qarTuli ena
moswavlis rveuli
VII
zmna da misi formwarmoeba
avTandil arabuli
2012
grifi mieniWa 2012 wels saqarTvelos ganaTlebisa da mecnierebis saministros ssip ganaTlebis xarisxis ganviTarebis erovnuli centris mier (brZaneba ##375; 18.05.2012)
2
wiinamdebare rveuli aris VII klasis qarTuli enisa da literaturis
integrirebuli saxelmZRvanelos damateba. masSi warmodgenilia qarTuli
enis sistemuri praqtikuli kursi, kerZod, zmna da misi formawarmoeba.
rveulSi Teoriul masalasTan erTad mocemulia savarjiSoebi, romelic
moswavlem rveulSive unda Seasrulos.
kompiuteruli uzrunvelyofa _ qeTevan gogava
C `swavlani~, 2012
ISBN 978-9941-9271-1-9
3
% 1zmna da misi adgili sityvaTa saganZurSi
am paragrafSi gaigebT:
1. Gveni garemomcveli samyaros romel nawils
asaxavs arsebiTi da zedsarTavi saxelebi.
2. ra aris zmna da ras asaxavs is.
3. ra da ra saxiT gvevlineba zmna.
4. rogor gavarGioT erTmaneTisagan zmna da
sawyisi.
Gveni garemomcveli samyaro sagnebisa da movlenebis saxiT arsebobs. TiToeul
sagansa Tu movlenas Tavisi saxeli hqvia da es saxelebi qmnian enaSi arsebul sityvaTa
erT-erT ZiriTad nawils.
Tqven ukve iciT, rom sagnebis aRmniSvnel sityvebs arsebiTi saxelebi hqvia;
xolo maTi niSan-Tvisebebis gamomxatvel sityvebs _ zedsarTavi da ricxviTi sax-
elebi (aki `niSani~, romliTac Tqvens codnas afaseben, ricxviTi saxelia).
raki samyaro cocxalia, anu arsebobs da viTardeba drosa da sivrceSi, enaSi
umniSvnelovanes rols asruleben iseTi sityvebi, romlebic saganTa arsebobasa da
moZraobas (moqmedebas) gamoxataven.
sityvaTa am did da mniSvnelovan jgufs zmnebi uwodes. zmnebis umetesoba swored
moqmedebasa da moZraobas gamoxatavs (aSenebs, xatavs, miqris...); xolo zmnebis nawili
raime saxiT yofnis, anu mdgomareobis Sinaarss Seicavs (aris, dgas, wevs...).
moqmedebis gamomxatveli sityvebi, anu zmnebi, ori saxisaa:
a) sityva zmna aris SinaarsiTac da formiTac (wers, baravs, daiRala...);
b) sityva zmna aris SinaarsiT, magram formiT arsebiTi saxelia (wera, barva,
daRla...).
meoregvari formiT warmodgenil zmnas sawyisi hqvia.
rogor gavarGioT isini erTmaneTisagan?
1. Tu sityva, romelic zmnis Sinaarss gamoxatavs, ibruneba, anu ise icvlis for-
mas, rogorc TqvenTvis nacnobi arsebiTi saxelebi, maSin is sawyisi yofila (da ara _
zmna).
2. Tu zmnuri Sinaarsis sityvas raime piri Seewyoba (ukavSirdeba), namdvili zmna
iqneba (da ara _ sawyisi).
zmnisa da masTan pirebis Sewyobis Sesaxeb ix. Semdgomi paragrafi.
4
waikiTxeT moyvanili teqsti, amoiwereT zmnuri Sinaarsis sityvebi da daalageT
isini mocemuli sqemis mixedviT:
mindorze dinozavrebi Zovdnen balaxs...
isini Zalze didebi iyvnen, mgoni, oci spilosxela mainc iqneboda TiToeuli.
sizarmaciT gaTangulebs ganZrevac ezarebodaT.idgnen da mxolod grZel
kisrebs iwvdidnen aqeT-iqiT. maSinRa gadadgamdnen ramdenime nabijs, roca Tavis
irgvliv mTlad moatitvlebdnen balaxisgan miwas.
