan Y engen,
Melih Amcan, gelirse Celal ile tabii Baban; Komur'Ie Vasif ve Hale Halan.' Takimlan
toplamak icin attig; oksuruklu kahkahayr atmarmsti ama .... " (sy.32)
Hale Hala; yegeni V asif yardimcrsi Esma Hamm ve kedisi Komur ile birlikte
oturmaktadir:
58
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
"Bir dairesinde Hale Hala'yla Vasif'in Esma Hamm'la birlikte, bir dairesinde Melih
\mca'nm Suzan Yenge'yle (daha onceleri de Ruya'yla) birlikte oturduklan apartman,
isantasi'nda bir arka sokaktaydi." (sy.33)
Celal, Ruya ve Galip'i kendi cocuklan gibi sevmektedir. Celal ve Galip'in seslerini
surekli telefonda kanstirmaktadir:
"Aksamustu ge9 saatlerdeydi. Celal'in yerini bilir diye telefon ettigi Hale Hala onu
aksam yemegine cagirdi. 'Galip'le Ruya da gelecek! Deyince Galip, halasirun seslerini
gene kanstinp, kendisini Celal sandigmi anladi. 'Ne farkeder,' dedi Hale Hala,
yanhsuu anladiktan soma, 'hepiniz benim vefasrz evlatlanmsirnz, hepiniz ayrusuuz!
Sana da telefon edecektim.' Koltuklara sivri trrnaklanm gecmyor diye kara kedisi
Kornur'u azarladigi sesle Galip'i azarladiktan soma aksam yemegine gelirken
Alaaddin'in dukkamna ugrayip Vasif'm Japon bahklan icin yem almasiru soyledi."
(sy.32)
Hale Hala hayati boyunca hie evlenmemistir. Bir kez son anda bozulan bir evlilik
tasansi olmustur. Bu romanda su sekilde anlatilir:
"Galip, Ruya'lar Istanbul'a gelmeden bir y1L once; tuhaf adli damat adaymm, amc~s1
ve agbisiyle Hale Hala'yi istemek icin yaptigi o ziyareti dusunuyordu ... Galip adr
hatirlarruyordu, ama adamm o gun giydigi tuhaf ayakkabilan korkuyla dusunuyordu.
Adamm suratmda bir Halep crharu vardi. 'Arap rru bunlar?' demisti Dede. 'Hale, bu
Arap'la sahiden evlenmek mi istiyorsun? Seni nereden tarumis?' Rastlantiyla!" (sy.33)
"Magazin yazan sordu: 'Halamz evde kalmis bir kadm miydr?'
'Hie evlenmemistir,' dedi Galip." (sy.100)
59
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
3- VASIF
Romanda kimligi en belirsiz kisi Vasif'tir. Vasif'in Melih Amca'nm oglu ve
elal'in kardesi oldugunu ancak romaru ikinci bir okuyu~ta anlayabiliyoruz. Aktuel
unanda Vasif elli ya~m uzerinde, dogu~tan dilsiz ve sag1r bir insan olarak
jrmekteyiz. Vastfm romanda en onemli ozelliklerinden biri elli yilhk bir gazete kupuru ar~1vme
ahip olmasidir: "Melih Amca'yi ust kattan kendi eliyle indirdigi gazeteleri az once ust katta
.kumamrs gibi ya da belki, 'alt katta ayru haber ust kattakinden baska bir anlama
;elebilir/ diye ya da 'Vasif 1unlan makaslaytp paryalamaya bailamadan once son bir
;Oz atayun,' diye, Dede'nin eski koltugllna oturmui yeniden okurken gOrecegim."
(sy.34)
"Galip kendi odasma cekilen Vas1fm pesinden gitti. Vasif buyuk yatagm kenanna
oturdu, Galip kar~1sma. Vasif beyaz sac;,lannda gezdirdigi elini omuzuna sarkrtti: Ruya?
Galip. gogsune bit yumruk atti. ve, hogulurcasma oksfufu. gihi, yaptl:.. OksuriikliL hasta!
Sonra ellerini birle~tirerek yaptigi yast1ga basrru bukerek yaslad1: Y anycr. Vasif,
yataijm altmdan, bilyiik bir karton kutu cikardi: Elli yilda hiriktirdigi gazete ve dergi
kesiklerinden bir secki, belki de en iyileri." (sy.43)
Vas1fm bu arsivinde su sekilde haberler ve fotograflar vardtr:
"Yirrni yrl once, tras kremi reklarm ic;,in yuzunu kopuge bularms, sonra da,
kornerden gelen topa kafayla vurduktan sonra beyin kanamasmdan olmus unlu bir
futbolcunun sabunlu gulumseyi~i; askeri darbeden sonra Irak lideri Kas1m'm kanh
umformasi icinde dinlenen olusu; unlu Si~li Meydam Cinayeti'nin temsili bir resrni
( Aldattlchi\mt yirmi y1l sonra, emeklilijjinde anlayan kiskanc al bay, giinlerdir izini
surdugu c;,apkm gazeteciyi arabadaki gene kanstyla birlikte kur~unlayacaktir, derdi
Ruya, radyo tiyatrosu taklidi sesiyle ); ba~pakan Men deres kurbanhk deveyi bag1~larken,
arkada muhabir Celal, deveyle birlikte baska bir yere bakiyor." ( sy. 44)
60
••
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Galip Ruya'mn kayboldugu gunun gecesinde bir ruya gorur. Bu ruyada Vasif
vardir:
"Sabah ezanmdan sonra, salondaki koltugumda Galip kisa bir sure uyukladi.
Ruyasmda bir akvaryumun tukenmez kalem yesili sivismda J apon bahklan agir ag1r
sahrurken Ruya, Galip ve Vasif bir yalmshktan sozediyorlar, daha sonra, sag1r ve
dilsiz olamn Vasif degil, Galip oldugu anlasihyordu, ama cok da kederlenmiyorlardi:
Nasil olsa, yakmda her sey yoluna girecekti." (sy.59)
Vasif'm romandaki onemli diger ozelligi ise; cok kucuk vastan beri besledigi Japon
~~file.."\\.~"'", ~\."\ ~~~~~~~~ ~\~~~\_~\_'-, ~~~ 1\\\"o.\~"o. l>~\.\:._ei\G\\' <le '{a~\\an. ara~t\rma\ar
sonucunda; akvaryumun insan psikolojisini rahatlattigma dair sonuclar bulunmustur.
