1
CUADERNO DE
EJERCICIOS
IDIOMA AIMARA NIVEL BÁSICO
BOLIVIA, 2021
2
ESCUELA DE GESTION PÚBLICA PLURINACIONAL
Unidad de Investigación y Desarrollo
PROGRAMA DE CAPACITACION EN IDIOMAS
OFICIALES
EQUIPO TECNICO IDIOMA AIMARA
Lopez Cachaca Filomena
Lopez Yujra Lidia
Mamani Yujra Sonia
Tapia Silva Juana
Yujara Saire Efrain
3
UNIDAD UNO
4
UÑT’ASIPXAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Ordene de forma correcta las siguientes oraciones
SUJETO+ COMPLEMENTO+VERBO
1. Mario Bros / satäthwa / Nayaxa
……………………………………………………………………………….
2. Estados Unidos / Nayaxa / mankankirïthwa
………………………………………………………………………………..
3. mä / Nayaxa / irnaqtha / jach’a yatiña utana
…………………………………………………………………………………
EJERCICIO 2.
Marque la oración correcta.
1. Yo me llamo Pedro.
-Nayaxa Pedro satäthwa - Naya Pedro satawa - Nayaxa Pedro satathwa
2. Soy de la ciudad de La Paz.
– La Paz markankiriwa - La Paz mankankirithwa - La Paz markankirïthwa
3. Trabajo en la escuela
- Yatiña utana irnaqtha - Yatiña utana irnaqta - Yatiña utana irnaqata
5
EJERCICIO 3.
Relacione el numero con el significado correspondiente
1. Aski urukipana …..Buenas noches
2. Aski jayp’ukipana ….. Hasta pronto
3. Aski arumakipana ….. Buenas tardes
4. Jikisiñkama ….. Buenos días
5. Pay ….. Hasta mañana
6. Qharurkama ….. Gracias
EJERCICIO 4.
Encuentra en la sopa de letras las siguientes palabras
- KAMISAKI - WALIKI - KAWKI
- JIKISIÑKAMA - PAY -KULLAKA
- YUSPAJARA - MARKA - JILATA
K Y U S P A J A R A J A K
K A W K I S T J X I J M I
I X M C T W Q Q’ Y W I A R
A P T I S T Y W U X L U P
J I K I S I Ñ K A M A T U
W A I U W A L I K I T A P
K L N M S Y K U L L A K A
N M A R K A L I J S P P Y
6
EJERCICIO 5.
Completa el dialogo con las siguiente palabras.
- Nayaxa - qullaña uta - La Paz - nayaxa
- aski - urukipanaya - Maria - irnaqtha
-jilata - kunasa - Pedro - jikisiñkama
A: Aski urukipana kullaka
CH:……………………… …..…………….
A: ………………… sutimaxa?
CH:…..……… …………… satäthwa.
A: Jumasti?
CH: …………… ………..……..satäthwa
A: Jumaxa kawkinsa irnaqta?
CH: Nayaxa …………………na ……………
A: Jumaxa kawkinkirïtasa?
CH: Nayaxa ……………………markankirïthwa.
A: …………………………
CH: Jikisiñkamaya.
7
AYMARA MARKA
EJERCICIO 1.
Dibuje los tres espacios geográficos según la cosmovisión andina.
1) ALAXA PACHA 2) AKA PACHA 3) MANQHA PACHA
EJERCICIO 2.
Relacione el numero con el significado correspondiente
1. Qachu ….. mujer
2. Warmi ….. hembra
3. Chacha ….. arriba
4. Uru ….. adentro
5. Urqu ….. encima
6. Aruma ….. tarde
7. Jaqi ….. ganado
8. Jayp’u ….. noche
9. Uywa ….. persona
10. Pata ….. dia
11. Manqha …… macho
12. Alaya ….. hombre
8
EJERCICIO 3.
Identifique la complementariedad dual de género.
................................ …………………………… ………………………….. …………………………..
EJERCICIO 4.
Escribe en castellano un párrafo sobre la cosmovisión aimara
……………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
………………………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………………….
9
AYMARA ARU
EJERCICIO 1.
Resuelve el crucigrama de acuerdo a las gráficas.
1
2
3
4
A
B
C
D
4 3 1
A
C
2
D
B
10
EJERCICIO 2.
Escribe los nombres de los gráficos en aimara y castellano, y pluralice los mismos.
…………challwa……………………..
…………pez………………………………
………………challwanaka…………
…………………peces………………...
……………………………………………. …………………………………………….
………………………………………………
………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………
………………………………………………. ………………………………………………
……………………………………………… ………………………………………………
…………………………………………………… ……………………………………………………
11
EJERCICIO 3.
Observa los gráficos y las oraciones y traduzca al castellano.
Qillqa imañasawa ……………………….. Khithuñapawa …………………………….
Qillqa imañapawa ………………………. Khithuñajawa ……………………………
Qillqa imañajawa ……………………….. Khithuñasawa ……………………………
Qillqa imañamawa …………………….... Khithuñamawa ……………………………
EJERCICIO 4.
Observa los gráficos y escribe oraciones en singular y plural utilizando los sufijos
–sa , -pa,-ma, -ja + el sufijo –wa.
…panqaraja……………
…………………………………
…………………………………
…………………………………
Panqaranakajawa
………………………………
………………………………
……………………………….
12
AYMARA QILLQA
EJERCICIO 1.
Observa los gráficos y escribe el nombre de los mismos utilizando las siguientes
consonantes:
Consonantes: p, ph, p'.
Consonantes: –t, -th, t’
Consonantes: –ch, -chh, ch’
Consonantes: –k, -kh, k’
P…………… Ph…………......
.... P’……………
…..
T……………… Th…………...... T’………………
Ch…………….. Chh…………… Ch’ ……………
K……………… Kh………………..
.
K’ ……………
13
onsonantes: –q, -qh, q’
EJERCICIO 2.
Observa y escriba en los gráficos y relacione con sus pares mínimos.
Q……………… Qh …………… Q’……………...
PHISI
PISI
14
EJERCICIO 3.