Zovdnen wynarad.
ybebis qneviT tkbebodnen.
ar Gqarobdnen. an ki sad eGqarebodaT, balaxi Tavzesayrelad hqondaT.
gadioda dro...
ibadebodnen patara dinozavrebi, swavlobdnen balaxis Zovas, iqceodnen did
dinozavrebad da Zovdnen mSvidad, auGqareblad...
davaleba 1.
zmna sawyisi
moqmedebis mdgomareobis
5
awarmoeT zmnisagan sawyisi da, piriqiT, sawyisisagan _ zmna:
davaleba 2.
zmna sawyisi
krefda
kerva
waqceva
dadgams
Secvla
gaanaTa
Searxevs
Targmna
daasxams
morgeba
zmna sawyisi
aSeneba
GaTvlems
dabarva
Seamokla
dargavs
areva
Sexameba
aRmarTavs
Seqmna
waiyvana morgeba
% 2piris Sewyoba zmnasTan
am paragrafSi gaigebT:
1. ra aris zmnis piri.
2. ramdengvari piri arsebobs.
3. ramdeni piri SeiZleba hqondes zmnas.
4. rogor SevuwyoT saWiro pirebi zmnas (srulad
da marTebulad).
d a i m a x s o v r e T:
6
Tu kidev gaxsovT, zmnisa da misi pirebis urTierTmimarTeba Teatris scenasTan
iyo Sedarebuli: zmna m o q m e d e b a s gamoxatavs. scenaze speqtaklis erT epi-
zods moqmedeba hqvia da masSi moqmedi pirebi monawileoben. aseTi pirebiT aris
warmodgenili zmnis `scenac~.
zmnis pirebs, Gveulebisamebr, piris nacvalsaxeliT gamoxataven. amdenad, zmnis
moqmedebaSi SeiZleba monawileobnen pirveli (me), meore (Sen) da mesame (is) pirebi (an
maTi mravlobiTis formebi: 1. Gven; 2. Tqven; 3. isini).
Tu daakvirdebiT, I piri (me) yovelTvis aris is, vinc laparakobs, II piri (Sen) _
visac I piri elaparakeba, xolo III (is) _ yvela danarGeni.
TiToeuli es piri SeiZleba iyos moqmedi, anu subieqti, da moqmedebis sagani,
anu obieqti. maTi garGeva zmnis moqmedebaze dakvirvebiT unda moxdes.
moqmedebis xasiaTidan gamomdinare, zmnas SeiZleba Seewyos e r T i , o r i an
s a m i piri. maTgan erTi aucileblad subieqtia: wevs (is), wers (is, mas), swers (is, mas
mas).
zmnas piri unda SevuwyoT saxelobiTis, moTxrobiTis an
micemiTis formiT (oRond _ uTandebulod. Tandebuliani
forma zmnis pirad ar GaiTvleba).
gamokribeT mocemuli teqstidan zmnebi da SeuwyveT maT Sesaferisi pirebi:
soflis maSenebelni
erTi ZaRli da erTi mamali daZmobildnen, _ sofeli avaSenoTo!
ZaRlman uTxra:
_ rogor avaSenoTo?
mamalman uTxra:
_ Sen iyefe, me viyivleb da aSendebao.
wavidnen tyeSi. ZaRlman yefa daiwyo da daeZina. mamali xeze Sejda, yivili dai-
wyo. mels xma esma, movida, mamals hkiTxa:
_ mand rasa iqmo?
mamalma uTxra:
_ sofels vaSenebTo.
melman uTxra:
_ Gamodi, saxlis alagi momizomeo!
mamalman uTxra:
davaleba 1.
7
_ mamasaxlisi manda wevs, gaaRviZe, eg mogizomso!
meli mamlis ndomiTa scda da veRara gaigo ra. ZaRlTan mivida, mamasaxlisobiT
uxmo:
_ ade, saxlis alagi mindao!
wamodga ZaRli, mels gamoudga, daGeGqva da kudi moswyvita. dakodili wavida.
gaglejili, naTrevi goraze wamodga da dauZaxa:
_ me xom Gemi Wkuisa damemarTao da Tu Tqven mag saqmiT sofeli aaSenoTo, Tqvenc
SeityobTo!
SeuwyveT pirebi SemoTavazebul zmnebs da gansazRvreT maTi pirebis raodenoba:
Sematyobinebs (. . . . . . . . . . . . . . .) warudgens (. . . . . . . . . . . . . . .)
