8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
1/128
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
2/128
Metis a y ı n l a n
Ipek Sokak 9, 8 6 Beyog:lu, Istanbul
Liberalizmden Sonra
lmmanuel Wallerstein
Ingilizce
B a s ı m ı : After
Liberalism
The New
Press
New York, 1995
© lmmanuel Wallerstein,
1995
The New Press, New York ile a p ı l a n
a n l a ş m a
ile
y a y ı m l a n m ı ~ t ı r .
©Metis
a y ı n l a r ı 1998
Birind a s ı m Eyliil1998
lkind a s ı m : Ocak 2003
Y a y ı m a H a z ı r l a y a n l a r :
Bülent Somay, Semih Sökmen
Kapak T a s a n m ı : Semih Sökmen
Kapak F o t o g r a f ı : Robert Frank, ~ e h r i n Baba/an
New
Jersey,
1956
Dizgi ve
B a s k ı öncesi
a z ı r l ı k Metis a y ı n c ı l ı k Ltd.
Kapak ve Iç
Bash a y i a c ı
k a t b a a c ı l ı k Ltd.
Cilt: Sistem Mücellithanesi
m manuel Wallerstein
Liberalizmden Sonra
Ingilizce den Çeviren:
rol Öz
ij metis
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
3/128
D ü n y a n ı n
g e l e c e ğ i
için zihin a ç ı c ı
bir a r t t ş m a y ı mümkün k ı l m a y a
ç a l ı ş a n
Clemens Heller için
IÇINDEKiLER
T e ş e k k ü r
7
G i r i ş :
Liberalizmden Sonra m ı ? 9
Birinci Bölüm
1990 LAR VE SONRASI: B İ R YENIDEN I N Ş A MÜMKÜN MÜ?
I
S o ğ u k
S a v a ş
ve
Üçüncü Dünya: Eski Güzel Günler mi?
19
ll B a n ş , Istikrar ve M e ş r u i y e t l 990-2025/2050 33
lll A f r i k a n ı n
Umudu Ne? D ü n y a n ı n Umudu Ne? 52
Ikinci Bölüm
LIBERAL
I D E O L O J I N İ N İ N Ş A S I VE
ZAFERI
IV Üç Ideoloji
mi Tek
Ideoloji
mi?
Sözde Modemlik
S a v a ş ı
75
V Liberalizm
ve
Ulus-Devletlerin
M e ş r u l a ş t ı n l m a s ı :
Tarihsel Bir Yorum 94
VI Ulusal K a l k ı n m a K a v r a m ı 1917-1989: A ğ ı t ve Cenaze u a s ı 108
Üçüncü ölüm
LIBERALLERINTARIHSEL AÇMAZLARI
VII Hangi
M o d e m l i ğ i n
Sonu?
123
VIII Liberalizmin A ş ı l a m a z Ç e l i ş k i l e r i : Modem Dünya Sistemi
Jeokültüründe
İ n s a n H a k l a r ı
ve
H a l k l a r ı n
Haklan 140
IX K a l k ı n m a Jeokültürü
mO
Jeokültürümüzün D ö n ü ş ü m ü mü? 156
X
Amerika ve Dünya: Bugün, Dün ve Y a r ı n 169
Dördüncü Bölüm
SOSYALiZMiN ÖLÜMÜ MÜ, YOKSA ÖLÜMCÜLTEHLIKE
IÇiNDEKi KAP IT L İ Z M Ml?
XI
D ö n ü ş ü m
Stratejisi ve Taktikleri Olarak Devrim 199
XII Komünizmler in Ç ö k ü ş ü n d e n Sonra Marksizm 207
XIII L i b e r a l i z m i n Ç ö k ü ş ü 219
X lV Liberalizmin a n c ı l a n : İ l e r l e m e d e n Umulan Ne? 36
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
4/128
T e ş e k k ü r
Bu kitapta yer alan makaleleri ilk kez
y a y ı m l a y a n , a ş a ğ ı d a
b e l i r t t i ğ i m
y a y ı n c ı l a r a ,
burada tekrar
y a y ı m l a n m a s ı
için verdikleri izin ve nazik
y a r d ı m l a n için t e ş e k k ü r e d i
yorum.
S o ğ u k
S a v a ş ve
Üçüncü Dünya: Eski Güzel Günler mi? , Econo-
mic
and
Palirical Weekly,
27 Nisan 1991;
B a n ş , İ s t i k r a r
ve M e ş r u i y e t ,
1990-2023/2050 , der. G. Lundestad, The Fal ofGreat Powers (Oslo:
Scandinavian Universily Press, 1994);
A f r i k a ' n ı n
Umudu Ne? Dünya
n ı n
Umudu Ne? , der.
A.
O. OlukoshiveL Wohlgemuth,A
Road
to De-
velopment: Africa the 21
st
Century
(Uppsala: Nordiska Afrikainstitu
ı e t
1995);
Liberalizm ve Ulus-Devletlerin
M e ş r u l a ş t ı r ı l m a s ı :
Tarihsel
ir Yorum ,
Sociallustice,
c. 19, no.