Escribe las siguientes palabras en idioma aimara.
Sapo …………………………………… Picante ……………………………………
Lengua …………………………………… Sonajera ……………………………………
Bandera ……………………………………. Aji ……………………………………
EJERCICIO 4.
Marque en un círculo la escritura correcta de las siguientes palabra
A) Kuta
B) Quta
C) Qhuta
A) Kuchuña
B) Khuchuña
C) Khuchhuña
A) Piskuña
B) Phiskuña
C) Phiskhuña
A) P’isaqa
B) Pisaq’a
C) Pisaqa
A) Chhichillanka
B) Chhichhillankha
C) Chhichhillanka
15
UNIDAD DOS
16
KULLAKANAKARU JILATANAKARU KATUQAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Reescribe el diálogo ordenándolo en los espacios en blanco.
Certificado mayisiriwa juttha.
Aski jayp’ukipana kullaka.
Q’untasimaya, kunasa wakisi?
Aski jayp’ukipanaya kullaka.
Kunasa sutimaxa?
Yuspajara.
Jorge Gonzales satäthwa.
Akaxa.
Janiwa kunakisa, Jikisiñkama
Jikisiñkamaya.
A:_______________________________________________
B:_______________________________________________
A: ______________________________________________
B: ______________________________________________
A: ______________________________________________
B: ______________________________________________
A: ______________________________________________
B: ______________________________________________
A: ______________________________________________
B: ______________________________________________
EJERCICIO 2.
Selecciona la traducción correcta
1. Hasta mañana.
Qharurkama Jikisiñkama Qarurkamay
2. Buenas tardes.
3. Aski urukipana Aski jayp’ukipana Aski arumakipana
4. Hasta luego.
Kamisaki Qharurkama Jikisiñkama
4. Buenas noches.
Aski urukipana Aski jayp’ukipana Aski arumakipana
17
EJERCICIO 3.
Une con una línea la traducción correspondiente.
¿Y yo?
¿y él / ella?
¿Y tú?
¿Y nosotros?
Jumasti?
Jiwasasti?
Nayasti?
Jupasti?
EJERCICIO 4.
Con una línea une el nombre con el gráfico correspondiente.
yuqalla wawa
awicha
tata
imilla wawa
achachila
mama
18
YÄNAKA UÑT’AÑÄNI
EJERCICIO 1.
Observa los gráficos y rellene en los espacios el nombre del objeto.
19
EJERCICIO 2.
Ordena las siguientes oraciones.
Aka / tupuxa / khitinkisa? / pacha
______________________________________________ quqaxa / jiwasankiwa / Uka
______________________________________________
jatamirixa / Janiwa / jupankkiti / uka
______________________________________________
qunuñaxa / aka / nayankiwa / Jisa,
______________________________________________
EJERCICIO 4.
Responde las preguntas en forma negativa.
Aka q’ipiñaxa jumankiti? _____________________________________________
Uka isinakaxa jupankiti? _____________________________________________
Aka aru pirwaxa jiwasankiti? _____________________________________________
Khaya utaxa jupankiti? _____________________________________________
Aka pankaxa nayankiti? _____________________________________________
20
JANCHI SUTINAKA UÑT’AÑÄNI
EJERCICIO 1.
Escribe los nombres de las partes del cuerpo y señálalos con una flecha.
P’IQI
21
EJERCICIO 2.
Observa los gráficos y responde las siguientes preguntas.
1) 2) 3) 4)
1) Akaxa jinchuti? R:__________________________________
2) Akaxa kallachiti? R:_________________________________
3) Akaxa kunkati? R:__________________________________
4) Akaxa silluti? R:__________________________________
EJERCICIO 3.
Ordena las siguientes oraciones
1. janiwa /qunquri /Akaxa /-kiti __________________________________
2. -sa?/-xa / kuna / Uka __________________________________
3. -xa /puraka /Khaya /-wa. /–pa __________________________________
4. Aka /luk’ana /-xa /-naka /-ti? __________________________________
EJERCICIO 4.
Traduce las siguientes oraciones al aimara.
Esta es mi mano. _____________________________________
Esa es tu oreja. _____________________________________
Estos son mis ojos. _____________________________________
Este es mi estómago. _____________________________________
Ese es tu muslo. _____________________________________
Esos son mis dedos. _____________________________________
22
USUNAKA
EJERCICIO 1.
Resuelve el crucigrama y luego responde la pregunta
1
L
2 P U R A K A J A W A
A
K
3 A M P A R A J A W A
C
H
4 K A Y U J A W A
K
5 J I K H A N I J A W A
A
6 M U J L L I J A W A
A
W
7 N A S A J A W A
KUNASA USTAMA?
1) Lakach’akajawa usutu.
2) _______________________jawa usutu.
3) ____________________________wa usutu.
4) __________________________________ usutu
5) __________________________________ usutu
6) ______________________________________
7) ______________________________________
23
EJERCICIO 2.
Copie las siguientes frases a lado de las preguntas correspondientes
Qunquriwa usutu. Janiwa ukaxa umañakiti. Jisa, qullasthwa
Janiwa walikthti. Jararankhumpi qullastha.
Kunjamasktasa, jilata?
Kunasa ustama?
Qullastati?
Kuna qullampisa qullasta?
Ukaxa umañati?
EJERCICIO 3.
Enumerar la traducción correspondiente
1) Ukaxa umañati?. ____No me curé.
2) Qulla ____¿Eso se bebe?
3) Usutuwa. ____Medicina
4) Qunqurinakawa usutu. ____Me duele.
5) Janiwa qullaskthti. ____Me duelen las rodillas
EJERCICIO 4.
Explique en castellano la utilidad de las siguientes plantas medicinales.
Qhanapaqu
Wira wira
Ch’illka
Q’uwa
24
UÑTASA ARUSKIPAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Resuelve el crucigrama y completa las oraciones de abajo.
