5.
März
2011
Ange
wan
dte
Fors
chung f
ür
100%
-R
egio
nen
Regio
nale
Wert
schöpfu
ng a
ls L
eitb
ild d
es
Klim
asc
hutz
es
Pow
er
Qualit
y
Sto
rage
Indust
ry
So
lar
House
hold
Fuel C
ell
Win
dCo
mbin
ed
cycl
e p
lant
Sto
rage
0,4
kV
10/2
0 k
V11
0 k
V
Mete
ring
Dr.
Ludger
Eltr
op
IER
, U
ni S
tuttga
rt, A
bt.
Sys
tem
an
aly
se u
nd E
rneuerb
are
Energ
ien (
SE
E)
©Stadt Ludwigsburg
©SWLB
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
12
Le
itbild
er
für
ein
e n
ach
ha
ltige E
ntw
ickl
un
g u
nd E
ne
rgie
vers
org
ung
●-2
0%
(-3
0%
) C
O2-E
mis
sionen
●-2
0%
Energ
ieve
rbra
uch
●20%
Ante
il E
rneuerb
are
●B
is 2
020, gegenüber
1990
●-4
0%
CO
2-E
mis
sionen
●25-3
0%
Str
om
aus
Ern
euerb
are
n
●B
is 2
020, gegenüber
1990
Kyoto
Protokoll
●-8
% C
O2-E
mis
sionen
Indust
rielä
nder
Bis
2012, gegenüber
1990
Zukünftiges Abkommen
●-2
5%
bis
-40
% b
is2020 (
Indust
rielä
nder)
●-5
0%
bis
-80
% b
is2050 (
Welt)
Gegenübe
r 1990
International
Deutschland
EU: „20/20/20 -Ziel“
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
13
Wien:
„Energieeffizienzstadt“
●-
40
% b
is 2
020 g
egenüber
1990
●-
50
% P
ro-K
opf-
Em
issi
onen b
is 2
030
●-
50
% b
is 2
010 (
ggü. 1990)
●A
ktualis
iert
: -
40
% b
is 2
020
●-
80
% b
is 2
050 (
ggü. 1990)
●alle
fünf Ja
hre
-1
0%
CO
2
●-5
0%
Pro
-Kopf-
Em
issi
onen b
is 2
030
(ggü.
1990)
●B
is 2
050: 2,5
t p
ro K
opf
Klima-Bündnis
Darm
stadt
●M
ünch
en: 100
% S
trom
priva
t bis
2015, 100%
Str
om
Indust
rie b
is 2
025
●B
ioenerg
ie-D
örf
er
(z.B
. Laush
eim
,
Rott
weil-
Hause
n)
●„S
ola
rciti
es“
(z.B
. G
els
enki
rchen)
Erneuerbare Energien-Ziele
Le
itbild
er
für
ein
e n
ach
ha
ltige E
ntw
ickl
un
g u
nd E
ne
rgie
vers
org
ung
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
14
100%
-Re
gio
ne
nin
Deuts
chla
nd
ww
w.1
00-e
e.d
e/
Leitbilder
Bio
en
erg
ieR
egio
nen
in D
euts
chla
nd
source:
ww
w.b
ioen
erg
ie-r
egio
ne
n.d
e
Leitbilder
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
16
ww
w.w
eg
e-z
um
-bio
energ
iedorf
.de
, 03-1
1
Bio
en
erg
iedörf
er
in D
euts
chla
nd
Leitbilder
69 B
ioe
nerg
ied
örf
er
in D
.
26 B
ioe
nerg
ied
örf
er
In B
aden-W
ürt
tem
berg
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
17
So
larc
ity.o
rg! IE
A’s
be
st p
ract
ice e
xam
ple
s
Leitbilder
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
18
ww
w.u
nen
dlic
h-v
iel-energ
ie.d
e20
10
Um
setz
ung 1
00%
Ern
euerb
are
Ene
rgie
n -
wann
?
