PRECEDE – PROCEED
Model
ผศ.ดร.สรยพนธ วรพงศธร
1
น าเสนอในการประชมวชาการสขศกษาแหงชาต ครงท 17 อภปรายหวขอ ทฤษฎทางพฤตกรรมศาสตรกบการพฒนาพฤตกรรมสขภาพ
วนท 16 พฤษภาคม 2558
PRECEDE – PROCEED Model
เปนเครองมอส าคญของนกสขศกษา
ทน ามาประยกตใชวางแผนและ
ประเมนผลโครงการสงเสรมสขภาพและ
สขศกษา
2
PRECEDE – PROCEED Model ไดรบการพฒนาขนมาโดย นกพฤตกรรมศาสตรและนกสขศกษา 2 ทาน คอ Lawrence W. Green และ Matthew W.
Krueter
3
ความเปนมาของ PRECEDE – PROCEED Model
PRECEDE–PROCEED Model ไมใชเปน
ทฤษฎ แตเปนโมเดลในการวางแผนและ
ประเมนผล ทน ามาประยกตใชในการวางแผน
และประเมนผลโครงการสงเสรมสขภาพและสข
ศกษา 4
โมเดลนมลกษณะเปนพหปจจย
รวมกนซงมรากฐานมาจาก
- สงคมศาสตร
- พฤตกรรมศาสตร
- ระบาดวทยา
- การบรหาร
- การศกษา 5
แนวคดวา ปญหาสขภาพมสาเหตมาจาก
หลาย ๆ ปจจยจงจะตองไดรบการประเมน
อยางถกตองจงจะสามารถก าหนดกลวธ
และวธการแกปญหาไดอยางถกตอง
6
PROCEED
าพท 4.16 PRECEDE – PROCEED Model . .1991 . .1999 ( 2 Diagnosis 1991
Assessment 1999 Organazational Diagnosis 4 1991 Ecological Assessment 1999)
การส สรมสข าพ Health
Promotion
Health
Education
Enabling Factors
Health
Environment
Behavior and Lifestyle
Predisposing
Factors
Reinforcing Factors
Quality of Life
Policy Regulation Organization
ระยะท 9
Phase 9 Outcome Evaluation
ระยะท 8
Phase 8 Impact Evaluation
ระยะท 7
Phase 7 Process Evaluation
ระยะท 6
Phase 6 Implementation
ระยะท 1
Phase 1 Social
Assessment (Diagnosis)
ระยะท 2
Phase 2 Epidemiological
Assessment (Diagnosis)
ระยะท 3
Phase 3 Behavioral and Environmental
Assessment (Diagnosis)
ระยะท 4
Phase 4 Education and
Ecological Assessment
(Organazational Diagnosis)
ระยะท 5
Phase 5 Administrative and Policy Assessment
(Diagnosis)
PRECEDEE
7
โมเดล PRECEDE-PROCEDE ฉบบ
ปรบปรงป ค.ศ.2005
PRECEDE – PROCEED Model เปน
โมเดลส าหรบวางแผนโดยประยกตศาสตรตาง ๆ
หลายศาสตร เชน ระบาดวทยา สงคมวทยา
พฤตกรรมศาสตร การศกษา จตวทยา แพทยศาสตร
และการบรหารสาธารณสข เขามารวมในการวางแผน
ในแตละระยะของการท างาน 8
PROCEED
าพท 4.17 PRECEDE – PROCEED Model . .2005
ท มา : Green , & Krueter (2005)
การส สรมสข าพ
Health Promotion
Educational Strategies
Enabling Factors
Health
Environment
Behavior
Predisposing
Factors
Reinforcing Factors
Quality of Life
Policy Regulation Organization
ระยะท 8
Phase 8 Outcome Evaluation
ระยะท 7
Phase 7 Impact Evaluation
ระยะท 6
Phase 6 Process Evaluation
ระยะท 5
Phase 5 Implementation
ระยะท 1
Phase 1 Social Assessment
ระยะท 2
,
Phase 2 Epidemiological, Behavioral and Envivonmental
Assessment
ระยะท 3
Phase 3 Education and