6
M
7
8 1 A N A T A S K T H W A
N
L
H
Q
A
2 U M A S K T H A
A
S
Q
S
K
H
K
I
3 U L L A S K I
T
W
S
A
A
K
W
4 T U Y U S K T A
A
A
N
W
5 P H A Y A S K T A N A
1. Nayaxa _______________________
2. Nayaxa umawa _______________________
3. Yuqallaxa pankawa _______________________
4. Jumaxa sapakiwa _______________________
5. Jiwasaxa ch’uqiwa _______________________
6. Jumaxa _______________________
7. Imillaxa _______________________
8. Jiwasaxa _______________________
25
EJERCICIO 2.
Ordena las oraciones.
1) kunsa /Jumaxa /-skta? /lura
___________________________________________
2) Nayaxa /-sktha /aychawa /manq’a
___________________________________________
3) manq’a /-sktati? /Jumaxa
___________________________________________
4) manq’a /Jisa, /-skthwa /nayaxa
___________________________________________
5) manq’a /Nayaxa /janiwa /-skkthti
___________________________________________
EJERCICIO 3.
Completa las respuestas
JUMAXA KUNSA LURASKTA? 1.- Nayaxa anata_____
2.- Nayaxa utajawa picha_______
JUPAXA KUNSA LURASKI?
3.- Mamajaxa manq’awa phaya_____
4.- Waynaxa qillqa_____
26
EJERCICIO 4.
Traduce al castellano las oraciones del Ejercicio 3
1. _______________________________________
2. _______________________________________
3. _______________________________________
4. _______________________________________
EJERCICIO 5.
Complete las oraciones con el complemento adecuado.
JUMAXA KUNSA LURASKTA?
Nayaxa _________________________ yatiqasktha.
Nayaxa _________________________ pichasktha.
Nayaxa _________________________ manq’asktha.
Nayaxa _________________________ jarisktha.
Nayaxa _________________________ saminchasktha.
mä jamuqa uta phukhunaka aymara aru wallaqi
27
QHIPT’ATA QHANANCHAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Completa el diálogo con las siguientes palabras.
JILATA KULLAKA
Kamisaki, kullaka
Awtuwa jani ………………………………, jumasti?
Kullaka ………………… kunatsa jani …………………?
Waliki jilata José, ………………… qhipt’anta.?
…………………………………………
Qullayasïriwa ……………………..
EJERCICIO 2.
Enumere la traducción correcta.
1) ¿Por qué te atrasaste? _____Mä tantachawiru sartha
2) Estaba enferma _____Qullayasïriwa sarta
3) Vine a pie _____Usutayäthwa
4) Fui a una reunión _____Kunatsa qhipt’anta?
5) No había auto _____Kayukiwa juttha
6) Fui al médico _____Janiwa awtu utjkanti
wasüruxa - kunatsa - jutta – sartha - irnaqaskayäthwa- utjkiti – Ines
28
EJERCICIO 3.
Añada la terminación –skayäthwa a los verbos y escribe su significado.
Anata_________ ________________________
Picha_________ _________________________
Ala__________ ________________________
Jamuqa_________ ________________________
yatiqa__________ _________________________
yatiqa_____________ _____________________
29
MANQ’AÑANAKA MALLT’AÑÄNI
EJERCICIO 1.
Complete con el nombre del alimento y el adjetivo correspondiente (Qhulu, Jaxu, K’allk’u,
Jasa)
1. Aka …………………………………xa …………………………………wa
2. Uka ………………………………… xa ……………………………….wa
3. Khaya …………………………………xa ……………………………………wa
4. Uka …………………………………xa …………………………………wa
EJERCICIO 2.
Traduce las siguientes frases.
Kullakita, jutama ___________________________________
Tata, muxsa uma waxt’äma ___________________________________
Junt’u manq’a waxt’ita ___________________________________
Iyawa, akaxa mama ___________________________________
Wali jayuk’arawa ___________________________________
30
EJERCICIO 3.
Llene el siguiente crucigrama de acuerdo a los gráficos.
10
8
9
t
6
j
j
u
a
a
a
n
y
y
k
q
5
1 c h u p u q u
t
h
2 k' a w n a t h i x i
n
7
t
w
3 c h a w l l a
y
k
4 m u x s a t a n t a
1 2 3 4
5
6 7 8 9
10
31
APTHAPI WAKICHAYAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Escriba la traducción de las palabras en los espacios en blanco
Refresco
Gallina
Papalisa
Plátano
Chuño
Agua
Papa
Oca
Chancho
Huevo
EJERCICIO 2.
Completa la oración conjugando el verbo adecuado para cada oración. (iqaniña,
iraniña, ichuniña, ituniña)
Nayaxa mä chala _________________________
Nayaxa mä anu _________________________
Nayaxa mä garrafa _________________________
Nayaxa mä k’awna _________________________
32
EJERCICIO 3.
De acuerdo a las claves, llene el crucigrama.
6
8
W
Q
1 A P A N I Ñ A 2 I C H U N I Ñ A
5
Y
7
P
3 I T U N I Ñ A
I
Q
N
R
N
A
I 4 A S A N I Ñ A
N
Ñ
N
Ñ
I
A
I
A
Ñ
Ñ
A
A
EJERCICIO 4.
Realiza oraciones con el verbo traer de acuerdo al pronombre y al gráfico.
Jumaxa ________________________________________
Jumaxa __________________________________________
1) Traer
2) Traer en brazos
3) Traer algo pesado
4) Traer en recipiente
5) Traer ropa o tela
6) Traer algo con asa
7) Traer en la mano
8) Traer en la espalda
33
UNIDAD TRES
34
JAKHUNAKA
EJERCICIO 1.
Responde las sientes preguntas en aimara.
Qawqhasa?
____________________________________
____________________________________
Qawqhasa?
Qawqhasa?
__________________________________
EJERCICIO 2.
Escribe la siguiente cifra en forma numeral.
Phisqha tunka phisqhani ________
Suxta pataka pusi tunka paqallquni ________
Pä waranqa pä tunka _______
Paqallqu pataka suxta tunka payani _______
35
EJERCICIO 3.
Escribe el número correspondiente en la respuesta correcta.
