Wat is er aan de hand moet onze pensioenen?
Casper van Ewijk, Netspar & University of Amsterdam
KNAW Symposium, 9 januari 2014, Amsterdam
Agenda
• Wat is een pensioen?
• Goed pensioen is een risicovol pensioen
• Onduidelijkheid over pensioencontract tast nmvertrouwen in pensioenstelsel aan
• Over dekkingsgraden, kortingen, toezicht etc.
• Naar een nieuw pensioenstelsel
Vooraf: Mercer pension index
3
Vooraf: Waarde collectief pensioen
• voorkomt individuele fouten • welvaartswinst groot!
• kostenbesparing van collectief pensioen • Bauer & Frehen (2008) : 1,5% hoger rendement • Bikker & De Dreu (2006) : 2,2% hoger rendement
• beter beleggingsprofiel • extra risico op jongere leeftijd mogelijk • Gollier (2008): equivalent met 0,1% hoger rendement
• betere risicodeling tussen generaties
• voor niet via markt verhandelde risico's (o.a. macro langlevenrisico) • welvaartswinst equivalent met 0,2% tot 2 % extra rendement
4
Wat is een pensioen?
a. "Pensioen is uitgesteld loon"
b. "Aankoop van een vaste - nominale - uitkering na pensioenleeftijd"
c. "Pensioen is een storting in een - collectief / individueel - beleggingsfonds met onzekere uitkomst"
X werkgever garandeert niet
? kan maar is erg duur (en ook niet zeker)
! pensioeninleg rendeert in fondsen
5
Collectief aanvullend pensioen
Verdeelregels voor gezamenlijke pot
Gelijke premie voor allen
(ABP in 2014: 21,6% + 4% VPL)
Gelijke jaarlijkse opbouw
(ABP: in 2014: 1,95%)
Indexatie aan prijzen en lonen voorwaardelijk
Overigens: pensioenen zijn niet actuarieel fair
7
0
5
10
15
20
25
30
35
40
25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64
% grondslag
leeftijd
doorsneepremie
faire premie
Overigens: pensioenen zijn niet actuarieel fair
8
Overigens: pensioenen zijn niet actuarieel fair
9
"KNAW lid"
Agenda
• Wat is een pensioen?
• Goed pensioen is een risicovol pensioen
• Onduidelijkheid over pensioencontract tast nmvertrouwen in pensioenstelsel aan
• Over dekkingsgraden, kortingen, toezicht etc.
• Naar een nieuw pensioenstelsel
Wat is het probleem? Niet het pensioenvermogen.…
020406080
100120140160180200
% B
BP
2001 2020 2040 2060
Pensioenvermogen Overheidsschuld
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
1990 1992 1994 1996 1998 2000
Onroerende zaken Leningen op schuldbekentenis Aandelen Obligaties Overige beleggingen
....ook niet de genomen risico’s.… beleggingsportefeuille pensioenfondsen 1990-2000
Aandelen
Leningen
Maar wel de vergrijzing Old age dependency ratio (65+ as % 20-65)
Jaar2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
ItaliëSpanjeDuitslandFrankrijkVerenigd KoninkrijkNederland
Nederland
…een krimpend draagvlak voor risico's
0
200
400
600
800
1000
1200
1990 2001 2030
Pensioenverplichtingen Loonsom
Wat kost pensioenschok 40% aandelen verlies per actieve werknemer?
Anno 2005
Wat kost pensioenschok 40% aandelen verlies per actieve werknemer?
Anno 2005 Anno 2040
Conclusie risico's pensioen
• Pensioen is geen garantieproduct • maar resultaat van risicovolle beleggingen (ook na het pensioen) • plus na pensioen een verzekering tegen langlevenrisico
• Delen van risico's met jongeren moeilijker
• ondernemingen trekken zich terug als sponsor • grenzen van pensioenpremie bereikt • solidariteit van jongeren neemt af door wantrouwen in het systeem
• => Oudere werknemers en gepensioneerden moeten zelf de schok opvangen
13-Jan-
goto menu view | Header and Footer to
17
Pensioencontract zorgt voor faire verdeling van schokken % consumptieverlies door bankencrisis per cohort naar geboortejaar
18
Annual consumption loss per individual (without human capital)
-18%
-16%
-14%
-12%
-10%
-8%
-6%
-4%
-2%
0%
1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020
year of birth
cons
umpt
ion
loss
(%)
conditioneel middelloonindexation, 3-year recoverycontribution rate, 3-year recoveryindexation, 5-year recovery
Verschil tussen collectief systeem (middelloon) en individueel systeem (DC) niet zo groot
ML-Pensioenfondsen
-3,5-3
-2,5-2
-1,5-1
-0,50
0,51
1,52
2,53
3,5
1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080
DC-Pensioenfondsen
-3,5-3
-2,5-2
-1,5-1
-0,50
0,51
1,52
2,53
3,5
1920 1940 1960 1980 2000 2020 2040 2060 2080
Agenda
• Wat is een pensioen?