Ecological Assessment
ระยะท 4
Phase 4 Administrative and Policy
Assessment and Intervention Alignment
Genetics
PRECEDE
9
PRECEDE – PROCEED Model : ววฒนาการ
1970 Green: พฒนา PRECEDE ม 5 ระยะ
1991 Green & Kreuter: เพม PROCEED อก 4 ระยะ รวมเปน 9 ระยะ
1999 . เปลยน “Diagnosis” “Assessment”
. เปลยน “Organizational Diagnosis” “Ecological Assessment”
2005 . ยบ PRECEDE จาก 5 ระยะ เหลอ 4 ระยะ
. รวม ระยะท 2 และ 3
10
ใหม 2005
Phase 2 : Epidemiological, Behavioral and
Environmental Assessment)
เดม 1999
Phase 2 : Epidemiological Assessment
Phase 3 : Behavioral and Environmental Assessment
2005 . ระยะท 2 เพม “พนธกรรม” (Genetic)
. ระยะท 4 เพมกจกรรมของโครงการสงเสรมสขภาพ คขนานไปกบการประเมนดานการบรหารและ นโยบาย
11
PRECEDE ยอมาจากค าวา Predisposing,
Reinforcing, and Enabling Constructs in
Educational/ Ecological Diagnosis and Evaluation แปลวากระบวนการของการใชปจจยน า ปจจย
เสรม และปจจยเออ ในการวนจฉยโครงสรางทางการศกษา/นเวศวทยา และการประเมนผล (Green, & Krueter, 1999, p. 1)
12
PROCEED ยอมาจากค าวา Policy,
Regulatory, and Organizational
Constructs in Educational and
Environmental Development หมายถง นโยบาย กฎระเบยบ และโครงสรางของ
องคกรในการพฒนาการศกษาและสงแวดลอม (Green, & Krueter, 1999, p. 1)
13
ระยะท 1 การประเมนดานสงคม (Social Assessment)
จดประสงคของการประเมนในระยะน เพอคนหา
ขอมลและประเมนปญหาดานสงคมทสงผลกระทบตอ
คณภาพชวต (Quality of Life: QOL) ของประชากร
เปาหมาย
14
PRECEDE
าพท 4.18 1, 2 PRECEDE–PROCEED Model ท มา: Green, .& Krueter (1999, p. 39; 2005, p. 14)
พฤตกรรม
ส แ ดลอม
- - - -
- - -
สข าพ
- - - - - - -
- - - - -
ค าพ ต
-
- - - -
- -
- - -
-
- -
-
ระยะท 1
Phase 1 Social Assessment
ระยะท 2
Phase 2 Epidemiological, Behavioral, and Environmental Assessment
- - - - -
- - - - -
-
15
ระยะท 2 การประเมนดานระบาดวทยา พฤตกรรม
และสงแวดลอม (Epidemiological, Behavioral
and Environ mental Assessment)
16
2.1 การประเมนดานระบาดวทยา (Epidemiological
Assessment) เปนการศกษาขอมลทางการแพทย
และวทยาการระบาด เพอวเคราะหปญหาสขภาพของ
กลมเปาหมาย เพอการวเคราะหหาความสมพนธระวาง
ปญหาสขภาพและปญหาสงคม โดยศกษาดชนชวดทาง
สขภาพ ไดแกอตราปวย อตราตาย ความพการ ภาวะ
สขภาพ และอบตการณของโรค เปนตน เพอเปนขอมล
ส าหรบวางแผนงานสขศกษา
17
2.2 การประเมนดานพฤตกรรมและสงแวดลอม
(Behavioral and Environmental Assessment)
เปนการวเคราะหหาสาเหตของปญหาสขภาพ ซงเกดจาก
พฤตกรรมสขภาพทไมพงประสงค และองคประกอบทางดาน
สงแวดลอมทสมพนธกบปญหาสขภาพ เปนการศกษาปจจย
ตาง ๆ ทมอทธพลตอสขภาพและคณภาพชวต รวมถงการ
วเคราะหเหตการณสงแวดลอมรอบตวซงเปนเงอนไข ทท าให
