1
MIRËNJOHJE
Realizimi i një punimi shkencor bart në vetvehte një rrugë sa të gjatë, aq
edhe të vështirë. Por, gjithçka kthehet në kënaqësi kur gjen në tërësinë e
hallkave të realizimit të tij mbështetje dhe përkrahje. Prandaj, kam
dëshirë që nëpërmjet këtyre rreshtave të falenderoj të gjithë ata që bënë të
mundur realizimin e tij. Në rradhë të parë familjen time, prindërit e mi, që
më mundësuan dhe më mbështetën gjatë gjithë rrugës sime për të
realizuar punimin. U jam mirënjohëse për kohën e munguar pranë tyre.
Një përshëndetje e veçantë i drejtohet stafit të Institutit të Studimeve
Europiane pranë Universitetit të Tiranës, që me kontaktet dhe mundësitë
që na ofroi, lehtësoi punën tonë shkencore, sidomos në drejtim të
realizimit të detyrimeve administrative dhe organizimit të eventeve
shkencore. Mbetet një model që na nxit për të punuar më tej në rrugën e
kërkimit shkencor.
Punimi që po paraqes mbi Sistemin e Sigurimeve Shoqërore në Shqipëri
kërkonte padyshim edhe një njohje legjislative dhe administrative të
thelluar të ketij sistemi. Me këtë rast vlerësoj dhe falenderoj stafin e
Institutit të Sigurimeve Shoqërore, Tiranë, që më mundësoi njohjen dhe
vënien në dispozicion të informacionit në vite në lidhje me çështje të
ndryshme të sistemit në studim.
Për realizimin e punimit jam nxitur nga dëshira dhe interesi për
studime shkencore. Njohja me fushën e mbrojtjes sociale është një
temë mjaft e gjerë dhe me mjaft interes për shoqërinë e sotme shqiptare.
Në arritjen e realizimit të këtij punimi shpreh një mirënjohje të veçantë
për udhëheqësin shkencor Prof. Dr. Shkëlqim CANI.
2
Faqe
PËRMBAJTJA
HYRJE
1. Përshkrim i përgjithshëm. …………………………….……………… 5
2. Synimi i realizimit të punimit si dhe qëllimi i tij…………….……….. 6
KAPITULLI I
MBROJTJA SHOQERORE
1. Metodat e mbrojtjes shoqërore si domosdoshmëri e shoqërisë njerëzore… 8
2. Sistemet e sigurimeve shoqërore si metoda të mbrojtjes shoqërore….….. 12
3. Historik i shkurtër mbi zhvillimin e sigurimeve shoqërore në Shqipëri.
3.1 Ligji i parë i sigurimeve shoqërore…………………………………..…... 15
3.2 Periudha nga viti 1945 deri në fillim të viteve ‟90…………………….. 18
3.3 Periudha pas viteve ‟90……………………………………………………. 20
KAPITULLI II
SKEMA E PËRFITIMEVE, PJESË E RËNDËSISHME E SISTEMIT TË
SIGURIMEVE SHQOËRORE
Llojet e përfitimeve që jepen nga sistemi i sigurimeve shoqërore në Shqipëri…… 25
1. Pensionet e pleqërisë. ………………………………………….……………. 27
1.1 Pensioni i plotë i pleqërisë ………………………………………….. 27
1.2 Pensioni i pjesshëm i pleqërisë ……………………………………... 38
1.3 Pensioni i reduktuar i pleqërisë ……………………………………. 42
1.4 Pensioni i nënave me shumë fëmijë ………………………………… 43
2. Pensionet e invaliditetit……..……………………………………………….. 45
2.1 Pensione të plota invaliditeti ……………………………………….. 45
2.2 Pensione të reduktuara invaliditeti ………………..……………….. 48
2.3 Pensione të pjesshme invaliditeti ………………….………………… 50
3. Pensionet familjare. ……………………………………………………… 52
4. Përfitimet mbi paaftësinë e përkohshme në punë. ………………….….. 55
5. Përfitimet në rast aksidentesh në punë dhe sëmundjesh profesionale… 57
3
KAPITULLI III
KONTRIBUTET E SIGURIMEVE SHOQËRORE
1. Sistemi i sigurimeve shoqërore si një sistem kontributiv…………….. 59
2. Degët në të cilat ndahet kontributi i sigurimeve shoqërore………….. 60
3. Kategoritë e skemave të përfitimeve të cilat njihen si periudha sigurimi
në skemën e sigurimeve shoqërore. …………………………………....... 66
4. Skema e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, pjesë e rëndësishme
e skemës së sigurimeve shoqërore. ……………………………………... 69
5. Skema e sigurimit vullnetar, pjesë përbërëse e sistemit kontributiv….. 72
6. Menaxhimi i kontributit të sigurimeve shoqërore sipas degëve të
sigurimit ……………………………………………………………….... 75
KAPITULLI IV
PËRFITIMET SUPLEMENTARE
1. Skemat suplementare që administrohen nga sigurimet shoqërore.
Llojet e tyre. ……………………………………………………………. 80
2. Përfitimet suplementare të lidhura me periudhat kontributive të sigurimit
suplementar:
2.1 Skema e sigurimeve shtetërore suplementare…………………. 81
2.2 Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e FA ……….. 84
2.3 Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e universiteteve, të
shkollave të larta të qendrës së studimeve albanologjike,
Akademisë së shkencave………………………………………... 87
3. Trajtimet financiare dhe pagesat e tjera suplementare jo kontributive
3.1 Trajtimi i veçantë i punonjësve të nëntokës ………………….… 89
3.2 Trajtimi i veçantë për ish punonjësit e ndërmarrjeve të industrisë
ushtarake……………………………………………………….... 90
3.3 Trajtimi i veçantë për ish pilotët, në pension……..……….….. 91
3.4 Trajtimi i veçantë për ish efektivët lundrues të forcave detare, në
pension……………………………………………………………. 92
3.5 Pagesa për statusin “Dëshmor i Atdheut” ……………………. 93
3.6 Pagesë për invalidët e luftës kundër pushtuesve nazifashistë të
popullit shqiptar………………………………………………….. 94
3.7 Pagesë për veteranët e luftës kundër pushtuesve nazifashistë të
popullit shqiptar………………………………………………..… 94
3.8 Pagesa për familjet e pilotëve të rënë në krye të detyrës…….. 95
4
4. Financimi i skemave suplementare. ………………………………………. 97
5. Skemat private të pensioneve dhe AMF si rregullator i tregut privat…. 102
KAPITULLI V
FINANCIMI I SIGURIMEVE SHOQËRORE
1. Si realizohet financimi i skemës së sigurimeve shoqërore………….… 107
2. Analiza e treguesve të skemës së sigurimeve shoqërore ……………… 110
3. Parashikime të financimit të sigurimeve shoqërore…………………… 117
KAPITULLI VI
DINAMIKA E REFORMAVE. REFORMA AFATGJATE E SKEMËS SË
SIGURIMEVE SHOQËRORE
1. Domosdoshmëria për kryerjen e reformave…………………………. 127
2. Reformat e ndërmarra deri në vitin 2014, në sistemin e sigurimeve
shoqërore…………………………………………………………………… 130
3. Çfarë parashikon reforma afatgjatë e miratuar.………………………... 133
4. Ndikimi i reformave në përafrimin me vendet e Bashkimit Europian… 145
PËRFUNDIME ……………………………………………………….......... 148
REKOMANDIME ………………………………………………………. 155
LITERATURA ……………………………………………………………. 160
ABSTRAKT ………………………………………………………………… 166
5
HYRJE
1. Përshkrim i përgjithshëm
Tema më e ndeshur e diskutimit në mjediset shoqërore ku pjesë përbërëse e tyre janë
individët e moshës së tretë është ajo e buxheteve familjare dhe sasia e të
ardhurave që ato marrin nga pensioni, rezultat i një pune disa vjeçare dhe
kontributi të pashlyer. Kjo temë diskutimi bëhet akoma më e ndjeshme kur
problemi social të cilin kërkojnë të përçojnë nëpërmjet diskutimit të tyre mbetet
aktual edhe në moshat më të reja dhe madje merr tiparet e një fenomeni që prek
shumë familje shqiptare.
Problemet me të cilat ndeshen familjet shqiptare dhe individët janë të lidhura me
një sërë faktorësh që kanë kushtëzuar edhe mënyrën e jetesës së tyre. Shpeshherë
në mjaft prej tyre këto probleme kapërcejnë kufijtë e normales dhe bëhen mjaft
jetike deri në kufijtë e mbijetesës. Si zgjidhje e vetme në të tilla raste, duke
vlerësuar edhe pamundësitë fizike të individëve që paraqesin këto probleme, mbetet
ndihma që ofron shteti në ato parametra që janë të parashikuara nga paketat e
miratuara. Edhe kjo ndihmë në shumicën e rasteve është e kondicionuar në disa
elementë të saj, që e bëjnë të pamundur përfitimin e shumave të parashikuara. Jemi
ndeshur pafundësisht me iniciativa për hartimin e strategjive të mbrojtjes shoqërore, të
cilat edhe pse janë hedhur si ide nuk kanë dhënë impaktin e pritur, për arsye nga më të
ndryshmet, qofshin ato objektive apo ato subjektive.
Organizmat shtetërore si institucione që administrojnë paketat e ndihmës sociale
si dhe ato të skemës sociale janë dhe duhet të përqendrohen në mirëmenaxhimin e
fondeve dhe të skemave aktuale të miratuara, por fokusi i punës së tyre duhet të
jetë gjetja e metodave dhe mundësive të reja për përmirësimin dhe përsosjen e
skemave që operojnë si instrumente të mbrojtjes sociale. Një ndër instrumentet e
mbrojtjes sociale është edhe ai i sigurimeve shoqërore, ngritja dhe funksionimi i të cilit
është i kushtëzuar nga një sërë faktorësh.
Në qendër të diskutimeve dhe të debateve të shumë analistëve të fushës ekonomike
dhe sociale ka qenë dhe mbetet problemi i qëndrueshmërisë financiare të skemës së
sigurimeve shoqërore, e cila për shkak të ndryshimit të shumë parametrave që
rregullojnë mënyrën e funksionimit të saj, ndryshime të cilat erdhën si pasojë e
transformimeve social - ekonomike në vend, ka treguar së është në nivele kritike.
Ndryshimi i treguesve ka bërë që të ardhurat për financimin e skemës së
sigurimeve shoqërore të jenë të diskutueshme dhe të pamjaftueshme për
qëndrueshmërinë e saj, prandaj metodat e financimit të skemës së sigurimeve
shoqërore dhe mirëmenaxhimi i fondeve të buxhetit të sigurimeve shoqërore, por edhe
i atyre të buxhetit të shtetit me destinacion financimin e skemës së sigurimeve
6
shoqërore është një çështje e cila mbetet në qendër të debatit ekonomik dhe politik .
Kjo edhe për faktin, se shumë fenomene të panjohura më parë, kanë nxjerrë në
pah nevojën për një rishikim të mënyrës se si do të jetë e ardhmja e individëve në
prizmin e sigurimeve shoqërore.
Aktualisht është mjaft evident debati lidhur me reformën në fushën e sigurimeve
shoqërore, e cila i paraprin një periudhe afatgjatë të funksionimit të saj, për
hartimin e së cilës janë marrë në konsideratë elementët kryesorë që kanë
kondicionuar iniciativën për hartimin e reformës. Në këtë moment, kur sapo ka filluar
zbatimi i reformës së pensioneve, edhe pse tashmë jemi para fakteve, është me mjaft
rëndësi të bëhet analiza lidhur me atë çfarë prezanton kjo reformë si dhe çfarë impakti
do të ketë tek shtresat të cilat preken nga kjo reformë.
2. Synimi i realizimit të punimit dhe qëllimi i tij
Duke njohur mënyrën se si ka funksionuar skema e sigurimeve shoqërore në
Shqipëri dhe për më tepër si ka funksionuar kjo skemë që prej vendosjes së sistemit
kontributiv, vendosa realizimin e këtij studimi, i cili ka në themel të tij analizën e
sistemit ekzistues, mënyrën e funksionimit të tij, analizën e elementëve statistikorë
dhe funksionalë, si dhe tendencat e këtij sistemi drejt një sistemi të qëndrueshëm
financiarisht, tendencë e cila synohet të realizohet nëpërmjet reformës së miratuar.
Një ndër elementët me rëndësi për tu veçuar është edhe trajtimi nga pikëpamja e
mbrojtjes sociale e individëve të cilët tashmë janë të punësuar në vendet e tjera të botës,
si dhe iniciativat që po ndërmerren për mbrojtjen shoqërore të kësaj pjese të shoqërisë
shqiptare.
Objekti i këtij punimi është i fokusuar kryesisht në analizën e disa problemeve
kryesore që bashkëshoqërojnë skemën e sigurimeve shoqërore, një vështrim mbi
reformën e miratuar në fushën e sigurimeve shoqërore dhe rekomandime lidhur me
përmirësime të mundshme në disa nga llojet e përfitimeve, apo edhe mënyrën e
administrimit të skemës. Për përgatitjen e punimit kam shfrytëzuar materiale të
ndryshme të cilat analizojnë metodat e mbrojtjes shoqërore në përgjithësi dhe ato të
sigurimeve shoqërore në veçanti, statistika të institutit të sigurimeve shoqërore, botime
dhe analiza në këto fusha.
Puna shkencore në këtë punim është bazuar në metodën kualitative dhe ka konsistuar në
shqyrtimin e legjislacionit në fushën e sigurimeve shoqërore, si dhe mjaft shkrime dhe
botime lidhur me mbrojtjen sociale në përgjithësi, të cilat kanë patur në qendër të tyre
analizën e problematikës që mbart në vetvete i gjithë sistemi i sigurimeve shoqërore.
Analiza e legjislacionit në fushën e sigurimeve shoqërore, si dhe ndryshimet dhe
krahasimet në kuadrin e reformës që ka filluar të implementohet është përdorur për
arritjen e disa përfundimeve dhe konkluzioneve.
7
Referencat e autorëve të huaj, web site të ndryshme të cilat trajtojnë probleme të
ndjeshme të mbrojtjes sociale dhe kryesisht ato që analizojnë faktin si do të jenë
tendencat e së ardhmes së pensioneve në Shqipëri, që po vrapon drejt globalizmit.
Në këtë këndvështrim, një rëndësi të veçantë merr edhe analiza që i bëhet
mënyrës se si trajtohet ky problem edhe për faktin se një pjesë e konsiderueshme e
financimit nga buxheti i shtetit shkon për mbrojtjen sociale. Sipas ligjit të buxhetit për
vitin 2015, nga buxheti i shtetit, sipas klasifikimit funksional, 27.05 % e tij shkojnë për
financimin e mbrojtjes sociale, ndërkohë që për arsimin është planifikuar vetëm 9.34 % e
fondeve të buxhetit të shtetit dhe për shëndetësinë 8.63 % e buxhetit të shtetit.
Me mjaft interes në këtë punim është analiza lidhur me reformën që sapo ka filluar
të implementohet në fushën e sigurimeve shoqërore dhe debati që shoqëron këtë
reformë për vetë problematikën që bart në vetvete. E prezantuar si një reformë që
do të ketë një kohëzgjatje për më shumë se 50 vite, e shtrirë në grup mosha të
ndryshme, ajo do të prekë dhe do të përfshijë në të një numër të konsiderueshëm
kontribuesish dhe përfituesish. Eksperienca mbarëbotërore ka vërtetuar faktin që
jorrallëherë pritshmëritë nga reformat e inicuara nuk kanë qenë ashtu siç janë
parashikuar, prandaj hapat që duhet të hidhen për implementimin e reformës duhet të
jenë të tilla që të mos përballemi me situata të cilat nuk i shërbejnë qëllimit për të
cilin u ndërmor kjo reformë.
Risitë që synon të sjellë ky studim, janë të fokusuara në:
1. përmirësimet e mundshme të skemës aktuale në disa elemente të saj;
2. rekomandime mbi përmirësimin e metodave dhe modeleve që duhet të
zbatojë Instituti i Sigurimeve Shoqërore, kryesisht për menaxhimin e
fondeve të sigurimeve shoqërore.
3. rekomandime mbi mënyrat që duhet të përdorë Instituti i Sigurimeve
Shoqërore për përsosjen e shërbimeve ndaj individëve përfitues, por edhe
atyre kontribues;
4. një analizë e reformës që sapo ka filluar të implementohet;
5. rekomandime lidhur me përshtatjet që duhet të bëhen për përfituesit aktualë të
skemës së sigurimeve shoqërore për të shmangur disproporcionet në masën e
përfitimeve.
1.I.Tomes Edrejta e sigurimit Social, faqe 26
8
KAPITULLI I PARË
MBROJTJA SHOQËRORE
1. Metodat e mbrojtjes shoqërore si domosdoshmëri e shoqërisë njerëzore.
Domosdoshmëria e një sistemi të qëndrueshëm të mbrojtjes sociale, ka qenë dhe mbetet
një ndër temat e diskutueshme dhe që kanë ngjallur interes për shumë studiues të
fushave ekonomike, sociale dhe politike, grupet e interesit si dhe për qeveritë e
vendeve të ndryshme.
Shoqëria njerëzore ka kaluar nëpër një rrugë të gjatë të zhvillimit dhe emancipimit të
saj. Gjatë epokave të ndryshme të ekzistencës së shoqërisë njerëzore, nevojat e saj
për mbrojtje sociale kanë qenë prezente duke marrë në etapa të ndryshme të
zhvillimit të saj prioritetin dhe vëmendjen e zhvillimeve të kohës. Edhe organizmat
ndërkombëtarë të krijuar me qëllim për të ngritur themelet mbi të cilat do të
operojnë sistemet e mbrojtjes shoqërore, megjithëse kanë një periudhë të gjatë të
krijimit dhe të përmirësimit të punës së tyre, vazhdojnë të jenë në përpjekje të
vazhdueshme për përmirësimin dhe përsosjen e mënyrës së funksionimit të sistemeve të
mbrojtjes shoqërore, me synimin që ato të jenë sa më të qëndrueshme dhe
gjithëpërfshirëse.
Në etapat e hershme të shoqërisë njerëzore, nocionet e mbrojtjes sociale ishin të
lidhura ngushtësisht me elemente fetare. Etapat e mëvonshme të zhvillimit të saj dhe
nevojat për mbrojtje shoqërore, krijuan premisat për ngritjen e sistemeve të mirëfillta
të sigurimeve shoqërore. Konceptet e mbrojtjes sociale të mishëruara në konceptin e
shtetit social ligjor mbronin idenë që reformat shoqërore kanë në themel të tyre
pesë aspekte kryesore: (1)
Nevojat ( “Want”)
Sëmundjet (“Disease”)
Mungesat në edukim (“Ignorance”)
Disintegrimin (“Squalor”)
Papunësinë (“Idleness”)
Reforma të tilla shoqërore të cilat i përmbahen aspekteve të mësipërme, pasqyrojnë
të drejtat themelore njerëzore, të cilat janë të shprehura qartësisht në Deklaratën e të
Drejtave të Njeriut të Organizatës së Kombeve të Bashkuara, të vitit 1948. Ngritja dhe
funksionimi i modeleve të mbrojtjes shoqërore si domosdoshmëri e shoqërisë njerëzore,
erdhi si pasojë e gjendjeve të ndryshme sociale me të cilat u përball njerëzimi edhe
pas dy luftërave botërore. Kështu për shembull, në Britaninë e Madhe të pas Luftës së
2. Material trainimi per Sistemin e Pensioneve fq. 9
3. Po aty, fq. 7
4. Po aty, fq. 5
9
Dytë Botërore, sigurimi popullor dhe përkujdesi shëndetësor ishin dy instrumentë të
cilët bënë të mundur kapërcimin e situatave të papunësisë dhe të sëmundjeve .
Si koncept i përgjithshëm mbrojtja shoqërore duhet të ketë në themel të funksionit
të saj dhe të realizojë tre objektiva kryesorë: (2)
1. Dhënien e shërbimeve egzistuese bazë universale për popullsinë si një e tërë, që
duhet t’i kundërvihen varfërisë në pleqëri në rastin e pensioneve dhe që duhet të
ofrojnë një mundësi bazë për të gjithë, në rastin e kujdesit shëndetësor;
2. Ofrimin e pensioneve të pleqërisë që duhet të bëjnë një zëvendësim të të
ardhurave në pleqëri, të shërbimeve shëndetësore të cilësisë së mirë, si edhe të
përfitimeve të tjera që mbështesin të ardhurat për ata që e kanë të mundur të
kontribuojnë në skemat e sigurimeve shoqërore
3. Krijimin, për ata që mund ta përballojnë financiarisht të një mjedisi për zhvillimin
e të ardhurave shtesë plotësuese për kohën e pensionit si edhe të mundësisë për të
përfituar nga shërbimet private shëndetësore.
Mbështetur në këto orentime dhe objektiva themelore janë krijuar metodat e mbrojtjes
shoqërore, të cilat janë: (3)
- Metodat e sigurimeve shoqërore;
- Metoda universale e mbrojtjes shoqërore;
- Metoda e mbrojtjes si detyrim i punëdhënësit;
- Metoda e asistencës sociale
- Fondi kombëtar i kursimit.
Si një ndër metodat që është përdorur gjerësisht përcaktohet ajo e sigurimit shoqëror, e
cila në shumicën e rasteve ndeshet edhe e kombinuar me metodat e tjera të mbrojtjes
shoqërore, prandaj fokusimi në efikasitetin e kësaj skeme të mbrojtjes shoqërore, si dhe
përmirësimit të saj, kërkon një analizë dhe vëmendje të vazhdueshme të të gjithë
aktorëve. Krahas konceptit shkencor e administrativ të sigurimit shoqëror, trajtimi i tij
merr rëndësi edhe për karakterin aplikativ të përfshirjes së grupeve të ndryshme sociale
në të. Theksojmë se mbrojtja shoqërore shtrihet mbi kategori sociale të ndryshme me
diversitete nevojash dhe potencialesh, e prirur gjithnjë drejt përmirësimit të jetës sociale
të individit. Përballjet me shumë realitete kanë parashtruar nevojën për mbrojtje
shoqërore, duke e përkufizuar atë si një aspiratë jo vetëm të një klase shoqërore,
të një grupi të caktuar individësh, të një kategorie të caktuar profesionale, por si një
e drejtë njerëzore (4). Ky qëllim konvergon me një nga parimet themelore të
sigurimeve shoqërore e cila është mishëruar në Rekomandimin nr. 67 të vitit 1944
5. Guy Ryde, Zyra Ndërkombëtare e Punës (http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---
europe/---ro-geneva/---sro-budapest/documents/publication/wcms_233227.pdf). 6. I.Tomes E drejta e Sigurimit Social, fq. 28
7. Po aty, fq. 28 10
të Organizatës Ndërkombëtare të Punës “Mbi sigurimin e të Ardhurave” që është
parimi i mbulimit universal dhe që e ka origjinën tek Raporti i Beverixhit.
Rekomandimi nr. 202/2012 i ONP për nivelet minimale të mbrojtjes shoqërore, në
formën e një standarti të ri ndërkombëtar të punës, në thelbin e mesazheve të përquara
përmban atë që: çdo shoqëri nuk mund të justifikohet kur shmang ndërtimin e
sigurimeve shoqërore për anëtarët e saj dhe kjo mund të bëhet në çdo fazë të zhvillimit,
qoftë edhe gradualisht. Të gjitha shoqëritë mund të zhvillohen nëpëmjet barazisë. (5).
Të arrish të realizosh një sistem të qëndrueshëm të mbrojtjes shoqërore, do të thotë
që të jetë arritur një bashkërendim i mirë i të gjithë faktorëve të brendshëm që
ndikojnë në mirëfunksionimin e institucioneve të sigurimeve shoqërore, të cilët janë
faktori demografik, faktori ekonomik dhe faktori politik, pa lënë pa përmendur këtu
edhe ndikimin që ka faktori i jashtëm në këtë proçes.
Referuar misionit që ka në vetvete një sistem i sigurimeve shoqërore, rishpërndarjen
e mjeteve financiare midis grupeve të ndryshme të popullsisë mbi bazën e parimit të
drejtësisë sociale, (6) faktori demografik në sistemin aktual të sigurimeve shoqërore
në Shqipëri është mjaft vendimtar për përcaktimin e parametrave të skemës së
sigurimit.
Një ndër problemet e mëdha të pothuaj gjithë shoqërisë njerëzore sot, është vjetërimi
gradual i popullatës, problem që tashmë është evident edhe në Shqipëri, arsye të cilat
lidhen edhe me faktorët migrues, prandaj një ekulibrim i fondeve për menaxhimin e
skemave të pensioneve është me rëndësi për qëndrueshmërinë e skemave të sigurimeve
shoqërore. Përqëndrimi në analizën që duhet t’i bëhet njohjes së perspektivës së
plakjes së popullisë vlerësohet si çelësi për të kuptuar politikat e pensioneve. (7)
Përsa i përket ndikimit që ka faktori ekonomik në mbarëvajtjen e një sistemi
sigurimesh shoqërore, duke iu referuar studimeve të bëra lidhur me zhvillimet
ekonomike të vendeve të ndryshme, është arritur në përfundimin që ky ndikim nuk
shkon gjithmonë në varësi të drejtë, pra jo gjithmonë faktori ekonomik ndikon
pozitivisht tek skemat e sigurimeve shoqërore në rastin e rritjes ekonomike dhe
negativisht në rastin kur treguesit makroekonomik të vendit tregojnë për një rënie të
zhvillimit ekonomik. Analizat e bëra situatave të tilla ekonomike kanë treguar se
shpeshherë dëshira dhe vullneti i mirë i qeverive kanë luajtur një rol vendimtar më
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
8. E drejta e sigurimit social, fq 30. 11
tepër se sa situata e favorshme ekonomike e vendit për përcaktimin e politikave
sociale (8).
Dimensioni vertikal: Të larta
Garanton në mënyrë
progresive nivel më
të lartë mbrojtjeje,
udhëhequr nga
Konventa Nr. 102 dhe
standarte më të
avancuara Niveli i
mbrojtjes
------------------
Niveli
Minimal
Të ulta
Të ulta Të ardhura individuale / familjare Të
larta
Dimensioni horizontal Garanton akses në shërbimet
shëndetësore elementare dhe një
minimum sigurimi të tëardhurave për të
gjithë, e udhëhequr nga Rekomandimi Nr. 202
Skema nr.1
Paraqitja grafike e strategjisë dy dimensionale për zgjerimin e sigurimeve shoqërore
Burimi www.ilo.org
Mjaft evident është fakti që faktori demografik, ashtu sikurse edhe ai ekonomik
janë përcaktues dhe kanë ndikim të drejtëpërdrejtë në funksionimin e sistemeve të
sigurimeve shoqërore, të cilat në vetvehte përbëjnë themelin e formulimit të
politikave sociale dhe ngritjen dhe organizimin e institucioneve sociale të vendit.
Por, duke analizuar të gjithë faktorët që u përmendën më sipër, është e rëndësishme
të theksohet që çështja e mbrojtjes sociale, për çdo shoqëri është, së pari një çështje
Rezultatet mund të garantohen me
mjete të ndryshme:
nuk ka një mase qe u
shkon të gjithëve
Sigurim vullnetar nën
rregullimin shtetëror
Përfitime nga sigurimet
shoqërore me nivele të
garantuara
Garancitë bazë të sigurimeve
shoqërore; Akses në kujdesin
shëndetësor elementar dhe në
sigurimin e të ardhurave bazë për të
gjithë
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
9.I. Tomes. E drejta e sigurimit social, fq 32. 12
10. Po aty, fq. 26
me karakter politik. Në shoqëritë demokratike, një sistem i qëndrueshëm i
sigurimeve shoqërore nuk mund të ketë vazhdueshmëri, nëse nuk do të ekzistonte
konsensusi i të gjitha palëve përfaqësuese. (9)
2. Sistemet e sigurimeve shoqërore si metoda të mbrojtjes shoqërore.
Në periudhën e zhvillimit të shoqërisë kapitaliste, kur si rezultat i revolucionit
industrial numri i punonjësve të industrisë pësoi një rritje të ndjeshme, ndeshemi me
format moderne të sigurimeve shoqërore. Termin “sigurim shoqëror” e gjejmë të
përdorur që gjatë shekullit të nëntëmbëdhjetë, por si koncept i cili u përdor në
kontekstin e një sistemi të mirëfilltë të sigurimeve shoqërore për një shtresë të gjerë të
punonjësve, e ndeshim në qeverinë e Gjermanisë në kohën e kancelarit Bismark,
në periudhën mes viteve 1883 – 1889. Në periudhën e pas Luftës së Parë Botërore,
përpjekjet e shumë shteteve europiane për ngritjen e skemave të sigurimeve
shoqërore janë mjaft prezente. Por, gjatë Luftës së Dytë Botërore, në Anglinë e vitit
1942, Sir William Beveridge në cilësinë e kryetarit të komisionit shtetëror të
parlamentit hodhi idenë e krijimit të sigurimeve shoqërore popullore, të cilat do të
bazoheshin në tre parime themelore: (10)
1. Të respektohej tradita dhe eksperienca e deriatëhershme, duke kërkuar
njëkohësisht një zgjidhje më të mirë, që do të konsistonte në përmirësimin e
sistemit ekzistues;
2. Sistemet e sigurimeve shoqërore duhet të ishin të lidhura me bazat e tjera të
reformave politike;
3. Të formohej një sigurim shoqëror modern, me veprimin e përbashkët si të shtetit
ashtu edhe të individit.
Idetë e hedhura krijuan premisat për vendosjen e sistemeve të sigurimeve shoqërore,
të cilat realizuan një mbrojtje të gjerë për punonjësit e sektorëve të ndryshëm.
Është për tu theksuar që në fillimet e veta, skemat e sigurimeve shoqërore ofronin
mbrojtje për kategori të caktuara punonjësish e kryesisht për punonjësit e administratës
shtetërore, për ushtarakët, për punonjësit e marinës. Me ndryshimet dhe zhvillimet
e reja kryesisht në drejtim të industrializmit të vendeve, nevoja për përfshirjen e
punëtorëve të degëve të ndryshme të ekonomisë dhe industrisë në skemat e
sigurimeve shoqërore lindi së bashku edhe me problemet sociale me të cilat u
ndeshën individët që ishin të punësuar në profesionet e ndryshme të degëve të
ekonomisë. Përballja shpejt me periudhën e pleqërisë, nxorri si domosdoshmëri
krijimin e skemave të detyrueshme të sigurimit shoqëror. Këto skema të detyrueshme u
krijuan mbi bazën e kontributeve të personave të punësuar ose siç quheshin ndryshe
të rrogëtarëve dhe të punëdhënësve, me kontributet e të cilave përballohej pagesa e
personave të moshuar, e cila llogaritej të ishte në nivelin e mbijetesës. Skemat e
sigurimit të detyrueshëm shumë shpejt përfshinë përveç personave të punësuar edhe
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
11.Material trajnimi per sistemin e pensioneve 13
dhe financimin e sigurimeve shoqërore, Mod. 2, fq.8
12.www.ilo.org
punonjësit e bujqësisë dhe punonjësit e shtëpisë. Në këtë mënyrë zgjerimi i
skemave të sigurimeve shoqërore, ofroi mbrojtje shoqërore për pjesën më të madhe
të punonjësve të industrisë dhe bujqësisë. Kryesisht sigurimi shoqëror për pleqërinë
është zgjeruar dhe ka përfshirë në skemë kategori të tëra punonjësish, duke marrë
në vende të caktuara tiparet e një të drejte universale.
Ndikim të madh në zhvillimin e sigurimeve shoqërore pati krijimi i Organizatës
Ndërkombëtare të Punës në vitin 1919, pjesëmarrja në të cilën e vendeve anëtare solli
ide dhe rekomandime të rëndësishme, mbi bazën e të cilave u nënshkruan mjaft
marrëveshje. E një rëndësie të veçantë në fushën e sigurimeve shoqërore është
marrëveshja me numër 102 e miratuar në datën 28.06.1952, e cila bazuar në parimet e
Beverixhit, përcaktoi Standartet Minimale të sigurimeve shoqërore. Në këtë konventë,
janë përfshirë nëntë kapituj, të cilët përfaqësojnë rreziqet e veçanta në fushën e
sigurimeve shoqërore që janë: përkujdesi shëndetësor, sigurimi në rastet e sëmundjeve,
sigurimi për papunësi, pleqëri, dëmtimet në punë ose sëmundjet profesionale, për
ndihmat e familjeve, për ndihmat për lindje, për ndihmat gjatë invaliditetit dhe ndihmat
për të pazhvilluarit e të prapambeturit. Secili prej vendeve anëtare të Organizatës
Ndërkombëtare të Punës, që ratifikon Konventën e Sigurimeve Shoqërore duhet t’i
përmbahet të paktën tre kapitujve të cilët parashikojnë kujdesin mjekësor, përfitimin
për sëmundje, përfitimin e papunësisë, përfitimin e pleqërisë, përfitimin për dëmtim në
punë, përfitimi për familjen, përfitimi për barrëlindjen dhe përfitimi familjar (në rast
vdekje) të cilat t’i harmonizojë me legjislacionin e tyre të brendshëm. Por është e
detyrueshme që njëri nga kapitujt që parashikon përfitimin e papunësisë, përfitimin e
pleqërisë, përfitimin për dëmtim në punë, përfitimi i invaliditetit dhe përfitimi familjar të
jenë të përfshira si të detyrueshme në procesin e ratifikimit. Edhe Shqipëria me ligjin
nr. 9442, datë 16.11.2005 “Për ratifikimin e Konventës nr. 102 të Organizatës
Ndërkombëtare të Punës “Për sigurimet shoqërore (standartet minimale)”” ka ratifikuar
Konventën e Sigurimeve Shoqërore, duke bërë të mundur kështu përqasjen ndaj këtyre
standarteve.
Duke iu referuar një nga parimeve të sigurimeve shoqërore, i cili rrjedh nga raporti i
Beverixhit dhe nga Rekomandimi i ONP “Mbi sigurimin e të ardhurave” gjejmë të
nënvizuar parimin e mbulimit universal. Sipas këtij parimi: mbrojtja duhet të shtrihet
tek komuniteti kombëtar si një i tërë. Sigurimi shoqëror nuk është aspiratë vetëm e
një klase shoqërore, e kategorive të caktuara profesionale apo e grupeve të
nënprivilegjuara; ai duhet të merret me nevojat e të gjithë të punësuarve dhe si një
e drejtë njerëzore, edhe me ato të gjithë popullsisë. (11)
Në raportin e Organizatës Ndërkombëtare të Punës për vitin 2014/2015 në fjalën e saj
Zv/Drejtorja e Përgjithshme e kësaj organizate (12) theksoi se komuniteti global në vitin
1948 ra dakort që sigurimet shoqërore dhe shëndetësore për fëmijët,
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
13. www.ilo.org 14
për njerëzit në moshë pune, të cilët përballen me papunësinë apo dëmtimet dhe për
personat e moshuar janë një e drejtë universale e njeriut. Dhe akoma sot në vitin
2014 premtimi për mbrojtje sociale universale mbetet i paplotësuar për pjesën më të
madhe të popullsisë botërore.
Referuar raportit të Mbrojtjes Sociale Botërore 2014 / 2015 (13) : “Për një ekonomi të
rimëkëmbur, zhvillim gjithëpërfshirës dhe drejtësi sociale” vetëm 27 % e popullsisë
globale gëzon qasje në sigurinë gjithëpërfshirëse shoqërore.
Prandaj metodat e mbrojtjes shoqërore, mbeten prioritete për sot dhe për të ardhmen
e shoqërisë njerëzore.
Metoda e mbrojtjes shoqërore që aplikohet në Shqipëri dhe që pasqyron mënyrën e
financimit të saj është ajo e sigurimeve shoqërore. Sistemi i sigurimeve shoqërore, mbart
në vetvete një sërë përfitimesh, të cilat u vijnë në ndihmë qytetarëve në rast pakësimi të
të ardhurave si rezultat i plakjes, si rezultat i pamundësisë fizike për të punuar, apo edhe
në rast të humbjes së mbajtësit të familjes. Skemat e pensioneve, të cilat zënë kryesisht
peshën më të madhe në sistemin e sigurimeve shoqërore bëjnë të mundur, që nëpërmjet
mënyrës se si funksionojnë këto skema të kontribojnë në zbutjen e fenomeneve sociale
me të cilat përballen individët dhe familjet e tyre në etapat e mësipërme. Këto skema
kanë qenë objekt diskutimesh me tendencë përmirësimin dhe përshtatjen e tyre, edhe
për faktin se me ndryshimin e mentalitetit dhe rrënjosjen e mendësive të reja, kujdesi i
fëmijëve ndaj moshës së tretë është vazhdimisht në rënie dhe ka pësuar ndryshime të
dukshme. Ndryshimi strukturor i familjes është një element që ka ndikuar
negativisht në elementin e mbrojtjes sociale ndaj personave të moshës së tretë. Ndikim
negativ në këtë aspekt, kanë edhe migrimet e brendshme dhe të jashtme, të cilat kanë
sjellë si rezultat pakësimin e të ardhurave në buxhetet familjare dhe për rrjedhojë
edhe për personat e brezit më të vjetër të cilët në pamundësi të ndjekjes së
pjesëtarëve të tjerë të familjes në proçeset migruese përballen me efektet e këtij
fenomeni.
Në Shqipëri, në periudha kohore të ndryshme kanë funksionuar sisteme të ndryshme të
sigurimeve shoqërore. Kjo është e lidhur ngushtë edhe me sistemin politik të vendit,
duke nxjerrë në pah kështu ndikimin e faktorit politik në zhvillimin e skemave të
sigurimeve shoqërore. Secila nga këto periudha ka pasur tiparet dhe karakteristikat e
veçanta, të cilat kanë ndikuar në impaktin ekonomik dhe social, të cilat janë shfaqur me
problematika të caktuara si në aspektin financiar ashtu edhe në fenomenet shoqërore që
kanë shoqëruar grupet sociale.
Të tillë faktorë kanë qenë dhe janë përcaktues edhe për funksionimin e sistemit të
sigurimeve shoqërore në Shqipëri, si dhe hartimin e politikave sociale, në funksion të
të cilave janë ngritur dhe funksionojnë edhe institucionet që administrojnë skemat e
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
14. Ligji nr. 8417, date 21.10.1998
“Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë”, neni 52
15
sigurimeve shoqërore. Sistemi i sigurimeve shoqërore që funksionon në Shqipëri
është një sistem, i cili është kushtëzuar nga kushtet ekonomiko – sociale të vendit.
Nisur nga funksioni që kanë dhe luajnë sistemet e sigurimeve shoqërore, roli i shtetit
është përcaktues në të gjithë proçesin e këtij mekanizmi. Si skema të detyrueshme dhe
që janë monitoruar vazhdimisht nga shteti, theksohet lidhja që ekziston mes sigurimit
social dhe shtetit të mirëqenies sociale.
Sigurimin shoqëror në Shqipëri si një të drejtë universale e gjejmë të pasqyruar në
nenin 52 të Kushtetutës së Shqipërisë ku shprehimisht thuhet: kushdo ka të drejtën e
sigurimeve shoqërore në pleqëri ose kur është i paaftë për punë sipas një sistemi të
caktuar me ligj. (14) Sigurimet shoqërore, së bashku me disa komponentë të tjerë
siç është sigurimi i kujdesit shëndetësor, ndihma sociale, apo edhe disa përfitime të
tjera që administrohen nga Shërbimi Social Shtetëror, janë pasqyrim mjaft i mirë i
shtetit të mirëqenies sociale.
3. Historik i shkurtër mbi zhvillimin e sigurimeve shoqërore në Shqipëri.
3.1 Ligji i parë i sigurimeve shoqërore.
Me krijimin e shtetit të pavarur shqiptar në vitin 1912 u ngritën edhe institucionet e
para shqiptare, të cilat në mbështetje të dokumenteve ligjore të miratuara nga
parlamenti shqiptar, kishin në themel të tyre funksionimin e shtetit ligjor. Nën
ndikimin e sistemeve të sigurimeve shoqërore të ngritura nga kancelari gjerman
Bismarck, në periudhën e Monarkisë së Mbretit Zog, u vendosën skemat e para të
pensioneve, të cilat ishin skema kontributive shtetërore për nëpunësit shtetërorë dhe
për punonjësit e forcave të armatosura. Nocionet e para të të drejtave në fushën e
sigurimeve shoqërore u përfshinë në ligjin e datës 15.02.1923 “Për dorëheqje dhe
pension për ushtri dhe gjindarmëri”. Por, ligji i cili njihet edhe si ligji i parë i
sigurimeve shoqërore në Shqipëri është ai me numër 129, datë 28 tetor 1927, ligji “E
pensioneve civile”, botuar në fletoren zyrtare nr. 91 të datës 8 nëntor 1927. Sipas këtij
akti ligjor, u vendosën themelet e një sistemi të konsoliduar të sigurimeve shoqërore, i
cili përfshinte në vetvete mbrojtjen për punonjësit civilë të administratës së atëhershme
dhe njihte të drejtën e pensionit për të gjithë punonjësit civilë pas datës 28 nëntor
1912, pra që me njohjen e shtetit të pavarur shqiptar. Në tërësinë e tij prej 7
kaptinash dhe 60 artikujsh, sistemi i ngritur parashikonte mbrojtjen e nëpunësve
civilë në rastet e pleqërisë, pamundësisë fizike për të punuar si dhe në rastet e
humbjes së pjesëtarëve të familjes.
Me mjaft interes paraqitet mënyra e llogaritjes së masës së përfitimit të pensionit për
personat që plotësonin kushtet e përfitimit të pensionit, e cila bëhej sipas një
formule të thjeshtë:
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
15. Ligji nr. 129, date 28.10.1927
Fletorja zyrtare nr.91, dt. 8.11.1927, art.10. 16
16.Po aty, art.12.
17. Po aty, art 19.
18. Po aty, art 26, 27.
Pensioni = X x Y / 2100
Ku X - Rroga e paguar në 5 vitet e fundit
Y - Koha e shërbimit
2100 - Numër fiks (15)
Kërkesa për përfitimin e pensionit nga nëpunësit, së bashku me dokumentacionin
argumentues, paraqitej pranë Kryesisë së Këshillit Administrues. Për llogaritjen e
viteve të shërbimit konsiderohej periudha e punës nga mosha 20 vjet e lart.
Ndeshemi me nocionet e masës së pensionit minimal dhe maksimal, e cila lidhej
ngushtësisht edhe me periudhat e shërbimit. Kështu për periudhë shërbimi prej 25
vitesh nuk mund të caktohej pension më i vogël se 50 franga ari, ndërkohë që për
një periudhë shërbimi prej 35 vitesh, pensioni nuk mund të caktohej më pak se 70
franga ari. (16)
Pensionet e parashikuara në këtë paketë ligjore ishin të detyrueshëm dhe fakultativ.
Përfitimin e pensionit sipas dëshirës dhe kërkesës së tyre e gëzonin personat të
cilët e kishin përmbushur periudhën e punës prej 25 vitesh, ndërkohë që
pensionoheshin në mënyrë të detyrueshme të gjithë nëpunësit civilë të cilët kishin
plotësuar periudhën e shërbimit prej 35 vitesh ose kishin arritur moshën 60 vjeç.
Në mënyrë të detyrueshme pensionin e gëzonin nëpunësit civilë, të cilët për arsye
shëndetësore bëheshin të pamundur për vazhdimin e shërbimit apo në rastet kur me
vendime të gjyqeve nëpunësit dënoheshin me më shumë se një vit heqje lirie.
Pensionet familjare në rastet e humbjes së jetës së nëpunësit kishin një shtrirje të
gjerë tek personat e familjes. Parashikohej pension familjar madje edhe për motrat
dhe vëllezërit në kushte specifike të tyre. Për motrën parashikohej pension familjar,
deri në periudhën e martesës, ose në rastet kur mbetej e ve. Po ashtu, vëllezërit
përfitonin pension familjar deri në moshën 20 vjeç ose deri në mbarim të mësimeve
pa shpenzime të Shtetit, apo në rastet e invaliditetit fizik apo mendor e përfitonin atë
për gjatë gjithë jetës. (17)
Elementet e nocionit “ndihmë”, e cila përmbushte sado pak për kategori të caktuara
elementet e mbrojtjes sociale, ishte parashikuar në rastet e sëmundjeve dhe të
humbjes së jetës së nëpunësit, kur këta nuk kishin plotësuar periudhën minimale
prej 10 vitesh. (18) Në raste të tilla, madje, familjarët kishin të drejtë të tërhiqnin
nga arka e pensioneve përqindjet e depozituara nga nëpunësi, një element që nuk
ndeshet në ligjet e mëvonshme.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
19. Ligji nr. 129, date 28.10.1927
Fletorja zyrtare nr.91, dt. 8.11.1927, art.31. 17
Me krijimin për herë të parë të “Arkës së Përgjithshme të Pensioneve”, e cila
siguronte pagesën e pensioneve për punonjësit civilë u përcaktuan njëkohësisht edhe
rrugët se si do të bëhej financimi i kësaj “arke pensionesh”. Detajimi i mënyrës së
financimit të arkës së pensioneve vendosi disa elemente të sigurta financiare mbi
bazën e të cilave do të funksiononte skema e pensioneve për punonjësit e
administratës. Arka e Përgjithshme kishte tiparet e një Instituti të veçantë dhe
funksiononte pranë Ministrisë së Financave, nën autoritetin e Ministrit të
Financave. (19) Për drejtimin dhe administrimin e saj ngarkohej Këshilli
administrues i cili përbëhej nga një Senator, një Deputet, një anëtar i Diktimit, një
anëtar i Këshillit Kontrollues, dhe nga një funksionar i lartë i çdo ministrie.
Përbërja e këshillit administrues të Arkës së Përgjithshme të Pensioneve tregon për
rëndësinë që i jepej administrimit të fondeve që kishte në zotërim arka e
përgjithshme e pensioneve.
Humbja e të drejtës së pensionit në rastet e ndryshimit të gjendjeve apo situatave
familjare ose ndëshkueshmëria në rastet e konstatimit të shkeljeve ligjore ishte e
parashikuar si dispozitë më vete dhe konsiderohet si element i rëndësishëm i ligjit
të sigurimeve shoqërore. Ndërkohë që lejohej punësimi i nëpunësve të pensionuar në
veprimtari dhe punë private.
Në këtë periudhë të funksionimit të skemës së sigurimeve shoqërore, ku megjithëse
nuk mund të flitej për sisteme dixhitalizimi të të dhënave, pagesa e një përfitimi
jashtë kufijve të vendit bëhej e mundur, në sajë të korespondencës që bëhej mes
vendit ku ishte punësuar nëpunësi civil (pasi në këtë periudhë kemi vetëm pensione
të personave të administratës) dhe shtetit shqiptar.
Me miratimin e ligjit të datës 20.06.1934 “Pensionet civile dhe ushtarake” u hodh një
hap më tej në përmirësimet ligjore dhe shtrirjen e mbulimit tek një pjesë më e
madhe popullsie, por përsëri aspektet mbrojtëse të sistemit të sigurimeve shoqërore
janë të kufizuara vetëm për një kategori të caktuar popullsie.
3.2 Periudha nga viti 1945 deri në fillim të viteve „90
Në periudhën pas çlirimit të vendit, zhvillimet politike që ndodhën bënë të
papërshtatshëm zbatimin e sistemit të sigurimeve shoqërore që ishte miratur në
periudhën e monarkisë. Në situatën e krijuar pas luftës, ashtu sikurse në të gjitha
vendet e tjera doli si detyrë emergjente ndihma ndaj personave të dëmtuar nga lufta,
prandaj në këtë periudhë u miratua dhënia e pensioneve për invalidët dhe dëshmorët
e LANÇ. Po ashtu, edhe për patriotët e Rilindjes Kombëtare dhe familjeve të tyre u
akordua pension. Në vitin 1947, me miratimin e ligjës nr. 528, datë 26.08.1947 “Mbi
sigurimet shoqërore të nëpunësve dhe funksionarëve” u vendos një sistem i
sigurimeve shoqërore i cili kondicionohej edhe nga sistemi shoqëror që u vendos në
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
20.Mirela Selita “Një vështrim mbi historikun e
Sigurimeve shoqërore në Shqipëri” Qershor 2012 18
Shqipëri. Sipas këtij ligji, megjithëse mjaft i hershëm në kohë, parametrat e gëzimit
të pensionit, përsa i përket moshës së caktuar për burrat dhe gratë, ishin ato të cilat janë
të vendosura sot, pra mosha e përfitimit të pensionit për burrat ishte 65 vjeç, ndërsa
për gratë 60 vjeç. Madje nuk kishte kufizime në përcaktimin e moshës së daljes në
pension në varësi të punëve të kryera nga individët qofshin këto të rënda apo të lehta
(20). Ndryshime në këto parametra u bënë me miratimin e dekret ligjës nr. 734 dhe
735, datë 21.09.1949, me të cilat përcaktimi i kushteve të përfitimit të pensionit u bë
lidhur edhe me gjininë, punën dhe vjetërsinë në punë të kryer nga secili individ.
Një koncept i cili ndeshet në legjislacionin e kësaj periudhe është “puna e
pandërprerë”, në kontekstin e së cilës, në varësi të periudhës së konsideruar si të
tillë llogaritej ndihma në të holla për paaftësi të përkohshme në punë.
Me miratimin e ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966 “Për sigurimet shoqërore në Republikën
Popullore të Shqipërisë” sistemi i sigurimeve shoqërore, tashmë ishte gjithëpërfshirës
për punonjësit e sektorit urban, i cili pësoi ndryshime ndër vite, për t’iu përshtatur
etapave dhe nevojave të zhvillimit shoqëror. Sistemi i sigurimeve shoqërore funksiononte
sipas modelit të centralizimit, gjithçka ishte e planifikuar, parametrat ishin të mirë
përcaktuar. Për të gjithë shtetasit, të cilët ishin në marrëdhënie pune sistemi ofronte
mbrojtje. Ky sistem ishte gjithëpërfshirës për personat e punësuar në sektorin
shtetëror dhe u jepte mbrojtje individëve në rast të pakësimit të të ardhurave për
shkak sëmundjeje, aksidenti në punë, barrëlindje, invaliditeti, pleqërie apo në rastet e
humbjes së një anëtari të familjes. Pjesë përbërëse e këtyre skemave të sigurimeve
shoqërore ishin edhe personat pjesëmarrës në luftën nacional clirimtare, të cilët
gëzonin të drejtën e një shtese mbi pensionin, personat që ishin shquar për
aktivitetin e tyre në fushën ku ato punonin, personat që gëzonin një status të
veçantë, e të tjerë raste të ngjashme. Për secilin nga këto përfitime kushtet
kualifikuese dhe madhësitë e përfitimeve ishin të përfshira në një ligj të përmbledhur. Më
vonë, ndryshimet që u bënë në skemën e sigurimeve shoqërore, trajtimet për këto
kategori personash dolën si përfitime që menaxhohen nga ligje të veçanta. Skema
e sigurimeve shoqërore, deri në ndryshimet e mëdha ekonomike, ishte e gërshetuar
edhe me sigurimet shtetërore, gjë që shpjegohet edhe me mënyrën si operonte
ekonomia, si një ekonomi e centralizuar.
Burimi i financimit të fondit të sigurimeve shoqërore ishin pagesat e bëra nga
ndërmarrjet, insitucionet dhe organizata shoqërore si dhe buxheti i shtetit.
Me organizimin dhe krijimin e kooperativave bujqësore, një numër i konsiderueshëm
personash me banim në fshat u punësuan pranë tyre, si dhe kuadro të lartë me banim
në qytet u dërguan për të punuar pranë tyre. Kjo kategori punonjësish, sipas skemës
së deriatëhershme mbetej e pambuluar me sigurime shoqërore, prandaj doli si
domosdoshmëri përfshirja e tyre në skemën e sigurimeve shoqërore. Me miratimin
e ligjit nr. 4976, datë 29.06.1972 “Për pensionet e anëtarëve të kooperativave bujqësore”
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
21.Ligji nr. 4171, datë 13.09.1966, Neni 17/a 19
edhe kjo kategori punonjësish u përfshi me mbulim sipas skemës e cila funksiononte
sipas parimit të centralizimit.
Aktet ligjore të parashikuara dhe të miratuara në këtë periudhë parashikonin në
detaje të gjitha situatat e mundshme lidhur me përfitimet të çfarëdo lloji të ishin
ato. Ekzistonte një koordinim mjaft i mirë i të gjitha institucioneve dhe hallkave
pjesëmarrëse në skemat e sigurimeve shoqërore. Çdo dispozitë ligjore, e cila linte
vend për interpretime, gjente shpjegimet dhe sqarimet në udhëzimet dhe sqarueset
përkatëse. Administrimi i dokumentacionit të vjetërsisë në punë konsiderohej si
mjaft i rëndësishëm dhe ishte element bazë për verifikimin dhe përcaktimin e
kategorisë dhe llojit të pensionit. Një vëmendje e dukshme i kushtohej përfitimeve
në rastet e paaftësisë së përkohshme në punë apo në rastet e invaliditetit të
pjesshëm. Kjo lidhej me rëndësinë që i kushtohej reduktimit të fiktivitetit në
përcaktimin e gjendjeve të tilla, pra të gjendjeve të paaftësisë së përkohshme në punë
apo të invaliditetit, apo edhe i shkaqeve që çonin në to, si dhe me mirëmenaxhimin e
fondeve të sigurimeve shoqërore. Konstatimi i rasteve të shpërdorimit të fondeve
kishte penalitete të cilat shkonin deri në heqje të lirisë.
Sistemi i centralizuar i sigurimeve shoqërore, karakterizohej nga një shkallë e lartë
zëvendësimi, e cila llogaritej në 70 % të pagës mesatare, normë e lartë varësie, një
përfitues mbulohej nga 3 deri 4 kontribues. Funksionimi i sistemit të sigurimeve
shoqërore ishte kondicionuar nga sistemi shoqëror dhe ekonomia e centralizuar.
Dokumentacioni i vjetërsisë në punë dhe i të ardhurave administrohej nga institucione
shtetërore, caktimi i masës së pagesës për çdo lloj përfitimi ishte i mirëpërcaktuar.
Në këtë periudhë të zhvillimit, skemat e sigurimeve shoqërore karakterizoheshin nga
elemente të mirëfillta të solidaritetit dhe të mbrojtjes gjithëpërfshirëse. Për çdo
individ, në çfarëdo lloj situate të ishte, sistemi ofronte mbrojtje për të apo edhe
për familjen. Përmendim këtu llojet e pensioneve për vjetërsi shërbimi për raste të
veçanta, të cilat akordoheshin me Vendime të Ministrisë së Financave. Në këtë
kategori përfitimesh, përfshiheshin pensionet për personat të cilët kishin plotësuar
vjetërsinë në punë për të përfituar pension pleqërie, por për arsye familjare (persona
të sëmurë në shtëpi që kishin nevojë për kujdesje) nuk mund të vazhdonin
marrëdhënien e punës. Në këto raste, për kohën deri sa të mbushnin moshën për
pension, me kërkesën e tyre përfitonin pension për vjetërsi shërbimi, i cili llogaritej
60 % e pagës mesatare mujore. (21)
Po ashtu, personat të cilët kishin kryer punë që karakterizoheshin nga shkallë e lartë
vështirësie dhe sipas Vendimit të Këshillit të Ministrave klasifikoheshin në punë të
kategorisë së parë, kur nuk mund të vazhdonin profesionin e tyre, për arsye të
vështirësisë, për periudhën deri në mbushjen e moshës për pension pleqërie mund
të përfitonin pension për vjetërsi shërbimi. Për përfitimin e këtij lloj pensioni
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
22. Ligji nr. 4171, datë 13.09.1966, Neni 20/a 20
23. Marrëveshja e dt. 20.5.1959 mes Republikes Popullore te Shqiperise dhe Republikes Popullore te
Bullgarise e ratifikuar me dekretin nr. 1579, dt 20.11.1952 te Presidiumit te Kuvendit Popullor
24. VKM Nr. 368, dt. 27.10.1961, botuar ne Gazeten zyrtare nr. 6, dt. 10 maj 1963.
25. Ligji nr. 7703, dt.11.05.1993, neni 97
personat duhet të kishin një periudhë kualifikuese, pra punë në profesionin e tyre, që
ishte për burrat 20 vjet dhe për gratë 15 vjet. Ky përfitim llogaritej 40 % të pagës
mesatare mujore. (22) Mjaft periudha, për të cilat individë të ndryshëm ishin të
detyruar të shkëputnin marrëdhënien e punës, për të ndjekur bashkëshortin apo
bashkëshorten në punët që do të kryenin në përfaqësitë diplomatike apo edhe në
pikat kufitare, sipas skemës që ofrohej, njiheshin periudha të punës.
Në raport me skemën aktuale të sigurimeve shoqërore, situata analoge nuk është e
njëjtë. Kështu, megjithëse në ligjin për shërbimin e jashtëm periudha e shoqërimit të
bashkëshortëve/bashkëshorteve në përfaqësitë diplomatike është e konsideruar periudhë
e sigurimit për përfitimin e pensionit të pleqërisë, meqenëse sistemi aktual është
kontributiv, kjo periudhë nuk njihet vjetërsi pune. Problemi qëndron tek miratimi i
akteve nënligjore për rregullimin e kësaj marrëdhënieje.
Në këtë periudhë të funksionimit të skemës së sigurimeve shoqërore, ndeshemi me
forma të koordinimit të skemave të sigurimeve shoqërore me vende, në të cilat
prezenca e qytetarëve shqiptarë shpjegohej me lidhjet që ekzistonin si rezultat i
ndjekjes së politikave të njëjta të zhvillimeve shoqërore. Kështu, kemi Marrëveshjen e
datës 20.05.1952 midis Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Bullgarisë, ratifikuar
me dekretin nr. 1579, datë 20.11.1952, (23) si dhe Marrëveshjen e datës 03.05.1961
midis Republikës së Shqipërisë dhe Republikës së Rumanisë (24). Sipas këtyre
marrëveshjeve qytetarët e vendeve respektive barazoheshin në trajtim me qytetarët
shqiptarë dhe anasjelltas për njohjen e të drejtave që parashikoheshin në fushën e
sigurimeve shoqërore.
3.3 Periudha pas viteve ‟90.
Ndryshimet e mëdha social ekonomike që ndodhën në fillim të viteve ’90, është e
natyrshme që patën ndikimin e tyre dhe kondicionuan mënyrën e funksionimit të
skemave të sigurimeve shoqërore. Një numër i konsiderueshëm ndërmarrjesh u
mbyllën, shumë individë dolën të papunë, si rezultat i këtij proçesi. Ekonomia e
vendit u përball me vendosjen e sistemit të decentralizuar dhe mjaft pyetje kërkonin
përgjigje, lidhur me faktin se si duhet të menaxhohej kjo situatë. Proçeset migruese,
filluan të jenë prezente dhe shumë individë iu drejtuan perëndimit. Në vitet e para të
tranzicionit, u bënë disa përshtatje të skemës aktuale, në funksion të mbrojtjes
sociale, duke futur konceptin e pensioneve të parakohshme. Këto përfitime që u
dhanë për persona të cilët kishin plotësuar periudhën e duhur të sigurimit të kërkuar
sipas ligjit, por në periudhën deri në 5 vjet para mbushjes së moshës, iu dha e drejta për
përfitim të pensionit të parakohshëm të pleqërisë, i cili u llogarit në masën 60 % të
pagës mesatare (25). Ky lloj përfitimi, zbuti sadopak problemin social të krjuar në
këtë periudhë, si rezultat i mbylljes së shumë aktiviteteve. Me lindjen dhe krijimin e
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
21
sektorit privat të ekonomisë, për personat të cilët u punësuan në këtë sektor, sistemi
aktual me hapësirat e tij ligjore nuk krijonte mundësi për mbrojtje dhe sigurim
shoqëror, pasi në një sistem të centralizuar nuk parashikohej punësimi në sektorin
privat.
Përshtatja me kushtet e reja sociale dhe ekonomike, parashtroi si domosdoshmëri që
të bëheshin ndryshime edhe në fushën e sigurimeve shoqërore, duke filluar që nga
riorganizimi i institucionit që do të merrej me administrimin e sigurimeve shoqërore.
Deri në këtë periudhë me administrimin e sigurimeve shoqërore, merrej Drejtoria e
Përgjithshme e Sigurimeve Shoqërore, e cila ishte Drejtori në varësi të Ministrisë së
Financave. Me Vendimin e Këshillit të Ministrave nr. 249, datë 05.06.1992 u
miratua krijimi i Institutit të Sigurimeve Shoqërore si institucioni shtetëror i ngarkuar
për administrimin e sigurimeve shoqërore. Me gjithë ndryshimet që iu bënë ligjit (të
vitit 1966) sipas të cilit rregulloheshin marrëdhëniet në fushën e sigurimeve shoqërore,
tashmë ai nuk i përshtatej kushteve të reja social ekonomike të vendit.