1. Jumaxa qawqha maranisa? ____ Janiwa yuqanikthti.
2. Yuqanitati? ____ Mamajaxa suxta phukhuniwa.
3. Jupaxa qawqha phuchhanisa? ____ Nayaxa pusi tunka maranithwa.
4. Mamamaxa qawqha phukhunisa? ____ Jupaxa pusi phuchhaniwa.
EJERCICIO 4.
Responde a las siguientes preguntas en la línea punteada.
Jumaxa qawqha jamp’atunitasa? ………………………………………………………………………...
Jupaxa qawqha k’isimiranisa? …………………………………………..……………………………..
Jiwasaxa qawqha qillqañanitansa? ………………..…………………………………………………………
36
QULLQI MAYT’ASIÑÄNI
EJERCICIO 1.
Observa los montos de los billetes y escribe la suma total.
--------------------------------
---------------------------------
--------------------------------------
------------------------
EJERCICIO 2.
Responde el siguiente dialogo.
Allchhi Awicha
Awicha, maya achikt’asïma. ……………………………………….
Qullqi mayt’asiñäni. …….…………………………..........
Pä pataka bolivianoki muntha
Mäkiwa churxäma. ………………………………………………….
Walikiwa, jikisiñkama awicha. …………………………………….………
37
EJERCICIO 3.
Llene el crucigrama con el tema de qullqi mayt’asiñäni.
M
A J I K I S I Ñ K A M A
Y T U N K A U
A I P N
Q A W Q H S A M U N T A A
C S Y C M
H A H U
I B O L I V I A N O K I
M A K I W A C H U R X A M A K T
T’ U H
M A Y T’ A S I Ñ A N I L A
S Y L
Ï A K
M W A
A K U L L A K A - A K A X A
EJERCICIO 4.
Traduce la siguiente conversación al idioma aimara.
Buenas noches compañero. ……………………………………………………………………
…………………………………………………………………… Buenas noches compañero.
Un favor. ……………………………………………………………………
…………………………………………………………………… ¿Qué será?
Préstame diccionario. ……………………………………………………………………
…………………………………………………………………… No
Préstame nomas pues, te lo devolveré
rápido.
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………… Ya, aquí esta.
Gracias, hasta el sábado. ……………………………………………………………………
…………………………………………………………………… Hasta el sábado.
38
SAMINAKA
EJERCICIO 1.
Colorea y escribe el color que corresponda a cada gráfico.
EJERCICIO 2.
Escribe oraciones con los adjetivos de color utilizando el sufijo -NI con los cuatro
pronombres personales.
1. Nayaxa …………………..…… ………………….nithwa
2. ………………………………………………………………………….
3. ………………………………………………………………………….
4. ………………………………………………………………………….
5. ………………………………………………………………………….
6. ………………………………………………………………………….
7. ………………………………………………………………………….
8. ………………………………………………………………………….
---------------
----------------
----------------
--------------
------------
--------------
----------------
----------------
--------------
------------
--------------
----------------
----------------
--------------
------------
39
EJERCICIO 3.
Describe los objetos utilizando el sufijo –mpi.
EJERCICIO 4.
Realice oraciones con los objetos citados, utilizando los sufijos –ja, -ma, -pa y –sa. Phiskhuña, qillqaña, panka, q’ipiña, aru pirwa, isi, uxuta, almilla.
Chalajaxa ch’umphiwa
1. 1.
2. 2.
3. 3.
4. 4.
------------------------------------ ------------------------------------
------------------------------------ ------------------------------------
------------------------------------ ------------------------------------
Describe los colores utilizando el sufijo –mpi. PERU
------------------------------------ ------------------------------------
BOLIVIA
------------------------------------ ------------------------------------
COLOMBIA
------------------------------------ ------------------------------------
40
YÄNAKAXA QAWQCH’ASA
EJERCICIO 1.
Escribe el número en el gráfico correcto
EJERCICIO 2.
Traduce las siguientes oraciones.
1. Awicha qhumantita.
2. Kullaka mayt’ita.
3. Allchhi ist’ita.
4. Mama waxt’ita.
5. Wawa jamp’atita.
6. Jilata uñkatita.
1. Jisk’a panka
2. Tantiyu quta
3. Jach’a ch’ankha
4. Jisk’a khuchhuña
5. Jach’a qipiña
6. Tantiyu quqa
1
41
EJERCICIO 3.
Anote las palabras encontradas en las líneas.
J H X P A Y A A M N A Y A N K K I T I
Q I W Y T H Ñ K A A S J K H T Q’ R M U
M L S L J A W K Y P’ Y K H U I P A Ñ K
A K H K’ Q T H J T’ L P’ T’ I N P X R L A
Y P Ñ L A L N M I T H Q A R A W Y Ñ C
A I L K Ñ P R J T X P L H K X H T’ K H
M I K M P S A X A A M Ñ A L I K T J U
Q Y P T H L L N N Ñ S A S M L T Y H R
K P L L P N P Ñ K K W K J K A S A P I
K H C H U R X I T A M K H A Y A U Y T
K’ Y P H R X K L Y Ñ Ñ L I N L X P Q A
Y A N L J A N I W A K U N K I S A S M
J A N I W A A P N A Q A S K T H W A N
…………………………………..… …………………………………..… …………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………….…..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………………..… ………………………..… …………………………………..… …………………………………..… …………………………………..… ………………………..… …………………………………..…
EJERCICIO 4.
Realice oraciones utilizando los adjetivos de tamaño.
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………
42
YÄNAKANA UÑTAPA
EJERCICIO 1.
Escribe una oración debajo de cada gráfico empleando un adjetivo de forma.
---------------------------------
----------------------------
……………………………………………..
……………………………………………..
EJERCICIO 2.
Traduzca las siguientes oraciones.
1. Ese espejo es redondo ________________________________
2. Ese camino es chueco ________________________________
3. Aquel bolígrafo es grueso _______________________________
4. Esa piedra es plana. _______________________________
EJERCICIO 3.
Complete las oraciones con los siguientes adjetivos calificativos.