1
Bahar 1992; Ulusal K a l k ı n m a
K a v r a m ı ,
1917-1989:
A ğ ı t
ve Cenaze
u a s ı ,
American Behavioral Sci-
entist,
c. 35, no. 4/5, Mart/Haziran 1992, Sage u b l i c a ı i o n s , Ine. izniyle
yeniden
b a s ı m ~
Hangi
M o d e r n l i ğ i n
Sonu? ,
Theot·y
and
Society,
c. 24,
1995; Liberalizmin A ş ı l a m a z Ç e l i ş k i l e r i : Modern Dünya Sistemi Jeo
k ü l ı ü r ü n d e
İ n s a n
Haklan ve H a l k l a r ı n H a k l a r ı , South Atlantic Quar-
terly, c. 9,
no.
4, Sonbahar 1995; K a l k ı n m a J e o k ü l t ü r ü mü, Jeokültürü
milzün
ö n ü ş ü m ü
mü? , Asian Perspective, c. 17, no. 2, S o n b a h a r - K ı ş
1993; Amerika ve Dünya: Bugün, Dün ve
Y a r ı n , 1 1 ı e m y and
Society,
c. 21, I,
Ş u b a t
1992;
D ö n ü ş ü m
Stratejisi ve Taktikleri Olarak Devrim ,
der. A. Callari vd.,
Marxi.sm
n
the Postmodern
ge
(New York: Guil
ford Press, 1994); Komünizmler'in
Ç ö k ü ş ü n d e n
Sonra Marksizm ,
Economic Review, Economic and Pofitical Weekly,
Ş u b a t - M a r t
1992;
Liberalizmin Ç ö k ü ş ü , der.
R.
Miliband ve L Panitch,
o c i a l i s ı
Regis-
ter 1992
(Londra: Merlin Press, 1992); Liberalizmin
S a n c ı l a n : İ l e r l e -
meden Umulan Ne? , New
Left
Review, no. 204, Mart-Nisan 1994.
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
5/128
i r i ş
LiBERALiZM DEN SONRA
Ml?
BERLIN D U V A R I n ı n y ı k ı l ı ş ı
v
s o n r a s ı n d a SSCB nin d a ğ ı l ı ş ı , Komü-
nizmler'in ve modern dünyada ideolojik bir güç olarak Marksizm
Leninizm' in ç ö k ü ş ü olarak k u t l a n d ı . K u ş k u s u z u d o ğ r u . Bu olaylar,
bir ideoloji olarak liberalizmin nihai zaferi olarak da
k u t l a n d ı .
Bu, ger
ç e k l i ğ i n tamamen y a n l ı ş a l g ı l a n m a s ı d ı r . Tam aksine, a y n ı olaylar daha
da büyük ölçüde liberalizmin
ç ö k ü ş ü n ü
ve liberalizm s o n r a s ı dünya
ya kesin olarak
i r i ş i m i z i
göstermekteydi.
Bu kitap, bu tezi n
a ç ı m l a n m a s ı n a
h a s r e d i l m i ş t i r . 1990 ile 1993 ara
s ı n d a y a z ı l m ı ş makalelerden o l u ş m a k t a d ı r . Bu makaleler, y a y g ı n , er
ken, naif bir i y i m s e r l i ğ i n yerini, ortaya ç ı k m a k t a olan yeni dünya dü
z e n s i z l i ğ i ne dair
y o ğ u n ,
y a y g ı n bir korku ve
e n d i ş e n i n
almaya
b a ş l a d ı
büyük bir ideolojik
k a r m a ş a
döneminde
a z ı l m ı ş t ı r .
1989 ı l ı genellikle 1945-1989 döneminin sonu olarak,
b a ş k a
bir de
y i ş l e
s o ğ u k
s a v a ş t a
SSCB'nin
y e n i l d i ğ i n i
gösteren
y ı l
olarak
d e ğ e r l e n -
d i r i l m i ş t i r . Kitapta söz konusu y ı l ı 1789-1989 döneminin, yani modern
dünya sisteminin küresel ideolojisi, benim deyim im le
e o k ü l ı ü r ü
olarak
liberalizmin zaferi ve
ç ö k ü ş ü ,
y ü k s e l i ş i ve giderek ö l ü ş ü döneminin so
nu olarak e ğ e r l e n d i r m e n i n daha
y a r a r l ı o l d u ğ u
savunulacaktJr. Böyle
ce 1989 y ı l ı ç o ğ u i n s a n ı n F r a n s ı z Devrimi
s l o g a n l a n n ı n
bugün ya da
y a k ı n
gelecekte g e r ç e k l e ş e c e k olan t a r t ı ş m a s ı z tarihsel g e r ç e k l i ğ i yan
s ı t t ı k l a r ı n a
i n a n d ı ğ ı
bir siyasi-kültürel dönemin
göz a l ı c ı
bir teknolo
jik
a ş a r ı
döneminin- sonunu gösterecektir.
