IZAKI BIZIDUNAK
Zer daukagu komunean izaki bizidunok?
• Hiru bizi-funtzioak betetzen ditugu: nutrizioa, ugalketa eta harremana.
• Osagai kimiko berdinak ditugu: bioelementuak eta biomolekulak
• Zelula batez edo gehiagoz osaturik gaude.
Bizi-funtzioak: nutrizioa
Nutrizioaren bidez, izaki bizidunok substantziak eta energia trukatzen
ditugu ingurunearekin.
Bizi-funtzioak: ugalketa
Ugalketaren bidez, izaki bizidunok gure ezaugarri bereko
ondorengoak sortzen ditugu
Bizi-funtzioak: harremana
Erlazioaren bidez, izaki bizidunok inguruneko aldaketak hauteman
eta erantzun egokiak ematen dizkiegu
Izaki bizidunen ezaugarriak
Bizi-funtzioak
Harremana
Ugalketa
NutrizioaHeterotrofoak Autotrofoak
Sexu bidezko ugalketa
Ugalketa sexugabea
Ariketak: Izaki bizidunen nutrizioa, harremanak eta ugalketa
BIOELEMENTUAK
BIOMOLEKULAK
GlukosaGlukogenoa
Ura
ADNa
BIOMOLEKULEN SAILKAPENA
Biomolekula
mota?
Nolakoak dira molekulak,
bakunak ala konplexuak?
Karbono atomoen katez osaturik daude
molekulak?
Adibideak
Izaki bizidunetan soilik topatu ditzakegu?
EZ-ORGANIKOAK
MOLEKULA BAKUNAK DIRA EZ
•URA ( H2O)
•GATZ MINERALAK
EZ, MATERIA
BIZIGABEAN ERE TOPATU DITZAKEGU
ORGANIKOAKMOLEKULA
KONPLEXUAK DIRA
BAI
•GLUZIDOAK (glukosa, glukogenoa eta zelulosa)•PROTEINAK•LIPIDOAK•ADNa
BAI, SOILIK
IZAKI BIZIDUNETAN
TOPATU DITZAKEGU.
Zenbat gramo ur eta zenbat gramo karbono ditu zure gorputzak?
Lurra Lurrazala Izaki bizidunak
Uraren portzentaia
%80 %60 %50
Izaki bizidunen konposizio kimikoa
karbonoa (C), hidrogenoa (H), oxigenoa (O), nitrogenoa (N)
substantzia ez-organikoak substantzia organikoak
ura gatz mineralak gluzidoak lipidoak proteinak azido nukleikoak
Landareak Animaliak
% 74 % 60
% 19% 0,6
% 0,8 % 20
% 3,2
% 3,4% 3,2 % 16
bitaminak
Zer da zelula?
Osatu zelularen definizioa honako hitz hauek erabiliz: UNITATE, IZAKI BIZIDUN, TXIKI eta BIZI-FUNTZIO.
Zelula da izaki bizidunek duten eta bizi-funtzioak bete ditzakeen unitaterik txikiena.
Zelula prokariotoa eta eukariotoa
Zitoplasma
Mintz plasmatikoa
ADNa (nukleoan)
ADNa (zitoplasman)
Zelula guztien oinarrizko egiturak
• Mintz plasmatikoa zelula inguratzen duen bilkin mehea da. Inguruarekin substantzien trukeaz arduratzen da.
• Zitoplasma zelularen barrukoa da: likidoa gehi organuluak.
• Material genetikoa (ADN) zuntz-itxurako substantzia da. Zelularen funtzionamendu osoa kontralatzen du. Zitoplasman dago zelula prokariotoetan.
Nukleoaren barnean dago zelula eukariotoetan.
Landare-zelula
Bakterioak
Zelulen konposizioa
Animaliak Landareak
Zelula eukariotoak Zelula prokariotoak
EzBaiBaiBaiZelula prokariotoak
BaiBaiBaiBaiZelula eukariotoak
NukleoaMaterial genetikoaZitoplasmaMintz plasmatikoa
Mintz plasmatikoa
Animalia-zelulaZitoplasma
Material genetikoa
Nukleoa
Zitoplasma
Mintz plasmatikoa
Material genetikoa
Ikusi desberdintasunak
Animalia-zelulen eta landare-zelulen arteko desberdintasunak
ZELULA-PARETA(gogorra)
ANIMALIA-ZELULA LANDARE-ZELULA
NUKLEOA
KLOROPLASTOA(fotosintesia)
BAKUOLOAK
ZITOPLASMA
MINTZ PLASMATIKOA
MITOKONDRIOAK
Animalien eta landareen zelulak
Zelularen organuluak: zelularen funtzioak betetzen dituzten egiturak dira. Adibidez, kloroplastoak eta mitokondrioak.
Organulua EskemaMikroskopiozko
irudiaFuntzioa
Kloroplastoa Fotosintesia
Mitokondrioa Arnasketa
Birusak bizidunak dira?
MIKROSKOPIOA
PRAKTIKA: Zelularen behaketa
Ekin
1.- Zerba hosto baten azpialdetik epitelioa askatu.
2.- Porta garbi bat hartu eta epitelioaren zati bat jarri.
3.- Metileno-urdinezko tanta batzuk bota itzazu.
4.- Siku dagoenean, ur tanta batzuk bota itzazu, soberako koloratzailea ken dadin.
5.- Azkenean, estalkiz tapatuko duzu prestakina.
6.- Prestakina mikroskopioan jarri eta begiratu. Lehenengoz, gutxien handitzen duen objektiboaren bidez; gero, objektibo ertainaren bidez; eta, azkenean, objektibo handienaren bidez.