เกดพฤตกรรมสขภาพทพงประสงค หรอมอทธพลท าใหเกด
พฤตกรรมสขภาพทไมพงประสงค (พรสข หนนรนดร, 2545)
18
สรปการประเมนในระยะท 1 – 2 ชวยใหสามารถก าหนดจดประสงคทตองการใหบรรลตาม
เปาหมาย ภายหลงการด าเนนงานตามแผนงาน
โครงการแลว
19
ระยะท 3 การประเมนการศกษาและนเวศวทยา (Education and Ecological assessment)
ระยะนเปนการประเมนสาเหตของพฤตกรรมสขภาพท
ระบไวในระยะท 2 สาเหตของพฤตกรรมสขภาพ
ประกอบดวย 3 กลมปจจย ดวยกน คอ ปจจยน า
(predisposing factors) ปจจยเสรมแรงใหเกดพฤตกรรม
ตอเนอง (reinforcing factors) และปจจยเออใหเกด
พฤตกรรม (enabling factors)
20
1. ปจจยน าหรอปจจยโนมนาว (Predisposing
Factors) หมายถง คณลกษณะของบคคลหรอ
ประชากรทตดตวกบบคคลเหลานนมากอนแลว
เชน ความร ความเชอ คานยม ทศนคต เปนตน
21
2. ปจจยเสรมแรงหรอปจจยสนบสนน (Reinforcing
Factors) หมายถง รางวลหรอผลตอบแทนหรอการ
ไดรบการลงโทษ ภายหลงทไดแสดงพฤตกรรมตาง ๆ
ออกมา ซงจะชวยใหเกดความมนคงของการเกด
พฤตกรรม การเสรมแรงจะไดรบจากครอบครว เพอน
คร บคลากรทางการแพทย และสาธารณสข หรอ สอมวลชน เปนตน
22
3. ปจจยเออ (Enabling Factors)
หมายถง คณลกษณะของสงแวดลอม ทงดาน
กายภาพ และสงคมวฒนธรรม ทกษะสวนบคคล
และหรอทรพยากรทจะชวยเกอกลใหเกด
พฤตกรรมทพงประสงค
23
าพท 4.19
ระยะท 3
Phase 3 (Education and
Ecological Assessment)
ป ยน า - - - -
ป ย สรมแร - / - - / - - -
-
-
ป ย ออ - - - -
ระยะท 2
Phase 2 Epidemiological, Behavioral, and Environmental Assessment
24
ระยะท 4 การประเมนดานการบรหารและนโยบาย และการสรางกจกรรมในโครงการสงเสรม
สขภาพ (Administrative and Policy Assessment and
Intervention Alignment)
เปนการประเมนความสามารถของการบรหาร
และนโยบายของการจดการโครงการสงเสรมสขภาพ
เพออธบายถงแหลงทรพยากรขององคกรทตองการ
สรางแผนงานและด าเนนงานตามแผนงาน ท าให
โครงการสงเสรมสขภาพประสบความส าเรจ 25
การประเมนดานบรหาร : เปนการวเคราะหนโยบาย ทรพยากร และสถานการณตาง ๆ ซงจะมผลตอการ
พฒนาแผนงานโครงการสขภาพ
26
การประเมนดานนโยบาย : เปนการประเมนวาเปาประสงค วตถประสงคของแผนงานโครงการวา
สอดคลองเหมาะสมกบภาระกจ กฎระเบยบของ
องคกรหรอไม
27
ระยะท 5 การด าเนนงานตามแผนงานโครงการ
ด าเนนงานตามกลวธ วธการและกจกรรม โดย ผรบผดชอบในแตละเรองและประเดน
ทก าหนดไวตามตารางการปฏบตกจกรรม
ระยะท 6 การประเมนผลกระบวนการ เปนการประเมนกระบวนการทใชใน
การด าเนนงานตามแผนงานโครงการ
28
ระยะท 7 การประเมนผลกระทบ เปนการวดประสทธผลของแผนงาน
โครงการตามวตถประสงคระยะสนทสงผลตอการ
เปลยนแปลงปจจยน า ปจจยเออ และปจจย
เสรมแรง (predisposing, enabling , and
reinforcing factors)
29
ระยะท 8 การประเมนผลลพธสดทาย เปนการประเมนผลรวบยอดของ
วตถประสงคทมการเปลยนแปลงเกดขนและ
ประโยชนทไดรบดานสขภาพหรอคณภาพชวต ซง
อาจจะใชเวลานาน ผลเหลานจงจะเกดขน ซง