Sexvda (. . . . . . . . . . . . . . .) gaaxvevs (. . . . . . . . . . . . . . .)
dagartyams (. . . . . . . . . . . . . . .) Seegueba (. . . . . . . . . . . . . . .)
gaiSala (. . . . . . . . . . . . . . .) dausxlteba (. . . . . . . . . . . . . . .)
SeuWama (. . . . . . . . . . . . . . .) Seuxvevs (. . . . . . . . . . . . . . .)
gaamxnevebs (. . . . . . . . . . . . . . .) darGeba (. . . . . . . . . . . . . . .)
daSala (. . . . . . . . . . . . . . .) gaTenda (. . . . . . . . . . . . . . .)
davaleba 2.
8
aRniSneT, Sewyobil pirTagan romelia subieqti da romeli obieqti (obieqtebi);
gamoiyeneT Semdegi simboloebi: S (subieqti) da O (obieqti):
O SgaaZRo (is man); farTxalebs (is); aawyobs (is mas); dauxatavs (is mas mas);
moartyams (is mas mas); momitane (Sen me is); vizam (me mas);
axrialebs (is mas); mohkveTs (is mas mas); gaaswrebs (mas is);
dagikref (me Sen mas); miujdeba (is mas); gadaagdo (man is); aWames
(maT mas is); angrevs (is mas); uSrobs (is mas mas); SeafaseT (Tqven is);
gamoaRviZa (is man); momakareb (Sen me mas); GamoarTmevs (is mas mas);
gagakvirveb (Sen me); Gamisxi (Sen me is).
gadaxazeT is nacvalsaxeli, romelic zmnis pirad ar gamodgeba:
daugvianebia (mas is misTvis); dajda (is masTan);
SeeTavazebina (mas is misTvis); wamosula (is Sengan);
gamogigzavnia (Sen is GemTvis); gaemarTebi (Sen misken);
davemalebi (me mas SenTan); Seaxvie (Sen is masSi);
aSenebs (is mas misTvis); Wedavs (is mas); exveva (is mas miT);
xatavs (is maT miT); waiyvan (Sen mas Gemgan); moigeb (Sen mas);
daubruneb (Sen mas mas); gaamrudeb (Sen mas misTvis); gaigeb (Sen mas
Gemgan); Semxvdebi (Sen me masTan); gaiwvdi (Sen mas misken);
gamoGndebi (Sen masTan).
davaleba 3.
davaleba 3.
88
S i n a a r s i
%1. zmna da misi adgili sityvaTa saganZurSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
%2. piris Sewyoba zmnasTan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
%3. ori araerTgvarovani obieqti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
%4. gardamavali da gardauvali zmnebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .11
%5. subieqturi piris niSnebi zmnaSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
%6. roca subieqti mravlobiTSi dgas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
%7. obieqturi piris niSnebi zmnaSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
%8. roca obieqti mravlobiTSi dgas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
%9. piris niSanTa marTlwera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
%10. zmniswini da misi funqcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .26
%11. Zveli zmniswinebi da zmniswinTa marTlwera . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .29
%12. zmnis uRleba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .31
%13. mwkrivTa kiTxvebi da mwkrivis formis agebuleba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .35
%14. kilo _ rogorc mwkrivis Sinaarsis arsebiTi niSani . . . . . . . . . . . . . . . . . .38
%15. dro da TxrobiTi kilos formebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
%16. aspeqti anu moqmedebis nairgvaroba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
%17. zmnis uRlebis saerTo suraTi: mwkrivebi da maTi saxelwodebani . . . . . . .44
%18. uRlebis tipebi (nairsaxeobani) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .52
%19. fuZemonacvle zmnebis uRleba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
%20. mwkrivis formaTa marTlweris sakiTxebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .67
%21. qceva anu kuTvnilebis gamoxatva zmnaSi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
%22. kontaqti anu moqmedeba sxvisi daxmarebiT (anu iZulebiT) . . . . . . . . . . . . .71
%23. zmnis gardamavloba da gvari . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
%24. e.w. wesieri da uweso zmnebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
%25. sawyisis warmoeba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .82
%26. mimReoba . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84