Erantzun
a.- Ikusi duzuna marraztu.
b.- Zer dira zelula horiek?
c.- Ze funtzio dute landare-epitelioko zelulek?
d.- Ze funtzio dute estomek?
Prozedura1.Ebaki tipula bi zatitan, eta hartu matxardekin barrualdeko mintz zatitxo fin bat.2.Moztu, labana erabiliz, 1 cm2-ko azalera duen laukitxo bat.3.Jarri porta batean ur tanta pare bat, eta jarraian kokatu, tolestu barik, prestatu duzun mintz zatitxoa.4.Bota gainean tanta bat edo bi metileno urdin. Itxaron minutu batzuk lagina urdinez tindatu arte. 5.Ipini estalkia, eta behatu mikroskopioan.6.Aldatu objektiboak, txikienetik handienera, eta jarraitu behaketarekin.
Galderak1. Marraztu erabili duzun handipen bakoitzari dagokion irudia2. Identifikatu duzu unitate edo zelula horien barnean dagoen egituraren bat?
Zein?3. Identifikatu eta bereiztu dituzun zelulak oinarritzat hartuz, definitu ehuna.
PRAKTIKA: Zelularen behaketa
IZAKI BIZIDUNEN ANTOLAKUNTZA MAILAK
Atomoak
Molekulak
Organuluak
Zelula
Ehunak
Organoak
Aparatuak eta Sistemak
Izaki zelulanitza
SIN
PLE
EN
ET
IK
KO
NP
LE
XU
EN
ER
A
Antolaketa-mailak
IZAKI BIZIDUNAK
Zelulabakarrak
zelula bat
koloniak
Bakterioa
Alga zelulabakarra(Volvox)
Zelula-elkarketa (zelula bakoitzak bere kabuz egiten ditu funtzioak)
Zelulaniztunak
Zelulak
Ehunak
Organoak
Sistemak
Aparatuak
Lokomozio-aparatua
Hezur-zelulaGihar-zelulak
Hezur-ehuna
Zelulek elkarren beharra dute bizi
ahal izateko
Organoa: hezurra
Eskeleto-sistema
Gihar-ehuna
Organoa: giharra
Gihar-sistema
atomoa
molekula
makromolekula
organulua
zelula
ehuna
organoa
aparatua
izaki zelulanitza
Kategoria taxonomikoak
XVIII. m.
Taxonomia: izaki bizidunen sailkapen hierarkikoa
ERREINUA
FamiliaTipoa
Tipoa
Tipoa
Tipoa
Klasea
Ordena
Ordena
Ordena
Familia
Generoa
Generoa Generoa
Generoa
Espeziea
Carl von Linné
Klasea
Ikerkuntza-lana: Izaki bizidunen erreinuak
SARRERA:Lurrean, mota askotako izaki bizidunok bizi gara, eta ikasitako 3 ezaugarri komunean izan arren, alde handiak ere baditugu gure artean. Horrexegatik, izaki bizidunak taldekatu egin behar ditugu komunean dituzten ezaugarrien arabera. Horrela sortzen dira ezagutzen dituzuen 5 erreinuak:
Izaki bizidunen erreinuak
Moneroak Protoktistoak Onddoak Landareak Animaliak
ErreinuaZelulakopurua
Zelulamota
Nutriziomota
Adibideak
Moneroak
Protoktistoak
Onddoak
Landareak
Animaliak
Bost erreinuak
Onddo-erreinua
• Zelulabakarrak• Prokariotoak• Autotrofoak / heterotrofoak
Monero-erreinua Protisto-erreinua
• Zelulabakarrak / zelulaniztunak• Eukariotoak• Autotrofoak / heterotrofoak
• Zelulabakarrak / zelulaniztunak• Eukariotoak• Heterotrofoak
• Zelulaniztunak• Eukariotoak• Autotrofoak
Animalia-erreinuaLandare-erreinua
• Zelulaniztunak• Eukariotoak• Heterotrofoak
Espezieak
Dimorfismo sexuala
Hibridoak sortzeaNomenklatura binomiala
Izen arrunta:
Panda gorria
Izen zientifikoa:
Ailurus fulgens
generoa
emea
arra
Astoa Behorra
Mandoa
Espeziea:Elkarren artean ugaltzen diren eta ondorengo ugalkorrak ematen dituzten antzeko banakoen multzoa.
Ariketak: Izaki bizidunen bost erreinuak
Bioaniztasunaren jatorria
Duela milioika urte Gaur egunBILAKAERA
Aniztasun biologikoa
Bioaniztasuna galtzea
Bioaniztasuna galtzearen arrazoiak
Habitatak hondatzea eta zatitzea
Uren, lurzoruen eta atmosferaren kutsadura
Espezie exotikoak sartzea
Kontrolik gabeko ehiza
Presak
Meatzaritza
Hondakinak Industriak
Ibai-karramarroa
Bioaniztasunari eutsi beharra
Bioanistasunari eusteko arrazoiak
Zientifikoak
Estetikoak eta aisialdiarekin loturikoak
Merkataritza-arrazoiak
Etikoak
- Lehengaiak
- Antibiotikoak
Neurriak, bioaniztasuna ez galtzeko
- Naturagune babestuak sortzea.
- Galtzeko arriskuan dauden espezieak ugaltzea.
- Galtzeko arriskuan dauden espezieak babestea.
Doñanako Parke
Nazionala
Iberiar katamotza(Linx pardinus)