-Q’apha -Thuru -Jasaki -Jiwaki
1 Allchhipaxa wali ………………-wa.
2 Khä panqaraxa ……………….. uñtasi.
3 Uka isinakaxa ancha …………….-nakawa.
4 Aka tunquxa wali …………………..-wa
43
EJERCICIO 4.
Realice oraciones con los adjetivos de forma y cantidad viendo las imágenes.
FORMA
CANTIDAD
1. _________________________________________
2. _________________________________________
3. _________________________________________
4. _________________________________________
5. _________________________________________
6. _________________________________________
7. _________________________________________
8. _________________________________________
44
MACHAQA, MURQU, THANTHA YÄNAKA
EJERCICIO 1.
Relacione los siguientes gráficos con los adjetivos de estado.
-THANTHA - MACHAQA - MIRQ’I
-----------------------
……………………………..
-----------------------------------
EJERCICIO 2.
Ordene de forma correcta las siguientes oraciones.
thantha achachilamankiwa punchuxa aka
1. …………………………………………………………………………………………………………
anatañaxa khä wawasankiwa machaqa
2. …………………………………………………………………………………………………………..
phuchhajankiwa murqu tankaxa uka
3. ……………………………………………………………………………………………………………
khä allchhipankiwa lluch’uxa jach’a
4. ……………………………………………………………………………………………………………
45
EJERCICIO 3.
Responde y completa las siguientes preguntas con adjetivos de estado utilizando los
miembros de la familia.
Aka….………… qillqañaxa khitinkisa?
-Uka …………… qillqañaxa jilatankiwa.
Aka …………… wila panqaraxa
khitinkisa?
……………………………………………………………..
Aka …………………..…. pacha tupuxa
khitinkisa?
…………………………………………………………………
Aka ………………… qunuñaxa
khitinkisa?
………………………………………………………………
Aka …………………. wisllaxa khitinkisa?
………………………………………………………………
Aka …………………..…. millk’i tikaxa
khitinkisa?
…………………………………………………………
46
JATHI, PHISNA, WALJA, JUK’A YÄNAKA
EJERCICIO 1.
Escribe los adjetivos de cantidad y peso debajo de cada gráfico.
…………………………
…………………………
…………………………
…………………………
…………………………
…………………………
EJERCICIO 2.
Asocie el verbo con el gráfico correspondiente y traduce.
……………………………….
Asaña
……………………………….
Wayuña
Ichuña
……………………………….
Apaña
……………………………….
47
EJERCICIO 3.
Completa las preguntas con un objeto y responde las mismas.
-Jupha -Challwa -Tunta -Jawasa -Wayaqa
1. Aka phisna tomate khitisa apani?
……………………………………………………………………………….……………
2. Aka jathi ………………… khitisa wayuni?
……………………………………………………………………………….………………
3. Aka phisna ………………………… khitisa q’ipini?
……………………………………………………………………………….………………
4. Aka jathi …………………………khitisa iqani?
……………………………………………………………………………….………………
5. Aka phisna ………………………… khitisa apani?
……………………………………………………………………………….………………
EJERCICIO 4.
Completa las preguntas con un objeto, alimento o animal y responde las mismas. -Aycha kanka -Qillqaña -Thujru -Muxsa t’ant’a
1. Aka walja ch’uqixa khititakisa?
…………………………………..………………………………………
2. Aka mä ………………. jumatakiti?
………………………………………………………………………………………………
3. Aka juk’a ……………………………. jupatakiti?
…………………………………………………………………………………………………
4. Aka jach’a …………………………….. jiwasatakiti?
…………………………………………………………………………………………………
5. ………… ……………………. ……………… …………………………………..
………………………………………………………………………………………………………
48
EJERCICIO 5.
Elige la respuesta correcta.
AKA JUK’A JAWASA JAMP’IXA JUMATAKITI?
Jisa, jumatakiwa Jisa, jupatakiwa Jisa, nayatakiwa Jani maya
AKA WALJA MUNTARARAXA WILMA MAMATAKITI?
Janiwa jupatakiwa Jisa, nayatakiwa Jisa, jumatakiwa Jani maya
AKA JUK’A K’AWNA PHUTHIXA WAWAPATAKITI?
Jisa, wawajatakiwa Jisa, jupatakiwa Jisa, jumatakiwa Jani maya
EJERCICIO 6.
Responda las siguientes preguntas.
1. Uka jach’a walja ch’uqixa khititakisa?
……………………………………………………………………………………
2. Aka juk’a ch’uñuxa achachilapatakiti?
……………………………………………………………………………
3. Aka walja qillqañaxa khititakisa?
……………………………………………………………
4. Uka juk’a manq’axa phuchhajatakiti?
……………………………………………………………………………………
49
UNIDAD CUATRO
50
WILA MASISATA JISKT’ASIÑÄNI
EJERCICIO 1.
Observa el gráfico y escriba oraciones en tiempo presente con los nombres.
1____________________________ 2____________________________
3____________________________ 4____________________________
5____________________________ 6____________________________
6 5
3
2
4
1
51
EJERCICIO 2.
Busque en la sopa de letra seis verbos en forma infinitiva con las terminaciones –aña,
-iña y –uña y escribe en las líneas.
R I J A R I R Ñ A A S
A N I R U M X I L R R
R L R I K I Ñ A A I A
X P A K I T H L R K R
I R A Ñ Y R T A U H I
Ñ U U N A K A J Ñ A Ñ
A S A M T H Ñ A A Ñ A
J S A R P T P R R U T
U I Ñ R Ñ U U Q T S H
T A L J A Ñ A I J X U
U T A N A Ñ R W U A Ñ
Ñ L A R A Ñ N A R T’ A
A L U P’ I Ñ A Ñ T’ H P
EJERCICIO 3.
Conjugue dos verbos: (jugar y reír) en tiempo presente.
LURAYIRI: LURAYIRI:
Jupaxa ………………………………………………..
Nayaxa ………………………………………………..
Jumaxa ………………………………………………..
Jiwasaxa …………………………………………………
Jiwasaxa ………………………………………………..