Me pjesëmarrjen dhe asistencën e ekspertëve të huaj u hartua ligji i cili do të ishte
themeli për ngritjen e skemës kontributive të sigurimeve shoqërore. Në maj të vitit
1993, Parlamenti Shqiptar miratoi ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet
shoqërore në Republikën e Shqipërisë”. Në mbështetje të këtij ligji, një numër
aktesh nënligjore që u miratuan më pas përcaktuan metodologjinë që do të ndiqej
për implementimin e ligjit të sigurimeve shoqërore, i cili do të ishte objekt i
ndryshimeve të herëpashershme.
Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 161, datë 11.04.1994 “Për miratimin e Statusit të
Institutit të Sigurimeve Shoqërore” përcaktoi statusin e Institutit të Sigurimeve
Shoqërore, i cili do të quhej ISSH dhe do të ishte institucion publik shtetëror i
pavarur. Statusi i ISSH - së, përcaktoi të gjithë veprimtarinë e Institutit të
Sigurimeve Shoqërore, financimin e skemës së sigurimeve shqoqërore, mënyrën e
drejtimit të Institutit, si dhe si një institucion i pavarur, miratoi edhe siglën e ISSH -
së.
Skema e re e vendosur, megjithëse ka një periudhë mbi 20 vjeçare që
implementohet, në periudha të ndryshme kohore, problemet që janë ndeshur si në
drejtim të kontributeve dhe përfitimeve kanë nxjerrë si domosdoshmëri përshtatjen
e kësaj skeme duke patur si orientim edhe tendencat e të gjitha vendeve te BE – së në
përgjithësi dhe ato ish socialiste në veçanti.
Kjo periudhë e zbatimit të skemës së sigurimeve shoqërore, të cilën në
terminologjinë e ekspertëve të fushës së sigurimeve shoqërore e quajmë skema
kontributive, ka qenë në qendër të ndryshimeve të vazhdueshme, ndryshime të cilat
janë kondicionuar nga kushtet e kohës.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
22
Sistemi i ri i sigurimeve shoqërore që është vendosur funksionon sipas tre skemave:
- Skema e detyrueshme;
- Skema vullnetare;
- Skema suplementare.
Përfitimet që parashikohen sipas këtij sistemi janë të kategorive të ndryshme dhe
secili prej tyre varet nga një periudhë kualifikuese. Shtjellimi i secilit nga këto lloj
përfitimesh, me të gjitha problematikat që bart në vetvete, do të jetë objekt në
kapitujt që vijojnë.
Janë ndërmarrë një sërë projektesh, reformash, ndryshime ligjore, të cilat jo rrallë
herë, përveç risive që kanë sjellë në drejtim të përmirësimit të kushteve ligjore për
llogaritjen e asaj çfarë individi kërkon në fund të veprimtarisë së tij ekonomike,
pensionit, por jo vetëm, kanë sjellë edhe probleme që kryesisht janë të lidhura me
interpretimet ligjore të dispozitave të veçanta.
Kjo periudhë e funksionimit të sistemit të sigurimeve shoqërore karakterizohet nga
një menaxhim jo i drejtë dhe konform standarteve, i asaj që konsiderohet baza e
një sistemi përfitimesh, e arkivës së dokumentacionit të vjetërsisë në punë.
Përmendim këtu vitet e para të tranzicionit, gjatë të cilave shumë aktivitete u
shpërbënë. Përveç bazës materiale që u la në mëshirë të fatit, dokumentacioni i
vjetërsisë në punë, i cili përfaqëson “hardware” – in për llogaritjen e pensionit, ose
u grumbullua në zyra të abandonuara, ose u përqëndrua në dorë të të
ashtuquajturve “likujdatorë”. Megjithëse ka patur iniciativa ligjore për administrimin
e dokumentacionit nga institucione kompetente, nuk ka patur instrumente të tilla
për detyrimin e personave që kishin në administrim këto dokumentacione, si dhe
elemente penalizuese ndaj administratave të ndërmarrjeve që nuk i qëndronin rigoroz
detyrimeve të tyre. Në disa raste sporadike në vitet e para të tranzicionit
dokumentacioni i vjetërsisë në punë, siç janë regjistrat themeltarë apo bordero u
dogjën. Në dëmtimin e dokumentacionit të sigurimeve shoqërore, ndikuan edhe
trazirat e vitit 1997, si rezultat i të cilave në disa rajone të vendit, u shkatërrua
plotësisht, jo vetëm dokumentacioni i vjetërsisë në punë, por edhe ai i përfitimeve.
Administrimi jo i rregullt i dokumentacionit, u bë shkak për abuzime në periudhat e
punës, për tjetërsimin e tyre, fenomene të cilat qytetarët i vuajnë edhe sot dhe do
të vazhdojnë t’i vuajnë edhe në të ardhmen. Një fenomen i tillë, ka sjellë si rezultat
mosbesimin qytetar ndaj institucioneve, lidhur me të drejtat legjitime të tyre.
Çdo përfitim që rrjedh nga një sistem sigurimesh shoqërore, qoftë ai kontributiv ose
jo, burimi i të dhënave janë periudhat e punës, apo periudhat kontributive. Çdo ditë
pune apo çdo ditë kontributive, përkthehet në një të ardhme, në një efekt
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
23
financiar, i cili mund të jetë i përkohshëm apo i përhershëm, në varësi të përfitimit
që kërkon individi.
Prandaj, mirëmenaxhimi i të dhënave të periudhave të punës dhe i atyre kontributive
është një domosdoshmëri. Duke u ndeshur me fenomene të cilat i përmendëm më
sipër, iniciativa ligjore për krijimin e Arkivës Qendrore gjatë kësaj periudhe është
një risi për sistemin e sigurimeve shoqërore. Përqendrimi i të dhënave, si ai i
vjetërsisë në punë, si dhe ai i përfitimeve në një arkivë të vetme e bën sistemin e
sigurimeve shoqërore më të konsoliduar dhe mbyll shtigjet për keqpërdorim të të
dhënave. Pjesa më e madhe e dokumentacionit, të periudhës deri në fillimin e
sistemit kontributiv, pra para datës 1.1.1994, është administruar pranë Arkivës
Qendrore. Por përsëri në proçedurat e verifikimeve që bëhen, konstatohet se ka
mangësi në një pjesë të konsiderueshme të këtij dokumentacioni. Megjithëse herë pas
here janë miratuar akte nënligjore për detyrimin e të gjithë enteve publike dhe
jopublike për dorëzimin e dokumentacionit pranë arkivës së ISSH – së, në kushtet
aktuale është i nevojshëm hartimi i një dokumenti ligjor për administrimin e këtyre të
dhënave. Një dokument i tillë, i cili do të përmbante në vetvete edhe penalitete në
rast të konstatimit të administrimit të dokumentacionit nga struktura të paautorizuara
do të bënte të mundur përqendrimin pranë Arkivës Qendrore të dokumentacionit, i
cili i ka rezistuar dëmtimeve të kohës.
Në periudha të ndryshme kohore, iniciativat ligjore për përfshirjen në skemat e
sigurimeve shoqërore të përfituesve të kategorive të veçanta, kanë patur karakter
politik. Kjo ka bërë që skema e sigurimeve shoqërore të rëndohet financiarisht.
Madje, në të tilla raste jemi ndeshur edhe me fenomene kur persona të cilët nuk
kanë plotësuar kushtet ligjore për përfitim, janë përfshirë si përfitues të mundshëm në
skema të ndryshme përfitimi.
Abuzimet me fondet e sigurimeve shoqërore kanë qenë prezente. Shkaqet e abuzimeve
me fondet e sigurimeve shoqrërore janë evidentuar si më poshtë:
Ndryshime të datëlindjeve të përfituesve, si rezultat i të cilave janë përfshirë si
përfitues në skemë persona që nuk kanë plotësuar moshën ligjore të pensionit;
Tjetërsime të periudhave të punës, duke përfituar pensione nga puna në
marrëdhënie me shtetin, ndërkohë që kishin periudha pune në ish
kooperativat bujqësore;
Ndërhyrje në dokumentacionin e vjetërsisë në punë, duke përfituar pensione
të pamerituara lidhur me vjetërsinë në punë.
Nëse do t’i bëjmë një analizë periudhës kohore kur këto fenomene kanë ndodhur, ato
i përkasin periudhave të cilat kanë një specifikë të veçantë lidhur me ngjarjet që i kanë
karakterizuar. E tillë është periudha në vitet e para të tranzicionit, ku si rezultat i
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
26.www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---sro-
budapest/documents/publication/wcms_233227.pdf 24
mbylljes së shumë ndërmarrjeve dhe daljes masive nga puna, kemi përpjekjet e
individëve për t’u përfshirë si përfitues në pensionet e parakohshme. Apo periudha pas
trazirave të vitit 1997, periudhë e cila u shoqërua me mjaft probleme sociale. Në këto
periudha, shumë individë, duke përfituar edhe nga situata e pastabilizuar e shtetit, me
forma dhe metoda abuzive, u përfshinë si përfitues në skemat e pensioneve.
E rënduar nga ndërhyrjet abuzive, skema e pensioneve shpeshherë ka qenë objekt
spastrimesh të skemës, e cila është favorizuar edhe nga metodat e informatizimit të të
dhënave të individëve, si të atyre përfitues ashtu edhe të atyre që pretendonin të
përfshiheshin si përfitues të mundshëm. Por, megjithatë përsëri ka raste sporadike të
mashtrimeve me fondet e pensioneve, të cilat janë objekt verifikimi i menjëhershëm
nga strukturat e sigurimeve shoqërore, për të cilat merret vendimi përkatës.
Mirëadministrimi i skemës së sigurimeve shoqërore është një prioritet i kohës i cili
është theksuar edhe në strategjinë e organizatës ndërkombëtare të punës “Sigurime
shoqërore për të gjithë” : Sistemet e sigurimeve shoqërore duhet të jenë të menaxhuar dhe
administruar mirë për të siguruar efektivitet në arritjen e objektivave të rëna dakord,
efiçente në përdorimin e burimeve dhe transparente për të fituar besimin e atyre që
financojnë dhe që përfitojnë nga këto sisteme. Përfshirja aktive e të gjithë palëve të
interesuara, dhe në veçanti e punëtorëve dhe punëdhënësve nëpërmjet mekanizmave
efektive të dialogut social dhe mbikëqyrjes trepalëshe, është një nga mjetet e rëndësishme
për të siguruar menaxhim të mirë të sistemeve të sigurimeve shoqërore (26).
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
27. Materiale trainimi per sistemin e pensioneve dhe financimin e sigurimeve shoqerore, mod.3, fq.1
28.www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---sro-
budapest/documents/publication/wcms_233227.pdf 25
KAPITULLI I DYTË
SKEMA E PËRFITIMEVE, PJESË E RËNDËSISHME E SISTEMIT TË
SIGURIMEVE SHOQËRORE
Llojet e përfitimeve që jepen nga sistemi i sigurimeve shoqërore në
Shqipëri.
Pjesa më e ndjeshme dhe sigurisht ajo tek e cila është përqendruar problematika dhe
diskutimet e shumta lidhur me funksionimin dhe mbarëvajtjen e sistemit të sigurimeve
shoqërore është ajo që ka të bëjë me pensionet. Pensionet e pleqërisë janë më të
rëndësishmit ndër përfitimet e sigurimeve shoqërore, jo vetëm nga pikëpamja ekonomike
dhe financiare, por gjithashtu edhe nga një perspektivë psikologjike dhe politike (27).
Përfshirja e popullsisë, e cila ka arritur një moshë të caktuar, në skemën e
pensioneve, është skema bazë e cila prek një numër të konsiderueshëm të popullsisë
dhe mbron me të ardhura ato në rastin e pakësimit të të ardhurave për shkak të plakjes
si fenomen fiziologjik i jetës së njeriut.
Strategjitë kombëtare për të zgjeruar sigurimet shoqërore duhet të zhvillohen bazuar në
burimet e kombit dhe në një sërë parimesh themelore, p. sh mbulimi universal, realizimi
progresiv ndërsa siguron një mbrojtje të menjëhershme kundër diskriminimit, nxitja e
barazisë gjinore, përshtatshmëria sociale dhe ekonomike, përfitimet bazuar në të drejtat,
qëndrueshmëriafinanciare dhe fiskale, menaxhimi i mirë dhe me përgjegjshmëri të
përgjithshme të shtetit dhe pjesëmarrja e vazhdueshme e partnerëve socialë, dhe e fundit
çështjet institucionale dhe organizative nuk duhet të pengojnë rezultatet e duhura
mbrojtëse. Këto parime duhet të udhëheqin politikën kombëtare dhe vendimet strategjike
(28).
Skema aktuale e sigurimeve shoqërore është një skemë e kombinuar mes asaj me
kontribute të përcaktuara dhe përfitime të përcaktuara, pra është një skemë mikse.
Mbi bazën e madhësive kontributive të përcaktuara më parë dhe pjesëmarrjes në skemën
kontributive, personave pjesëmarrës, në momentin kur përmbushin kriteret, u lind e
drejta për përfitim. Përfitimet që jepen nga skema e sigurimit të detyrueshëm shoqëror
janë të kategorive të ndryshme dhe përcaktimi i llojit të tyre lidhet ngushtësisht me
plotësimin e kushteve të secilit individ që kërkon të përfitojë. Në mjaft dokumente
studimore apo strategjike të mënyrës së funksionimit të skemës së sigurimeve
shoqërore është ndeshur fakti që sistemi i sigurimeve shoqërore përbëhet nga:
1. Sigurimi shoqëror i detyrueshëm;
2. Sigurimi shoqëror vullnetar;
3. Sigurimi shoqëror suplementar;
4. Pensionet shtetërore të posaçme.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
26
Në fakt, pensionet shtetërore të posaçme, janë përfitime të caktuara që jepen në
raste të veçanta, të financuara tërësisht nga buxheti i shtetit dhe nuk duhet të
përfshihen si pjesë përbërëse e sistemit të sigurimeve shqoërore. Ato duhet të trajtohen
në kuadrin e përfitimeve si trajtime të veçanta, pavarësisht faktit se administrohen
nga sigurimet shoqërore.
Përfitimet, të cilat janë pjesë përbërëse e sigurimit shoqëror të detyrueshëm janë
përfitimet që përfshihen në skemën e pensioneve, të cilat i kategorizojmë si më poshtë:
1. Pensione pleqërie;
2. Pensione invaliditeti;
3. Pensione familjare;
Brenda secilit nga këta lloj përfitimesh janë përfitimet, të cilat përcaktohen në
varësi të kushteve që plotëson secili individ. Kështu, nën siglën e pensionit të
pleqërisë gjejmë:
1.1 Pensioni i plotë i pleqërisë;
1.2 Pensioni i pjesshëm i pleqërisë (nga data 1 janar 2015 nuk caktohet më si
pension);
1.3 Pensioni i pleqërisë i nënave me shumë fëmijë;
1.4 Pensioni i reduktuar i pleqërisë.
Të gjitha llojet e përfitimeve që jepen nga sigurimet shoqërore përveç përcaktimeve
ligjore, të cilat në fakt japin panoramën ligjore për përfitimin e secilit prej tyre,
Institucioni i ngarkuar për administrimin e tyre harton edhe planin ose siç quhet ndryshe
rregullorja e pensioneve. Shpeshherë rregulloret e pensioneve, janë mekanizma që
qartësojnë rastet për të cilat ligji nuk shpreh qartë mënyrën e veprimit.
Përveç përfitimeve të cituara më sipër dhe që në terminologjinë e sigurimeve shoqërore
njihen edhe si përfitime afatgjata, ligji për sigurimet shoqërore parashikon edhe përfitime
afatshkurtra që u jepen individëve për një gjendje të caktuar të tyre dhe që njihen si :
4. Perfitimet mbi paaftësinë e përkohshme në punë.
5. Përfitimet në rast aksidentesh në punë dhe sëmundjesh profesionale.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
27
1. PENSIONET E PLEQËRISË
Pensioni i plotë i pleqërisë është përfitimi që ka shtrirjen më të gjerë përsa i përket
mbulimit të popullsisë në moshë pensioni. Problematika që ndeshet gjatë trajtimit të
këtij lloj përfitimi është mjaft e gjerë dhe me një sensibilitet të tillë që prek
funksionimin e të gjithë skemës së sigurimeve shoqërore. Nëse do ti referohemi
statistikave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore në vite, do të vihet re numri i lartë i
përfituesve të pensioneve të pleqërisë, krahasuar me llojet e tjera të përfitimit. Ky fakt
është i lidhur ngushtësisht edhe me vete specifikën që ka dhënia e pensionit të pleqërisë,
si dhe filozofinë e tij: Dhënien e përfitimit në rastin e pakësimit të të ardhurave si rezultat
i plakjes. Llojet e pensioneve të pleqërisë që parashikohen në ligjin për sigurimet
shoqërore janë:
1. Pensioni i plotë i pleqërisë;
2. Pensioni i pjesshëm i pleqërisë;
3. Pensioni i reduktuar i pleqërisë;
4. Pensioni i nënave me shumë fëmijë.
1.1 Pensioni i plotë i pleqërisë
Pensionet e plota të pleqërisë u jepen të gjithë personave të cilët kanë arritur
moshën e parashikuar në ligj për përfitimin e tij. Deri në datën 30.09.1993 kur për
llogaritjen dhe caktimin e pensioneve zbatohej ligji nr. 4171, datë 13.09.1966 “Për
sigurimet shoqërore shtetërore në Republikën Popullore të Shqipërisë” mosha e
përcaktuar për përfitimin e pensionit ishte e ndarë në kategori sipas punës që kishte
kryer secili individ, duke u favorizuar në moshën e daljes në pension personat që
kishin kryer punë të rënda, dhe në moshë më të madhe dilnin personat që kishin
kryer punë më të lehta. Me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për
sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, përsëri u ruajt kategorizimi i
punëve të kryera nga individët për përcaktimin e moshës së daljes në pension, por
tashmë filloi një rritje graduale e moshës sipas kategorive, duke u ruajtur mosha
maksimale 55 vjeç për gratë dhe 60 vjeç për burrat. Si rezultat i reformave
parametrike të bëra në vitin 2002, u miratua rritja e moshës së daljes në
pension për të tre kategoritë përfituese, duke patur si kufi maksimal të përfitimit të
pensionit moshën 60 vjeç për gratë dhe 65 vjeç për burrat. Mosha e pensionit 60
vjeç për gratë dhe 65 vjeç për burrat, për kategorinë e tretë u unifikua nga data
01.01.2012, ndërsa për kategorinë e dytë nga data 01.01.2014. Për individët të cilët
kanë punuar në punë të kategorisë së parë vazhdon akoma zgjatja graduale e
moshës së pensionit, për të cilën parashikohet që unifikimi i moshës 60 vjeç për
gratë dhe 65 vjeç për burrat të jetë nga data 01.01.2023 (sipas skemës e cila ishte në
fuqi deri në datën 31.12.2014).
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
29. Ligji nr. 7703, dt. 11.05.1993, neni 32 28
Ndryshimi i moshës dhe periudhës së sigurimit nga data 1 janar 2015 për gratë dhe i
periudhës së sigurimit për burrat si dhe ndryshimi i moshës për burrat nga data 1 janar
2033 sjell kushte të tjera kualifikuese për përfitimin e pensionit.
Përcaktimi i moshës për pension të plotë pleqërie sipas kategorive të punës është
bërë duke patur parasysh punën e kryer nga secili individ si dhe për kategorinë e
parë dhe të dytë. E rëndësishme ishte plotësimi i periudhës së përgjithshme të
sigurimit, nga të cilat ¾ e saj duhet të ishin periudhë pune e kategorisë së parë
ose të dytë, sipas kategorisë së punës që kishte kryer secili individ. Plotësimi i
periudhës së punës në kategorinë e parë ose të dytë ka qenë edhe kriteri kryesor
në përcaktimin e moshës për përfitim të pensionit të plotë të pleqërisë.
Elementi kryesor në përcaktimin e masës së pensionit të pleqërisë është periudha e
sigurimit, element i cili, i ndërthurur me kriterin e periudhës së sigurimit në kategorinë
e punës, madje është përcaktues edhe në llojin e përfitimit.
Por, element tjetër mjaft i rëndësishëm janë edhe të ardhurat e realizuara nga puna e
secilit individ, i cili kërkon të përfitojë pension pleqërie. Sistemi kontributiv sipas të
cilit funksionon skema e sigurimeve shoqërore, ka parashikuar që nga data
01.01.1994 do të quhen periudha sigurimi ato periudha për të cilat janë paguar
kontributet e sigurimeve shoqërore. Për të gjitha këto periudha, është i domosdoshëm
konfirmimi nga dega e kontributeve, pranë Drejtorisë Rajonale të Sigurimeve Shoqërore
e cila ka në administrim dokumentacionin, të pagave mbi të cilat janë paguar
kontributet e sigurimeve shoqërore. Mënyra e llogaritjes së masës së pensionit është
e parashikuar në nenin 32 të ligjit për sigurimet shoqërore. Në praktikën e skemave të
sigurimeve shoqërore, të cilat në themel të tyre funksionojnë si skema të mbrojtjes
shoqërore, është i njohur fakti që në llogaritjen dhe përcaktimin e masave të
përfitimeve vendosen nivelet dysheme dhe tavan të përfitimit. Niveli i poshtëm, i
cili shërben edhe si pension bazë, në fakt, duhet të sigurojë një standart minimal jetese.
Por, megjithë kërkesat e vazhdueshme dhe iniciativat që janë ndërmarrë në këtë
drejtim akoma nuk kemi të përcaktuar minimumin jetik. Përcaktimi i minimumit
jetik do ta bënte të matshëm dhe të krahasueshëm nivelin e përfitimeve që jepen
nga skema e sigurimeve shoqërore.
Ndërsa, si nivel maksimal i vlerave të pensionit, për ato individë të cilëve e drejta e
pensionit u ka lindur deri në datën 31.12.2014, niveli maksimal i pensionit ishte vendosur
sa dyfishi i pensionit bazë (minimal) (29).
Llogaritja e masës së pensionit të plotë të pleqërisë, për individët të cilëve u ka lindur e
drejta për pension deri në datën 31.12.2014, bëhej sipas formulës së mëposhtme:
P = Pb + Sh
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
30. Ligji 7703, dt.11.5.1993, neni 32 29
P - Masa e pensionit të plotë të pleqërisë
Pb – Masa e pensionit bazë në momentin që personave i lind e drejta për pension. Kjo
masë pensioni ndryshonte çdo vit me rritjen e pensioneve.
Sh – Shtesa, e cila llogaritej 1 % për çdo vit sigurimi mbi bazën mesatare të
vlerësueshme (30).
Baza mesatare e vlerësueshme është llogaritur si raport i shumës së pagave mbi të
cilat janë paguar kontributet me periudhën e sigurimit. Për llogaritjen e bazës
mesatare të vlerësueshme, periudha e sigurimit është e ndarë në dy etapa. Periudha deri
në 31 dhjetor 1993 dhe periudha nga data 1 janar 1994 e në vazhdim. Për periudhën
nga data 01.01.1994 e në vazhdim për llogaritjen e bazës së vlerësueshme janë merrë
pagat mbi të cilat janë paguar kontributet e sigurimeve shoqërore, por gjithnjë duke
patur parasysh nivelin minimal dhe maksimal të pagës për efekt të pagesës së
kontributeve. Një gjë e tillë është e lidhur edhe me momentin kur skema e
sigurimeve shoqërore filloi të funksionojë si skemë kontributive. Ndërsa për llogaritjen
e bazës së vlerësueshme për periudhat para vitit 1994, Këshilli i Ministrave ka miratuar
tabelën e pagave referuese për të gjitha profesionet e punës. Referuar profesioneve të
punës që individët kanë kryer në degët e ndryshme të ekonomisë si dhe tabelës së
pagave referuese të miratuar vërehet disbalancë. Kjo për faktin se, përcaktimi i llojit të
punës për kategorizimin e pensionit, si përsa i përket degës së ekonomisë ashtu edhe
shkallës së vështirësisë, bëhej sipas VKM - së nr. 526, datë 20.12.1958 “Për ndarjen e
punëve në kategori për efekt pensioni”, i ndryshuar, i cili përmban në vetvete 2
pasqyra: pasqyra e punëve të kategorisë së parë dhe pasqyra e punëve të kategorisë së
dytë, me gjithsej 48 klasifikime dhe secili prej tyre ka nënklasifikimin e vet.
Ndërkohë, që tabela e pagave referuese për periudhat para vitit 1994, përfshin gjithsej
3 tabela të cilat janë të ndara si më poshtë:
- Tabela e parë përfshin punët në Këshillin e Ministrave, Institucione Qendrore
dhe administratën lokale;
- Tabela e dytë përfshin punët në Administratën e Ndërmarrjeve dhe disa
institucione të tjera lokale;
- Tabela e tretë ka bërë një përmbledhje të punëve sipas degëve të ekonomisë në
përgjithësi.
Mënyra e klasifikimit të punëve, për periudhën deri në vitin 1993, lë vend për
subjektivizma në përcaktimin e pagave referuese, të cilat kanë efekt të drejtpërdrejtë
në përcaktimin e masës së pensionit.
Masa e pensionit e llogaritur sipas formulës së mësipërme është kufizuar në vlerën jo
më shumë se 75 % e pagës neto mesatare të tre viteve në 10 vjeçarin e fundit të punës,
ose dyfishin e pensionit bazë. Ndryshimet rrënjësore që iu bënë ligjit nr. 7703, datë
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
30
11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, parashikuan
indeksimin edhe të pagës neto, sipas koefiçentëve të indeksimit të miratuara nga
Këshilli i Ministrave. Nga llogaritjet e bëra, caktohej masa më e vogël, e
përcaktuar kjo në pikën 4, të nenit 32 të ligjit.
Në të gjithë karrierën profesionale të personave të punësuar, është vënë re fakti që,
individët, në vitet e fundit të punës, kanë patur të ardhura më të larta se vitet e para, e
shpjeguar kjo edhe me mënyrën e sistemit të pagave, duke vlerësuar edhe eksperiencën
në punë. Kufizimi që i është bërë masës së pensionit, sipas llogaritjes me 75 % të pagës
neto mesatare të tre viteve rresht në 10 vjeçarin e fundit të punës, në shumicën e
rasteve e kalonte nivelin maksimal të pensionit të përcaktuar për vitin përkatës,
miratuar me Vendim të Këshillit të Ministrave. Kjo mënyrë llogaritjeje, jo në pak
raste, është bërë shkak për debate mes punonjësve të sigurimeve shoqërore dhe
pensionistëve, lidhur me masën e përfitimit të caktuar. Por, nga studimet e rasteve të
dosjeve të reja të pensionit, është vënë re se mënyra e llogaritjes së pensionit, duke
vlerësuar të gjithë historikun e punës së secilit individ, pra mënyra e llogaritjes së
pensionit mbi periudhën kontributive, është vlera që përcakton masën e pensionit
për përfituesit. Prandaj, rishikimi i pikës 4, të nenit 32 të ligjit nr. 7703, datë
11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, madje abrogimi i
kësaj pike të nenit të ligjit ka shërbyer për një vlerësim të drejtë dhe për të
shmangur debatet dhe keqkuptimet mbi caktimin e masës së pensionit. Një gjë e
tillë është arritur me ndryshimet e bëra në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993, të cilat i
shtrinë efektet nga data 1 janar 2015. Por mbetet një prioritet për mundësinë e
rishikimit të mënyrës së caktimit të masës së pensionit edhe të pensioneve të caktuara
deri në datën 31 dhjetor 2014.
Baza e vlerësuar që është një element i rëndësishëm dhe përcaktues në masën e
pensionit, indeksohet çdo vit sipas koefiçentëve të indeksimit të cilat miratohen nga
Këshilli i Ministrave. Në formulën e llogaritjes së masës së pensionit është përfshirë si
element i rëndësishëm edhe pensioni minimal, për individët që u ka lindur e drejta deri në
datën 31.12.2014, i cili ka pësuar ndryshime nga viti në vit dhe miratuar sipas
vendimeve të Këshillit të Ministrave. Në fakt, duhet të ekzistonte dallimi mes
pensionit bazë dhe pensionit minimal. Pensioni bazë, ishte element përcaktues në
shumën e pensionit dhe mbi vlerën e tij gjykohej për pensionin maksimal, i cili
ishte sa dyfishi i pensionit bazë. Ndërkohë, që pensioni minimal tregon vlerën
dysheme të pensionit. Ndryshe paraqitet situata e llogaritjes së pensionit për individët
të cilëve u ka lindur e drejta nga data 1 janar 2015, të cilëve llogaritja e pensionit bëhet
sipas një formule tjetër, e cila ka përfshirë si pjesë përbërëse të saj edhe pensionin
social.
Llogaritja e pensioneve dhe mënyra se si këto pensione janë llogaritur, ka qenë
objekt diskutimesh të shumta. Pensionet të cilat ishin caktuar me ligjin të
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
31
ashtuquajtur “të vjetër”, pra pensionet e caktuara deri në datën 30.09.1993 nuk kanë
qenë objekt ndryshimesh, me përjashtim të rasteve të indeksimit dhe rritjes, apo
edhe të kalimit nga një lloj pensioni në tjetrin gjë të cilën e parashikojnë dispozitat
ligjore. Në terminologjinë e sistemeve të sigurimeve shoqërore është i njohur fakti i
përshtatjes së pensioneve, përkundrejt një mjedisi të ri të llogaritjes së pensioneve.
Ndryshimet që pësoi niveli i pagave në vitet e para të tranzicionit, si dhe ndryshimi i
mënyrës së llogaritjes së pensioneve sipas ligjit që hyri në fuqi nga data 01.10.1993
krijoi një ngjeshje të masës së pensioneve të caktuara në këtë periudhë. Si rrjedhim u
krijuan disnivele në masat e pensioneve. Për zbutjen e këtij fenomeni, u ndërmorrën
disa iniciativa ligjore të cilat ndikuan në zbutjen e diferencimit të krijuar në masat e
pensioneve.
Në kuptim të skemës së sigurimeve shoqërore, pensionet e caktuara në periudha të
ndryshme kohore, të cilat konsiderohen pensione maksimale, në çdo periudhë
duhet të trajtohen si të tillë, pra duhet të ruajnë tavanin e pensionit maksimal.
Përjashtim mund të bëjnë këtu pensionet e caktuara, në periudhat kohore të
ndryshme kur edhe legjislacioni sipas të cilit janë caktuar këto përfitime parashikon
mënyra të tjera llogaritjeje. Megjithatë, edhe në këto raste duhet të ruhet një
koefiçent ndryshimi, i cili lidhet me formulën e llogaritjes në kohë të ndryshme
(përkatësisht sipas ligjeve).
Një gjë e tillë është ruajtur për pensionet maksimale të caktuara sipas ligjit nr. 4171,
datë 13.09.1966, pension i cili llogaritej 70 % të pagës mesatare mujore dhe vlera
maksimale ishte caktuar në vlerën 700 lekë. Pensioni maksimal, i caktuar sipas ligjit
nr. 4171, datë 13.09.1966 me rritjet që ka pësuar si dhe përshtatjet e
herëpashershme, ka arritur, pas rritjes së bërë nga data 1.8.2014, në vlerën 23 691
lekë, ndërkohë që një pension i caktuar pas datës 1.8.2013 nuk mund të caktohej
më shumë se 24 529 lekë që është edhe pensioni maksimal për periudhën. Pra, shihet
që pensioni maksimal i ligjit të vjetër përbën 97 % të masës së pensionit maksimal të
periudhës. Ky ndryshim pasqyron mënyrën e llogaritjes (kufizimi i masës së pensionit
nga 70 % të pagës mesatare për pensionet e caktuara deri në 30.9.1993 në 75 % të
pagës mesatare për pensionet e caktuara pas datës 1.10.1993) së pensionit sipas dy
ligjeve të ndryshme. Të njëjtën situatë nuk e ndeshim tek pensionet maksimale të
caktuara në periudhën kohore nga data 1.10.1993 – 30.6.2000, periudhë gjatë së cilës
ndeshemi me disa tavane të pensioneve maksimale. Ky është një fenomen që,
megjithëse nuk duhet të ndodhte, shpjegohet me dinamikën në vite që kanë
pësuar masat e pensioneve dhe për të cilat nuk ka patur trajtime të unifikuara mbi
mënyrën se si do të llogariteshin pensionet. Në këtë fenomen kanë ndikuar miratimi
i disa rritjeve brenda një viti kalendarik, dinamika që kanë pësuar pensionet,
shpeshherë edhe mungesa e një unifikimi të trajtimit të rasteve nga ana e Institutit të
Sigurimeve Shoqërore, si Institucioni i ngarkuar për administrimin e skemës së
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
32
sigurimeve shoqërore. Në disa vendime të rritjeve, kryesisht në periudhën nga
1.10.1994 – 30.6.2000 aplikimi i shtesës është bërë referuar vlerës së pensionit brenda
intervaleve të caktuara, prandaj kjo ka sjellë, që të mos ruhet balanca e pensioneve
mes atyre minimale dhe maksimale.
Gjithashtu, në luhatjen e vlerave të pensioneve maksimale ka ndikuar edhe aplikimi i
shtesave sipas fazave të ngushtimit të diferencave, i cili është aplikuar për vlera të
ndryshme në intervale kohore të ndryshme.
Paqëndrueshmërinë e vlerave maksimale të pensionit, kryesisht e hasim në pensionet
e caktuara në periudhat e para të implementimit të ligjit, i cili, siç e cilësuam më
sipër, në pikën 4, të nenit 32 përcaktonte që masa maksimale e pensionit nuk mund të
jetë më e madhe se dyfishi i pensionit bazë. Por, në VKM – të “Për rritjen e
pensioneve” të periudhave 1994 – 2000, është përcaktuar një kufi maksimal i
pensioneve, i cili në vlerë nuk është sa dyfishi i pensionit bazë, duke kundërshtuar
kështu përcaktimet ligjore. Madje, në këtë periudhë janë ndeshur të dy standartet
lidhur me masën e pensionit maksimal, ai i përcaktuar në VKM – të “Për rritjen e
pensioneve” dhe pensioni maksimal i caktuar sipas ligjit, dyfishi i pensionit minimal.
Nisur nga këto vlera, konstatohet se në disa raste, duke caktuar si nivel maksimal,
atë të përcaktuar në VKM dhe në disa të tjera atë të përcaktuar në ligj, sipas pikës 4 të
nenit 32 të ligjit, pas rritjeve që ka pësuar masa e pensionit, nga data 1.8.2014 kemi dy
vlera të ndryshme të pensionit maksimal për pensione të caktuara në të njëjtën periudhë.
Për shembull, nëse do t’i referohemi pensioneve të caktuara në periudhën kohore
1.1.1997 – 31.1.1998, ndeshemi me dy vlera të ndryshme pensioni maksimal.
VKM – ja nr. 229, datë 1.4.1996 “Për rritjen e pensioneve”, e cila shtrinte efektin e
saj për periudhën 01.04.1993 – 31.01.1998, përcaktonte që pensionet e caktuara me
datë fillimi 1.4.1996 nuk mund të caktohen më pak se 3 250 lekë në muaj, gjë që
përcakton edhe nivelin minimal të pensionit në shkallë vendi për këtë periudhë.
Referuar kësaj madhësie të pensionit minimal, pensioni maksimal sipas pikës 4, të
nenit 32 të ligjit është në vlerën 6 500 lekë. Ndërkohë që, po kjo VKM përcakton që
pensioni maksimal mbetet (pra, në kuptim të kësaj shprehjeje nënkuptohen pensionet e
caktuara deri në këtë periudhë) 5 420 lekë. Prandaj, duke patur këto dy standarte,
pensionet maksimale të caktuara në këtë periudhë kohore, pas rritjes së pensioneve,
nga data 01.08.2014 i ndeshim në dy vlera.
Vlerat e pensionit maksimal të caktuara në periudhën 1.1.1997 – 31.1.1998
Pensioni maksimal sipas VKM – së : 5 420 lekë arrin nga 01.08.2014 …. 19 637 lekë
Pensioni maksimal sipas ligjit: 6 500 lekë arrin nga 01.08.2014 ….. 23 315 lekë
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
33
Siç shihet nga shembujt e mësipërm, për personat që plotësojnë kushtet në të njëjtën
periudhë, janë caktuar masa pensioni të ndryshme, të cilat krijojnë probleme sociale,
duke lënë shkas për interpretime dhe debate jo të këndshme nga individët të cilët
preken drejtpërdrejt nga ky fenomen.
Sollëm si shembull rastet e pensioneve maksimale të caktuara në periudhën 1.1.1997 –
31.1.1998, por disnivele të masave të pensioneve maksimale të caktuara në periudhën
1993 – 2000, duke patur dy standarte në përcaktimin e masës së pensionit, por edhe
për shkak të dinamikës që kanë pësuar masat e pensioneve gjatë viteve, janë prezente
për këtë periudhë.
Situata paraqitet e stabilizuar, për pensionet e caktuara pas datës 1.7.2000, për të
cilat pensioni maksimal ruan raportin e dyfishit të pensionit minimal dhe një pension
maksimal i caktuar pas kësaj date mbetet maksimal edhe në periudhat e mëpasme.
Grafiku nr. 1
Niveli i pensioneve maksimale të caktuara në periudhën deri 30.6.2001 (e ndarë sipas periudhave të
ndryshme) dhe vlera e tyre në 1.8.2013
Nga sondazhet e bëra mbi saktësinë e masave të pensioneve të caktuara në periudha
të ndryshme kohore, i cili ishte fokusuar në mënyrën e zbatimit të fazave të
ngushtimit të diferencave në masën e pensioneve vërehet një mënyrë jo e saktë e
aplikimit të shtesave sipas Vendimeve të Këshillit të Ministrave. Siç e theksuam më
sipër, për shkak të ngjeshjeve që pësuan masat e pensionit si rezultat i rritjes së
0
5000
10000
15000
20000
25000
0
23226
16596 16359 15658 1566219357 19242 19252 18362 18362
24046
00
Pens. Deri 30.9.1993 Pens. 1.10.1993 - 31.12.1993 Pens.1.1.1994 - 30.09.1994
Pens. 1.10.1994- 30.4.1995 Pens.1.5.1995 - 30.9.1995 Pens. 1.10.1995-31.3.1996
Pens.1.4.1996-31.12.1996 Pens.1.1.1997-31.1.1998 Pens.1.2.1998-31.12.1998
Pens. 1.1.1999-30.6.2000 Pens. 1.7.2000-30.6.2001
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
31. VKM nr. 104, datë 09.03.2000 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve”
32. VKM nr. 518, datë 21.9.2000 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve të parakohshme”
33. VKM nr. 489, datë 16.10.2002 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve të caktuara në
periudhën kohore 1 tetor 1993 – 31 dhjetor 1996”
34. VKM nr. 787, datë 26.11.2003 “Për zbatimin e fazës së katërt të ngushtimit të diferencave në masën e
pensioneve”
34
pagave, dhe rritjes së pensioneve me intervale, për të zbutur disnivelin që u krijua, u
zbatuan pesë faza të ngushtimit të diferencave në masat e pensioneve, sipas të cilave
kategori të ndryshme pensioni përfituan shtesë në masat e tyre, me vlera fikse, shtesa
të cilat u kondicionuan nga vlerat e pensionit në data të përcaktuara. Përcaktimi i
këtyre datave lidhet me afatet kohore ose të shtrirjes së efekteve të ligjit të
mëparshëm ose edhe me datën e fillimit të pensionit.
Për specialistët e sigurimeve shoqërore, është e rëndësishme qartësimi i kategorive të
pensioneve të cilët janë subjekt përfitimi sipas këtyre fazave të ngushtimit të
diferencave, për të shmangur pasaktësitë në masat e pensioneve, të cilat janë
konstatuar nga zbatimi jo korrekt i tyre.
Sipas fazës së parë të ngushtimit të diferencave e cila u miratua me VKM - në nr.
104, datë 09.03.2000 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve”, përfituan
shtesë në masat e tyre pensionet e caktuara sipas ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966 “Për
sigurimet shoqërore shtetërore në Republikën e Shqipërisë”. Shtesa që u aplikua, varej
nga masat e pensionit në datën 30.6.1991 apo 30.9.1993, për të cilat janë miratuar
tabelat përkatëse (31).
Sipas fazës së dytë të ngushtimit të diferencave, e cila u miratua me VKM nr. 518,
datë 21.9.2000 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve të parakohshme”
përfituan shtesë në masën e tyre të gjithë pensionet e parakohshme të pleqërisë të
caktuara sipas ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966. Shtesa jepej në varësi të masës së
pensionit në datën 30.9.1993 (32).
Sipas fazës së tretë të ngushtimit të diferencave, e cila u miratua me VKM nr. 489, datë
16.10.2002 “Për ngushtimin e diferencave të masës së pensioneve të caktuara në
periudhën kohore 1 tetor 1993 – 31 dhjetor 1996”, përfituan shtesë në masën e tyre të
gjithë pensionet e caktuara sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet
shoqërore në Republikën e Shqipërisë”. Sipas kësaj faze përfituan shtesë edhe
pensionet e parakohshme të caktuara sipas nenit 97 të ligjit, të cilat plotësuan kushtet
për pension të plotë dhe u llogaritën si të tillë brenda datës 31.12.1996 (33).
Sipas fazës së katërt të ngushtimit të diferencave, e cila u miratua me VKM nr. 787,
datë 26.11.2003 “Për zbatimin e fazës së katërt të ngushtimit të diferencave në masën e
pensioneve” përfituan shtesë, pensionet e caktuara sipas ligjit nr. 4171, datë 13.9.1966
dhe pensionet e caktuara sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993. Shtesa varej nga vlerat
e pensioneve, në periudha të caktuara të gëzimit të pensionit (34).
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
35. VKM nr. 319, datë 13.05.2005 “Për zbatimin e fazës së pestë të ngushtimit të diferencave në masën
e pensioneve”
35
Sipas fazës së pestë të ngushtimit të diferencave, e cila u miratua me VKM nr. 319,
datë 13.05.2005 “Për zbatimin e fazës së pestë të ngushtimit të diferencave në masën e
pensioneve”, përfituan shtesë pensionet e parakohshme të pleqërisë, si dhe pensionet e
pleqërisë të caktuara deri në datën 30.09.1993, pra sipas ligjit nr. 4171, datë 13.09.1966
“Për sigurimet shoqërore shtetërore në Republikën Popullore të Shqipërisë” (35).
(Shënim: Secila nga VKM – të përkatëse ka tabelën e vlerave qe aplikohen)
Megjithëse janë bërë përcaktimet mbi kategorinë e pensioneve që përfitojnë shtesa
sipas VKM – ve të sipërcituara, janë konstatuar pasaktësi dhe për rrjedhojë edhe
masa pensioni që nuk pasqyrojnë vlerën reale të tyre. Ky fakt i evidentuar, si dhe
raste të tjera të konstatimeve të zbatimit jokorrekt të shtesave, ka ardhur për disa
arsye:
aplikimi i shtesave është bërë direkt në urdhër – pagesat që
administroheshin pranë qendrave paguese, duke mos u bërë ballafaqimi
me të dhënat e dosjes së pensionit dhe vendimin e caktimit të pensionit;
për kategori të njëjtë përfituesish nuk është bërë i njëjti trajtim;
janë rekrutuar punonjës me kontratë, për t’u angazhuar në proçeset e
rritjes dhe shtesave të pensioneve, të cilët nuk kanë patur njohje të skemës.
Proçesi i dixhitalizimit të të dhënave të skemës së pensioneve ka eleminuar shumë
pasaktësi dhe ka nxjerrë në pah mangësitë e mësipërme.
Për periudha të punësimit përtej plotësimit të kushteve për pension pleqërie,
legjislacioni i sigurimeve shoqërore parashikon shtesë në masën 0,34 % në muaj mbi
vlerën e pensionit, për individët të cilëve iu ka lindur e drejta e përfitimit deri në datën
31.12.2014, si dhe në masën 0,5 % në muaj mbi masën e pensionit për individët të cilëve
iu ka lindur apo iu lind e drejta pas datës 1 janar 2015. Problematika që lidhet
drejtpërdrejt me zbatimin në praktikë të këtij elementi të ligjit ka të bëjë me
konceptin kontributiv të funksionimit të sistemit. Periudhat kontributive përtej
plotësimit të kushteve për pension të plotë pleqërie, në kontekstin e skemës së
sigurimeve shoqërore, nuk duhet të bëjnë dallim mes periudhës kontributive në
sektorin publik dhe atij privat. Për pensionistët e punësuar në sektorin privat është
lejuar pagesa e pensionit dhe njëkohësisht pjesëmarrja si kontribues në skemën e
sigurimeve shoqërore, por kjo pagesë kontributive, nuk përfshihet në rillogaritje të
pensionit. Ndryshe paraqitet trajtimi për personat e punësuar në sektorin privat të
cilët nuk e kanë ushtruar të drejtën për përfitim të pensionit. Deri në momentin që
drejtohen pranë sigurimeve shoqërore, për të ushtruar të drejtën për përfitim të
pensionit, e gjithë periudha kontributive duhet të vlerësohet njësoj për të punësuarit
si në sektorin publik edhe në atë privat. Situata të tilla kanë qenë objekt diskutimesh
lidhur me faktin si do të trajtohen këto raste.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
36
Në përshtatjet e pensioneve të bëra në etapa të ndryshme, përfshihet edhe rillogaritja
e pensioneve. Në proçesin e rillogaritjes u përfshinë pensionet e caktuara në
periudhën kohore 1 janar 1994 – 15 qershor 2005, periudhë e cila për shkak të
mënyrës së ndryshme të llogaritjes së pensioneve, u nda në dy etapa: pensione të
caktuara në periudhën kohore 1 janar 1994 – 31 dhjetor 1996 dhe 1 janar 1997 – 14
qershor 2005. Nevoja për rillogaritje të pensioneve të caktuara në këtë periudhë
kohore lindi si domosdoshmëri e ndryshimeve të bëra në ligjin e sigurimeve
shoqërore, si rezultat i të cilave pensionet që kishin si datë lindjeje të së drejtës datën
15 qershor 2005 e në vazhdim kishin një mënyrë tjetër llogaritjeje, e cila ndikonte
në masën e pensionit të përfituesve dhe krijonte kështu pabarazi në trajtimin e
përfituesve.
Ndryshimi konsistoi në indeksimin e pagës neto mbi të cilën do të bëhej llogaritja e
masës së pensionit, si dhe ndryshoi mënyra e llogaritjes së bazës së vlerësueshme,
duke përfshirë të gjithë periudhat e punës së personit. Kontradikta që lindi gjatë
implementimit të ligjit të rillogaritjes së pensioneve me situatën e deriatëhershme të
mënyrës së llogaritjes së pensioneve buronte nga vetë dispozitat ligjore, duke iu
shmangur në këtë mënyrë parimit të uniformitetit të sistemit të sigurimeve shoqërore.
Sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e
Shqipërisë” (para ndryshimeve të vitit 2005), për pensionet e caktuara pas datës
1.1.1997, llogaritja e bazës së vlerësueshme bëhej mbi pagat mbi të cilat është
paguar kontributi i sigurimeve shoqërore nga data 1 janar 1994 e deri në fund të lënies
së punë. Në rastin kur individët nuk kishin periudha pune pas datës 1 janar 1994, si
rezultat i mënyrës së llogaritjes së pensionit sipas nenit 32, pensioni caktohej në
nivelin minimal, kufizim i cili caktohej drejtpërdrejt nga përcaktimet ligjore.
Kushtëzimi ligjor, përbënte edhe një nga arsyet që në dosjet e përfitimeve të
pensioneve, të mos administrohej formulari i pagës tre vjecare të 10 - vjeçarit të
fundit të punës.
Ky element përcaktues, përjashtoi nga rillogaritja e pensioneve një kategori jo të
vogël përfituesish, kryesisht ato që kishin shkëputur marrëdhëniet e punës para
datës 1.1.1994.
Legjislacionet e sigurimeve shoqërore, të ngritura dhe të cilat funksionojnë mbi bazën
e sistemeve kontributive, është e rëndësishme të krijojnë besueshmërinë e tyre,
nëpërmjet vlerësimit të çdo dite kontribut të arkëtuar në buxhetin e sigurimeve
shoqërore. Në këtë këndvështrim, duhet të vlerësohen të gjitha rastet e pensioneve të
parakohshme, të parashikuara në nenin 97 të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për
sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, të cilat u caktuan në periudhë
tranzitore, për arsyet që i kemi përmendur më sipër, por më pas kanë rifilluar punë,
duke hequr dorë nga pensioni. Megjithëse, sipas kësaj dispozite të ligjit, është
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
36.www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---sro-
budapest/documents/publication/wcms_233227.pdf
37
përfituar një lloj përfitimi, për shkak të kushteve kualifikuese të dispozitës
tranzitore, duke i qëndruar rigoroz zbatimit të ligjit, si dhe njëkohësisht duke
vlerësuar të gjithë periudhën kontributive, për këtë kategori përfituesish duhet të
rishikohen kushtet e reja kualifikuese për marrjen e një lloji tjetër përfitimi, që është
ai i pensionit të pleqërisë.
Rishikimi i kushteve kualifikuese, konvergon me parimin e përshtatjes së përfitimeve
dhe për më tepër, i mbetet koherent rekomandimeve të Strategjisë së ONP
“Sigurime shoqërore për të gjithë” ku ndër të tjera kjo strategji “i vlerëson sigurimet
shoqërore si një mënyrë për të fuqizuar individin që të përshtatet me ndryshimet në
ekonomi dhe në tregun e punës; pranon që sistemet e sigurimeve shoqërore veprojnë si
stabilizues automatik ekonomik dhe shoqëror, që ndihmojnë të stimulojnë kërkesa
agregate në kohë krize dhe pas saj, si edhe të ndihmojë duke mbështetur një tranzicion
drejt një ekonomie më të qëndrueshme” (36).
Krijimi i sektorit privat, krijoi shtresën e re të fermerëve, të cilët veprimtarinë e tyre
e lidhën drejtpërdrejt me aktivitetin bujqësor dhe blegtoral. Këto ishin ish anëtarët
e kooperativave bujqësore apo ndërmarrjeve bujqësore. Edhe politikat nxitëse dhe
favorizuese për punonjësit e bujqësisë kishin si synim konsolidimin e shtresës së
fermerëve në fshat. Pagesat simbolike të kontributeve të sigurimeve shoqërore për
këtë kategori punonjësish dhe rimbursimi i masës kontributive nga buxheti i shtetit
deri në nivelin minimal të pagesës kontributive duke u barazuar me punonjësit e
sektorit urban, bëri që numri i përfituesve të pensioneve të pleqërisë nga puna në
marrëdhënie me shtetin të rritej. Përfituesit aktualë në skemën e pensioneve të plota
të pleqërisë, në varësi të periudhave të tyre të punës, janë të ndarë në përfitues
urbanë dhe ruralë. Periudha e kaluar në punë nga ish anëtarët e kooperativave
bujqësore, të cilët kanë më shumë se gjysmën e periudhës së përgjithshme të
sigurimit prej 35 vitesh në këto punë, kanë përfituar dhe janë përfitues të mundshëm
të pensioneve rurale. Politikat e ndryshimit të cilat kanë tentuar drejt barazimit të
pensioneve të fshatit me ato të qytetit kanë sjellë një nivel të lartë rishpërndarjeje të
të adhurave.
Skema e përfitimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, pas një periudhe 20 vjeçare të
funksionimit të saj, ka rezultuar me probleme të dukshme të cilat kryesisht kanë
rënduar financiarisht skemën e përfitimeve. Në këtë skemë është mjaft evident dhe
në nivele të larta efekti rishpërndarës i sistemit, si rezultat i të cilit, personat me
kontribute të vogla marrin përfitime të një niveli të njëjtë me ato që kanë kontribuar më
shumë. Në këtë skemë rishpërndarja vertikale është më prezente.
Një element i rëndësishëm në sistemin e sigurimeve shoqërore është edhe
përcaktimi i së drejtës për përfitim, dhe administrimi nga sistemi i të drejtave që
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
37. Ligji nr. 7703, datë 11.05.1993, neni 86.
38. Ligji nr. 7703, date 11.05.1993, neni 34, shfuqizuar me ligjin nr. 104/2014, dt.31.07.2014, neni 20 .
38
përcakton ligji për sigurimet shoqërore dhe kryesisht i të drejtave të njohura. Pasi është
përcaktuar një e drejtë përfitimi sipas ligjit për sigurimet shoqërore, ngritja e një
mekanizmi për menaxhimin e të drejtave të njohura është një domosdoshmëri për
realizimin e një sistemi funksional dhe fleksibël të pagesave të përfitimeve. E
drejta për sigurim shoqëror si një e drejtë universale duhet të mishërohet edhe tek
mekanizmat që mundësojnë dhënien e këtyre përfitimeve.
E drejta për apelim ndaj vendimeve jo të drejta të marra nga strukturat e
sigurimeve shoqërore, është një e drejtë e cila parashikohet edhe në konventën
ndërkombëtare të punës, e cila tashmë është e ratifikuar dhe është pjesë përbërëse e
sistemit të sigurimeve shoqërore (37). Por, në trajtimet e rasteve që janë bërë dhe
bëhen nga komisionet e ankimit si ato rajonale dhe ai qendror, vendimmarrja në drejtim
të zgjidhjes së problematikave të paraqitura nuk është karakterizuar nga zgjidhje
profesionale, dhe në shumicën e rasteve qytetarët janë detyruar ta zgjidhin problemin
nëpërmjet gjyqësorit.
1.2 Pensioni i pjesshëm i pleqërisë.
Qëllimi i sistemeve të sigurimeve shoqërore është që të ketë një shtrirje sa më të gjerë
dhe mbulim për individët. Prandaj edhe llojet e përfitimeve që parashikohen në
legjislacionet e sigurimeve shoqërore kanë një diapazon dhe shtrirje të gjerë si për
nga lloji ashtu edhe përsa i përket shtresave të ndryshme të popullsisë. Një nga llojet
e përfitimeve që parashikonte legjislacioni shqiptar i sigurimeve shoqërore i cili ishte
në fuqi deri në datën 31 dhjetor 2014, madje që renditet si një nga përfitimet me
shtrirjen më të madhe pas atij të pensionit të plotë të pleqërisë, është pensioni i
pjesshëm i pleqërisë. Këtë të drejtë përfitimi e gëzonin të gjithë personat që kishin
plotësuar periudhën minimale të sigurimit prej 15 vitesh, por nuk kishin plotësuar
periudhën prej 35 vitesh, periudhë e cila ishte e nevojshme për të përfituar pension
të plotë pleqërie (38).
Ndryshimet e mëdha ekonomike që ndodhën në fillimin e viteve ’90 mbyllën një
numër të konsiderueshëm ndërmarrjesh, si rezultat i të cilave shumë punonjës dolën
të papunë. Ecuria e punësimit të tyre të mëvonshëm tregon që mjaft prej tyre ose
emigruan, ose krijuan bizneset e tyre. Punësimi në biznese private u shoqërua me
faktin që, për shumë prej punonjësve të punësuar në biznese nuk u paguan
kontributet e sigurimeve shoqërore, fenomen i cili sot bën që mjaft persona në
moshë pensioni gëzojnë të drejtën e përfitimit të pensionit të pjesshëm të pleqërisë.
Analiza e treguesve të viteve të fundit tregon për një shtim të numrit të
pensioneve të pjesshme të pleqërisë. Referuar statistikave të vitit 2013, rreth 47.6 %
e pensioneve të reja të caktuara për këtë vit (10 350 pensione të pjesshme nga 21 721
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
39. Statistika te Institutit të sigurimeve shoqerore, viti 2013
39
pensione të caktuara) në të dy kategoritë e pensioneve urbane dhe rurale, janë
pensione të pjesshme pleqërie.
Tab. nr. 1
Paraqitja e pensioneve të pjesshme në raport me pensionet e pleqërisë për vitin 2013 (39)
Lloji i pensionit Total FEMRA MESHKUJ
PLEQËRIE 21 721 11 978 9 743
TË PJESSHËM 10 350 6 744 3 606
- Urban 9 154 6 024 3 130
- Rural 1 196 720 476
Madje, vihet re që pjesën më të madhe të pensioneve të pjesshme të pleqërisë e zënë
femrat si në sektorin urban ashtu edhe atë rural. Ky tregues shpjegohet me
fenomenin e mbylljes së një sërë aktivitetesh në fillim të viteve ’90 ku një pjesë e
madhe e grave shkëputën marrëdhëniet e punës dhe në vitet më pas ose punuan me
periudha të shkëputura ose nuk e ushtruan më aktivitetin e tyre të punës. Nga totali i
pensioneve të pjesshme të caktuara për vitin 2013, 65 % e tyre ishin pensione të
pjesshme të përfituara nga përfituese femra.
Pensioni i pjesshëm i pleqërisë është pjesë e pensionit të plotë dhe llogaritej në
raport me vitet e sigurimit që secili individ kishte realizuar gjatë gjithë
veprimtarisë së tij. Mënyra e llogaritjes së pensionit të pjesshëm të pleqërisë si
pjesë e pensionit të plotë të pleqërisë ishte parashikuar në pikën 2 të nenit 34 të
ligjit.
Formula e llogaritjes së pensionit të plotë të pleqërisë siç e kemi cilësuar edhe
më sipër, për individët të cilëve i ka lindur e drejta deri në datën 31.12.2014, është:
P = Pb + Sh
Pb - masa e pensionit bazë për vitin kur personave i lind e drejta për përfitim.
Sh - shtesa, e cila llogaritet 1 % për çdo vit sigurimi mbi bazën mesatare të
vlerësueshme.
Masa e pensionit e llogaritur sipas mënyrës së mësipërme kufizohej jo më shumë se
75 % e pagës neto mesatare të tre viteve rresht të 10 vjeçarit të fundit të punës
dhe jo më shumë se dyfishi i pensionit bazë. Masa e pensionit të plotë të
pleqërisë e llogaritur sipas mënyrës së mësipërme ishte masa mbi të cilën bëhej
llogaritja e pensionit të pjesshëm të pleqërisë në raport me vitet e sigurimit që secili
individ kishte realizuar gjatë viteve. Sipas mënyrës që zbatohej për përcaktimin e
masës së pensionit të pjesshëm të pleqërisë, mbështetur
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
40
në përcaktimet ligjore, kjo mënyrë llogaritje duhet të rishikohet. Madje kjo mënyrë
llogaritjeje, për të gjithë individët të cilëve u është caktuar pensioni i pjesshëm i pleqërisë
duhet të përcaktohet edhe lidhur me faktin se cila është masa që kufizon
pensionin e pleqërisë: Llogaritja mbi bazën e periudhës kontributive, apo llogaritja
mbi pagat neto të tre viteve rresht në 10 vjeçarin e fundit të punës.
Kur përcaktimi i masës së pensionit të pleqërisë bëhet mbi bazën e periudhës
kontributive, në llogaritjen e bazës mesatare të vlerësuar mbi të cilën është
përcaktuar masa e pensionit është përfshirë e gjithë periudha e sigurimit e personit
të punësuar. Formula e llogaritjes së masës së pensionit në këtë rast duhet të bëhet
ndryshe nga llogaritja e pensionit të plotë, me qëllim që të përcaktohet qartë
nocioni i pensionit të pjesshëm të pleqërisë. Duke u nisur nga formula e llogaritjes:
P = Pb + Sh, duhet të ndalemi tek fakti që shtesa llogaritet 1 % për çdo vit
sigurimi shumëzuar me bazën mesatare të vlerësuar që personi i siguruar ka
realizuar nëpërmjet kontributeve. Në këtë mënyrë, pavarësisht nëse personi i siguruar
ka realizuar ose jo 35 vite sigurimi (por më shumë se 15 vite të domosdoshme për të
përfituar pension të pjesshëm), në llogaritjen e pensionit është vlerësuar e gjithë
periudha kontributive e personit të siguruar. Pensioni bazë, i cili përcakton nivelin
minimal të pensionit në shkallë vendi, në kohën kur personave i lind e drejta për
përfitim, u jepet personave të cilët kanë plotësuar periudhën e sigurimit prej 35
vitesh. Prandaj, në rastin kur personi nuk ka plotësuar periudhën e sigurimit prej 35
vitesh, për përcaktimin e masës së pensionit të pjesshëm, pensioni bazë duhet të
përcaktohej në raport me vitet e sigurimit që personi ka realizuar.