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
19
Kom
muna
le E
nerg
ie-
und K
limasc
hutz
konze
pte
(A
usw
ahl)
•R
ott
we
il
•Landkr
eis
Neck
ar-
Alb
•R
egio
n S
tutt
ga
rt (
ern
. E
nerg
ien)
•Landkr
eis
Ost
alb
•S
tadt
Ellw
an
ge
n
•S
tadt
Lud
wig
sburg
•S
tadt
Stu
ttgart
(B
ioen
erg
ie)
•S
tadtt
eil
Sch
arn
hause
rP
ark
•S
tadt
Rott
enbu
rg
•R
egio
n G
aute
ng
/ S
üdafr
ika
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
110
Pote
nzi
ale
und N
utz
ung S
trom
erz
eug
un
g
aus
ern
eue
rbare
Energ
ien im
Ost
alk
reis
0
50
100
150
200
250
300
Windenergie
Wasserkraft
PV, Dachflächen(Wohngeb.)
PV, Dachflächen(Nicht-
Wohngeb.)
PV, Freiflächen
Holz (Heizwerke,HKW)
Pflanzenöl(BHKW)
TierischeExkrem.
(Biogasanlage)
Energiepflanzen(Biogasanlage)
Häusl. Bioabfall(Biogasanlage)
Nutzung 2007 / Potenzial
Stromerzeugung [GWhel]
no
ch o
ffe
ne
s P
ote
nzi
al
Nutz
ung
20
07
Potenzial EE: 665 GWh
Nutzung EE 2007: 140 GWh
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
111
Pote
nzi
ale
und N
utz
ung
zur
Wärm
ebere
itste
llung
aus
ern
. E
nerg
ien im
Ost
alb
kre
is 2
007
0
100
200
300
400
Holz(Heizwerke,
HKW)
Pflanzenöl(BHKW)
TierischeExkrem.
(Biogasanlage)
Energiepflanzen(Biogasanlage)
Häusl. Bioabfall(Biogasanlage)
Solarthermie
Geothermie
Stroh
Brennholz(häuslicher
Bereich)
Nutzung 2007 / Potenzial
Wärmeerzeugung [GWhth]
noch
offe
nes
Pot
enzi
al
Nut
zung
200
7Potenzial EE: 1.120 GWh
Nutzung EE 2007: 233 GWh
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
112
Zusä
tzlic
he
mobili
sierb
are
Pote
nzi
ale
Str
om
erz
eugu
ng-O
AK
050100
150
200
250
300
Windenergie
Wasserkraft
PV,Dachflächen(Wohngeb.)
PV,Dachflächen
(Nicht-Wohngeb.)
PV, Freiflächen
Holz(Heizwerke,
HKW)
Pflanzenöl(BHKW)
TierischeExkrem.
(Biogasanlage)
Energiepflanzen(Biogasanlage)
Häusl. Bioabfall(Biogasanlage)
Stromerzeugungspot. und mögliche
Erweiterung der Potenziale [GWhel]
zusä
tzlic
hes
Pot
enzi
al
noch
off
enes
Pot
enzi
al
Nut
zung
200
7
-w
eite
re V
orr
anggebie
te W
indenerg
ie
�zu
sätz
liche 1
5 W
EA
-V
erd
opplu
ng d
er
Anbauflä
chen für
Energ
iepfla
nze
n-
Bio
gasn
utz
ung m
it B
erü
cksi
chtig
ung d
er
Betr
iebsg
röß
e „
0“
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
113
Zusä
tzlic
h m
obili
sierb
are
Pote
nzi
ale
Wärm
ebere
itste
llung O
AK
0
100
200
300
400
500
600
700
Holz(Heizwerke,
HKW)
Pflanzenöl(BHKW)
TierischeExkrem.