Jupaxa ………………………………………………..
Nayaxa ………………………………………………..
Jumaxa …………………………………………………
-aña
____________________
____________________
………………………….……... -iña
____________________
____________________
__ -uña
____________________
____________________
______
52
EJERCICIO 4.
Complete las oraciones en tiempo presente con los marcadores de persona que
corresponde - tha, -ta, -i/u, -tana.
1. Noeliaxa muxsa achunaka alj___.
2. Jumaxa utana phay___.
3. Nayaxa chawlla thixi manq’___.
4. Jiwasaxa jawirana tuy___.
5. Irpirixa thakhina sarnaq___.
6. Jumaxa aymara aru yatiq___.
EJERCICIO 5.
Completa el siguiente diálogo.
ARUSKIPAWI
ANA: Kamisaki ………………..
PABLO: Waliki kullaka, jumasti?
ANA: …………..……. jilata
Tatamaxa kunjamaskisa?
PABLO: Jupaxa ……………………….
ANA: Tatamaxa ………..….….. aljii?
PABLO: Tatajaxa 16 de Julio qhathuna …………..…
ANA: Alasiriwa ………..……… muntha
PABLO: Jikisiñkama
ANA:………………………………
53
JISKHISA UÑT’AÑÄNI
EJERCICIO 1.
Conjugue dos verbos: (comer y dormir) en tiempo pasado.
EJERCICIO 2.
Construye las siguientes preguntas de acuerdo a las respuestas.
1. ______________________________________?
Jupaxa wallaqi phayäna.
2. ______________________________________?
Maymaraxa Gran Poderana thuqhuyätha.
3. ______________________________________?
Jilatajaxa Oruro markana irnaqäna.
4. ______________________________________?
Nayaxa thunkhu thunkhu anatayätha.
LURAYIRI: LURAYIRI:
Nayaxa ………………………………………………..
Jupaxa ………………………………………………..
Jiwasaxa ………………………………………………..
Jumaxa …………………………………………………
Jumaxa ………………………………………………..
Jiwasaxa ………………………………………………..
Jupaxa ………………………………………………..
Nayaxa …………………………………………………
54
EJERCICIO 3.
Traduce las siguientes preguntas.
EJERCICIO 4.
Completa las oraciones conjugando el verbo correspondiente en tercera persona
usando el tiempo pasado.
Tatamasti? _____________________
Phuchhasasti? _____________________
Warmijasti? _____________________
Achachilapasti? _____________________
Tullqamasti? _____________________
Rosa kullakaxa chachapampiSanta Cruz
markana …………………………………
kullakajaxa masinakapampi parquena
……………………..
Jorge jilataxa qulluna uwijanaka ………………………………
Wara mamaxa qhathuna ………………………… Claudia kulllakaxa MMAYA ukana
……………………………
55
EJERCICIO 5.
Observe los gráficos y encierra en un círculo la oración correcta.
1. Jilatajaxa utajanajayllïna.
2. Yuqalla wawaxa jawirana jachäna.
3. Yuqalla wawaxa utana anatäna.
1. Kullakajaxa thakhina jayllïna.
2. Mamajaxa kullakajaruwa ist’äna.
3. Imilla wawaxa awtuna kusisïna.
1. Tatajaxa utajana manq’äna.
2. Jilataxa jach’a panka ulläna.
3. Waynaxa panka qillqäna.
1. Tawaquxa utajana llakisïna.
2. Tawaquxa wali t’ijüna.
3. Jupaxa wali jalana.
1. Tatajaxa parlana.
2. Irpirixa jakhüna.
3. Jilataxa arxayäna
56
TANTACHASIÑÄNI
EJERCICIO 1.
Conjugue dos verbos: (llorar y salir) en tiempo futuro.
EJERCICIO 2.
Marque la oración correcta.
CANTARÉ CON MI HIJO EN EL AUTO.
1) Yuqajampi jayllï. 2) Yuqajampi patana jaylltha. 3) Yuqajampi awtuna jayllï.
IRÉ AL PUEBLO CON MI HIJO.
1) Nayaxa wawampi markaru saräta. 2) Markaru wawajampi sarä. 3) Markajaru sarä.
ÉL COMPRARÁ SEIS FLORES.
1) Jupaxa suxta panqara alani. 2) Jupaxa suxta panka ali. 3) Jupaxa suxta panqara aljani.
COMERÉ CINCO PANES.
1) T’ant’a manq’ä. 2) Phisqha t’ant’a manq’ï. 3) Phisqha t’ant’a manq’ä.
NOSOTROS ESTUDIAREMOS MUCHO PARA EL EXAMEN.
1) Jiwasaxa walja yatiqañäni. 2) Jiwasaxa yant’awitaki wali yatiqañäni. 3) Jiwasaxa walja yatiqani.
LURAYIRI: LURAYIRI:
Jiwasaxa ………………………………………………..
Jumaxa ………………………………………………..
Jupaxa ………………………………………………..
Nayaxa …………………………………………………
Jupaxa ………………………………………………..
Nayaxa ………………………………………………..
Jupaxa ………………………………………………..
Jiwasaxa …………………………………………………
57
EJERCICIO 3.
Observa las acciones que realiza el niño y realice oraciones con (sujeto, complemento y
verbo) usando el tiempo futuro.
EJERCICIO 4.
Responda las siguientes preguntas.
1. Khitisa nayraqata qullqi katuqani?
……………………………………………………………….
2. Khitisa ukxaru qullqi katuqani?
………………………………………………………………..
3. Khitisa qhipata qullqi katuqani?
…………………………………………………………………
3. ______________________________________________________
4. _______________________________________________________
1. Yoqalla wawaxa ikiñata sartani.
2. ___________________________________________________
58
EJERCICIO 5.
Describa las actividades que realizarás el día domingo.
1. _______________________________________________________
2. _______________________________________________________
3. _______________________________________________________
4. _______________________________________________________
59
PACHATA MAYJA ARUNCHIRI
EJERCICIO 1.
Escribe el número en el significado que corresponde.