Më konkretisht, një person ka realizuar 25 vite periudhë sigurimi. Për përcaktimin
e masës së pensionit të pjesshëm të pleqërisë formula e llogaritjes duhet të
zbatohej:
I. P = 25/35 * Pb + Bvl * 25 %
Sipas mënyrës që aplikohej për përcaktimin e masës së pensionit të pjesshëm të
pleqërisë, nuk vlerësohej saktë periudha kontributive në raport me atë çfarë përcakton
pensioni i plotë i pleqërisë :
II. P = Pb + Bvl * 25 % ( del vlera X )
Më pas, mbi këtë vlerë bëhej vlerësimi i masës së pensionit të pjesshëm të
pleqërisë, të cilën përfiton qytetari:
M = 25/ 35 * X
Ku M është masa e pensionit të pjesshëm të pleqërisë e cila i caktohej qytetarit.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
41
Mënyra e parë e llogaritjes është një vlerësim në raport me përcaktimet ligjore për
llogaritjen e pensionit të pjesshëm të pleqërisë. Ndërkohë që në përcaktimin e masës
së pensionit sipas mënyrës së dytë reduktimi i masës së pensionit në raport me
vitet e sigurimit bëhet dy herë, duke përcaktuar kështu një vlerë pensioni e cila
nuk qëndron në raport të drejtë me pensionin e një individi që ka realizuar
periudhë të përgjithshme sigurimi prej 35 vitesh.
Ndryshe paraqitet situata në rastin kur masa e pensionit kufizohej nga 75 % e
pagës neto mesatare të tre viteve rresht në 10 vjeçarin e fundit të punës. Në këtë
rast për llogaritjen e masës së pensionit, meqenëse përcaktimi i masës së saj është
bërë vetëm mbi bazën e tre viteve në 10 vjeçarin e fundit të punës, mbi vlerën e
pensionit që rezulton, bëhet caktimi i masës së pensionit për të interesuarin, në
raport me periudhën e sigurimit që ka realizuar nëpërmjet punës së tij.
Rishikimi i mënyrës së llogaritjes së pensionit të pjesshëm të pleqërisë, për të
gjithë individët që kanë plotësuar kushtet kualifikuese deri në datën 31 dhjetor 2014, do
të sillte një vlerësim më të drejtë të masës së pensionit për përfituesit, e cila
shkon në përpjestim të drejtë me vitet e sigurimit të realizuara nga individët që
kërkojnë të përfitojnë, si dhe duke patur si referencë masën e pensionit të plotë të
pleqërisë e cila përfitohet kur individët kanë realizuar 35 vite periudhë sigurimi.
Ndërkohë, që sipas ndryshimeve të bëra, nga data 1 janar 2015, rikonceptimi i mënyrës
së llogaritjes së pensionit hoqi konceptin e pensionit të pjesshëm të pleqërisë.
Në këndvështrimin e vlerësimit të drejtë të të gjithë periudhave të punës të një
përfituesi, mbetet problem i pazgjidhur, rasti i individëve të cilët kanë periudha
pune pjesërisht në marrëdhënie me shtetin dhe pjesërisht në ish kooperativa bujqësore,
të cilët nuk e kalojnë kufirin prej 17 vite e 6 muaj punë në marrëdhënie me shtetin
për të përfituar pension urban. Konkretisht problemi lindi pas ndryshimeve të ligjit
në vitin 2005, ndryshime të cilët ulën nivelin dysheme të periudhës së sigurimit
për të përfituar pension të pjesshëm, nga 20 vite që ishte, në periudhën minimale prej
15 vitesh. Që nga kjo periudhë, për individët të cilët kishin dhe kanë pjesërisht
periudha pune në marrëdhënie me shtetin dhe pjesërisht punë në ish kooperativa
bujqësore, u krijua një kontradiktë mes kufirit minimal të vendosur për përfitimin e
pensionit të pjesshëm të pleqërisë dhe periudhës së sigurimit prej 17 vite e 6 muaj që
kërkohej të plotësohej në sektorin urban, për përfitimin e pensionit urban. Shembulli
i mëposhtëm e tregon qartë këtë:
Një individ ka realizuar nga puna e tij 16 vite në marrëdhënie me shtetin dhe 13 vite
në ish kooperativë bujqësore. Meqenëse, personi nuk e kalon kufirin prej 17 vite e 6
muaj periudhë pune në marrëdhënie me shtetin, për llogaritjen e pensionit, mbahen
parasysh 2 mundësi:
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
40. Ligji nr. 7703, dt.11.5.1993, I ndryshuar dhe me ligjin nr.104/2014, dt.31.07.2014
42
1. Pensioni caktohet vetëm mbi periudhën e punës prej 16 vitesh në
marrëdhënie me shtetin dhe llogaritet si pension i pjesshëm urban;
2. Pensioni caktohet mbi periudhën e përgjithshme prej 29 vitesh dhe
llogaritet si pension i pjesshëm rural.
Të dy këto mënyra vlerësimi të pensionit, nuk bëjnë një vlerësim të drejtë të
përfitimit në raport me vitet e punës të realizuara në të dy sektorët, urban dhe rural. Në
një situatë të tillë, një llogaritje e ponderuar e periudhës së punës së individit, në
raport edhe me masat e përfitimit në të dy sektorët do të bënte një vlerësim më të
drejtë të masës së pensionit. Këto sugjerime janë të vlefshme për të gjithë individët që
e kanë përfituar pensionin deri në datën 31 dhjetor 2014, pasi nga data 1 janar 2015 kemi
një përqasje tjetër ndaj periudhave të punës.
1.3 Pensioni i reduktuar i pleqërisë
Kur personi i siguruar ka arritur periudhën e nevojshme të sigurimit të përcaktuar në
nenin 92 të ligjit, por nuk ka arritur moshën e duhur të parashikuar në ligj për të
përfituar pension të plotë pleqërie, skema e sigurimeve shoqërore ofron përfitimin e
pensionit të reduktuar të pleqërisë.
Ky përfitim u caktohet individëve, të cilët me vullnetin e tyre paraqesin kërkesën për
përfitim dhe kanë plotësuar kushtet:
- Periudha e sigurimit sipas nenit 92 të ligjit, sipas të cilës, nga data 1 janar 2015
ka pësuar zgjatje graduale, duke filluar nga 35 vite e 4 muaj që është për vitin
2015 për të arritur nga viti 2029 në periudhën e sigurimit prej 40 vite;
- Mosha e personit të jetë deri në tre vite para arritjes së moshës së përcaktuar në
nenin 92 të ligjit, e cila përsëri ka pësuar ndryshime nga data 1 janar 2015, me
një zgjatje graduale për të arritur në vitin 2056, në moshën 67 vjeç për të dy
gjinitë dhe për të tre kategoritë e punës (40).
Pensioni i reduktuar i pleqërisë llogaritet me të njëjtën mënyrë siç llogaritet pensioni
i pleqërisë, por masa e pensionit reduktohet me një vlerë e cila përcaktohet nga
koeficienti i reduktimit, dhe periudha e gëzimit të pensionit përpara plotësimit të
moshës për përfitim. Pensioni i reduktuar i pleqërisë, si koncept dhe lloj përftimi, u
përfshi për herë të parë në skemën e sigurimeve shoqërore me reformat e vitit 2002,
por efekti zbatues i tij filloi pas datës 1.7.2006. Kjo është e lidhur me përcaktimin
ligjor dhe kohezionin e zbatimit të këtij ndryshimi, si dhe zgjatjen graduale të
moshës dhe periudhës së sigurimit, e cila parashikohej në nenin 92 të ligjit. Në nenin
31/1 të ligjit për sigurimet shoqërore e drejta për përfitimin e pensionit të reduktuar
të pleqërisë, i lind personave që kanë plotësuar kushtet e mësipërme dhe kur mosha e
daljes në pension të plotë pleqërie sipas nenit 92, është më e madhe se këto mosha.
Për personat e kategorisë së tretë të punës, plotësimi i moshës 62 vjeç për burrat dhe
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
41. Ligji nr. 7703, dt.11.5.1993, I ndryshuar dhe me ligjin nr.104/2014, dt.31.07.2014
43
57 për gratë ishte kusht i domosdoshëm deri në datën 30.6.2006, prandaj pas
kësaj date filloi përfshirja për herë të parë në skemë e përfituesve të pensionit të
reduktuar të pleqërisë (41).
Llogaritja e pensionit të reduktuar të pleqërisë, si një përballje e re me realitetin e
sigurimeve shoqërore, solli edhe problematikën e tij, të cilat kërkonin një unifikim
të rasteve të paraqitura. Përcaktimi ligjor, sipas së cilës reduktimi i masës së
pensionit bëhet mbi numrin e muajve të përfitimit të pensionit para mbushjes së
moshës sipas nenit 92 të ligjit me koefiçentin mujor të reduktimit, nuk përcakton
ndarje mes përfituesve të kategorisë së parë, të dytë apo të tretë. Reduktimi do të
bëhet, në reference të plotësimit të kushteve sipas kategorisë së punës së kryer nga
secili individ, pasi edhe koha e gëzimit të pensionit para plotësimit të kushteve i
referohet kategorive përkatëse.
Për personat e vetëpunësuar në bujqësi, meqenëse ligji parashikon ndalimin e
kësteve të përfitimit, kur individi merr pagë ose të ardhura nga veprimtaria ekonomike
si i punësuar apo i vetëpunësuar, nuk kanë të drejtë të përfitojnë pension të reduktuar.
Ky përcaktim, konvergon edhe me sigurimin e detyrueshëm shoqëror të personave
të vetëpunësuar në bujqësi, të cilët detyrohen të sigurohen në skemën e sigurimit
shoqëror deri në plotësimin e kushteve për pension pleqërie, sipas nenit 92 të ligjit.
Pensionet e reduktuara të pleqërisë mbeten të reduktuara gjatë gjithë periudhës së
gëzimit të pensionit, pra nuk mund të bëhet rillogaritje e masës së pensionit me
arritjen e moshës së pensionit sipas nenit 31 të ligjit.
Pensionet e reduktuara të pleqërisë, për vetë strukturën e përfitimit që paraqesin,
përbëjnë një numër të kufizuar në raport me totalin e përfitimeve të caktuara pas
vitit 2007, vit nga i cili mund të flitet për statistika të pensioneve të reduktuara.
1.4 Pensioni i nënave me shumë fëmijë
Lloj i veçantë i përfitimeve, i parashikuar si një e drejtë në ligjin shqiptar të
sigurimeve shoqërore është përfitimi i pensionit të nënave me shumë fëmijë. Ky lloj
përfitimi i cili lidhet me kushte të veçanta kualifikuese, sipas analizave statistikore,
ka ardhur në rënie, gjë që shpjegohet me ndryshimin e strukturës së familjes. Pas
viteve ’90, efektet e ndryshimit të sistemeve u ndjenë edhe në strukturën e familjes
dhe përbërjen e saj. Gjithnjë e më pak ndeshim familje me numër të madh
fëmijësh. Kjo tendencë sa vjen e po kthehet edhe si një rregull i pashkruar, ku
familja përbëhet nga dy prindërit dhe 1 ose në më të shumtën e rasteve dy fëmijë.
Prandaj, në një të ardhme, numri i pensioneve të reja të nënave me shumë fëmijë, me
kushtet aktuale kualifikuese do të shkojë drejt reduktimit të tyre.
Kushtet kualifikuese për lindjen e së drejtës së pensionit të nënave me shumë fëmijë,
lidhur me periudhën e sigurimit kanë pësuar ndryshime në drejtim të një zgjatje
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
44
graduale, duke kaluar nga periudha e sigurimit prej 15 vitesh që kërkohej në vitin
1993 në periudhën e sigurimit prej 30 vitesh që kërkohet nga viti 2004 e në vazhdim.
Kushti kryesor për përfitimin e këtij pensioni mbetet lindja e 6 ose më shumë
fëmijëve të cilët janë rritur më shumë se 8 vjeç dhe gruaja të ketë arritur moshën 50
vjeç, deri në datën 31.12.2014 dhe 55 vjeç nga data 1 janar 2015.
Specifikë për këtë lloj pensioni për ato nëna që kanë plotësuar kushtet deri në datën 31
dhjetor 2014, është fakti se kur në rastet e përfshirjes në periudhën e përgjithshme të
sigurimit prej 30 vitesh, të periudhës së punës në kooperativë bujqësore, sado e vogël
të jetë kjo periudhë, pensioni caktohet si pension rural. Si në rastin e pensioneve të
pjesshme të pleqërisë, për të cilët nevojitet një llogaritje e ponderuar e pensionit,
sipas periudhave kualifikuese, edhe në rastin e pensionit të nënave me shumë fëmijë,
është e nevojshme vendosja e një raporti mes periudhave kualifikuese për
përcaktimin e llojit të përftimit, urban apo rural. Një llogaritje e tillë është e
nevojshme edhe në kushtet kur ka ndryshuar periudha kualifikuese nga 15 vite në
30 vite periudhë sigurimi. Ndikimi i periudhave të punës në ish kooperativë
bujqësore, të cilat u shpërbënë në qershor të vitit 1991, në pensionet e nënave me
shumë fëmijë, ka qenë përcaktues në masën e pensionit të tyre. Ndërkohë që për
pensionet e nënave me shumë fëmijë, të caktuara pas datës 1 janar 2015, që kanë këto
kushte kualifikuese, formula e llogaritjes së pensionit është unifikuar me pensionet
urbane, duke e përfshirë edhe periudhën e punës në kooperativë bujqësore sipas një page
referuese të njësuar për punën në ish kooperativë bujqësore.
Politikat e mbrojtjes shoqërore duhet të bashkërendohen edhe me paketa nxitëse
të ofruara nga skemat e sigurimeve shoqërore, të cilat duhet të bëhen të studiuara në
funksion të mënyrës si funksionojnë këto skema.
Edhe pse jemi në fillimet e një reforme të re në fushën e sigurimeve shoqërore, rishikimi
i kushteve kualifikuese (përcaktimi nënë me shumë fëmijë jo më për nënat që kanë
lindur 6 ose më shumë fëmijë, por një numër më i vogël) për këtë lloj përftimi “i
nënave me shumë fëmijë”, në kushtet aktuale të një mentaliteti të ri dhe të një
ekonomie tregu të ashpër, të një shoqërie me tendencë drejt plakjes, do të
shërbente për një situatë më të favorshme të mbrojtjes shoqërore për nënat që lindin
shumë fëmijë dhe familjet e tyre.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
45
2. PENSIONET E INVALIDITETIT
Një peshë të rëndësishme në të gjithë skemën e pensioneve e zënë pensionet e
invaliditetit. Në raport me numrin e përgjithshëm të pensioneve në sektorin urban
pensionet e invaliditetit përbëjnë 14.2 % të vëllimit të përgjithshëm të pensioneve,
ndërsa zënë 4.8 % të vëllimit të përgjithshëm të pensioneve në sektorin rural.
Diagrama nr. 1 Struktura e pensioneve urbane
Burimi : Statistika të ISSH, viti 2013
Pensionet e invaliditetit, sipas llojit të tyre, janë të ndara në kategoritë e
mëposhtme:
Pensione të plota invaliditeti
Pensione të reduktuara invaliditeti
Pensione të pjesshme invaliditeti
2.1 Pensionet e plota të invaliditetit
Pensionet e invaliditetit, duke marrë shkas edhe nga ndjeshmëria që ato kanë si
rezultat i impaktit që ato përçojnë tek përfituesit, kërkon një analizë të plotë për të
bërë të mundur evidentimin e disa prej problemeve kryesore që janë ndeshur, të
cilat janë të lidhura kryesisht me mënyrën e interpretimit të kushteve ligjore dhe të
menaxhimit të këtij lloj përfitimi.
Pensioni i invaliditetit është një përfitim i cili jepet në rastin e pakësimit të të ardhurave
si rezultat i pamundësisë fizike për të punuar. Për dhënien e pensioneve të invaliditetit
75%
14%
11%
Struktura e pensioneve urbane Viti 2013
Pensione pleqerie
Pensione invaliditeti
Pensione familjare
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
42. I.Tomes E drejta e sigurimit social fq. 199 46
43. Ligji 7703, date 11.05.1993 I ndryshuar, neni 36
është i nevojshëm plotësimi i disa kushteve kualifikuese, siç është periudha e sigurimit
dhe përcaktimi i aftësisë për punë. Është një nga nëntë llojet e rreziqeve të veçanta
të sigurimeve shoqërore (42) i përfshirë në standartet minimale të sigurimeve
shoqërore, të miratuara në Konventën nr. 102 të Organizatës Ndërkombëtare të Punës.
Kushtet kualifikuese për pension të plotë invaliditeti kanë pësuar ndryshime. Nëse deri
në datën 31.12.2014 për llogaritjen e periudhës së sigurimit për caktimin e pensionit të
invaliditetit i jemi referuar formulës :
𝐌𝐨𝐬𝐡𝐚 𝐞 𝐩𝐞𝐫𝐬𝐨𝐧𝐢𝐭 𝐧𝐞 𝐦𝐨𝐦𝐞𝐧𝐭𝐢𝐧 𝐞 𝐢𝐧𝐯𝐚𝐥𝐢𝐝𝐢𝐳𝐢𝐦𝐢𝐭 − 𝟐𝟎
𝟐
si dhe nuk kushtëzohej dhënia e pensionit nga fakti nëse individi ishte i siguruar në
momentin e invalidizimit, nga data 1 janar 2015 kushtet kualifikuese për përfitimin e
pensionit të plotë të invaliditetit ndryshuan (43). Tashmë periudha e sigurimit e
domosdoshme për të përfituar pension të plotë invaliditeti llogaritet sipas formulës:
𝟑
𝟒 (𝒎𝒐𝒔𝒉𝒂 𝒆 𝒑𝒆𝒓𝒔𝒐𝒏𝒊𝒕 𝒏ë 𝒎𝒐𝒎𝒆𝒏𝒕𝒊𝒏 𝒆 𝒊𝒏𝒗𝒂𝒍𝒊𝒅𝒊𝒛𝒊𝒎𝒊𝒕 – 𝟐𝟎 )
Llogaritja e pensionit të invaliditetit bëhet me të njëjtën mënyrë siç llogaritet pensioni
i pleqërisë. Edhe tek pensioni i invaliditetit, llogaritja e bërë duke vlerësuar të
gjithë periudhën kontributive kufizohej tek 80 % e pagës neto mesatare të vitit të
fundit të punës, për pensionet e caktuara deri në 31 dhjetor 2014, ndërkohë që për
pensionet e caktuara nga data 1 janar 2015 ka vetëm kufi të poshtëm që është 75 % e
pagës neto minimale në shkallë vendi. Ashtu si tek pensioni i pleqërisë, llogaritja e
pensionit duke vlerësuar të gjithë periudhën kontributive, për pensionet e caktuara deri
në datën 31 dhjetor 2014 është ajo që përcakton vlerën reale të pensionit. Prandaj
edhe për pensionet e invaliditetit, abrogimi i pikës 4 të nenit 36 të ligjit, nga data 1 janar
2015 tashmë bën një vlerësim më të drejtë në raport me periudhën kontributive të
personit të siguruar të vlerës së pensionit.
Për personat të cilët shkalla e humbjes së aftësisë për punë është e tillë saqë ata
kanë nevojë per kujdesje të vazhdueshme të një personi tjetër, u jepet një shtesë në
masën 15 % të bazës së vlerësuar neto. E drejta për përfitimin e kësaj shtese, është
e lidhur dhe caktohet mbi bazën e vendimit të Komisionit Mjekësor të Caktimit të
Aftësisë për Punë. Po ashtu, për personat të vlerësuar invalid, të cilët kanë në
ngarkim fëmijë të moshës deri 18 vjeç u jepet një e ardhur shtesë në masën 5 % të
pensionit bazë, por jo më shumë se 30 %. Në rastet kur fëmijët studiojnë apo janë
të paaftë për punë shtesa u jepet deri në moshën 25 vjeç.
Vlerësimi i aftësisë për punë, i cili është një element përcaktues në dhënien e këtij
përfitimi, bëhet nga Komisionet Mjekësore të Caktimit të Aftësisë për Punë (KMCAP),
të cilat janë të organizuara pranë strukturave të sigurimeve shoqërore. Transparenca që
duhet të ekzistojë në dhënien e vendimeve të KMCAP – ve, është një element i
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
47
rëndësishëm për ta bërë skemën e pensioneve të funksionojë mbi parimet mbi të cilat
është projektuar në të vërtetë të funksionojë.
Grafiku nr. 2 Paraqitja e dinamikës së invaliditetit
Nëse do t’i referohemi një analize mbi ecurinë që ka patur skema e pensioneve të
invaliditetit, do të ndeshemi me një tendencë që tregon për rritje të numrit të
përfituesve në skemën e pensioneve të invaliditetit. Përpara kësaj situate lindin vetvetiu
pyetjet:
- Është rritur sëmundshmëria tek popullata?
- Është gjetur si mundësi të ardhurash, përfitimi i pensionit të invaliditetit?
- Si mund të përmirësohet proçedura për dhënien e pensioneve të invaliditetit?
Duke qëndruar në analizën e çështjeve të shtruara më sipër, shtimi i sëmundshmërisë
tek popullata është një fakt që ka ndikuar në rritjen e pensioneve të invaliditetit.
Por, nuk janë të pakta rastet kur pensionet e invaliditetit janë dhënë të pambështetura
ligjërisht dhe të paargumentuara nga kriteret mjekësore.
Hapi i parë për përfitimin e pensioneve të invaliditetit është paisja e individëve me
Fletën e Drejtimit për në KMCAP, i cili është dokumenti kryesor mjekësor që
përcakton gjendjen shëndetësore të të sëmurit dhe që i jep të drejtën individëve për
tu paraqitur pranë organeve të sigurimeve shoqërore për përfitimin e pensionit të
invaliditetit. Komisionet Mjekësore të Caktimit të Aftësisë për Punë janë të ngritura
dhe funksionojnë në dy nivele: në nivel rajonal dhe nivel qendror. Organizimi i
0
10000
20000
30000
40000
50000
60000
2009 2010 2011 2012 2013
Invalid urban
Invalid rural
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
48
Komisionit Mjekësor të Caktimit të Aftësië për Punë Epror, tashmë është parashikuar
në nenin 39/2,3,4 të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në
Republikën e Shqipërisë” (ndryshuar me ligjin nr. 10447, datë 14.07.2011). Përfshirja
e mënyrës së organizimit së KMCAP – it Epror, në ligjin për sigurimet shoqërore, në
fakt tregon për rëndësinë e këtij grupimi, si një organ i rëndësishëm në marrjen e
vendimeve lidhur me caktimin e aftësisë për punë, vendimi i të cilëve, përsa i takon
caktimit të aftësisë për punë është i formës së prerë.
Edhe pse janë bërë rregullimet e duhura ligjore për t’i dhënë kompetenca dhe
njëkohësisht edhe përgjegjësinë e marrjes së vendimeve, organizimi i KMACP – ve
bëhet sipas rregullores së datës 30.05.2005 “Për organizimin, të drejtat, detyrat dhe
funksionimin e komisionit mjekësor të caktimi për punë të invalidëve” , e cila është
rregullorja që përcakton edhe të drejtat dhe detyrimet e KMCAP – ve rajonal.
Dinamika e pensioneve të invaliditetit ka nxjerrë në pah nevojën për përmirësime
të kritereve mjekësore, për përjashtimin nga këto kritere të disa prej diagnozave të
cilat nuk përbëjnë objekt të vërtetë për invaliditet të plotë, ndërkohë që mund të jetë
bërë e domosdodshme përfshirja në to e diagnozave të tjera, të cilat për nga shkalla e
dëmtimit të shëndetit që paraqesin mund të jenë objekt për përfitimin e pensioneve të
invaliditetit. Rishikimi në vazhdimësi i kritereve, e cila është një detyrë e
studiuesve të fushës së mjekësisë por edhe aktuarëve lidhur me përhapjen e llojit të
diagnozave dhe shtrirjen në grup mosha të ndryshme do të bënte më fleksibël
skemën e pensioneve të invaliditetit.
Duke marrë përgjegjësitë e veta secila prej hallkave në zinxhirin e dhënies së
përfitimit të pensionit të invaliditetit, skema e përfitimit të pensionit të invaliditetit do
të shërbente më mirë në funksion të qëllimit për të cilën është krijur, dhënien e
përfitimeve në rastin e pakësimit të të ardhurave si rezultat i pamundësisë fizike për të
punuar. Organizimi i KMCAP – ve me mjekë të cilët nuk janë të specialiteteve të
duhura dhe që nuk plotësojnë kriteret për të qenë anëtarë të tyre duhet të
përjashtohet si mundësi, pasi kjo është pikënisja për pensione invaliditeti të merituara.
Në drejtim të mirëmenaxhimit të skemës së përfitimeve të invaliditetit shërben
dixhitalizimi i të dhënave dhe ngritja e mekanizmave për bashkëpunim on – line mes
institucioneve mjekësore që lëshojnë fletët e drejtimit për në KMCAP dhe Institutit të
Sigurimeve Shoqërore.
2.2 Pensionet e reduktuara të invaliditetit
Në rastet kur personi i vlerësuar invalid i plotë sipas vendimit të Komisionit
Mjekësor të Caktimit të Aftësis për Punë nuk plotëson periudhën e duhur për të
përfituar pension invaliditeti të plotë, e cila deri në datën 31 dhjetor 2014 llogaritej
sipas formulës:
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
49
𝐌𝐨𝐬𝐡𝐚 𝐞 𝐩𝐞𝐫𝐬𝐨𝐧𝐢𝐭 𝐧ë 𝐦𝐨𝐦𝐞𝐧𝐭𝐢𝐧 𝐞 𝐢𝐧𝐯𝐚𝐥𝐢𝐝𝐢𝐳𝐢𝐦𝐢𝐭 − 𝟐𝟎
𝟐
Ndërsa nga data 1 janar 2015 sipas formulës:
𝟑
𝟒 (𝒎𝒐𝒔𝒉𝒂 𝒆 𝒑𝒆𝒓𝒔𝒐𝒏𝒊𝒕 𝒏ë 𝒎𝒐𝒎𝒆𝒏𝒕𝒊𝒏 𝒆 𝒊𝒏𝒗𝒂𝒍𝒊𝒅𝒊𝒛𝒊𝒎𝒊𝒕 – 𝟐𝟎 )
skema e sigurimeve shoqërore ofron mbrojtje nëpërmjet pensioneve të reduktuara të
invaliditetit.
Kusht i rëndësishëm për këtë përfitim, është vlerësimi i gjendjes shëndetësore nga
Komisoni Mjekësor i Caktimit të Aftësisë për Punë. Në termin “Invaliditet i
reduktuar” reduktimi ka të bëjë me periudhën e sigurimit dhe jo gjendjen
shëndetësore lidhur me aftësinë për punë. Caktimi i pensionit të invaliditetit të
reduktuar bëhet vetëm për ato individë, të cilët janë vlerësuar invalidë të plotë për
nga gjendja shëndetësore, por nuk e kanë plotësuar periudhën e nevojshme të
sigurimit. Përfitimi i pensionit të reduktuar të invaliditetit caktohet mbi vitet e punës të
individit në raport me periudhën e sigurimit që do të duhej për të përfituar pension të
plotë invaliditeti.
Nocioni i pensionit të invaliditetit të reduktuar u përfshi për herë të parë në skemën
e sigurimeve shoqërore me ndryshimet që iu bënë ligjit, në vitin 2005.
Përfshirja e llojit të pensionit të invaliditetit të reduktuar në skemën e përfitimeve,
ndikoi në ofrimin e një skeme mbrojtjeje për personat që vlerësoheshin të paaftë
plotësisht nga gjendja shëndetësore, por nuk plotësonin kushtin e domosdoshëm të
periudhës së sigurimit Në të njëjtën kohë kjo ndikoi edhe në rritjen e numrit të
përfituesve në skemën e përfitimit të pensioneve të invaliditetit.
Për të gjithë specialistët që administrojnë skemën e sigurimeve shoqërore është me
rëndësi të bëhet dallimi i kushteve të përfitimit të pensionit të reduktuar të
invaliditetit, pasi janë konstatuar raste të caktimit të pensionit të invaliditetit të
reduktuar edhe për personat të cilët nuk janë në kushtet e invaliditetit të plotë për nga
gjendja shëndetësore.
Përcaktimi i saktë i kushteve të përfitimit të pensionit të invaliditetit të reduktuar është
me rëndësi jo vetëm për vendosjen në kushtet e përfitimit të individëve të cilët janë
kërkues të këtij përfitimi, por edhe për një menaxhim të drejtë të fondeve të
buxhetit të sigurimeve shoqërore. Kjo ka rëndësi edhe për faktin se me përfshirjen si
përfitues të mundshëm në skemën e sigurimeve shoqërore, përveç se trajtohen
financiarisht nga skema e sigurimeve shoqërore, në kohën kur plotësojnë moshën
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
50
për pension të plotë pleqërie, e gjithë periudha gjatë së cilës kanë përfituar pension
invaliditeti u njihet periudhë sigurimi për të llogaritur pensionin e pleqërisë.
2.3 Pensionet e pjesshme të invaliditetit
Në legjislacionin shqiptar të sigurimeve shoqërore është i njohur si lloj i veçantë i
përfitimit, pensioni i pjesshëm i invaliditetit. Kur në vendimet e Komisionit Mjekësor
të Caktimit të Aftësisë për Punë, është përcaktuar që individët janë vlerësuar pjesërisht
të aftë për punë, ato kanë të drejtën e përfitimit të pensionit të pjesshëm të
invaliditetit.
Skema e pensioneve të pjesshme të invaliditetit, kërkon një analizë dhe vëmendje
për vetë problematikën dhe specifikën që paraqet. Kushtet ligjore për dhënien e
pensionit të pjesshëm të invaliditetit janë të lidhura ngushtësisht me plotësimin e
periudhës minimale të sigurimit (nuk mund të flitet për pension të reduktuar në rastet e
invaliditetit të pjesshëm), e cila llogaritet ashtu siç llogaritet periudha e sigurimit për
pensionin e plotë të invaliditetit, por edhe me vendimin e KMCAP – it, i cili është
përcaktues në dhënien e të gjitha llojeve të pensioneve të invaliditetit. Sipas
përcaktimeve ligjore, ky përfitim jepet kur personat bëhen të paaftë për të kryer
punën e fundit, por mund të punojnë në kushte të veçanta pune. Pra, në konceptin
ligjor përfitimi i pensioneve të pjesshme të invaliditetit është i lidhur ngushtësisht
me marrëdhëniet e punës. Personat që e përfitojnë atë ose duhet të punojnë në
kushte të tjera pune, me një pagë më të ulët seç përfitonte nga marrëdhënia e
mëparshme e punës, ose të punojnë në të njëjtën punë, por me një orar të reduktuar.
Trajtimi i këtij lloj përfitimi në më të shumtën e rasteve është bërë, duke iu referuar
datës së fillimit të invaliditetit. Në vendimet e Komisionit Mjekësor të Caktimit të
Aftësisë për Punë, gjejmë vlerësimet “I aftë për punë të lehta”, “6 orë në punën që
bën”. Në të dy këto raste të vlerësimit të gjendjes shëndetësore nga Komisioni
Mjekësor i Caktimit të Aftësisë për Punë, vendimet e KMCAP – it janë të lidhura me
punën.
- Së pari, në rastin kur thuhet “I aftë për punë të lehta”, do të thotë që individi
duhet të kryejë një punë tjetër, të një shkalle vështirësie më të vogël nga ajo që bënte
në kohën që u vlerësua invalid i pjesshëm, madje në rastet kur paga është e një
niveli më të ulët, shuma që merr si rezultat i vlerësimit invalid i pjesshëm, duhet të
zëvendësojë pakësimin e të ardhurave deri në një nivel të caktuar.
- Së dyti, kur sipas vlerësimit nga Komisioni Mjekësor i Caktimit të Aftësisë
për Punë është vlerësuar “6 orë në punën që bën”, individi duhet të paguhet nga
qendra e punës me një pagë që i korespondon ¾ e normës ditore.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
51
Të dy përcaktimet e mësipërme lidhur me aftësinë për punë për invaliditet të
pjesshëm, në fakt janë përcaktime që janë të rrjedhura nga ligji i mëparshëm, i
cili kishte të përcaktuara mjaft qartë kriteret e përfitimit të pensionit të pjesshëm të
invaliditetit. Madje, ekzistonte një koordinim mjaft i mirë mes qendrave të punës, pranë
të cilave ishin punësuar invalidët e pjesshëm dhe strukturave të sigurimeve shoqërore.
Në situatën aktuale të administrimit të skemës së përfitimeve të pensioneve të
pjesshme të invaliditetit, një fenomen i tillë, pothuajse nuk ekziston.
Të gjithë individët, të cilët vlerësohen pjesërisht të paaftë për punë, si ato që
vlerësohen “8 orë punë të lehta” apo “6 orë në punën që bën”, përfitojnë nga skema
e sigurimeve shoqërore pension të pjesshëm invaliditeti në masën 50 % të pensionit të
plotë të invaliditetit. Nuk ka një përfitim limit të vendosur, për përcaktimin e vlerës
së pensionit të invaliditetit të pjesshëm, në varësi të përcaktimit të humbjes së aftësisë
për punë.
Problematikë të veçantë, paraqesin rastet e pensioneve të pjesshme të invaliditetit, të
cilët periudhën e fundit të sigurimit e kanë si persona të vetëpunësuar në bujqësi. Për
këtë kategori përfituesish, përcaktimi nga Komisioni Mjekësor i Caktimit të Aftësisë
për Punë, “8 orë punë të lehta” apo “6 orë në punën që bën”, krijon kundërshti, pasi
nuk ekziston një mekanizëm matës lidhur me punën e të vetëpunësuarve në bujqësi,
për ta bërë më fleksibël edhe vendimin e Komisionit Mjekësor të aktimit të Aftësisë
për Punë.
I trajtuar në këndvështrimin e administrimit të këtij lloj përfitimi, por edhe ajo që
është më e rëndësishmja, mirëadministrimit të fondeve të sigurimeve shoqërore, mund
të thuhet që është nevojë emergjente ndërhyrja në aktet ligjore për saktësimin e
kushteve ligjore për përfitimin e pensionit të invaliditetit të pjesshëm dhe vendosjen e
mekanizmave mbi kontrollin e pagesave të përfitimeve të pensioneve të pjesshme të
invaliditetit.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
44. Material trajnimi per sistemin e pensioneve
dhe financimin e sigurimeve shoqerore
Moduli 5, fq.1. 45.Ligji nr. 7703, dt. 11.5.1993, I ndryshuar, neni 40 52
3. PENSIONET FAMILJARE
Një nga objektivat e sigurimeve shoqërore, të cilat janë të shprehura pothuaj në të
gjithë dokumentat bazë të cilët kanë shërbyer si pikënisje të iniciativave ligjore për
mbrojtje sociale, është dhënia e mbrojtjes në rastin e vdekjes së kryefamiljarit, ose siç
janë të njohura në terminologjinë e sigurimeve shoqërore, përfitimet familjare. Në
Konventën nr. 102 të Organizatës Ndërkombëtare të Punës, pjesa X e saj i
dedikohet plotësisht përfitimeve familjare. Edhe në legjislacionin shqiptar të
sigurimeve shoqërore përfitimet familjare zënë një vend të rëndësishëm dhe
përbëjnë 11 % të vëllimit të përgjithshëm të pensioneve të skemës së sigurimeve
shoqërore.
Pensioni familjar është një lloj përfitimi, i cili është i lidhur me disa kushte
specifike kualifikuese dhe karakterizohet nga fakti që përfituesit duhet të kenë
marrëdhënie specifike me një person tjetër i cili është i mbrojtur ndaj një rreziku, siç
është pleqëria ose invaliditeti (44). Pensionet familjare synojnë të arrijnë një nivel
kompensimi në rastin e e humbjes së mbështetjes ekonomike të dhënë më parë nga
personi që ka humbur jetën.
Mbrojtja që ofrohet për individët e caktuar, në formën e pensionit familjar bëhet për
një kategori të caktuar personash, të cilët janë të lidhur në një marrëdhënie familjare
me personin që humb jetën. Pensioni familjar është pjesë e pensionit që merrte ose i
takonte të merrte i ndjeri dhe atë e përfitojnë: (45)
1. E veja kur ajo plotëson kushtet:
- Është mbajtëse e një fëmije që ishte në ngarkim të të vdekurit, deri në moshën 8
vjeç;
- E paaftë për punë;
- Ka mbushur moshën 50 vjeç (deri në 31 12.2014)
- Ka mbushur moshën 55 vjeç (nga data 1.1.2015)
2. Burri i ve kur ai plotëson kushtet:
- Është mbajtës i një fëmije që ishte në ngarkim të të vdekurit, deri në moshën 8
vjeç;
- I paaftë për punë;
- Ka mbushur moshën 60 vjeç;
3. Jetimi që ishte në ngarkim të personit që vdiq dhe ka moshën nën 18 vjeç, ose deri
në 25 vjeç, nëse studion ose është i paaftë për punë para se të arrijë moshat e
mësipërme.
4. Prindërit, kur kanë arritur moshën 65 vjeç ose janëtë paaftë për punë: prindërit e
prindërve, njerku e njerka, kur nuk kanë persona që detyrohen t’i mbajnë, nëse
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
53
provohet se jetonin në të njëjtën familje me atë që vdiq jo më pak se një vit para
momentit të vdekjes dhe kanë arritur moshën 65 vjeç, ose janë të paaftë për punë.
5. Nipërit e mbesat, kur janë në ngarkim të atij që vdiq dhe bënin pjesë në të njëjtën
familje me të. Në një rast të tillë ato trajtohen si jetimë.
E drejta e pensionit familjar, humbet në rastin kur e veja apo personi i ve
martohen. Kushtet kualifikuese për përfitimin e pensionit familjar, përveç
ekzistencës së një marrëdhënieje familjare, janë të lidhura edhe me të drejtën që
kishte individi apo do të kishte për një lloj pensioni, nga i cili lind kjo e drejtë
përftimi.
Për personin e ve masa e përfitimit vendoset në vlerën 50 % të masës së përfitimit
që kishte ose i takonte të merrte i ndjeri/a, ndërsa për jetimët masa e përfitimit është
25 % e tij.
Problematika që ndeshet gjatë zbatimit të kësaj skeme përfitimi, është kryesisht e
karakterit financiar, meqenëse kushtet e përfitimit janë qartësisht të përcaktuara.
Mungesa e periudhave të nevojshme të sigurimit nga personat që humbin jetën, bën që
masa e përfitimit në mjaft raste të jetë në nivele mjaft të ulta, deri në të
papërfillshme. Në funksion të mbrojtjes që realizojnë dhe për të cilën janë
projektuar sistemet e sigurimeve shoqërore e konkretisht skemat e pensioneve
familjare, vendosja e niveleve dysheme në varësi të numrit të pjesëtarëve në
pensionin familjar do të shërbente për sigurimin e të ardhurave për familjet të cilat
janë përballur me situatat e humbjes së pjesëtarëve të tyre, të cilët ishin edhe
siguruesit e të ardhurave financiare për familjen.
Ndryshimet ligjore që filluan zbatimin e tyre nga data 1 janar 2015, mund të themi
që ka vendosur në kushte mjaft shtrënguese përfitimin e pensionit familjar nga
personat që ishin në ngarkim të personit që vdiq. Vendosja në kushtet e përfitimit të
pensionit të invaliditetit për personin që humbi jetën në kushtet e reja ligjore,
pothuajse e redukton numrin e individëve që mund të përfitojnë pensione familjare.
Megjithëse reforma në sistemin e pensioneve sapo ka filluar, pensionet familjare, nuk
janë trajtuar në këndvështrimin e një skeme të mbrojtjes sociale, duke patur parasysh
edhe problematikën që mbart në vetvete kjo shtresë, të cilën përveç të tjerash
përballen me humbjen e mbajtësit të familjes.
Nëse do të rishikohen kushtet e përfitimit si dhe masat e përfitimit të pensioneve
familjare duke vendosur nivele të poshtme dhe të sipërme të përfitimit, sipas numrit të
pjesëtarëve në përfitim, dhe në rastet kur nuk mund të përfitohet nga kushtet
kualifikuese, të bëhet ndërhyrja nga buxheti i shtetit, për rimbursimin e të ardhurave
deri në nivelin e poshtëm, do ta bënte skemën më përfaqësuese në drejtim të funksionit
që ato kanë.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
54
Efekti që bën rimbursimi nga buxheti i shtetit në këto raste, është më i ndjeshëm
nga pikëpamja sociale, në krahasim me rimbursimin që i bëhet kontributit të
sigurimit të detyrueshëm shoqëror të personave të vetëpunësuar në bujqësi, të cilët
janë një shtresë në moshë aktive dhe realizojnë të ardhura nga veprimtaria e tyre
ekonomike.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
55
4. PËRFITIMET MBI PAAFTËSINË E PËRKOHSHME NË PUNË
Pjesë përbërëse e përfitimeve që jepen nga skema e sigurimeve shoqërore janë edhe
përfitimet e paaftësisë së përkohshme në punë dhe ato për periudhën e barrëlindjeve.
Kjo skemë është e lidhur me mënyrën si funksionon sistemi i sigurimeve shoqërore, si
një sistem kontributiv dhe sistem miks i kombinuar mes Defined Contribution dhe
Defined Benefit.
Përfitues të kësaj skeme përfitimi nuk janë të gjithë individët që janë pjesëmarrës në
skemën e kontributeve të sigurimeve shoqërore. Në kapitullin e mëposhtëm do të
analizojmë kategoritë e personave të cilët me kontributet e tyre janë pjesëmarrës në
skemën e sigurimeve shoqërore, por në varësi të marrëdhënies që personat kanë me
punësimin bëhet edhe pjesëmarrja sipas degëve të sigurimit.
Jo të gjithë personat e siguruar për degën e pensioneve janë të siguruar edhe në degën e
sigurimit të sëmundjeve apo të barrëlindjeve.
Pagesa e përfitimit të paaftësisë së përkohshme në punë është një e ardhur që i jepet
personit të siguruar, e cila është e kondicionuar:
së pari, nga gjendja shëndetësore, e cila vërtetohet me raport mjekësor;
së dyti, personi duhet të jetë i siguruar, në degën e sigurimit të sëmundjeve.
Edhe shuma e të ardhurave jepet në varësi të periudhës së sigurimit dhe llogaritet në
masën 70 % të mesatares ditore të bazës së vlerësueshme neto për personin që ka deri
në 10 vjet sigurim, dhe në masën 80 % të mesatares ditore të bazës së vlerësueshme
neto për personin që ka mbi 10 vite sigurim. Pagesa për paaftësi të përkohshme në
punë, jepet për një periudhë deri në 6 muaj, periudhë pas së cilës, sipas gjendjes
shëndetësore fillon pagesa e pensionit të invaliditetit. Pagesat e paaftësisë së
përkohshme në punë, sipas statusit të personit që e përfiton, i punësuar në sektorin
publik apo privat, bëhen përkatësisht pranë qendrave të punës apo pranë agjensive të
sigurimeve shoqërore.
Shpenzimet për skemën e paaftësisë së përkohshme në punë dhe barrëlindjet për vitin
2013 përbënin 3,4 % të totalit të shpenzimeve që Instituti i Sigurimeve Shoqërore
bëri për skemën e përfitimeve.
Kushti për përfitimin e të ardhurës për barrëlindje është që gruaja e siguruar të ketë
realizuar një periudhë sigurimi prej 12 muaj për çdo rast përfitimi. Periudha e
përfitimit për një grua që plotëson kushtet, është 365 ditë kalendarike, në të cilat
përfshihet edhe periudha prej 35 ditësh përpara lindjes. Shuma e përfitimit deri në
datën 31 dhjetor 2014 llogaritej 80 % e mesatares ditore të bazës së vlerësueshme të
vitit të fundit kalendarik për periudhën e paralindjes si edhe për 150 ditët e para të
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
56
pas lindjes. Ndërkohë, që shuma e përfitimit reduktohej në vlerën e 50 % të mesatares
ditore të bazës së vlerësueshme të vitit të fundit kalendarik për periudhën e mbetur nga
365 ditët.
Pas datës 1 janar 2015, llogaritja e të ardhurës për barrëlindje i referohet bazës së
vlerësuar neto të dymbëdhjetë muajve të fundit nga data e lindjes të së drejtës.
Në skemën e përfitimeve të barrëlindjeve, numrin më të madh të përfitueseve e
zënë gratë e vetëpunësuara në bujqësi, të cilat për vitin 2013 përbënin pothuaj
50 % të numrit të përfituesve nga kjo skemë përfitimi.
Megjithë efektin social që ofron kjo skemë mbrojtjeje, përsëri qëndrojmë tek fakti
që skema e të vetëpunësuarve në bujqësi, si një skemë e cila ishte projektuar të
funksiononte si skemë e detyrueshme, në fakt funksionon në baza vullnetare, pasi
nuk ekziston një lidhje e drejtë mes personave të evidentuar si kontribues të
mundshëm dhe personave që kontribuojnë në skemë. Nga analiza e bërë numrit të
kontribuesve dhe grupmoshave të cilët janë kontribues në skemë, arrihet në përfundimin
që pagesat në skemën e të vetëpunësuarve në bujqësi bëhen kryesisht me qëllime
përfitimi, duke ditur edhe lehtësirat fiskale të shtetit. Kjo shpjegon edhe rritjen e
numrit të përfitueseve në skemën e përfitimit të barrëlindjeve.
Është për tu theksuar fakti që mënyra si funksionon kjo paketë mbrojtjeje në
funksion të elementit social, nuk është e kompletuar në tërësi. Në mënyrën si është
zbatuar paketa ligjore për këtë kategori mjaft vitale të popullsisë, do të thoja që ka vend
për diskutime dhe rishikime. Një grua, e cila ka ndjekur studimet e larta me shkëputje
nga puna, kur del në pension pleqërie periudha e ndjekjes së studimeve të larta, njihet
periudhë sigurimi për efekt përfitimi të pensionit të pleqërisë. Për këtë kategori,
kontributet për mbulimin e periudhës së studimeve (kryesisht për periudhë 4 vjeçare)
paguhen nga buxheti i shtetit. Për përfitueset gra, koha e gëzimit të pensionit është
mesatarisht 20 – 25 vite.
Ndërkohë që, për një studente e cila vazhdon studimet e larta dhe njëkohësisht bëhet
nënë, sipas ligjit aktual nuk mund të përfitojë pagesën e të ardhurës për barrëlindje.
Prandaj, rishikimi i kushteve për përfitimin e të ardhurës për barrëlindje nga studentet
që bëhen nëna do të ndikojë pozitivisht tek familjet e reja. Kushtet për përfitimin e të
ardhurës për barrëlindje, nisur nga impakti që ka në treguesit demografikë, duhet të
nxiten nga elementë social të gërshetuar edhe me ato kontributivë.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
46. VKM nr.788, dt.14.12.2005 “Për përcaktimin
e aksidentit në punë ose për shkak të punës”
47. VKM nr.396, dt.28.06.2007 “Për përcaktimin e 57
sëmundjeve profesionale”
5. PËRFITIMET MBI AKSIDENTET NË PUNË DHE SËMUNDJET
PROFESIONALE
Jo rrallë herë paaftësia e përkohshme në punë shkaktohet nga sëmundjet profesionale apo
nga aksidentet në punë. Prandaj,edhe vëmendja e shumë prej aktorëve social si dhe
institucioneve që trajtojnë fenomene të tilla, përveç trajtimit të pasojave që sjellin ato,
janë të fokusuar edhe në krijimin e kushteve sa më optimale për sigurinë dhe kujdesin
në punë. Të gjendur para situatave të tilla, kur individi përballet me pamundësinë për të
vazhduar punën e tij, për shkak të gjendjes së tij shëndetësore, skema e sigurimeve
shoqërore u vjen në mbrojtje kësaj kategorie nëpërmjet përfitimeve që jepen për këto
raste.
Edhe kjo skemë përfitimi është e lidhur ngushtësisht me pjesëmarrjen në skemën
kontributive të individit. E veçanta e kësaj skeme përfitimi është se kontributet në
degën e sigurimit të sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë paguhen nga
punëdhënësi. Shuma e përfitimit për të ardhurën për paaftësi të përkohshme në rast
aksidenti në punë, nga data 1 janar 2015 është në masën 100 % të mesatares ditore të
bazës së vlerësuar neto të gjashtë muajve të fundit, nga data e lindjes të së drejtës, dhe
paguhet për një periudhë deri në 12 muaj, ndryshe nga e ardhura për paaftësi të
përkohshme në rast sëmundjeje të përgjithshme. Ndërkohë që pensioni i invaliditetit në
rast aksidenti në punë dhe sëmundjeje profesionale, për individët që u lind e drejta nga
data 1 janar 2015, llogaritet në masën 80 % të bazës së vlerësuar mesatare neto të vitit të
fundit para lindjes të së drejtës, por jo më pak se 80 % e pagës minimale në shkallë vendi.
Ndryshimet ligjore lidhur me këtë lloj përfitimi përckatuan terma të tjera në caktimin e
masës së përfitimit.
Përfitimet në rastet e sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë, për specifikën
që paraqesin, e bëjnë të domosdoshme bashkëveprimin e institucioneve në
përcaktimin e rasteve të tilla. Proçedurat për përcaktimin e aksidentit në punë janë
të parashikuara në VKM – në nr. 788, datë 14.12.2005 “Për përcaktimin e aksidentit në
punë ose për shkak të punës” (46), ndërkohë që VKM – ja nr. 396, datë 28.06.2007 “Për
përcaktimin e sëmundjeve profesionale” (47) ka listuar sëmundjet profesionale, si
rezultat i të cilave shkaktohet humbja e aftësisë për punë. Të ardhurat në rastet kur i
siguruari humbet aftësinë për punë për shkak të aksidentit në punë apo sëmundjeje
profesionale, përfshijnë:
- të ardhura për paaftësi të përkohshme në punë;
- të ardhura për invaliditet të përhershëm;
- të ardhura për invaliditet të pjesshëm të përhershëm;
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
58
- të ardhura për paaftësi të përhershme në masë të vogël.
Trajtimi i rasteve të përfitimit lidhur me aksidentin në punë karakterizohet nga një
specifikë e veçantë krahasuar me skemat e tjera të përfitimit sepse nuk kushtëzohet nga
periudha e sigurimit, pra jepet pavarësisht vjetërsisë në punë, mjafton që të vërtetohet
aksidenti në punë apo paaftësia për shkak të sëmundjes profesionle.
Praktika dhe eksperienca e shumë vendeve të botës, por edhe e vendit tonë deri ne
fillim vitet ’90 ka treguar për ekzistencën e institucioneve rehabilituese për personat
me sëmundje profesionale, të cilat kanë si qëllim jo vetëm rehabilitimin e
personave, por edhe reduktimin në një situatë afatgjatë të shpenzimeve nga skema e
sigurimeve shoqërore. Po ashtu, vendosja e kritereve të mirëpërcaktuara lidhur me
trajtimin e rasteve të aksidenteve në punë në koordinim të plotë të të gjithë mekanizmave
shtetërorë, do të bënte një mirëmenaxhim të këtyre rasteve edhe në drejtim të
penalitetetve që duhet të vendosen ndaj punëdhënësve që nuk respektojnë rregullat e
sigurimit në punë.
Për këto lloj përfitimesh, trajtimi i tyre duhet të bëhet në koordinim të plotë me
kontributin e paguar në degën e sigurimit të aksidenteve në punë dhe sëmundjeve
profesionale.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
48. Material trajnimi per sistemin e pensioneve dhe
financimin e sigurimeve shoqerore.
Moduli 1, Pensionet, fq.11 59
KAPITULLI I TRETË
KONTRIBUTET E SIGURIMEVE SHOQËRORE
1. Sistemi i sigurimeve shoqërore si një sistem kontributiv.
Në sistemin e sigurimeve shoqërore rol prioritar e mjaft të rëndësishëm paraqet sistemi
kontributiv. Studjuesit e përcaktojnë rolin e tij, si bartësin kryesor të tërësisë së
funksionimit të sistemit të sigurimeve shoqërore. Shkollat e ndryshme të studimeve
ekonomike dhe sociale në momentin që marrin në analizë sistemin kontributiv vlerësojnë
në konceptimin e tij, disa momente të rëndësishme.
Së pari, ato evidentojnë faktin se kur flasim për sistem kontributiv në një sistem
të sigurimeve shoqërore duhet të kemi parasysh se cili është roli i tij në
mbarëvajtjen e këtij sistemi, kryesisht lidhur me qëndrueshmërinë financiare të
këtij sistemi.
Së dyti, evidentimin e rolit të tij, në hartimin me kujdes të programit të mbrojtjes
shoqërore.
Së treti, peshën ndikuese që prezanton një sistem i tillë në shpërndarjen me
efikasitet të burimeve (që realizohen nëpërmjet këtyre kontributeve), si një faktor
mjaft efikas që ndihmon në nxitjen e objektivave si të zhvillimit ekonomik ashtu
edhe të atij shoqëror.
Në trajtimin shkencor të sistemit kontributiv një rëndësi të konsiderueshme merr analiza
që duhet realizuar në kuadrin e nevojës dhe domosdoshmërisë së tij në sistemin e
sigurimeve shoqërore, ecuria dhe evolucioni i tij në vendin ku ai aplikohet, si dhe
evidentimi i mangësive dhe avantazheve që ai paraqet. Nevoja dhe domosdoshmëria e
sistemit kontributiv në sistemin e sigurimeve shoqërore ka qenë parësor në vendin tonë.
Një gjë e tillë ka qenë e ndikuar jo vetëm nga tradita e funksionimit të vetë sistemit, por
edhe nga zhvillimi ekonomik dhe modeli i mbrojtjes shoqërore i cili është aplikuar në
Shqipëri.
Të trajtosh kontributet në një sistem të sigurimeve shoqërore, është një problem sa i gjerë
aq edhe i ndërlikuar. Kjo për faktin se sistemi kontributiv filloi aplikimin e tij nga data
1.1.1994 pas një periudhe të gjatë kohe, ku kishte funksionuar sistemi i centralizuar.
Nisur nga funksionet bazë të sistemeve të mbrojtjes shoqërore, të cilat konsistojnë tek
funksioni i rrjetit të sigurimit si dhe funksioni i mbajtjes së të ardhurave (48)
përcaktimi i mënyrës se si do të operojë metoda e mbrojtjes shoqërore është i lidhur
ngushtësisht me metodat e financimit.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
49.Ligji nr. 7703, dt.11.5.1993, neni 14, 19.
60
Zakonisht skemat e sigurimeve shoqërore janë pjesërisht të financuara ose të financuara
sipas sistemit PAYG (pay – as – you – go). Për skemat e sigurimeve shoqërore burimi i
realizimit të fondit, nëpërmjet të cilave sigurohen funksionet e mbrojtjes shoqërore, janë
kontributet e punëdhënësit dhe të të punësuarit, të cilat përfaqësojnë në vetvete një shumë
të paguar nga të ardhurat e tyre mujore, të cilat shkojnë për fondin e sigurimeve
shoqërore. Kontributet e sigurimeve shoqërore, të cilat ndahen në pesë degë të
sigurimeve, përbëjnë bazën për përfitimet e ardhshme, gjithmonë kur plotësohen kushtet
e paracaktuara për lindjen e të drejtave për përfitime.
Parimi sipas të cilit funksionon sistemi i pensioneve PAYG “paguaj në vazhdimësi”
është i lidhur ngushtësisht me mënyrën dhe rrugët e financimit të këtij sistemi i cili
realizohet nëpërmjet kontributeve të mbledhura nga personat e punësuar për të njëjtën
periudhë për të cilën paguhen përfitimet. Individët e punësuar paguajnë në një masë të
caktuar, kontributin e sigurimeve shoqërore, i cili, i parë nga këndvshtrimi i një
marrëdhënie dypalëshe, luan rolin e nënshkrimit të një kontrate, nga e cila lind një e
drejtë përfitimi në një periudhë të mëvonshme, kur plotësohen kriteret e përfitimit.
2. Degët në të cilat shpërndahet kontributi i sigurimeve shoqërore
Me nisjen e një marrëdhënieje punësimi apo vetëpunësimi, çdo individ përfshihet
në skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror. Nëpërmjet kontributit të tyre mujor,
secili individ krijon llogaritë e tij personale, të cilat do të shërbejnë për llogaritjen
e masës së përfitimit sipas të drejtave që mund t’i lindin gjatë periudhës së punësimit,
por kryesisht pagesa e kontributit të sigurimeve lidhet me përfitimet e pensionit të
pleqërisë.
Madhësia e kontributit të sigurimeve shoqërore administrohet në pesë degë të sigurimeve
të cilat janë: (49)
Dega e sigurimit të sëmundjeve
Dega e sigurimit të barrëlindjeve
Dega e sigurimit të pensioneve
Dega e sigurimit të sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë
Dega e sigurimit të papunësisë
Për secilën prej këtyre degëve të sigurimit madhësia e kontributit është e ndryshme,
përkatësisht:
- Dega e sigurimit të sëmundjeve - 0, 3 % e pagws kontributive;
- Dega e sigurimit të barrëlindjeve - 1.4 % e pagws kontributive;
- Dega e sigurimit të pensioneve - 21,6 % e pagws kontributive;
- Dega e sigurimit të sëmundjeve profesionale dhe aksidenteve në punë - 0.3 % e
pagws kontributive;
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
61
- Dega e sigurimit të papunësisë - 0.9 % e pagws kontributive.
Pjesëmarrës në skemën e sigurimit të detyrueshëm janë si punëmarrësit ashtu edhe
punëdhënësit. E gjithë shuma kontributive që paguhet nga personat e punësuar
shpërndahet në tre degët e sigurimit që janë dega e sigurimit të sëmundjeve,
barrëlindjeve dhe pensioneve, ndërsa punëdhënësi përveç pjesës së tij të kontributit në
tre degët e mësipërme paguan edhe në degën e sigurimit të sëmundjeve profesionale dhe
të papunësisë.
Kategoritë e personave të cilët kontribuojnë në skemën e sigurimeve shoqërore janë të
klasifikuar sipas marrëdhënies që ato kanë me punën dhe në varësi të kësaj përcaktohet
edhe dega e sigurimit në të cilën do të kontribuojnë personat e siguruar.
Për kategorinë e personave të punësuar, pagesa e kontributit shkon në të pesë degët e
sigurimit, ndërsa për personat e vetëpunësuar madhësia kontributive shpërndahet vetëm
për disa degë të sigurimit. Dega e sigurimit të pensioneve është dega në të cilën çdo
person i siguruar që ka një marrëdhënie me punësimin është pjesëmarrës në të.
Megjithëse kontributi i sigurimeve shoqërore për degën e papunësisë tërhiqet së bashku
me kontributin e degëve të tjera të sigurimit, përfitimi që rrjedh nga kjo degë e
sigurimit administrohet nga zyrat rajonale të punësimit.
Lidhja që ekziston mes pjesëmarrjes në skemën e sigurimit dhe lindjes të së drejtës
për përfitim është mekanizmi që funksionon për përcaktimin e parametrave në
llogaritjen e masës së përfitimit. Vlera e kontributit të sigurimeve shoqërore ka
pësuar ndryshime, të cilat kanë qenë me tendencë uljen e masës kontributive.
Ndryshimi i masës kontributive është diktuar nga disa faktorë.
- Niveli i lartë i kontributeve të sigurimeve shoqërore ndikon për një kosto të
lartë të punës.
- Niveli i lartë i kontributit të sigurimeve shoqërore ndikon për mospjesëmarrje
në skemën e sigurimeve shoqërore, pra për nxitje të evazionit kontributiv.
- Niveli i lartë i kontributit të sigurimeve shoqërore, ndikon për një lidhje jo të
drejtë të pagës reale dhe asaj mbi të cilën në fakt paguhen kontributet e
sigurimeve shoqërore, fenomen i cili njihet ndryshe edhe si evazioni gri.
Nisur nga faktorët e përmendur më sipër, herë pas here janë ndërmarrë iniciativa
ligjore për reduktimin e masës së detyrimit për kontributin e sigurimeve shoqërore.
Ndryshimet në masën e kontributit janë pasqyruar në tabelën e mëposhtme:
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
62
Tabela nr. 2. Ndryshimi i masës kontributive gjatë viteve sipas degëve të sigurimit
1.10.1993 1.3.1995 1.7.2002 1.9.2006 1.5.2009
Sëmundje 1.5 % 1.5 % 0.8 % 0.8 % 0.3 %
Barrëlindje 2.8 % 2.8 % 2.3 % 2.3 % 1.4 %
Pensione 31.7 % 31.7 % 29.9 % 23.9 % 21.6 %
Aksidente dhe
Sëm.prof. 0.5 % 0.5 % 0.5 % 0.5 % 0.3 %
Papunesi 6.0 % 6.0 % 5.0 % 2.0 % 0.9 %
Sig.shoq. 42.5 % 42.5 % 38.5 % 29.5 % 24.5 %
Sig. shend. 3.4 % 3.4 % 3.4 % 3.4 %
TOTALI 42.5 % 45.9 % 41.9 % 32.9 % 27.9 %
Për llogaritjen e kontributit të sigurimeve shoqërore Këshilli i Ministrave çdo vit ka
përcaktuar pagën minimale dhe maksimale për efekt të pagesës së kontributit të
sigurimeve shoqërore. Deri në datën 31 dhjetor 2014 raporti mes pagës minimale dhe
pagës maksimale për efekt të llogaritjes së kontributit të sigurimeve shoqërore ishte në
vlerat 1 : 5, ndryshe nga raporti në vlerat 1 : 3 që ishte në vitet e para të fillimit të
implementimit të ligjit të sigurimeve shoqërore, raport i cili u ruajt deri në vitin 2002.