(Biogasanlage)
Energiepflanzen(Biogasanlage)
Häusl. Bioabfall(Biogasanlage)
Solarthermie
Geothermie
Stroh
Brennholz(häuslicher
Bereich)
Wärmeerzeugungspot. und mögliche Erweiterung der Potenziale [GWhth]
zusä
tzlic
hes
Pot
enzi
al
noch
offe
nes
Pot
enzi
al
Nut
zung
200
7
-N
utz
un
g v
on
3%
sta
tt 1
% d
er
verf
ügba
ren
Flä
che
fü
r da
s E
inb
rin
gen
von E
rdw
ärm
eso
nden
-V
erd
opp
lun
g d
er
Anbau
fläch
en
fü
r E
ne
rgie
pfla
nze
n-
Bio
ga
snu
tzu
ng m
it B
erü
cksi
chtig
un
g d
er
Be
trie
bsg
röß
e „
0“
Energ
ieb
edarf
und P
ote
nzi
ale
ern
. E
nerg
ien in
Ellw
an
gen
-50.
0000
50.
000
100.
000
150.
000
200.
000
250.
000
300.
000
350.
000
400.
000
Wär
meb
eda
rfP
oten
zial W
ärm
eS
trom
beda
rfP
ote
nzia
l Str
om
MWh
Bed
arf
Was
serk
raft
Sol
arth
erm
ie/P
hotv
olta
ikG
eoth
erm
ieB
iom
ass
eau
sges
chöp
ftes
Pot
enzia
lW
inde
nerg
ie
Gegen
wärt
ig a
usg
esc
höpft
es
Pote
nzi
al i
n E
llwa
ng
en 2
009
0,0
10,
0
20,
0
30,
0
40,
0
50,
0
60,
0
70,
0
80,
0
90,
0
100,
0
Sol
arene
rgie
Geot
herm
ieB
iom
asse
Wasser
kra
ftS
um
me
Ausschöpfung Potenzial [%]
Wärm
eS
trom
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
116
Vari
ante
n d
er
inte
nsi
viert
en N
utz
ung e
rneu
erb
are
r E
nerg
ien
●(R
eduzi
eru
ng d
es
Energ
iebedarf
s)
●N
utz
ung v
on z
usä
tzlic
hen W
indkr
aftanla
gen
●V
erm
ehrt
er
Ein
satz
von W
ärm
epum
pen
●A
nbau v
on E
nerg
iepfla
nze
n
●Im
port
von H
olz
aus
dem
Ost
alb
kreis
●E
rric
htu
ng v
on g
eoth
erm
isch
en
Heiz
kraftw
erk
en
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
117
Leistung der Anlage
2,5 MW
2,5 MW
Na
be
nhö
he
10
0
m
100
m
mitt
l. W
indg
esc
hw
. in
50
m H
öh
e
5
m/s
5
,5
m/s
Ra
uig
keits
läng
e
0,2
m
0
,2
m
Win
dge
schw
. in
Nab
en
höh
e
5,6
3
m/s
6,1
9
m/s
tech
nis
che
Ve
rfüg
bark
eit
0,9
8
0,9
8
Wir
kun
gsg
rad
Win
dp
ark
0,9
2
0,9
2
ge
mitt
elt:
Stromerzeugung, netto pro Anlage
4,58 GWh
5,67 GWh
5,13 GWh
Pote
nzi
al W
ind
en
erg
iean
lag
e (
ReP
ow
er
MM
92 m
it 2,0
MW
)Leistung der Anlage
2,0 M
W
2,0 M
W
Nabe
nhöhe
10
0
M
100
m
mittlere W
indgeschw. in 50 m
Höhe
5 m/s
5,5 m/s
Rauig
keitslä
nge
0,2
M
0,2
m
Win
dg
eschw
ind
igkeit in N
abe
nhöhe
5,6
3
m/s
6,1
9
m/s
technis
che V
erf
ügba
rkeit
0,9
8
0,9
8
Wirku
ngsgra
d W
indpark
0,9
2
0,9
2
gem
itte
lt:
Stromerzeugung, netto pro Anlage
3,94 GWh
4,84 GWh
4,39 GWh
2,5
sta
tt 2
,0 M
W
Pro
Anla
ge w
ird d
er
Str
om
bedarf
von c
a. 1.4
00 H
aush
alte
n (
4 P
ers
onen)
abgedeck
t und
ein
Deck
ungsa
nte
il ern
. E
nerg
ien a
m S
trom
bedarf
um
rund 3
,5 P
roze
ntp
unkt
e a
ngehoben.