1. Jichhüru
2. Uru
3. Wasüru
4. Walüru
5. Jurpüru
6. Qharüru
___ Mañana
___ Pasado mañana
___ Ante ayer
___ Hoy
___ Día
___ Ayer
EJERCICIO 2
Responde las siguientes preguntas.
1. Mama, yuqamaxa kuna urusa purinini?
_____________________________________
______
2. Kullaka Brigida, mamamaxa kuna urusa phayani?
__________________________________________
2. Jilata , mamamaxa kuna urusa wakanaka awati?
________________________________________
3. Jilata, allchhimaxa kuna urusa jaylli?
_______________________________________
60
EJERCICIO 3.
Completa las oraciones utilizando adverbios de tiempo.
EJERCICIO 4.
Traduce las siguientes oraciones.
1. Jilatamaxa sapüruwa irnaqani.
…………………………………………………………………………………………
2. Nayaxa walüruwa isinaka t’axstha.
…………………………………………………………………………………………
3. Gabriela kullakaxa wasüruwa juti.
…………………………………………………………………………………………
4. Nayaxa jurpüruwa sarä.
…………………………………………………………………………………………
5. Masimaxa sapüruwa muxsa achunaka alji.
…………………………………………………………………………………………
6. Ramiro jilataxa jichhüruwa thuqhuni.
………………………………………………………………………………………..
1. Mamamaxa kuna urusa t’axsuni?
Mamajaxa ………………………wa t’axsuni.
2. Yatiqirixa kuna urusa juti?
Yatiqirixa ……………………….wa juti.
3. Kullakapaxa kuna urusa ch’usasini?
Kullakapaxa ………………….wa ch’usasini.
4. Allchhisaxa kuna urusa jaylli?
Allchhisaxa ……………………wa jaylli.
61
JAKAWISATA JISKT’ASIPXAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Encierre en círculo los verbos infinitivos.
puraka samkaña yuqa ullaña kusisiri
munaña naya sawuña laphi jakhuña
sarata kutiniña K’ari thithiña sariri
q’uma kamachi Yatiqaña K’umara uchaña
phusaña qhipata sarä apaña saraqaña
EJERCICIO 2.
Lea las oraciones y anote el número al tiempo que corresponda.
1. Nayaxa Arica markaruwa sartha.
2. Raul jilataxa mä wila awtu aljani.
3. Maymaraxa Sucre markana yatichayäta.
4. Jichhüruxa aymara aru yant’awiruwa sari.
5. Jupaxa kimsa muxsa t’ant’a k’achachani.
6. Beatriz kullakaxa moseñada thuqhüna.
PRESENTE PASADO FUTURO
…………………………..
……………………………
……………………………
…………………………..
……………………………
……………………………
…………………………..
……………………………
……………………………
62
EJERCICIO 3.
Complete las siguientes preguntas en tiempo pasado, presente y futuro.
1. ………………..…….... kawkhansa …………….……………?
Maymaraxa Cobija markana yatiqayätha.
2. ……………….………kawkhansa………………..……………?
Jichhaxa utajana phaytha.
3. ……………….…….. kawkhansa pankanaka ………………….?
Maranxa qhathuna pankanaka aljä.
4. ………………………….kunsa …………………………………?
Maymaraxa aimara aru yatiqayätha.
5. …………………………..kunsa …………………………………?
Jupaxa wawa chumpanaka p’iti.
6. …………………………….kunsa …………………………………..?
Jiwasaxa muxsa umanaka wayuñäni
EJERCICIO 4.
Lee las siguientes oraciones y escribe el número del adverbio que corresponda.
1. ……………… wila chumpa aljä. 1.- QHARÜRUXA
2. ………………wawapampiwa saräna. 2. MAYMARAXA
3. ……………….. pampana anati. 3. JICHHAXA
4. …………….. masinakampiwa q’umachañäni.
5. ……………... awichajana utaparuwa sarayätha.
6. ……………... tantachawina arsu.
7. ……………….. junt’uma umäta.
8. ………………. ququ manq’ayätha.
63
YÄNAKA APTHAPIÑÄNI
EJERCICIO 1.
Observa los gráficos y escribe en donde pondré el pato.
1. Uka jisk’a pili kajuna ……………………………………………….……………uchäta.
2. Uka jisk’a pili kajuna……………………………………………….……………..uchäta.
3. Uka jisk’a pili kajunana ……………………………………………….…………… uchäta.
4. Uka jisk’a pili kajuna ……………………………………………….…………… uchäta.
5. Uka jisk’a pili kajuna ……………………………………………….…………… uchäta.
6. Uka jisk’a pili kajuna……………………………………………….…………… uchäta.
1 2 3
4 5 6
64
EJERCICIO 2.
De acuerdo a los gráficos escriba cuatro oraciones empleando adverbios de lugar y el
adjetivo de tamaño.
1. _____________________________
2. ________________________
3. ____________________________
4. __________________________
EJERCICIO 3.
Observa el gráfico y escribe oraciones con el verbo UCHAÑA en tiempo futuro en
primera persona empleando adverbios de lugar y adjetivos de color.
3
5
1
8
4
2
6
7
65
1) Uka janq’u ch’ijmañanaka qunuña patxaruwa uchä.
2) ……………………………………………………………………………………………….
3) ……………………………………………………………………………………………….
4) ………………………………………………………………………………………………
5) ………………………………………………………………………………………………..
6) ……………………………………………………………………………………………….
7) ………………………………………………………………………………………………
8) ……………………………………………………………………………………………..
66
JAQHA MARKARU SARAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Responde las siguientes preguntas relacionando con los gráficos.
kullaka, kawkirusa saräta?
__________________________
Kullaka kunarusa saräta?
___________________________
Kullaka kunsa yatiqäta?
___________________________
EJERCICIO 2.
Lea el siguiente párrafo y completa la conjugación verbal que corresponde.
Aski jayp’ukipana, jupaxa kullakajawa, jupaxa Elvira Choque
satawa. Wasüruxa qhathuruwa (saraña) ……………….Jichhüruxa
chayru (phayaña) ……………, Utkata chika uruxa wawapampiwa
(manq’aña) …………….