• Goed pensioen is een risicovol pensioen
• Onduidelijkheid over pensioencontract tast nmvertrouwen in pensioenstelsel aan
• Over dekkingsgraden, kortingen, toezicht etc.
• Naar een nieuw pensioenstelsel
Dekkingsgraad 1988 - 2013
Het Miljoenenontbijt 19 september 2012 21
Hoe groot is de schok eigenlijk? Over rekenregels en toezicht
• Pensioenindexatie en "afstempelen" is gekoppeld aan de "nominale" dekkingsgraad
• Is de dekkingsgraad niet "vertekend" door de grote gevoeligheid voor de dagrente?
• Moet een fonds niet uitgaan van een lange termijn horizon?
22
Zelfgekozen fictie van nominale zekerheid • Harde verplichtingen:
• opgebouwde pensioen in euro's (ca 2% van loon per jaar) • plus in het verleden toegekende indexatie
• Zachte verplichtingen • alle toekomstige indexatie
• Toezicht richt zich op de ondergrens van de "harde verplichtingen"
• dekkingsgraad kijkt naar nominale verplichtingen
• NB zonder enige indexatie blijft er maar 30 - 40% van je pensioen over! 23
Toezicht gebaseerd op nominale pensioenopbouw
⇒gevoelig voor rente (= waardering van nominale verplichting) ⇒werkelijke (reële) kapitaaldekking buiten beeld ⇒ voor volledige indexatie is een hogere dekkingsgraad dan 100 nodig (ca 140 bij rente van 4%)
020406080
100120140160
Nominale wereld Reele wereld
Buffer
VoorzieningindexatieNominaleverplichtingen
Dekkingsgraad gevoelig voor nominale rente
Het Miljoenenontbijt 19 september 2012 25
Uitsplitsing daling dekkingsgraad 2007-2013
dalende rente
Geeft de dekkingsgraad "te grote" verliezen weer?
• Nee, als je naar het nominale pensioen kijkt (toezichthouder DNB).
• Nee, als je pensioencontract accepteert zoals in de wet is bepaald: "afspraak is afspraak".
Geeft de dekkingsgraad "te grote" verliezen weer?
• Genuanceerd, als je naar het reële pensioen kijkt inclusief indexatieverwachting.
• voor het reele pensioen gaat het om het totale beleggingsrendement van pensioenfondsen;
• er kan worden beredeneerd dat het voor de toekomst te verwachten portefeuillerendement minder is gedaald dan de rente.
• Echter, onmogelijke discussie omdat het pensioencontract onduidelijk was:
• geen duidelijke regels over indexatie en premie, zeker bij dekkingsgraden < 100
• te verwachten rendement is onbekend • pas op voor "ad hocery" met discontovoet
Agenda
• Waarde van collectieve pensioenen
• Goed pensioen is een risicovol pensioen
• Onduidelijkheid over pensioencontract tast nmvertrouwen in pensioenstelsel aan
• Over dekkingsgraden, kortingen, toezicht etc.
• Naar een nieuw pensioenstelsel
Toekomst van het collectieve pensioen • Overgang naar reeel contract lijkt te mislukken.
• teveel verwarring over waarderingskwesties • hoewel verdelingseffecten tussen generaties beperkt zijn (CPB 2012)
30
Toekomst voor collectieve pensioen
Fundamentele bezinning op ons stelsel
• Heldere eigendomsrechten • compleet en houdbaar pensioencontract • of individuele rekeningen
• Verminderen van onbedoelde herverdeling • doorsneepremie
• Meer maatwerk en flexibiliteit • grote heterogeniteit van deelnemers • pensioen samen zien met wonen en zorg
31
Waar de pensioendiscussie echt om gaat:
32