Vasif kisiligi de romanda son derece huzur verici bir kisiliktir.
4- CELAL'iN ANNESi
Romanda bu sahis hakkmda pek bit bilgi yoktur. ih cocuguyla kocasi.tarafmdan
terk edilen bir kadmdir. En zor sartlar altmda bile kocasim di.i~unmu~ fakat kar~1hgJm
alamaymca o da baska biriyle evlenmistir. Terzilik bilmektedir.
Melih Amca Marsilya'ya gittikten soma annesi Celal ile birlikte Sehrikalp
Apartmani'mn ucuncu katma yerlesirler. Melih Amca'ya para yollamak icin yanm bir
daire olan can katma tasuurlar; kendi dairelerini kiraya verirler. Melih Amca' dan gelen
hediyeler azahnca kadm baba evine doner. Bu II. Dunya Savasi'run baslama yillandir.
Babasmm vakiflarda kucuk bir memurlugu vardir ve Aksaray' da ahsap bir evde
oturmaktadirlar. Daha sonra yeniden bir avukatla evlenir. Doktorlann da ne oldugunu
bilmedikleri bir uastahga yakalamr ve gene yasta hayanru kaybeder.
61
KARA KiTAP'IN SAHISKADROSU
5- ANNE VE BABA
Romanda Anne ve Baba hakkmda da cok fazla bilgi verilmemistir. Verilen bilgilere
gore Galip hep Ruya'run anne ve babasma oykunmustur. A91k9a belli olmasa da biz
su bilgilerden bu sonucu crkartryoruz;
"Yirmiiki yil once, (demek ki Celal o zaman kendi yasmdayken) boyunun utanc
verici bir hizla atug; ve elinin kolunun daha utanc verici sakarhklar yapt1g1 yillarda,
bu sozu ilk isitip g~n;ekle~ebilecegini hayal ettiginde Galip ilk anda, Anne ve
Baba'yla yenen ve herkesin yemek masasim dik acilarla 9evreleyen duvarlann
dismdaki sonsuz bir noktaya baktigi o renksiz ve yavan aksam yemeklerinden (Anne:
Oglenki zeytinyaghdan kalrms vereyim mi? Galip: Nnnnh, istemem; Anne: Sen? Baba:
Ben ne?) kurtulup Suzan Y enge, Melih Amca ve Ruya'yla birlikte her aksam yemek
sofrasma oturabilecegini kurmustu. Akima gelen ve basmi donduren baska seyler de
vardi sonra: Pazar sabahlan Ruya'yla oynamak icin yukan kata cikugmda arada bir de
olsa, mavi geceligiyle gordugu Suzan Y enge, annesi oluyordu ( daha iyi); avukathk ve
Afrika hikayelerine bayildigi Melih Amca, baba ( daha iyi); aym yasta olduklanna gore
ruyada, ikiz kardes; (burada, akh korkutucu sonuclan irdelerken karars1zhkla
durahyordu)." (sy.42-43)
Eskiden Anne'nin ailesi Baba'mn ailesine gore daha zengin oldugu icin Anne'nin
kulturu, Baba'ya gore daha iyidir. Aktuel zamanda surekli kavga etmektedirler. Dede
ve Babaanne'ye olunceye kadar bakmislardir. Ikisi de, Celal'i, Melih, Amca'run
ofkesine karsi korumaktad1rlar.
" .... babamm yegenini Melih Amca'ya karsi savunabilmenin ve agabeyinden daha
sorumlu ve dengeli bir kucuk kardes olabilmenin zevki ve gururu icin; Celal'in
gazetedeki son yazilarmdan birini okudugunu ve keyifle ilan ettigini isitecegim. Sonra,
yegenim agabeyine karsi korumamn zevkine, bir de, benim onumde bilgiclik
taslamamn zevkini ekleyebilmek icin, babam, Celftl'in bu okudugu ve filanca yurt
sorunumuzu ya da hayat meselesini konu alan yazisi uzerine, isitseydi herkesten once
62
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
Celal'in alay edecegi birkac ovgil sozu ve yerinde bir de 'yapici' elestiri sozu
soyledigini ve annemin de (. Anne bari sen kansma] ) basiru sallayarak, ( Cunku o da
Melih Amca'run ofkesine karsi Celal'i "aslmda iyidir ama .. " vaklasimryla savunrnayi
kendine gorev bilir,) babama kanlacagmi gorunce, ... " (sy.35)
6- ESMA HANIM
Romanda pek onemli bir sahis degildir. Yillardir bu ailenin yamnda caltsmis, artik
ailenin bir parcasi olmustur. Hale Hala ve Vasif ile birlikte oturmaktadir. Esma Hamm
hakkmdaki bilgiler romanda soyledir;
"Hale Hala'run, puf boreklerini kimse kansmadan gonul rahathgiyla kizartabilmek
icin mutfaktan kovaladigi Esma Hamm'm, agzmda eski Yeni Harman sigarasirun yerini
tutamayan filtresiz Bafra'yla, sofrayi kurarken, sanki sorusunun cevabmi bilmiyormus
gibi ve kendi bilmedigi cevabi otekiler bilebilirlermis gibi, 'bu aksam kac kisiyiz?'
diye ortaya sordugunu isitecegim ..... Boylece, hala sofrayi kac kisilik kuracagma karar
veremerrus olmasma ragmen, sofra ortusunu, buyuk ve temiz bir carsafi yataga serer
gibi, once bir ucundan tutup, oteki ucunu havaya atip, sonraki oteki ucun, ne guzel,
yavas yavas dusmesini agzmda sigara seyreden Esma Hamm'la Melih Amca arasmdaki,
'sigaran bak, asnmmu azdinyor Esma Hamm!' 'Azdmyorsa, Melih Bey once kendin
sigarayi birak!' tarusmasmm yeniden alevlendigini gorunce odadan cikacagim." (sy.34-
35-36)
7- KAPICl iS.MAiL VE KARISI KAMER
Romanda cok derinlemesine islenmeyen bu saluslar, olaylarm akisinda onemli bir
role sahiptirler. Kapici ismail Sehrikalp Apartmam'run kirk yilhk kapicisidir. Galip,
Celal ve Ruya'run Sehrikalp Apartmam'nm can katmda olduklanna karar verdikten
sonra ismail ve Kamer'in kapici dairesine gelir ve onlardan , gercekten Celal'in bu
dairede kalmakta oldugunu ogrenir,
63
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
"Cok gecmeden apartmamn merdiven isiklan yandt ve binamn kirk yilhk kapicisi
lsmail, agzmm. kenannda sigara, icerden, cikardigi cop tenekelerini iri kestane .. agacimn I
yarundaki buyuk bidona bosaltmaya basladi." (sy. 221)
"Kapmm zili caldigmda bir saattir hep aym sigarayi ictigi duygusuna kapildi,
Kamer Hamm'rms, Elinde anahtar, ansizin acilan kapida gordugu Galip'e bir hortlaga
bakar gibi bakti once, sonra iceri girip telefonun yamndaki koltuga kendini zorlukla
atip aglamaya basladi." (sy.418)
"Kamer Hamm, Alaaddin'in dukkamndan, kosa kosa Hale Halalar'a gitmis. Orada
herkes aghyor, Galip'i de olu samyorlarrms. Kamer Hamm, onlara en sonunda Celal'in
sirnru vernus: Celal'in yillardir, Galip'le Ruya'run ise bir haftadtr burada, Sehrikalp
Apartmam'mn en ust katmdaki dairede sakland1klanm soylemis. Herkes Ruya ile
Galip'i de oldu sannus gene. Daha sonra Kamer Hamm buraya, Sehrikalp
Apartmam'na dondugunde, ismail Efendi ona, 'C1k git, yukan bir bak!' demis.