Liberalizm asla bir Sol doktrin
o l m a d ı ;
daima tipik merkezci dokt
rin olageldi. Liberalizmin savunuculan ölçülü, bilge ve
i n s a n c ı l
olduk
l a r ı n d a n
emindiler. Kendilerini
a y n ı
anda hem (muhafazakar ideoloji
t a r a f ı n d a n
temsil
e d i l d i ğ i n i
d ü ş ü n d ü k l e r i ) gayri m e ş r u
a y r ı c a l ı k l a r l a
dolu uzun bir
g e ç m i ş e k a r ş ı ,
hem de (sosyalist/radikal ideoloji
t a r a f ı n
dan temsil e d i l d i ğ i n i
d ü ş ü n d ü k l e r i )
yetenek ya da erdemin dikkate
l ı n -
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
6/128
10
LiBERALIZMDEN SONRA
m a d ı ğ ı
umursamaz bir e ş i t l e r n e y e k a r ş ı
k o n u m l a n d ı r m a k t a y d ı l a r .
Libe
raller siyasi m a n z a r a n ı n geri k a l a n ı n ı daima kendilerinin tam ortada yer
a l d ı k l a r ı iki uç tan kurulu olarak a n ı m l a m a y a ç a l ı ş m ı ş l a r d ı r . 1815 1848
döneminde gericilere ve cumhuriyetçitere (ya da demokratlara); 1919-
1939 döneminde F a ş i s t l e r e
ve
Komünistler'e; 1945-1960 döneminde
e m p e r y a l i s ~ l e r e
ve radikal milliyetçilere; 1980'lerde ı r k ç ı l a r a ve
k a r ş ı
ı r k ç ı l a r a e ş ı t d e r e c e d e
k a r ş ı
o l d u k l a r ı i d d i a s ı n d a y d ı l a r .
.. ~ - i b e r a l l ~ r daima, reformcu, y a s a l l ı ğ ı savunan ve bir ölçüde özgür
lukçu olan
l ı b e r a \
devletin, ö z g ü r l ü ğ ü garanti edebilecek tek devlet ol
d u ğ u n u iddia e t m i ş l e r d i r . Özgürlükleri korunan nispeten küçük grup
a ç ı s ı n d a n
bu
belki
de
d o ğ r u d u r .
Fakat maalesef
bu
grup her zaman, dur
m a k s ı z ı n
herkesi içine alacak kadar g e n i ş l e m e yolunda ilerleme iddia
s ı n d a k i bir
z ı n l ı k
olarak k a l m ı ş t ı r . Liberaller her zaman, b a s k ı c ı olma
y ~ n bir düzeni sadece liberal bir devletin garanti e d e b i l e c e ğ i n i iddia et
~ ı ş l e r d i r .
S a ğ c ı
e l e ş t i r m e n l e r liberal devletin,
b a s k ı c ı
görünmekteki çe
k i n g e n l i ğ i y l e d ~ _ z e n s i z l i ğ e göz y u m d u ğ u n u , hatta bunu
t e ş v i k
ettiSini
s ö y l e m i ş l e r d i r . Ote yanda, Solcu e l e ş t i n n e n l e r ise her zaman, yönetim
deki liberallerin b a ş l ı c a k a y g ı s ı n ı n a s l ı n d a düzen
o l d u ğ u n u ve
ancak
k ı s m e n gizlenen, son derece gerçek bir b a s k ı u y g u l a d ı k l a r ı n ı dile getir
m i ş l e r d i r .
Mesele bir kez daha iyi toplumun temeli olarak liberalizmin erdem
l ~ r i n i
y da
h a t a l a r ı n ı
t a r t ı ş m a k d e ğ i l d i r . Bunun yerine liberalizmin ta
r ı h s e l sosyolojisini yapmaya yönelmeliyiz. F r a n s ı z Devrimi
s o n r a s ı n d a
tarih sahnesine
ç ı k ı ş ı n ı ;
ilkin (en güçlülerinde de olsa) sadece birkaç
devlette, daha sonra dünya sisteminde (ama gerçekten dünya sistemi
a n l a m ı n d a ) egemen ideoloji olarak h ı i l a zafere y ü k s e l i ş i n i ;
ve
son bir
kaç y ı l d a , a y n ı derecede ani biçimde tahuan i n i ş i n i a ç ı k bir biçimde çö
zümlemeliyiz.
Liberalizmin F r a n s ı z Devrimi'nin
b a ş l a t t ı ğ ı
siyasi
ç a l k a n t ı l a r a d a y a
nan kökenieri literatürde enine boyuna t a r t ı ş ı l m ı ş t ı r . Oysa liberalizmin
dünya sistemi jeokültürünün merkezi söylemi haline g e l i ş i
s a v ı
biraz
dah_a
t a r t ı ş m a l ı d ı r . Ç o ğ u
çözümlemeci liberalizmin Avrupa'da 1914 iti-
b a r ı y l e zafere l a ş t ı ğ ı n d a
h e m f ı k i r k e n , b a z ı l a r ı
o dönemden itibaren çö
k ü ş ü n ü n
b a ş l a d ı ğ ı n ı
ileri sürecektir; ben ise liberalizmin doruk n o k t a s ı
n ı n 1945 s o n r a s ı dönemde (1968'e kadar), dünya sisteminde ABD he
g e m o n y a s ı n ı n
y a ş a n d ı ğ ı
dönemde yer a l d ı ğ ı n ı ileri sürüyorum. Bunun
y a n ı s ı r a , liberalizmin n a s ı l zafere u l a ş t ı ğ ı n a
- ı r k ç ı l ı k l a
ve A vrupamer
kezcilik'le temel
b a ğ l a n t ı l a r ı n a - i l i ş k i n g ö r ü ş ü m
b i r ç o k l a n n ı n i t i r a z ı n a
maruz a l a c a k t ı r .
