1
MİNERALLERİN VÜCUTTAKİ YERİ VE
FONKSİYONLARI I
Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIKADÜTF Biyokimya AD
2006
2
• Sodyum (Na) • Potasyum (K) • Klor (Cl) • Magnezyum (Mg) • Kalsiyum (Ca) • Fosfor (P) • Bakır (Cu) • Demir (Fe) • Çinko (Zn) • Kobalt (Co) • Molibden (Mo)• Manganez (Mn)
• Kadmiyum (Cd) • Lityum (Li) • Selenyum (Se) • Krom (Cr) • Nikel (Ni)• Vanadyum (V)• Arsenik (As)• Silisyum (Si)• Bor (B)• Kükürt (S) • İyot (I) • Flüor (F)
Mineraller
Na+, K+, Ca2+, Mg2+, Cl, HCO3, HPO4
2 önemli elektrolitlerdir.
3
4
Elektrolitlerin fonksiyonları
• Elektrolitler, vücut sıvılarında çözünmüş olarak bulunan yüklü taneciklerdir.
5
Elektrolitler,• Ozmotik basıncın düzenlenmesinde rol oynarlar. • Suyun vücut sıvı bölüklerine dağılımında etkili
olurlar.
6
Elektrolitler,• Asit-baz dengesinin düzenlenmesinde etkindirler. • Kalp ve kas işlevlerinin düzenlenmesinde rol
oynarlar.
7
Elektrolitler,• Oksidoredüksiyon olaylarının düzenlenmesine
katkıda bulunurlar. • Metabolik olayları etkilerler. • Katalizde kofaktör görevi üstlenirler.
8
Sodyum (Na)
vücutta özellikle ekstrasellüler sıvıda temel katyon olarak bulunur
9
Hücre içi sıvı ile hücreler arası sıvı arasındaki sodyum konsantrasyon farkı, Na+-K+ ATPaz ile sağlanan aktif taşınımın bir sonucudur.
10
Sodyumun işlevleri:
ozmotik basıncın düzenlenmesinde etkilidir; suyun dağılımında rol oynar
asit-baz dengesinin düzenlenmesinde Cl ve HCO3 ile
birlikte rol oynar
11
12
Sodyum,
hücre zarı geçirgenliğini düzenler
önemli bileşikler ve hücrelerin yapısında yer alır
kas-sinir uyarılmasında rol oynar; kas-sinir uyarı denkleminin pay kısmında yer alır
13
Erişkin sağlıklı bir insanda serum sodyum düzeyinin normal değeri 1407,3 mEq/L
Serum sodyum düzeyinin normalden yüksek olması hipernatremi olarak tanımlanır.
Serum sodyum düzeyinin normalden düşük olması hiponatremi olarak tanımlanır
14
Potasyum (K)
vücutta özellikle hücre içinde bulunur; intrasellülerin temel katyonudur.
15
Potasyumun işlevleri:
sodyumun ekstrasellülerdeki işlevlerini intrasellülerde üstlenir
glikolitik yolda görevli pirüvat kinazı aktifleyen bir katyondur
doku hücrelerinin fazlalaşmasını sağlayıcı etkisi vardır
16
Potasyum,
ekstrasellülerde kas aktivitesi ve özellikle kardiyak aktivite açısından önem taşır
kas-sinir uyarılmasında rol oynar; kas-sinir uyarı denkleminin pay kısmında yer alır.
diüretik etkisi vardır
17
Erişkin sağlıklı bir insanda serum potasyum düzeyinin normal değeri 3,5-5,1 mEq/L
Serum potasyum düzeyinin normalden yüksek olması hiperpotasemi (hiperkalemi) olarak tanımlanır.
Serum potasyum düzeyinin normalden düşük olması hipopotasemi (hipokalemi) olarak tanımlanır.
18
Klorür (Cl-)
temel ekstrasellüler anyondur.
Proteinat ve diğer anyonların bulunduğu yerde klorür iyonu azdır.
19
Plazmada HCO3 konsantrasyonu artınca klorür
kayması diye tanımlanan olayla klorür iyonu eritrositlerin içine kaçar. Plazmada bikarbonat konsantrasyonu azalınca da klorür iyonu plazmaya geri döner.
20
Klorürün işlevleri:
plazma ozmotik basıncının düzenlenmesine katkıda bulunur
asit-baz dengesinin düzenlenmesinde rol alır
21
Klorür,
su metabolizmasının düzenlenmesine katkıda bulunur
amilazı aktifler
mide özsuyunda HCl oluşumuna katılır
22
Erişkin sağlıklı bir insanda serum klorür düzeyinin normal değeri 98-108 mEq/L
Serum klorür düzeyinin normalden yüksek olması hiperkloremi olarak tanımlanır
Serum klorür düzeyinin normalden düşük olması hipokloremi olarak tanımlanır.