Anahtan ahp yukan <;1kt1g1 zaman, kapiyr acmadan hemen once tuhaf bir korkuya
kapilrrus Kamer Hamm, sonra bir inanca, Galip'in yasadig; inancma. Galip'in sik sik
gordugu fistiki yesilden bir etek ve kirli bir onluk vardt uzerinde." (sy.419)
9,. AL.AADDiN
Romanda Alaaddin'in kisisel ozellikleri Celal'in 'Alaaddin'in Dukkani' adh yazismda
genis bir sekilde islenmistir. Romanda Ni~anta~1'nda dukkam bulunan Alaaddin gercek
hayatta da yasayan bir insandir. Gercekten su an Nisantasi'nda bu dukkan
mevcuttur. * 19
Orhan Pamuk, bir roportajinda Istanbul'un. Sevdigim Koseleri adi altmda
Alaaddin' den su sekilde bahseder;
19 Alaaddin'in dukkammn resmi ekde mevcuttur.
64
a
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
~itap'ta anlatngim Ni~anta~1'ndaki Alaaddin'in dukkani ... Coco - Cola, Camel
l markalara teslim olmus durumda. Kirk ytl oncesinin masahmsi havasim
icin icen gmp bir koseye cekilip dergiler arasmda kaybolmak bile
r. Tezgahta Alaaddin kansi ve oglu. Alaaddin mal almaya gitmistir. ~e~it
saygi ve hayranhk duyuyor. Tikis tikis dolu dukkanlan ve romanlan
(ara Kitap ciktiktan sonra dukkan hakkinda gazete ve dergilerde cikan
Ian Alaaddin kesip asnusti, Hersey vardir burada, acele etmeyin sizin de
ir." *20
n' in dukkannun romandaki tasviri de boyle tikrs tikis bir dukkan tasviridir.
kisiliginden 90k romanda dukkan on plandadir. Aktuel zamanda bu sahistan
.eris yapmaktadir:
tane aga~lanmn altmdan yi.irilyerek Alaaddin'in dukkaruna girdi. Basmda,
once bir yazismda Celal'in sozunu ettigi mavi kukuleta, burnunu siliyordu.
Iin, gecmis olsun,.. hasta rmsm?"
. " im.
Ruya'run eski kocasmm bir zamanlar yazdigi, taraftan ya da dusmam oldugu
l dergilerden, adlanm tek tek telaffuz ederek, birer tane istedi. Alaaddin
cocuksu, korkulu, kuskulu, ama hicbir zaman da dusmanca olamayacak bir
1 dergileri yalmzca universite ogrencilerinin okudugunu soyledi. " Sen ne
n?"
rilmecelerini cozecegim!" dedi Galip.
in anladignu gosteren bir kahkaha attiktan sonra: "Bunlarda da hie bilmece
agbi!" dedi Alaaddin, bir bilmece tiryakisinin kederiyle." (sy.68)
n "Alaaddin'in Dukkaru" adh kose yazrsi 90k genis bir sekilde Alaaddin'i
Fakat olaylarm akismda Alaaddin'in kisilik olarak bir rolu yoktur. Rura sonunda bu dukkanda olur.
>AMUK: Oteki Renkler, lst, Iletisim Yayinlan, Aralik 1999, sy. 317
65
.•
KARAKiTAP'IN ~ARIS KADROSU
IV. BOLUM
UCUNCU DERECEDEKi SAHISLAR
I- GALiP'iN ARKADASLARI
1-iSKENDER
Galip' in arkadaerdir. Romanda Celal ile goru~mek isteyen BBC' den gel en
televizyoncularla ilgilenmektedir. iskender'in romanda tasviri ~oyle yap1lmi~tir;
"iskender, Galip'in lise arkadasi oldugu ve o y11lardan beri hie goru~medikleri icin,
once geride kalmis onbes yildan hizla soz etti, Ruya ile evlendigi icin onu kutladt,
bir9oklan gibi; "zaten sonunda boyle olacagmi bildigini" soyledi. Simdi bir reklam
sirketindc yapunc1yd1. Celiil'i, Turkiye uzerine program yapan BBC televizyonculanyla
goru~turmek istiyordu." (sy.31)
"Tokatl.iyan_ Oteli'nin. eski binasmm. onunde, Galip, lskender'le karsilasn. Nefes~n
bol bol raki i~tig_i anla~1hyordu. BBC' den gelen televizyoncu tak1mllli Pera Palas'tan
alrms, "bir binbir gece istanbul'u yaptirmak" icin onlan gezdirrnis ..... Galip filtresiz
sigara arayan iskender'le Beyoglu'nda a~ag1 yukan yurudukten sonra, kap1smda 'Gece
Kulubu' yazan pavyona gitti." ( sy .15 5)
1- SAiM VE KARISI RUKiYE
Saim; Galip' in eski bir arkada~1d1r. Romamn 7. Bolumu olan "Kafdag1' run Harfleri"
adli holumde kar~1miza cikar. Saim ytllardtt politik dergiler, brosurler ve el
66
KARA KiTAP'IN SAHlS KADROSU
art muazzam bir arsiv olu1turmu1tur. Galip, Ruya'vi ararken bu arsivde
bulabilrneyi ummaktad1r. 'Ar1ivci' Saim ile birlikte bUtiin gece gizli iiaretler
c;al1isalar da hi,;bir ize rastlayamaz Onun yerine Saim'in ruya ile ger,;ek
kurdugll kuramla tamsir. Saim'in bu kurann kisaca ,udur: Saim ona biiliicii bir
st partisinin foyas1ru nasil ortaya ,;1kard1giru anlatu. Uzun ve yorucu bir , sonucu, ara1t1rd1ii,1 vazilar, takma adlar, gizli ~fre\er ve simgelerden, Enver
n ideolojisini temsil ettigini iddia eden belirli bir komiinist partisinin, ashnda bir
parti degil, bir Bekta,i tarikati oldugunu ke1fetmiitir. Atatiirk tarafmdan
man Bektaii tarikatl, yeraltmda varhg1m siirdiirmiii ve bu komiinist partisini
laj olarak kurmu1tur. Bu nedenle bu partinin g_er<;ek lideri, bilinen Tiirk parti
cileri degil, Arnavutluk'ta ya~ayan birka<; ihtiyar Bekta~i ~eyhidir.