45.
000
50.
000
55.
000
60.
000
65.
000
70.
000
75.
000
80.
000
01
23
45
Anzahl zusätzlicher Anlagen
Gesamtstromerzeugungspotenzial [MWh]
35,
0
45,
0
55,
0
Deckungsanteil Stromerzeugung [%]
Str
om
erz
eugung
"W
ald
"S
trom
erz
eugun
g "
Naben
höhe
"S
trom
erz
eugung
"2,
5 M
W "
Decku
ngsa
nte
il "W
ald
"D
eckun
gsa
nte
il "N
abenhö
he"
Decku
ngsa
nte
il "2
,5 M
W "
Vers
tärk
te N
utz
un
g d
er
Win
den
erg
ie in
Ellw
ang
en
Verm
ehrt
er
Ein
satz
von W
ärm
epum
pen in
Ellw
an
ge
n
0
50.0
00
100
.000
150
.000
200
.000
250
.000
300
.000
0%
1%
2%
3%
4%
5%
6%
7%
8%
9%
10
%nutzbarer Flächenanteil [%]
Wärmeerzeugungspotenzial wärmepumpen [MWh]
30405060708090100
110
Deckungsanteil Wärmebedarf [%]
Wärm
eerz
eugungspote
nzia
l [M
Wh]
Deckungsante
il [%
]
Inte
nsi
viert
e N
utz
ung e
rneu
erb
are
r E
nerg
ien in
Ellw
an
gen
%
37%
37%
54%
38%
46%
87%
68%
46%
41%
38%
49%
38%
46%
39%
50%
40%
37%
0%
10
%
20
%
30
%
40
%
50
%
60
%
70
%
80
%
90
%
10
0%
Pote
nzi
al
Win
d (3
Anla
gen)
Wärm
epu
mpe
n (
5 %
der F
läch
e)
Ener
gie
pfla
nze
nanbau (
10 %
der
Ack
erflä
che)
Ener
gie
effiz
ienz
(-20%
)
Hol
zim
port (
Ost
alb
kreis
)
Tie
feng
eoth
erm
ie (
3 A
nla
gen)
De
ckun
gsa
nte
il W
ärm
eD
eck
ung
sant
eil
Str
om
De
ckun
gsa
nte
il E
nde
nerg
ie
128%
162%
111%
131%
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
121
Trinkw
ass
er-
Turb
ine 6
7 K
W
Therm
isch
e L
eis
tung 5
,3 M
W
Ele
ktrisc
he L
eis
tung (
OR
C-M
odul) 1
MW
Erd
gas-
Kess
el 5
+ 9
MW
(S
pitz
en
last
)ORC-process 1.000 kW
el
(full load)
0
2000
4000
6000
8000
10000
12000
14000
16000
18000
01000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
8000
hours per year
heat-output [kW]
Jahresdauerlinie des Wärmebedarfs und Beda
S
fsdecku
S
g durch Gaskessel und Holzheizung
Scharnhauser Park - Endausbau (2008)
Nut
zwä
rme
OR
C
Pe
ak-
Loa
d b
oile
r
Eco
nom
ize
rco
olin
g
Abbildung 8
Therm
isch
es
Kühls
yste
m“E
lekt
ror”
Geoth
erm
isch
e
Wärm
epum
pe 1
6,6
kW+
„Str
om
Mix
Deuts
chla
nd”
2,7
00
kW
el
93
0 h
aE
insp
eis
un
g+
Tu
rbin
e
von
35
au
f 1
.67
0 k
Wp
inst
alla
tion
EC
O
-
Po
lyci
ty P
roje
kt S
charn
ha
use
rP
ark
-E
E-1
00-S
zen
ari
o
WohnungsbauStadthaus
Stadthaus Wärm
eKälte
GewerbeSchule
Schule
-
BHKW
HHKW
Schule
Gewerbe
Wohnen
Heat
Cooling
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
122
Tre
ibha
usg
as-
Em
issi
onen (
dir
ekt
und L
CA
) ve
rsch
. S
zenari
en
im P
roje
kt S
charn
ha
use
rP
ark
0,0
0,5
1,0
1,5
2,0
2,5
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2015
2020
2025
t/EW*a
BA
UE
E-1
00
EE
-eff
Ref
Bila
nz
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
123
Gest
ehung
skost
en (
mit/
ohne F
örd
eru
ng)
vers
ch.