LiBERALIZMDEN SONRA MJ?
Ancak s a n ı r ı m en k ı ş k ı r t ı c ı olan, Komünizm'in
ç ö k ü ş ü n ü n
bir ideo
loji olarak liberalizmin nihai b a ş a r ı s ı n ı d e ğ i l , liberal ideolojinin tarihsel
rolünü sürdürebilme kabiliyetinin kesin biçimde z a y ı f l a y ı ş ı temsil et
t i ğ i n i s a v u n m a k t ı r .
K u ş k u s u z
bu tezin bir versiyonu, dünya S a ğ ' ı n ı n di
n o z o r l a r ı
t a r a f ı n d a n s a v u n u l m a k t a d ı r .
Fakat b u n l a r ı n b i r ç o ğ u , ya slo
g a n l a r ı
manipüle eden sinikler ya da tarihsel olarak hiç
v a r o l m a m ı ş
aile
merkezli bir
ü t o p y a y ı
savunan umutsuz romantiklerdir.
D i ğ e r b a z ı l a r ı
ise, sadece cereyan etmekte o l d u ğ u n u d o ğ r u biçimde a l g ı l a d ı k l a r ı bir
o\gudan, dünya düzeninin y a k l a ş a n p a r ç a J a n m a s ı n d a n k o r k m a k t a d ı r l a r .
Liberal r e f o n n c u l u ğ u n
bu
reddi, anda ABD'de Amerika ile Söz
l e ş m e
etiketi
a l t ı n d a g e l i ş t i r i l i r k e n , a y n ı
anda IMF
y a r d ı m l a r ı y l a
dün
y a n ı n
dört bir
y a n ı n d a k i
ülkelere zorla yediriliyor. A ç ı k ç a gerici olan
bu politikalar, muhtemelen, h a l i h a z ı r d a o ğ u Avrupa'da o l d u ğ u gibi,
ABD'de de siyasi bir geri tepmenin
d o ğ m a s ı n ı t e ş v i k
edeçektir; çünkü
bu politikalar nüfusun ç o ğ u n l u ğ u n u n mevcut ekonomik durumunu iyi
l e ş t i r m e k t e n çok k ö t ü l e ş t i r m e k t e d i r . Fakat
bu
geri tepme, liberal re
f o r m c u \ u ğ a olan inanca geri d ö n ü l e c e ğ i a n l a m ı n a gelmeyecektir. Bu
sadece, bugün yeniden güçlenen gericiler t a r a f ı n d a n s a t ı ş a ç ı k a r ı l a n
ve
sahte bir piyasa övgüsü ile yoksullara
ve
y a b a n c ı l a r a
k a r ş ı
y a p ı l a n dü
zenlemeleri
b i r l e ş t i r e n
bir doktrinin,
r e f o n n c u l u ğ u n
k a r ş ı l a n a m a m ı ş
vaatlerinin yerine
y a ş a y a b i l i r
bir
k a r ş ı l ı k
s u n a m a y a c a ğ ı
a n l a m ı n a
gele
cektir. Her halükiirda benim iddiarn f a r k l ı . Benim tezim, makalelerden
birinde
ö z g ü r l e ş m e m o d e r n l i ğ i
diye
a d l a n d ı r d ı ğ ı m
g ö r ü ş ü benimse
yenlerin tezidir. Bence, en kazdan kurtarabileceklerimizi ve dünyaya
li
beralizmden kalan zor
o ş u l l a r a l t ı n d a o n u n
belirsiz i r a s ı y l a
n a s ı l
mü
cadele e d e b i l e c e ğ i m i z i görebilmek için, liberalizmin tarihini ciddi bi
çimde gözden geçirmeliyiz.
Kasvetli
ve
k a r a n l ı k bir tablo çizmeye ç a l ı ş m ı y o r u m . Ancak pembe
bir tablo çizen beylik liiflar edecek de d e ğ i l i m . Liberalizmden sonraki
dönemin, geçen yüz ı l d a k i d i ğ e r dönemlerin hepsinden daha önem
li bir siyasi mücadele dönemi
o l d u ğ u n a
i n a n ı y o r u m . Hiçbir ş e y i n de
ğ i ş m e m e s i
için her
e y i n e ğ i ş m e s i
g e r e k t i ğ i n i gayet iyi bilen ve bunu
g e r ç e k l e ş t i r m e k için ustaca, zekice ç a l ı ş a n
a y r ı c a l ı k y a n l ı s ı
güçler gö
rüyorum. Tam
a n l a m ı y l a s o l u ğ u
t ü k e n m i ş ö z g ü r l e ş m e güçleri görüyo
rum. U ğ r u n d a 150 mücadele ettikleri siyasi bir projenin -devlet ikti
d a r ı n ı n , bugün bu devlette, y a r ı n ötekinde elde edilmesi v a s ı t a s ı y l a top
lumsal
d ö n ü ş ü m
projesinin- tarihsel b e y h u d e l i ğ i n i fark ediyorlar. Her
hangi bir alternatif projenin varolup
o l m a d ı ğ ı
konusunda son derece
k u ş k u l u l a r .