teak parti Uyelerinin bundan haberi yoktur. Onlar bir yamlgt olarak Orgiltlerini
mist bir parti, kendilerini de gerc;ek komUnist addetmektedirler. Partinin ust duzey
ticilerinin d1§mda hie kimse bu orgut hakkmdaki asil ger,;egi bilmemektedir. Bu uc adam arada bir Arnavutluk'a gitmekte ve ihtiyar 1eyhlerine komUnist kisvesi
daki miiritlerinin fotogfaflanm giistermektedirler. ihtiyar ieyhlerin yaib giizlerle
ledikleri bu fotograflar, onlann mUritleriy\e aralarmdaki tek baglanttyi
;turmaktadir. Hele miiritlerin, tarikatlanmn mistik sirlart yerine Marksist - Leninist
am uzerine kafa yorduklanndan hie; haberleri yoktur.
Arnavutluk'taki ihtiyar 1eyhler Tiirkiye'deki mUritlerinin kat1ksiz hirer Komiinist
luklanm bilmeyerek, onlan nasil yeniyetme dervi, zannediyorsa, bu sozde miiritler
, kendilerinin yeniyetme dervis olduklanndan habersiz, kendilerini katlksiz komunist
ymaktad1rlar. Ve\hasd onlarm 'gerc;ekten' ne olduklanru tesbit etmeye imkiln voktur.
brgiitiin ve Uyelerinin 'gercek varbii,1' Arnavutlukta, uzak, ula1ilamaz bir yerde
akhdir. Gerc;ek, ruyaya; ihtiyar ieyhlerin riiyasma, d6nii§mii\tiir, bir komiinist
>artisinin hayali ise, uyeleri icin ger9ek olmu~tur.
67
••
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
aim, baslangicta bu kesfini a91klamay1 dusundugunu, ancak 90k gecmeden bunu
naktan vazge<;tigini anlatmaktadir. <;i.inki.i insanlann di.i~lerini hep gerc;;ek
iettiklerini gormustur, bu durumda bu konuya a91k11k getirmenin de anlarru yoktur.
alleri sorgulamak, insanlann onlan kurmaktan aldiklan kucucuk mutlulugu da yok
ekten baska bir ise yaramayacaktrr; bu insanlann elinden herseyi almak demektir.
;aim'in kansmm adiru once Galip hanrlayamaz fakat daha sonra Rukiye oldugunu
rlar. Rukiye de onlar cahsirken yardtm eder. Daha sonra onlara cay yapar. Fakat
m ve Galip bir sonuca ulasamanusken Rukiye gider, yatar. Romanda tam olarak
aulmami stir.
3- BELKIS VE. KOCASI. NIBAT
Belkis, Ruya ile Galip'in ortaokuldan arkadasidir. "Beni Tarudiruz mi?" adh
lumde ortaya cikan bir sahisnr. Belkis, ortaokuldayken Galip'in Ruya'ya karsi olan
:lerini, tavir ve hareketlerini kiskanan, Ruya'ya oykunen bir insandir.
Aktuel zamanda kocasi Nihat'm olumu uzerine dul kalan Belkis; antikacihk
pmaktadir. 0 da Ni~anta~1'nda oturmaktadir: Galip'le karsilasrrlar fakat Galip onu
ruyamaz. Galip'e gore Belkis'in ilk izlenimi;
"Galip, kadimn kendisiyle sizli bizli konu~mad1gma dikkat etti once, sonra
izelligine ragmen uzerindeki agir paltosu ve o anda basma sardigi basortusuyle, uzak
r teyzeye benzedigine ..... Kilitle birlikte kapi karanhk bir dehlize ac;;ildiginda Galip
admm parlayan gozlerinde hayata bagh bir merak gordu. Oyle olaganustu bir
uzelligi yoktu belki Belkis'm, ama insan onun ne yapacag1m merak ediyordu."
;y.189-190)
Belkis; insanm kendisi olmasmm bir yolunun olmadigma inamr. Ortaokuldan beri
.uya olmak istemis ve otuz yasmdan sonra bile hala kim olduguna karar
erememistir.;
68
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU I
"Bir degil, oniki kere sinamada, altrms kereden fazla sokakta, uc; kere lokantada, altr kere dukkanlarda gordum sizi. Eve dondugumde, tipki cocuklugumda yaptigim gibi,
yamndaki kizm Ruya degil, ben oldugumu dusundum."