Sze
nari
en
im P
roje
kt S
charn
ha
use
rP
ark
BA
UE
E-1
00
EE
-eff
Ref
Bila
nz
0
200
400
600
800
1.0
00
1.2
00
200
5200
6200
7200
8200
9201
0201
5202
0202
5
€/EW
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
124
Die
Pote
nzi
alfl
äch
en S
tuttgart
s auf
ein
en B
lick
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
125
Flä
chen m
it B
iom
ass
e-P
ote
nzi
ale
n in
der
Sta
dt
Stu
ttgart
•N
icht alle
Bio
mass
eso
rtim
ente
(z.
B. In
dust
rieholz
) la
ssen s
ich v
err
äum
licht dars
telle
n•
Aufg
rund d
er
klein
räum
igen D
ars
tellu
ng w
erd
en U
ngenauig
keite
n h
erv
org
eru
fen
•D
esh
alb
werd
en d
ie P
ote
nzi
ale
hie
r in
Flä
chen-
(ha)
und n
icht
in E
nerg
ieein
heite
n (
kWh)
darg
est
ellt
Gärten
Sonderkulturen
Feuchtgebiete
Grün-und Friedhofsflächen
Grünland
Gärtnereien
Waldflächen
Absc
hätz
ung m
öglic
her
zusä
tzlic
her
Ho
lzh
eiz
(kra
ft)w
erk
ein
der
Sta
dt
Stu
ttgart
anha
nd d
er
Pote
nzi
ala
na
lyse 1
120
45
5
13
18
1,4
Anzahl Holzheizkraftwerke
12
20
57
5
26
35
1
Anzahl Holzheizwerke
10
0.0
00
20
25
.000
5
7.0
00
1,4
Brennstoffbedarf
Holzheizkraftwerk
70
.000
(13
.600
t)
20
17
.500
(3
.40
0 t
)5
3.5
00
(680
t)
1Brennstoffbedarf
Holzheizwerk
92
.100
12
3.4
00
MWh/a
MW
freies Holzpotenzial
techn. Holzpotenzial
Ha
lmg
uta
rtig
e B
iom
ass
e u
nd
Bio
ga
s si
nd
nic
ht
be
rück
sich
tigt.
Du
rch ih
re N
utz
un
g k
ön
nte
n w
eite
re A
nla
ge
n h
inzu
kom
me
n.
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
127
Aufb
au u
nd V
org
ehensw
eis
e für
das
Energ
ie-
und K
limasc
hutz
konze
pt Ludw
igsb
urg
mit
Un
ters
tütz
un
g d
es
AK
Na
ch-
ha
ltigke
itsst
rate
gie
u.
UM
BW
Expertengremium
Bürgerbeteiligung
Modul Wärm
e (1)
Modul Strom (2)
Modul Verkehr (4)
Modul Gesamtstrategie Energie und Klimaschutz in Ludwigsburg (5):
Pote
nzi
ale
, K
lima-
und
Um
welts
chutz
maß
nahm
en, W
irts
chaft,
Kost
en, A
kteure
-Wärm
ekataster LB -
Ausg
angsl
age
Wärm
eve
rbr.
u.