Iniciativat e ndërmarra për reduktimin herë pas here të masës së kontributit, kanë
synuar rritjen e numrit të pjesëmarrësve në skemë si kontribues, por në të njëjtën
kohë edhe për zvogëlim të kostos së punës, pasi reduktimi i masës së kontributit
të sigurimeve shoqërore ka prekur në përgjithësi pjesën që i takon si detyrim,
punëdhënësit, ndërkohë që detyrimi i punëmarrësit, pothuaj ka mbetur në të njëjtat
nivele, me përjashtim të reduktimit që iu bë madhësisë së kontributit, në qershor të vitit
2002, me 0.5% të madhësisë kontributive që i takonte punëmarrësit.
Grafiku nr. 3. Niveli i kontributit sipas pjesëmarrjes, në raport me totalin
0.00%
10.00%
20.00%
30.00%
40.00%
50.00%
1.10.19931.3.1995
1.7.20021.9.2006
1.5.2009
Punedhenes
Punemarres
TOTALI
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
63
Neni 2 i ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e
Shqipërisë” ka përcaktuar që sigurimi shoqëror është i detyrueshëm dhe mbron me të
ardhura :
1. Personat e punësuar në lidhje me:
a. Paaftësinë e përkohshme në punë për shkak të sëmundjes;
b. Barrëlindjen;
c. Pleqërinë, invaliditetin dhe humbjen e mbajtësit të familjes;
d. Aksidentin në punë dhe sëmundje profesionale;
e. Papunësinë.
2. Personat e tjerë ekonomikisht aktivë (punëdhënësi dhe të vetëpunësuarit) në lidhje
me:
a. Barrëlindjen;
b. Pleqërinë, invaliditetin dhe humbjen e mbajtësit të familjes
Pra, përcaktimi që bëhet tek neni 2 i ligjit ka bërë një ndarje të individëve në lidhje me
marrëdhënien që kanë ato me punësimin, sipas statusit të tyre në këtë marrëdhënie.
Ndarja nuk është bërë sipas gjinisë së individit. Sipas ndarjes që i është bërë kategorive
kontribuese, si personat e punësuar dhe personat e vetëpunësuar janë kontribues në
degën e sigurimit të barrëlindjeve dhe të pensioneve, e cila kjo e fundit është edhe dega
me peshën specifike më të madhe në tërësinë e madhësisë së kontributeve.
Kategorizimi që i bëhet personave të cilët duhet të kontribojnë në skemën e detyrueshme
të sigurimeve shoqërore, lejon të dallojmë edhe marrëdhënien që ka secili prej tyre me
punësimin, si i punësuar apo i vetëpunësuar. Jo çdo person i cili ka kontribuar në skemën
e sigurimeve shoqërore mund të përfitojë të ardhurën e papunësisë apo të ardhura për
shkak të një aksidenti në punë. Kjo shpjegohet me faktin që gjatë veprimtarisë së tyre
ekonomike individët nuk kanë qenë pjesëmarrës në skemën e sigurimeve shoqërore,
nëpërmjet pagesës së kontributit të sigurimeve shoqërore, lidhur me papunësinë apo
aksidentin në punë:
Ndarja që i është bërë individëve sa i përket pjesëmarrjes në skemën e sigurimit të
detyrueshëm shoqëror është e lidhur ngushtësisht dhe përcakton njëkohësisht edhe
lindjen e të drejtave për përfitime në momentin kur ato kërkojnë një përfitim të caktuar.
Në analizën që i bëhet madhësisë së kontributit të sigurimit shoqëror për një person të
punësuar do të kemi konfigurimin e mëposhtëm:
Kontributi i detyrueshëm për sigurimet shoqërore dhe shëndetësore për një person të
punësuar është në vlerën 27. 9 % të pagës mujore, por gjithnjë në kufijtë e pagës
minimale dhe maskimale për efekt kontributi. Kjo vlerë është e ndarë mes punëdhënësit
dhe punëmarrësit. Nga kjo, 16, 7 % e pagës kontributive të punonjësit paguhet nga
punëdhënësi dhe pjesa tjetër 11,2 % e pagës kontributive paguhet nga punëmarrësi. Në
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
64
secilën prej këtyre pjesëve përbërëse përfshihet kontributi i detyrueshëm i sigurimit
shëndetësor, i cili llogaritet 1, 7 % të pagës për secilin prej pjesëmarrësve në pagesën e
kontributit të detyrueshëm shoqëror dhe shëndetësor.
Nga madhësia e pagës për efekt pagese të kontributit shoqëror dhe shëndetësor 3,4 % e
saj shkon për sigurimin shëndetësor, ndërsa pjesa tjetër prej 24,5 % e pagës është
kontributi i sigurimit të detyrueshëm shoqëror.
E shprehur ndryshe, madhësia e kontributit e ndarë përklatësisht për sigurimin shoqëror
dhe shëndetësor në raport me totalin e shumës kontributive paraqitet si më poshtë:
Diagrama nr. 2. Kontributi i sig.shoq. dhe shendetësor ne raport me madhesine kontributive
88%
12%
Kontributi i sigurimit shoqëror dhe shendetesor ne raport me madhesine
kontributive
Sigurime shoqerore Sigurime shëndetësore
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
65
Kjo madhësi kontributi e trajtuar në raport me pjesëmarrësit në pagesën e shumave
kontributive paraqitet si më poshtë:
Diagrama nr.3. Madhesia e totalit te shumes kontributive ne raportin punedhenes/punemarres
Duke analizuar konfigurimin e mësipërm, shihet qartë që pjesa e shumës kontributive që
paguan punëmarrësi është 40 % e totalit të shumës kontributive që paguhet në fondin e
sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore.
Çdo vit përcaktohet niveli i pagave kontributive (i pagës mbi të cilën do të paguhet
kontributi i sigurimeve shoqërore). Që nga viti 2002 raporti i pagës minimale dhe
maksimale për efekt të pagesës së kontributeve deri në datën 31.12.2014 ishte në vlerën
1 : 5, pra paga maksimale sipas të cilës bëhej pagesa e kontributit të sigurimit shoqëror
dhe shëndetësor ishte sa pesëfishi i pagës minimale mbi të cilën llogaritej pagesa e
kontributit të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore. Raporti i pagave kontributive, nuk
ruhej në raportin që ekziston në nivelin e përfitimeve. Vlera e kontributit që
personat e siguruar paguajnë gjatë gjithë jetës së tyre, në raport me madhësinë e
përfitimit që ato merrnin, kur i lindte e drejta për përfitim të pensionit deri në datën 31
dhjetor 2014 nuk ruante te njejtin raport. Perfitimi i pensionit ishte një madhësi, e cila
luhatej në raportin 1 : 2, pra pensioni maksimal i pleqërisë ishte sa dyfishi i pensionit
minimal. Ky raport i vlerave të përfitimit, i cili nuk shkonte në të njëjtin drejtim me
raportin e pagave kontributive, ishte një nga elementët nxitës për rishikimin e mënyrës
së funksionimit të së ardhmes së skemës së sigurimeve shoqërore.
Analiza e mbledhjes së kontributeve të sigurimeve shoqërore shërben për të
vlerësuar në detaje atë çfarë, individi pjesëmarrës në skemën e sigurimeve shoqërore
akumulon gjatë viteve në buxhetin e sigurimeve shoqërore, por duke patur parasysh
Punëdhësi 60%
Punëmarrësi 40%
Madhësia e totalit të shumës së kontributit të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore
në raportin Punëdhënës/ Punëmarrës
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
50. Ligji nr. 7703, dt. 11.05.1993,I ndryshuar, neni 9
66
edhe atë çfarë ai përfiton në përfundim të këtij proçesi akumulimi, në momentin e
lindjes të së drejtës. E vlerësuar në kontekstin se skema e sigurimeve shoqërore është një
skemë e mbrojtjes sociale, por funksionon si skemë kontributive, pagesa e kontributit
të sigurimeve shoqërore gjatë gjithë periudhës së punësimit të një individi, është
“primi” i kontratës që individi ka me Institutin e Sigurimeve Shoqërore.
3. Kategoritë e skemave të përfitimeve të cilat njihen si periudha sigurimi në
skemën e sigurimeve shoqërore.
Sistemi i sigurimeve shoqërore i konceptuar si një sistem i cili funksionon mbi
parimet kontributive, të orienton drejt shtyllës kryesore të sistemit, e cila është skema e
kontributit të sigurimeve shoqërore si një element kyç, i rëndësishëm për
mirëfunksionimin e sistemit të sigurimeve shoqërore. Kontributet e sigurimeve
shoqërore janë burimi i realizimit të të ardhurave për financimin e buxhetit të sigurimeve
shoqërore. Përveç kontributeve direkte që personat e punësuar apo të vetëpunësuar
paguajnë në fondin e sigurimeve shoqërore, për disa kategori të tjerë individësh, të cilët
si rezultat i një statusi të veçantë, përfitojnë të ardhura për periudha të caktuara
kohore, për këto periudha, njohja e tyre si periudhë sigurimi është e lidhur me
kontributet që buxheti i shtetit paguan dhe transferon drejt buxhetit të sigurimeve
shoqërore. Analiza që i bëhet faktit se mbi çfarë page paguhen këto kontribute përpara
se ato të transferohen në buxhetin e sigurimeve shoqërore, dhe më pas se mbi çfarë page
në të vërtetë bëhet llogaritja e bazës së vlerësueshme për të caktuar përfitimin (pagat që
i përkasin këtyre periudhave të sigurimit) të orienton në një diskutim, i cili kërkon një
shtjellim më në detaje të këtij fenomeni. Në legjislacionin e sigurimeve shoqërore,
janë të njohura si periudha sigurimi për efekt përfitimi të pensioneve disa periudha
specifike të parashikuara në ligj, gjatë së cilave individët gëzojnë një status të veçantë.
Periudhat të cilat konsiderohen periudha sigurimi, gjatë të cilave individët nuk kanë
qenë në marrëdhënie pune, janë si më poshtë: (50)
Periudha gjatë së cilës personat kryejnë shërbimin e detyrueshëm ushtarak njihet
periudhë sigurimi, dhe kontributi llogaritet mbi bazën e pagës që këta individë kanë
patur para se të kryenin shërbimin e detyrueshëm ushtarak, ose në mungesë mbi bazën e
pagës minimale.
Periudha gjatë së cilës personat trajtohen me pagesë papunësie, për shkak të ndërprerjes
së marrëdhënieve të punës, njihet periudhë sigurimi. Kontributi i sigurimeve shoqërore
për këtë periudhë mbulohet nga buxheti i shtetit dhe llogaritet mbi bazën e pagës që
individët kishin përpara se të ndërpriteshin marrëdhëniet e punës.
Periudha gjatë së cilës personat trajtohen me pagesë kalimtare sipas ligjit nr. 8097, datë
21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave që kryejnë funksione
kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit”, ligjit nr. 10 142, datë 15.05.2009 “Për
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
67
sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të Forcave të Armatosura” njihet
periudhë sigurimi dhe kontributi i sigurimeve shoqërore për këtë periudhë llogaritet mbi
bazën e pagës të realizuar nga këta persona përpara se të fillonin trajtimin me pagesë
kalimtare.
Periudha gjatë së cilës ushtarakët trajtohen me pension të parakohshëm për vjetërsi
shërbimi, sipas ligjit nr. 10 142, datë 15.05.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar të
ushtarakëve të Forcave të Armatosura, të punonjësve të Policisë së Shtetit, të
Punonjësve të Policisë së Burgjeve, të Policisë së mbrojtjes nga Zjarri dhe të Shpëtimit e
të Punonjësve të Shërbimit të Kontrollit të Brendshëm në RSH” njihet periudhë sigurimi
dhe kontributi i sigurimeve shoqërore llogaritet mbi bazën e pagës referuese mbi të cilën
është llogaritur masa e pensionit të parakohshëm.
Periudha gjatë së cilës personat përfitojnë trajtim të veçantë si ish punonjës të nëntokës,
sipas ligjit nr. 8685, datë 9.11.2000 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë
punuar në miniera, në nëntokë”, apo si ish punonjës të industrisë ushtarake sipas ligjit
nr. 9179, datë 29.01.2004 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë punuar në
disa ndërmarrje të industrisë ushtarake”, njihet periudhë sigurimi dhe kontributi për
gjithë periudhën e përfitimit llogaritet në nivelin minimal të pagës kontributive në kohën
kur merret vendimi për caktimin e pensionit dhe përballohet nga buxheti i shtetit.
E njëjta gjë vlen edhe për periudhën gjatë së cilës gratë kanë ndjekur studimet e larta me
shkëputje nga puna, si dhe për personat që kanë përfituar një pagesë, si kujdestar, për
shkak se u shërbejnë personave me aftësi të kufizuar, me statusin e para dhe
tetraplegjikut, e përcaktuar kjo sipas vendimit të KMCAP – it, i cili u ka njohur të
drejtën personave me aftësi të kufizuar që të kenë kujdestar. Por, periudha gjatë së cilës
gratë kanë ndjekur studimet e larta do të njihet periudhë e sigurimit për efekt përfitimi të
pensionit të pleqërisë deri në 31.12.2032.
Pensioni i pjesshëm i invaliditetit është një përfitim, që u jepet personave pjesërisht të
paaftë për punë, sipas vendimit të KMCAP – it. Deri në datën 30.09.1993, datë në cilën
është zbatuar ligji nr. 4171, datë 13.09.1966 “Për sigurimet shoqërore shtetërore në
Republikën Popullore Socialiste të Shqipërisë”, pensioni i pjesshëm i invaliditetit
caktohej vetëm për personat të cilët ishin në marrëdhënie pune dhe lidhej ngushtësisht
me profesionin e punës që kryenin. Aktualisht, pensioni i pjesshëm i invaliditetit, përveç
se u paguhet personave pavarësisht nëse janë të punësuar apo jo, pra pagesa e pensionit
nuk është e lidhur me punësimin, për të gjithë periudhën e përfitimit të pensionit të
pjesshëm të invaliditetit, njihet periudhë e sigurimit dhe kontributet paguhen nga buxheti
i shtetit. Në një gjykim të drejtë dhe racional, pagesa e pensionit të pjesshëm të
invaliditetit në kushte jo punësimi dhe njëkohësisht njohja e kësaj periudhe si
periudhë sigurimi, nuk shkojnë në një drejtim me parimet e funksionimit të sistemit
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
68
të sigurimeve shoqërore. Në këtë rast kemi mbivendosje të përfitimit dhe kontributit për
të njëjtën periudhë.
Diagrama nr. 4 Shpërndarja sipas strukturës së kontribuesve
Problemi i cili lidhet me këtë kategori personash, siç e theksuam më sipër, ka të bëjë
me projeksionin e këtyre periudhave kontributive tek ajo për të cilën në fund janë të
interesuar të gjithë personat kontribues, tek madhësia e përfitimit.
Periudhat e lartpërmendura, në momentin që individi plotëson kushtet për pension,
njihen periudha sigurimi, duke u llogaritur kështu në totalin e periudhës së sigurimit që
ato kanë realizuar gjatë gjithë veprimtarisë së tyre ekonomike. Për rrjedhojë të gjitha
këto periudha, të cilat ndikojnë në përcaktimin dhe llogaritjen e bazës së vlerësueshme i
cili është element kryesor për llogaritjen e masës së pensionit, kanë ndikimin e tyre në
madhësinë e vlerës së pensionit. Në shumicën e rasteve, ku periudha të caktuara janë
njohur periudha sigurimi sipas ligjit, llogaritja e bazës së vlerësueshme bëhet mbi pagën
në nivelin minimal, por në praktikën e përditshme të shqyrtimit të rasteve të mënyrës së
llogaritjes së masës së pensionit, ndeshemi edhe me një fenomen tjetër.
Ndonëse në përcaktimet ligjore është parashikuar që llogaritja e bazës së vlerësueshme
të bëhet mbi pagën reale që ka patur individi përpara se të përfitojë një trajtim të caktuar
të parashikuar në ligj, llogaritja e saj bëhet mbi pagën minimale, gjë që sjell një bazë
vlerësimi më të ulët për individin, për rrjedhojë edhe një masë pensioni më të ulët.
Përcaktimi i saktë i bazës së vlerësueshme vlerëson në mënyrë të drejtë masën e
pensionit për individin.
20%
3%
29%11%
29%
1%
5%
2%
Struktura e kontribuesveTe punesuar,ndermarrje buxhetore
Te punesuar,ndermarrje jobuxhetore
Te punesuar, firma private
Te vetepunesuar
Te vetepunesuar ne bujqesi
Kontribues vullnetare
Kontribues nga shteti
Kontribues, me perfitim afatshkurter
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
69
4. Skema e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, pjesë e rëndësishme e
skemës së sigurimeve shoqërore.
Tashmë skemës së sigurimeve të detyrueshme të sigurimeve shoqërore prej vitesh i
është bashkuar edhe skema e sigurimit të fermerëve, ose siç quhet ndryshe skema e
sigurimit për të vetëpunësuarit në bujqësi. Periudha e ndryshimit të sistemeve shoqërore,
të kalimit nga sistemi i centralizuar në atë të ekonomisë së tregut, përveç dukurive
dhe fenomeneve të tjera u shoqërua me shpërbërjen e ish kooperativave bujqësore si
dhe ndarjen e tokës bujqësore, si rezultat i së cilës lindi shtresa e re e fermerëve.
Politikat sociale për përfshirjen në skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror të
kësaj shtrese popullsie, që në fillimet e tyre kanë qenë mjaft favorizuese për këtë
kategori kontribuesish. Megjithëse kjo skemë sigurimesh u konceptua si skemë e
detyrueshme e sigurimeve shoqërore, mund të thuhet se kjo skemë prej vitesh ka
funksionuar si skemë vullnetare. Niveli kontributiv i caktuar për tu paguar nga të
vetëpunësuarit në bujqësi ishte në nivele mjaft të ulta, madje mund të konsiderohen
pagesa simbolike krahasuar me nivelin e pagesës së kontributit të sigurimeve
shoqërore nga personat e punësuar apo vetëpunësuar në sektorin urban. Reformat në
sistemin e sigurimeve shoqërore të cilat synuan barazimin e pensioneve të fshatit me
ato të qytetit, kanë rritur ndjeshëm ndikimin e financimit nga buxheti i shtetit drejt
buxhetit të sigurimeve shoqërore. Skema e sigurimeve të të vetëpunësuarve në bujqësi
në mënyrën se si ka funksionuar gjatë gjithë periudhës 20 vjeçare të ekzistencës së
saj, nuk ka përmbushur ato funksione për të cilat ishte konceptuar që në fillimet e
veta. Sipas përcaktimeve ligjore, pjesëmarrës në skemën e sigurimit të detyrueshëm
të të vetëpunësuarve në bujqësi janë të gjithë individët që kanë mbushur moshën 16
vjeç, të cilët nuk janë të siguruar nga punësimi në sektorë të tjerë, kanë tokë në pronësi
brenda qarkut ku banojnë si dhe ushtrojnë aktivitet bujqësor dhe blegtoral. Në këtë
këndvështrim, lehtësimet fiskale të ndërmarra nga qeveria kanë patur si qëllim
konsolidimin e shtresës së fermerëve, e lidhur kjo me akivitetin bujqësor dhe
blegtoral. Por, në fakt realiteti i kësaj skeme, e mbështetur edhe nga ndërhyrjet në
aktet nënligjore, ka sjellë një mënyrë jo të drejtë të funksionimit të saj.
Lëvizjet migratore kanë qenë mjaft prezente në Shqipëri. Lëvizjet kanë qenë
kryesisht nga zonat verilindore dhe juglindore drejt zonës qendrore dhe perëndimore të
vendit. Problematika që evidentohet me këtë kategori individësh ka të bëjë pikërisht
me faktin që pagesa e kontributit të sigurimit të detyrueshëm shoqëror, megjithë
karakterin lehtësues nga pikëpamja fiskale, nuk bëhet konform përcaktimeve
ligjore, por evidentohet tendenca që përfshirja në skemë bëhet kryesisht me qëllim
përfitimi nga skema e sigurimeve shoqërore. Madje, për periudhat e para të zbatimit të
skemës së sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, është evidentuar fakti që pagesa e
kontributeve të sigurimeve shoqërore është bërë nga individët, të cilët nuk ushtronin
aktivitet bujqësor e blegtoral, por pagesën e lidhnin vetëm me tokën që kishin në
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
51. Tine Stanovik dhe Elaine Fultz “Mbledhja e kontributeve. Nje veshtrim krahasues”.
70
pronësi edhe pse kishin bërë lëvizjen e vendbanimit. Një tendencë e tillë,
konstatohet akoma, megjithëse është në rënie, pasi edhe aktet nënligjore të cilat janë
miratuar po synojnë drejt lidhjes së ngushtë që duhet të ekzistojë mes tokës në pronësi
apo përdorim brenda qarkut ku individi ka vendbanimin, dhe ushtrimit të aktivitetit
bujqësor dhe blegtoral.
Sipas një analize të bërë grupmoshave të të siguruarve në skemën e sigurimit të
vetëpunësuarve në bujqësi, rezulton se pjesa më e madhe e individëve që përfshihen
në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi janë individët të cilët janë në
prag të mbushjes së moshës për pension pleqërie. Ndërsa, tek të siguruarit e
grupmoshës 21 – 40 vjeç kategoria më e ndeshur janë femrat të cilat sigurohen me
qëllim përfitimi të të ardhurës për barrëlindje.
Analiza e skemës së të siguruarve në skemën e të vetëpunësuarve në bujqësi si pjesë
përbërëse e skemës së sigurimeve shoqërore, të orienton drejt faktit se sa efiçente ka
qenë kjo skemë e sigurimeve. Të vetëpunësuarit në bujqësi paraqesin një grup
problematik, e cila lidhet jo vetëm me nivelin e ulët të mbulimit, por edhe me
vlerat e kontributeve të cilat janë në nivele simbolike krahasuar me nivelin e
kontributi që paguajnë kategoritë e tjera të të punësuarve apo vetëpunësuarve. Ajo
tek e cila politikëbërësit e skemave të mbrojtjes sociale duhet të fokusohen është
tendenca për përfshirje të këtij grupi jo vetëm nga pikëpamja sasiore por edhe
cilësore (51).
Në këtë drejtim prognozat lidhur me pjesëmarrjen në skemën e sigurimit të detyrueshëm
shoqëror të të vetëpunësuarve në bujqësi duhet të orientohen nga piramida e popullsisë
dhe parashikimet lidhur me financimin e kësaj skeme sigurimesh duhet të
përqendrohen kryesisht tek ajo pjesë e popullsisë që jeton në fshat dhe që e kanë
të lidhur aktivitetin e tyre ekonomik me aktivitetin bujqësor dhe blegtoral.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
71
Grafiku nr. 4. Shperndarja e kontribuesve te vetepunesuar ne bujqesi sips grupmoshave dhe gjinisë
Burimi. Raporti vjetor i ISSH – së, 2013
Për sigurimin e të dhënave të kësaj skeme sigurimesh ka shërbyer ngritja e regjistrit
kombëtar të të siguruarve në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi. Por,
megjithëse janë ideuar dhe përcaktuar mënyrat dhe metodat për një menaxhim sa më
të mirë të skemës së sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, mungesa e një
ballafaqimi me të dhënat e regjistrit qendror të shtetasve, si dhe mosrespektimi i të
gjitha hallkave për përfshirjen në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, ka
sjellë një funksionim jo korrekt të skemës, madje mund ta konsiderojmë si një
skemë e i cila ka shërbyer thjesht e vetëm për të bërë të mundur kalimin drejt
përfitimit të pensioneve të caktuara nga puna në marrëdhënie me sektorin shtetëror.
Ballafaqimi i të dhënave të kësaj skeme sigurimesh me të dhënat e regjistrit qendror
të shtetasve, sipas të cilit operojnë zyrat e gjendjes civile, duke patur si kriter
identifikimin dhe regjistrimin në skemë sipas numrit të sigurimit shoqëror do të
shërbente për një regjistrim të saktë të personave pjesëmarrës në skemë, duke kërkuar
edhe kusht kryesor ushtrimin e aktivitetit bujqësor dhe blegtoral. Në një proçes të tillë
bashkëpunimi mes regjistrit themeltar të shtetasve, i cili administrohet nga zyrat e
gjendjes civile dhe regjistrit të të vetëpunësuarve në bujqësi, evidentimi dhe
përfshirja në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, do të ishte një proçes i
mirëpërcaktuar. Parashikimet lidhur me arkëtimet e mundshme, të bazuara në të
dhëna të sakta të numrit të kontribuesve, jep mundësi për të bërë llogaritje në nivel
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
52. Tine Stanovik dhe Elaine Fultz “Mbledhja e kontributeve. Një vështrim krahasues”
72
makro të mbarëvajtjes së skemës së sigurimit, në të njëjtën kohë edhe të parametrave
financiarë të skemës. Një gjë e tillë merr rëndësi edhe për faktin se në mjaft vende
të Europës Qendrore dhe Lindore, mungesa e vazhdueshme e parashikimeve të tilla, sjell
për pasojë mosnjohjen nga publiku për masat që nevojiten për sigurimin e
vazhdimësisë së skemës (52). Meqenëse kontributet e sigurimit të detyrueshëm
shoqëror për personat e vetëpunësuar në bujqësi, administrohen nga vetë strukturat e
sigurimeve shoqërore, mbetet një përgjegjësi direkte e strukturave të ISSH – së vjelja
e këtyre kontributeve dhe menaxhimi i modaliteteve për një transparencë të plotë të
proçesit të administrimit të skemës së sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi.
5. Skema e sigurimit vullnetar, pjesë përbërëse e sistemit kontributiv.
Në arkëtimin e të ardhurave nga skema e sigurimeve shoqërore, ndikojnë edhe të
ardhurat nga sigurimi vullnetar, i cili është parashikuar në nenin 3 të ligjit për
sigurimet shoqërore. Përfshirja në këtë skemë të sigurimeve shoqërore bëhet nga ato
individë të cilët për arsye të ndryshme nuk janë të siguruar nga punësimi në sektorë
të tjerë të ekonomisë. Skema e sigurimit vullnetar ka patur ndikimin e saj në
tërësinë e skemës së pensioneve, e diktuar kjo edhe nga mënyra se si ka funksionuar
por edhe nga shtresa e popullsisë e cila është përfshirë në këtë skemë kontributive.
Skema e sigurimit vullnetar si pjesë përbërëse e skemës së sigurimeve shoqërore,
është konceptuar si një skemë mbi baza vullnetare, për të ofruar mbulimin me
sigurim të atyre periudhave për të cilat individët nuk kanë patur mundësi për t’u
siguruar. Kategoritë përfshirëse në këtë skemë sigurimi janë individët të cilët të
përballur me situatën e papunësisë, nuk kanë mundur të realizojnë vitet e duhura të
sigurimit për të përfituar një pension, qoftë edhe të pjesshëm nga skema e sigurimeve
shoqërore. Në skemë, pjesëmarrës potencialë dhe mjaft të rëndësishëm janë edhe
emigrantët, të cilët mbulojnë me sigurim ato periudha gjatë të cilave kanë qenë në
emigracion dhe vitet e sigurimit që kanë realizuar gjatë veprimtarisë së tyre ekonomike
në Shqipëri nuk u japin atyre mundësi:
Së pari: për të përfituar një pension të pjesshëm për të cilin nevojiten të paktën 15 vite
periudhë sigurimi;
Së dyti: për të përfituar një pension të plotë pleqërie kur kanë realizuar një periudhë të
konsiderueshme periudhe sigurimi.
Në mjaft raste, individë të cilët kanë emigruar, gjatë gjithë veprimtarisë së tyre
ekonomike në Shqipëri, kanë realizuar periudhë sigurimi që mund të variojë deri në
14 vite, periudhë e cila nuk u lejon të përfshihen në skemën e përfitimit të një
pensioni kur të arrijnë moshën e pleqërisë. Pikërisht, për një kategori të tillë individësh,
skema e sigurimit vullnetar u jep mundësi atyre që “t’u japin jetë periudhave të
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
73
sigurimit deri në 14 vite” nëpërmjet plotësimit të periudhës minimale prej 15 viteve,
duke paguar kontributin e sigurimit vullnetar.
Me mënyrën se si është organizuar dhe funksionon, kjo skemë sigurimi parashikon
që tu ofrojë individëve mbulimin me sigurim në disa fusha:
Sigurim vullnetar për vitin korrent;
Mbulim vullnetar për periudha të kaluara;
Sigurim shoqëror për më shumë të ardhura;
Sigurim për degë të tjera të sigurimit.
Sigurimin vullnetar për vitin korrent kanë të drejtë ta bëjnë individët, të cilët nuk
janë të siguruar nga skema e sigurimit të detyrueshëm dhe sipas marrëveshjes që
kanë bërë me sigurimet shoqërore për këtë fushë mbulimi sigurohen për vitin korrent.
Kjo kategori pjesëmarrësish në skemë, mund të sigurohet për vitin korent duke
paguar kontributin e sigurimeve shoqërore mbi pagën kontributive nga niveli minimal
deri në nivelin maksimal të pagës për efekt të pagesës kontributive, në një pagë që
është shumëfish i pagës minimale (deri në pesëfish).
Sigurimin vullnetar për periudha të kaluara, kanë të drejtë ta paguajnë individët, të cilët
kanë periudha të pambuluara me sigurim, që ka ardhur kryesisht si rezultat i
papunësisë dhe emigracionit. Pagesa që bëhet për këtë fushë të mbulimit është në
nivele minimale të pagës kontributive, madje edhe për periudha të kaluara, pagesa e
kontributit të sigurimit shoqëror bëhet mbi bazën e pagës kontributive të vitit korent
kur bëhet pagesa.
Një marrëveshje të sigurimit vullnetar për më shumë të ardhura kanë të drejtë ta bëjnë
individët, të cilët janë të vetëpunësuar, të punësuar dhe punëdhënësit privatë. Kjo fushë
mbulimi, u jep mundësi individëve, të cilët si rezultat i kontratave të punës që kanë
përfunduar me punëdhënës të ndryshëm, nuk arrijnë të sigurojnë mbulimin me
sigurim deri në nivelet maksimale të pagës për efekt pagese të kontributit, për të krijuar
mundësinë që të përfitojnë pension në vlerë më të madhe. Specifikë e kësaj fushe
mbulimi është që sigurimi për më shumë të ardhura bëhet vetëm për vitin korrent,
dhe jo për periudha të kaluara.
Sigurimi vullnetar për degë të tjera të sigurimit është i mundur vetëm për personat e
vetëpunësuar, të cilët nga sigurimi i detyrueshëm sigurohen vetëm për pensione,
barrëlindje dhe sigurim shëndetësor. Nëpërmjet sigurimit vullnetar për degë të tjera të
sigurimit, individët realizojnë mbulimin me sigurim edhe në rastet e sëmundjeve,
papunësisë, aksidenteve në punë e sëmundjeve profesionale. Edhe për këtë fushë
mbulimi, individët mund të bëjnë sigurim për më shumë degë sigurimi vetëm për
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
74
vitin korent, duke përjashtuar kështu mundësinë për të bërë mbulimin për vitet e
prapambetura.
Specifikë e sigurimit vullnetar është se në këtë lloj sigurimi mund të përfshihen të
gjithë shtetasit shqiptarë që kanë mbushur moshën 18 vjeç dhe mund të mbulojnë
me sigurim periudhat nga kjo moshë e deri në mbushjen e moshës për pension pleqërie,
e cila është e parashikuar në nenin 92 të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993, me kusht që
pagesa e sigurimit të bëhet para datës së mbushjes së moshës për përfitim.
Nga analiza që i bëhet strukturës së individëve pjesëmarrës në skemën e sigurimit
vullnetar vihet re që pjesa më e madhe e tyre janë përfshirë në skemën e sigurimit
vullnetar kryesisht moshat të cilët janë në prag të mbushjes së moshës për pension
pleqërie, të cilët ose kanë plotësuar periudhën e domosdoshme të sigurimit për të
përfituar një pension të pjesshëm ose për të shtuar periudhën e sigurimit të
realizuar nga puna e tyre gjatë veprimtarisë ekonomike.
Grafiku nr. 5 Paraqitja e kontribuesve vullnetare sipas grupmoshave dhe gjinise, viti 2013
Si një skemë e re, e krijuar me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për
sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, ka patur vështirësitë e veta për tu
konsoliduar si skemë sigurimi e cila konsiderohet edhe si një mundësi për rritjen e
nivelit të të ardhurave në buxhetin e sigurimeve shoqërore. Vështirësitë e ndeshura,
përveç faktit që ishte një skemë e panjohur më parë, kishin të bënin edhe me
mentalitetin e individëve, tek të cilët kultura e vetsigurimit pothuajse mungonte.
Megjithëse për këtë skemë sigurimi, e cila ka operuar në tregun shqiptar të sigurimeve
shoqërore si pjesë përbërëse e skemës së sigurimeve shoqërore është propoganduar
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
75
shumë dhe janë ofruar mundësi për individët që të bëhen pjesëmarrës në këtë
skemë, përsëri numri i individëve është i ulët. Në këtë proçes, ndikimi i mentalitetit
vazhdon të jetë prezent, por një nga arsyet është edhe konvertimi në nivel minimal
i përftimit, i cili lidhet edhe me raportin që ekzistonte mes pensionit minimal dhe
maksimal të pensioneve, i cili ishte në raportin 1:2. Pagesa mujore për sigurim
vullnetar llogaritet në vlerën 21,6 % të pagës minimale kontributive, meqenëse
sigurimi vullnetar bëhet vetëm për efekt pensioni, prandaj kontributi i sigurimeve
shoqërore llogaritet vetëm për degën e pensioneve. Në rastin e sigurimit për më
shumë të ardhura, individët paguajnë kontributin e sigurimeve shoqërore në të njëjtën
përqindje, por tashmë mbi një pagë kontributive e cila është një shumëfish nga 2 – 5 i
pagës minimale për efekt pagese kontributi.
Pagesa e kontributit të sigurimit vullnetar për degë të tjera të sigurimit, bëhet vetëm për
vitin korrent, por shihet tendenca që si fushë e re mbulimi, nuk ka pjesëmarrje të
madhe në të.
6. Menaxhimi i kontributit të sigurimeve shoqërore sipas degëve të sigurimit
Sistemi kontributiv, i cili filloi të funksionojë që nga viti 1994, për shkak të
mungesës që në fillimet e tij të një regjistri qendror të kontribuesve në skemën e
sigurimeve shoqërore, përballet sot me pasojat e këtyre mungesave dhe sjell mjaft
pasaktësi dhe mangësi të periudhave të sigurimit për individët të cilët tashmë janë në
prag të përfitimit të pensionit. Megjithëse, tashmë janë krijuar mundësitë për
administrimin në mënyrë elektronike të listë pagesave të të gjithë individëve të punësuar,
mangësitë dhe vonesat në dhënien dhe administrimin e informacioneve të cilat janë të
lidhura drejtpërdrejtë me fondin e sigurimeve shoqërore si dhe me lindjen e të drejtave
nga sigurimet shoqërore janë prezente.
Administrimi i mbledhjes së kontributeve të sigurimeve shoqërore është një
problematikë e cila ka bashkëshoqëruar funksionimin e sigurimeve shoqërore. Kalimi i
mbledhjes së kontributeve të sigurimeve shoqërore nga strukturat e sigurimeve
shoqërore tek strukturat e tatim taksave, kalim i cili u bë sipas disa fazave, përveç
faktit se mbledhja e kontributeve po bëhej nga një institucion i specializuar për
mbledhjen e taksave, ka sjellë edhe një sërë të metash. Problematika që ndeshet në
administrimin e kontributeve të sigurimeve shoqërore është e lidhur ngushtësisht me
mënyrën dhe modalitetet të cilat kanë përcaktuar rrugët për mbledhjen e kontributeve
të sigurimeve shoqërore. Proçedurat e mbledhjes së kontributeve të sigurimit të
detyrueshëm shoqëror, duke qenë se i janë ngarkuar organeve të tatim taksave, të
cilat nuk e kanë prioritet mbledhjen e kontributeve të sigurimeve shoqërore, kanë sjellë
pengesa në administrimin nga ana e sigurimeve shoqërore të të gjithë dokumentacionit
që vërteton pagesën e kontributeve të sigurimeve shoqërore, por jo vetëm. Mbledhja
e kontributeve të sigurimeve shoqërore nga të tretët, nuk ka sjellë efiçencë në proçesin
e administrimit të të dhënave të kësaj skeme. Përsëri del në plan të parë rëndësia
që duhet të ketë vendosja e një network - u që duhet të ekzistojë mes të gjithë aktorëve
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
76
pjesëmarrës në tregun e punës, për përfshirjen në skemën e sigurimeve shoqërore të të
gjithë atyre që ligji i parashikon si pjesëmarrës të mundshëm në këtë skemë.
Strukturat e tatim taksave dhe strukturat e sigurimeve shoqërore mbi bazën e
përcaktimeve ligjore që kondicionojnë mbledhjen e kontributeve të sigurimeve
shoqërore kanë hartuar fomularin E – sig 025 “Listë – pagesa e Kontributeve të
Sigurimeve Shoqërore, Shëndetësore dhe Tatimit mbi të Ardhurat nga Punësimi”. Në
këtë formular, janë të përcaktuara në mënyrë të detajuar rubrikat që duhet të kenë
parasysh punëdhënësit, gjatë plotësimit të tyre, me qëllim që mbledhja e
kontributeve të sigurimeve shoqërore për të gjithë punëmarrësit të bëhet sipas
proçedurave ligjore. Element i rëndësishëm në plotësimin e këtij formulari është
numri i sigurimit shoqëror, i cili duhet të shërbejë si pikënisje edhe për krijimin e
regjistrit kombëtar të kontribuesve. Në formularin E – sig 025 është patur parasysh
kategoria e punonjësit në raport me marrëdhënien që ka ndaj punës. Kështu,
punonjësit janë kategorizuar si më poshtë:
1. Punëmarrës me kohë të plotë;
2. Punëmarrës që punojnë me kohë të pjesshme më pak se 87 orë në muaj;
3. Punëmarrës që punon me kontratë pune, më pak se një javë gjatë vitit;
4. Pronarët e personave juridikë, që ushtrojnë funksione drejtuese në shoqëri;
5. Personat fizikë, të vetëpunësuar që ushtrojnë veprimtari ekonomike;
6. Të vetëpunësuarit në bujqësi;
7. Punonjësit e papaguar të familjes së personit fizik;
Sipas ndarjes që i është bërë individëve për kategorizimin lidhur me punën, pagesat
e kontributeve të sigurimeve shoqërore nuk bëhen për të gjitha degët e sigurimit. Ato
gjithnjë i referohen kufinjve të pagës minimale dhe pagës maksimale e miratuar për
pagesën e kontributeve.
1. Individët punëmarrës me kohë të plotë paguajnë kontribute të sigurimeve
shoqërore për të pesë degët e sigurimit shoqëror, si dhe për sigurim
shëndetësor, brenda kufijve të pagës minimale dhe maksimale mbi të cilat
llogaritet kontributi.
2. Individët punëmarrës që punojnë me kohë të pjesshme më pak se 87 orë në muaj
paguajnë kontribute për të gjitha degët e sigurimit shoqëror, duke përjashtuar
degën e sigurimit të papunësisë, si dhe për sigurim shëndetësor, jo më pak se
niveli minimal i pagës për llogaritjen e kontributeve.
3. Individët që punojnë me kontratë pune, me afat më pak se një javë gjatë vitit,
paguajnë kontribute të sigurimeve shoqërore vetëm për degën e sigurimit të
aksidenteve në punë dhe sëmundjeve profesionale, si dhe për sigurim
shëndetësor, i cili llogaritet mbi nivelin minimal të pagës kontributive.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
77
4. Individët të cilët janë pronarë të personave juridikë, që ushtrojnë funksione
drejtuese në shoqëri, të cilët duke qenë të punësuar pranë shoqërisë paguajnë
kontributin e sigurimeve shoqërore për të pesë degët e sigurimit shoqëror si dhe
për sigurim shëndetësor.
5. Individët të cilët janë të regjistruar si persona fizikë, të vetëpunësuar, që ushtrojnë
veprimtari ekonomike, paguajnë kontribut të detyrueshëm shoqëror për
barrëlindje, pensione dhe sigurim shëndetësor.
6. Personat e vetëpunësuar në bujqësi paguajnë kontributin e sigurimeve shoqërore
për degën e sigurimit të pensioneve, barrëlindjeve dhe për sigurim shëndetësor.
7. Pjesëtarët e familjes që nuk trajtohen me pagë, të cilët punojnë dhe bashkëjetojnë
me të vetëpunësuarin, paguajnë kontributin e sigurimeve shoqërore për degën e
sigurimit të barrëlindjeve dhe të pensioneve si dhe për sigurim shëndetësor, i cili
llogaritet mbi pagën minimale kontributive.
8. Individët, të cilët janë rritur mbi 16 vjet, që punojnë në ndërtime të ulta vetjake,
për të cilët jepet leje nga komuna ose bashkia, paguajnë kontributin e sigurimit
shoqëror për të gjitha degët e sigurimit.
9. Personat fizikë, të vetëpunësuar në veprimtari tregtare apo shërbimi, ambulante,
të cilët kanë mbushur moshën 16 vjeç, paguajnë kontributin e sigurimit shoqëror
vetëm në degën e pensioneve.
10. Personat e punësuar që punojnë me kohë të plotë apo të pjesshme pune, si
punëtorë shtëpie në familjet ee të tjerëve, paguajnë kontributin e sigurimit
shoqëror për degën e pensioneve.
11. Për nxënësit e shkollave, të mesme apo profesionale dhe studentët, të cilët
ndjekin praktikën mësimore, për këtë periudhë të programuar, e cila është e
cilësuar në kontratën e lidhur mes punëdhënësit dhe subjektit, paguhet nga
punëdhënnësi kontributi i sigurimeve shoqërore vetëm për degën e
aksidenteve në punë.
Të njëjtat detyrime vlejnë edhe për shtetasit e huaj dhe personat pa shtetësi, të cilët
janë të regjistruar për efekte fiskale në Republikën e Shqipërisë dhe ushtrojnë
aktivitetin e tyre si të punësuar, punëdhënës ose të vetëpunësuar.
Duke bërë një analizë të pjesëmarrësve në skemën e sigurimeve shoqërore si
kontribues, vihet re një larmi kategorish pjesëmarrëse, të cilat mund t’i
kategorizojmë si më poshtë:
1. Individë të punësuar në ndërmarrje buxhetore;
2. Individë të punësuar në ndërmarrje jobuxhetore;
3. Individë të punësuar në firma private;
4. Individë të vetëpunësuar;
5. Individë të vetëpunësuar në bujqësi;
6. Individë të siguruar vullnetarisht;
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
78
7. Kontribues nga shteti, ku përfshihen kontributet që paguan shteti për periudhat
gjatë të cilave:
a. Individët kanë qenë përfitues të pagesave kalimtare apo pensioneve të
parakohshme për vjetërsi shërbimi;
b. individët kanë qenë përfitues të trajtimeve të veçanta;
c. individët kanë kryer shërbimin e detyrueshëm ushtarak;
d. individët kanë qenë përfitues të pagesës së papunësisë;
e. individët janë siguruar si të vetëpunësuar në bujqësi;
f. individët kanë qenë me satusin e kujdestarit të një personi para dhe
tetraplegjik;
g. gratë që kanë vazhduar studimet e larta me shkëputje nga puna.
Pagesa e kontributit të sigurimeve shoqërore, duhet të konceptohet si çelësi i
mekanizmit të sistemit të sigurimeve shoqërore. I konceptuar si një sistem kontributiv,
detyrimi për të paguar kontributin e sigurimeve shoqërore, vjen si një domosdoshmëri
për të siguruar vazhdimësinë e sistemit dhe qëndrueshmërinë financiare të tij. Në
kushtet e sotme të sistemit të sigurimeve shoqërore, megjithëse sistemi është
konceptuar si një sistem kontributiv i detyrueshëm, një pjesë e konsiderueshme e
personave pjesëmarrës në skemë, nuk paguajnë detyrimet e kontributit të sigurimeve
shoqërore në mënyrë të rregullt.
Grafiku nr. 6. Numri i kontribuesve gjatë viteve
Numri i kontribuesve pjesëmarrës në skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror
ka patur oshilacionet e veta, të ndikuara nga shumë faktorë, ku ndër më të
600000
620000
640000
660000
680000
700000
720000
740000
Viti 2007 Viti 2008 Viti 2009 Viti 2010 Viti 2011 Viti 2012 Viti 2013
Numri i kontribuesve gjate viteve
Kontribues
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
53.Mbledhja e Kontributeve. Prirjet, çështjete dhe problemet në Evropën Lindore dhe Qendrore –
Organizata ndërkombëtare e Punës
79
spikaturat është evazioni kontributiv, i cili është një fenomen që ka ndikuar
negativisht në skemë. Krahasuar me popullsinë në moshë aktive për punë, numri i
individëve që nuk janë të përfshirë në skemën e sigurimeve shoqërore është i
konsiderueshëm.
Ndikim negativ në numrin e kontribuesve në skemën e sigurimeve shoqërore ka patur
edhe niveli i lartë i papunësisë, si rezultat i së cilës individët të cilët janë kontribues
të mundshëm në skemën e sigurimit, për shkak të papunësisë mbeten jashtë skemës
së sigurimit të detyrueshëm, por mund të përfshihen si kontribues në skemën e
sigurimit vullnetar.
Sipas statistikave të INSTAT për vitin 2013, si dhe atyre të sigurimeve shoqërore,
vetëm 63.9 % e forcave aktive për punë janë pjesëmarrës në skemën e sigurimeve
shoqërore. Duke marrë në konsideratë edhe nivelin e papunësisë i cili sipas
shifrave të deklaruara nga INSTAT për vitin 2013 është në vlerën 15.6. % (për grup
moshën mbi 15 vjeç), konstatohet se evazioni kontributiv është një fenomen i cili
ndikon ndjeshëm në reduktimin e numrit të kontribuesve në skemën e sigurimeve
shoqërore.
Administrimi i kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe ajo çfarë është më e
rëndësishmja nxitja e pjesëmarrjes në skemën e sigurimeve shoqërore është një
element i rëndësishëm për një sistem të sigurimeve shoqërore. Pjesëmarrja në skemën
e sigurimeve shoqërore është e lidhur me besimin që krijohet tek sistemi i
pensioneve, tek aftësia e këtij sistemi për tu ofruar mbrojtje individëve të cilët janë
në moshë pensioni. Është më e lehtë dhe me kosto më të ulët të mbledhësh kontributet
e sigurimeve shoqërore nga një popullsi që i njeh përfitimet e mbrojtjes, sesa prej
atyre që nuk besojnë në aftësitë e qeverisë ose vendosmërinë për të mbajtur premtimet e
bëra. Përveç kësaj mënyrat e veprimit janë fokusuar drejt lidhjes më të ngushtë që
duhet të ekzistojë mes kontributeve dhe përfitimeve. Që të punësuarit të rrisin
besimin se kontributet e paguara sot, do të rezultojnë në një pension më të madh nesër,
ata duhet gjithashtu të perceptojnë që sistemi i pensioneve po mirëmenaxhohet – që
veprimtaritë e tij janë transparente, vendimmarrja është e drejtë, si dhe drejtimi i
sistemit është i fokusuar drejt të ardhmes (53).
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
80
KAPITULLI I KATËRT
SKEMAT SUPLEMENTARE
1. Skemat suplementare që administrohen nga sigurimet shoqërore.
Llojet e tyre.
Praktika mbarë botërore ka treguar dhe mbështetur faktin se mbrojtja shoqërore që ofron
skema e sigurimeve shoqërore nëpërmjet sistemit bazë të tij, atë të sigurimit të
detyrueshëm garanton një nivel minimal të ardhurash, i cili nuk plotëson tërësisht pritjen
e individëve. Kjo gjë është mjaft e dukshme tek individët me të ardhura relativisht të larta
gjatë punësimit të tyre, të cilët (për ato të cilëve e drejta për përfitimin e pensionit ishte
deri në datën 31 dhjetor 2014) në periudhën e gëzimit të pensionit përfituan pensione,
madhësia e të cilit nuk kalonte nivelin e dy pensioneve minimale, i cili ishte edhe
niveli maksimal i pensionit. Një situatë më e favorshme për këtë kategori të punësuarish
(me kontribute maksimale gjatë punësimit të tyre) paraqitet nga data 1 janar 2015. Në
ndihmë të kësaj skeme sigurimesh, vjen skema e sigurimit suplementar, e cila ka në
themel të filozofisë së saj rritjen e normës së zëvendësimit, i cili është një nga parametrat
e rëndësishëm për të matur dhe vlerësuar performancën e skemave të pensioneve.
Në të gjithë sistemet ku ato funksionojnë, roli i skemave suplementare konsiston në:
- Siguron një të ardhur shtesë përmbi përfitimet bazë të sigurimeve shoqërore;
- Përmirësojnë normat e zëvendësimit që realizon skema bazë;
- Mbajnë në parametra të caktuar standartin e jetesës.
Skemat e mirëfillta të përfitimeve suplementare në Shqipëri, filluan të funksiononin
me vendosjen e sistemit kontributiv kur filloi zbatimin ligji nr. 7703, datë 11.05.1993
“Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, në nenin 4 të të cilit është
parashikuar sigurimi shoqëror suplementar si pjesë e sistemit të sigurimeve shoqërore.
Skema e sigurimit suplementar përfshin disa kategori të caktuara punonjësish, të cilët
karakterizohen nga një status i veçantë për shkak të funksionit apo profesionit që ato
kryejnë. Në skemën e sigurimit suplementar, të cilat funksionojnë edhe si skema
kontributive suplementare, rendisim :
- Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e administratës shtetërore;
- Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e Forcave të Armatosura;
- Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e universiteteve, të shkollave të
larta të qendrës së studimeve albanologjike, Akademisë së shkencave..;
Ndërkohë që nën siglën e kësaj skeme administrohen edhe një sërë trajtimesh të veçanta
të cilat jepen për kategori të veçanta punonjësish, kryesisht për ato që kanë kryer punë
specifike që klasifikohen si punë të vështira, apo për individë të cilët kanë kryer
shërbime të veçanta ndaj vendit.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
81
Kështu sistemi i sigurimeve shoqërore administron :
- Trajtimin e veçantë për ish minatorët;
- Trajtimin e veçantë për ish punonjësit e ndërmarrjeve të industrisë ushtarake;
- Trajtimin e veçantë për ish pilotët;
- Trajtimin e veçantë për ish punonjësit e nëndetësesve;
- Pagesë për satusin e dëshmorit;
- Pagesë për invalidët e luftës;
- Pagesë për veteranët e luftës;
- Pagesë për familjet e pilotëve që humbin jetën në përmbushjen e detyrës së
fluturimit.
2. Përfitimet suplementare të lidhura me periudhat kontributive të sigurimit
suplementar:
2.1 Skema e sigurimeve shtetërore suplementare Kjo skemë mbulon me përfitime suplementare punonjësit e administratës shtetërore.
Ligji i cili rregullon marrëdhëniet në skemën e përfitimit suplementar, është ligji
nr. 8097, datë 21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave që
kryejnë funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit” i ndryshuar.
Sipas kësaj skeme përfitimi, të gjithë ish punonjësit apo punonjësit e administratës
shtetërore të cilët kanë qenë në funksione apo detyra të caktuara, pas datës 1 prill 1991
përfitojnë pensione suplementare të cilat llogariten në varësi të detyrës së kryer dhe
periudhës së shërbimit. Si periudhë shërbimi për efekt llogaritje të përfitimit
suplementar, pas datës 1 prill 1996 njihen periudha të vlefshme për efekt të
llogaritjes dhe caktimit të përfitimit suplementar vetëm ato periudha për të cilat është
bërë pagesa e kontributit të sigurimit suplementar në skemën e sigurimit suplementar, të
vërtetuara me vërtetimet përkatëse të degës së kontributeve.
Personat e përfshirë në skemën e sigurimit shtetëror suplementar, e kanë të lidhur
përfitimin e tyre në varësi të periudhës kontributive por edhe sipas detyrës që ato kanë
kryer gjatë karrierës së tyre profesionale.
Funksionet dhe detyrat janë ndarë në dy grupe dhe secili prej grupeve në nëndarjet e
tij, për të bërë të mundur përcaktimin e saktë të pozicionit dhe detyrës së kryer, me
qëllim llogaritjen e përfitimit suplementar.
Duhet thënë se masat e përfitimeve suplementare për personat që kryejnë funksione
kushtetuese llogariten mbi pagat referuese në momentin kur i lind e drejta për përfitim,
në varësi të periudhës kontributive në skemën e sigurimit suplementar. E vlerësuar në
aspektin e normës së zëvendësimit, skema e përfitimeve shtetërore suplementare e
përmbush më së miri këtë funksion për personat që klasifikohen në grupin e parë, gërma
a dhe b të tij. Në tjetër raport paraqitet situata për personat e grupit të dytë, gërma a,b,c
dhe d. Po t’i referohemi faktit se madhësia e kontributit që personat paguajnë në
skemën e sigurimit suplementar, e cila varion nga 4 % të pagës referuese për personat e
grupit të parë në 3 % dhe 2 % për personat e grupit të dytë, madhësia e përfitimit për të
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
82
dy grupet është e ndryshme, ndryshim i cili është në vlera të konsiderueshme. Kështu
për një periudhë 4 vjeçare të ushtrimit të një funksioni, për grupin e parë, gërma a,
madhësia e përfitimit është në vlerën 35 % të pagës referuese të të njëjtit funksion
në momentin e lindjes të së drejtës për përfitim, ndërsa për grupin e parë, gërma b,
30 % të pagës referuese të të njëjtit funksion në momentin e lindjes të së drejtës për
përfitim. Ndërkohë, që për individët që kanë kryer detyra në administratën shtetërore
që parashikohen në grupin e dytë, madhësia e përfitimit për të njëjtën periudhë të
ushtrimit të detyrës (4 vjeçare) është në vlera që luhaten nga 6 % të pagës referuese
për grupin e dytë gërma a, 5.2 % të pagës referuese për grupin e dytë gërma b dhe c,
si dhe 4 % të pagës referuese për grupin e dytë, gërma d. Ndryshimi në vlerat e
përfitimit është i lidhur ngushtësisht me funksionet e detyrat që kanë kryer. Dallimi që
ekziston në vlerat e kontributit suplementar dhe përfitimeve suplementare thekson
nivelin e lartë të subvencionit shtetëror për këtë skemë përfitimi.
Përveç madhësisë së ndryshme të përfitimit, për këtë kategori përfituesish edhe kushtet
të cilat duhet të plotësojnë individët për ta përfituar atë janë të ndryshme. Ky lloj
përfitimi, për personat e grupit të parë jepet pasi ato të kenë mbushur moshën 55 vjeç deri
nw datwn 31 dhjetor 2014 dhe 60 vjeç nga data 1 janar 2015, ose në rast të deklarimit
invalid nga KMCAP përpara kwtyre moshave. Ndryshe paraqitet situata lidhur me
kushtet e përfitimit për personat e grupit të dytë, të cilët vendosen në kushtet e përfitimit
pasi ato të arrijnë moshën e pensionit sipas ligjit nr. 7703, datë 11.5.1993 “Për sigurimet
shoqërore në Republikën e Shqipërisë” të ndryshuar. Përfitimi jepet në shtesë të pensionit
të pleqërisë. Madhësia e përfitimit për personat e grupit të parë është e një vlere të tillë,
shkalla e zëvendësimit e së cilës luhatet mes vlerave 50 – 60 %. Ndërkohë që me
arritjen e moshës për të përfituar pensionin e pleqërisë madhësia e të dy përfitimeve
(pension pleqërie + pension suplementar pleqërie) arrin vlera që kap shifrën 75 % të
pagës referuese. Në literaturën bashkëkohore një sistem sigurimesh shoqërore vlerësohet
i mirë kur shkalla e zëvendësimit arrin vlera mbi 45 %. Në këtë këndvështrim pensionet
suplementare e luajnë mjaft mirë rolin e tyre të mbrojtjes shoqërore dhe të ruajtjes së
nivelit të të ardhurave. Megjithë rolin mbrojtës që ka kjo skemë përfitimi, ajo është
e kufizuar vetëm tek një grup i caktuar individësh.
Duke u ndalur tek fakti se si bëhet përfshirja e individëve në skemën e sigurimit
dhe për rrjedhojë edhe të përfitimit suplementar, evidentohen mjaft elementë të cilët
kanë nevojë të rishikohen, nisur edhe nga fakti se çfarë statusi kanë individët e
përfshirë në skemën e sigurimit suplementar dhe pranë cilit institucion janë të
punësuar.
Ndryshimet që iu bënë ligjit nr. 8097, datë 21.03.1996 në vitin 2003 nxorrën jashtë
juridiksionit të tij disa institucione të rëndësishme shtetërore, nisur nga përcaktimi
dhe statusi që kishin këto institucione si jobuxhetore dhe të pavarura. Ndërkohë që
ndryshimet e bëra në ligj nuk u reflektuan në listën e miratuar bashkëlidhur
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
83
Vendimit të Këshillit të Ministrave duke krijuar kështu problematika në mënyrën e
implementimit të ligjit. Herë pas here lista bashkëlidhur Vendimit të Këshillit të
Ministrave e cila ka listuar grupin e funksioneve dhe detyrave në administratën
shtetërore pëson ndryshime, duke përfshirë pozicione të reja në administratën
shtetërore, të cilat bëhen objekt i mbulimit suplementar, njëkohësisht edhe
kontribues të skemës së sigurimit suplementar. Problematika e ndeshur në skemën e
sigurimit të detyrueshëm lidhur me mbajtjen e llogarive personale për ta bërë skemën
fleksibël dhe të matshme, evidentohet edhe në skemën e sigurimit suplementar, pasi
nuk është krijuar akoma një data base për personat e përfshirë në skemë, data base i
cili duhet të ketë një veprim interaktiv edhe me departamentin e administratës
publike. Nëpërmjet një ndërveprimi të tillë, skema e përfitimeve suplementare do të
menaxhohej sipas një standarti të ri, i cili do të kishte në fokus të veprimit të tij
unifikimin e mënyrës së trajtimit dhe administrimit të skemës së sigurimit dhe përfitimit
suplementar. Nevoja për një bashkëveprim të tillë vjen edhe si rezultat i specifikës
që ka kjo skemë lidhur me ndryshimin e masës së përfitimit. Përfitimet suplementare
sipas ligjit nr. 8097, datë 21.03.1996 kanë specifikë në mënyrën se si ndryshon masa e
përfitimit, ndryshe nga përfitimet e tjera. Ndërsa shumica e llojeve të përfitimeve që
parashikohen nga skema e sigurimeve shoqërore përfitojnë rritje në një masë të
caktuar e parashikuar në vendimet e Këshillit të Ministrave “Për rritjen e
pensioneve”, përfitimet suplementare rillogariten sa herë që ndryshon paga
referuese e pozicionit, sipas të cilit individët janë përfshirë në skemën e sigurimit
suplementar. Në situatën aktuale të administrimit të skemës së përfitimeve
suplementare, secili individ duhet të paraqesë vërtetimin e pagës referuese për
funksionin apo detyrën që ka kryer. Në momentin e parë të caktimit të përfitimit ky
është një veprim i pashmangshëm. Por, kur një përfitim i caktuar është objekt
rillogaritjeje për shkak të ndryshimit që pëson niveli i pagave në administratën
publike, paraqitja nga ana e individit e pagës së re të ndryshuar, për të bërë
rillogaritjen e masës së përfitimit, kthehet në një veprim që shpeshherë bëhet i
pamundur për individët e interesuar. Përveç arsyeve të tjera subjektive lidhur me këtë
fakt, rendisim edhe mungesën e informacionit që kanë individët për nevojën e
paraqitjes së një dokumentacioni të tillë, për të bërë rillogaritjen e përfitimit.