อาจจะเปนป ๆ จงจะสามารถประเมนคณภาพชวต
ของกลมเปาหมายได
30
ในระยะท 5 – 8 เกยวของกบ การด าเนนงานและการ
ประเมนผลระดบตาง ๆ ของโครงการตามความ
จ าเปนและเหมาะสม ซงเปนกจกรรมทตองกระท า
อยางตอเนอง
31
การประยกตทฤษฎในระดบตาง ๆ ในแตละขนตอน
ใน PRECEDE – PROCEED Model
Gielen, et al. (2008) ไดเสนอแนะการประยกต
ทฤษฎในระดบตาง ๆ ในแตละขนตอนใน
PRECEDE – PROCEED Model ไวดงน
32
ตารา ท 4.3 PRECEDE – PROCEED Model
1
2
-
3
4
- (participation and relevance) - (community organization) - (organizational change) - (diffusion of innovation)
- -
- -
- -
คคล - (social cognitive theory) - (interpersonal communication)
- -
-
-
- (health belief model) - (stages of change theory) - (theory of reasoned action) - (theory of planned behavior)
- - - -
- -
- - - -
ท มา: Glanz, & Rimmer, 1995. ( Gielen, 2008, p. 413)
33
ทฤษฎทใชในระยะท 1 เชน ทฤษฎองคกรชมชน (community organizing theory) สามารถน ามาใช
ในกระบวนการวางแผน โดยใหประชาชนมสวนรวม
ในการชวยคนหาปญหาสขภาพในชมชน ชวยคด
กลวธในการแกปญหา และการด าเนนการเพอให
บรรลวตถประสงคของโครงการสงเสรมสขภาพ
34
ทฤษฎทใชในระยะท 2 ในการก าหนดปจจยทมอทธพลตอพฤตกรรมและสงแวดลอม สามารถใช
ทฤษฎระหวางบคคลในการเปลยนแปลงพฤตกรรม
(interpersonal theories of behavioral change)
มาอธบายในขน ตอนน เพราะเปนการคนหาปจจยทมปฏสมพนธระหวางบคคลกบสงแวดลอม ทฤษฎท
ใช ไดแก
35
1) ทฤษฎปญญาสงคม (social cognitive theory) เนนใน
เรองความสมพนธระหวางพฤตกรรมการเรยนร บคคล
และสงแวดลอม นกวางแผนควรใชทฤษฎนชวยคนหา
ปจจยพฤตกรรมและสงแวดลอม ทมบทบาทตอปญหา
สขภาพทสนใจ ตวอยางเชน ในชมชนมปญหาเดกแรก
คลอดมน าหนกต ากวาเกณฑมาตรฐาน นกวางแผนได
สรางโปรแกรมอบรมความรในการฝากครรภใหกบสตร
ตงครรภในหมบาน โดยใหผน าในหม บานและเจาหนาท
สาธารณสขมบทบาทเขารวมสนบสนนในโครงการน 36
2) ทฤษฎการเปลยนแปลงองคกร (organizational change
theories) ทฤษฎเหลานสามารถน ามาใชไดในกรณทม
นโยบายและการปฏบตขององคกรเปนปจจยสงแวดลอมท
ท าใหเกดการเปลยนแปลง ตวอยางเชน ในสถานทท างาน
ทมนโยบายเขมงวด หามสบบหร นกวางแผนทดควรใช
ความคดเหนหรอมตสวนใหญของสมาชกในองคกรหรอใน
ชมชนในการเปลยนแปลงปจจยสงแวดลอมเพอสงผล
กระทบโดยตรงและโดยออมตอพฤตกรรมสขภาพ
37
3) ทฤษฎการเผยแพรนวตกรรม (diffusion of innovation
theory) ทฤษฎนอธบายกระบวนการทชมชนยอมรบ
แนวคดใหม ๆ เชน การประเมนผลการสวมหมวกกนนอค
ของผขบขรถจกรยานยนต โดยใชทฤษฎการเผยแพร
นวตกรรม โดยใชสอเผยแพรในเรองประโยชนของการสวม
หมวกกนนอคใหแพรกระจายในชมชน ใหสมาชกชมชน
สวนใหญยอมรบแนวคดในเรองประโยชนของการสวม
หมวกกนนอคจนเปนบรรทดฐานทปฏบตในชมชน
38
ทฤษฎทใชในระยะท 3 ในขนตอนนสามารถใชทฤษฎได
ถง 3 ระดบ คอระดบบคคล (individual-level theories)
ระดบระหวางบคคล (interpersonal-level theories)