-erz
eu
gu
ng, K
lima
-u
. U
mw
elt-
wir
kunge
n, P
ote
nzi
ale
u.
Nutz
ung e
rn. E
nerg
ien
1a
-Strategie W
ärm
e -
Iden
tifik
atio
n, W
irks
am
keit,
U
mse
tzu
ngss
chritt
e,
Akt
eu
re,
Kost
en
, F
ina
nzi
eru
ng v
on
Ma
ßn
ah
men
im W
ärm
ese
kto
r
1b
-Strombilanz LB -
Ausg
angsl
age
Str
om
verb
r. u
. -
erz
eug
un
g, K
lima-
u.
Um
welt-
wir
kunge
n, P
ote
nzi
ale
u.
Nutz
ung e
rn. E
nerg
.
2a
-Strategie Strom
-Id
en
tifik
atio
n, W
irks
am
keit,
U
mse
tzu
ngss
chritt
e,
Akt
eu
re,
Kost
en
, F
ina
nzi
eru
ng v
on
Ma
ßn
ah
men
im S
tro
mse
ktor
2b
-Klimabilanz Verkehr-
Ausg
angsl
age
Tre
ibst
off-/
u.
Energ
ieve
rbr.
im V
erk
ehr,
K
lima-
u. U
mw
eltw
irku
ng
en,
Pote
nzi
ale
, N
utz
un
g u
. P
rod
ukt
ion a
ltern
ativ
er
Tre
ibst
off
e
4a
-Strategie Mobilität
-Id
en
tifik
atio
n, W
irks
am
keit,
U
mse
tzu
ngss
chritt
e,
Akt
eu
re,
Kost
en
, F
ina
nzi
eru
ng v
on
Ma
ßn
ah
men
i. V
erk
ehrs
sekt
or
4b
-Ziele und Szenarien -
Fest
legung v
on Z
iele
n (
z.B
. zu
Energ
ieeffiz
ienz,
Ern
euerb
are
Energ
ien, C
O2-M
inderu
ng, andere
U
mw
eltw
irku
ngen, E
igenve
rsorg
ungsa
nte
il, e
tc.)
c
Modul Industrie-Netzwerk (3)
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
128
Mit-
Maß
nahm
en-S
zenari
o (
MM
S):
Was
err
eic
ht
Lud
wig
sburg
bei U
mse
tzung d
er
vorg
esc
hla
ge
nen M
aß
nahm
en?
a.
Energ
iebera
tung,
Heiz
ungsp
um
pen,
Str
om
spare
n,
…
b.
Energ
iem
an
ag
em
ent,
Str
aß
enbe-l
euch
tung,
Ausb
au W
ärm
enetz
, …
c.Ö
PN
V a
usb
au
en,
Car
Shari
ng,
Rad-
un
d F
uß
we
ge,
…
d.