Në të tilla rrethana, vendosja e një bashkëveprimi të ndërsjellë mes Departamentit të
Administratës Publike dhe Institutit të Sigurimeve Shoqërore, për të bërë të mundur
njohjen në nivel institucional me ndryshimet në të gjitha nivelet e pagave të
funksioneve dhe detyrave që janë të përfshira në skemën e sigurimit suplementar, e bën
më atraktive skemën dhe e vendos në nivele menaxhimi që i përgjigjet edhe nivelit
të pjesëmarrësve në këtë skemë përfitimi.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
84
2.2 Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e Forcave të Armatosura;
Pjesë përbërëse e skemës së sigurimit suplementar janë edhe punonjësit e Forcave të
Armatosura. Në këtë kategori përfituesish, por njëkohësisht edhe pjesëmarrës në
skemën e sigurimit suplementar, bëjnë pjesë ish ushtarakët e Forcave të Armatosura,
ish punonjësit e Policisë së Shtetit, të Gardës së Republikës, të Shërbimit Informativ të
Shtetit, të Policisë së Burgjeve, të Policisë së Mbrojtjes nga Zjarri dhe të Shpëtimit, e të
Punonjësve të Kontrollit të Brendshëm. Kjo skemë sigurimi ka qenë shpeshherë në
qendër të diskutimeve të shumta lidhur me madhësinë e përfitimit dhe mënyrën se
si administrohet kjo skemë, madje për konstesimet e shumta që ka patur lidhur me
këtë problematikë diskutimesh, ndryshimet ligjore që janë miratuar, për një periudhë
gati 4 vjeçare, 2005 – 2009, nuk janë zbatuar. Përmendim këtu faktin që ligji nr. 9418,
datë 20.05.2005 “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të Forcave të
Armatosura të Republikës së Shqipërisë” megjithë diskutimet e shumta që pati, nuk u
zbatua në aplikimin e përfitimeve suplementare.
Aktet ligjore që kanë funksionuar në fushën e sigurimeve shoqërore suplementare për
ish punonjësit e Forcave të Armatosura kanë pësuar ndryshime të herëpashershme, të
cilat kanë aplikuar edhe mënyra të ndryshme të llogaritjes për kategori të caktuara
përfituesish.
Ligji nr. 8087, datë 13.03.1996 “Për sigurimin shoqëror suplementar të Ushtarakëve të
Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, i cili i shtriu efektet
financiare nga data 01.01.1999, kishte si qëllim të tij dhënien e përfitimeve
suplementare për të gjithë ish ushtarakët e shërbimit aktiv, si nga radhët e Forcave të
Armatosura ashtu edhe ato të Policisë së Shtetit, të cilët ishin shkëputur nga radhët e
shërbimit aktiv pas datës 03.07.1991, që është edhe data e hyrjes në uqi të ligjit nr.
7496, datë 03.7.1991 “Për statusin e ushtarakut”. Ky ligj përjashtonte nga llojet e
përfitimit të gjithë ushtarakët të cilët ishin shkëputur nga radhët e shërbimit aktiv para
datës 03.07.1991. Llojet e përfitimeve që parashikonte ky ligj, përfshinin një gamë të
tërë përfitimesh, duke filluar që nga paaftësia e përkohshme në punë deri tek pagesa
suplementare në rast vdekjeje. Element bazë dhe përcaktues për të gjitha përfitimet që
parashikonte ky ligj ishte paga referuese, e cila nënkuptonte pagën bazë për
funksionin dhe shpërblimi për gradën që kishte ushtaraku në çastin e daljes në rezervë.
Përfitimi i cili ka qenë objekt i diskutimeve dhe debateve të shumta, madje edhe
object për ndërmarrjen e iniciativave ligjore, ka qenë ai i pensionit të parakohshëm
për vjetërsi shërbimi dhe kryesisht mënyra e llogaritjes së masës së pensionit dhe
tavani i përfitimit.
Përcaktimet ligjore të cilat kanë në themel të tyre mënyrën se si do të bëhet
llogaritja dhe caktimi i përfitimit, shpeshherë bëhen shkak për debate dhe diskutime
të ndryshme, për të cilat mungesa e një qëndrimi përfundimtar dhe jounifikues, ka
sjellë jo pak probleme në mënyrën e trajtimit të fenomeneve, por edhe të menaxhimit
të fondeve publike.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
85
Çdo përfitim i dhënë nën siglën e sigurimeve shoqërore, në filozofinë e tij ka si
qëllim që të ofrojë mbulime në rastin e pakësimit të të ardhurave, por gjithnjë brenda
disa parametrave të caktuar.
Paqartësitë dhe keqinterpretimet e bëra lidhur me masën e përfitimit të pensionit të
parakohshëm për vjetërsi shërbimi, në shumicën e praktikave, janë bërë shkak për
zgjidhjen në rrugë gjyqësore të problemit. Praktika e ndjekur, ka bërë që në mjaft
raste të paguhen përfitime në vlera që kanë tejkaluar masat e përfitimit të
përcaktuara në aktet ligjore.
Në të tilla situata, ndërhyrjet e duhura në kohë për rregullimet në aktet ligjore dhe
nënligjore, do të bënin qartësimin dhe saktësimin e mënyrës së trajtimit të rasteve
të paparashikuara në dispozitat ligjore.
Ligji nr. 8661, datë 18.09.2000 “Për sigurimin shoqëror suplementar të policisë së
shtetit”, ofronte mbrojtje të gjithë ish punonjësve të policisë së shtetit, në rastet e
ndërprerjes së karrierës së tyre për arsye të parashikuara në ligj. Sipas këtij ligji,
efektet financiae të të cilit filluan nga data 01.06.2005 krijonte hapësira ligjore për tu
paguar ish punonjësve të policisë së shtetit përfitime të cilat ofronin një shkallë
zëvendësimi të të ardhurave në vlera që luhateshin nga 50 % - 75 % të pagave të
tyre. Kryesisht kjo shkallë zëvendësimi ishte për pensionet e parakohshëm për
vjetërsi shërbimi.
Ndryshimi i dukshëm që u krijua në aplikimin e dy ligjeve të ndryshme për ish
punonjësit e shërbimit aktiv, e cila u reflektua në masa të ndryshme përfitimi, krijoi
kushtet për rishikimin e akteve ligjore që u ofronin mbrojtje ish ushtarakëve të
shërbimit aktiv.
Me miratimin e ligjir nr. 10142, datë 15.05.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar
të ish ushtarakëve të Forcave të Armatosura në Republikën e Shqipërisë”, u krijua një
paketë ligjore unike për trajtimin e të gjithë ish ushtarakëve të shërbimit aktiv, duke
përfshirë në trajtim edhe ish punonjësit e Policisë së Burgjeve, të Policisë së
Mbrojtjes nga Zjarri dhe të Shpëtimit, si dhe të punonjësve të Kontrollit të Brendshëm.
U përfshinë për herë të parë si kontigjent përfitues të gjithë ish ushtarakët
pavarësisht datës së shkëputjes së marrëdhënieve nga shërbimi aktiv.
Me ligjin nr. 10142, datë 15.05.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve
të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, i cili i shtriu
efektet e tij financiare nga data 01.07.2009, mënyra e llogaritjes së pensionit të
parakohshëm për vjetërsi shërbimi i cili është nga llojet e përfitimit që ka peshën
më të madhe në skemën e përfitimeve suplementare, pësoi ndryshime, si nga ana
cilësore ashtu edhe sasiore. Përveç kësaj, ky ligj shfuqizoi edhe aktet e tjera të
mëparshme, sipas të cilave trajtoheshin ish punonjësit e sherbimit aktiv, pra ligjin nr.
8087, datë 13.03.1996, si dhe ligjin nr. 8661, datë 18.9.2000.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
86
Për përfitimin e pensionit të parakohshëm për vjetërsi shërbimi, ish ushtaraku duhet
të plotësojë kushtet e mëposhtme:
Burri Gruaja
Periudha e shërbimit 15 vite 12 vite
Mosha 47 vjeç 42 vjeç
PP = Paga neto mes. Ref. x Vite sherbimi x 1, 5 %
Pensioni i parakohshëm nuk mund të caktohet më pak se pensioni minimal i pleqërisë në
shkallë vendi, por duke hequr tavanin e sipërm, i cili sipas akteve të mëparshme ishte
pensioni maksimal i pleqërisë në shkallë vendi.
Çdo vit i shërbimit aktiv i kryer nga individi si ish pjesëtar i Forcave të Armatosura,
ish punonjës i Policisë së Shtetit, të Gardës së Republikës, të Shërbimit Informativ të
Shtetit, të Policisë së Burgjeve, të Policisë së Mbrojtjes nga Zjarri dhe të Shpëtimit, e të
Kontrollit të Brendshëm, vlerësohet në masën 1,5 % të pagës neto mestare referuese.
Ndryshimi nga aktet e tjera të mëparshme, në mënyrën e llogaritjes së masës së
pensionit të parakohshëm për vjetërsi shërbimi, erdhi edhe si rezultat i përfshirjes për
herë të parë në llogaritjen e masës së përfitimit të pensionit të parakohshëm për vjetërsi
shërbimi, të konceptit pagë neto mesatare referuese. Si element i ri në vlerësimin e
pensionit të parakohshëm për vjetërsi shërbimi, tashmë ka krijuar mundësinë për
përcaktimin e saktë dhe të drejtë të përfitimit të pensionit të parakohshëm për vjetërsi
shërbimi. Vlerësohet si e drejtë, pasi në ndryshim nga aktet e mëparshme ligjore kur
për llogaritjen e përfitimit merrej për bazë paga referuese e muajit të fundit të
shërbimit, paga neto mesatare referuese bën një vlerësim të të ardhurave që ka
përfituar ish ushtaraku gjatë gjithë karrierës së tij ushtarake, me të gjithë uljet dhe
ngritjet e tij.
Bën përjashtim këtu trajtimi i rasteve të përfitimit të pensioneve familjare për ish
ushtarakët e vrarë në krye të detyrës, për të cilët për llogaritjen e përfitimit merret për
bazë paga neto referuese e muajit të fundit.
Përveç unifikimit që i bëri trajtimit të përfitimeve për të gjithë ish punonjësit e shërbimit
aktiv, zbatimi i ligjit nr. 10142, datë 15.5.2009, për shkak të rillogaritjes të të gjitha
përfitimeve, me efekte nga data 01.07.2009 e në vazhdim, krijoi jo pak pasoja për
buxhetet familjare të ish ushtarakëve.
Ndryshimi i mënyrës së llogaritjes së përfitimit kryesisht të atij të pensionit të
parakohshëm për vjetërsi shërbimi, vlerësoi përfituesit debitorë, në më të shumtën e
rasteve, duke ndikuar ndjeshëm në të ardhurat familjare.
Efektet e këtij fenomeni vazhdojnë të ndjehen edhe në përfitimet aktule, për shkak
se dokumentacioni (vërtetimi për periudhën e shërbimit dhe vërtetimi për pagën neto
mestare referuese) që duhet të dërgohet nga institucioni nga i cili ish punonjësi i
shërbimit aktiv ka dalë në lirim, në Drejtoritë Rajonale të Sigurimeve Shoqërore ku
përfituesit kanë dosjen e tyre të përfitimit, vjen me mjaft vonesë, gjë që ndikon
edhe në shtimin e masës debitore tek përfituesit, por edhe dëmtimin e fondeve
buxhetore të përdorura për këtë skemë përfitimi.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
87
2.3 Skema e sigurimit suplementar për punonjësit e universiteteve, të
shkollave të larta të qendrës së studimeve albanologjike, Akademisë së
shkencave..;
Për një periudhë të gjatë, elita universitare, profesorati dhe akademikët, megjithë
veprimtarinë e tyre krijuese dhe shkencore në fusha të ndryshme të shkencës dhe jetës
akademike, për të cilët u vlerësuan me tituj shkencorë nga Komisionet e Kualifikimit
Shkencor, nuk morën vlerësimin material në periudhën e pensionit. Miratimi i ligjit
nr. 10139, datë 15.05.2009 u dha të drejtën e përfitimeve suplementare punonjësve të
fushës akademike të cilët për shkak të veprimtarisë së tyre shkencore kishin fituar
titullin shkencor “Profesor”, “Profesor i Asociuar”, “Drejtues Kërkimesh” apo
“Mjeshtër Kërkimesh”. Njohja e titujve shkencorë bëhet sipas vendimit të
Komisionit të Vlerësimit të Titujve Akademikë të Ministrisë së Arsimit.
Sipas kësaj pakete të miratuar, punonjësve të universiteteve, të shkollave të larta, të
Qendrës së Studimeve Albanologjike, të Akademisë së Shkencave u jepet e drejta të
përfitojnë përfitime suplementare mbi ato të përfituara nga ligji bazë për sigurimet
shoqërore.
Përfitimet sipas këtij ligji janë të lidhura ngushtësisht me periudhat e ushtrimit të
titujve të mësipërm, pra të titullit “Profesor”, “Profesor i Asociuar”, “Drejtues
Kërkimesh” dhe “Mjeshtër Kërkimesh”. Përveç njohjes që i është bërë periudhave
të ushtrimit të titullit deri në hyrjen në fuqi të ligjit, kjo skemë përfitimesh për
vazhdimësinë e saj është konceptuar si një skemë kontributive suplementare.
Punonjësit e institucioneve arsimore, subjekte të ligjit, nga data 01.01.2010 janë të
detyruar të paguajnë kontributet e sigurimit suplementar në vlera nga 3.5 % të pagës
bruto mujore për të punësuarit në institutcione publike dhe 7 % të pagës bruto mujore
për të punësuarit në institucione jopublike.
Përfitimet suplementare jepen për dy kategori përfituesish:
- Grupi i parë, i cili përfshin “Profesorët” dhe “Drejtuesit e Këkrimeve”;
- Grupi i dytë, i cili përfshin “Profesorët e Asociuar” dhe “Mjeshtërit e
Kërkimeve”.
Vlerësimi i masës së përftimit bëhet mbi periudhat e ushtrimit të titullit, si dhe për
periudhën pas hyrjes në fuqi të ligjit, pra pas datës 01.01.2010 mbi periudhat
kontributive në skemën e sigurimit suplementar.
Ndarja që bëhet mes personave kontribues në skemën e sigurimit suplementar dhe
atyre jo kontribues është e reflektuar edhe në masën e përfitimit.
Një vit i ushtrimit të titullit “Profesor” dhe “Drejtues Kërkimesh” vlerësohet në
momentin e plotësimit të kushteve për pension pleqërie, me 1,3 % të pagës referuese
që ka i njëjti pozicion në momentin e lindjes të së drejtës për pension, ndërkohë që
një vit i ushtrimit të titullit “Profesor i Asociuar” dhe “Mjeshtër Kërkimesh” vlerësohet
me 1,1 % të pagës referuese të momentit të lindjes të së drejtës.
Ndërsa vlerësimi i periudhave të ushtrimit të titullit është i njëjtë si për individët që
kanë kontribuar në skemën e sigurimit suplementar ashtu edhe për ato që nuk janë
kontribues në skemë, ndryshimi mes dy kategorive të përfituesve ekziston tek limiti i
madhësisë së përfitimit suplementar.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
88
Për individët të cilët nuk kanë periudha kontributive, shuma e pensionit suplementar
nuk mund të jetë më e madhe se 50 % e pensionit të pleqërisë që përfitojnë sipas ligjit
nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, ndërsa
për individët të cilët janë kontribues në skemën e përfitimit suplementar është vendosur
si përfitim limit që shuma e pensionit suplementar plus shumën e pensionit që
përfiton sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e
Shqipërisë” të mos i kalojë nivelin e katër pensioneve bazë (deri në 31 dhjetor
2014).
Implementimi në praktikë i një pakete te re ligjore lidhur me përfitimet në fushën e
sigurimeve shoqërore shpeshherë është ndeshur me pikëpyetje të ndryshme lidhur
me rastet e trajtimit të çështjeve të përfitimeve.
Në situatën aktuale kur në tregun shqiptar të arsimit të lartë operojnë një numër i
konsiderueshëm shkollash jo publike të arsimit të lartë, në ligjin për përfitimet
suplementare të punonjësve të universiteteve nuk janë të përcaktuara qartë disa
marrëdhënie që lindin gjatë zbatimit të tij.
Është përcaktuar niveli i madhësisë së kontributit që duhet të paguajnë punonjësit e
universiteteve, sipas sektorëve publik dhe jopublik. Por, nuk është bërë një përcaktim
i qartë lidhur me disa pyetje që dalin kryesisht nga marrëdhëniet e punësimit në
shkollat e larta të individëve, të cilët bëhen subjekt përfitimi nga ligji për përfitimet
suplementare.
Në shkollat jopublike të arsimit të lartë janë të punësuar edhe individë në moshë
pensioni, të cilët, lidhur me marrëdhënien e punës që kanë janë të detyruar të paguajnë
kontributin e sigurimeve shoqërore. Sipas paketës së përfitimeve suplementare, gjatë
zbatimit në praktikë të saj, kanë dalë disa probleme të cilat kërkojnë shpjegimet e
duhura.
- Punonjësit e shkollave të larta, që mbajnë titujt për të cilët u lind e drejta e
përfitimit të pensionit suplementar, pas plotësimit të kushteve për pension të
plotë dhe duke qenë përfitues të tij, punësohen në shkollat jopublike të arsimit
të lartë. Për këto punonjës, nuk është e qartë si do të veprohet lidhur me
pagesën e kontributit të sigurimit suplementar, ndërsa janë të siguruar në
skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror.
- Në institucionet e arsimit të lartë, jo publik, janë të punësuar edhe qytetarë të
huaj të cilët mbajnë titujt akademikë. Nga ana e institucioneve të arsimit të lartë
pagesa e kontributeve suplementare dhe njëkohësisht pagesa e përfitimeve
suplementare për punonjësit që nuk janë shtetas shqiptarë, nuk përbën detyrim
por edhe nuk mund të përjashtohet si praktikë.
- Institucionet e arsimit të lartë jopublik, të cilët janë subjekt i ligjit, duhet të
listohen nga Ministria e Arsimit dhe të miratohen me Vendim të Këshillit të
Ministrave, me qëllim që bashkëveprimi me strukturat e sigurimeve shoqërore
të jetë në në rrugë institucionale.
- Në Institucionet e arsimit të lartë jopublik ka paqartësi lidhur me pagat mbi të
cilat do të paguhet kontributi i sigurimit suplementar, meqenëse në shumë prej
tyre pagat e profesorëve e tejkalojnë kufirin e sipërm tëp agave të profesorëve
në institucionet publike.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
89
Edhe për këtë skemë përfitimi, krijimi i një data dase për të gjithë kontribuesit në
skemën e sigurimit suplementar, e ndarë kjo sipas subjekteve publike dhe jopublike do
të shërbente për për të bërë një parashikim të detajuar të skemës si dhe për
parametrat financiarë të skemës së përfitimeve suplementare.
3. Trajtimet financiare dhe pagesat e tjera suplementare jo kontributive
Skema e sigurimeve suplementare përveç skemës së përfitimeve të cilat janë
pjesëmarrëse në skemën e sigurimit suplementar, trajton edhe një sërë përfitimesh të tjera
që njihen ndryshe edhe si trajtime të veçanta apo pagesa për inidvidë me një status të
caktuar.
3.1 Trajtimi i veçantë i punonjësve të nëntokës
Puna e minatorit të nëntokës është konsideruar dhe trajtuar si ndër punët më të
vështira ndër të gjitha kategoritë e tjera të punës. Edhe në ligjin për sigurimet
shoqërore, punonjësit e nëntokës kanë përfituar një trajtim ndryshe nga punonjësit
e profesioneve të tjera, duke u vendosur në kushtet e përfitimit të pensionit në
mosha më të hershme, por edhe me kushte kualifikuese që kanë lidhje me
periudhën e sigurimit, më të favorshme. Paketa e sigurimeve shoqërore njeh në
praktikën e saj edhe pensionet e parakohshme që kanë përfituar ish punonjësit e
nëntokës, përkundrejt plotësimit të disa kushteve kualifikuese.
Përveç rasteve kur përfitimet janë të parashikuara në ligjin për sigurimet shoqërore,
Ligji nr 8685, datë 09.11.2000 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë punuar
në miniera, në nëntokë” u ka njohur të drejtën ish punonjësve të nëntokës, të
përfitojnë sipas një pakete të financuar plotësisht nga buxheti i shtetit. Sipas kësaj
pakete, të gjithë ish punonjësit e nëntokës, në të cilën u përfshinë ato të minierave, të
ndërmarrjeve të ndërtim minierave si dhe ato të gjeologjisë, të cilët kishin një periudhë
të përgjithshme sigurimi 23 vite, nga të cilat jo më pak se gjysma e kësaj periudhe të
ishte punë në nëntokë, përfiton një trajtim të veçantë. Në momentin kur kjo paketë
ligjore u miratua, shumë pyetje lidhur me këtë paketë përfitimi nuk ishin të qarta,
për arsye të mospërcaktimit të qartë të disa piketave që bënin të mundur
funksionimin e saj. Deri në vitin 2005 kur u bënë ndryshime në ligjin nr. 8685,
datë 09.11.2000, pagesa e përfitimit të trajtimit të veçantë për ish punonjëist e nëntokës,
mbeti në të njëjtat nivele me momentin e lindjes të së drejtës për përfitim dhe nuk ishte
parashikuar që të përfitonte rritje në masën e përfitimit. Me ndryshimet që iu bënë
ligjit nr. 8685, datë 09.11.2000 u parashikua që masa e përfitimit të trajtimit të veçantë
për ish punonjësit e nëntokës të përfitonte rritje në masën e saj, sa herë të rriteshin
masat e përfitimit të pensioneve të pleqërisë. Gjithashtu u parashikua që periudha e
përfitimit të trajtimit të veçantë për ish punonjësit e nëntokës njihet periudhë sigurimi për
efekt përfitimi të pensionit të pleqërisë dhe kontributet e sigurimeve shoqërore
paguhen nga buxheti i shtetit për gjithë kohën e përfitimit të trajtimit të veçantë.
Në rastet e punësimit pagesa e përfitimit të trajtimit të veçantë do të ndërpritet.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
90
Analiza që i është bërë kësaj pakete ligjore lidhur me kushtet e miratimit të saj ka
nxjerrë në pah faktin që përveç tendencës për përfshirjen në trajtim të kësaj shtrese
popullsie, si një paketë e mbrojtjes sociale, janë evidentuar edhe elemente të
përfshirjes për arsye elektorale, duke i dhënë kështu mundësinë një shtrese të
caktuar të marrin një përfitim mujor.
Mënyra se si është aplikuar kjo paketë përfitimesh, në periudha të mëvonshme të
auditimit të saj ka nxjerrë në pah një sërë mangësish, të cilat janë të lidhura
pikërisht me atë çfarë përmenda më sipër, miratimi i kësaj skeme për arsye elektorale,
në prag të zgjedhjeve elektorale të vitit 2001, si dhe aktorët që u përfshinë në
përgatitjen e dokumentacionit që bëri të mundur caktimin e përfitimit të trajtimit të
veçantë.
3.2 Trajtimi i veçantë për ish punonjësit e ndërmarrjeve të industrisë
ushtarake.
Industria ushtarake në Shqipëri ka qenë një ndër industritë, zhvillimi i të cilës është
kushtëzuar nga statusi që kishte Shqipëria, si një vend i izoluar. Në disa zona të
Shqipërisë në periudhën e diktaturës ishin ngritur uzina të prodhimit të armëve,
municioneve dhe lëndëve plasëse. Ndryshimi i sistemeve, ndër të tjera solli për
pasojë edhe mbylljen apo reduktimin e kapaciteteve të këtyre uzinave, si rezultat i të
cilave një numër i konsiderueshëm punonjësish dolën të papunë. Mosha e re e
punonjësve të dalë të papunë nuk i lejonte atyre të vendoseshin në kushtet e përfitimit
nga skema e sigurimeve shoqërore.
Miratimi i ligjit nr 9179, datë 29.1.2004 “Për një trajtim të veçantë financiar të
punonjësve që kanë punuar në disa ndërmarrje të industrisë ushtarake” u njohu ish
punonjësve të industrisë ushtarake të drejtën e përfitimit të një trajtimi të veçantë.
Trajtimet e veçanta në filozofinë e tyre kanë për qëllim të ofrojnë mbrojtje sociale
individëve që mbesin pa të ardhura për shkak të pamundësisë së ushtrimit të
profesionit të tyre. Shuma e përfitimit sipas këtij trajtimi varion në vlerën 70 % të
bazës mesatare të vlerësueshme, por jo më shumë se pensioni maksimal i pleqërisë për
periudhën. Për përfitimin e këtij trajtimi konsiderohen punonjës të industrisë ushtarake
ish punonjësit e :
- Kombinatit Mekanik në Poliçan;
- Uzinës së Lëndëve Plasëse në Mjekës;
- Uzinës Mekanike dhe Uzinës së Pilave në Gramsh;
- Uzinës së Riparimit të Avioneve në Kuçovë;
Kushtet kualifikuese për ish punonjësit e industrisë ushtarake të cilët kanë përfituar
trajtimin e veçantë janë përcaktuar sipas gjinisë së personit:
Gratë Burrat
Periudhë pune ose gatishmërie ≥ 15 ≥ 18
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
91
Periudhë sigurimi ≥ 18 ≥ 23
Një element tjetër i rëndësishëm për përfitimin e trajtimit, ishte se kushtëzohej me
qënien në marrëdhënie pune në datën 31.12.2002, ose në këtë datë të ishin duke u
trajtuar sipas VKM – së nr. 389, datë 08.08.2002 dhe sipas VKM- së nr. 695, datë
27.12.2002. Trajtimi sipas këtyre VKM - ve konsistonte në pagesën që u bëhej
punonjësve të kësaj kategorie për shkak të daljes të papunë të tyre. Përveç kësaj, një
element tjetër i rëndësishëm për përfitimin e këtij trajtimi ishte ushtrimi i kërkesës për
përfitim, si datë limit për të cilën ishte caktuar data 30.09.2004. Në disa raste,
megjithëse individët plotësonin kushtet kualifikuese për përfitimin e trajtimit,
mosparaqitja në afat e kërkesës i përjashtoi ato nga e drejta e përfitimit.
Trajtimi i veçantë për ish punonjësit e industrisë ushtarake përfitohet nga individët deri
në plotësimin e kushteve për pension pleqërie, apo deri në momentin kur ato fillojnë
një aktivitet si rezultat i të cilit përfitojnë të ardhura nga veprimtaria ekonomike. Bëhet
përjashtim vetëm për rastet kur individët ushtrojnë veprimtari ekonomike si të
vetëpunësuar në bujqësi. E gjithë periudha e trajtimit të veçantë njihet periudhë
sigurimi për efekt të përfitimit të pensionit të pleqërisë. Kontributet e sigurimeve
shoqërore për gjithë për periudhën e trajtimit të veçantë përballohen nga buxheti i
shtetit dhe llogariten në nivelin minimal të pagës për efekt të pagesës së kontributit.
3.3 Trajtimi i veçantë për ish pilotët në pension
Shkalla e vështirësisë me të cilën janë përballur gjatë kryerjes së punës së tyre, si dhe
kushtet e ushtrimit të profesionit, përveç se i ka njohur të drejtën ish pilotëve për të
përfituar pension pleqërie në kushte kualifikuese më të favorshme, i ka dhënë të drejtën
e një përftimi suplementar në shtesë të pensionit të pleqërisë që përftojnë sipas ligjit
nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” i
ndryshuar.
Ligji nr. 9128, datë 29.07.2003 “Për një trajtim të veçantë financiar të pilotëve
fluturues, në pension” u dha mundësinë ish pilotëve dhe teknikëve, të përfitonin të
ardhura shtesë. Sipas këtij ligji, në varësi të periudhës së fluturimit me avionë reaktivë
apo me helikë, u bë edhe përcaktimi i shumës së përfitimit të trajtimit të veçantë.
Shumat e përfitimit sipas këtij trajtimi variojnë nga 25 % të pagës referuese deri në 50
% të pagës referuese në momentin e lindjes të së drejtës për përfitim.
Në vlerën 50 % të pagës referuese llogaritet trajtimi
që i takon individëve që plotësojnë kushtet:
Me avionë reaktivë Me avionë me helikë
Vitet kalendarike të fluturimit ≥ 12.5 vite ≥ 16.5 vite
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
92
Në vlerën 35 % të pagës referuese llogaritet trajtimi
që i takon individëve që plotësojnë kushtet:
Me avionë reaktivë Me avionë me helikë
Vitet kalendarike të fluturimit ≥ 8.5 vite ≥ 12.5 vite
Ndërsa për stafin tjetër ndihmës, të cilët kanë kryer funksione të tjera jo si pilotë,
funksione të cilat janë të përcaktuara qartazi në ligjin përkatës, por që kanë jo më pak se
15 vite periudhë shërbimi, llogaritja bëhet në vlerën 25 % të pagës referuese të
momentit të lindjes të së drejtës.
Shuma e përfitimit sipas këtij trajtimi së bashku me shumën e përfitimit të pensionit
sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e
Shqipërisë” nuk e kalon limitin e vlerës prej 50 % të pagës referuese të momentit të
lindjes të së drejtës për përfitim.
Si efektivë të Forcave të Armatosura, individëve që u lind e drejta për përfitim sipas
këtij ligji mund t’i lindë njëkohësisht edhe e drejta e përfitimit sipas ligjit nr. 10142,
datë 15.5.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të Forcave të
Armatosura të Republikës së Shqipërisë’, por në asnjë rast ato nuk mund të përfitojnë
nga të dy ligjet. Në këtë rast ish ushtarakët do të zgjedhin përfitimin më të favorshëm.
Nisur nga mënyra e llogaritjes dhe limitet e shumave të përfitimit që kanë referenca të
ndryshme, përfitimi i trajtimit të veçantë, për ish pilotët, në shtesë të pensionit të
pleqërisë ka rezultuar më i favorshëm për ta. Në këto raste shkalla e zëvendësimit nga
të dy përfitimet është në vlera që e justifikojnë mjaft mirë rolin e tyre.
3.4 Trajtimi i veçantë për ish efektivët lundrues të Forcave detare në
pension.
Në të njëjtat kushte si për ish efektivët e forcave ajrore, edhe për kategorinë e
punonjësve të nëndetëseve është parashikuar që t’u akordohet një trajtim financiar në
shtesë të pensionit të pleqërisë.
Ligji nr. 9361, datë 24.03.2005 “Për një trajtim të veçantë financiar të efektivave, oficerë
dhe nënoficerë lundrues, të nëndetëseve dhe polumbarëve të Forcave Detare, në
pension”, krijoi hapësirat për mbështetje financiare suplementare për ish efektivët e
nendetëseve dhe polumbarëve në momentin kur ato plotësonin kushtet për pension
pleqërie, kur të ardhurat reduktohen për shkak të ndërprerjes së veprimtarisë
ekonomike.
Kushtet e përfitimit të trajtimit të veçantë financiar për ish efektivët e forcave detare
janë të lidhura ngushtësisht me kushtet kualifikuese të secilit përfitues, por edhe me
momentin e lindjes të së drejtës për pension pleqërie.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
93
Për të përfituar trajtimin e veçantë financiar, individët duhet të plotësojnë disa kritere
në funksion të të cilave përcaktohet edhe masa e përfitimit.
Shuma e përfitimit 50 % 30 % 20 %
Vite kalendarike të
shërbimit
≥ 12.5 vite ≥ 10 vite ≥ 7 vite
Edhe për këtë trajtim financiar shuma e përfitimit sipas këtij ligji së bashku me
përfitimin që merr sipas ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në
Republikën e Shqipërisë” nuk mund të kalojë vlerën prej 50 % të pagës referuese që
ka oficeri në momentin e lindjes të së drejtës për përfitim.
Duke qenë se individëve, ish efektivë të forcave detare, i lind e drejta e përfitimit
edhe sipas ligjit nr. 10142, datë 15.05.2009, ato mund të zgjedhin mes trajtimit
financiar dhe pensionit suplementar të pleqërisë, cili të jetë më i favorshmi. Në të
gjitha rastet, individët kanë zgjedhur trajtimin financiar, meqenëse kufizimi nga sipër i
shumave të përfitimit ka si referencë pagën referuese dhe jo pensionin e pleqërisë
siç është përcaktuar tek ligji nr. 10142, datë 15.05.2009.
3.5 Pagesa për statusin “Dëshmor i Atdheut”
Në kohë dhe periudha të ndryshme të historisë, të gjitha vendet kanë vlerësuar rolin
dhe veprimtarinë e individëve, të cilët kanë dhënë apo japin jetën e tyre në mbrojtje të
interesave të kombit.
Në shenjë nderimi dhe mirënjohje për veprën sublime të tyre, shteti i ka nderuar me
titullin “Dëshmor i Atdheut”. Për njohjen e një statusi të tillë, Komisioni i krijuar për
këtë qëllim i referohet disa kritereve të përcaktuara në ligj. Ndërkohë që për familjet e
tyre, janë njohur disa të drejta në vlerë monetare në formën e një pagese shtesë
mujore. Pagesa e dhënë është një simbolikë në nderim të familjeve të dëshmorëve.
Ligji nr. 8607, datë 27.04.2000 “Statusi i “Dëshmorit të Atdheut”” në periudhën e parë të
implementimit të ligjit kishte një diapazon më të gjerë të përfituesve duke përfshirë si
kategori përfituese, edhe rradhën e dytë të trashëgimtarëve ligjorë. Ndyshimet që iu
bënë ligjit në vitin 2006, reduktuan diapazonin e përfituesve, duke përcaktuar si
përfitues të mundshëm rrethin e familjarëve të dëshmorit në të cilin u përfshinë,
bashkëshorti/bashkëshortja e dëshmorit, fëmijët nën 18 vjeç ose deri në 25 vjeç në
rastin kur ato vazhdojnë studimet, prindërit bashkëjetues ose personat në kujdestari.
Element përcaktues për të vërtetuar lidhjen që ekziston mes dëshmorit dhe personave
përfitues, është çertifikata e gejndjes familjare në çastin e vdekjes së dëshmorit.
Pagesa e përcaktuar në vlerën prej 5000 lekë në muaj, është një pagesë fikse e cila
nuk trajtohet si përfitimet e tjera. Kjo pagesë nuk përfiton rritje në vlerën e saj, sa
herë që rriten përfitimet e tjera sipas ligjit për sigurimet shoqërore apo përfitimet
suplementare. Masa e shpërblimit mujor, ka mbetur në vlerën e dhënë prej 5 000
lekësh që nga data 01.01.2002, që është data e shtrirjes së efekteve financiare të ligjit
nr. 8607, datë 27.04.2000. Një vlerë e tillë nuk i përgjigjet në kohë efekteve që ka
dhënë ndryshimi në politikat monetare.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
94
Karakteristikë e kësaj pagese është se numri i përfituesve pas vitit 2006 ka ardhur në
rënie për shkak të ndryshimeve që iu bënë ligjit. Kur në rrethin e familjarëve nuk
mbetet asnjë person që të plotësojë kushtet e përfitimit, shpërblimi mujor ndërpritet.
3.6 Pagesë për invalidët e luftës kundër pushtuesve nazifashistë të
popullit shqiptar.
Individë me status të veçantë, janë vlerësuar edhe personat të cilët janë vlerësuar
invalidë si rezultat i plagëve apo gjymtimeve të marra në luftë apo në kampet e
përqendrimit.
Ligji nr. 7663, datë 20.01.1993 “Për statusin e invalidëve të luftës kundër pushtuesve
nazifashistë të popullit shqiptar”, përveç të drejtave që iu njohën në disa shërbime të
tjera, iu njoh e drejta për përfitime shtesë mbi ato që jepen nga ligji për sigurimet
shoqërore. Në varësi të grupit të invaliditetit i cili është përcaktuar me vendim të
KMCAP – it, masa e shpërblimit për invalidët e luftës, me hyrjen në fuqi të ligjit ka
qenë:
- Për grupin e parë të invaliditetit …………… 4000 lekë
- Për grupin e dytë të invaliditetit …………….. 3500 lekë
- Për grupin e tretë të invaliditetit ……………. 3000 lekë
- Për grupin e katërt të invaliditetit …………… 2500 lekë
Shumat fillestare të caktuara, kanë qenë objekt i rritjeve në masat e tyre, sa herë që
janë rritur pensionet e dhëna sipas ligjit për sigurimet shoqërore, madje ky lloj
përfitimi është përfshirë në vendimet e këshillit të ministrave që ka parashikuar rritjen
e pensioneve, si dhe shpeshherë në vlera të diferencuara.
Vlerësimi i invalidëve të luftës është bërë nga Komisionet Mjekësore të Caktimit të
Aftësisë për Punë.
Duke patur parasysh shtrirjen në kohë të këtij ligji, vlerësimi invalid lufte nga
Komisioni Ekspertizës Mjekoligjore, me përcaktimet që u bënë në VKM nr. 332, datë
29.05.2003, u konsiderua i mbyllur.
Numri i invividëve që përfitojnë pagesën e invaliditetit të luftës, është reduktuar dhe
për arsye të moshës së madhe të përfituesve po tkurret gjithnjë e më shumë.
3.7 Pagesë për veteranët e luftës kundër pushtuesve nazifashistë të
popullit shqiptar.
Për kontributin e dhënë në luftën nacional çlirimtare, Komisioni Qendror i Statusit të
Veteranit të Luftës, mbi bazën e dokumentacionit të paraqitur dhe sipas kritereve të
përcaktuara ka njohur statusin e veteranit të luftës një numri të konsiderueshëm
qytetarësh shqiptarë. Ligji nr. 7874, datë 17.11.1994 “Për statusin e veteranit të luftës
antifashiste nacionalçlirimtare të popullit shqiptar” përcaktoi kriteret të cilave do tu
referohej Komisioni Qendror i Statusit të Veteranit të Luftës për dhënien e statusit.
Ofrimi i një pakete mbrojtjeje për ish pjesëmarrësit në luftëra është një praktikë e
njohur në shumë vende të botës dhe e parashikuar në shumë akte ndërkombëtare të
mbrojtjes sociale.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
95
Si rezultat i njohjes së këtij statusi, në varësi të aktivitetit të tij në luftën antifashiste i
është caktuar një masë shpërblimi mujore e cila varionte nga shumë 300 deri në vlerën
1500 lekë.
Kjo shumë mujore përfitimi ka pësuar rritje, në vlerat e parashikuara në vendimet
e rritjes së përfitimit.
Ky përfitim, megjithëse ka pësuar disa rritje në vlerat e tij, që nga data 01.01.2007 ka
mbetur në të njëjtat vlera.
Përfitimi i dhënë nga njohja e këtij statusi, në disa raste nuk ka përjashtuar përfitimin
e dhënë nga njohja e statusit të invalidit të luftës.
3.8 Pagesa për familjet e pilotëve të rënë në krye të detyrës.
Ndërsa trajtimi financiar për ish pilotët në pension, është një e drejtë që e gëzojnë
vetë individët, në shtesë të pensionit të pleqërisë, pagesa për familjet e pilotëve të rënë
në krye të detyrës është një pagesë që e kanë përfituar familjet e pilotëve dhe të
ekipit mbështetës, të cilët humbin jetën në përmbushje të detyrës së tyre.
Aksidentet ajrore të ndodhura kanë sjellë viktima ku përveç dhimbjes që lënë pas
për humbjen e njerëzve të dashur, krijojnë probleme financiare për pjesëtarët e
familjes.
Në ndihmë të reduktimit të problemit financiar për këto familje, ligji nr. 8455, datë
04.02.1999 “Për një trajtim të veçantë të familjeve të pilotëve dhe të ekipit të ndihmës së
shpejtë mjekësore që humbasin jetën në përmbushje të detyrës gjatë fluturimit” krijon
mundësinë dhe ofron mbrojtje për familjet e personave që humbasin jetën gjatë
fluturimit.
Përcaktimi i personave që mund të përfitojnë trajtimin sipas këtij ligji i është referuar
nenit 40, të ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e
Shqipërisë”, në të cilin janë përcaktuar kategoritë përfituese të pensionit familjar dhe ku
përfshihen:
6. E veja kur ajo plotëson kushtet:
- Është mbajtëse e një fëmije që ishte në ngarkim të të vdekurit, deri në moshën 8
vjeç;
- E paaftë për punë;
- Ka mbushur moshën 50 vjeç;
7. Burri i ve kur ai plotëson kushtet:
- Është mbajtës i një fëmije që ishte në ngarkim të të vdekurit, deri në moshën 8
vjeç;
- I paaftë për punë;
- Ka mbushur moshën 60 vjeç;
8. Jetimi që ishte në ngarkim të personit që vdiq dhe ka moshën nën 18 vjeç, ose
deri në 25 vjeç, nëse studion ose është i paaftë për punë para se të arrijë moshat e
mësipërme.
9. Prindërit, kur kanë arritur moshën 65 vjeç ose janëtë paaftë për punë: prindërit e
prindërve, njerku e njerka, kur nuk kanë persona që detyrohen t’i mbajnë, nëse
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
96
provohet se jetonin në të njëjtën familje me atë që vdiq jo më pak se një vit para
momentit të vdekjes dhe kanë arritur moshën 65 vjeç, ose janë të paaftë për punë.
10. Nipërit e mbesat, kur janë në ngarkim të atij që vdiq dhe bënin pjesë në të njëjtën
familje me të. Në një rast të tillë ato trajtohen si jetimë.
Specifikë e këtij trajtimi është së pavarësisht periudhës së sigurimit të personit që ka
humbur jetën, si dhe pavarësisht numrit të pjesëtarëve që përfitojnë trajtimin e veçantë
shuma e përfitimit do të jetë 100 % e pagës referuese që kishte i ndjeri në momentin e
vdekjes.
Sipas këtij ligji janë trajtuar edhe familjet e pjesëtarëve të ekipit mjekësor dhe të
pedagogëve të rënë në krye të detyrës në aksidentin ajror të Llogarasë në vitin 1989.
Shuma e përfitimit sipas këtij ligji ka përfituar rritje sa herë kanë përfituar rritje
pensionet e pleqërisë dhe pensionet suplementare të pleqërisë.
Përveç përfitimeve të mësipërme, në ligjin për sigurimet shoqërore është përfshirë si
pjesë përbërse edhe përfitimi i pensionit të posaçëm shtetëror. Ky përfitim i cili është
parashikuar në nenin 5 të ligjit për sigurimet shoqërore, në fakt nuk është pjesë
përbërëse e sistemit kontributiv të sigurimeve shoqërore, por një përfitim që i jepet
individëve të cilët janë shquar për aktivitetin e tyre në fusha të ndryshme të
veprimtarisë shoqërore. Si një përfitim i cili financohet krejtësisht nga buxheti i
shtetit, duhet të trajtohet si pjesë përbërëse e skemave suplementare.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
97
4. Financimi i skemave suplementare
Ajo çfarë e bën të ndjeshme të gjithë problematikën në trajtimin e rasteve të përfitimeve
suplementare, ka të bëjë me burimin e të ardhurave për mbulimin e shpenzimeve të
skemave suplementare. Siç u përmend edhe më sipër në skemat suplementare janë të
përfshira si ato kontributive, ashtu edhe trajtime të veçanta të financuara tërësisht nga
buxheti i shtetit.
Pjesë përbërëse e skemave kontributive janë:
- Skema e sigurimit suplementar për ish funksionarët e shtetit;
- Skema e sigurimit suplementar për ish efektivët e forcave të armatosura;
- Skema e sigurimit suplementar për punonjësit akademikë me tituj shkencorë.
Financimi i skemave të sigurimit suplementar është një nga problemet dhe çështjet
të cilat kanë ngjallur diskutime të shumta lidhur me qëndrueshmërinë financiare të
skemës së sigurimeve shoqërore edhe për faktin se shpenzimet për këto skema janë të
parashikuara brenda buxhetit të përgjithshëm të sigurimeve shoqërore.
Secila prej skemave të mësipërme ka paraqitur problematikën e saj lidhur me aftësitë
paguese të skemës. Fuqia e vogël e mbulimit financiar të shpenzimeve, për këto
skema përfitimi shpjegohet me masën kontributive që luhatet mes vlerave 2 % - 4 %
të pagës referuese, sipas kategorizimit të funksionit në grupin përkatës, ndërkohë që
masa e përfitimit është në vlera të cilat shkojnë deri në 75 % të pagës referuese.
Gjithashtu një element i rëndësishëm që ndikon në parametrat financiarë të skemave
është edhe fakti që megjithëse janë konceptuar si skema kontributive, janë përfshirë
si pjesëmarrës në përfitime edhe persona të cilët nuk kanë periudha kontributive.
Kështu, në skemën e përfitimeve suplementare të funksionarëve të shtetit, përveç
individëve të cilët kanë periudha kontributive pas datës 1 prill 1996 në skemën e
sigurimit suplementar, u përfshinë si përfitues të mundshëm edhe individët të cilët
kishin kryer detyra dhe funksione në administratën e lartë shtetërore, pas datës 1 prill
1991. Sipas kësaj skeme përfitimi për periudhën 1 prill 1991 – 1 prill 1996, nuk është
i nevojshëm pjesëmarrja në skemën kontributive.
Skema e sigurimit suplementar shtetëror, për vetë shtrirjen që ka në mbulimin me
sigurim suplementar të punonjësve të administratës së lartë shtetërore, parashikon një
numër të konsiderueshëm pjesëmarrësish në skemë. Vlerat e larta të përfitimit si dhe
shtrirja në kohë e përfitimeve, ndikojnë në rritjen në mënyrë të ndjeshme të
shpenzimeve për këtë skemë përfitimesh.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
98
Diagrama nr. 5 Raporti ndaj totalit të shpenzimeve: Kontribues/ Financim
Numri i personave pjesëmarrës në skemën e sigurimit suplementar për punonjësit e
administratës shtetërore, është i lidhur ngushtësisht me funksionin dhe detyrën që
kryen secili individ, gjithashtu edhe niveli i kontributit mbi pagën referuese është i
lidhur me kryerjen e funksionit apo detyrës së secilit individ.
Pjesëmarrja në skemën e sigurimit suplementar nuk ndjek të njëjtat problematika me
ato që ndeshen në skemën e sigurimit të detyrueshëm ku është evident fenomeni i
evazionit kontributiv.
Kjo skemë është mjaft e kontrolluar për nga pikëpamja e pjesëmarrjes në skemën e
sigurimit suplementar, edhe për faktin se pozicionet pjesëmarrëse janë mjaft mirë
të evidentuara në listën e miratuar me Vendime të Këshillit të Ministrave, e cila
herë pas here pëson ndryshime, sipas emërtesave të reja të krijuara.
Problemi që ndeshet tek kjo skemë përfitimesh është shkalla e lartë e financimit
nga buxheti i shtetit.
Sipas të dhënave statistikore, për vitin 2013 numërohen 1746 individë që përfitojnë
nga skema e përfitimit suplementar shtetëror, ndërsa janë kontriubes në skemën e
sigurimit suplementar 3444 individë. Niveli i lartë i shpenzimeve, i cili për vitin 2013
kap shifrën 718 milionë lekë tregon për nivele të larta përftimi nga kjo skemë e
cila në vetvete ka një disproporcion mes grupeve të përfitimit. Vërehet një nivel
mjaft i lartë përfitimi për personat e grupit të parë, ndërsa ndryshe paraqitet situata për
personat e grupit të dytë ku nivelet e përfitimeve suplementare janë në vlera më të ulta
dhe që nuk ruajnë raportin e pagesës së kontributeve suplementare, përkatësisht sipas
grupeve dhe nënndarjeve në grupe.
Ky ndryshim është pasqyruar edhe tek shkalla e lartë e financimit nga buxheti i
shtetit. Shpenzimet për këtë skemë përfitimi për vitin 2013 janë në vlerën 718 milionë
lekë, ndërsa të ardhurat nga kontributet suplementare kapin shifrën 301 milionë lekë.
Te ardhura nga kontributet
40%Financimi nga buxheti i shtetit
60%
Raporti ndaj totalit të shpenzimeve:Të ardhura nga kontributet dhe financimi nga buxheti i shtetit per
perfitimet shteterore suplementare
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
99
Kjo përkthehet në një financim nga buxheti i shtetit në vlerën 418 milionë lekë. Shifrat
tregojnë që vetëm 41,9 % e shpenzimeve për përfitimet suplementare financohet nga
të ardhurat nga kontributet suplementare, ndërsa pjesa tjetër prej 58,1 % financohet nga
buxheti i shtetit.
Niveli i lartë i financimit të skemës, ngre para politikëbërësve një sërë pikëpyetjesh
lidhur me të ardhmen e skemave suplementare, kryesisht me atë që ka të bëjë me
nivelin e përfitimeve i cili nuk është justifikues për kushtet e skemave të mbrojtjes
shoqërore që operojnë në Shqipëri dhe krijon disnivele të masave të përfitimit në
tërësinë e tyre.
Edhe sipas skemës së sigurimit suplementar të punonjësve të universiteteve, u
përfshinë si persona përfitues të gjithë profesorët, drejtuesit e kërkimeve, profesorët e
asociuar dhe mjeshtërit e kërkimeve pavarësisht nëse kanë qenë apo jo pjesëmarrës në
skemën e sigurimit suplementar. Duke iu referuar të dhënave statistikore,
pjesëmarrës në skemën e sigurimit suplementar të punonjësve të universiteteve janë 510
individë, ndërkohë që përfitojnë nga kjo skemë një numër më i madh individësh, i
cili llogaritet në 595 individë.
Shpenzimet aktuale për këtë skemë përfitimi llogariten në shumën 98,525,373 lekë,
ndërkohë që të ardhurat nga kontributet llogariten vetëm 26,928,000 lekë.
Diagrama nr. 6. Te dhenat e skemës se perfitimeve suplementare per profesoret
Peshë të madhe në shpenzimet lidhur me skemat e përfitimeve suplementare, mban
skema e përfitimeve suplementare për ish ushtarakët, e cila numëron rreth 23840
përfitues, ndërsa janë vetëm rreth 12860 kontribues. Në një përqindje të vogël, skema e
përfitimit suplementar për ish uhstarakët është e financuar nga kontributet e sigurimeve
suplementare, ndërsa pjesa tjetër e shpenzimeve përballohet nga buxheti i shtetit.
Si skemë kontributive e mirëfilltë, skema e përfitimeve suplementare për ish
ushtarakët ka filluar të funksionojë me hyrjen në fuqi të ligjit nr. 10142, datë
27%
73%
Raporti ndaj totalit te shpenzimeve: Te ardhura nga kontributet dhe financimi nga
buxheti i shtetit
Te ardhura nga kontributet
Financimi nga buxheti I shtetit
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
100
15.05.2009, i cili përfshiu në tërësinë e tij, përveç ish efektivëve të Ministrisë së
Mbrojtjes, të Ministrisë së Rendit të SHIK – ut dhe ish efektivëve të Gardës së
Republikës edhe ish efektivët e Policisë së Burgjeve, të policisë së Mbrojtjes nga Zjarri
dhe Shpëtimit, si dhe Shërbimit të Kontrollit të Brendshëm. Megjithëse, për punonjësit e
policisë së shtetit për të cilët nga viti 2005 filloi zbatimin ligji nr. 8661, datë 18.09.2000,
ishte parashikuar që nga data 1 janar 2006 punonjësit e policisë së shtetit të përfshiheshin
në skemën e sigurimit suplementar, me norma kontributi që luhateshin në vlera nga 1
% – 2 % të pagës referuese.
Ligji nr. 10 142, datë 15.05.2009, vendosi sistemin kontributiv suplementar për të
gjithë individët që mbulohen sipas këtij ligji për periudhën gjatë së cilës janë aktivë,
që nga data e hyrjes në fuqi të tij që është data 01.07.2009. Norma e kontributit të
sigurimit suplementar për të gjithë individët subjekt i këtij ligji është vendosur në vlerën
5 % të pagës neto referuese. Arkëtimet nga kontributet e sigurimit suplementar, për
këtë skemë përballojnë vetëm 13 % të totalit të shpenzimeve për përfitimet
suplementare të ushtarakëve, ndërsa pjesa tjetër përballohet nga financimet e buxhetit të
shtetit.
Për të gjitha skemat e përfitimeve suplementare dhe trajtimet e veçanta shpenzimet për
vitin 2013 për secilën prej tyre paraqiten si më poshtë:
Përfitimet shtetërore suplementare …………….………. 718 milionë lekë
Përfitimet suplementare për ish ushtarakët ………….…. 3 237 milionë lekë
Përfitimet suplementare për profesorët …………….…… 71 milionë lekë
Përfitimet e trajtimit të veçantë të pun.të n/tokës……….. 435 milionë lekë
Përfitimet e trajtimit të veçantë të pun.ind.ushtarake…... 112 milionë lekë
Përfitimet e trajtimit të veçantë për pilotët ……………. 41 milionë lekë
Përfitimet e trajtimit të veçantë për detarët ………….. 9 milionë lekë
Përfitimet nga statusi “Dëshmor i Atdheut” ……………. 24 milionë lekë
Shpenzimet për këto skema të përfitimeve suplementare dhe trajtime te veçanta, për
vitin 2013 kapin shifrën 4647 milionë lekë. Vetëm 714 milionë lekë janë financuar
nga kontributet e sigurimeve suplementare, ndërsa pjesa tjetër prej 3933 milionë lekë
është financim nga buxheti i shtetit.
Pjesa më e madhe e financimit shkon për skemën e përfitimeve suplementare për ish
ushtarakët. Kjo shpjegohet edhe me faktin e përfshirjes në këtë skemë përfitimi të një
numri të konsiderueshëm përfituesish, numër i cili pësoi rritje me miratimin e ligjit
nr. 10142, datë 15.05.2009, i cili mund të konsiderohet një ligj gjithëpërfshirës për
punonjësit e shërbimit aktiv të forcave të armatosura.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
101
Diagrama nr. 7. Shpenzimet sipas skemave suplementare
Kontributet e sigurimit suplementar, ashtu si edhe kontributet e sigurimit të
detyrueshëm shoqëror administrohen nga strukturat e tatim taksave. Marrëdhënia e
vendosur mes strukturave të tatim taksave dhe strukturave të sigurimeve shoqërore,
për menaxhimin dhe administrimin e të dhënave në kohë reale ka nevojë për
përmirësim të proçedurave dhe modaliteteve. Një gjë e tillë është mjaft e
domosdoshme për evidentimin e saktë të individëve pjesëmarrës në skemën e
sigurimit suplementar, me qëllim që skemat e ideuara për të funksionuar si skema
kontributive, të jenë në përsosje të qëllimit të tyre.
Madje, për të bërë sa më transparent destinacionin e financimit nga buxheti i shtetit
për këto skema, është e nevojshme shkëputja e bilancit të skemave suplementare nga
bilanci i skemës së sigurimit të detyrueshëm, duke evidentuar qartazi të gjitha zërat
sipas skemave suplementare dhe trajtimeve të veçanta.
Më herët kemi përmendur faktin që skemat suplementare, me përfitimet që ato ofrojnë
kanë si funksion të tyre rritjen e nivelit të të ardhurave, duke arritur një shkallë
zëvendësimi më të lartë nga ajo që siguron skema e sigurimit të detyrueshëm. Skemat
e përfitimeve suplementare në Shqipëri, në mënyrën si janë projektuar, janë konceptuar
si skema të detyrueshme për kategori të ndryshme inidvidësh, e cila është e limituar në
raport me numrin e kontribuesve në skemën e sigurimit shoqëror.
15.5 %
69.7%
1.5%
9.3%
2.4 % 0.9%
0.2%
0.5%
Shpenzimet sipas skemave
Perfitimet shteterore suplementare
Perfitimet suplementare per ish ushtaraket
Perfitimet suplementare per profesoret
Perfitimet e trajtimit te vecante te pun.n/toke
Perfitimet e trajtimit te vecante te pun.ind.ushtarake
Perfitimet e trajtimit te vecante per pilotet
Perfitimet e trajtimit te vecante per detaret
Perfitimet nga statusi "Deshmor I Atdheut"
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
54. www.amf.gov.al 102
5. Skemat private të pensioneve dhe AMF si rregullator i tregut privat
Në funksion të sigurimit suplementar, për më shumë të ardhura në moshë pensioni,
skema private e pensioneve është tërësisht vullnetare dhe mënyra e funksionimit të
tyre është ajo e kontributeve të përcaktuara. Forma e financimit të këtyre skemave
është financimi kapital.
Tendencat dhe përpjekjet për krijimin e tregut privat të pensioneve, i gjejmë që me
miratimin e ligjit nr. 7943, datë 01.06.1995 “Për pensionet suplementare dhe Institutet
private të pensioneve”, i ndryshuar. Por, pavarësisht faktit që paketa ligjore u miratua që
në vitin 1995, Institutet private të pensioneve filluan të funksionojnë shumë më vonë
nga krijimi i bazës ligjore. Ngritja e tyre u kushtëzua edhe me krijimin e institucionit i
cili do të monitoronte dhe rregullonte funksionimin e instituteve, si një mekanizëm
qendror jo vetëm për hartimin e bazës ligjore, por edhe si rregullator për funksionimin
e tyre në tregun e pensioneve, në drejtim të menaxhimit të riskut dhe auditimit të të
gjithë veprimtarisë së subjektit. Ligji nr. 10197, datë 10.12.2009 “Për fondet e pensionit
vullnetar” konsolidoi bazën ligjore në fushën e tregut privat të pensioneve.
Fondet e pensioneve në përmbajtjen e tyre kanë si qëllim: (54)
- administrimin me efektivitet të fondeve të pensionit vullnetar, nëpërmjet
diversifikimit të investimeve, me synim rritjen e kontributeve të bëra në fondin e
pensionit;
- mbikëqyrjen e biznesit të fondit të pensionit vullnetar me kontribute të
përcaktuara, në mënyrë që të sigurohet mbrojtja e anëtarit të fondit të pensionit;
- nxitjen e qëndrueshmërisë, sigurisë dhe mirëqeverisjes së aseteve të fondit të
pensionit;
- licencimit dhe mbikëqyrjes së shoqërisë administruese të fondit të pensionit dhe
planit të pensionit profesional, të depozitarit të aseteve të fondeve të pensionit dhe të të
gjitha çështjeve të lidhura me to.
Aktualisht, në tregun privat të pensioneve operojnë 3 fonde private të pensioneve:
1. Raiffeisen Invest – Shoqëri Administruese e fondeve të pensionit dhe
sipërmarrjeve të investimeve kolektive sh.a;
2. Shoqëri Administruese e Fondeve të Pensionit Sigal – Life Uniqa Group Austria
sh.a;
3. Shoqëri Administruese e Fondeve të Pensionit SiCRED Sh.a.
Specifikë dalluese e fondeve private të pensioneve është se skema që ato aplikojnë
karakterizohet nga fakti se kontributet janë të përcaktuara, ndërsa përfitimet nuk janë
të përcaktuara. Risku që shoqëron këto fonde të pensioneve është një faktor i cili
mbahet nga kontribuesit në skemën e sigurimit vullnetar.
Sipas skemave private të pensioneve, përfitimet që ato administrojnë parashikohen të
jepen:
- Kur individi mbush moshën e pensionit sipas skemës së detyrueshme;
- 5 vjet përpara mbushjes së moshës së pensionit;
- Në rast paaftësie të përhershme në punë.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
103
Format e dhënies së përfitimit janë parashikuar që të jenë si më poshtë:
1. pagesë e menjëhershme e vlerës neto të aseteve në llogarinë individuale të pensionit
ose një pjesë të saj;
2. pagesë periodike e planifikuar në formë pensioni që i perputhet vlerës të aseteve neto;
3. përdorimi i vlerës neto të aseteve të llogarisë së vet apo të një pjese të saj për blerjen e
një kontrate të sigurimit të jetës në formë “të përvitshme” të lëshuar nga një shoqëri e
sigurimit të jetës;
4. kombinimin e mënyrave të cituara në pikat 1, 2, dhe 3 më sipër.
Skemat private të fondeve të pensioneve parashikojnë në legjislacionin e tyre edhe
tërheqjen e parakohshme të aseteve të akumuluara nga anëtari i Fondit, përpara se të
përmbushë kriteret ligjore për marrjen e përfitimit. Në të tilla raste individi përballet
me penalitete mbi shumat e aseteve të akumuluara, të cilat variojnë sipas afateve
kohore kur kërkohet tërheqja.
Ecuria e skemave të fondeve private të pensioneve, sa i përket pjesëmarrjes në të të
anëtarëve të fondit që nga fillimi i veprimtarisë së tyre ka pësuar rritje, megjithatë duke
analizuar të dhënat statistikore arrihet në përfundimin se numri i pjesëmarrësve në
skemat private të pensioneve është mjaft i kufizuar. Kjo shpjegohet me faktin se
kultura e sigurimeve është e ulët, në fillimet e veta si dhe ndikim në këtë pjesëmarrje të
ulët në këto skema është edhe skepticizmi që shoqëron këtë veprimtari.