67
EJERCICIO 3.
Añada el sufijo locativo –na, sufijo direccional -ru, el sufijo benefactivo –taki o el
sufijo de compañía –mpi en las siguientes oraciones.
1. Jiwasaxa qharüru qhathu____ sarañäni.
2. Luordes kullakaxa mamapa______ aljani.
3. Phuchhajampi markaja_____ manq’ä.
4. Manq’a anuja____ phayä.
5. Maranxa qullaña uta___ irnaqani.
6. Jumaxa Cochabamba marka______ saräta.
EJERCICIO 4.
Traduce las siguientes oraciones.
1. Waliki saräta.
2. Jawsanitätapï.
3. No vas a llorar.
4. Amtasitätapï.
5. Walpuni amuyasïta
6. Te quiero.
7. Jikisiñkama wawa.
8. Taqi chuymajampiwa munsma.
9. No te vas a preocupar.
__________________________
__________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________
____________________________
____________________________
68
UNIDAD CINCO
69
YATIYAWI QILLQAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Llene las siguientes palabras en el crucigrama.
1. Jayp’u
2. Chika uru
3. Chika aruma
4. Jutïri mara
5. Jutïri phaxsi
6. Aruma
7. Uru
8. Qillqata
5 7 6
4
1
8
3
2
70
EJERCICIO 2.
Conjugue dos verbos en forma obligativa, según los gráficos.
LURAYIRI: LURAYIRI:
Nayaxa ………………………………………………..
Jumaxa ………………………………………………..
Jupaxa ………………………………………………..
Jiwasaxa …………………………………………………
Nayaxa ………………………………………………..
Jumaxa ………………………………………………..
Jupaxa ………………………………………………..
Jiwasaxa …………………………………………………
EJERCICIO 3.
Escribe mensajes que quieres enviar a tus amigos.
Kamisaki Jilata Juan
Qharüruxa
thuqhuñamawa.
Kullaka Alejandra
manq’iri
sarañasawa
………………………………
………………………………
………………………………
……………………………..
…………………………
…………………………
…………………………
…………………………
…………………..
71
EJERCICIO 4.
Realice oraciones con los cuatro pronombres personales empleando los verbos
obligativos
1……………….………………………………………………………………………………..
2.………………………………………………………………………………………………
3.………………………………………………………………………………………………
4………………………………………………………………………………………………
72
AMTASIÑATAKI QILLQAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Escribe los meses del año en aimara.
--------------------- ---------------------------- ----------------------------
--------------------- ------------------------- -------------------------
---------------------- -------
---------------------- ------------------- -------------------------
----------------------- --------------------------- -------------------
73
EJERCICIO 2.
Observa los gráficos y escribe la actividad en forma obligativa con el sufijo –ja y pa.
EJERCICIO 3.
Traduzca las siguientes oraciones.
1. Irnaqiri sarañajawa.
2. Yanapiri sarañajawa. ……………………………………………………
3. Phayiri sarañamawa. ……………………..……………………………
4. Thuqhuri sarañapawa. ………………..…………………………………
5. Aliri sarañasawa. …………………………………………………
6. Yatiqiri sarañasawa. ……………………………………………………
………………………………
………………….
…………………………………………………
…….. …………………………………………
………..
………………………………………………
…
………………………………………………
…
………………………………………………
…
74
JAWILLA QILLQAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Busca las siguientes palabras en la sopa de letras.
1.-Jaqichasiñataki 5.-pelota anatañataki
2.-Wawa sutiyañataki 6.-manq’a manq’añataki
3.-mara phuqata uruyañataki 7.-anatana thuqhuñataki
4.-wawa muruyañataki 8.-cineru sarañataki
S W K S T J K I Q R Y N X A T R W H Q P H U
I W A W A M U R U Y A Ñ A T A K I S T E T A
U T U W W H Q R Y U I S M S K U W R I L I S
M A N Q’ A M A Q’ A Ñ A T A K I A R T Y O H J
S Q M I W S I T K A K I L Ñ M W K C H T N M
M A R A P H U Q A T A U R U Y A Ñ A T A K I
A N A T A N A T H U Q H U Ñ A T K I W A J J
T S A R A Ñ A Q’ I L L U T H I T H I X N A U
H J A X U T’ A N T’ Y J I S A J U T U T’ A S T
U L L A J A Q I C H A S I Ñ A T A K I Ñ A A
Q H U R U W A J I L A Ñ T Y C A T A J A P M
H K A Y U L A K A I S I A W H’ S A A U T H A
U W A W A T A K I W A N A T A A T N Ñ A I T
Ñ U Ñ U K A Y U P’ I Q I T U A P I U A K S A
A C I N E R U S A R A Ñ A T A K I W N I I T
S Ñ I K’ U T A J I K H A N I W S I A I S W A
EJERCICIO 2.
Traduzca las siguientes oraciones.
1. Munata jilatanaka.
2. Aka phaxsi.
3. Jalluqallta phaxsi.
4. Jawillama.
5. Urujaru jawillanipxsma.
6. Utajana suyapxäma.
1. Queridos hermanos.
2. -------------------------------
3. -------------------------------
4. -------------------------------
5. -------------------------------
6.--------------------------------
75
JAWILLA QILLQAÑANI
EJERCICIO 3.
Enumera las siguientes oraciones del 1 al 6
………….Oruru marca ukana apasini.
………….Munata kullakanaka jilatanaka
………….Aka phunchhawi 26 uru, anata phaxsina
………….taqimunasiña chuymampiwa
………….kimsajayp’u pachana, salón de eventos las
………….URUJARU jawillanipxsma
EJERCICIO 4.
Realice una invitación en aimara.
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………………………………………………
76
UÑTASA QILLQAÑÄNI
EJERCICIO 1.
Escribe los nombres de las imagenes
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
………………………………
77
EJERCICIO 2.
Describa los siguientes gráficos.
--------------------------
--------------------------
--------------------------
--------------------------
--------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-----------------------------------
-------