"Ortaokuldayken," diye devam etti kadm, az once sozunu ettigi Konak Sinamasi'run
onunden arabasim surerken. "Teneffuslerde, saclanrn islatarak arka ceplerinden
cikardiklan tarakla tarayan ve anahtarliklanru pantolonlarmdaki kemer halkalanna asan
oglanlann hikayelerine o gulerken, ben, senin sirarun uzerindeki kitaptan basuu
kaldirmadan, gozucuyla seyrettiginin Ruya deg_il ben oldugumu dusunurdum. Kis
sabahlan, yanmda sen oldugun icin yolun acik olup olmadigina bakmadan karsidan
karsiya gecerken gordugum o neseli kizin Ruya degil, kendim oldugumu dusunurdum .. "
(sy.193)
"Insanm kendisi olmasuun ne kadar zor oldugunu bilirim," dedi Belkis, uzun
zamandir hep aym hikayeyi dusunenler gibi birdenbire konuya girerek. "Arna, bunu
otuz yasimdan sonra anladim. Ondan once, sorun bana yalruzca bir baskasi gibi
olabilme ya da basit bir kiskanchk gibi gozukuyordu. Geceyanlan sirtustu uzandigim
yatagimda uyuyamadan tavandaki golgeleri seyrederken o baskasnun yerinde o kadar
cok olmak isterdim ki, derimin icinden, eldiveninden crkan bir el gibi siynlip
cikabilecegimi, sonra sirf bu istegimin siddetiyle o baskasmm derisine burunerek yeni
bir hayata baslayabilecegime inarurdim. Bazan, bu oteki insam dusunmekten, kendi
hayatmu onun hayati gibi yasayamamaktan o kadar aci cekerdim ki, bir sinema
koltugunda otururken ya da kalabahk bir pazar yerinde kendi duygulanna gomulmus
insanlan seyrederken gozlerimden yaslar fiskmrdi." (sy.195)
Belkis'm Ruya'ya oykunmesinin ozel bir anlanu yoktur.
"Insarun niye kendi hayatim degil de, baska birinin hayatim yasamak istedigini onca
yildan sonra da cikaramiyorum," diye devam etti. "Hatta, niye su ya da bu insarun
degil de, Ruya'run yerinde olmak istedigimi de cok acikca soyleyemem.
Soyleyebilecegim sey, uzun yillar boyunca bunun gizli tutulmasi gereken bir hastahk
69
~
KARAKiTAP'IN SARIS KADROSU
duguna inand1g1md1r. Hastahgimdan, bu hastahga yakalanan ruhumdan, bu hastahg.
simaya mahkum bu govdemden utamyordum. Hayat1mm olmasi gereken "asil
yat"m bir taklidi oldugunu, bi.itiln taklitler gibi utarulmasi gereken, acikh, zavalh bir
~y oldugunu dil~ilnilyordum. 0 zamanlar, bu umutsuzluktan kurtulabilmek icin elimden
·almzca "ashrru" daha 90k taklit etmekten baska bir sey gelmezdi. Bir ara, okul,
mahalle, ya da cevre degi~tirmeyi kurdum, ama sizlerden uzaklasmanm. yalmzca sizleri
daha 90k di.i~ilnmekten baska sonuc vermeyecegini de biliyordum. Y agmurlu bir
sonbahar gilnil, ogleden sonra, hicbir sey yapmak g_elmeyince icimden, camlara vuran
damlac1klara bakarak saatlerce bir koltukta otururdum: Sizleri di.i~ilni.irdilm, Ruya ile
Galitfi. Elimdeki ipu9lanna bakarak Ruya ile Galip'in o anda ne yapt1g1m
di.i~ilni.irdilm, oyle ki, bir-iki saat sonra karanhk odadaki koltukta oturan kisinin ben
degil Ruya olduguna manasun gelir, bu korkunc di.i~unceden muthis zevk de ahrdim."
(sy. 196)
Belk1s'm kocasi Nihat da Galip ve Rilya'mn ortaokul arkada~1d1r. Aktuel zamanda
Nihat ya~amamaktad1r. Bununla ilgili Belkis sunlan soyler;
"Nihat'la cvliligimizin ilk yillannda mutluyduk, ..... inceydi, sessizdi, 90k da sigara
icerdi. Pazarlan gazeteleri kansnnr, radyodan futbol maciru dinler, o siralarda eline
ge9irdigi bir flutu calmaya 9ah~lfd1. Cok az icerdi, ama cogu zaman en acikli
sarhoslardan hilzi.inli.iydil yilzil. Bir ara utana sikila basmdaki agnlardan soz etti. Meger
yillardir beyninin bir ko~esinde kocaman bir uru sabirla bilyiltilyormu~. Inatc; ve sessiz
cocuklar vardir hani, avu9lanm sikip icine bir sey saklarlar da, ne kadar ugrassan acip
vermezler: Onlar gibi bey_nindeki uru inatla korudu, en sonunda avucunu acip icindeki
boncugu size verirken nasil bir an gi.ili.imser o veletler, beyin ameliyatma girerken oyle
mernnun gi.ililmsedi bana, orada sessizce oldu." (sy.194)
Nihat da Galip'in bir benzeri olmasi gerektigini dil~i.inmil~ ve Belkis'a gore;
olumuyle Rilya'mn benzeri olan Belkis'tan 09 alrmstir.
Nihat, Galip'in okulda iyi anlastigi arkada~lanndan biridir. ;
70
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
"Galiple Nihat derse kat1lamayacaklanm bildiren veli imzah 'rnazeret kag1tlanm'
lerinde tutarken jimnastik hocasi tarafmdan lapacilikla suclaruyorlar; Galip'le Nihat,
cak bir bahar gunu les kokulu ogrenci kenefinin musluklanna agizlanru dayayarak su
iyorlar: $_i~mand1, beceriksizdi, agird), yavasti, pek parlak da degildi. Galip 1y1
yetine ragmen iyi hatirlayarnadigi benzerine yakmhk duyamadi." (sy.195)
"Sonralan, Ruya'ya asik olacak bir arkadasiyla birlikte, radyodan naklen
ayinlanacak bir bilgi vansmasmm davetiyesini almak bahanesiyle, evden habersiz,
azeteye ilk gidislerini ... "(sy.93)
IL CELA:UiN ARKADASLAIU
1-NESATi VE MAGAZiN YAZARI
Romanda bu saluslar Milliyet gazetesinde calisan gazetecilerdir ve Celal'in
irkadaslandir. Nesati polemikci bir yazardrr. Bu yuzden Celal'le ters dusmektedir.
::::elal'in fikirlerine gore tezat fikirlere sahiptir. Nesati'nin tersine, Magazin Yazan
::::elfil'i savunmaktadir.
Celal' in askerlerle iliskiye girdigi donemlerde birlikte cahsrruslardrr. Celal, bu
donemde ihanet ettigi icin Nesati ona dusman olmustur;
" 'Onceki gun 1960'h yillann basmda birlikte bulasugiruz o askeri darbeyi
anlatirken, Celal de sizden hep sevgiyle soz etti.'
'Yalan. Darbeye ihanet ettigi icin benden de, hepirnizden de nefret eder o,' ...
'Darbeyi satti. Tabii sana bunlan boyle anlatmarms, her seyi kendisinin duzenledigini
soylernistir, ama her zamanki gibi Celal amcan, olaylara yalmzca basanya herkes
inanmaya baslaymca katildi.. ... Anladik ki o da aramiza katilmak istiyor, razi olduk.