Tabela nr. 3. Numri i anëtarëve te fondeve private
Fond Pensioni Numri i anëtarëve në FP Asete Neto (mln. lekë)
SIGAL 3,503 202.19
RAIFFEISEN 2,548 174.49
SiCRED PENSION 1,836 58.14
TOTAL 7,887 434.82 Burimi www.amf.gov.al
Diagrama nr. 7 Shperndarja e tregut privat sipas numrit te anetareve
Burimi www.amf.gov.al
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
104
Pjesëmarrja në skemat private të pensioneve është e lidhur me pritshmëritë nga këto
skema të pensioneve private, me madhësinë e përfitimeve dhe llojet e tyre që ato ofrojnë.
Duke qenë një treg i ri, me një eksperiencë pak vjeçare në funksionimin e tij,
pritshmëritë mbi përfitimet e dhëna nuk na japin një panoramë të qartë lidhur me këto
skema private.
Skema nr. 2. Paraqitje skematike e funksionimit të skemave private të pensioneve
Burimi. www.sicred.com.al
Tregu i pensioneve vullnetare ka nevojë për një transparencë më të plotë lidhur me
pjesëmarrjen e individëve në skemat vullnetare suplementare, si dhe përfitimet që
jepen sipas këtyre skemave private. Transparenca në këtë drejtim ndikon në rritjen e
imazhit dhe përformancës së këtyre skemave, si dhe rritjen e besimit dhe pjesëmarrjes në
to.
Për të bërë të mundur monitorimin e mënyrës së licensimit, funksionimit dhe ecurisë
së veprimtarisë së fondeve private të pensioneve me ligjin nr.9572, datë 3.7.2006 “Për
autoritetin e mbikqyrjes financiare” është miratuar ngritja dhe funksionimi i Autoritetit
të Mbikqyrjes Financiare, i cili ndër të tjera ka si objekt të tij rregullimin dhe
mbikqyrjen e tregut të pensioneve vullnetare dhe të veprimtarisë së këtij tregu, ku
përfshihen të gjitha veprimtaritë e sigurimit të pensioneve vullnetare, të ofruara nga
institutet private të pensioneve vullnetare.
Megjithëse numri i pjesëmarrësve në skemat e fondeve private të pensioneve ka ardhur
në rritje, tregu ofron mjaft mundësi, por skemat e sigurimeve të pensioneve janë
mjaft të brishta.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
105
Tendenca për futjen e kolonave të dyta të detyrueshme në shumicën e vendeve është në
implementim e sipër. Në mjaft vende futja e kolonave të dyta të detyrueshme ka ardhur
si domosdoshmëri e zhvillimeve të tregut të sigurimeve, por duhet të theksohet fakti se
skemat e sigurimeve shoqërore të tipit PAYG janë më pak të ndjeshme ndaj luhatjeve
të tregut dhe krizave ekonomike. Pra në tërësinë e tyre ato paraqesin qëndrueshmëri
financiare më të mirë.
Tabela nr 5. Sistemet e Sigurimeve Shoqërore në disa vende.
Vendi dhe
Statusi i
Sistemit
Data e fillimit të
kolonës së dytë
Kolona e
parë
Madhësia e
kolonës së
dytë
Strategjia e kalimit
në sistemin e ri
Bullgaria,
operative
Janar 2002 PAYG
Përftitime të
përcaktuara
2%, në rritje
deri në 5%
E detyrueshme për
<42 vjec
Kroacia,
operative
Janar 2002 Sistem pikësh 5% E detyrueshme për
<40 vjec; opsionale
për 40-50 vjec
Hungaria,
operative
Janar 1998 PAYG
Përftitime të
përcaktuara
6% (mund të
kenë arritur
8%)
E detyrueshme për të
rinjtë në punë;
vullnetare për të
tjerët
Kosovo,
operative
January 2002 Pension
Social
10% E detyrueshme
Maqedonia Janar 2006 PAYG
Përftitime të
përcaktuara
7% E detyrueshme për të
rinjtë në punë
Polonia,
operative
Janar 1999 Llogari
nocionale
7.2% E detyrueshme për
<30 vjec; vullnetare
për 30-50 vjec
Rumania,
pjesërisht e
hartuar
ligjërisht pastaj
e vënë në
pikëpyetje
Sistem pikësh 8% E detyrueshme për
mbi 20 vjet larg
pensionit
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
106
Sllovakia,
operative
Janar 2005 Sistem pikësh 9% E detyrueshme për të
rinjtë në punë; me
zgjedhje për mbi 52
vjeç
Burimi www.ilo.org
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
55. Material trajnimi per sistemin e pensioneve dhe
financimin e sigurimeve shoqerore, Moduli 3, fq.4
107
KAPITULLI I PESTË
FINANCIMI I SIGURIMEVE SHOQËRORE
1. Si realizohet financimi i skemës së sigurimeve shoqërore
Ecuria e skemave të sigurimeve shoqërore është e shoqëruar pashmangshmërisht me
mënyrën se si bëhet financimi i tyre. Pikat më të nxehta në të cilat janë përqendruar
edhe analistët financiarë, si dhe aktorët politikë për mbarëvajtjen e këtyre skemave ka
të bëjë pikërisht me pyetjet: cilët janë pjesëmarrësit në pagesë, sa paguajnë, mbi cfarë
baze paguajnë. Përgjigja ndaj këtyre pyetjeve dhe mënyra si trajtohen ato ka të bëjë
me objektivat e sistemit të mbrojtjes sociale që qeveria ka vendosur. Në funksion të
objektivave të vëna përcaktohet edhe burimi i financimit si dhe metoda që përdoret për
realizimin e burimeve të financimit. Nëse synohet të garantohet një nivel minimal të
ardhurash apo një shërbim standart për të gjithë individët, atëherë metoda më e
përdorur është ajo që realizohet nëpërmjet taksimit të përgjithshëm, madje kjo
metodë është mjaft e përdorshme kur kërkohet të arrihet skema e përfitimeve
universale. Ndërsa, nëse objektivi i qeverisë është që nëpërmjet sistemeve të
mbrojtjes shoqërore të realizohet zëvendësimi i të ardhurave në rastin e pakësimit të
tyre për shkak të moshimit, sëmundjes apo edhe papunësisë, atëhere burimi i
financimit të këtyre skemave realizohet nëpërmjet kontributeve të mbajtura nga të
ardhurat e realizuara gjatë veprimtarisë së punësimit. (55)
Skema e sigurimeve shoqërore e cila funksionon në Shqipëri, si model i mbrojtjes
shoqërore, është ideuar e tillë që tu ofrojë individëve që janë pjesë përbërëse e tij,
një mbrojtje minimale por edhe nëpërmjet iniciativave të saj që synojnë reformimin e
sistemit ka tentuar dhe po tenton të ofrojë zëvendësim të të ardhurave të individëve në
rastin e pakësimit të tyre, pra ndeshemi me një miks të objektivave.
Sistemet e mbrojtjes shoqërore janë konceptuar të tilla që në vetvete paraqiten si
nënsisteme të rëndësishme financiare dhe ekonomike. Ndërlidhja e ngushtë që ekziston
mes sistemit të mbrojtjes shoqërore dhe ekonomisë mbështet dhe fuqizon idenë se
niveli i mbrojtjes shoqërore është i lidhur ngushtësisht me elementët
makroekonomikë të një vendi.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
108
Prodhimi i brendshëm bruto
Prodhimi i brendshëm bruto
Skema nr. 3. Ndërlidhja mes sistemit të mbrojtjes shoqërore dhe ekonomisë
Burimi: Material Trajnimi për sistemin e pensioneve dhe financimin e sigurimeve
shoqerore, Moduli 2, fq 13.
Ndërlidhja që ekziston mes të gjithë sistemit ekonomik të vendit me të gjithë
parametrat e tij makroekonomikë dhe sistemit të mbrojtjes shoqërore, thekson edhe
një herë idenë dhe mbështet faktin se niveli i mbrojtjes shoqërore në një masë të
konsiderueshme përcaktohet nga niveli i zhvillimit dhe treguesit makroekonomikë të
vendit. Ndryshimi i sistemeve shoqërore në fillim të viteve ’90, si në të gjithë sektorët
ekonomik dhe social pati impaktin e vet edhe në fushën e sigurimeve shoqërore. Ky
sistem u shoqërua me një sërë ndryshimesh të dukshme të cilat ishin pasqyrë e atyre
Sistemi i mbrojtjes Shoqërore
Kursimet,
investimet,
normat e interesit
Shpërndarja e të ardhurave, të ardhurat e
konsumit privat te disponueshme,
shpenzimet e qeverisë.
Stabiliteti social,
konsumi,
shpenzimet qeveritare
Kostoja e punes,
prodhimi,
punesimi
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
109
ndryshimeve të mëdha që ndodhën në të gjithë rendin shoqëror. Nga një sistem i
centralizuar dhe mirëpërcaktuar u kalua në sistemin kontributiv, i cili u aplikua për
herë të parë në sistemin shqiptar të sigurimeve shoqërore. Me hyrjen në fuqi të ligjit nr.
7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” u
përcaktuan të tjera kritere lidhur me mënyrën e funksionimit të sigurimeve shoqërore,
të cilat do të kishin pasqyrim të drejtpërdrejtë edhe me mënyrën se si do të financohej
skema e sigurimeve shoqërore. Për shkak të periudhave tranzitore të kalimit nga një
sistem shoqëror në një sistem me një filozofi krejt të re, përfitimet të cilat u njohën në
këtë periudhë patën ndikimin e vet të drejtpërdrejtë në parametrat e sistemit duke e bërë
gjithnjë e më të brishtë sistemin e sigurimeve shoqërore. Fenomenet të cilat shoqëruan
vitet e para të tranzicionit, por edhe më pas vazhdojnë të kenë ndikim të dukshëm në
treguesit makroekonomikë të sistemit, të cilat ishin edhe indikatorët kryesorë për
miratimin e reformës parametrike dhe sistemike, e cila filloi zbatimin nga data 1 janar
2015.
Është e njohur tashmë skema e sistemit të sigurimeve shoqërore e cila aplikohet në
Shqipëri, e cila funksionon sipas parimit PAYG. Në këtë skemë sigurimesh, të
ardhurat për realizimin e pagesave të përfitimeve vijnë nga kontributet e sigurimeve
shoqërore, të individëve të cilët janë në moshë pune. Mënyra e financimit e skemës së
përfitimeve, e cila quhet ndryshe edhe ajo e solidaritetit të brezave, në një sistem ku
mosha mesatare e popullsisë është relativisht e re, është ajo që i përshtatet dinamikës së
zhvillimeve makroekonomike të vendit. Madje vlerësohet se nëse niveli i papunësisë
mbahet në nivele të kontrollueshme si dhe parametrat e evazionit kontributiv janë
pothuaj inekzistente kjo mënyrë e funksionimit të skemës është optimale. Një gjë e tillë
është e shprehur mjaft mirë në lidhjen që ekziston mes arkëtimeve nga detyrimi
kontributiv dhe pagesës së përfitimeve që jepen sipas skemës.
Të dhënat statistikore të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, tregojnë se nëse nuk do të
kishte subvencion nga buxheti i shtetit, nuk do të mund të realizohej pagesa e
përfitimeve nga ana e sigurimeve shoqërore. Madje ky tregues ka ardhur nga viti në vit
drejt përkeqësimit, gjë e cila ka diktuar nevojën për ndërmarrjen herë pas here të
iniciativave ligjore që kanë ndikuar në përmirësime afatshkurtra të parametrave të
sistemit financiar të sigurimeve shoqërore, por të cilat në një perspektivë afatgjatë nuk
kanë rezultuar eficente, si rezultat, përsëri skema e sigurimeve shoqërore aktualisht
është mjaft deficitare.
Shpenzimet për sigurimet shoqërore të vlerësuara në raport me të ardhurat, si një
element i rëndësishëm i sistemit, janë përcaktuese për qëndrueshmërinë financiare të
skemës së sigurimeve shoqërore, si dhe shkëndijë për ndërmarrjen në kohë të
caktuara të reformave parametrike apo sistemike. Tendenca në rritje e shpenzimeve,
në raport me PBB, referuar statistikave të viteve te fundit parashikonte një situatë
financiare jo të stabilizuar, e cila kërkoi një analizë të hollësishme të sistemit aktual.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
110
Në periudhën në të cilën analizojmë skemën aktuale, shpenzimet për skemën e
sigurimeve shoqërore në raport me PBB përbëjnë 7.04 %, ndërsa subvencioni për
skemën e sigurimeve shoqërore në raport me PBB përbën 1.45 %, tregues të cilët
tregojnë për peshën që ka në treguesit makroekonomikë të vendit financimi i
skemës së sigurimeve shoqërore. Përveç elementëve të tjerë nxitës, ishin pikërisht këta
tregues financiarë që e bënë të domosdsohme ndërmarrjen e disa iniciativave ligjore, për
ta bërë më të qëndrueshëm financiarisht skemën e sigurimeve shoqërore.
2. Analiza e treguesve të skemës së sigurimeve shoqërore
Për të analizuar performancën e sistemit të sigurimeve shoqërore, shërben analiza e
treguesve të rëndësishëm siç janë:
1. Shkalla e varësisë;
2. Shkalla e zëvendësimit të pensioneve
Shkalla apo norma e varësisë, e cila paraqet raportin e përfituesve ndaj kontribuesve
të skemës së sigurimeve shoqërore, tregon për një situatë të rënduar financiarisht. Ky
raport i cili është një nga treguesit kryesor të skemës së sigurimeve shoqërore, ka
ardhur drejt raporteve kritike. Kjo shpjegohet me faktin se numri i përfituesve, ka
ardhur në rritje ndërkohë që numri i kontribuesve ose vjen në zbritje ose mbetet në
të njëtat nivele.
Grafiku nr. 7. Dinamika e normës së varësisë së sistemit
Në skemën aktuale të sigurimeve shoqërore përfshihet skema e sistemit urban dhe
ajo e sistemit rural, duke përfshirë të gjithë kategoritë e të punësuarve në sektorin
publik dhe privat, të punësuarit dhe të vetëpunësuarit.
Duhet thënë se skema e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, ka qenë një skemë e
cila, përveç elementit social që paraqet, ka mbartur në vetvehte një ngarkesë financiare të
tillë që ka përkeqësuar parametrat e sistemit të sigurimeve shoqërore. Nëse i
1.24
1.35 1.33
1.26
1.32
1.19
1.25
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Norma e varësisë së Sistemit(kontribues/përfitues)
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
56. Material trajnimi per sistemin e pensioneve dhe
Financimin e isgurimeve shoqerore 111
referohemi të dhënave statistikore të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, të ardhurat nga
kontributet e sigurimit të detyrueshëm shoqëror për individët e vetëpunësuar në bujqësi,
për vitin 2013 numërohen në 2 382 milionë lekë, ndërsa subvencioni nga buxheti i
shtetit për të mbuluar pjesën e kontributeve deri në nivelin e kontributit të llogaritur
mbi pagën minimale është në vlerën 6 312 milionë lekë ose 72 % të totalit të vlerës së
kontributit të sigurimit shoqëror nga të vetëpunësuarit në bujqësi.
Skema e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, është konceptuar për të funksionuar
si një skemë e detyrueshme për të gjithë individët, nga mosha 16 vjeç e deri në moshën
për pension pleqërie, kur banojnë në fshat, kanë tokë në pronësi dhe ushtrojnë aktivitet
bujqësor e blegtoral. Por, ecuria e deritanishme e kësaj skeme sigurimi të çon në
përfundimin që kjo skemë nuk ka funksionuar si e tillë, pasi në më të shumtën e rasteve
ka funksionuar si një skemë vullnetare. E paraqitur si e tillë, nuk janë arkëtuar (edhe
pse në shuma simbolike) ato kontribute të sigurimeve shoqërore të cilat janë llogaritur
për tu arkëtuar sipas piramidës së popullsisë. Kryesisht evidentohen si pjesëmarrës në
skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi individët të cilët janë në prag të
mbushjes së moshës për pension, si dhe ato që kërkojnë të përfitojnë për shkak të një
barrëlindje.
Nëse pjesëmarrja në skemë do të ishte në parametrat e përcaktuar sipas atyre që është
projektuar, financimi i kësaj skeme sigurimesh nga të ardhurat nga kontributet, do të
kishte tregues të tjerë.
Kur merret në analizë kostoja e një skeme përfitimesh, duhet të mbahen parasysh një
sërë faktorësh të cilët lidhen me normën e përfitimit, jetëgjatësinë e popullsisë,
kohëzgjatjen e periudhës së përfitimit, moshën pensionale dhe atë të daljes në pension,
periudhat kualifikuese, si dhe është mjaft e rëndësishme analiza e piramidës së
popullsisë.
Shpenzimet e nevojshme për financimin e sistemeve të sigurimeve shoqërore janë një
investim afatgjatë për njerëzit. Shoqëritë që nuk investojnë në sigurimet shoqërore
përballen me kosto më të rëndësishme, si ato që lidhen me mungesën e një fuqie punëtore
të shëndetshme dhe produktive, pasigurinë ekonomike dhe përjashtimin social. Nga ana
tjetër, investimi për njerëzit me anë të sistemeve të sigurimeve shoqërore, kërkon burime
që duhet të ofrohen nga ndërmarrjet, punëtorët, familjet dhe të tjerë, si kontribuesit dhe
taksapaguesit. Eshtë pra e domosdoshme që të gjendet një ekuilibër racional midis
shpenzimeve dhe përfitimeve afat-shkurtra dhe afat-gjata të sistemeve të sigurimeve
shoqërore për shoqërinë dhe grupetë ndryshme të financuesve dhe përfituesve. (56)
Një element mjaft i rëndësishëm në hartimin e politikave të financimit të skemave të
sigurimeve shoqërore, është analiza që duhet t’i bëhet grup moshave të popullsisë, lidhja
që ekziston mes raportit të grup moshave mbi 60 dhe 65 vjeç si dhe grup moshave të cilat
përbëjnë pjesën e popullisë të cilët janë kontribues në skemën e sigurimeve shqoërore.
Një analizë e tillë shërben për të projektuar ecurinë e sistemit në terma afatshkurtër dhe
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
112
afatgjatë. Kështu po t’i referohemi statistikave të popullsisë, të publikuara nga INSTAT,
grup mosha e popullsisë nga 15 – 60 vjeç, urbane dhe rurale, e cila konsiderohet edhe
mosha më aktive për punë, për vitin 2013 numëron 1 845 689 individë.
Duke vlerësuar edhe nivelin e papunësisë, i cili për vitin 2013 për popullsinë mbi 15
vjeç është në vlerën 15.6. %, numri i individëve të siguruar në skemën e sigurimit të
detyrueshëm shoqëror duhet të ishte 1 555 762 persona. Ndërkohë që statistikat e
Institutit të Sigurimeve Shoqërore tregojnë që për vitin 2013 regjistrohet një numër
mesatar kontribuesish prej 702 086 personash.
Këto shifra të çojnë në përfundimin se ka një evazion kontributiv të dukshëm gjë e
cila ka ndikuar në përkeqësimin e treguesve financiarë të sistemit të sigurimeve
shoqërore.
Në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e
Shqipërisë”, i ndryshuar, i cili është ligji bazë i sigurimeve shoqërore, ka përcaktuar
qartë që fondi i sigurimeve shoqërore është i ndarë nga buxheti i shtetit dhe
administrohet nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore.
Fondi i sigurimeve shoqërore përbëhet nga:
a) Kontributet e personave të siguruar dhe e punëdhënësve të tyre;
b) Kontributet nga buxheti i shtetit për personat që nuk mund të paguajnë kontribute,
veçanërisht për:
1. shtetasit që shërbejnë në shërbimin e detyrueshëm ushtarak;
2. punonjësit që marrin një pagesë nga sigurimi i papunësisë;
3. shtetasit që mbulohen nga skema e përfitimit me Vendim të Këshillit të
Ministrave.
c) Subvencione të Buxhetit të Shtetit për të mbështetur shpenzimet shtesë, si pasojë
e:
1. Indeksimit që bëhet sipas ligjit, miratuar nga Këshilli i Minstrave dhe që
përcakton ky ligj dhe
2. Mbulimit të shpenzimeve, kur të ardhurat nuk mjaftojnë.
ç) Pagesa për veprimtari shtesë, të përcaktuara nga Këshilli i Ministrave;
d) Subvencione të Buxhetit të Shtetit të miratuara nga Kuvendi i Republikës së
Shqipërisë;
dh) Të ardhurat nga investimet e fondit të sigurimeve shoqërore;
e) Të ardhura të tjera, duke përfshirë gjobat, të ardhurat nga veprimtaritë
administrative të sigurimit shoqëror, dhurata, trashëgimi, etj..
Fondi i krijuar nga kontributet e individëve të siguruar shpenzohet për:
1. Pagesat në para e në natyrë të përfitimeve për sigurime, ndihma e pensione;
2. Shpenzimet administrative;
Peshën më të madhe të shpenzimeve nga fondi i sigurimeve shoqërore e mbajnë
shpenzimet për pagesën e pensioneve të të gjitha kategorive, por kryesisht të atyre të
pleqërisë meqenëse janë përfitimet me peshën më të madhe në të gjithë skemën e
sigurimeve shoqërore.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
113
Në raport me totalin e numrit të përfituesve, pensionet urbane përbëjnë numrin më të
madh të përfitimeve, madje referuar shifrave dhe statistikave vërehet një rritje
graduale, ndërkohë që vërehet rënie e numrit të pensioneve rurale. Në këtë fakt ka
ndikuar përfshirja e kategorisë së fermerëve në skemën e sigurimit të të vetëpunësuarve
në bujqësi, të cilët megjithëse kanë periudha pune në ish kooperativa bujqësore,
periudhat e sigurimit si të vetëpunësuar në bujqësi i kanë dhënë atyre të drejtën të
përfitojnë pensione urbane.
Grafiku nr. 8 Numri i pensioneve urban/rural sipas viteve
Në raport me numrin e përfituesve të pensioneve për të cilët rritja vjetore e përfituesve
të rinj pak a shumë ndjek të njëjtin ritëm, me përjashtim të periudhës 2005 – 2009 që
kemi një rënie të numrit total të përfituesve, pensionet urbane zënë peshën më të madhe
në totalin e numrit të përfituesve.
Shpenzimet e skemës së sigurimeve shoqërore për shkak të numrit gjithnjë në rritje të
përfituesve kanë shënuar rritje nga viti në vit, si rezultat i të cilave, si dhe
pamjaftueshmërisë së buxhetit të sigurimeve shoqërore për të përballuar shpenzimet,
edhe subvencioni nga buxheti i shtetit është rritur.
0
100000
200000
300000
400000
500000
600000
Urban
Rural
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
114
Grafiku nr. 9. Paraqitja e subvencionit të buxhetit të shtetit
Në këtë grafik është paraqitur subvencioni nga buxheti i shtetit vetëm për përfitimet që
jepen nga skema e detyrueshme e sigurimeve shoqërore, duke mos përmendur këtu
subvencionin që jepet nga buxheti i shtetit për pagesa të tjera që janë përfitimet
suplementare dhe trajtimet e veçanta.
Në raport me GDP subvencioni i buxhetit të shtetit për vitin 2013 arriti në 1.45 % të tij,
e cila tregon për një skemë të sigurimeve shoqërore mjaft deficitare.
Në totalin e shpenzimeve të skemës së sigurimeve shoqërore janë të përfshira edhe
shpenzimet për disa programe të veçanta të qeverisë.
Në të tilla programe janë të përfshira:
1. Pagesat për pensionet e posaçme shtetërore;
2. Pagesë për shpërblimet e veteranëve të luftës;
3. Pagesë për invalidët e luftës;
4. Pagesa për kompensime të ardhurash dhe kompensime çmimesh;
Shpenzimet për këto lloj pagesash përbëjnë 11 % të totalit të shpenzimeve të skemës së
sigurimeve shoqërore, të cilat janë 100 % subvencion nga buxheti i shtetit.
Përveç shpenzimeve për programet e veçanta të cilat i atashohen skemës së detyrueshme
të sigurimeve shoqërore, skemat suplementare dhe trajtimet e veçanta kanë një
subvencion prej 85 % të totalit të shpenzimeve për skemat suplementare dhe trajtimet e
veçanta.
Ligji bazë që rregullon marrëdhëniet në fushën e financimit është ligji për buxhetin e
shtetit, në të cilin buxheti për sigurimet shoqërore zë një vend të veçantë në këtë
dokument të rëndësishëm financiar. Në nenin 4 të tij është parashikuar si do të jetë
shpërndarja e të ardhurave dhe shpenzimeve si dhe pesha që do të zërë në totalin e
0
5000
10000
15000
20000
25000
2010 2011 2012 2013
Subvencioni i buxhetit të shtetit(në milionë lekë)
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
57. Statistika te sigurimeve shoqerore, 2013 115
shpenzimeve financimi nga buxheti i shtetit. Për të gjitha kategoritë përfituese, për të
cilat buxheti i shtetit ka parashikuar të financojë për njohjen e periudhave të sigurimit,
janë përcaktuar qartë pagat mbi të cilat do të llogaritet kontributi i sigurimeve shoqërore,
të cilat më pas përcaktojnë edhe bazën e vlerësueshme në momentin kur do të bëhet
llogaritja e përfitimit.
Nga të dhënat e dokumenteve financiare, siç është bilanci “të ardhura - shpenzime”
rezultati financiar i Institutit të Sigurimeve Shoqërore tregon për rritje të defiçitit të
sistemit të pensioneve. Për vitet e fundit aktiviteti financiar i Institutit të Sigurimeve
Shpoqërore paraqitet si më poshtë: (57)
2012 2013
Të ardhura për degën e pensioneve (A) 50,682.0 54,267.9
Kontribute nga subjektet 43,056.1 45,140.4
Qytet 41,266.7 42,954.9
Fshat 1,789.4 2,185.5
Kontribute nga buxheti i shtetit (shteti si kontribues) 7,625.9 9,127.5
Për kategori të ndryshme 2,711.4 3,199.7
Për subvencione te kontributeve te fermerëve 4,914.5 5,927.8
Shpenzime për degën e pensioneve (B) 73,028.0 78,497.0
Shpenzime për pensione 71,631.6 76,877.0
Qytet 58,313.1 62,315.9
Fshat 13,318.4 15,561.1
Shpenzime administrative për pensione 1,396.5 1,620.0
Qytet 1,136.8 1,313.2
Fshat 259.6 306.8
Diferenca (A – B) - 22,346.1 - 24,229.1
si % e PBB 1.69 1.78
Skema nr. 4. Paraqitje skematike e aktivitetit financiar te ISSH
Shihet mjaft qartë që defiçiti i sistemit të pensioneve është në rritje, i cili konfirmon
faktin e rritjes së subvencionit për të përballuar shpenzimet për pagesat e përfitimeve.
Si rezultat i aplikimit të disa programeve të veçanta të qeverisë mbi kompensimin e të
ardhurave, apo kompensimin e çmimeve, në totalin e shpenzimeve për programet e
veçanta të qeverisë, 96 % të këtyre shpenzimeve e zënë shpenzimet për kompensimet.
Kështu, për vitin 2013 u shpenzuan 8,771 milionë lekë nga totali i shpenzimeve prej
9,202 milionë lekë të shpenzuara për programet e veçanta të qeverisë, të përfshira në
skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror.
Ndërhyrja në skemën e përfitimeve, të cilat janë parashikuar në ligjin për sigurimet me
programe të veçanta të qeverisë të cilat kishin si qëllim rritjen e të ardhurave mujore të
përfituesve ndikoi në mënyrë të ndjeshme në ndryshimin e raportit mes pensionit
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
116
minimal dhe pensionit maksimal, por në të njëjtën kohë ndikoi në rritjen e të ardhurave
mujore të pensionistëve.
Raporti mes pensionit maksimal dhe pensionit minimal, në konceptin e ligjit është në
vlerën 2:1, ndërsa aplikimi i kompensimeve në kohë të ndryshme ka bërë që ky raport
të prishet, si rezultat i së cilës të ardhurat minimale luhaten në vlerat 57 – 58 % të të
ardhurave maksimale. Ky tregues është evidentuar në përfitimet e sektorit urban, ndërsa
ndryshe paraqiten shifrat në sektorin rural.
Të ardhurat minimale në sektorin urban kanë pësuar rritje, madje ato paraqesin një
situatë të përmirësuar për individët që përfitojnë këto të ardhura në raport me ato që
përfitojnë pensionin mesatar.
Grafiku nr.10 Paraqitja e të ardhurave minimale në raport me pensionin minimal dhe atë mesatar.
Sektori urban
Edhe në sektorin rural të ardhurat minimale mujore të përfituesve në raport me
pensionin minimal dhe atë mesatar të plotë paraqesin një situatë e cila e ruan në një
farë mase diferencën mes përfitimeve ekstreme.
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Pensioni minimal
Pensioni mesatar (mesatare vjetore)
Te ardhurat minimale
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
58. Statistika te Institutit te Sigurimeve Shoqerore. 117
Grafiku nr. 11 Paraqitja e pensionit minimal dhe e të ardhurave minimale në sektorin rural.
Si rezultat i aplikimit të kompensimeve në masën e pensionit janë rritur shpenzimet për
skemat e pensioneve në të dy sektorët si atë urban edhe atë rural. 11 % të totalit të
shpenzimeve që jepen në siglën e pensioneve janë shpenzime për kompensimet e
çmimeve dhe të të ardhurave.
Element i rëndësishëm në vlerësimin e një skeme pensioni është analiza që i bëhet
shkallës së zëvendësimit, i cili shpreh raportin mes pensionit mesatar dhe pagës
mesatare. Ky tregues, referuar të dhënave statistikore, tregon për një rritje të shkallës
së zëvendësimit në të dy sektorët, por më e ndjeshme është rritja e shkallës së
zëvendësimit në sektorin rural, gjë e cila shpjegohet me politikat favorizuese të
qeverisë në drejtim të rritjes së përfitimeve në skemën e pensioneve të fshatit dhe
tendencën për barazimin e pensioneve të fshatit me ato të qytetit.
Grafiku nr. 12/13 Dinamika e shkallës së zëvendësimit. Sektori urban/rural (58)
Situata e këtij elementi paraqitet në vlera të tjera nëse do të përfshijmë në analizën e
treguesve të skemës së sigurimeve shoqërore edhe ato të skemës së sigurimit
suplementar, për të cilët shkalla e zëvendësimit arrin në vlera deri në 75 %. Kjo
vlerë e shkallës së zëvendësimit është e vlefshme vetëm për pensionet e pleqërisë të
sektorit urban, pasi vetëm për punonjësit e sektorit urban, ligji parashikon përfitime
suplementare mbi ato që jepen sipas ligjit per sigurimet shoqërore.
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
9000
10000
2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Pensioni minimal
Te ardhurat minimale
Pensioni mesatar (mesatare vjetore)
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
118
3. Parashikime të financimit të sigurimeve shoqërore
Reforma e inicuar, e cila ka filluar zbatimin nga data 1 janar 2015 parashikon për
skemën e detyrueshme të sigurimeve shoqërore përmirësime në drejtim të
qëndrueshmërisë financiare të skemës. Reforma është ndërmarrë në një situatë kur
treguesit financiarë të skemës aktuale të sigurimeve shoqërore në kushtet aktuale,
parashikonin përkeqësime të dukshme për të ardhmen e sistemit, referuar parametrave
të piramidës së popullsisë dhe individëve pjesëmarrës në skemën e sigurimit të
detyrueshem shoqëror.
Duke iu referuar skemës aktuale, shkalla e zëvendësimit, megjithëse me tendencë për
rënien e vlerave të saj, qëndron në vlerën mbi 30%, e parashikuar deri në vitin 2032.
Për periudhën në vazhdim, ky tregues fillon të bjerë në mënyrë dramatike, duke
parashikuar që në vitin 2039 kjo vlerë të bjerë në vlerën 25%, në vitin 2050 të bjerë
në vlerën 18% dhe duke arritur vlerën kritike 6.2% në vitin 2080.
Reforma që sapo ka filluar parashikon që shkalla e zëvendësimit të mos bjerë asnjëherë
më poshtë se 30%. Në vitin e parë të veprimit, si rezultat i formulës së re të pensionit të
aplikuar, skema e reformuar jep një shkallë zëvendësimi prej 36.4%. Më pas, në vitet
në vijim është parashikuar të ketë një rënie graduale, por duke rimarrë vlerën dhe
qëndruar në vlerën e rreth 30% nga viti 2025 deri në vitin 2057. Nga kjo pikë ky
tregues fillon të rritet ngadalë duke arritur në 31% në vitin 2080.
Përsëri ky tregues i shkallës së zëvendësimit, nuk prezanton një pension i cili të
përmbushë nevojat e pensionistëve, por është gjykuar të jetë një pension gjeneroz,
dhe parashikohet që t’i mbajë të moshuarit mbi nivelin e varfërisë dhe ajo cfarë është e
rëndësishme për skemën e sigurimeve shoqërore, parashikohet të jetë edhe
financiarisht i përballueshëm. Ndërkohë që për individët që janë pjesëmarrës në
skemat e sigurimit suplementar, parashikohet që shkalla e zëvendësimit të ruajë vlerat
mbi 50 %. Përveçse se synon të ruajë situatën financiare të sistemit të sigurimeve
shqoërore, reforma e re e propozuar dhe që ka filluar të zbatohet, nuk ofron përfitime
të qenësishme për pjesën më të madhe të individëve pjesëmarrës në skemë, me
përjashtim të atyre që janë pjesëmarrës në skemat e sigurimit suplementar.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
59. Dokumenti I politikave te pensioneve, 2014 119
Grafiku nr. 14. Parashikime te shkalles se zëvendësimit sipas skemes aktuale dhe opsionit 1. (59)
Treguesit financiarë të skemës shënojnë një përmirësim të ndjeshëm nën modelin e
prezantuar, krahasuar me projeksionet e skemës aktuale. Inisiativat që u morën si
rezultat i reformës afatgjatë të sigurimeve shoqërore, duke hequr kufizimin nga sipër të
pensioneve, si dhe një tendencë për një lidhje më të drejtë mes kontributeve dhe
përfitimeve synon që të rrisë pjesëmarrjen në skemën e sigurimeve shoqërore, sipas
pagës reale të punonjësit. Kjo parashikon që të rriten të ardhurat në skemën e
sigurimit të detyrueshëm.
Megjithatë, duke rritur pagën minimale kontributive dhe duke indeksuar pagën
maksimale kontributive, i cili parashikohet të jetë në nivelin e rritjes së pagës mesatare,
është parashikuar që të ketë rritje të mjaftueshme të të ardhurave, për përballimin e
shpenzimeve që vjen nga rritja e përfitimeve.
Tendenca për rritjen e nivelit të masës së kontributit për personat e vetëpunësuar në
bujqësi, dhe barazimi i nivelit të kontributit të sigurimit shoqëror të kësaj skeme me
skemën urbane do të çojë ndoshta në reduktim të numrit të kontribuesve në skemën e
sigurimit shoqëror.
Por si rezultat i lëvizjeve demografike dhe përqendrimit të popullsisë në zonat urbane,
kjo do të çojë në reduktimin e numrit të pjesëmarrësve në skemën e sigurimit të
detyrueshëm të të vetëpunësuarëve në buqjësi, duke bërë të mundur shtimin e numrit
të individëve të cilët kërkojnë të plotësojnë periudhat e sigurimit në skemën e sigurimit
vullnetar, në pamundësi të sigurimit të tyre pranë bizneseve private.
Nëse do t’i referoheshim skemës së re, e cila sapo ka filluar të implementohet,
parashikohet një reduktim gradual i defiçitit buxhetor, i cili nga 1.6 % e PBB – së
që parashikohet të jetë për vitin 2015, sipas të dhënave aktuariale zbret në 1 % në
vitin 2030. Deficiti buxhetor sipas skemës së re që ka propozuar reforma
afatgjatë e sistemit të sigurimeve shoqërore, parashikohet të jetë 0 % e PBB – së
në vitin 2043 dhe nëse përmbushen këto parashikimeve kjo reformë rezulton të
jetë e suksesshme, përsa i përket qëndrueshmërisë financiare të skemës.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
60. Dokumenti i politikave te pensioneve, 2014 120
Grafiku nr. 15. Projeksioni i te ardhurave, shpenzimeve dhe deficitit sipas Opsionit 1 (60)
Të tilla parashikime janë të mbështetura në të dhënat e piramidës së popullsisë, si
dhe në raport me këto të dhëna me tendencat e prirjet e popullatës së aftë për punë
për pjesëmarrje në skemën e sigurimeve shoqërore. Në këto parashikime është
vlerësuar edhe elementi tjetër i rëndësishëm në përllogaritjen e shpenzimeve të
skemës, siç është ai i kohëzgjatjes së gëzimit të pensionit. Është për tu theksuar
fakti që ky parametër ka pësuar rritje në treguesit e tij. Kështu, nga 19.5 vite që
ishte koha mesatare e gëzimit të pensionit në vitin 2008, në vitin 2013 ky tregues
është në vlerën 21.4 vite. Në rritjen e këtij treguesi ka ndikuar rritja e jetëgjatësië
së popullsisë. Shtrirja në kohë e përfitimit të pensionit, ka rritur shpenzimet e
skemës. Prandaj, propozimi dhe miratimi i paketës për rritjen e moshës së daljes
në pension, fillimisht për gratë dhe më pas për burrat është parashikuar që të
shkurtojë kohën e gëzimit të pensionit dhe për rrjedhojë të ndikojë në uljen e
shpenzimeve të sigurimeve shoqërore dhe ruajtjen e stabilitetit financiar të
skemës së sigurimeve shoqërore.
Përveç shpenzimeve për skemën e detyrueshme të sigurimeve shoqërore si dhe
atyre shtesë për programe të veçanta të qeverisë që kanë lidhje me kompensime
çmimesh dhe të ardhurash, nga skema e sigurimeve shoqërore paguhen edhe disa
paketa të tjera përfitimesh, të cilat nuk janë përfitime që parashikon skema e
sigurimeve shoqërore, por janë pagesa të cilat, i janë ngarkuar Institutit të
Sigurimeve Shoqërore për administrimin e tyre, siç është pagesa për shpenzime
varrimi, të cilat përsëri janë shpenzime që mbulohen nga buxheti i shtetit.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
121
Përfitimet suplementare dhe trajtimet e veçanta janë të tjera përfitime, të cilat janë
pagesa për të cilat subvencioni nga buxheti i shtetit është në vlera të
konsiderueshme.
Nga totali i përfitimeve suplementare që paguhen nga skema e sigurimeve
shoqërore, vetëm tre prej tyre janë skema kontributive, por asnjëra prej tyre nuk
arrin të mbulojë pagesën e përfitimeve nga të ardhurat e kontributeve
suplementare. Sipas statistikave të sigurimeve shoqërore, për vitin 2013 vetëm 8.7
% e e shpenzimeve për pagesat e përfitimeve suplementare u përballua nga të
ardhurat nga kontributet. Pjesa tjetër është totalisht subvencion nga buxheti i
shtetit. Të gjitha këto pagesa, të cilat nuk janë pagesa të mirëfillta për përfitime
nga sigurimet shoqërore, e shtojnë artificialisht rëndesën buxhetore, duke e rritur
nevojën për subvencion shtetëror për skemën e sigurimeve shoqërore.
Element me mjaft rëndësi dhe që vlerëson performancën e sistemit të sigurimeve
shoqërore, është edhe analiza që i bëhet shkallës së mbulimit, i cili është një
tregues që shpreh raportin e numrit të kontribuesve ndaj numrit të individëve që
përbëjnë forcat e punës. Është evident fakti që sipas hapësirës ligjore të krijuar, të
gjithë individët mbi moshën 16 vjeç me banim në fshat dhe që kanë në pronësi tokë
bujqësore, konsiderohen ekonomikisht aktiv dhe janë pjesëmarrës të mundshëm
në skemën e sigurimeve shoqërore, prandaj ato janë vlerësuar dhe janë marrë në
konsideratë në vlerësimet e bëra.
Grafiku nr. 16. Paraqitje e numrit te kontribuesve ne raport me numrin e popullsise
Shënim: Të dhënat e numrit të popullsisë 15 – 64 vjeç, u morën nga statistikat e INSTAT
0
500000
1000000
1500000
2000000
20072008
20092010
20112012
2013
Numri I kontribuesve
Popullsia 15 - 64 vjeç
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
122
Duke iu referuar numrit të kontribuesve pjesëmarrës në skemë, si dhe numrit të
forcave të punës shkalla e mbulimit tregon që numri i pjesëmarrësve në skemën e
sigurimit shoqëror, megjithëse me një normë kontributi të zvogëluar, përsëri
është në rënie.
Grafiku nr. 17. Dinamika e shkallës së mbulimit (sipas forcave të punës)
Nëse do t’i referohemi statistikave të popullsisë, numrit të popullsisë nga mosha
15 – 64 vjeç shkalla e mbulimit paraqitet në shifra të tjera.
Grafiku nr. 18. Dinamika e shkallës së mbulimit (sipas të dhënave të numrit të popullsisë)
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Shkalla e mbulimit
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0.4
0.45
0.5
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
Shkalla e mbulimit(sipas të dhënave të popullsisë nga 15 - 64 vjeç)
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
123
Situata e paraqitur sipas këtyre treguesve është mjaft alarmante pasi vetëm 1/3 e
popullisë së aftë për punë, rezulton të jetë e përfshirë si kontribuese në skemën e
sigurimit shoqëror. Në këto tregues ka ndikuar shkalla e lartë e papunësisë, puna
në të të zezë si dhe mospjesëmarrja e individëve të vetëpunësuar në bujqësi në
skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror. Shifra të tilla të mbulimit, të çojnë në
përfundimin se në një të ardhme të afërt, kjo kategori individësh, të cilët nuk janë
pjesëmarrës në skemën e sigurimit shoqëror, do të jetë e pambuluar dhe kontigjent
për përfitimin e pensionit social.
Prandaj, në pamundësi të realizimit të periudhës së domosdoshme të sigurimit për
të përfituar një pension pleqërie, pensioni social është një e ardhur mjaft minimale,
i cili u ofrohet individëve në moshën e parashikuar sipas ligjit. Për vitin 2015, i
cili është edhe viti i parë i zbatimit të reformës në sistemin e sigurimeve shoqërore,
dhe ku ndeshemi për herë të parë me konceptin e pensionit social, është
parashikuar të përfshihen në këtë paketë rreth 4900 individë, të cilët janë mbi
moshën 70 vjeç, janë rezidentë në Shqipëri për të paktën 5 vitet e fundit si dhe nuk
kanë të ardhura të tjera. Fatura financiare për këtë kategori përfituesish është
llogaritur të jetë rreth 390 milionë lekë, e cila përbën 0.02 % të PPB. Por,
vendosja e kritereve të reja të parashikuara në reformën aftagjatë të sistemit të
sigurimeve shoqërore, parashikon rritje të numrit të përfituesve të pensionit
social, duke rritur në të njëjtën kohë edhe subvencionin nga buxheti i shtetit.
Për të bërë të mundur parashikimet afatgjata të një skeme sigurimesh shoqërore,
në drejtim të financimit të saj është e rëndësishme të bazohemi në të dhëna të sakta
të popullsisë aktive për punë, të numrit të kontribuesve, të popullsisë që përfiton
nga skemat e ndryshme që jepen si përfitime shtesë mbi ato që jepen nga skema
bazë e sigurimeve shoqërore. Është për tu theksuar që të gjitha statistikat e
sigurimeve shoqërore në Shqipëri, përsa i përket numrit të kontribuesve, e cila
është baza e financimit të një skeme sigurimesh shoqërore, bazohen në llogaritjen
e numrit të kontribuesve sipas raportit muaj / kontribute, dhe jo sipas numrit
konkret të kontribuesve, i cili do të realizohet nëse pagesën e kontributit e lidhim
në mënyrë të pashmangshme me numrin e sigurimit shoqëror dhe jo vetëm me
subjektin.
Krijimi i një data base për të gjithë kontribuesit, duke patur si element primar
numrin e sigurimit shoqëror dhe numrin e kartës së identitetit, do të shërbejë për
një analizë të hollësishme të situatës aktuale dhe parashikimeve për skemën për
një periudhë më afatgjatë. Parashikimet e bëra, si dhe reforma që sapo ka filluar,
në përcaktimin e parametrave të saj është mbështetur në elementët makro të
sistemit, si të numrit të kontribuesve ashtu edhe të numrit të popullsisë.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
124
Në vlerësimin e situatës financiare të një sistemi të sigurimeve shoqërore me
rëndësi të veçantë është edhe monitorimi i vazhdueshëm i legjitimitetit të
përfitimeve. Në periudha të ndryshme janë vërejtur dhe konstatuar përfitime të
caktuara në kundërshtim me kriteret ligjore, të cilat kanë rënduar situatën
financiare të skemës së isgurimeve shoqërore. Megjithëse janë minimizuar
përfitimet e caktuara në kundërshtim me kriteret ligjore, përsëri ato janë evidente
në sistemin e sigurimeve shoqërore. Përfitimet e jashtëligjshme të cilat janë
konstatuar si rezultat i ballafaqimit me të dhënat e regjistrit kombëtar të shtetasve
kanë evidentuar faktin e ndërhyrjes në datëlindjet e individëve, për pasojë është
bërë caktimi i përfitimit në një kohë kur ato evidentoheshin si pjesëmarrës të
mundshëm në skemën e sigurimit, duke dëmtuar fondet e sigurimeve shoqërore
në një vlerë e cila, deri në vitin 2013, për këtë fenomen kap shifrën 98 240 000
lekë. Në këtë proçes të pastrimit të skemës dhe vlerësimit të dëmit ka ndikuar
dixhitalizimi i sistemit të sigurimeve shoqërore. Përveç kësaj, janë evidentuar
rastet e dublimit të përfitimeve, si dhe raste të tjera të caktimit të përfitimeve ku
janë tejkaluar kriteret ligjore, për të cilat janë vlerësuar shumat e dëmit.
Abuzimi me fondet e sigurimeve shoqërore edhe nga agjentët pagues të cilët janë
kontaktuar nga sigurimet shoqërore për pagesën e përfitimeve është një tjetër
fenomen i cili është evidentuar. Problematika e ndeshur në të tilla raste të abuzimit
me fondet e sigurimeve shoqërore ka fokusuar vëmendjen në përmirësimin e
mekanizmave që mundësojnë transferimin e përfitimeve në buxhetet familjare.
Megjithatë, përsëri rrjedhjet e fondeve deri në dixhitalizimin e të gjitha të
dhënave që kushtëzojnë përfitimet që lindin sipas ligjit për sigurimet shoqërore,
do të jenë të pranishme, duke marrë në konsideratë edhe tendencat dhe prirjet
njerëzore, sidomos në kushtet kur pamundësitë financiare të individëve janë
prezente.
Nëse të gjitha pagesat e përfitimeve do të kryhen nëpërmjet bankave të nivelit të
dytë, mundësia e abuzimit me fondet e sigurimeve shoqërore do të shkonte drejt
reduktimit. Pagesa nëpërmjet bankave të nivelit të dytë aktualisht është bërë e
mundur, nëpërmjet hapësirës ligjore të krijuar si rezultat i miratimit të Vendimit
nr. 10, datë 10.12.2012 “Për pagesat e pensioneve nëpërmjet Bankave” të Këshillit
Administrativ të Institutit të Sigurimeve Shoqërore. Por, aktualisht numri i
përfitimeve që paguhen nëpërmjet bankave të nivelit të dytë është në vlera mjaft
të ulta krahasuar me numrin e përgjithshëm të përfitimeve që paguhen nga sistemi
i sigurimeve shoqërore. Afërsisht vetëm 0.02 % e numrit të përfitimeve paguhet në
sportelet e bankave, ndërsa gjithë peshën tjetër të pagesave e mban Posta
Shqiptare. Ndërsa pagesa nëpërmjet bankave të nivelit të dyë parashikon komision
zero kundrejt shërbimit, pagesa e përfitimeve nëpërmjet sporteleve të Postës
Shqiptare i kushton buxhetit të një agjensie të sigurimeve shoqërore 0.5 % të
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
125
shumës së paguar gjatë një muaji në qendrat e pagesave në qytet dhe 0.85 % të
shumës së paguar gjatë një muaji nga qendrat e pagesës në fshatra.
Prandaj e vlerësuar në të gjitha aspektet, si për administrimin e dokumentacionit
për pagesën e sigurtë të një përfitimi, të kostos së administrimit të përfitimit, ashtu
edhe të komoditetit që krijon për përfituesin, pagesa nëpërmjet bankave të nivelit të
dytë, do të çonte drejt reduktimit humbjet në pagesat e përfitimeve të sigurimeve
shoqërore.
Dixhitalizimi i të gjitha të dhënave që kanë të bëjnë me sigurimet shoqërore, por
edhe i pagesave që bëhen nga ky sistem, do të siguronte një transparencë më të
plotë lidhur me fondin e planifikuar si dhe destinacionin e tij. Mbajtja e bilanceve
sipas skemave të përfitimit është një tjetër element që do të ndikonte në
mirëadministrimin e fondeve të planifikuara.
Duke iu kthyer mënyrës së financimit të një skeme të sigurimeve shoqërore, është
e rëndësishme të vlerësohet burimi i financimit, që janë kontributet e sigurimeve
shoqërore për përfitimet afatgjata si dhe kontributet suplementare për përfitimet
suplementare. Siç është analizuar gjerëisht në kapitullin e kontributeve, pagesa e
kontributeve të sigurimeve shoqërore ndahet në të pesë degët e sigurimit, ku
peshën më të madhe e zë kontributi i sigurimit shoqëror në degën e pensioneve.
Transparenca e plotë e menaxhimit të kontributeve të sigurimeve shoqërore është
domosdoshmëri për administrimin e skemës së sigurimeve shoqërore, si dhe
siguron transparencë totale në tërësinë e sistemit. Përfitimet e ndryshme të cilat
administrohen nga sistemi i sigurimeve shoqërore kanë mënyra të ndryshme të
financimit të tyre, prandaj edhe menaxhimi sa më i mirë i tyre është një
element me mjaft rëndësi për të kontrolluar në çdo moment të dhënat e skemës së
sigurimeve shoqërore. Menaxhimi i suksesshëm i elementëve të organizimit
financiar është një faktor thelbësor i një skeme të suksesshme të sigurimeve
shoqërore. Prandaj fokusimi në riorganizimin financiar të skemës në përshtatje të
vazhdueshme edhe të shërbimeve që ofrohen mbetet një prioritet.
Më sipër evidentuam faktin që në mjaft raste përfituesit janë vlerësuar debitorë
për arsye të dokumentacionit jo të saktë të paraqitur në momentin e caktimit të
përfitimit si dhe të moskoordinimit të të dhënave mes institucioneve shtetërore.
Ndjekja në kohë dhe arkëtimi i shumave debitore kërkon një monitorim të
sistemit financiar, ndoshta një rimodelim të pasqyrave financiare me qëllim
evidentimin dhe ndjekjen në kohë reale të arkëtimeve dhe shumave të mbetura
debitore.
Detajimi i pagesave sipas zërave dhe llojit të përfitimit e bën më fleksibël
sistemin e kontabilizimit të shpenzimeve dhe bën një parashikim të situatës
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
126
financiare në të gjithë parametrat e saj. Nëse skemat e përfitimeve do të ishin të
ndara nga njëra tjetra përsa i përket mënyrës së mbajtjes së arkëtimeve dhe
shpenzimeve, të cilat do të përmblidheshin në një llogari të vetme, do të bëhej një
evidentim më transparent i situatës financiare si dhe kontrolli financiar do të ishte
më konkret.
Në elementët e rëndësishëm të cilët duhet të mbahen parasysh në prognozimin e
situatës së ardhshme financiare të skemës së sigruimeve shoqërore është edhe
vlerësimi i shkallës së papunësisë si dhe tendencat në planin afatgjatë të këtij treguesi.
Grafiku nr. 19/20 Dinamika e shkallës së papunësisë dhe e numrit të të papunëve
Burimi www.instat.gov.al
Duke iu referuar të dhënave të publikuara nga INSTAT treguesit e nivelit të
papunësisë janë në rritje, gjë që përkeqëson edhe situatën e pjesëmarrjes në
pagesat e kontributeve të sigurimeve shoqërore, e cila reflekton prurje më të vogla
në buxhetin e sigurimeve shoqërore. Në një situatë të tillë ndërhyrja në parametrat e
sistemit të sigurimeve shoqërore, e parashikuar në ndryshimet e bëra në ligjin për
sigurimet shoqërore nëpërmjet rritjes së pagës minimale për efekt kontributi të
sigurimeve shoqërore do të ndikojë në rritjen e të ardhurave në buxhetin e
sigurimeve shoqërore. Rritja e pagës minimale për efekt kontributi të sigurimeve
shoqërore në masën 13 %, parashikon një rritje të të ardhurave në buxhetin e
sigurimeve shoqërore të paktën me 4 %. Të gjitha ndryshimet e bëra në parametrat
e sistemit mbeten për tu testuar nga zbatimi në praktikë dhe analiza që do të bëhet
nëpërmjet statistikave në përfundim të një periudhe të paktën një vjeçare të
implementimit të ndryshimeve ligjore.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
61.Statistika te Institutit te Sigurimeve Shoqerore 127
KAPITULLI I GJASHTË
DINAMIKA E REFORMAVE. REFORMA AFATGJATE E SKEMËS SË
SIGURIMEVE SHOQËRORE
1. Domosdoshmëria për kryerjen e reformave
Ndërmarrja e reformave të herëpasherhsme në një sistem gjithëpërfshirës, siç është ai
i sigurimeve shoqërore, në të cilën janë pjesëmarrës si kontribues apo përfitues,
individët që nga mosha 16 vjeç e deri në përfundim të jetës, i bën ato një
domosdoshmëri dhe prioritet për të gjithë aktorët e përfshirë në vendimmarrje.
Tendenca për reforma dhe përmirësime të dukshme është e ravijëzuar edhe në
Rekomandimin nr. 202 të Organizatës Ndërkombëtare të Punës në të cilën gjejnë
mishërim elementët në vijim:
– vendosjen dhe ruajtjen e themeleve të mbrojtjes shoqërore si një element fondamental i
sistemeve kombëtare të sigurimeve shoqërore, të cilat përcaktojnë dimensionin
horizontal;
– ndjekjen e strategjive për zgjerimin e sigurimeve shoqërore që progresivisht siguron
nivele më të larta të sigurimeve shoqërore tek sa më shumë njerëz që të jetë e mundur
kjo, e udhëzuar nga standartet e ONP për sigurimet shoqërore, që përcaktojnë edhe
dimensionin vertikal.
Që në fillimet e veta, sistemi i sigurimeve shoqërore ka qenë në fokusin e
iniciativave ligjore si në drejtim të përmirësimit të dispozitave ekzistuese, ashtu edhe
për krijimin e hapësirave të reja për përsosjen e sistemit dhe përshtatjen e tij me
parimet e acquis communautaire.
Sistemi aktual i sigurimeve shoqërore është përballur në vazhdimësi me probleme të
karakterit financiar, probleme të cilat, sipas analizave të bëra, e kanë origjinën kryesisht
nga përkeqësimi i raportit kontribues / përfitues, fenomen të cilin e kemi shpjeguar më
herët. Sipas të dhënave statistikore për vitin 2013 subvencioni nga buxheti i shtetit
në buxhetin e sigurimeve shoqërore arriti në 1.45 % të PBB, ose e shprehur ndryshe
llogaritet në 19710 milionë lekë. (61) Piramida e popullsisë si dhe analiza që i bëhet
regjistrimit të numrit të popullsisë në periudhën mes Census 2001 dhe Census 2011
evidenton disa fenomene që janë prezente Shqipëri. Gjatë kësaj periudhe, numri i
lindjeve nga 53 mijë që regjistrohej në vitin 2001, sipas regjistrimeve të Census 2011
llogaritet në 34 mijë, ndërsa mbetet pothuaj në nivele të njëjta numri i vdekjeve i cili
regjistrohet në shifrën e rreth 20 mijë personave në vit. Këto shifra, megjithëse
tregojnë për një shtesë positive natyrore, tendenca e saj është në rënie. Në këtë
fenomen, në uljen e ritmit të shtimit të numrit të popullsisë, ka ndikuar ndjeshëm
numri në rënie i lindjeve. Fenomeni që u evidentua ndjeshëm pas viteve 1990 ishte
ai i migrimit. Sipas të dhënave që paraqet INSTAT, vlerësohet se numri i personave
emigrues në periudhën mes dy censuseve është rreth 500 mijë. Këto individë,
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
62. www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---europe/---ro-geneva/---sro-
budapest/documents/publication/wcms_233227.pdf 128
numërohen si persona të cilët mund të ishin kontribues potencialë në skemën e
sigurimeve shoqërore. Raporti i numrit të popullsisë mbi 65 vjeç ndaj numrit të
përgjithshëm të popullsisë, konsiderohet të jetë më i lartë se në çdo census të
mëparshëm të kryer në Shqipëri. Ky raport llogaritet në 11 % në vitin 2011,
ndaj vlerës 8 % që regjistrohej në vitin 2001 .
Të gjithë këto elementë të vlerësuar në këndvështrimin e perspektivës së skemës
së sigurimeve shoqërore, kanë qenë nxitje dhe indikacione për rishikimin e skemës
ekzistuese të sigurimeve shoqërore, nisur edhe nga fakti se shumë vende janë përfshirë
në proçesin e reformave në fushën e sigurimeve shoqërore. Reforma e re në fushën e
sigurimeve shoqërore që sapo ka filluar të implementohet, vjen pas një periudhe të
gjatë diskutimesh dhe debatesh. Duke qenë se është në fillimet e veta, analiza e thellë
dhe shumë dimensionale që kërkohet lidhur me këtë reformë afatgjatë të sigurimeve
shoqërore shërben për të marrë në konsideratë problematikat e ndeshura deri tani si dhe
për një proçes transparent të zbatimit të reformës dhe pse jo, të ndërhyrjes në kohë me
akte ligjore për përmirësime të mundshme aty ku është e nevojshme. Strategjia dy
dimensionale e Organizatës Ndërkombëtare të Punës, përmbledh më së miri të gjitha
pritshmëritë në fushën e sigurimeve shoqërore.
Strategjia dy-dimensionale e ONP hap një kapitull të ri në sigurimet shoqërore. Duke
riafirmuar të drejtën njerëzore për sigurime shoqërore, ajo pranon që kjo e drejtë, së
bashku me promovimin e punësimit, është një nevojë ekonomike dhe shoqërore për
zhvillim dhe progres. Ajo njeh gjithashtu rëndësinë e universalitetit të mbrojtjes, bazuar
në solidaritetin shoqëror, për parandalimin dhe uljen e varfërisë, pabarazisë, përjashtimit
shoqëror dhe pasigurisë; promovimin e mundësive të barabarta si edhe të barazisë gjinore
dhe racore; dhe si një mënyrë për të mbështetur tranzicionin përmes punësimit informal
në atë formal.
Sistemet e sigurimeve shoqërore duhet të jenë të menaxhuar dhe administruar mirë për të
siguruar efektivitet në arritjen e objektivave të rëna dakord, efiçente në përdorimin e
burimeve dhe transparente për të fituar besimin e atyre që financojnë dhe që përfitojnë
nga këto sisteme. Përfshirja aktive e të gjithë palëve të interesuara, dhe në veçanti e
punëtorëve dhe punëdhënësve nëpërmjet mekanizmave efektive të dialogut social dhe
mbikëqyrjes trepalëshe, është një nga mjetet e rëndësishme për të siguruar menaxhim të
mirë të sistemeve të sigurimeve shoqërore. (62)
Iniciativat për ndërmarrjen e reformave të cilat parashikojnë një shtrirje afatgjatë në
kohë, në të cilat përfshihet dhe reforma në fushën e pensioneve, nxiten dhe e marrin
impulsin për hartimin e tyre nisur nga një sërë faktorësh të cilët duhen vlerësuar, për
të patur një reformë të qenësishme dhe me një impakt pozitiv në shtresat e
popullisë. Konkretisht, analizat e shumta të faktorëve që ndikojnë dhe që duhet të
mbahen parasysh në hartimin e reformave afatgjatë konsistojnë në:
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
63. Martin Schludi “The reform of Bismarchian Pension Systems. A comparison of Pension Politics in
Austria, France, Germany, Italy and Sweden”
129
1. Kushtet fillestare nga të cilat do të fillojë implementimi i reformës;
2.Trendi i zhvillimeve demografike të cilat janë parametra përcaktues në
parashikimet afatgjatë;
3.Ndryshimet social ekonomike, të cilat janë ndër faktorët përcakues për
ndërmarrjen e reformave;
4.Presioni buxhetor, i konkurrencës, si dhe i grupeve të interesit;
5.Inercia politike, si dhe ndikimi i politikes;
6.Koordinimi mbi – kombëtar (ndikimi i organizmave të EU)
7.Gërryerja e besimit nga publiku, sidomos nga brezi i ri;
8.Faktorët e sjelljes, (kultura financiare) (63).