Fakat eski proje, dünya Solu'nun stratejisi her
e y d e n
önce,
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
7/128
LIBERALIZMDEN SONRA
L . e n i ~ i z m gibi en
d d i a l ı
biçimde
n t i ~ l i b e r a l
devrimci
v a r y a n t i a r ı n d a
le
hberal ideolojiden e t k i l e n m i ş , onunla a p l a n m ı ş
o l d u ğ u n d a n
ötürü
b ~ a ~ ı s ı ~ . o l ~ u ş t u . 1789-1989 r a s ı n d a ne l d u ğ u a ç ı k l ı ğ a k a v u ş m a d a n ,
y ı n n ı
b ı r ı n c ı y ü z y ı l d a
akla y a k ı n hiçbir ö z g ü r l e ş m e projesi ortaya ko
nulamaz.
~ n c a k ,
1789-1989 a r a s ı n d a neler
o l d u ğ u h a k k ı n d a a ç ı k
bir g ö r ü ş e
s a h ı p o l s a k
ve önümüzdeki yirmi b e ş - e l l i
y ı l l ı k
g e ç i ş i n
s i s ı e m s e l
düzen
s ~ z l i k
parçalanma ve hangi tür yeni dünya sistem(ler)inin i n ş a edilece
hususunda ş i d d e t l i bir siyasi mücadele dönemi o l a c a < > ı konusunda
a y n ı fikirde olsak bile, insaniann ç o ğ u n u ilgilendiren s o r u ~ ş i m d i ne ya
p ı l a c a ğ ı d ı r .
Bugün insanlar,
k a f a l a r ı k a r ı ş m ı ş
öfkeli, korku dolu, hatta
~ a z e n umutsuz bir durumdalar, ama hiç de pasif e ğ i l l e r . Siyasi bir faa
l ı y ~ t t e b u l u n u l m a s ı g e r e k t i ğ i
i n a n c ı
geleneksel tipte bir siyasi faali
y e t ı n
muhtemelen beyhude o l d u ğ u yolundaki e ş i t derecede güçlü duy
guya
a ğ m e n , d ü n y a n ı n
dört bir
a n ı n d a
gücünü Mlii koruyor.
.
A r t ~ k y a p ı l m a s ı
gereken seçim devrim mi, reform mu ş e k l i n d e tak
d ı m e d ı l e m e z .
Bir ü z y ı l d a n fazla bir süredir bu farazi alternatifi t a r t ı ş
m a k t a y ı z ; sonuçta
ç o ğ u
durumda k e ş f e t t i ğ i m i z tek ş e y refonnculann
gönülsüz refonncular l d u ğ u , devrimcilerin ise sadece biraz daha fazla
militan refonncular o l d u ğ u ve g e r ç e k l e ş t i r i l e n r e f o r m l a r ı n , bütününe
b a k ı l d ı ğ ı n d a t a r a f t a r l a r ı n ı n niyet e t t i ğ i n d e n de ve muhaliflerinin kork
t u ğ u n d a n da daha az ş e y
b a ş a r d ı ğ ı
oldu. A s l ı n d a bu, egemen liberal
konsensus
t a r a f ı n d a n
bize empoze edilen y a p ı s a l k ı s ı t l a m a l a r ı n zorunlu
sonucuydu.
Fakat, parçalanma gelecekte olacak
ş e y l e r
için devrimden daha uy
gun bir isimse, bizim siyasi konumumuz
ne o l a c a k t ı r ? Y a p ı l a c a k
sade
ce iki ~ e y görüyorum ve bu ikisinin z a m a n l ı olarak
y a p ı l m a s ı
gereki
y ~ r . ~ ı r yanda, hemen hemen herkesin acil k a y g ı s ı y a ş a m ı n s ı k ı ş t ı r a n
s u r e g ı d e n s o r u n l a r ı n ı n -maddi sorunlar, toplumsal ve kültürel sorunlar,
ahlaki ve manevi sorunlar- üstesinden n a s ı l g e l i n e c e ğ i d i L Öte yanda,
daha az s a y ı d a olmakla birlikte, hiilii birçok
i n s a n ı n
zihni, daha uzun
vadeli bir meseleyle - d ö n ü ş ü m stratejisiyle-
m e ş g u l d ü r .
Geçen
y ü z y ı l
da ne refonncular ne de devrimciler
a ş a r ı l ı
olabildi; bunun nedeni, her
iki kesimin de
k ı s a
vadeli ve uzun vadeli meselelerio ne ölçüde za
m a n l ı ,
ancak birbirinden oldukça
f a r k l ı
(hatta aksi yönlerde ilerleyen)
türden faaliyetler g e r e k t i r d i ğ i n i n f a r k ı n a v a r a m a m ı ş o l m a s ı d ı r .
Modem devlet,
r e f o n n c u l a r ı n
insanlara s o r u n l a r ı n üstesinden gel
melerinde a r d ı m edebilmelerinin b a ş a r a c ı y d ı . Ancak devletin tek
ş l e
vi
bu
d e ğ i l d i ;
hatta belki birincil
i ş l e v i
bile
e ğ i l d i .