Sutunlanru davaya acar diyorduk, askerlerin bazilanm da belki o surukler diyorduk.
Arna ne suruklemekl ..... evinde kendisini ziyarete gelen pasa ya da seyh torunlanmn
71
KARA Ki'I AP 'IN SAHTSKADROSU
kendisine sirlarla dolu elyazmalan ve vasiyetler hiraktiklanru, geceyanlan tuhaf
kisilerin gazeteye kendisini gormeye geldiklerini iddia etti. Hepsini kendi uvdurmus bu
kisilerin ..... Oturdum ibn Zerhani'yi ve Bottfolio'yCU da isin icine katarak kosemde bir
yazr yazdim. Korkakrnisl Hemen bizden koptu ve oteki gruplara katildi. Gene
subaylarla daha siki iliskisi olan yeni dostlanna, benim hayali dedigim kisilerin
yasadiklanru karutlamak icin, geceleri kiyafet degistirip, kahramanlanrun krhgma
girdigini anlatirlar...... Arna onun herkesi kendine baglama meraki yuzunden,
a<;g9zliiliigiinden, darbeci takimlar birbirine dii~tu, askeri darbe yatti, yola cikan tanklar
gece radyoevine degil, gerisin geri ki~lalanna gittiler." (sy.314 - 315)
Nesati'nin adi da takmadir. Gercekte Nesati 1y1 bir Mevlevi Divan sairidir.
Romanda Nesati'nin gorusleri soyledir;
"Bizim dunyamiz bir butun dunyadir, 12ar<;alanmi~ bir dunya degit Bizim alcak
gonullu alemimiz her yerdedir, bir merkezi yoktur, haritalarda bulunmaz. Arna
esranrmz da budur iste bizim. ... Kendisinin esranru aradigi butun alem ve butun alemin
de esran arayanm kendisi oldugunu bilen kac babayigidirniz var ki. ... " (sy. 307)
Romarun sonunda Galip'in de vardigi nokta budur.
Olaylann akismda Magazin Yazan'run onemli bir rolu yoktur.
2- RUYA'NIN ESKLARKADASLARI
Ruya'nm arkadaslan da olaylann akismda pek onemli bir role sahip degillerdir.
Ruya kaybolduktan sonra, Galip tek tek asagidaki isimleri arar ve onlarm aktuel
zamanda neler yaptiklanna dair bilgiler ahr. Bu isimler Riiya'nm genellikle liseden
arkadaslandir. Genis bir sakilde anlatilmamislardrr. Romanda Galip'in bu sahislarla
gorusmesi su sekilde olmustur;
72
•
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
"Lise arkadasi Macide'ye bir dava icin arayacagi Gul'un telefonunu sordu.
Macide'nin sevmedigi gi.izel isimli Giil'i.in ise, Gi.ilbah9e Hastanesi'nde ucuncu ve
dordunci.i 9ocuklanm onceki gun dogurdugunu, Husun ve Ask adi verilen sevimli
ikizleri hastaneye kosarsa saat uc ile bes arasmda bebek odas1mn penceresinden
gorebilecegini zengin evin hizmet9isinden ogrendi. Figen, Ri.iya' dan odi.in<; aldigi 'Ne
Yapmah'y1 (<;erni~evski'ninki) ve Raymond Chandler'leri geri getirecekti .... Behiye'nin
ise hayir, Galip yamhyordu Emniyet Mi.idi.irli.igi.i N arkotik Sube' de 9ah~an bir amcasi
ve evet, Galip yamlmiyordu, sesinde de Ruya' dan haberli olduguna iliskin hic;bir belirti
yoktu. Semih'in sasirdigr sey ise, Galip'in yeraltmdaki bu tekstil imalathanesinden
nasil haberli olduguydu: Evet, orada birtakim mi.ihendis ve teknisyenle birlikte, ilk
Ti.irk fermuanru ger9ekle~tirmek icin hummah bir 9ah~maya girmi~lerdi, ama hayir,
g_azetelere g_ec;en en son makara kac;ak9-1hgmdan haberli olmadigi icin Galip'e hukuki
bilgi veremiyor, yalruzca Ruya'ya en icten (Galip'in inandigi) selamlanm yolluyordu .....
ingiltere' den kirk y1l oncesinin tip ansiklopedilerini getirerek kapi kapi pazarlayan
Siileyman Aym sekilde, babasmm. mavnasiyla Karadeniz'den komur getiren Dyas, .
ve asansor ithalat91s1 Asrm, ... Sabahlan uvey habasmm kimya labaratuvannda fare zehiri
i.ireten ve geceleri olumun simyasmdan sozeden ~iirler yazan Tank ise Hukuk
Faki.iltesi ogrencilerinin ~iirlerindeki ruya ve ri.iyamn esran temalan uzerine bir
konusma yal)mak istemelerini sevincle karsiladt. .... Kemal ve Biilent ise Anadolu
gezisindeydiler: Biri Singer Dikis Makineleri'nin cikaracagt bir ytlhk icin, elli y1l once
Ataturk'le gazeteciler ve alkislar arasmda bir vals yaptiktan sonra hemen pedalh
makinesine oturup Ban usulu bir pantolonu tikir tikir diken Izmirli bir terzi kadmm
pesinden gitmi~ti. Oteki, Avrupahlann 'Noel Baba' dedikleri bin yilhk amcarun uyluk
kemiginden yontulmu~ sihirli tavla zarlanm satabilmek icin koy koy, kahve kahve
butun Dogu Anadolu'yu katinyla dolasiyordu." (sy. 70 - 71)
Ri.iya'mn
mesleklerle
bu arkadaslan romandaki cevreyr olu~turmaktad1rlar. Ugra~t1klan
romandaki toplumu olu~turmakta, bu sekilde romanin canhhgtm
saglamaktadirlar.
73
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
3-RUYA'NIN ESKi KOCASI
Galip'e gore Ruya onu terk edince eski kocasma gitmistir. Bu dusunceyle Galip,
Ruya ile eski kocasmm evliyken oturduklan evlerine gider fakat hayal kmkhgma
ugrar. Cunku Ruya'run ilk kocasi, amcasimn kizryla evlenrnis ve cocuklan
olmustur. Siyasi eylamlere katilan, sol gazetelerde yaztlar yazan bu sahis artrk bir
aile babasi olmustur.