Përveç këtyre faktorëve të cilët janë përcaktues për ndërmarrjen dhe hartimin e
reformave, një rëndësi të veçantë në hartimin e tyre është edhe fakti se cilët janë
aktorët që përfshihen në hartimin e tyre. Martin Schludi në librin e tij “The reform of
Bismarchian Pension Systems. A comparison of Pension Politics in Austria, France,
Germany, Italy and Sweden” nënvizon faktin që aktorët e përfshirë në hartimin e
politikave duhet të karakterizohen nga aftësi specifike (të tilla si kompetencat ligjore të
përcaktuara nga rregullat institucionale), perceptime specifike, dhe preferenca specifike
(duke përfshirë edhe interesat e veta dhe orientimet normative).
E shprehur në mënyrë skematike, ndërveprimi i aktorëve dhe roli i tyre në hartimin e
politikave paraqitet si më poshtë:
Skema nr. 5 Ndërveprimi i aktorëve në hartimin e e reformave
Megjithëse diskutimet dhe debatet e shtrira në kohë si dhe orientimet e
organizmave ndërkombëtare, të cilat kanë theksuar vazhdimisht rëndësinë që ka
dialogu trepalësh në hartimin e reformave të tilla në fushën e sigurimeve shoqërore,
hartimi dhe miratimi i reformës afatgjatë në sistemin e sigurimeve shoqërore është
bërë pa pjesëmarrjen e aktorëve të rëndësishëm në reforma të tilla, siç është ajo e
opozitës, si dhe ka munguar dialogu social në miratimin e saj.
PROBLEMET E KONSTATUARA
Problemet e
konstatuara
Aftësitë
orientuese
të aktorëve
Cilësitë e
aktorëve
Mënyrat e
ndërveprimit Politikat
AMBIENTI POLITIKËBËRËS
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
64. Ali Emini “ Zhvillimet ekonomike te sigurimeve shoqerore ne Shqiperi dhe domosdoshmeria per
reforma te metejshme “
130
2. Reformat e ndërmarra deri në vitin 2014 në sistemin e
sigurimeve shoqërore.
Ecuria e deritanishme e skemës së sigurimeve shoqërore është fokusuar drejt
përmirësimit të vazhdueshëm të saj, duke reflektuar në të edhe tendencat për një
modernizim të të gjithë sistemit të mbrojtjes shoqërore. Duke iu referuar etapave që ka
kaluar sistemi i sigurimeve shoqërore evidentohet fakti se reformat e ndërmarra kanë
kaluar nëpër disa faza.
Reformat e vitit 1998, të cilat ishin paketa e parë e reformave, kishin si qëllim
ndërmarrjen e një sërë iniciativash për barazimin e pensioneve të fshatit me ato të
qytetit. Kjo reformë bëhej veçanërisht e domosdoshme për faktin se me ndryshimin e
sistemeve, të vendosjes së ekonomisë së tregut, tashmë individët në kushte pensioni, që
kishin qenë të punësuar në ish kooperativa bujqësore, vendi ku punësohej pothuaj e
gjithë popullsia rurale, përfitonin pensione në vlera mjaft të ulta krahasuar me personat
që përfitonin pensione nga puna në ndërmarrje shtetërore. Meqenëse sistemi i ri i
vendosur kishte si themel të tij sistemin kontributiv, personat e vetëpunësuar në bujqësi
kishin mundësi për vazhdimin e sigurimit nëpërmjet pagesës së kontributit të sigurimeve
shoqërore. Në këtë mënyrë u përvijua krijimi i skemës së re që kishte filluar të
funksionojë me vendosjen e sistemit kontributiv dhe që vazhdon të funksionojë edhe
sot, duke zënë një peshë të konsiderueshme në të gjithë treguesit e skemës së sigurimeve
shoqërore (64).
Lindja e kësaj skeme të mbrojtjes sociale, shkon paralelisht me lindjen e një shtrese të re,
atë të fermerëve, duke u nxitur dhe favorizuar edhe nga fakti që pagesa e kontributit të
sigurimeve shoqërore është në nivele mjaft të ulta dhe motivuese për individët.
Përfshirja në këtë skemë kontributive, është e lidhur ngushtësisht me ushtrimin e
aktivitetit bujqësor dhe blegtoral, kundrejt posedimit të tokës bujqësore. Mënyra e re e
llogaritjes së përfitimit për personat që kanë periudha kontributive si të vetëpunësuar në
buqjësi, tendenca drejt barazimit të pensioneve të fshatit me ato të qytetit, ishte në
njëfarë mënyre edhe nxitje për pjesëmarrje në skemën e sigurimeve shoqërore,
megjithëse vitet e fundit vihet re një ulje numrit të kontribuesve. Nëpërmjet rritjes në
mënyrë të diferencuar që iu bë dhe vazhdon të bëhet për pensionet e fshatit, ndryshe nga
ato të qytetit, kjo tendencë do të çojë në një barazim gradual të pensioneve të fshatit
me ato të qytetit.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
131
Grafiku nr. 21 Dinamika e numrit të të vetëpunësuarve sipas viteve
Drejt këtij objektivi konvergoi edhe mënyra e re e llogaritjes për pensionet e personave të
vetëpunësuar në bujqësi, e cila filloi të zbatohet pikërisht në kuadrin e reformave të vitit
1998.
Reformat që pasuan sistemin e sigurimeve shoqërore janë ato të vitit 2002, ose siç quhen
ndryshe reformat parametrike të vitit 2002. Një sërë treguesish të sistemit, po tregonin
një përkeqësim të dukshëm të raportit kontribues / përfitues, i cili njihet ndryshe në
terminologjinë e sistemeve të sigurimeve shoqërore si norma e varësisë. Ky raport , i cili
është një ndër elementet kryesorë të vlerësimit të një sistemi sigurimesh shoqërore,
diktoi nevojën për një rritje graduale të moshës së pensionit, e cila ishte edhe një ndër
elementet e përafrimit të legjislacionit shqiptar të sigurimeve shoqërore me ato të
vendeve të bashkimit europian. Ndërkaq, rritja graduale e moshës së pensionit diktoi
nevojën për futjen e një lloji të ri përfitimi, atë të pensionit të reduktuar të pleqërisë,
iniciativë e cila u kushtëzua nga kushtet e reja të krijuara. Me futjen e nocionit të
pensionit të reduktuar, të gjithë personat që kanë mbushur moshën 57 vjeç për gratë dhe
62 vjeç për burrat dhe kanë një periudhë kontributive prej 35 vitesh kanë të drejtë të
përfitojnë një pension të reduktuar pleqërie.
Deri në vitin 2002 Shqipëria renditej si një ndër vendet që kishte një normë të lartë
kontributive, gjë e cila ndikonte negativisht për pjesëmarrjen në skemën e sigurimeve
shoqërore. Gjithashtu, kjo normë e lartë kontributive ndikonte në nxitjen e punës
joformale. Një ndër aspektet e reformës së vitit 2002, e cila pati ndikim pozitiv në
performancën e sistemit të sigurimeve shoqërore, e cila u pasqyrua edhe në reagimet
0.00
20000.00
40000.00
60000.00
80000.00
100000.00
120000.00
140000.00
Vit
i 20
06
viti
20
07
viti
20
08
viti
20
09
viti
20
10
viti
20
11
Numri i të vetëpunësuarve sipas viteve
Numri i te vetepunesuarve sipas viteve
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
132
e individëve dhe bizneseve ishte reduktimi prej 4 % i normës së kontributit të sigurimeve
shoqërore. Kjo synonte nxitjen e pjesëmarrjes së personave të punësuar në skemën e
sigurimeve shoqërore, gjë që tentonte të ndikonte në përmirësimin e raportit kontribues /
përfitues. Si një ndër reformat paramerike të vitit 2002, njihet edhe rritja e pagës
maksimale për efekt të pagës së kontributit të sigurimeve shoqërore. Rritja e pagës
ndryshoi raportin mes pagës minimale dhe asaj maksimale duke e çuar në vlerën 1: 5,
pra paga maksimale për efekt pagese të kontributit të sigurimeve shoqërore, që nga viti
2002 e në vazhdim u caktua sa pesëfishi i pagës minimale për efekt pagese të kontributit
të sigurimeve shoqërore. Me qëllim që mbledhja e kontributeve të sigurimeve shoqërore
të bëhej nga institucione të specializuara për mbledhjen e taksave, u bë transferimi
gradual i mbledhjes së kontributeve nga Instituti i Sigurimeve Shoqërore tek Drejtoria e
Përgjithshme e Tatim Taksave. Megjithëse u tentua që mbledhja e kontributeve të
bëhet nga institucione të specializuara dhe me një status të veçantë në administrimin e
taksave, praktika e deritanishme ka rezultuar jo shumë e kënaqshme, për vetë faktin
se është evidentuar fenomeni i evazionit kontributiv.
Në kufijtë kohorë të ndarjes së dy sistemeve, për shkak edhe të funksionimit të ligjeve të
ndryshme me të cilat bëhej llogaritja e masës së përfitimit të pensioneve, gjatë viteve u
vu re një disnivel në masën e pensioneve. Për të mënjanuar sadopak ndryshimet në
masat e pensioneve u ndërmorrën iniciativa ligjore për përmirësimin dhe ngushtimin e
dallimeve që ekzistonin në masat e pensioneve. Kësaj iniciative i shërbyen pesë fazat e
ngushtimit të diferencave në masat e pensioneve, të cilat u aplikuan në një periudhë
kohore prej 5 vitesh, në diapazonin e viteve 2000 – 2005 dhe që preknin kategoritë e
përfitimeve të caktuara në periudhat kohore të funksionimit të dy ligjeve të ndryshme, por
me kushte që ato të ishin caktuar deri në vitin 1998.
Ndryshime të dukshme në sistemin e sigurimeve shoqërore janë ato të viteve 2005 –
2006. Gjatë viteve ishte evidentuar një lidhje jo e drejtë e kontributeve me përfitimet.
Nëpërmjet ndryshimeve të bëra në legjislacionin shqiptar të sigurimeve shoqërore, të cilat
konsistonin në një rivlerësim të bazës së vlerësuar si dhe indeksim të pagës neto,
elemente të cilat janë në themel të llogaritjes së përfitimit, shuma e përfitimit mori një
dimension dhe kuptim tjetër, por gjithnjë brenda normave të përcaktuara, duke patur si
kufi maskimal dyfishin e pensionit minimal. Disa nga problemet që kishin të bënin me
zbatimin në praktikë të ligjit të sigurimeve shoqërore dhe që kërkonin përmirësime
ligjore, u realizuan nëpërmjet ndryshimeve të vitit 2005. Heqja e kushtit të të qënit i
siguruar në momentin e vlerësimit invalid, bëri që të përfitonin një numër i
konsiderueshëm individësh me probleme shëndetësore, të cilët ishin përjashtuar nga
mundësia për të përfituar një pension vetëm se momenti i invalidizimit i gjeti ato të
pasiguruar.
Përqasja e legjislacionit shqiptar të sigurimeve shoqërore me standartet e Kodit Europian
të sigurimeve shoqërore si dhe me standartet e Konventës nr. 102 të Organizatës
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
133
Ndërkombëtare të Punës, nëpërmjet ratifikimit të saj, ishin disa nga ndryshimet e bëra në
vitin 2005. Si një ndër risitë e këtyre ndryshimeve përmendim reduktimin e periudhës
kontributive për të përfituar pensionin e pjesshëm të pleqërisë, duke vendosur kufirin
minimal të periudhës prej 15 vite, nga 20 vite që ishte. Gjithashtu, zgjerimi i rrethit të
personave të mbrojtur nga skema e sigurimeve shoqërore, nëpërmjet përfshirjes së
personave pa shtetësi, por njëkohësisht edhe trajtimi në mënyrë të njëllojtë për efekt të
mbrojtjes nga sigurimet shoqërore të qytetarëve të huaj, si një ndër elementet e
rëndësishëm të këtyre dokumenteve kryesore. Vazhdimi i reduktimit të normës së
kontributit, i cili u bë përsëri në vitin 2005, dhe më pas në vitin 2006 duke vendosur
normën kontributive të sigurimeve shoqërore në vlerën 24.5 % të pagës, ka synuar
nxitjen e pjesëmarrjes në skemë, si dhe qëndrueshmërinë financiare të skemës.
Ndryshimet e bëra në ligjin për sigurimet shoqërore të vitit 2005, njihen edhe si
ndryshimet thelbësore të cilat bënë një përmirësim të dukshëm në mënyrën e
llogaritjes së masës së pensionit, si dhe në vlerësimin e të drejtave të individëve. Por
nuk mund të mos refelektohej ndryshimi në mënyrën e llogaritjes, i cili jepte impakt në
përfitimin mujor të pensionistëve, tek ato përfitime të caktuara deri në këtë periudhë.
Ligji nr. 9588, datë 25.07.2006 “Për rillogaritjen e pensioneve” reflektoi ndryshimet në
mënyrën e llogaritjes të masës së pensionit për të gjithë ato pensione të cilat ishin caktuar
në periudhën kohore 1996 – 2005. Si rezultat i rillogaritjes, një numër i konsiderueshëm
i pensioneve të pleqërisë pësuan ndryshime të dukshme në masën e përfitimit mujor,
efekte të cilat u shtrinë nga data 1 korrik 2006.
3. Çfarë parashikon reforma afatgjatë e miratuar.
Diskutimet dhe debatet e shumta mbi reformën në fushën e sigurimeve shoqërore, u
finalizuan në datën 31 korrik 2014 kur nga Parlamenti Shqiptar u miratua ligji nr.
104/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për
sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar”. Ndryshimet e bëra në
ligjin ekzistues i cili rregullon marrëdhëniet në fushën e sigurimeve shoqërore kanë
sjellë edhe një mënyrë të re të llogaritjes së masës së pensionit, si dhe të disa
përfitimeve të tjera. Përveç kësaj, në ligjin e ri të sigurimeve shoqërore, i cili do të
shtrijë efektet e tij nga data 1 janar 2015, ndeshemi për herë të parë me konceptin e
pensionit social.
Reforma në fushën e sigurimeve shoqërore, e cila filloi të implementohet nga data 1
janar 2015, ka në themel të qëllimit të saj, qëndrueshmërinë financiare të skemës së
sigurimeve shoqëore si dhe përfshirjen për herë të parë në skemën e sigurimeve
shoqërore të kollonave të dyta dhe të treta.
Një ndër ndryshimet thelbësore që sjell miratimi i ligjit të ri të sigurimeve shoqërore
është ndryshimi i moshës në drejtim të rritjes graduale së saj. Reforma parashikon që,
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
134
nga data 1 janar 2015 fillon rritja graduale e moshës për gratë, me një rritje vjetore
prej dy muajsh. Rritja graduale e moshës për gratë me të njëjtin ritëm, pra me nga dy
muaj në vit, vazhdon deri në vitin 2056 ku arrihet mosha 67 vjeç. Ndërsa periudha e
sigurimit nga data 1 janar 2015 fillon të rritet me nga 4 muaj. Është për tu theksuar fakti
që mosha për burrat mbetet e pandryshuar deri në vitin 2032 dhe më pas nga data 1
janar 2033 mosha e përfitimit të pensionit për burrat fillon të rritet me nga 1 muaj në
vit, derisa në vitin 2056 arrin moshën 67 vjeç. Rritja e periudhës së sigurimit do të
vazhdojë deri sa të arrijë periudha e sigurimit 40 vite. Periudha e sigurimit prej 40
vite, sipas rritjes graduale të saj, për burrat arrihet nga data 1 janar 2029.
Po kështu paraqitet situata për përfitueset gra, për të cilat periudha e sigurimit prej 40
vitesh arrihet nga data 1 janar 2029, me përjashtim të përfitueseve të cilat vendosen në
kushtet e përfitimit të kategorisë së parë, për të cilat periudha e sigurimit prej 40 vitesh,
sipas rritjes graduale që aplikohet, arrihet nga data 1 janar 2032.
Ritmi i rritjes graduale të moshës dhe periudhës së sigurimit, përfundon në datën 1 janar
2056, datë nga e cila, për të dy gjinitë, si për burrat ashtu edhe për gratë, arrihet mosha
67 vjeç, si dhe periudha e sigurimit 40 vite.
Rritja graduale e moshës dhe periudhës së sigurimit, që në krye të herës ka ngjallur
reagime të shumta, në mjaft ambiente sociale dhe në mbarë opinionin, kjo e lidhur
ngushtë me problematikat që shoqërojnë mjedisin shqiptar në shumë dimensione.
Mjaft e ndjeshme dhe me impakt të drejtpërdrejtë në familjet shqiptare është
fenomeni i papunësisë, si dhe ai i emigracionit, fenomene të cilat e bëjnë rritjen e
moshës dhe periudhës së sigurimit, për përfitim të pensionit të pleqërisë një iniciativë
e cila mund të konsiderohet si e përshpejtuar për kushtet aktuale.
Një ndër risitë që sjell reforma në sistemin e pensioneve është futja për herë të
parë e konceptit të pensionit social. Pensioni social, është një përfitim simbolik që u
jepet të gjithë individëve që kanë arritur moshën 70 vjeç, por për arsye të ndryshme
nuk kanë mundur të realizojnë periudhën e sigurimit prej 15 vitesh, e cila
konsiderohet si periudha minimale për tu përfshirë si përfitues në skemën e sigurimeve
shoqërore. Kusht i domosdoshëm për përfitimin e pensionit social është që individi, i
cili kërkon të përfitojë këtë pension, të paktën për pesë vitet e fundit nga momenti i
lindjes të së drejtës, të jetë rezident në Shqipëri. Referuar metodave të mbrojtjes
shoqërore, përfshirja në skemën e përfitimit të sigurimeve shoqërore e pensionit social,
konsiderohet ndryshe edhe si skema universale e mbrojtjes sociale.
Në kapitullin ku shtjellohen gjerësisht përfitimet si të drejta që u lindin individëve me
plotësimin e disa kushteve kualifikuese, është trajtuar në detaje përfitimi i pensionit të
pleqërisë, mënyra e llogaritjes së tij. Mjaft e diskutueshme dhe me efekte penalizuese
për individët përfitues, ishte përcaktimi ligjor në pikën 4, të nenit 32, të ligjit nr. 7703,
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
135
datë 11.05.1993, sipas së cilës masa e pensionit kufizohej në 75 % të pagës neto
mesatare të tre viteve rresht të 10 vjeçarit të fundit të punës, apo me dyfishin e
pensionit bazë, duke vendosur në këtë mënyrë edhe kufirin e sipërm të pensionit.
Ndryshimet e bëra sjellin një mënyrë të re të vlerësimit të masës së pensionit, duke e
përcaktuar atë mbi bazën e të ardhurave të realizuara nga puna e secilit individ, dhe në
të njëjtën kohë duke hequr kufizimet nga sipër të masës së pensionit. Ndryshimi i
mënyrës së llogaritjes, duke bërë pjesë përbërëse të formulës së llogaritjes së masës së
pensionit edhe pensionin social, ka caktuar si kufi të poshtëm të masës së përfitimit
masën e pensionit social. Po kështu, sipas formulës së re të llogaritjes së masës së
pensionit, si dhe ndryshimeve të bëra nuk ndeshim më konceptin e pensionit të
pjesshëm të pleqërisë, i cili është shfuqizuar si koncept. Sipas mënyrës së re të
llogaritjes së pensionit, nga data 1 janar 2015, formula e llogaritjes është si më poshtë:
P = Shuma bazë + Shtesa
Shuma bazë llogaritet si raport i të gjithë periudhës së sigurimit së personit me
periudhën e sigurimit që kërkohet sipas nenit 92, (e cila ka pësuar ndryshime nga data 1
janar 2015) shumëzuar me pensionin social.
Shuma bazë = 𝑷𝒆𝒓𝒊𝒖𝒅𝒉𝒂 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 𝒆 𝒓𝒆𝒂𝒍𝒊𝒛𝒖𝒂𝒓 𝒏𝒈𝒂 𝒊𝒏𝒅𝒊𝒗𝒊𝒅𝒊
𝑷𝒆𝒓𝒊𝒖𝒅𝒉𝒂 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 𝒒𝒘 𝒌𝒘𝒓𝒌𝒐𝒉𝒆𝒕 𝒔𝒊𝒑𝒂𝒔 𝒏𝒆𝒏𝒊𝒕 𝟗𝟐 x Pensioni social
Ndërsa, shtesa llogaritet 1 % për çdo vit sigurimi shumëzuar me bazën mesatare të
vlerëuar që personat kanë siguruar nëpërmjet kontributeve, llogaritja e së cilës është
përcaktuar qartë në nenin 59 të ligjit.
Shtesa = 1 % x Nr. viteve të sigurimit x Bmvl
Vendosja e kufirit të poshtëm të masës së përfitimit të pensionit të pleqërisë, si dhe
llogaritja e re e kësaj mase përfitimi, në një kohë kur nuk kemi akoma të përcaktuar
nivelin e minimumit jetik, përsëri ka lënë pa vlerësuar atë që është mjaft e ndjeshme
për masën e gjerë të pensionistëve, shumën mujore të pensionit. Vlerësimi i drejtë i
masës së pensionit në raport me nivelin e minimumit jetik do ta bënte më konkrete masën
e përfitimit duke bërë një vlerësim real të saj.
Periudha e sigurimit e domosdoshme për të përfituar pension të plotë pleqërie është
caktuar në vlerën 40 vite, ndërkohë që për çdo periudhë sigurimi mbi këtë periudhë
llogaritet shtesë në vlerën 0.5 % të masës së pensionit, për çdo muaj që shtyhet data e
daljes në pension, ose kur personi lë pensionin fillon një marrëdhënie punësimi dhe
pensionin e kërkon në një datë të mëvonshme.
Më herët kemi trajtuar llojin e përfitimit të pensionit të nënave me shumë fëmijë, i
cili nga data 1 janar 2015 do të ketë kushte të tjera për përfitimin e tij. Ndryshimi
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
136
është bërë në moshën e nënës që kërkon të përfitojë pensionin, e cila është rritur
me pesë vite dhe nga data 1 janar 2015 pensioni nuk përfitohet në moshën 50 vjeç, por
në moshën 55 vjeç. Ndërkohë që numri i fëmijëve për tu kategorizuar si nënë me shumë
fëmijë mbetet i njëjtë, në 6 fëmijë dhe periudha e sigurimit mbetet përsëri 30 vite.
Një ndryshim i rëndësishëm, dhe që do të ketë ndikim në reduktimin e numrit të
përfituesve të pensionit të invaliditetit të plotë është ai që prek nenin 35 të ligjit, lidhur
me periudhën e nevojshme të sigurimit për të përfituar pension invaliditeti. Sipas
kushteve të reja ligjore periudha e domosdoshme për të përfituar pension invaliditeti
është sa 3 /4 e diferencës së moshës së personit të siguruar në momentin kur
vlerësohet invalid nga KMCAP – i dhe moshës 20 vjeç. Ndryshimi i bërë, nga data 1
janar 2015 përcakton kushte të reja, duke vendosur një periudhë më të madhe të
periudhës së sigurimit për të përfituar pension të plotë invaliditeti. Një element i
rëndësishëm, i cili do të ndikojë në reduktimin e numrit të përfituesve të pensioneve të
invaliditetit është vendosja e kushtit që brenda 5 vjeçarit nga momenti kur individi
vlerësohet invalid, të ketë të paktën 12 muaj sigurim shoqëror.
Analiza e elementëve përcaktues në përfitimin e pensionit të invaliditetit, në kushtet
e reja të ndryshimeve ligjore, të çon në përfundimin që numri i personave përfitues të
pensionit të invaliditetit të plotë do të reduktohet.
Ndërsa për pensionin e pleqërisë kufiri i poshtëm është caktuar pensioni social, për
pensionin e invaliditetit, kufiri i poshtëm është caktuar në vlerën e 75 % të pagës
minimale neto në shkallë vendi. Reforma në sistemin e sigurimeve shoqërore, ndër të
tjera parashikon që pensionet e fshatit dhe ato të qytetit të barazohen, duke tentuar
rritjen e kontributit të sigurimeve shoqërore, si dhe nga data 1 janar 2015, pavarësisht
periudhave të sigurimit që mund të ketë realizuar secili individ, në marrëdhënie pune
me shtetin apo me fshatin, mënyra e llogaritjes së masës së pensionit do të jetë e
njëjtë. E rëndësishme në këtë vlerësim të masës së pensionit është përcaktimi i pagës
referuese për personat që kanë kryer punë në ish kooperativat bujqësore, vlerësimi i të
cilës bën diferencën mes dy sektorëve.
Ndryshime të dukshme ka pësuar trajtimi i përfitimit të të ardhurës për barrëlindjen.
Periudha e përfitimit të të ardhurës së barrëlindjes, për nënat të cilave iu lind e drejta e
përfitimit pas datës 1 janar 2015, do të jetë minimumi 35 ditë para lindjes dhe
63 ditë pas lindjes. Ndryshimi konsiston pikërisht në periudhën e përfitimit të
paslindjes, e cila nga 42 ditë që ishte deri në datën 31 dhjetor 2014, kalon në periudhën
e 63 ditëve, nga data 1 janar 2015. Për llogaritjen e përfitimit të të ardhurës së
barrëlindjes, ashtu si për të gjitha përfitimet afatshkurtra, vlerësimi do të bëhet mbi
bazën e vlerësuar neto. Periudha mbi të cilën do të bëhet llogaritja e bazës së
vlerësuar neto është periudha e dymbëdhjetë muajve nga lindja e së drejtës, ndërsa në
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
137
rastin e llogaritjes për përfitimin e të ardhurës për përfitimet afatshkurtra është
periudha 6 mujore nga lindja e së drejtës.
Në këtë moment, përsëri merr rëndësi përcaktimi që duhet t’i bëhet terminologjisë së
përdorur, pasi një gjë e tillë nuk lë vend për keqinterpretime ligjore gjatë
implementimit të ligjit. Përcaktimi i saktë i termave ligjore, shmang paqartësitë në
llogaritjen e përfitimeve
Llogaritja e të ardhurës për përfitime afatshkurta deri në 31 dhjetor 2014
(Për një individ i cili ka paguar kontributin e sigurimeve shoqërore mbi pagat
maksimale dhe që e drejta e përfitimit i ka lindur në afatin kohor 1 janar 2014 – 31
dhjetor 2014))
Për periudhën 01.01.2013 – 31.07.2013 paga mbi të cilën është paguar kontributi 91 475
Për periudhën 01.08.2013 – 31.12.2013 paga mbi të cilën është paguar kontributi 95 130
Mesatarja ditore e bazës së vlerësueshme mbi të cilën do të llogaritet përfitimi
afatshkurtër (për një individ i cili ka mbi 10 vite peridhë sigurimi)
[(91 475 x 7) + (95 130 x 5)] / 12 = 92 998 lekë
92 998 lekë është baza mesatare mujore.
92 998 : 21.75 = 4 276 lekë është baza mesatare ditore.
E ardhura për përfitimin afatshkurtër llogaritet 4276 x 80 % = 3 420 lekë
(për një ditë paaftësie)
Nga data 1 janar 2015, e ardhura e përfitimit afatshkurtër për një person që i lind e
drejta për përfitimin e kësaj të ardhure në datën 1 shkurt 2015 dhe që kontributi i
sigurimeve shoqërore është llogaritur mbi pagën maksimale, do të llogaritet mbi bazën
e vlerësuar neto të gjashtë muajve të fundit nga lindja e së drejtës për përfitim.
Baza e vlerësuar neto do të llogaritet për periudhën 1 gusht 2014 – 31 janar 2015.
1 gusht 2014 – 31 janar 2015 -- paga mbi të cilën është llogaritur kontributi 97 030 lekë.
Për të llogaritur bazën e vlerësuar neto do të zbritet tatimi mbi të ardhurat personale,
norma e kontributit të sigurimeve shoqërore, shëndetësore dhe suplementare që mbahet
nga paga e punonjësit, pra pjesa që i takon punëmarrësit.
Baza e vlerësuar neto në këtë rast do të jetë
97 030 - paga mbi të cilën llogaritet kontributi
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
138
- 8 714 - tatimi mbi të ardhurat (13 % të shumës mbi 30 000 lekë)
- 10 866 - kontributi i sig.shoqërore shëndetësor (11,2 % e pagës kontributive)
77 450 baza e vlerësuar neto mujore
77 450 : 21.75 = 3 561 lekë - baza mesatare neto ditore.
Kjo është shuma mbi të cilën do të bëhet llogaritja e të ardhurës për përfitimet
afatshkurtra. Në rastin e një individi që ka mbi 10 vite sigurim, për një ditë paaftësie,
individi do të përfitojë:
3561 x 80 % = 2 848 lekë
Me mënyrën e re të llogaritjes, përfitimi afatshkurtër, për një ditë paaftësie reduktohet
me rreth 17 % të vlerës së mëparshme.
Në reduktimin e vlerës së përfitimit afatshkurtër, ka ndikuar futja e konceptit “bazë e
vlerësuar neto”. Koncepti “bazë e vlerësuar neto” si element kryesor në përcaktimin e
të ardhurave të përfitimeve afatshkurtra është një koncept që futet për herë të parë
në llogaritjen e përfitimeve dhe që përkufizohet si madhësia e cila rezulton nga
pagat mbi të cilat janë paguar kontributet pasi zbritet tatimi mbi të ardhurat, norma e
kontributit të sigurimeve shoqërore, shëndetësore dhe suplementare, pjesa që i takon të
paguajë personi i siguruar.
Ndryshimi më i dukshëm dhe më i ndjeshëm lidhet me përfitimin e pensioneve të
pleqërisë, pasi është edhe përfitimi që ka peshën më të madhë në të gjithë spektrin e
sigurimeve shoqërore. Risi e mënyrës së re të llogaritjes së pensioneve nga data 1 janar
2015 është përfshirja si pjesë përbërëse e formulës së llogaritjes së masës së pensionit e
pensionit social. Në thelb, formula e re e llogaritjes i përmbahet të njëjtave parime
siç llogaritej masa e pensionit deri në datën 31.12.2014, duke vlerësuar të gjithë
karrierën profesionale të individit të siguruar. Ndërkaq, nga data 1 janar 2015, nuk
ndeshemi më me konceptin e pensionit të pjesshëm të pleqërisë, pasi vetë formula e
llogaritjes së pensionit bën vlerësimin e të gjitha viteve të sigurimit, si dhe të të
ardhurave që ka realizuar individi gjatë gjithë karrierës së tij profesionale.
Element i rëndësishëm dhe me mjaft interes për të ardhurat e pensionistëve është edhe
heqja e kufizimit nga sipër të masës së pensionit, i cili kushtëzonte përcaktimin real të
masës së pensionit. Nuk ndeshet më koncepti pension minimal dhe pension maksimal.
Në mënyrën si është konceptuar formula e re e llogaritjes së masës së pensionit,
vlerësojmë se pensioni social i cili për vitin 2015 është caktuar në vlerën 6750 lekë, ka
zëvendësuar në dukje nivelin e pensionit minimal, i cili për vitin 2014 ishte në vlerën
12 264 lekë. Por, ky nivel minimal i përfitimit i korrespondonte një periudhe sigurimi
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
139
prej 35 vitesh. Ndërkohë, që vlera e pensionit social i jepet një individi i cili ka më pak se
15 vite periudhë sigurimi, si dhe përfshihet në formulën e llogaritjes në proporcion me
vitet e sigurimit që ka realizuar secili individ deri në momentin e përfitimit të pensionit.
Për të zbutur dhe eliminuar efektin gërrues që ka përfshirja e pensionit social në
formulën e llogaritjes së masës së pensionit, është vepruar me koefiçentët e indeksimit,
përcaktimi i të cilëve për vitin 2015 ka ndjekur një ritëm tjetër, duke mos i qëndruar
rregullit të ndjekur për përcaktimin e tyre deri në vitin 2014.
Filozofia e përcaktimit të koeficientëve të indeksimit dhe mënyra si janë përcaktuar gjatë
gjithë këtyre viteve sadopak ka ndjekur ritmin e rritjes së nivelit të pagave, prandaj
përcaktimi i tyre është bërë nisur nga raporti i pagës mesatare të vitit aktual me pagën
mesatare të vitit pararendës, i shoqëruar edhe me treguesit e inflacionit. Por, ndryshe
paraqitet situata për vlerësimin dhe përcaktimin e koeficientëve të indeksimit të vitit
2015.
Grafiku nr. 22. Ndryshimi i madhësisë së koefiçentëve të indeksimit gjatë viteve
Nuk është ndjekur e njëjta metodë në përcaktimin e koefiçentëve të indeksimit për vitin
2015, pasi për përcaktimin e tyre është ndërhyrë artificialisht, duke mos ndjekur
trendin që ka patur për gjatë 18 viteve (1996 – 2014).
Por edhe kjo mënyrë ndërhyrjeje nga jashtë, për të minimizuar efektin që ka në masën
e përfitimit, përfshirja e pensionit social, gjatë zbatimit të formulës për llogaritjen e
masës së pensionit, të përball me një fenomen tjetër. Nëse do të analizojmë bazën e
indeksuar, për ato raste kur kemi të bëjmë me paga maksimale mbi të cilat është bërë
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
20
10
20
11
20
12
20
13
20
14
20
15
Koeficentet e indeksimit sipas viteve(ne raport me vitin 1993)
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
140
pagesa e kontributit të sigurimeve shoqërore, do të vëmë re efektin që ka në bazën e
vlerësuar aplikimi i normës së indeksimit, e cila për shkak se nuk ka ndjekur ritmin
normal të rritjes, ka ndikuar në kapërcimin e nivelit të pagës maksimale kontributive.
Një fenomen i tillë ndeshet në periudhën 2002 – 2013, duke ndikuar kështu në rritjen
artificiale të bazës mesatare të vlerësuar mbi të cilën do të llogaritet pensioni.
Një element mjaft me rëndësi në llogaritjen e të ardhurave, si të atyre afatshkurta
ashtu edhe atyre afatgjata është baza mesatare e vlerësuar, e cila përcakton shumën e
të ardhurave mbi të cilën janë paguar kontributet në raport me periudhën e sigurimit.
Ashtu si deri në datën 31 dhjetor 2014, ku për llogaritjen e bazës mesatare të vlerësuar
janë marrë për bazë pagat referuese të miratuara me Vendim të Këshillit të Ministrave,
edhe për pensionet të cilat caktohen sipas ligjit të ri me ndryshimet përkatëse, do të
merren për bazë pagat referuese të cilat janë miratuar me Vendimin e Këshillit të
Ministrave nr. 561, datë 12.08.2005. Ndërsa është përfshirë për herë të parë, termi
pagë referuese për punonjësit e ish kooperativave bujqësore, për të cilët e gjithë
periudha e punës në ish kooperativë bujqësore llogaritet me një pagë referuese prej 1619
lekësh. Përcaktimi i pagës referuese për punonjësit e ish kooperativave bujqësore shkon
në një linjë edhe me ndryshimin që është bërë në mënyrën e llogaritjes së pensionit
për personat që kanë periudha sigurimi si në marrëdhënie pune me shtetin ashtu edhe me
ish kooperativat bujqësore, duke unifikuar kështu mënyrën e llogaritjes për të gjithë
individët.
Ndryshimi që pëson neni 40 i ligjit ka të bëjë me rritjen e moshës së gruas së mbetur e
ve për të përfituar pension familjar. Nga data 1 janar 2015, të drejtën e përfitimit të
pensionit familjar, gratë e mbetura të veja e përfitojnë në moshën 55 vjeç.
Në pjesën ku kemi trajtuar përfitimin e pensionit familjar kemi dhënë mendimet lidhur
me masën e pensionit familjar i cili duhet të jetë një përfitim më dinjitoz, edhe për
faktin se kemi të bëjmë me një kategori popullsie e cila më shumë se kushdo ka
nevojë për mbrojtje sociale, në rastin e humbësit të mbajtësit të familjes. Me
ndryshimet e reja, të cilat fillojnë nga data 1 janar 2015, kushtet e përfitimit të pensionit
familjar do të kenë kritere mjaft penalizuese dhe penguese. Fakti që pensionet
familjare do të llogariten sipas mënyrës që llogariten pensionet e invaliditetit, për të cilët
kushti minimal i periudhës së sigurimit ka ndryshuar (rritur), si dhe vendosja e kushtit te
sigurimit brenda periudhës 5 vjeçare nga lindja e së drejtës, do të reduktojnë numrin e
rasteve të pensioneve familjare në përgjithësi, si dhe mjaft prej tyre do të vendosen në
kushtet e përfitimit të invaliditetit të reduktuar. Ndryshimi i bërë për këtë kategori
përfituesish nuk ofron një standart lidhur me mbrojtjen sociale për këtë shtresë, për të
cilën nevoja për mbrojtje sociale është më e ndjeshme.
Apeli i përsëritur gjatë gjithë këtij pesëvjeçari kryesisht, lidhur me nevojën për
ndërmarrjen e një reforme në sistemin e pensioneve, ka vënë theksin tek lidhja jo e
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
141
drejtë që ekzistonte mes pagave dhe pensioneve. Nëse pagat mbi të cilën mbahej
kontributi i sigurimeve shoqërore ishte në raportin 1 : 5, nuk ekzistonte ky raport tek
madhësia e përfitimit, për të cilin pensioni maksimal ishte vetëm sa dyfishi i pensionit
minimal.
Formula e re e llogaritjes së masës së pensionit, nëpërmjet parametrave të vendosur,
pikërisht tenton që të vlerësojë përfitimet për ato individë të cilëve kontributi i
sigurimeve shoqërore është llogaritur mbi pagat maksimale për efekt të pagesës së
kontributeve. Për të bërë më të prekshëm ndryshimin që bën implementimi i ligjit të
ri tëpensioneve, më poshtë paraqitet një pension i llogaritur sipas ligjit i cili është në
fuqi deri në datën 31.12.2014 dhe një pension i llogaritur sipas ligjit të ndryshuar.
Rasti i parë: Pensioni me të drejtë pagese nga data 15.12.1994.
Individi ka plotësuar kushtet për pension pleqërie në datën 15.12.2014;
Periudha e përgjithshme e sigurimit 36 vite 2 muaj;
Për periudhën 1.1.1994 – 15.12.2014 ka paguar kontributin e sigurimeve shoqërore mbi
pagën maksimale për efekt kontributi;
Për periudhën para vitit 1994 ka qenë specialist i lartë në administratë lokale.
Sipas formulës, e cila është përcaktuar në nenin 32 pensioni kufizohet tek pensioni
maksimal i pleqërisë për periudhën, i cili është 24 528 lekë.
Rasti i dytë: Pensioni me të drejtë pagese nga data 15.1.2015
Individi ka plotësuar kushtet për pension pleqërie në datën 15.01.2014;
Periudha e përgjithshme e sigurimit 36 vite 2 muaj;
Për periudhën 1.1.1994 – 15.12.2014 ka paguar kontributin e sigurimeve shoqërore mbi
pagën maksimale për efekt kontributi;
Për periudhën para vitit 1994 ka qenë specialist i lartë në administratë lokale.
Sipas formulës së re të llogaritjes:
Pensioni Pleqerise = 𝑽𝒊𝒕𝒆𝒕 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 𝒕𝒆 𝒓𝒆𝒂𝒍𝒊𝒛𝒖𝒂𝒓𝒂 𝒏𝒈𝒂 𝒊𝒏𝒅𝒊𝒗𝒊𝒅𝒊
𝑷𝒆𝒓𝒊𝒖𝒅𝒉𝒂 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 𝒒𝒆 𝒌𝒆𝒓𝒌𝒐𝒉𝒆𝒕 𝒔𝒊𝒑𝒂𝒔 𝒏𝒆𝒏𝒊𝒕 𝟗𝟐∗ 𝑷𝒆𝒏𝒔𝒊𝒐𝒏𝒊 𝒔𝒐𝒄𝒊𝒂𝒍 +
𝑺𝒉𝒕𝒆𝒔𝒂
𝑺𝒉𝒕𝒆𝒔𝒂 = 𝟏 % ∗ 𝑷𝒆𝒓𝒊𝒖𝒅𝒉𝒂 𝒆 𝒔𝒊𝒈𝒖𝒓𝒊𝒎𝒊𝒕 ∗ 𝑩𝒂𝒛𝒂 𝒎𝒆𝒔𝒂𝒕𝒂𝒓𝒆 𝒆 𝒗𝒍𝒆𝒓𝒘𝒔𝒖𝒂𝒓
Pensioni i llogaritur në datën 15 janar 2015 do të jetë në vlerën 32 393 lekë.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
142
Siç shihet diferenca prej 7 865 lekësh për dy individë me kushte të njëjta kualifikuese,
por me data të ndryshme të fillimit të pensionit, është e ndjeshme.
Ndryshimet e bëra në ligjin ekzistues të sigurimeve shoqërore, të cilat në vetvete
konsistojnë në një reformë afatgjatë të sistemit, në thelb kanë përfshirjen për herë të
parë si pjesë përbërëse e sistemit të sigurimit të detyrueshëm të fondeve të pensionit
vullnetar dhe të fondeve profesionale. Gjithashtu, përfshirja për herë të parë si pjesë
përbërëse e sistemit të sigurimeve shoqërore e pensionit social, i cili është një përfitim që
financohet totalisht nga buxheti i shtetit, vendos për herë të parë në këtë sistem atë që
quhet shtylla bazë e sistemit ose përfitimi universal.
Në koherencë me ndryshimet në ligjin bazë të sigurimeve shoqërore janë edhe ato që
prekin përfitimet suplementare të stafit akademik, si dhe ato të punonjësve të
administratës shtetërore. Ndryshimi kryesor në skemën e përfitimit të pensioneve
shtetërore suplementare dhe në atë të përfitimeve suplementare të profesorëve lidhet
me nivelin e kontributit suplementar që duhet të paguajnë personat pjesëmarrës në
skemë. Për skemën e përfitimeve shtetërore suplementare, kontributi i sigurimit
suplementar, nga data 1 janar 2015, ndryshon si më poshtë:
Ishte Bëhet
2 % e shumës bruto – gr.i dytë, gërma “d”; 3 % shumës bruto – gr. i dytë, gërma d
3 % e shumës bruto – gr. i dytë, 4 % e shumës bruto – gr.i dytë, gërma
gërma “a”, “b”, “c”; “a”, “b”, “c”;
4% e shumës bruto – gr.i parë 5 % e shumës bruto – gr. i parë.
E njëjta gjë ndodh edhe me skemën e përfitimit të pensioneve suplementare për
punonjësit e universiteteve, për të cilët pjesëmarrja në skemën e kontributit suplementar
nga data 1 janar 2015 do të bëhet me një normë më të lartë kontributive e cila arrin në
masën 5 %, duke hequr në këtë mënyrë dallimin që ekzistonte në masën e kontributeve
mes Institucioneve të Arsimit të Lartë të sektorit publik dhe atyre të sektorit privat. Një
iniciativë e tillë u ndërmorr edhe për faktin se përfitimi llogaritej në mënyrë të njëjtë për
të dy sektorët.
Rritja e nivelit të kontributit suplementar, për të dy këto skema përfitimesh shërben për
një shtim të të ardhurave të cilat shkojnë për financimin e fondit të përfitimeve
suplementare, për një rritje të qëndrueshmërisë financiare të saj.
Referuar viteve të para të fillimit të kësaj skeme përfitimi, evidentohet fakti që
numri i përfituesve ishte i vogël, dhe përfituesit u përfshinë direkt me statusin
“përfitues”, pa qenë asnjë ditë kontribues në skemën e sigurimit suplementar. Kjo
kategori përfituesish, vazhdon të jetë edhe sot prezente në skemë, megjithëse në
numër të reduktuar.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
143
Statistikat tregojnë që numri i përfituesve në skemën e përfitimit suplementar shtetëror
ka ardhur duke u rritur nga viti në vit, e cila shpjegohet me faktin e përfshirjes në
skemën e sigurimit suplementar të një numri gjithnjë në rritje të punonjësve të
administratës shtetërore, por edhe me rritjen e numrit të individëve të cilët largohen
nga pozicionet drejtuese dhe funksionet kushtetuese. Ndikim në rritjen e numrit të
përfituesve, kryesisht të atyre që përfshihen në grupin e parë ka patur edhe mosha e
caktuar për përfitimin e pensionit shtetëror, e cila ishte përcaktuar në nivelin 55 vjeç,
ndryshe nga ajo e grupit të dytë, pensioni suplementar shtetëror për të cilët përfitohej
vetëm në moshën e pensionit të pleqërisë.
Duke analizuar dinamikën e të ardhurave dhe shpenzimeve në skemën e sigurimit
suplementar vihet re që në harkun kohor të 10 vjeçarit të fundit, shpenzimet për
skemën e përfitimeve suplementare janë rritur 13 herë, përkundrejt të ardhurave të
cilat janë rritur 6 herë. Ky disproporcion në raportin të ardhura / shpenzime
shpjegohet me numrin e madh të përfituesve, i cili në vitin 2013 ishte 1746 persona,
krahasuar me 720 persona që ishin përfitues në vitin 2004, si dhe me vlerën e lartë
të përfitimit mesatar që jepen sipas kësaj skeme përfitimi.
Është evident fakti që pjesa më e madhe e shpenzimeve të skemës së sigurimit
suplementar përballohet nga subvencionet e buxhetit të shtetit.
Iniciativa ligjore për rritjen e normës së kontributit suplementar për të gjitha kategoritë
pjesëmarrëse në skemë, do të shërbejë për rritjen e nivelit të të ardhurave si dhe
reduktimin e subvencionit buxhetor.
Po ashtu, rritja e nivelit të moshës për përfitimin e pensionit shtetëror suplementar
për individët që përfshihen në grupin e parë, nga 55 vjeç në 60 vjeç, do të ketë një
ndikim për balancimin e parametrave të skemës (shpenzime/ të ardhura) në vitet e
para të implementimit të ndryshimit, edhe për faktin se rritja e moshës do të jetë e
menjëhershme dhe jo graduale.
Ndërkohë që është parashikuar që të drejtat e fituara nga të gjithë individët, të ruhen,
duke iu përmbajtur në këtë mënyrë standarteve të vendosura edhe në kriteret e acquis
communutaire.
Ndërkohë, evidentohet fakti që ndryshimet e bëra nuk kanë zgjidhur problemin e
disnivelit të dukshëm në masat e përfitimeve suplementare shtetërore me ato që
përfitohen nga ligji për sigurimet shoqërore. Përsëri kufiri i sipërm i shumës së
përfitimit, nga të dyja skemat e përfitimit, suplementare dhe nga skema bazë e përfitimit,
mbetet në nivelin e 75 % të pagës referuese. Për ato individë, të cilët me vendim të
Këshillit të Ministrave kanë përfituar pensionin e posaçëm shtetëror, ndryshimet e bëra i
kanë dhënë të drejtën për përfitim edhe të pensionit suplementar shtetëror, gjë e cila
pengohej me ligj deri në datën 31 dhjetor 2014.
Ndryshe paraqitet situata lidhur me shumën limit të përfitimit për ish stafin
akademik, për të cilët ndryshimi është i lidhur ngushtësisht me përfshirjen e pensionit
social në formulën e llogaritjes së masës së pensionit të pleqërisë si dhe lidhjen që
ekziston në përcaktimin e shumës totale të përfitimit nga të dy llojet e përfitimeve.
Për ish punonjësit e universiteteve, përfitimi maksimal sipas të dy skemave të përfitimit,
skemës bazë dhe asaj suplementare, nga data 1 janar 2015 do të jetë në nivelin e dy
pensioneve të pleqërisë. Kjo shpjegohet me faktin se sipas skemës bazë të përfitimit,
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
65. Ligji 150/2014 “Per pensionet e punonjesve qe kane punuar ne minera, ne nentoke”
144
nga data 1 janar 2015 është hequr kufizimi nga sipër i shumës së pensionit, prandaj
lidhja e përfitimit suplementar me atë të skemës bazë do të ketë si referencë shumën e
pensionit të pleqërisë, dyfishi i të cilit do të jetë shuma kufi e përfitimit nga të dy
përfitimet.
Mbetet në vlerësimin e rasteve konkrete të përfitimit për të gjykuar lidhur me faktin
se ndryshimi i bërë ndikon për një shumë përfitimi më të madhe në buxhetet familjare
të individëve.
Kategoria e punonjësve të nëntokës, si një shtresë e popullsisë, e cila karakterizohet për
shkallën e lartë të vështirësisë së punës, do të jetë përsëri në fokusin e përfitimeve
nëpërmjet kritereve favorizuese të vendosura si kusht për përfitimin e një të ardhure,
deri në plotësimin e kushteve për pension pleqërie.
Ligji nr. 150/2014 “Për pensionet e punonjësve që kanë punuar në miniera, në nëntokë”,
krijon mundësinë e përfitimit të një pensioni pleqërie, në një moshë më të hershme se
ajo që parashikon ligji për sigurimet shoqërore. E veçanta e këtij përfitimi është se
konfigurohet si një përfitim që financohet pjesërisht nga kontributi shtesë i sigurimit të
detyrueshëm të punonjësve të nëntokës, si dhe pjesa tjetër financohet nga buxheti i
shtetit. Përfitimi i parashikuar sipas këtij ligji, është trajtuar si pension pleqërie dhe do të
llogaritet njësoj si pensionet e pleqërisë, sipas formulës së re me të cilën llogariten
pensionet e pleqërisë.
Kushtet e përfitimit të këtij lloj pensioni janë përcaktuar si mëposhtë:
Mosha 55 vjeç;
Periudha e sigurimit 30 vite;
Periudha e punës së nëntokës 12 vite e 6 muaj.
Përfitues të mundshëm në këtë paketë përfitimi, janë parashikuar të përfshihen edhe
përfituesit e trajtimit të veçantë, gjithnjë përkundrejt plotësimit të kushtit të periudhës së
përgjithshme të sigurimit prej 30 vitesh, pasi kushti i periudhës së punës së nëntokës
vetëm për përfituesit e trajtimit të veçantë është limituar tek periudha prej 11 vite e 6
muaj, duke i favorizuar në kushtin e periudhës së nëntokës. (65)
Si element i ri në këtë paketë përfitimi përcaktohet kontributi shtesë në masën 5 % të
pagës bruto, i cili do të paguhet 3 % nga punëdhënësi dhe 2 % nga punëmarrësi.
Përfshirja e kontributit shtesë të sigurimit të detyrueshëm, si një element i cili do të
shërbejë për një pjesë të financimit të skemës së përfitimit, të punonjësve të nëntokës, por
deri nwështë një element i ri në tërësinë e përfitimeve që jepen nga sistemi i sigurimeve
shoqërore. Nga data 1 janar 2015, punonjësit që janë në marrëdhënie pune dhe që
kryejnë proçese pune në miniera në nëntokë, do të përfshihen në një marrëdhënie tjetër
kontributive, atë të kontributit shtesë në masën 5 %, por përsëri ky kontribut do të
shkojë në fondin e sigurimit të detyrueshëm shoqëror.
Mënyra e financimit të kësaj skeme përfitimi, pjesërisht nga kontributet e sigurimeve
shoqërore, nga ajo pjesë e kontributit të detyrueshëm shtesë (në vlerën 5 % të pagës
bruto) dhe pjesa tjetër nga buxheti i shtetit, është një skemë, e cila në raport me llojin
e përfitimit që paraqitet si pension pleqërie, aplikohet për herë të parë.
Skema e re e përfitimit të pensionit të pleqërisë për punonjësit e nëntokës, është
ndërmarrë në kuadrin e reformës së pensioneve që fillon nga data 1 janar 2015 dhe që
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
145
shkon në linjë paralele me plotësimin e disa standarteve të rekomanduara dhe të cituar
në acquis communutaire. Trajtimi i grupeve specifike të popullsisë, kryesisht i atyre të
cilët kryejnë punë të vështira është dhe mbetet një prioritet për të gjithë. Një gjë e
tillë merr rëndësi nisur edhe nga studimi i jetëgjatësisë së këtyre kategorive të
popullsisë.
Ndryshimet e bëra në ligjin për sigurimet shoqërore kanë hedhur bazat për krijimin e
skemave të fondeve të pensionit vullnetar si dhe të atyre profesionale. Këto skema
përfitimesh vijnë në koherencë me reformën në fushën e sigurimeve. Diskutimet e
shumta në periudhën para miratimit të reformës në fushën e sigurimeve shoqërore
kanë mbështetur idenë e përfshirjes si pjesë përbrëse të sistemit të atyre që quhen
kollona të dyta dhe të treta. Dhe pikërisht krijimi i hapësirave ligjore për përfshirjen edhe
të fondeve të pensioneve vullnetare si dhe të fondeve profesionale, i shërben qëllimit
përfundimtar të një sistemi sigurimesh shoqërore, rritjen e të ardhurave në moshën e
pensionit.
4. Ndikimi i reformave në përafrimin me vendet e
Bashkimit Europian.
Tendenca për përsosje të vazhdueshme të skemave të sigurimeve shqoërore, është një
tendencë mbarëbotërore, e cila është e nxitur edhe nga specifikat që paraqesin sistemet
e mbrojtjes sociale në përgjithësi dhe ato të sigurimeve shoqërore në veçanti.
Prirjet e sistemit shqiptar të sigurimeve shoqërore për përfarimin e tij me atë të vendeve
të Bashkimit Europian kanë qenë një ndër prioritetet e tij, krahas përpjekjeve për të
reformuar sistemin. Ato kanë synuar për një skemë të mirë administruar, me prioritete
të qarta drejt të ardhmes. Si sfidë e këtij sistemi, krahas përsosjes së mënyrës së
funksionimit të të gjitha hallkave të sistemit mbetet edhe kërkesa e vazhdueshme për
të realizur koordinimin e sigurimeve shoqërore me vendet e tjera të Bashkimit
Europian e kryesisht me ato vende ku numri i emigrantëve shqiptar që jetojnë dhe
punojnë në to është i konsiderueshëm. Koordinimi i sigurimeve shoqërore qartësisht
është përshkruar edhe në rregulloret e Parlamentit Europian dhe të Këshillit të
Bashkimit Europian, konkretisht në rregulloren nr. 883/2004, e cila ka pësuar
ndryshime në vitet e mëvonshme (66). Ndryshimi i fundit, i cili i është bërë
rregullores nr. 883/2004 është rregullorja 465/2012 e datës 22 maj 2012 e cila bën
modifikimin e rregullores nr. 883/2004 korresponduese e koordinimit të sistemeve të
sigurimeve shoqërore dhe rregullores nr. 987/2009 që vendos modalitetet e aplikimit
të rregullores nr. 883/2004.
Koordinimi i sistemeve të sigurimeve shoqërore është një inciativë e cila
kondicionohet dhe i vjen në ndihmë parimeve të mbrojtjes sociale, në një epokë kur
fenomenet dhe pasojat e globalizmit kanë prekur çdo qelizë të shoqërisë.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
146
Është vlerësuar se koordinimi i sigurimeve shoqërore do të bëhet duke patur parasysh
katër parimet bazë të tij që janë: (67)
Barazia në trajtim
Përcaktimi i legjislacionit të zbatueshëm
Ruajtja e të drejtave të fituara
Eksportimi i përfitimeve
Me mjaft interes dhe ndikim në vlerësimin e të drejtave të individëve, është parimi i
ruajtjes të të drejtave të fituara, i cili parashikon që periudhat e sigurimit, të cilat
konsistojnë në periudhat e banimit, të punësimit apo veprimtarisë ekonomike, të
njohura sipas legjislacionit të vendeve ku individët punojnë dhe jetojnë të njihen edhe
në shtetet e tjera. Bashkimi i të gjitha periudhave të sigurimit, të cilat mund të jenë
periudha banimi, punësimi apo veprimtari ekonomike quhet “totalizim” i periudhave. Si
rezultat i një proçesi të tillë, individëve të cilët nuk plotësojnë kushtet minimale të
kualifikimit në asnjërin nga shtetet ku mund të kenë punuar apo jetuar, krijohen hapësirat
për caktimin e përfitimeve. Një koordinim i tillë në fushën e sigurimeve shoqërore,
kërkon përshtatje dhe përmirësime të sistemit aktual të sigurimeve shoqërore.
Mbështetur edhe në instrumentat që bëjnë të mundur koordinimin e sigurimeve
shoqërore, të cilat konsistojnë në :
Marrëveshjet dypalëshe dhe shumëpalëshe
Konventat shumëpalëshe
Legjislacioni mbikombëtar
marrëveshja me Republikën e Turqisë e ratifikuar me në datën 01.02.2005, vazhdon të
funksionojë, si rezultat i së cilës përfitimet e individëve nga të dy palët janë vlerësuar të
efektshme.
Sa i përket ecurisë së bisedimeve për arritjen e të tilla marrëveshjeve me vende të
tjera të Bashkimit Europian situata paraqitet si më poshtë:
- Marrëveshja për “Mbrojtjen Shoqërore” midis Republikës së Shqipërisë dhe
Mbretërisë së Belgjikës u ratifikua nga Parlamenti Shqiptar me Ligjin
nr.35/2014, datë 03.04.2014;
- Vazhdojnë bisedimet në drejtim të marrëveshjes me Çekinë; Maqedoninë,
Luksemburgun, Kanadanë, Rumaninë, Hungarinë, Kosovën dhe së fundmi me
Gjermaninë.
Duke mos lënë jashtë vlerësimit arritjen e marrëveshjeve të bëra, mjaft me efikasitet do
të ishte nënshkrimi i marrëveshjeve të tilla me vendet anëtare të BE – së në të cilat
regjistrohet numër i konsiderueshëm emigrantësh. Marrëveshje të tilla, do t’i jepnin
“jetë” periudhave të punës të secilit shtetas shqiptar që ka migruar në vende të tjera të
Bashkimit Europian.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
147
Më herët kemi përmendur se pjesë integrale e skemës së sigurimeve shoqërore është
edhe skema e sigurimit vullnetar, e cila ofron mbrojtje për të gjithë personat të cilët e
kanë të pamundur të kontribuojnë në skemën e sigurimit të detyrueshëm. Një kategori e
tillë personash janë edhe emigrantët shqiptarë që jetojnë dhe punojnë jashtë vendit. Duke
marrë në konsideratë se numri më i madh i emigrantëve jetojnë në vendet fqinje Greqi
dhe Itali, mes Shqipërisë dhe këtyre vendeve janë nënshkruar marrëveshje të cilat i
japin mundësi qytetarëve shqiptarë që të bëjnë pagesat e kontributit të sigurimit
vullnetar në vendet ku ato jetojnë, duke mbuluar kështu me sigurim periudhat për të cilat
nuk kanë punuar në Shqipëri. Një gjë e tillë në fakt nuk shkon në të njëjtin drejtim me
përpjekjet për koordinimin e sigurimeve shoqërore. Prandaj, kërkesa për nënshkrimin
e marrëveshjeve në fushën e sigurimeve shoqërore, mes Shqipërisë dhe vendeve ku
numri i individëve emigrues është i madh, mbetet një prioritet. Koordinimi i skemave
të sigurimeve shoqërore mes Shqipërisë dhe vendeve ku ato kanë punuar dhe jetuar do të
bënte të mundur që periudhat e punësimit kudo ku ato i kanë realizuar të shërbenin për
caktimin e përfitimeve sipas plotësimit të kushteve.
Modernizimi dhe dixhitalizimi i të gjitha hallkave të sistemit të sigurimeve shoqërore,
duke filluar që nga regjistri qendror i shtetasve e deri në hedhjen e të gjitha
periudhave të punës mbetet prioritet i reformave të nisura, me qëllim që të finalizohet
me pjesëmarrjen në sistemin EESSI (Electronic Exchange of Social Security
Information).
Barazia gjinore është një ndër çështjet të cilat janë patur parasysh në reformat të
cilat kanë qenë në fokusin e sigurimeve shoqërore, madje njohja e periudhës së
kryerjes së studimeve nga gratë si periudhë sigurimi për efekt të caktimit të pensionit të
pleqërisë, mund të konsiderohet si favorizim dhe mostrajtim i barabartë i të gjithë
shtetasve. Reforma e re afatgjatë në sistemin e sigurimeve shoqërore, ka bërë
ndryshimin lidhur me këtë “pabarazi”, duke parashikuar që nga data 1 janar 2033
periudha e kryerjes së studimeve të larta me shkëputje nga puna nuk do të njihet si
periudhë sigurimi për efekt pensioni.
Favorizimet në skema të veçanta, siç ishte ajo e të vetëpunësuarve në bujqësi, do të
shkojnë drejt eleminimit. Subvencioni i buxhetit të shtetit për këtë skemë sigurimi dhe
përfitimi, ishte i konsiderueshëm, aq sa mund të thuhet që kjo skemë ka rënduar
buxhetin e sigurimeve shoqërore. Disproporcioni në shumat e kontributeve për
punonjësit që konsideroheshin të vetëpunësuar në bujqësi nuk do të jetë më prezent në
skemën e sigurimeve shoqërore, pasi nga viti 2018, kontributi që do të paguajnë personat
e vetëpunësuar në sektorin privat do të jetë i njëjtë për të gjithë, duke barazuar në këtë
mënyrë kontributin e sigurimeve shoqërore që duhet të paguajnë individët e punësuar në
aktivitete bujqësore dhe jobujqësore.