Sola
rdach
-Pro
gra
mm
, A
bw
ass
er-
wärm
e,
Geoth
erm
ie,
…
©Stadt Ludwigsburg
©uhrig-bau.eu
©SWLB
Inte
griert
e S
zen
ari
en
ana
lyse
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
129
78,0
53,4
2,8
0,7
0,7
27,3
(4,0
pro
Anl
age)
0
20
40
60
80
10
0
Ph
oto
volta
ik
Win
de
ne
rgie
Ho
lz(L
an
dkr
eis
LB
)
En
erg
iep
fl.(B
iog
as)
Tie
r.E
xkre
me
nte
(Bio
ga
s)
Bio
ab
fall
Wa
sse
rkra
ft
Potenzial Stromerzeugung [GWh]
Erw
eite
rtes
Gesa
mtp
ote
nzi
al d
er
Str
om
erz
eugung a
uf
Basi
s ern
euerb
are
r E
nerg
ien: 164,8
GW
h
davo
n 2
008 g
enutz
t: 25,4
GW
h(3
5)
Pote
nzi
ale
zur
Str
om
erz
eugu
ng in
Lud
wig
sburg
(Berü
cksi
chtig
ung d
er
Holz
pote
nzi
ale
auf
Landkr
eis
eb
ene)
Str
om
beda
rf 2
00
7: 430 G
Wh
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
130
Energ
ieeff
izie
nz
-C
O2-E
mis
sion
en in
Lud
wig
sburg
bis
2050
0
80
16
0
24
0
32
0
40
0
48
0
56
0
Statistik
Trend
MMS
Trend
MMS
Trend
MMS
Trend
MMS
20
07
20
20
20
30
20
40
20
50
CO2-Emissionen [kt CO2/a]
01234567
CO2 pro Kopf [t/a]
Heiz
öl
Kra
ftsto
ffeK
ohle
Erd
gas
Str
om
bezug
Fern
wärm
eP
ro K
opf
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
131
Inte
griert
es
Energ
ie-
und K
limasc
hutz
konze
pt
�Z
iels
etz
ung:A
uf der
Gru
ndla
ge d
es
Sta
dte
ntw
ickl
ungsk
onze
pte
s (S
EK
)
Ludw
igsb
urg
wird e
in in
tegriert
es
Energ
ie-
und K
limasc
hutz
konze
pt fü
r
Ludw
igsb
urg
ers
tellt
, bei d
em
die
vie
r B
ere
iche W
ärm
e, S
trom
, In
dust
rie
und V
erk
ehr
im H
inblic
k auf ih
re B
eitr
äge z
u E
nerg
ieeffiz
ienz
und K
lima-
schutz
betr
ach
tet w
erd
en.
�P
roje
ktla
ufz
eit:
15. Ju
li 2009 b
is 1
5. Ju
li 2010
�F
örd
eru
ng:80 %
der
Ausg
aben d
urc
h d
as
BM
U
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
132
6 S
chritt
e z
um
Erf
olg
in 5
Modu
len
6.
Weite
rmach
en:
Monito
rin
g,
Eva
luie
run
g u
nd F
ort
schre
ibun
g
1.
Best
andsa
ufn
ahm
e1. W
ärm
e2.
Maß
nahm
enka
talo
g2.
Str
om
3.
Bürg
er-
und E
xpert
enb
ete
ilig
ung
3. In
dust
rie
4. In
tegriert
e S
zenari
oana
lyse
n4.
Verk
ehr
5.
Hand
lun
gse
mpfe
hlu
ng
en
5. G
esa
mts
trate
gie
Eck
pu
nkt
eenerg
iea
uta
rke
/ N
ull-
Em
issi
ons
Stä
dte
und R
egio
nen
Quelle
: IW
U,
Darm
stadt
20
02
Leitbilder
•D
as
Zie
l Nu
llem
issi
on
en is
t e
rreic
ht,
we
nn d
ie E
mis
sion
en,
die
ein
e S
tadt
an
ihre
Um
gebu
ng a
bgib
t, d
ie A
ufn
ahm
eka
pazi
tät
der
Um
we
lt nic
ht
übers
chre
itet.
•D
ie S
iedlu
ngsf
orm
Sta
dt
wir
d n
icht
in F
rage g
est
ellt
.
•K
reis
laufw
irts
chaft
muss
zur
best
imm
en
den
Wirts
chaft
sform
werd
en.
•D
er
Energ
ieve
rbra
uch
ist
sow
eit
zu s
enke
n u
nd a
nzu
pass
en
, dass
die
B
edarf
sdeck
un
g ü
ber
reg
enera
tive (
sola
re)
Energ
iequ
elle
n e
rmöglic
ht
wird
.