" Galip nezaket icabi iceri girer ve bu ~ahsm u9 saat suren monologunu dinler.
Hatta bir ara konusma amnda bunahr ve Ruya'rnn hayallerine dalar. Bu adam da
tipki Saim, F.M. Ucuncu, Nesati, Celal gibi gercek ve hayal uzerine kafa
yormaktadir.
ilk kansi Ruya, onu terk etmis ve kendi aile c;evresine donmustur. Kendisi ise
gecmisine geri donerek, gercek kimligini bulma yoluna koyulmustur.
Ruya' dan bosandiktan sonra yeniden evlenmistir ve evini bastan basa yeniden
duzenlemistir. En kucuk ayrmnsina kadar ev, tipik orta halli kent soylu bir Turkun
evine benzemektedir. Ne var ki bu aile babasmm burunmeye calistigr kisilik,
aslmda en az o eski frrtmah sol egilimli gunlerinde kendini ozdeslestirdigi kisilikler
kadar hayal urunu ve yapaydir.
Bir komplonun tuzaklarmdan kactigma ve kendi kimligini kendi arzusuna uygun
bicimde koruduguna inamrken, baska bir komplonun kurbam olmustur, cunku
kendine has, kendi oz kimligi zannettigi kimligi aslmda ona evinde surekli acik
duran televizyon vermistir. Yabanci filmier gosteren sinemalardan, msanm 191m
oyup bosalttiklan ve onlan yabanci guclerin kuklalan, yabanci ruyalann
kahramanlan haline getirdikleri savtyla seytan gormii~ gibi kacmasma karsm, Turk
devlet televizyonunun etkilerini, evine ailesine tasirrus, ona iradesizce tabi olmustur,
74
KARA KiTAP'lN ~AHIS KADROSU
Ashnda kendisi sand1g1 gibi ken dine ve ailesine hakim degildir, aksine devlet
televizyonunun emirlerini yerine getirip ailesine aktaran bir ifa memuru gibidir. Evi
televizyon sahnesinin bir kopyaS1dlf, o da evini siirekli ashyla karitlaiurmaktadtr
Ayru zamanda kendi bir muze bek,;isini, evi de bir muzeyi and1rmaktadrr.burada
belirli bir hal bozulmasm diye korunmaktad1r.
Tanpmar'm Huzur romarunda Miimtaz'm bir proiektOr gibi tarayan ve heriey
iizerinde duran dikkatini, Orhan Pamuk da Galip karakterinde boyle bir y6ntem
uygulam1jllf. Bu yuzden Kara Kitap'taki tali ialuslann cok olmasi romarun konusu
olan ask hikilyesinin d1imda yevreyi ve donemi yanS1tmak iyindir. Bu ialuslar belirgin
cepheleriyle bir anda gorunurler ve sonra kaybolurlar.
6zellikle · Celill'in kose yazilanndaki insanlar, Celal'in kiiiligine isik tutmaktadlf;
fakat bu insanlann geryekte olup olmad1gl m~huldiir. <;iinkil Neiatl jahsuun, Celiil ile
ilgili sOzlerinde de gordiiii_iimilz gibi, Celiil hayatmda ve yazilannda hayali insanlarla
bajilantJ kurdugunu okurlarma sunmuj, onlar1 bu iah1Slar geryekmii gibi inandmmiur.
A1tmc1 bOliimde g_Ordiigiimiiz Bedii Usta icin yaz1\an yaz1yi; onbir bOliim sonra Bedii
Usta'mn ojilu rehber Cebbar tarafmdan yalanlanmak suretiyle Galip'te Celal imgesi
c;ozulmekte ve Galip tamamen bir ~at1~manm ic;ine girmektedir.
Tilrkan Soray'm Benzeri Fahise de Galip'in iktidarS1z, p1Smk yanuu b1rakrnaS1 ve
'erkekye bir deneyim' kazanmaS1 ve cesaretinin artmaSI ay1Smdan Onemlidir. Bu iahtS
kocasr tarafmdan delirtilen ve bu yuzden, Tiirkan Soray'm Vesikal1 Yarim adh
filmdeki karakteri canland1rmak suretiyle meslegini ya pan bir ~_ahlstir.
Gece Kulubilnde llikaye Anlatan $ahtSlar (ingiliz Kadm, Yazar, Konsomatris,
Fotograf91, Garson,)'tan ialuslann hiliayeleri ile $ems-i Tebriz1, Mevlana'nm iliikisini
75
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
yans1tan fikirler ve Celfil'in bir kose yazismda yazd1/j1 Adli, Bahti, Cemali gibi
gazeteciler, Galip'in yazarhg1nm g_eli~esinde yard1IDc1 olan $_aluslard1r. Yine bunun yamnda Celal'in kose yaztlannda anlatugi 0, Goz, ihtiyar Eczac1,
Berber, Kara Omer, Abdi Pasa, Ba~kan Pasa ve Benzeri gibi sahislar da gerek
kisilikleri, gerekse ya$ctd1klan hikayelerle Galip'in kendisini bulmasi yolunda yard1mc1
olmustur.
Sehzadenin hikayesi adh bolumde ge<;_en Sehzade Osman Celalettin Ef endi gerek
Celal'] yans1tmas1 gerekse Galip'i yans1tmas1 hakimindan onemli bir $alust1r. Galip ve
Celal'in birle~tikleri ve bir sahis olduklan ki~iliktir. Sehzade'nin yuzy11lar once ya$ad1g1 I
kasmn bulundugu yerde aktuel zamanda Galip ve Ruya'mn <;ocukluklanmn ge<;tigi,
Celfil'in ge~lik yillanm y~arkerL otur:duklan ~ebrikalµ Apartmam'nm*21 bulunmas1
romanda tesadufi degildir.
Bu sahislann dismda, romanda Galip'irL irende. ko~tugu. ihti)'ar Adam, Riiy~y1
ararken istanbul sokaklannda gordugu insan yuzleri, ~ocukluk hat1ralanndaki insanlar,
daha cok Galip'in kendini bulmasi ve yazar olmasi a$amasmdaki vardtmct $ah1slard1r.
21.Ekte resmi bulunmaktadir. Romanda Sehrikalp Apartmam diye yazilan apartman· gen;ek hayatta Pamuk Apartmam'du ve yazarm gerc;ekten oturdugu bir apartmandir. Yazar Kara Kitap'm bir k.lsmlill bu apartmanda yazm1~ur. Romanda Husn ii Ask telmihi yap1lmak amac1yla bu isim verilmi~tir.