และระดบชมชน (community-level theories)
1) ทฤษฎระดบบคคล (individual-level theories)
เหมาะสมกบการคนหาปจจยน า (predisposing factors)
ทมอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพ เชน คนหาวธการสอสาร
โดยตรง การใหความรตวตอตว
39
2) ทฤษฎระหวางบคคล (interpersonal-level
theories) เหมาะสมกบการคนหาปจจยเสรม
(reinforcing factors) ทมอทธพลตอพฤตกรรมสขภาพ
โดยใชชองทางสอสารทางออม เชน ผานเครอขายสงคม
การสนบสนนทางสงคม ผานตวแบบ เปนตน
40
3) ทฤษฎระดบชมชน (community-level theories) เหมาะสม
กบการคนหาปจจยเออ (enabling factors) ในการเปลยนแปลง
สงแวดลอม เชน การบรการในองคกร ผลตภณฑในชมชน
นโยบาย กฎหมาย กฎระเบยบ ทมอทธพลตอพฤตกรรม ตวอยางเชน ในชมชนมปญหาการตงครรภของวยรนและ
โรคตดตอทางเพศสมพนธ (sexual transmitted disease; STD)
ซงวยรนไมไดมโอกาสเขารบบรการปรกษาในเรองการคมก าเนด
การใชทฤษฎการเปลยนแปลงองคกร จะชวยชแนะวธการทชวย
น าการบรการเขาไปสคลนคในโรงเรยน หรอสถานทอนทสามารถ
อ านวยความสะดวกในการเขารบบรการไดงาย 41
ทฤษฎทใชในระยะท 4 คลายกบทฤษฎทใชในระยะ
ท 3 คอทฤษฎในระดบชมชน ทฤษฎการเปลยน แปลงองคกร ทใชอธบายกระบวนการ กลยทธ
วธการ และนโยบายทมอทธพลตอความส าเรจของ
โครงการสงเสรมสขภาพ
42
สรป PRECEDE–PROCEED Model เปนโมเดล ทน ามาประยกตใชในการวางแผนและประเมนผล
โครงการสงเสรมสขภาพและสขศกษา โดยเฉพาะ PRECEDE Model ใชเปนกรอบในการวางแผนสข
ศกษาและการมสวนรวมของกลมเปาหมายทจะ
น าไปสการมพฤตกรรมสขภาพทพงประสงคตอไป
43
สงทตองค านงในการน า PRECEDE – PROCEED Model
มาประยกตใชในการปฏบตงานดานโครงการสงเสรม
สขภาพในชมชน กคอ การวางแผนในเรองการจดท า
งบประมาณ ทรพยากรมนษย ทกษะความช านาญ และ
ระยะเวลาในการปฏบตงานตองเหมาะสมกบโครงการ
มฉะนนจะท าใหทมปฏบตงานในชมชนมปญหาและม
อปสรรคในการท างานเปนอยางมาก
44
RECEDE – PROCEED Model เปนสหปจจยทก าหนด
สขภาพและคณภาพชวตของกลมประชากรเปาหมาย
เปนโมเดลทชวยใหนกสขศกษา สามารถวางแผน
งานสขศกษา โดยมจดเนนทเขาถงแตละกลม เปาหมาย เพอก าหนดกลวธทางสขศกษาไดอยาง
ชดเจน
45
ขอควรพจารณาในการเลอกทฤษฎและโมเดล
ส าหรบงานสขศกษา
1. ผวจยตองเขาใจวตถประสงคของงานวจยนน ๆ
วาจะน าทฤษฎหรอโมเดลมาใชท าอะไร
2. ตองเขาใจระดบและคณลกษณะของทฤษฎหรอ
โมเดลทจะน ามาใช
46
3. ตองรคณลกษณะของตวอยางทเหมาะสมกบ
ทฤษฎหรอโมเดลทจะน ามาใช
4. ทบทวนวรรณกรรมเกยวกบทฤษฎหรอโมเดลท
เกยวของหลาย ๆ ทฤษฎหรอโมเดล แลว
พจารณาทฤษฎหรอโมเดลทมผน ามาใชแลว
ไดผลดทสด
47
ค าถามทถกถามบอยครง
1.เลอกใชทฤษฎใดด ดอยางไร เลอกตวไหน?
2.ตองน ามาครบไหม?
3.ไมมทฤษฎ ผดไหม? ไมใชผดไหม?
4.ท าวจยเลก ๆ / IS ตองใชใหม?
5.ยงไมร ยงไมไดเรยน จะใชถกไหม?
6.สหทฤษฎ ใชไดไหม?
48
• ไมมทฤษฎใดหรอกท … ดพอ ไมม วจย ใดหรอกท … พอด
• ถารจกเลอกใชทฤษฎท… ดพอ
คงสรปผลวจยไดท … พอด
49
Thank You
50