Devlet-yönelimli fa-
LiBERALiZMDEN SONRA Ml?
3
aliyet de, s o r u n l a r ı n üstesinden gelmenin tek m e k a n i z m a s ı d e ğ i l d i . An
cak gerçek ki, devlet faaliyeti,
s o r u n l a r ı n
üstesinden gelme sürecinin
vazgeçilmez bir unsuruydu;
y r ı c a s ı r a d a n i n s a n l a r ı n s o r u n l a r ı n
üstesin
den gelme g i r i ş i m l e r i ,
h a k l ı
olarak ve s a ğ d u y u l u bir biçimde, devletleri
belli biçimlerde faaliyette bulunmaya sevk etmeye yönelikti. Düzensiz
lik, k a r ı ş ı k l ı k ve süregiden parçalanmaya r a ğ m e n bu olgu halil geçerli.
Devletler, k a y n a k l a r ı d a ğ ı t m a l a r ı , h a k l a r ı ç e ş i t l i derecelerde o r u m a l a r ı
ve f a r k l ı gruplar r a s ı n d a k i toplumsal i l i ş k i l e r e müdahaleleri a r a c ı l ı ğ ı y
la çekilen s ı k ı n t ı l a r ı
a r t t ı r a b i l i r
ya da azaltabilir. Herhangi bir kimsenin
bundan böyle devletinin
n e y a p t ı ğ ı h a k k ı n d a e n d i ş e
du m a m a s ı gerekti
ğ i n i
ima etmek
ç ı l g ı n l ı k t ı r ;
birçok
i n s a n ı n
devletlerinin faaliyetlerine
yönelik c a n l ı bir ilgiyi tamamen bir kenara b ı r a k m a y a
r a z ı
o l a c a ğ ı n a da
i n a n m ı y o r u m .
Devletler i ş l e r i herkes için bir parça daha iyi
ya
da bir parça daha
kötü) k ı l a b i l i r l e r . S ı r a d a n i n s a n l a r ı n sorunlarla daha iyi b a ş a ç ı k a b i l m e
lerine a r d ı m etmek ile y u k a r ı k a t m a n l a r ı n dahada serpilmesine olanak
t a n ı m a k a r a s ı n d a bir tercih yapabilirler. Ancak devletlerin
y a p a b i l e c e ğ i
bundan ibarettir.
K u ş k u s u z
bu
i ş l e r
k ı s a vadede çok
ş e y
fark ettirebilir,
ancak daha uzun vadede hiç de önemli
d e ğ i l d i r l e r .
Bütün dünya siste
minin
y a ş a m a k t a
o l d u ğ u m u z büyük
d ö n ü ş ü m ü n ü
yönünü
d e ğ i ş t i r e c e k
düzeyde etkilemek istiyorsak, devlet temel bir faaliyet a r a c ı d e ğ i l d i r .
Bir araç olmaktan ziyade önemli bir engeldir.
Devlet
y a p ı l a r ı n ı n
( devrimci güçler o l d u k l a n n ı iddia eden) re
formcu güçler t a r a f ı n d a n kontrol edildiklerinde
ya
da belki özellikle o
zaman) dünya sisteminin d ö n ü ş ü m ü n ü önemli ölçüde engeller hale gel
dikleri (daima öyle
o l d u k l a r ı ? ) a n l a y ı ş ı
Üçüncü Dünya'daki, eski sos
yalist ülkelerdeki ve hatta OECD'ye üye refah devleti ülkelerindeki
muazzam devlet
a l e y h t a r l ı ğ ı n ı n
a r d ı n d a yatan ş e y d i r . Enkazda, yeni bir
s a l d ı r g a n B a t ı l ı )
muhafazakar uzmanlar
ve
siyasi figürler grubu tara
f ı n d a n pazarianan piyasa s l o g a n l a r ı , sözel a ç ı d a n
a n l ı k
bir geçerlilik
k a z a n m ı ş t ı r . Ancak slogan olarak piyasa yla
i r l e ş e n
devlet politikala
s o r u n l a r ı n üstesinden gelmeyi k o l a y l a ş t ı r m a k yerine z o r l a ş t ı r a c a ğ ı n
dan, piyasa-öncelikli yönetimlere k a r ş ı savrulmalar birçok ülkede
diden b a ş l a d ı . Ancak
bu
savrulmadevletin
ü n y a y ı
d ö n ü ş t ü ı m e kapasi
tesine dair yepyeni bir inanca d ö n ü ş ş e k l i n d e
d e ğ i l d i r . G e r ç e k l e ş m e k t e
o l d u ğ u
k a d a r ı y l a bu savrulma, sadece insanlara
s o r u n l a r ı n
üstesinden
gelmede y a r d ı m etmek için hiilii devleti k u l l a n m a m ı z g e r e k t i ğ i n e i l i ş
kin makul bir y a r g ı y ı y a n s ı t ı r .