76
KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
V. BOLUM
(;ALISMANIN OZETi
1990 yihnda yayunlanan Kara Kitap, kimlik bunaluru, kendi olamamak, yazar
olmanm sirlan gibi konulan islemektedir. Romanm asil sahislan olan Galip, Celal,
Ruya ve F.M. Ucuncu gibi saluslar romanda derinlemesine islenilmemistir. Hepsi de
kesin bir karaktere sahip olmamakla birlikte, romanda yine hayali karakter olmaktan
oteye gidememislerdir. Cunku Kara Kitap romammn icinde baska bir Kara Kitap daha
vardir. Bu romanm yazan Orhan Pamuk'un yazdigi Kara Kitap'm ash' sahsi olan
Galip'in kitabi da Kara Kitap'tir. Yani Orhan Pamuk bu kitapta ustanlaticidir.
Mevlana'mn hikayesi olan 'Ayna' meseli gibi Kara Kitap da aynalar gibi icice
gecmis kitaplardan, kitap konusu olabilecek hikayelerden olu~maktad1r.
Bu cahsmada, sahislar oncelikle aktuel zamandaki durumlanyla ele ahndi, Onlann
karakterlerini tam olarak saptayabilmek icm, yazarm belirttigi cocukluk amlan,
gecmisteki cevreleriyle iliskileri de incelenmistir. Romandaki ash' sahislar da dahil,
butun karakterler cagmuzm hastahgi olan 'kimlik bunahmi'ndadtr.
Y azarm romamm ask romam, polisiye romam, belki de daha cok ansiklopedik
roman diye siruflandirabiliriz. Ansiklopedik cumlelerle yazilrrns romamn dili oldukca
yalmdir. Yogun fikirler vermek isteyen yazar romanda cok fazla dil yanhslan yapmis,
bu yuzden de kitabm ilk yayimlandigmda cok agir elestirilerle karstlasnustir.
Ahmet Hamdi Tanpmar'm etkisinde kalan yazann Kara Kitap adh bu romamnda
daha cok Huzur romammn etkisinde kalarak yazd1g1m gormekteyiz. Ahmet Hamdi
Tanpmar'm estetik anlayismi devralan Orhan Pamuk'un romanlannda da istanbul cok
77
••••........ -----------~ KARA KiTAP'IN SARIS KADROSU
onemli bir yer tutmaktad1r. Ozellikle Galip adh sahsin kaybolan kansi Ruya'y1 ararken
Istanbul sokaklannda dola~irken gorduga manzaralann, insan yuzlerinin tasvirleri Ahmet
Hamdi Tanpmar'dan kalan bir mirasdir.
78
•
KARAKiTAP'IN SARIS KADROSU
KAnAKCA
1- 'Orhan PAMUK; Kara Kitap; 14. Basllll, ist., Can Yaymlan, Ekim 1992, S. 426
2- , Kara Kitap, 26. Basim, ist., Iletisim Yaymlan, Subat 1999,
S.436
3- , Oteki Renkler, ist., Iletisim Yaymlan, Aralik 1999, S.438
4- Nuket ESEN; Kara Kitap Uzerine Yaztlar, ist., Iletisim Yaymlan, 1996, S.428
5- Abdulbaki GOLPINARLI; $eyh Galib-Husn u A,Jk,. ist., Altm Kitaplar Yaymevi,
1968, S.432
6- Inci ENGiNON; Cumhuriyet Donemi Turk Edebiyatz, ist., Dergah Yay., Raz.
2001, S. 10-371-372-374
7- Mehmet , KAPLAN; Turk Edebiyatz Uzerinde Ara§tzrmalar 2, 2.Bas1m, Ist.,
Dergah Y ay., 1994
8- Kemal ATAKAY; "Kara Kitap'in Sim", Adam Sanat, Ekim 1990.
9- Tahsin YUCEL; "Kara Kitap", Gosteri, Kasim 1990
10-Berna MORAN; "Ustkurmaca Olarak Kara Kitap", Gosteri, Mayis 1991
11- Jale BA YSAL, "Bir Orhan Pamuk Okuyucusundan", Gosteri, Haziran 1991
12- Taciser BELGE; "Ri.i.yadan Kabusa - Fantastik Sehir istanbul", Istanbul, Yaz
1992
13-Juan GOYTISOLO; "Orhan Pamuk'un Kara Kitap'i'", Defter, Yaz 1996
14-Mustafa EVER; "Adlar ve Kitaplar", Argos, Agustos 1991
15-Harni (;AGDAS; "Orhan Pamuk Karn. Kitap'i Anlat1yor'', Gosteri, Nisan 1990.
79
KARA KiTAP'IN ~ARIS KADROSU
16- Sevil RAV ALI; "Bence Dunvarun En Buyiik Sorunu Kendisi Olamamas1
Halidir.", Hey Girl, Kasun 1990
17-Mur# BALABANLILAR '·Kitabim Sozlukle Anla~1lmaz", Cumhuriyet, 24
Kasun 1990
18-Nevin ONALIN; "Hi9bir Sey Hayat Kadar S.a~rt1c1 Olamaz, Yazi Haric .... ",
Tiirkiye h Bankasi, Subat 1991 19- Eikret nEMillAG;- "fu Korkunc Sey Bir Kimlige Zo.tlanmak:',. Kzbrzs,. 4 0'4k
1993 20-Nilufer KUYAS; "Yeni Havat'm Yazan Orhan Pamuk Kar~1la~t1g1 Metinleri
Nasil Okuyor? - Kendi Esranmn Dedektifi", Milliyet, 15 Ocak 1995
21-Cuneyt CEBENOYAN; "Kara Kitap, Kara Mektup", Pamukbank Gene Dergisi,
Nisan 1991 (Ekte yararlarulan fotograflar)
80
"Baska bir yerde, baska bir tane yapttracakuk Ugursuz ctkti bu apartman. " (s. 15) Opu§ 'teki sifre: Teefikiye-Cad.- Yuz otuz-bes.bfs:
81
KARA KiT~'tN· ~ARIS-KADROS-U
. ,
"Aldaddin 'e Nisantast 'ndaki dukkdruntn hayattmtzda tuttugu yerini anlatttm. Kucuk diikkdntnda sattig) binlerce, on binlerce cesit maim hepimizin haftza larinda nastl renk renk, koku koku capcanlz kaldigini anlatum. " (s. 45)
82
KARA KiT AP'IN SARIS KADROSU
83