•D
er
Zie
lwe
rt N
ulle
mis
sio
nen is
t nic
ht
innerh
alb
der
stadtr
äu
mlic
he
n G
renze
n
sondern
inn
erh
alb
sta
dtr
eg
ion
ale
r G
renze
n z
u e
rreic
hen.
•K
ein
e V
erl
ag
eru
ng v
on E
mis
sionen in
Vork
ett
en,
in a
nd
ere
Hand
lun
gsf
eld
er
oder
in a
ndere
regio
nale
und ü
berr
egio
nale
Räum
e,
die
nu
r ein
e U
mve
rte
ilung
zur
Folg
e h
abe
n.
•E
mis
sion
en s
ind d
as
Erg
eb
nis
von A
ktiv
itäte
n u
nd B
edürf
nis
befr
ied
igu
nge
n,
die
V
eru
rsach
er
und A
usl
öse
r de
r E
mis
sione
n s
ind.
Null-
Em
issi
ons-
Str
ate
gie
n
setz
en d
ara
n a
n u
nd n
icht
ers
t am
„E
ndpro
dukt
“den E
mis
sione
n.
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
134
Sch
wäch
en-A
na
lyse
kom
muna
ler
Energ
ie-
und K
S-K
onze
pte
Ansp
ruch
svolle
Zie
le s
ind s
elte
n m
it
kom
muna
len M
itteln
alle
in z
u e
rreic
hen
Regio
na
le
Koopera
tion
en
!!
Polit
isch
e F
ühru
ng
Kom
munik
atio
n
Bürg
er
un
d W
irts
chaft
zie
hen n
icht
am
selb
en S
trang w
ie d
ie K
om
mune
Kom
mune
n p
rofit
iere
n n
icht
ausr
eic
hend
von ih
ren P
ote
nzi
ale
n
Ert
räge u
nd W
ert
-sc
höpfu
ng
loka
l sic
hern
Inte
rsekt
ora
le
Koopera
tion
en
Kom
munik
atio
n
unkl
are
Zie
ldefin
ition v
erh
inde
rt E
inig
keit
über
de
n W
eg
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
135
Kom
muna
le v
s. r
egio
na
le E
nerg
ieko
nze
pte
●alle
Kom
mune
n v
on e
iner
Sta
ndard
isie
rung u
nd H
arm
onis
ieru
ng v
on
Meth
ode
n,
Aufg
abe
n u
nd P
roje
kten p
rofit
iere
n u
nd d
ie B
ilan
z, B
ere
chnun
g
und d
as
Mo
nito
ring
von M
aß
nahm
en m
it de
r re
gio
nale
n E
bene (
auch
mit
Land,
Bun
d,
EU
) harm
on
isie
rt w
erd
en s
ollt
e/m
uss
●K
lein
e K
om
mu
nen v
on e
iner
Bünde
lun
g b
eso
nders
pro
fitie
ren
●A
nsp
ruch
svolle
Zie
le (
z.B
. 100%
EE
) ers
t in
regio
nale
m R
ah
men
zufr
iede
nst
elle
nd a
ng
ega
nge
n w
erd
en k
önn
en
●G
röß
ere
Unte
rnehm
en n
icht
mit
ein
er
loka
len B
era
tung z
ufr
iede
n g
est
ellt
w
erd
en k
önn
en (
mehre
re S
tandort
e,
beso
nd
ere
Pro
ble
mla
gen e
tc.)
●B
eso
nd
ere
Aufg
abe
n (
z. B
. U
nte
rnehm
ens-
Contr
act
ing)
in g
röß
ere
m
Um
fang (
eco
nom
ies
of
scale
) auch
beso
nde
rs s
innvo
ll um
gese
tzt
werd
en
könne
n
Ein regionaler Ansatz ist sinnvoll und notw
endig, weil …
Dr.
Lud
ge
r E
ltrop
10
0%
Re
gio
nen
, B
ad
Bo
ll, M
ärz
201
136
Vielen Dank für Ihre
Aufmerksamkeit
Dr. Ludger Eltrop
0711-685-87816