D o l a y ı s ı y l a
bugün b a z ı insanlar için,
hem s o r u n l a r ı n üstesinden gelmede y a r d ı m almak için) devlete dön-
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
8/128
4
LIBERALIZMDEN SONRA
rnek, hem de ( d ü n y a y ı g i d e b i l e c e ğ i r > i
u m d u k l a r ı
d o ğ r u l t u d a yeniden i n ~
ş a a ç ı s ı n d a n )
devleti ve genel olarak
p o l i t i k a l a r ı n ı
y a r a r s ı z
ve hatta çok
kötü bularak ı n a m a k bir u t a r s ı z l ı k d e ğ i l d i r .
Öyleyse bu i n s a n l a r d ö n ü ş ü r n U n yönünü etkileyebilecek
ne
yapacak
lar, ne yapabilirler? Bu noktada bir
b a ş k a a l d a t ı c ı
slogan devreye girer:
Bu, sivil toplumu kurma, e n i ş l e t m e ve yeniden i n ş a ç a ğ n s ı d ı r . Bu da
e ş i t derecede beyhude bir
ç a b a d ı r .
Sivil toplum'' devletler varoldukça
ve temel olarak y u r t t a ş l a r ı n devlet
ç a t ı s ı
a l t ı n d a , devlet
t a r a f ı n d a n
ya
s a l l a ş t ı r ı l a n
faaliyetlerde bulunmak ve devlete
k a r ş ı
d a l a y l ı
(yani parti
d ı ş ı )
politikalara
g i r i ş r n e k
üzere örgütlenmesi
a n l a m ı n a
gelen sivil
toplum denen bir ş e y i ayakta tutacak güçte oldukça varolabilir. Sivil
toplumun
g e l i ş i m i ,
iç
düzenin ve dünya-sistemi düzeninin
d a y a n a k l a r ı
olan liberal devletlerin
k u r u l m a s ı n d a
temel bir
a r a ç t ı .
Sivil toplum, o
güne
e ğ i n
liberal bir devletin
k u r u l m a d ı ğ ı
yerlerde liberal devlet
a p ı
l a r ı n ı
o l u ş t u n n a k
için bir toparlanma simgesi olarak da
k u l l a n ı l d ı .
An
cak en önemlisi, tarihsel olarak sivil toplum, tehlikeli
s ı n ı f l a r ı u y s a l l a ~
t ı r m a t a r z ı o l m s ı n ı n y a n ı s ı r a
devletin potansiyel
y ı k ı c ı ş i d d e t i n i k ı s ı t -
lama
a r z ı y d ı .
Sivil toplumun
i n ş a s ı ,
on dokuzuncu
y ü z y ı l d a
Avrupa ve Kuzey
Amerika'daki devletlerin faaliyetiydi. Yirminci
y ü z y ı l ı n
ilk a l t m ı ş
a l t m ı ş
b e ş y ı l ı n d a d e v l e t
kunna dünya sisteminin gündeminde a l d ı k ç a ,
daha fazla devlette sivil
t o p l u m l a r ı n i n ~ a s ı n d a n
söz edilebilirdi. Ancak
devletlerin
z a y ı f l a m a s ı y l a ,
sivil toplum da zorunlu olarak
p a r ç a l a n ı y o r .
Zaten
ç a ğ d a ş
liberallerin üzüldükleri ve
r n u h a f a z a k i i r l a r ı n
gizlice se
vindikleri tam da bu
p a r ç a l a n m a d ı r .
Grupçuluk her biri bir kimlik çevresinde
d a y a n ı ş m a
kuran ve
kendilerine benzeyen i ğ e r
g r u p l a r ı n
y a n ı n d a ve
k a r ş ı s ı n d a
hayatta kal
ma mücadelesi veren
s a v u n m a c ı g r u p l a r ı n
i n ş a s ı - ç a ğ ı n d a
y a ş ı y o r u z .
Bu
r u p l a r ı n
siyasi sorunu, insanlara
o r u n l a r ı n
üstesinden gelmelerine
y a r d ı m c ı
olacak yeni bir araç
l m m k t ı r
(bu durum siyasi
a ç ı d a n m u ğ -
l a k t ı r
çünkü yeni birer araç
o l m a l a r ı
durumunda devletlerin
ç ö k ü ş ü y l e
ortaya
ç ı k a n b o ş l u k l a r ı
daldurarak düzeni
k o r u m u ş
o l a c a k l a r d ı r ;
dönü
ş ü m e a r a c ı l ı k
etmelerinin tek yolu devletin bu
i ş l e v i n i
üstlenmemeleri
dir).
E ş i t l i k
mücadelesinin bir
p a r ç a s ı
olarak grup haklan için
s a v a ş
mak, (her halük§rda
ç o ğ u
grup için akla y a k ı n görünmeyen bir hedef
haline
g e l m i ş
olan)
a r a y ı
kapatmak ve ön
s ı r a l a r a
geçmek
a d ı n a
grup
h a k l a r ı
için
s a v a ş m a k t a n
tamamen f a r k l ı d ı r .
Dünyada bugün
y a ş a n m a k t a o l a n g e ç i ş
döneminde, hem yerel dü
zeyde hem de dünya düzevinde
c a l ı s m a k
etkilidir: ancak a r t ı k ulusal
LiBERALIZMDEN SONRA MJ?