Tendenca drejt barazimit të nivelit të kontributit të sigurimit të detyrueshëm për të gjithë
individët e sektorit privat shkon paralel me mënyrën e re të llogaritjes së masës së
pensionit, e cila do të vlerësojë të gjithë karrierën profesionale të individit, sipas një
formule llogaritjeje.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
148
PËRFUNDIME
1. Modelet e mbrojtjes shoqërore janë pasqyrim i elementëve të shtetit social,
madje përcaktimi i modelit është i lidhur ngushtësisht me politikat që një qeveri
parashtron si prioritete për krijimin e standarteve lidhur me shërbimet sociale.
Nocionet e mbrojtjes shoqërore janë të hershme, por ato evoluan periudhë pas
periudhë, në përshtatje me kushtet e zhvillimit ekonomiko – shoqëror, për tu
konsoliduar dhe gjetur mishërminin e tyre në sistemet e sigurimeve shoqërore si pjesë
përbërëse e mbrojtjes shoqërore. Protagonist kryesor i sistemit të sigurimeve
shoqërore konsiderohet kancelari gjerman Bismarck, i cili vendosi kontrollin e shtetit
në sistemet e para sociale të sigurimit shoqëror. Por si përfaqësues modern i
sigurimeve shoqërore njihet Sir William Beveridge, mendimet e të cilit dhanë
influencën e tyre në arritjen e marrëveshjes nr. 102 të Organizatës Ndërkombëtare të
Punës, marrëveshje e cila përcaktoi kushtet minimale të sigurimeve shoqërore.
Shqipëria si vend anëtar i Organizatës Ndërkombëtare të Punës, me ligjin nr. 9442, datë
16.11.2005 ka ratifikuar konventën nr. 102 të Organiztaës Ndërkombëtare të Punës, e
njohur edhe si Konventa e Sigurimeve Shoqërore (standartet minimale).
2. Elementët përcaktues në hartimin e politikave për ngritjen dhe konsolidimin e
sistemeve të sigurimeve shoqërore janë faktorët demografikë, faktorët ekonomikë dhe
faktorët politikë. Mjaft përcaktues është faktori demografik. Gjithnjë e më shumë po
vlerësohet si shqetësues fenomeni i vjetërimit të popullatës, i cili parashtron nevojën
për rishikimin e të ardhmes së sistemeve të sigurimeve shoqërore, gjithnjë në funksion
të mbrojtjes sociale. Ndryshimi strukturor i familjes, ku gjithnjë e më tepër familja po
reduktohet deri në konceptin e saj të mirëfilltë, ndihma ndaj moshës së tretë mbetet
prioritare. Zhvillimi ekonomiko social i vendit është përcaktues në hartimin e
politikave të mbrojtjes sociale, madje hartimi i tyre i cili është i lidhur ngushtësisht
edhe me financimin e sistemeve të mbrojtjes shoqërore, kushtëzohet nga fakti se cili
është objektivi që do të realizojë sistemi i mbrojtjes sociale.
3. Sistemi i mbrojtjes sociale që aplikohet në Shqipëri është ai i sigurimeve
shoqërore, i cili në etapa të ndryshme të zhvillimit shoqëror është përshtatur me kushtet
specifike të tij si dhe mënyra e funskionimit ka qenë e ndryshme. Sistemi kontributiv,
i cili filloi të zbatohet nga viti 1994 dhe që vazhdon të zbatohet edhe sot, funksionon
sipas parimit PAYG, i cili quhet ndryshe edhe parimi i solidaritetit të brezave. Nëpërmjet
kësaj skeme të sigurimeve shoqërore, kontribuesit aktualë në skemën e sigurimeve
shoqërore të cilët janë perosnat në moshë pune janë ato të cilët financojnë skemën e
sigurimeve shoqërore për të mundësuar pagesën e përfitimeve për personat që tashmë
janë në përfitim të pensionit të pleqërisë, invaliditetit apo pensione familjare. Rregullimi
i kësaj skeme sigurimesh bëhet nëpërmjet ligjit nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për
sigurimet shqoërore në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar dhe Institucioni i
ngarkuar për administrimin e skemës së sigurimeve shoqërore është Instituti i
Sigurimeve Shoqërore.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
149
4. Sistemi i sigurimeve shoqërore përbëhet nga :
- Skema e detyrueshme;
- Skema suplementare
- Skema vullnetare.
Skema e detyrueshme e cila përbën peshën kryesore të skemës së sigurimeve
shoqërore, ka në përbërjen e saj përfitimet që jepen në rastet e pakësimit të të
ardhurave si rezultat i pleqërisë, humbjes së aftësisë për punë, apo humbjes së mbajtësit
të familjes.
Numrin më të madh të përfituesve e zënë ato të pensioneve të pleqërisë, të cilët
përbëjnë 79 % të totalit të përfituesve nga skema e sigurimeve shoqërore, duke përfshirë
të dy sektorët urbanë dhe ruralë. Numri i përfituesve të pensioneve të pleqërisë ka
pësuar rritje nga viti në vit, kjo për shkak të rritjes së numrit të individëve të cilët
arrijnë moshën e pensionit, fakt ky që vërteton edhe ritmin e plakjes së popullsisë. Po
të krahasojmë numrin e pensioneve të reja të caktuara në vitin 2011 me ato të caktuara
në vitin 2013 shihet qartë që ai pothuajse është dyfishuar krahasuar me ato të vitit 2011.
5. Në vlerësimin e një skeme të sigurimeve shoqërore janë përcaktuese disa tregues
të cilët vlerësojnë performancën sistemit, siç është norma e zëvendësimit, norma e
varësisë dhe shkalla e mbulimit. Shkalla e zëvendësimit e cila shpreh raportin pension
mesatar mbi pagën mesatare, është treguesi i cili vlerëson në fakt vlerën e pensionit
në raport me pagën që ato kishin në periudhën e punësimit. Ky tregues është në vlera të
cilat nuk janë përfaqësuese. Norma e varësisë i cili shpreh raportin e numrit të
përfituesve ndaj kontribuesve është në vlera mjaft kritike. Arritja e kësaj vlere deri
pothuaj afër njëshit ka shpjegimin esencial me evazionin kontributiv si dhe me nivelin e
lartë të papunësisë.
Niveli i lartë i papunësisë ka ndikimin e tij edhe në shkallën e mbulimit, i cili
referuar të dhënave statistikore të popullsisë, tregon që vetëm 1/3 e popullsisë ka akses
në elementët e mbrojtjes nga sigurimet shoqërore.
6. Pensionet e pleqërisë janë kushtëzuar në masat e tyre nga kufiri i sipërm, i
cili deri në datën 31.12.2014 ishte caktuar sa dyfishi i pensionit minimal të pleqërisë në
shkallë vendi. Ky kufizim i përcaktuar në pikën 4 të nenit 32 të ligjit nr. 7703, datë
11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, me ndryshimet që
pësoi ligji, nga data 1 janar 2015 është eleminuar. Kjo ka sjellë që individët të
përfitojnë një masë pensioni më të madhe. Kryesisht individët që e ndiejnë
ndryshimin në masën mujore të pensionit, si rezultat i heqjes së tavanit të përfitimit
janë ato që kanë kontribuar në vlerat maksimale të pagave për efekt kontributi, si dhe
kanë periudha sigurimi mbi 35 vite.
7. Nga hulumtimet e bëra mbi masat e pensioneve maksimale të caktuara në kohë
të ndryshme, arrijmë në përfundimin që ato kanë luhatje në vlerat e tyre. Kjo ka
ardhur si rezultat i dinamikës së rritjes së pensioneve si dhe moskoordinimit mes
përcaktimeve ligjore dhe atyre të parashikuara në aktet nënligjore siç janë Vendimet e
Këshillit të Ministrave “Për rritjen e pensioneve”. Një pension maksimal i caktuar në
cfarëdo kohe sipas ligjit aktual të sigurimeve shoqërore duhet të ruajë nivelin
maksimal të pensionit. (Bëhet fjalë për pensionet e caktuara deri në 31.12.2000, pasi pas
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
150
kësaj date dinamika e rritjeve të pensioneve është e tillë që ruan nivelin maksimal të
pensioneve).
8. Dinamika e pensioneve të caktuara në periudha kohore të ndryshme, të çon në
përfundimin që ato nuk kanë patur të njëjtin trajtim. Kryesisht rezultojnë me mjaft
probleme dhe diferenca në masat e pensionit pensionet e caktuara në periudhën kohore
1994 – 1995. Diferenca në masën e pensionit të caktuara në këtë periudhë kohore,
krahasuar me pensionet e caktuara në një periudhë të mëparshme, por që kushtet
kualifikuese janë të njëjta luhatet në vlera nga 3000 – 4000 lekë. Një efekt i tillë është
rezultat i zbatimit të VKM – së nr. 605, datë 31.12.1993 “Për rritjen e pensioneve”.
Sipas kësaj VKM- je, pensionet e caktuara deri në datën 31.12.1993 përfitojnë rritjen prej
15 % në masën e tyre si dhe kompensimin prej 494 lekësh, nga data 1 janar 1994, ndërsa
pensionet e caktuara nga data 1 janar 1994, megjithëse në kushte të njëjta kualifikuese
nuk e përfitojnë këtë rritje, duke akumuluar gjatë viteve një diferencë në masën e
pensionit e cila është e ndjeshme.
9. Statistikat e sigurimeve shoqërore tregojnë për rritje të numrit të pensioneve të
pjesshme të pleqërisë. Kjo shpjegohet me faktin se tranzicioni i pas viteve ’90 u
shoqërua me mbyllje të shumë ndërmarjeve dhe veprimtarive prodhuese, si rezultat i të
cilave numri i personave të papunë u rrit ndjeshëm. Në vitet që pasuan këta individë
ose nuk u punësuan më ose punuan në të zezë për një pjesë të konsiderueshme të
periudhës, duke mos realizuar perudhën e domosdoshme për pension të plotë pelqërie.
10. Ndikim të ndjeshëm në rritjen e numrit të pensioneve të pjesshme të pleqërisë
ka luajtur edhe administrimi jo korrekt i dokumentacionit që vërteton periudhat e
punës, siç janë regjistra themeltarë dhe listë pagesa, e cila ka sjellë një situatë jo të
favorshme për individët, të cilëve për shkak të këtij keqadministrimi, vërtetimi i
periudhave të punës për të bërë të mundur caktimin e përfitimit është realizuar nëpërmjet
proçesit gjyqësor.
11. Pensionet e invaliditetit janë përfitimet që zënë vendin e dytë në numër
krahasuar me totalin e përfitimeve që jepen nga skema e sigurimeve shoqërore.
Përfitimet e pensioneve të invaliditetit janë të llojeve të ndryshme dhe u caktohen
individëve të cilët kanë plotësuar disa kushte specifike, të cilat janë të lidhura si me
aftësinë për punë ashtu edhe me plotësimin e periudhave të domosdoshme të sigurimit
për përfitimin e pensionit. Statistikat e sigurimeve shoqërore tregojnë një tendencë për
rritjen e numrit të individëve që përfitojnë pensione invaliditeti të reduktuar. Ky fakt
është i lidhur ngushtësisht me mungesën e periudhave të domosdoshme për përfitimin
e pensionit të plotë të invaliditetit, të cilat mund të jenë objektive dhe subjektive.
Objektive për faktin se individët nuk kanë realizuar periudhat e domosdoshme të
sigurimit si rezultat i mungesës së punës. Subjektive sepse dokumentacioni nuk është
administruar siç duhet, gjë që ka sjellë dëmtimin e tij, duke humbur për një kategori
individësh mundësinë e verifikimit të periudhave të punës. Pensioni i reduktuar i
invaliditetit jepet vetëm në kushtet kur individi është vlerësuar nga Komisioni
Mjekësor i Caktimit të Aftësisë për Punë invalid i plotë.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
151
12. Numri i përfituesve të pensioneve të invaliditetit, nga viti 2005, si rezultat i
ndryshimeve ligjore të bëra, ka ardhur në rritje. Shkak për rritjen e numrit të
përfituesve të pensioneve të invaliditetit u bë heqja e kushtit të të qenit i siguruar në
momentin e invalidizimit, si dhe futja e konceptit të invaliditetit të reduktuar. Rritja
mesatare vjetore e numrit të pensioneve të invaliditetit nga viti 2005 është mesatarisht
rreth 4 000 pensione.
13. Jo rrallëherë janë vënë re ndërhyrje në skemën e sigurimeve shoqërore
nëpërmjet përfitimeve të cilat u janë akorduar kategorive të veçanta të punonjësve.
Pavarësisht se përfitimet e dhëna janë të lidhura me punët e vështira të kryera nga
individët, ligjet e hartuara në shumicën e tyre nuk janë bërë të studiuara mirë, aq sa
mund të konsiderohen edhe si ligje elektorale. Një gjë e tillë ka shkaktuar edhe
përfshirje të jashtëligjshme në skemat e përfitimit, duke sjellë dëmtimin e fondeve.
14. Kontributet e sigurimeve shoqërore janë elementi kryesor në mbarëvajtjen e
skemës së sigurimeve shoqërore. Numri i kontribuesve, pjesëmarrës në skemën e
sigurimeve shoqërore gjatë viteve ka patur luhatjet e veta të cilat janë kushtëzuar nga një
sërë faktorësh, por më kryesoret janë madhësia e kontributit si dhe elementët përcaktues
për pjesëmarrjen në skemën e sigurimeve shoqërore. Madhësia kontributive ka pësuar
ndryshime gjatë viteve me tendencë zvogëlimin e saj. Nga 42,5 % e shumës së
listëpagesave që ishte në vitin 1993, aktualisht detyrimi për pagesën e kontributeve të
sigurimeve shoqërore është në vlerën 24.5 % të pagës kontributive, e cila ka një kufi
minimal dhe maksimal. Periudha e tejzgjatur e tranzicionit, e cila favorizoi krijimin e
ekonomisë informale pati ndikimin e saj edhe në numrin e pjesëmarrësve në skemën e
sigurimeve shoqërore. Shumë individë të cilët u punësuan në sektorin privat, nuk u
përfshinë si pjesëmarrës në skemën e sigurimit të detyrueshëm shoqëror, ndërkohë që
një pjesë tjetër nuk paguan kontributin e sigurimit të detyrueshëm shoqëror mbi bazën e
pagës reale që ato kishin. Ky fenomen, megjithëse në nivel më të vogël vazhdon të
ketë ndikim në të ardhurat nga kontributet.
15. Kontributi i sigurimit të detyrueshëm shoqëror, shpërndahet në të pesë degët e
sigurimit, që janë dega e sigurimit të pensioneve, dega e sigurimit të sëmundjeve, dega
e sigurimit të barrëlindjeve, dega e sigurimit të aksidenteve në punë dhe sëmundjeve
profesionale dhe dega e sigurimit të papunësisë. Por, madhësia e kontributit të sigurimit
shoqëror, nuk është e njëjtë për të gjithë individët e punësuar dhe të vetëpunësuar, pasi
pagesa e kontributit të sigurimit shoqëror është e kushtëzuar nga marrëdhënia që kanë
me punësimin. Për disa kategori individësh, pagesa e kontributit bëhet vetëm për disa
degë të sigurimit të detyrueshëm shoqëror. Përveç ndarjes që i bëhet totalit të sigurimit të
detyrueshëm shoqëror në degët e sigurimit, kontributi I sigurimeve shoqërore ka një
ndarje tjetër përsa i përket përkatësisë së pagesës. Kontributi i sigurimit të detyrueshëm
shoqëror ndahet mes punëdhënësit dhe punëmarrësit. Nga 24,5 % të shumës
kontributive, e cila duhet të paguhet në të pesë degët e sigurimit të detyrueshëm
shoqëror, 11,2 % e saj paguhet nga punëmarrësi, ndërsa pjesa tjetër 13.3 % e shumës
kontributive paguhet nga punëdhënësi.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
152
16. Të gjitha periudhat e punës për të cilat është paguar kontributi i sigurimeve
shoqërore, si nga vetë individët ashtu edhe nga buxheti i shtetit për disa kategori
përfituesish, quhen periudha sigurimi dhe janë të vlefshme për llogaritjen e pensionit.
Në totalin e individëve kontribues të cilët janë kontribues urbanë dhe ruralë, rreth 5,3
% e tyre (për vitin 2013) janë të siguruar nëpërmjet kontributeve që paguhen nga
buxheti i shtetit për njohjen e periudhave të sigurimit. E shprehur në vlerë, nga totali i
të ardhurave që realizohen nga kontributet përjashtuar financimet e tjera, rreth 15.9 %
të tyre janë contribute të paguara nga buxheti i shtetit, për kategoritë përkatëse.
17. Pjesë përbërëse e skemës së sigurimit të detyrueshëm shoqëror, është skema
e sigurimit të të vetëpunësuarve në bujqësi, e cila ishte konceptuar e tillë që të ishte
skemë e detyrueshme për të gjithë individët, të cilët kanë tokë në pronësi, ushtrojnë
aktivitet bujqësor dhe blegtoral, për periudhën nga mosha 16 vjeç e deri në moshën e
caktuar për pension pleqërie. Mënyra si ka funksionuar gjatë gjithë kësaj periudhe
skema e sigurimit të detyrueshëm shoqëror të të vetëpunësuarve në bujqësi, është
karakterizuar më shumë si një skemë vullnetare. Kontributi në vlera mjaft favorizuese
për këtë kategori përfituesish, si dhe subvencioni nga buxheti i shtetit deri në masën e
kontributit që paguajnë individët që janë të punësuar në sektorin privvat, dukë bërë që
edhe përfitimi të jetë i njëjtë me individët që kanë punuar në sektorin shtetëror, e kanë
rënduar financiarisht skemën e pensioneve. Duke funksionuar edhe si një skemë
vullnetare, si dhe falja e kamatëvonesave herë pas here, ka bërë që kontributi i sigurimit
të detyrueshëm shoqëror të mos arkëtohet në kohë, e cila ka sjellë edhe problemet e
financimit të kësaj skeme sigurimi.
18. Sigurimi vullnetar, si pjesë e sistemit të skemës së sigurimit shoqëror, është
konceptuar i tillë që të ofrojë mundësinë e sigurimit për të gjithë individët të cilët duan
të mbulojnë me sigurim ato periudha për të cilët sigurimi i detyrueshëm shoqëror nuk i
ka dhënë këtë mundësi. Nëpërmjet kësaj skeme sigurimesh është bërë i mundur
zgjerimi i fushave të sigurimit si dhe sigurimi për më shumë të ardhura. Përfshirja në
këtë skemë sigurimi është më shumë tendencë e atyre grup moshave të cilët janë në
prag pensioni dhe nëpërmjet këtij sigurimi kërkojnë të realizojnë ose kalimin e kufirit
prej 15 vitesh të domosdoshme për përfshirjen në skemën e përfitimit të pensionit, ose
shtimin e viteve të sigurimit. Por mënyra e llogaritjes së masës së pensionit me
formulën që ishte deri në datën 31.12.2014, për individët që kanë realizuar periudha
sigurimi nëpërmjet sigurimit vullnetar, i penalizonte ato nëpërmjet kufizimit të masës
së pensionit në 75 % të pagës neto mestare të tre viteve rresht në 10 vitet e fundit të
punës, pasi në këto raste pensioni u llogaritej mbi masën e pensionit minimal, sipas
viteve të punës.
19. Përfitimet suplementare të parashikuara me ligje të veçanta sipas kategorive
përfituese janë përfitime që u jepen individëve në shtesë të pensionit të pleqërisë.
Shkalla e zëvendësimit për këto kategori përfituesish, e vlerësuar në raport me të dy
përfitimet, është në vlera të larta kryesisht për funksionarët e lartë të shtetit. Pavarësisht
se kjo është një skemë kontributive, financimi i saj bëhet nga buxheti i shtetit në rreth
84% të totalit të shpenzimeve për përfitimet suplementare.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
153
20. Përfitimet suplementare për ish ushtarakët, ato të cilat zënë peshën më të madhe
në tërësinë e këtyre përfitimeve janë pensionet e parakohshme për vjetërsi shërbimi.
Ndryshimet që iu bënë ligjit “Për sigurimin shoqëror suplementar të ushtarakëve të
Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë” sollën ndryshime thelbësore në
mënyrën e llogaritjes së masës së përfitimit të pensionit të parakohshëm për vjetërsi
shërbimi. Për llogaritjen e përfitimit u fut koncepti i pagës neto mestare referuese, sipas
të cilës vlerësohet e gjitha karriera ushtarake e individit për përcaktimin e pagës mbi të
cilën do të llogaritet përfitimi suplementar. Si rezultat i saj, pjesa më e madhe e
përfitimeve të pensionit të parakohshëm për vjetërsi shërbimi, të cilat iu nënshtruan
rillogaritjes së përfitimit, u vlerësuan debitorë. Llogaritja e pensioneve sipas mënyrës
së re i shtriu efektet e saj nga data 01.07.2009, datë kur hyri në fuqi ligji nr. 10142, datë
15.058.2009. Megjithëse jemi në një periudhë kur ka mbi 5 vite që ka filluar
implementimi i ligjit të ri akoma sot efektet e rillogaritjes rëndojnë në buxhetet familjare
të ish ushtarakëve për shkak të vonesave të dërgimit të vërtetimeve për vjetërsinë e
shërbimit dhe pagën neto mesatare referuese, mbi të cilat bëhet rillogaritja e pensionit të
parakohshëm për vjetërsi shërbimi.
21. Liberalizimi i tregut të sigurimeve shoqërore, nëpërmjet miratimit të ligjit nr.
10197, datë 10.12.2009 “Për fondet e pensionit vullnetar” konsolidoi bazën ligjore në
fushën e tregut privat të pensioneve. Aktualisht, në tregun e sigurimeve operojnë tre
fonde private te pensioneve:
4. Raiffeisen Invest – Shoqëri Administruese e fondeve të pensionit dhe
sipërmarrjeve të investimeve kolektive sh.a;
5. Shoqëri Administruese e Fondeve të Pensionit Sigal – Life Uniqa Group Austria
sh.a;
6. Shoqëri Administruese e Fondeve të Pensionit SiCRED Sh.a.
Tregu i fondeve private të sigurimeve, është në fillimet e veta dhe mjaft i brishtë, duke
konsideruar edhe faktin që kultura e sigurimeve në Shqipëri është një kulturë e re dhe e
pakonsoliduar. Referuar numrit të anëtarëve pjesëmarrës në fondet private të pensioneve,
i cili në datën 31.12.2013 numëronte 7887 persona tregon për një pjesëmarrje të vogël të
individëve në fondet vullnetare të pensioneve, si dhe skemat e pensionevevërtetohet
faktin që tregu i fondeve private të sigurimeve është mjaft i brishtë.
22. Në një sistem sigurimesh shoqërore ku norma e varësisë është në vlera kritike,
për një popullsi me moshë mesatare relativisht të re, është një sinjal mjaft domethënës
për ndërhyrje dhe ndërmarrjen e reformave në sistemin e sigurimeve shoqërore. E
tillë ishte edhe reforma e miratuar me ligjin nr. 104/2014, datë 31.07.2014 “Për disa
shtesa dhe ndryshime në ligjin nr. 7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në
Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar”.
Kjo reformë e cila sapo ka filluar të implementohet është e karakterit sistemik dhe
parametrik. Sistemike, pasi përfshiu si pjesë përbërëse të sistemit edhe fondet
profesionale dhe fondet e pensionit vullnetar. Parametrike, pasi nga data 1 janar 2015
ndryshuan kushtet kualifikuese për përfitimin e të drejtave sipas ligjit nr. 7703, datë
11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” i ndryshuar, për disa
lloj përfitimesh.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
154
23. Ndryshimi i mënyrës së llogaritjes, duke hequr kufizimin në vlerën e 75 % të
pagës neto mesatare të tre viteve rresht të 10 vjeçarit të fundit të punës si dhe me
dyfishin e pensionit minimal në shkallë vendi, për individët që kanë kontribuar mbi
pagat që përfshiheshin në intervalin e pagave mesatare deri në kufirin e pagave
maksimale, përcakton një vlerë pensioni më të madhe se masa e pensionit që llogaritej
për individët me të njëjtat kushte, por data e caktimit të pensionit është deri në 31
dhjetor 2014. Formula e re e llogaritjes së pensioneve përcakton një masë më të madhe
pensioni për individët që kanë kontribuar mbi pagat maksimale, duke bërë
diferencimin në vlerat e pensionit mes individëve që kanë kontribuar mbi pagat
minimale dhe individëve që kanë kontribuar mbi pagat maksimale. Ndryshimet e bëra në
ligjin për sigurimet shoqërore tashmë kanë hequr konceptin e pensionit minimal dhe
pensionit maksimal, ashtu sikurse nuk ndeshim më konceptin pension të pjesshëm
pleqërie.
24. Me mjaft interes për të gjithë sistemin e sigurimeve shoqërore është përfshirja
si pjesë përbërëse e sistemit të sigurimeve shoqërore e fondeve profesionale dhe e
fondeve të pensionit vullnetar. Përfshirja si pjesë përbërëse e sistemit të sigurimeve
shoqërore e këtyre skemave do ta bëjë më fleksibël sistemin e mbrojtjes shoqërore dhe
në të njëjtën kohë do ti shërbejë qëllimit final që ka një sistem i sigurimeve shoqërore,
shtimin e të ardhurave në moshë pensioni.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
155
REKOMANDIME
1. Sistemi i sigurimeve shoqërore, i cili tashmë është përcaktuar si një sistem miks,
mes atij me kontribute të përcaktuara (DC) dhe përfitime të përcaktuara (DB) është një
sistem i cili i përshtatet kushteve social ekonomike të vendit. Sistemi PAYG sipas të
cilit funksionon mekanizmi i sigurimeve shoqërore, është një sistem i cili i ka rezistuar
krizave ekonomike, nisur edhe nga filozofia që mbart në vetvete, sipas të cilit
kontribuesit e sotëm paguajnë për përfituesit e sotëm. Por, e rëndësishme për këtë sistem
të sigurimeve shoqërore, mbetet përmirësimi në disa drejtime, të cilat përbëjnë thelbin
e mbarëvajtjes së sistemit.
Dixhitalizimi i të gjithë të dhënave që ndërthuren për një administrim sa më të mirë
dhe të qenësishëm të sistemit të sigurimeve shoqërore është një domosdoshmëri, e cila
i shërben një qëllimi final: administrim korrekt i dokumentacionit dhe i fondeve
publike.
2. Reforma e sistemit të sigurimeve shoqërore, e cila sapo ka filluar të
implementohet ka bërë ndryshime të dukshme në disa parametra të sistemit. Ndër më
kryesoret është ajo që ka bërë në ndryshimin e formulës së llogaritjes së pensionit. Heqja
e kufizimit nga sipër të masës së pensionit ka sjellë një ndryshim të dukshëm në masën e
pensioneve të caktuara pas datës 1 janar 2015, ndryshim i cili shkon deri në 7 000 lekë
në muaj më shumë për të njëjtin pension të caktuar deri në datën 31.12.2014. Kjo rritje
vlerësoj se është artificiale për vetë faktin se është ndërhyrë artificialisht me
koeficentët e indeksimit, për të cilët nuk është ndjekur i njëjti ritëm i vlerësimit të tyre.
Ndryshimi i ndjeshëm i masës së pensionit si rezultat i ndryshimit të mënyrës së
llogaritjes së pensionit, do të ndikojë në shpenzimet e sigurimeve shoqërore, ndërkohë
që nuk ka ndonjë ndryshim të dukshëm të numrit të kontribuesve. Përveç kësaj, kjo
ndikon edhe në krijimin e disniveleve në mënyrën e trajtimit të pensionistëve dhe një
efekt social jo pozitiv në raport me pensionistët ekzistues. Përshtatja në kohë e
pensioneve, është një nga metodat të cilat përdoren në momente të tilla kur ka
ndryshime në mënyrat e llogaritjes së pensioneve. Prandaj, edhe në këtë rast, rishikimi i
mundësive për një ndërhyrje në masat e pensionit të caktuara deri në 31.12.2014 për
disa kategori pensioni do të zbuste efektin social te kjo shtresë popullsie.
3. Një ndër treguesit financiarë të sistemit të sigurimeve shoqërore, të cilat janë të
lidhura ngushtësisht edhe me performancën e sistemit të sigurimeve shoqërore, është
norma e varësisë, ose siç quhet ndryshe raporti mes numrit të përfituesve me numrin e
kontribuesve. Vëmendja e të gjithë sistemit të sigurimeve shoqërore dhe hallkave të tij
duhet të përqendrohet tek shmangia e evazionit kontributiv. Dixhitalizimi i sistemit të
mbajtjes së detyrimit kontributiv, duke krijuar një regjistër qendror për të gjithë
kontribuesit, duke e lidhur ngushtësisht me numrin e sigurimit shoqëror, do të shmangte
të gjitha mundësitë për abuzime në sistemin e sigurimeve shoqërore. Krijimi i një
regjistri të tillë do të shërbente për një analizë të hollësishme të situatës financiare për të
ardhmen. Krijimi i data base të tillë për të gjithë kategoritë kontribuese, si dhe për të
gjithë kategoritë përfituese do të shërbente për analizat statistikore të sakta si për të
sotmen ashtu edhe për të ardhmen.
Po ashtu mbajtja në mënyrë të diferencuar e shpenzimeve për secilën skemë përfitimesh
apo kompensimesh, tashmë që proçesi i dixhitalizimit të të gjithë sistemit është në
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
156
vijim e sipër, do të bënte të mundur një transparencë të plotë të shpenzimit të fondeve, si
atyre me destinacion nga buxheti i shtetit ashtu edhe ato të planifikuara për buxhetin e
sigurimeve shoqërore.
4. Ndryshimet e bëra në ligjin për sigurimet shoqërore nuk e kanë ndryshuar
modelin e financimit të sigurimeve shoqërore si dhe mënyrën e funksionimit të sistemit.
Përsëri skema e sigurimeve shoqërore funksionon sipas parimit PAYG, ndërkohë që
janë edhe disa skema suplementare të cilat operojnë në tregun e sigurimeve. Rëndësi të
veçantë merr domosdoshmëria e pjesëmarrjes në sistemin kontributiv të të gjithë të
punësuarve, si në sektorin shtetëror ashtu edhe atë privat. Në këtë proçes, duhet të
gërshetohet dhe ndërthyret roli i të gjithë faktorëve që ndikojnë në reduktimin deri në
eleminimin e punës informale. Rritja e pjesëmarrjes në skemën e sigurimit të
detyrueshëm shoqëror, në një sistem ku numri i popullsisë së aftë për punë përbën
rreth 64 % të popullsië në moshë aktive për punë (nga 15 – 60 vjeç), është element i
rëndësishëm për qëndrueshmërinë financiare të skemës, prandaj gjithnjë e më shumë
duhet të përqëndrohet vëmendja në luftën kundër evazionit kontributiv.
5. Ndërhyrjet në skemën e sigurimeve shoqërore, nëpërmjet përfitimeve të
paligjshme, kanë qenë prezente, të cilat kanë dëmtuar në vlera të konsiderueshme fondet
e sigurimeve shoqërore. Numri i përfitimeve të caktuara në kundërshtim me ligjin, gjatë
viteve ka qenë i konsiderueshëm, aq sa sipas disa studimeve të bëra nga Banka
Botërore rezultonte që sipas statistikave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore numri i
popullsisë në moshë pensioni të ishte më i madh se numri i popullsisë në moshë pensioni
sipas statistikave të INSTAT. Një situatë e tillë, ishte sinjal për fillimin e pastrimit të
skemës nga përfitimet e paligjshme, si rezultat i së cilës u konstatuan dëmtime të
fondeve në vlera financiare të konsiderueshme. Pastrimi i skemës nga përfitimet e
paligjshme, megjithëse ka disa vite që ka filluar vazhdon si proçes. Të gjithë individët të
cilët kanë përfituar me mënyra e mjete të padrejta shuma e vlerësuar debitore mbahet
nga shuma mujore e pensionit. Por, për këto raste është mjaft me rëndësi që në
sistemin e pagesave të shtohet një mekanizëm i cili ta bëjë të monitorueshëm në
vazhdimësi proçesin e mbajtjes së detyrimit dhe shlyerjen deri në fund të shumave
debitore. Përveç kësaj, regjistrimi i të gjitha përfitimeve në një regjistër qendror,
sipas një renditjeje progresive do të bënte të mundur eleminimin e dosjeve me të njëjtin
numër (edhe pse në Drejtori Rajonale të ndryshme) si dhe evidentimin e saktë të numrit
të përfitimeve. Megjithëse proçesi i dixhitalizimit të përfitimeve pothuaj ka përfunduar, si
rezultat i të cilit janë evidentuar mjat raste të dublimit të përfitimeve, apo të përfitimeve
të dhëna jashtë kushteve ligjore, për shkak të moshës, përsëri skema e përfitimeve ka
nevojë të pastrohet nga përfitimet e jashtëligjshme. Proçesi i dixhitalizimit, madje duhet
të përsoset në disa parametra të tij lidhur edhe me afatet e përfitimit, që të mos ketë
pagesa jashtë kritereve dhe afateve ligjore të cilat duhet të përcaktohen që në fillim kur
bëhet hedhja e të dhënave. Në këtë moment del edhe një herë rëndësia që ka kualifikimi i
stafit për njohjen e kushteve kualifikuese për secilin nga llojet e përfitimit.
6. Pensionet e caktuara në kohë të ndryshme, për shkak të mënyrës së ndryshme të
llogaritjes së masës së pensionit, si dhe dinamikës që kanë pësuar gjatë viteve sot
përfitojnë masa pensioni të ndryshme cilat nuk i korresponodojnë kushteve të njëjta
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
157
kualifikuese mbi të cilat janë llogaritur dhe caktuar pensionet. Me mjaft diferenca në
masën e pensionit paraqiten pensionet e caktuara në periudhën kohore 1994 – 1995.
Risihikimi i masave të përfitimit të këtyre pensioneve, për të bërë të mundur barazimin në
masën e tyre me individët që kanë përfituar pensionin në të njëjtat kushte, por datat e
fillimit të pensionit janë më herët ose më vonë se ato, do të eleminonte një problem që
prej vitesh është prezent dhe ka nxitur debate dhe diskutime, por edhe pakënaqësi në
radhët e pensionistëve të kësaj periudhe. E njëjta gjë mund të thuhet edhe për pensionet
maksimale të pleqërisë të caktuara në kohë të ndryshme, të cilat për shkak të dinamikës
që kanë ndjekur pensionet e pleqërisë nuk e kanë ruajtur nivelin maksimal të pensioneve
të pleqërisë të caktuara në kohë të ndryshme.
7. Pensioni i invaliditetit të pjesshëm i cili u caktohet individëve të cilët janë
vlerësuar pjesërisht të aftë për punë, në filozofinë e tij ka si qëllim mbrojtjen e
individëve të cilëve për shkak të reduktimit të aftësisë për punë, të ardhurat mujore
pakësohen, meqenëse sipas vlerësimit të Komisionit Mjekësor të Caktimit të Aftësisë
për Punë individëve të paaftë pjesërisht u rekomandohet një punë më e lehtë apo 6 orë në
punën që bënte. Në situatën aktuale të trajtimit të invaliditetit të pjesshëm, paraqiten
mjaft ekuivoke, pasi në ligj është përcaktuar vetëm mënyra e llogaritjes së pensionit të
invaliditetit të pjesshëm dhe nuk janë parashikuar kriteret për ta bërë këtë lloj përfitimi
të kontrollueshëm në raport me kërkesat ligjore. Prandaj ndërhyrja në bazën ligjore për
përcaktimin e kushteve për përfitimin e invaliditetit të pjesshëm, duke përcaktuar qartë
limitet e përfitimit si në rastin kur individët janë të punësuar në sektorin rural ashtu edhe
atë urban do të eleminonte shumë paqartësi dhe mangësi në trajtimin e këtij lloj
përfitimi. Nëse në rastet kur individi rekomandohet të punojë për 8 orë në punë të lehta
duhet të përcaktohet niveli i pagës dhe kompensimi që i bëhet nëpërmjet pensionit të
invaliditetit të pjesshëm. E njëjta gjë duhet të përcaktohet në rastet kur individi
rekomandohet nga KMCAP – i që të punojë 6 orë në punën që bën. Një gjë e tillë
kërkon bashkëpunim të ngushtë edhe me Institucionet Mjekësore dhe Inspektoriatin e
Punës, madje duhet të përcaktohet qartësisht në akte ligjore dhe nënligjore.
8. Në ligjin për sigurimet shoqërore, që nga data 15.6.2005 është përfshirë si
koncept edhe përfitimi i pensionit të invaliditetit të reduktuar, i cili u caktohet
individëve të cilët për nga gjenjda shëndetësore vlerësohen të paaftë për punë, por nuk
kanë periudhën e domosdoshme të sigurimit për të përfituar pensionin e plotë të
invaliditetit. Sipas llogaritjeve të bëra, individët që kanë realizuar deri në 50 % të
periudhës së domosdoshme për përfitimin e pensionit të plotë të invaliditetit, përfitojnë
një masë pensioni që luhatet në vlera që nuk e kalojnë 50 % të masës së pensionit,
ndërkohë për një individ i cili nuk ka punuar por përfiton pagesë për shkak të aftësisë së
kufizuar nga paketa e PAK, vlera mujore e përfitimit është më e madhe se ajo që
përfitohet nga sigurimet shoqërore. Një diskordancë e tillë bën që në këto raste të
ndeshemi me elemente të abuzimit dhe mosdeklarimit të saktë të situatës kontributive në
skemën e sigurimeve shqoërore. Prandaj një rishikim i të gjitha përfitimeve që jepen nga
Institucionet që trajtojnë këto kategori individësh, duke harmonizuar të gjitha të drejtat
që u njeh ligji do të bënte të mundur përdorimin me efektivitet të të gjitha fondeve
publike, duke bërë vlerësimin në raport me gjendjen shëndetësore dhe periudhës
kontributive të individit.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
158
9. Pagesat e përfitimit të të ardhurës për barrëlindje në filozofinë e tyre janë një
pagesë që u jepet nënave për lindjen e fëmijës. Ky përfitim është i lidhur ngushtësisht
me periudhën kontributive të gruas, e cila do të sjellë në jetë një fëmijë. Por, në mënyrën
si është zbatuar paketa ligjore për këtë kategori mjaft vitale të popullsisë, do të thoja që
ka vend për diskutime dhe rishikime. Një grua, e cila ka ndjekur studimet e larta me
shkëputje nga puna, kur del në pension pleqërie periudha e ndjekjes së studimeve të
larta, njihet periudhë sigurimi për efekt përfitimi të pensionit të pleqërisë (një fakt i tillë
do të jetë i vlefshëm vetëm për gratë që do të dalin në pension deri në datën 31.12.2032,
pasi pas kësaj datë ky favorizim nuk do të jetë i vlefshëm) Për këtë kategori, kontributet
për mbulimin e periudhës së studimeve (kryesisht për periudhë 4 vjeçare) paguhen nga
buxheti i shtetit. Përfitueset gra, e marrin pensionin për një periudhë përfitimi
mesatarisht 15 – 20 vite.
Ndërkohë që, për një studente e cila vazhdon studimet e larta dhe njëkohësisht bëhet
nënë, nuk mund të përfitojë pagesën e të ardhurës për barrëlindje. Prandaj, mendoj që
një rishikim i këtij rasti, për përfitimin e të adhurës për barrëlindje nga studentet që
bëhen nëna gjatë periudhës së studimeve do të ndikojë pozitivisht tek familjet e reja,
duke ndikuar në të ardhurat e saj.
10. Ndryshimet e bëra në ligjin për sigurimet shoqërore kanë ndryshuar kushtet
kualifikuese për përfitimin e pensionit familjar, meqenëse llogaritja e këtij lloj përfitimi
bëhet ashtu si për pensionin e invaliditetit. Periudha minimale e domosdoshme për
përfitimin e pensionit të invaliditetit është përcaktuar sa ¾ e diferencës së moshës së
personit të siguruar në kohën që bëhet i paaftë dhe moshës 20 vjeç, si dhe në 5 vitet e
fundit para lindjes të së drejtës të ketë 12 muaj sigurim shoqëror. Kushti kualifikues i
vendosur, e bën pothuaj të pamundur vendosjen në kushtet e përfitimit të pensionit
familjar.
Pensioni familjar për personat në ngarkim të të ndjerit që vdes, nëse do të vendoset
me masa fikse, por njëkohësisht duke bërë edhe diferencimin për rastet kur i ndjeri ka
periudhë sigurimi, do ta bënte këtë pjesë të skemës së sigurimeve shoqërore që të ishte
në funksion të sistemit të mbrojtjes shoqërore.
11. Administrimi i sigurimeve shoqërore i është ngarkuar Institutit të Sigurimeve
Shoqërore, i cili është i organizuar në 12 Drejtori Rajonale të Sigurimeve Shoqërore si
dhe në 2 Degë të Sigurimeve Shoqërore. E shtrirë në të gjithë territorin e vendit me
agjensitë e sigurimeve shoqërore, ky institucion përpunon çdo kërkesë që ka të bëjë
me problemet e sigurimeve shoqërore. Vendimi për caktimin e përfitimeve i takon
Drejtorive Rajonale të Sigurimeve Shoqërore. Për shkak të mungesës së informacionit
apo edhe të mënyrës së interpretimit të çështjeve të ndryshme ligjore, është ndeshur
fenomeni i mostrajtimit të njëjtë të rasteve të përfitimeve që lindin nga ligji për sigurimet
shoqërore. Po ashtu, vendimmarrja lidhur me problematikat e sistemit të sigurimeve
shoqërore në Drejtoritë Rajonale të Sigurimeve Shoqërore, e shton elementin
korruptiv në sistemin e sigurimeve shoqërore. Nëse llogaritja dhe caktimi i përfitimeve
do të bëhej në qendër, pra në Institutin e Sigurimeve Shoqërore, ndërkohë që agjensitë
e sigurimeve shoqërore të administronin të gjithë dokumentacionin e nevojshëm për
caktimin e përfitimeve, trajtimi i rasteve do të unifikohej për të gjithë territorin e
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
159
Shqipërisë. Caktimi i përfitimeve në qendër, si dhe çertifikimi i tyre para se të shkojë
për pagesë do të reduktonte deri në minimizim dëmtimin e fondeve, të cilat janë
evidente dhe në shuma të konsiderueshme. Krijimi i arkivës qendrore të dosjeve të
përfitimit do të sillte një administrim më korrekt të dokumentacionit që përbën bazën për
dhënien e përfitimeve. Një gjë e tillë bëhet lehtësisht e realizueshme në kushtet kur
pagesat tashmë bëhen on line. Rishikimi i praktikës së caktimit të përfitimit që nga
momenti kur i interesuari paraqet dokumentacionin për përfitim, si dhe deri në momentin
kur bëhet gati për pagesë, duke përcaktuar qartë edhe hapat që duhet të ndiqen do ta
kthente administratën e sigurimeve shoqërore një administrtaë më bashkëkohore. Përveç
kësaj, realizohet një administrim korrekt dhe i unifikuar për të gjithë përfituesit në të
gjithë territorin e Shqipërisë.
12. Sistemi i sigurimeve shoqërore, në tërësinë e tij, si një sistem i cili administron
një paketë të rëndësishme financiare dhe me mjaft impakt në drejtim të aspekteve
sociale dhe ekonomike të vendit, duhet të mirëadministrohet nga stafe të specializuara
dhe profesioniste, duke patur në konsideratë dhe vlerësuar edhe specifikën që mbart
në vetvete sistemi i sigurimeve shoqërore. Rekrutimi i punonjësve të sistemit të
sigurimeve shoqërore, duhet të karakterizohet nga elementë profesionalë dhe cilësorë
dhe jo nga tendenca dhe përkatësi partiake.
13. Vazhdimi i negociatave për nënshkrimin e marrëveshjeve dhe koordinimin e
sigurimeve shoqërore kryesisht me ato vende ku numri i emigrantëve shqiptarë është më
i madh, do të shërbejë për vlerësimin e atyre periudhave të sigurimit që individët kanë
realizuar në vendin e tyre para se të emigronin, por njëkohësisht edhe të viteve të punës
në emigracion. Koordinimi i sigurimeve shoqërore, si rezultat i të cilave do të bëhet
totalizimi i periudhave të sigurimit, do të bëjë të mundur përfitimin e pensionit nga
individët të cilëve legjislacionet e vendeve ku kanë punuar apo jetuar, të marra të
shkëputura nga njëra tjetra, për shkak të kushteve kualifikuese nuk e bënë të mundur një
gjë të tillë.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
160
LITERATURA
1. Tomes, I. (1997) E drejta e sigurimit social, Tiranë.
2. Materiale Trajnimi për Sistemin e Pensioneve dhe Financimin e Sigurimeve
Shoqërore, Zyra Ndërkombëtare e Punës, Budapest, Ekipi i Mbështetjes Teknike
për Punën e Denjë dhe Zyra për Evropën Qendrore dhe Lindore, Budapest, Prill
2011.
3. Drejtimi i Sigurimeve Shoqërore, Udhëzues Praktik për anëtarët e Këshillit
Drejtues të institucioneve të Sigurimeve Shoqërore në Europën Qendrore dhe
Lindore.
4. Koordinimi i Sigurimeve Shoqërore në Këshillin e Europës, Udhëzues, Botim i
Këshillit të Europës, Qershor 2004;
5. Fultz,E and T. Stanovnik (eds) 2004. Collection of Contribution: Trends, Issues
and Problems in Central and Central and Eastern Europe. Budapest: ILO – CEET.
6. Schludi, Martin. The reform of Bismarckian Pension Systems. A comparison of
Pension Politics in Austria, France, Germany, Italy and Sweden. Amsterdam
University Press.
7. Baccaro, L. (2000). Negotiating Pension Reform with the Unions: The Italian
Experience in European Perspective. International Conference of Europeanists,
Chicago.
8. Bonoli, G. (2000). The Politics of Pension Reform: Institutions and Policy
Change
Western Europe. Cambridge: Cambridge University Press.
9. Bonoli, G. and B. Palier (2000). “How do welfare states change? Institutions and
their impact on the politics of welfare state reform in Ëestern Europe”. European
Review 8 (3): 333-352.
10. Glennerster, Howard. (2009) Second Edition. Understanding the financing of
welfare. Great Britain.
11. Kenichi Hirose (2011). “Pension reform in Central and Eastern Europe: in times
of crisis, austerity and beyond”, Budapest - ILO.
12. Barr N, “Reforming Pensions: Myths, Truths and Policy Choices”, IMF Working
paper, 2000 (ISSR 2002).
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
161
13. Holzmann, R. and Stiglitz, J. E. (eds.), “New ideas about old age security”, 2001.
14. Gillion et al., “Social Security Pensions: Development and Reform”, 2000,
ILO/ISSA.
15. Holzmann R. and Palmer E. (eds.), “Pension reform: issues and prospects for non-
financial defined contribution (NDC) schemes”, 2006.
16. “Ageing and Income. Financial Resources and retirement in 9 OECD countries”.
Social Issues. OECD 2001.
17. Natali, D.(2008). “Pensions in Europe, European Pensions”. Brussels.
18. Cichon, M; Scholz, W.; Van de Meerendonk, A.; Hagemejer, K.; Bertranon, F.;
Plamondon, P. : “Financing Social Protection. Geneva, ILO/ ISSA, 2004.
19. Whitehouse, E. (2006) “New indicators of 30 OECD countries' pension systems”.
Journal of Pension Economics and Finance. Cambridge Journals Online.
Cambridge University Press.
20. Johnson, Jessica K.M. and John B. Williamson (2008) “Universal non –
contributory pension schemes for low – income countries: An assessment”. PP
195 – 209 in Social Protection in an Ageing World. International Series on Social
Security, Volume 13.
21. Willmore, L. (2001). Universal pensions in low income countries. New York.
Initiative for Policy Dialogue, Columbia University.
22. McGillivray, W. (2001). Contribution evasion implications for social security
pension schemes. International Social Security Revieë, 54(4), 3 – 22.
23. Fletorja zyrtare nr. 91, datë 8 Nëntor 1927.
24. Legjislacioni i Sigurimeve Shoqërore, Instituti i Sigurimeve Shoqërore, Tiranë,
botim i vitit 1998.
25. Legjislacioni i Sigurimeve Shoqërore, Instituti i Sigurimeve Shoqërore, Tiranë,
botim i vitit 2003.
26. Përmbledhje Legjislacioni për Sigurimet Shoqërore, Botim i Qendrës së
Publikimeve Zyrtare, Tiranë, Shtator 2010.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
162
27. Selita, Mirela “Një vështrim mbi historikun e sigurimeve shoqërore në Shqipëri”
referat “20 vjet ISSH, sfida dhe risi”. Tiranë, qershor 2012.
28. Prof.as. Merita Xhumari (Vaso) “Trajektoret e pensioneve në Ballkanin
Perëndimor”.
29. Raport Vjetor 2013 Instituti i Sigurimeve Shoqërore
30. Statistika të Sigurimeve Shoqërore. Instituti i Sigurimeve Shoqërore.
31. Sheri, Fiqri; Haxhinikolla, Jordan; Telo,Ilia; Koçi, Reshat; Banja, Hasan “Mosha
e tretë në Shqipëri në këndvështrimin socio – ekonomik e shëndetësor”, Tiranë,
2001.
32. Telo, Ilia; Banja,Hasan “Mirëqenia dhe minimum jetik”, Tiranë 1998.
33. Shkreli / Axhemi, Arlinda. Disa konsiderata mbi sistemin shqiptar të sigurimeve
shoqërore, reformat e ndërmarra dhe tendencat drejt Bashkimit Europian. Buletin
Shkencor, Universiteti i Shkodrës, Seria e Shkencave Ekonomiko – Juridike,
Shkodër 2012.
34. Dokumenti i politikave të pensioneve, Ministria e Mirëqenies Sociale dhe
Rinisë, Tiranë 2014.
35. Shahollari, Luan. Shteti shqiptar i mirëqenies sociale – arritjet, mangësitë dhe
rrugët e përmirësimit (përmbledhje referatesh). Tiranë, 2011.
36. Shahollari, Luan. Shteti I mirëqenies sociale - aspekte të evolucionit dhe
reformimit të tij. Revista demografia Nr. 2, Tiranë, 2010.
37. Filo, Llambro; Filo, Ernal. Historia për shtetin e mirëqenies sociale. Tiranë, 1999.
38. Emini, Ali (2009) Zhvillimet Ekonomike të Sigurimeve Shoqërore në Shqipëri
dhe domosdoshmëria për reforma të mëtejshme.
39. Meçe, Brikena (2009) Proçesi i plakjes së popullsisë në Shqipëri.
40. Shkreli / Axhemi, Arlinda. Tregu i sigurimeve shoqerore ne Shqiperi. Tendencat
dhe globalizimi. International Conference “Regional Economic Cooperation in
the progress og Globalization. State University of Tetovo. Dhjetor 2013.
41. Shkreli / Axhemi, Arlinda. Roli i sistemit kontributiv në ecurinë e sigurimeve
shoqërore. Përparësitë dhe mangësitë. Instituti i Studimeve Europiane.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
163
42. Shkreli / Axhemi, Arlinda; Dragoshi, Gert. The problem of Social Protection in
Albania. Comparative Economic Research. 2013.
43. Administrimi i sigurimeve shoqërore. Organizata Ndërkombëtare e Punës.
Tiranë 2009.
44. Ligji nr. 7703, datë 11.05.1993”Për sigurimet shoqërore në Republikëne
Shqipërisë” i ndryshuar.
45. Ligji nr. 9442, datë 16.11.2005 “Për ratifikimin e Konventës nr. 102 të
Organizatës Ndërkombëtare të Punës “Për sigurimet shoqërore (Standartet
Minimale)””.
46. Ligji nr. 9588, datë 25.07.2006 “Për rillogaritjen e pensioneve”
47. Ligji nr. 8097, datë 21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të
personave që kryejnë funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit” ( I
ndryshuar).
48. Ligji nr. 10142, datë 15.05.2009 “Për sigurimin shoqëror suplementar të
ushtarakëve të Forcave të Armatosura të Republikës së Shqipërisë”.
49. Ligji nr. 10139, datë 15.05.2009 “Për pensionet shtetërore suplementare të
punonjësve të universiteteve, të shkollave të larta, Qendrës së Studimeve
Albanologjike, Akademisë së Shkencave dhe të gjitha institucioneve të tjera
kërkimore publike në Republiken e Shqipërisë, të cilët kanë tituj shkencorë”.
50. Ligji nr. 9128, datë 29.07.2003 “Për një trajtim të veçantë financiar të pilotëve
fluturues, në pension”.
51. Ligji nr. 8685, datë 09.11.2000 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë
punuar në miniera, në nëntokë”.
52. Ligji nr. 9179, datë 29.01.2004 “Për një trajtim të veçantë të punonjësve që kanë
punuar në disa ndërmarrje të industrisë ushtarake”.
53. Ligji nr. 150/2014 “Për pensionet e punonjësve që kanë punuar në miniera, në
nëntokë”.
54. Ligji nr. 7874, datë 17.11.1994 “Për statusin e veteranit të Luftës kundër
pushtuesve nazifashistë të popullit shqiptar”.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
164
55. Ligji nr. 8607, datë 27.04.2000 “Statusi i Dëshmorit të Atdheut”.
56. Ligji nr. 7663, date 20.01.1993 “Për statusin e invalidit të Luftës kundër
pushtuesve nazifashistë të popullit shqiptar”.
57. Ligji nr. 8455, datë 4.2.1999 “Për një trajtim të veçantë të familjeve të pilotëve
që humbasin jetën në përmbushje të detyrës gjatë fluturimit”.
58. Ligji nr. 10197, datë 10.12.2009 “Për fondet e pensionit vullnetar”.
59. Vendim i KM nr. 526, datë 20.12.1958 “Për ndarjen e punëve në kategori për
efekt pensioni”.
60. Marrëveshja e datës 20.5.1959 mes Republikës Popullore të Shqipërisë dhe
Republikes Popullore te Bullgarise, ratifikuar me dekretin nr. 1579, dt.
20.11.1952 te Presidiumit te Kuvendit Popullor.
61. VKM Nr. 368, dt. 27.10.1961, botuar ne Gazeten zyrtare nr. 6, dt. 10 maj 1963.
62. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 161, datë 11.04.1994 “Për miratimin e
Statusit të Institutit të Sigurimeve Shoqërore” .
63. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 249, date 05.06.1992 “Për krijimin e
Institutit të Sigurimeve Shoqërore”.
64. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 788, datë 14.12.2005 “Për përcaktimin e
aksidentit në punë ose për shkak të punës”.
65. Vendimi i Këshillit të Ministrave nr. 396, datë 28.06.2007 “Për përcaktimin e
sëmundjeve profesionale”.
66. Vendim i KM nr. 561, datë 12.08.2005 “Për përcaktimin e pagave referuese për
llogaritjen e pensioneve”.
67. Vendim i KM nr. 590, datë 31.08.2006 “Për zbatimin e ligjit nr. 9588, datë
25.07.2006 “Për rillogaritjen e pensioneve”.
68. Vendim i KM nr. 77, datë 28.01.2015 “Për kontributet e detyrueshme dhe
përfitimet nga sistemi i sigurimeve shoqërore dhe sigurimi i kujdesit
shëndetësor”.
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
165
69. Vendim i KM nr. 382, datë 20.05.1996 “Për zbatimin e ligjit nr. 8097, datë
21.03.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave që kryejnë
funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit”, I ndryshuar.
70. Vendim i KM nr. 73, datë 15.02.2001 “Për kriteret dhe masën e trajtimit të
veçantë të punonjësve që kanë punuar në miniera, në nëntokë”, i ndryshuar.
71. Vendim i KM nr. 161, datë 18.03.2004 “Për mënyrën e llogaritjes, të caktimit
dhe të pagesës së përfitimeve për punonjësit, që kanë punuar në disa ndërmarrje të
industrisë ushtarake”.
72. Vendimi nr. 10, datë 10.12.2012 “Për pagesat e pensioneve nëpërmjet
Bankave” i Këshillit Administrativ të Institutit të Sigurimeve Shoqërore.
Faqe zyrtare
1. www.europa.eu
2. www.issa.net
3. www.ilo.org
4. www.amf.gov.al
5. www.issh.gov.al
6. www.minfin.gov.al
7. www.instat.gov.al
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
166
ABSTRAKT
Problematika që paraqet mbrojtja sociale në përgjithësi dhe ajo e sigurimit shoqëror
në veçanti si pjesë përbërëse e mbrojtjes sociale është mjaft të ndjeshme dhe është
trajtuar në vazhdimësi me tendencë për përmirësime të shërbimeve shoqërore.
E ndeshur që në kohët e hershme, në forma të ndryshme të shfaqjes së tyre, metodat
e mbrojtjes sociale në formën e sigurimeve shoqërore, u konsoliduan në kohën e
regjimit të kancelarit Gjerman Bismarck në vitin 1883 – 1889, ku u vendos sigurimi
shoqëror për punëtorët në formë masive.
Sigurimet shoqërore në Shqipëri filluan me krijimin e shtetit shqiptar, dhe në etapa të
ndryshme të regjimeve që u vendosën në Shqipëri funksionuan sistemet e sigurimeve
shoqërore të ideuara për t’iu përshatur kushteve social ekonomike të vendit.
Sistemi aktual i cili funksionon në Shqipëri dhe që u vendos me miratimin e ligjit nr.
7703, datë 11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë”, i
ndryshuar është i bazuar në parimin e solidaritetit të brezave. Problemet të cilat kanë
shoqëruar zbatimin e këtij ligji me të gjitha ndryshimet e bëra gjatë viteve, kanë
sjellë një paqëndrueshmëri financiare të skemës, gjë e cila solli si nevojë ndërmarrjen e
reformës në fushën e sigurimeve shoqërore. Ndryshimet e bëra në ligjin nr. 7703, datë
11.05.1993 “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” I ndryshuar, të cilat i
kanë shtrirë efektet nga data 1 janar 2015, në thelb janë reforma parametrike të sistemit
të sigurimeve shoqërore. Analiza që i është bërë sistemit ekzistues të sigurimeve
shoqërore dhe mënyrës së trajtimit të përfitimeve të caktuara deri në datën 31 dhjetor
2014, sipas të cilit rreth 570 mijë përfitues janë trajtuar sipas kushteve ligjore deri në
31 dhjetor 2014, si dhe impakti i që sollën në masën e përfitimeve ndryshimet e bëra
nga data 1 janar 2015, sjell një panoramë të dukshme të asaj që pritet nga reforma
në sistemin e sigurimeve shoqërore.
Metoda e përdorur në punimin shkencor është metoda kualitative dhe krahasuese duke
sjellë edhe përfundime dhe rekomandime lidhur me disa çështje ne drejtim të
përmirësimit të shërbimeve të sigurimit shoqëror.
Fjalë kyçe: Mbrojtje sociale, sigurim shoqëror, përfitime, kontribute
Një vështrim krahasues i sistemit të sigurimeve shoqërore në Shqipëri. E sotmja dhe perspektiva.
167
ABSTRACT
Problems that represents social protection in general and that of social security in
particular as a component of social protection is quite sensitive and was treated
continuously with a tendency for social service improvements.
Confronted since ancient times, in different forms of occurrence, social protection
methods in the form of social insurance, were consolidated at the time of German
Chancellor Bismarck regime in 1883 - 1889, where he set social security for workers in
massive form.
Social security in Albania began with the creation of the Albanian state, and in various
stages of regimes that were placed in Albania operated social security systems designed
to conform to the country's socio-economic conditions.
The current system, which operates in Albania, and it was decided with the approval of
Law no. 7703, dated 11.05.1993 "On Social Insurance in the Republic of Albania", as
amended is based on the principle of solidarity of generations. The problems that have
accompanied the implementation of this law with all changes made over the years, have
brought financial instability of the scheme, which led to the need to undertake reforms in
the field of social security. Changes made to the law no. 7703, dated 11.05.1993 "On
Social Insurance in the Republic of Albania", which have spread effects from January 1,
2015, are essentially parametric reform of the social security system. Analysis done to the
existing social security system and how to deal with certain benefits to the date December
31, 2014, under which about 570 thousand beneficiaries are treated under the law until
December 31, 2014, and the impact of that brought in the extent of benefits changes
made from January 1, 2015, provides a significant overview of what is expected from the
reforms in the social security system.
The method used in the scientific paper is qualitative methods and comparative bringing
conclusions and recommendations on some issues in terms of improving social security
services.
Keywords: social protection, social insurance, benefits, contributions.