23
Magnezyum (Mg)
potasyum ile birlikte temel intrasellüler katyonlardandır
24
Magnezyumun işlevleri:
Enerji transferi, depolanımı ve kullanımı ile ilgili enzimatik reaksiyonların katalizinden sorumludur. Hücre solunumu, glikoliz, kalsiyum ve sodyum gibi diğer katyonların membrandan taşınmasında önemli bir kofaktördür.
Hücre içi kalsiyum iyon konsantrasyonunun dinlenme sırasında düşük tutulmasını sağlamaktadır.
25
Magnezyum,
sinir impulslarının iletilmesinde gerekli olan asetil kolinin sentezinde ve yıkılmasında rol oynar
kas-sinir uyarı denkleminin payda kısmında yer alır; sinir sisteminin aşırı duyarlılığını azaltır. Plazmada %5 mg üzerinde magnezyum bulunması anestezi yapar
26
insanda serum magnezyum düzeyinin normal değeri 1,7-3,0 mg/dL
Serum magnezyum düzeyinin normalden yüksek olması hipermagnezemi olarak tanımlanır
Plazmada %5 mg üzerinde magnezyum bulunması anestezi yapar
Serum magnezyum düzeyinin normalden düşük olması hipomagnezemi olarak tanımlanır
27
Kalsiyum (Ca)
Vücutta iskelet sistemi başta olmak üzere yumuşak dokularda ve hücre dışı sıvılarda bulunur.
İskelet sistemi, hücre içi ve hücre dışı sıvılara kalsiyum sağlayan ana depo olarak fonksiyon görmektedir.
28
Plazma kalsiyumunun yaklaşık olarak %50 kadarı serbest halde, %40 kadarı proteine bağlı, %10 kadarı ise bikarbonat, laktat, fosfat ve sitrat gibi diffüze olabilen küçük anyonlarla kompleks oluşturmuştur. Plazmada serbest (iyonize) kalsiyum fizyolojik olarak aktiftir.
29
Kalsiyumun işlevleri:
kemiklerin ve dişlerin oluşumunda yapı taşı olarak yer alır
kapiller damarların ve membranların geçirgenliğini azaltır
normal kas kasılması için gereklidir
30
Kalsiyum,
kanın pıhtılaşması için gereklidir
hormonal etkinliklerin başlatılmasında ikinci haberci olarak rol oynar
31
Kalsiyum,
sinir impulslarının naklinde etkindir. Plazma iyonize kalsiyum konsantrasyonu, kas-sinir uyarı denkleminin payda kısmında yer alır
lipaz, ATPaz, süksinat dehidrojenaz gibi bazı enzimlerin aktivatörüdür
32
Erişkin sağlıklı bir insanda serum total kalsiyum düzeyinin normal değeri 8,5-11,5 mg/dL
Serum kalsiyum düzeyinin normalden yüksek olması hiperkalsemi olarak tanımlanır
Serum kalsiyum düzeyinin normalden düşük olması hipokalsemi olarak tanımlanır
33
Fosfor (P)
Fizyolojik olarak hücre içi ve dışında fonksiyon görür, ana deposu iskelet sistemidir.
Hücre dışı sıvıda inorganik fosfat şeklinde çoğunlukla primer fosfat (H2PO4
) ve
sekonder fosfat (HPO42) olarak bulunur.
34
İnorganik fosforun işlevleri:
kemik ve dişlerin oluşumunda kalsiyum ile birlikte rol alır
kanın normal kalsiyum konsantrasyonunun korunmasında gereklidir
nükleik asitlerin yapı taşlarındandır
35
İnorganik fosfor,
asit-baz dengesinin düzenlenmesinde rol alır; H2PO4
/ HPO42 tampon sistemi böbreklerde
önemli bir tampon sistemidir
enerjinin hücre aktivitesine transfer edilmesinde ve karbonhidrat metabolizmasında gereklidir; ATP ve fosforile metabolik ürünlerin yapı taşlarındandır
36
Erişkin sağlıklı bir insanda serum inorganik fosfor düzeyinin normal değeri 2,5-4,5 mg/dL
Serum inorganik fosfor düzeyinin normalden yüksek olması hiperfosfatemi olarak tanımlanır
Serum inorganik fosfor düzeyinin normalden düşük olması hipofosfatemi olarak tanımlanır