5
devlet düzeyinde
ç a l ı ş m a k s ı n ı r l ı
bir yarara sahiptir. Çok
k ı s a
vadeli ya
da uzun vadeli hedefler izlemek
a r a r l ı d ı r ,
ama orta vade süregiden, iyi
i ş l e y e n
bir tarihsel sistemi
v a r s a y d ı ğ ı n d a n ,
etkisiz hale g e l m i ş t i r . Önü
müzdeki dönemin bu denli
k a r ı ş ı k
görünmesinin nedeni, zorunlu olarak
buna özgü ve tesadüfi taktikleresahip olan bu tür bir stratejinin yerine
getirilmesinin basit
o l m a m a s ı d ı r .
Ancak bugün liberal
d e ğ e r l e r i n a r t ı k
egemen
o l m d ı ğ ı
ve varolan tarihsel sistemin
( m e ş r u i y e t i
bir yana) ken
di kabul
d i l e b i l i r l i ğ i
için gerekli olan asgari
k i ş i s e l
ve maddi
g ü v e n l i ğ i
s a ğ l a y a m a d ı ğ ı
bir dünyada
y a ş a d ı ğ ı m ı z ı
kabul edersek,
a ç ı k ç a
makul
bir umut
ve
güvenle, fakat elbette herhangi bir güvence
l m a k s ı z ı n
iler
leyebiliriz.
Küstahça bir biçimde kendinden emin olan liberal
i d e o l o g l a r ı n
vak
ti geçti. Muhafazakiirlar, 150 y ı l l ı k bir kendini küçümsemeden sonra,
d i n d a r l ı k
ve
mistisizmle
m a s k e l e n m i ş p e r v a s ı z
bir
ç ı k a r c ı l ı ğ ı
ideolojik
bir ikame
a r a c ı
olarak ortaya koymak üzere tekrar ortaya
ç ı k t ı l a r .
Mu
hafazakiirlar egemen
o l d u k l a r ı
dönemlerde kendini
b e ğ e n m i ş
hedef
gösterildiklerinde ya da sadece ciddi biçimde tehdit edildiklerinde ise
kinci ve öfkeli olma
ğ i l i m i n d e d i r l e r .
Mevcut dünya düzeninin
d ı ş ı n d a
b ı r a k ı l a n l a r ı n
tümüne d ü ş e n tüm cephelerde birden ilerlemektir. Bun
dan böyle devlet i k t i d a r ı n ı odak almak gibi basit bir hedefleri yok. Yap
m a l a r ı gereken çok daha k a r m a ş ı k bir
e y :
A y n ı anda hem yerel, hem
de küresel düzeylerde hareket etmek suretiyle yeni bir tarihsel sistemin
y a r a t ı l m a s ı n ı s a ğ l a m a k .
Bunu
e r ç e k l e ş t i r m e k
zor ama
m k i i n s ı z d e ğ i l .
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
9/128
irinci
ölüm
1990 LAR
V SONRASI
DiR YENiDEN
i N Ş
MÜMKÜN MÜ?
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
10/128
SOGUK
S A V A Ş VE
ÜÇÜNCÜ DÜNYA
ESKi
GÜZEL GÜNLER
Mi
G Ç M I Ş özlem d u y a c a ğ ı m ı z günler çok mu y a k ı n ?
K o r k a r ı m
bu k a ç ı -
n ı l m a z . Dünya sisteminde ABD h e g e m o n y a s ı döneminden ( 1945-1990)
ç ı k t ı k
ve
h e g e m o n y a s o n r a s ı birdöneme girdik. Eski Üçüncü
D ü n y a n ı n
o dönemdeki konumu zor idiyse de k a n ı m c a bugün çok daha zor
o ş u l -
larla k a r ş ı k a r ş ı y a b u l u n m a k t a d ı r . Geride b ı r a k t ı ğ ı m ı z dönem umutla
rm k u ş k u s u z
ç o ğ u
kez s hte umutlann m yine de
u m u t l a r ı n
ç a ğ ı y d ı .
Hemen önümüzdeki dönem ise
s o r u n l a r ı n
ve güvenden çok umutsuz
luklan
d o ğ a n
mücadelelerin
ç a ğ ı o l a c a k t ı r .
Bu
k o ş u l l a r
a l t ı n d a uygun
d ü ş m e y e b i l e c e k
olan eski bir a t ı simgesini kullanacak olursak: bu, so
nucun daima belirsiz l d u ğ u bir araf
a ğ ı o l a c a k t ı r .
G ö r ü ş l e r i m i
iki k ı s ı m halinde ö z e t l e y e c e ğ i m :
İ l k
olarak geride
r a k t ı ğ ı m ı z
döneme
i l i ş k i n k ı s a
bir taslak; ikinci olarak, önümüzdeki ta-
rihsel alternatifiere
i l i ş k i n
bir argümanla birlikte,
ö n g ö r e b i l e c e ğ i m i z i
d ü ş ü n d ü ğ ü m ş e y i n bir projeksiyonu.
I
1945-I 990 döneminin temel özelliklerini, dört noktada t o p l a y a b i l e c e ğ i -
mize
i n a n ı y o r u m
1.
ABD, tek kutuplu bir dünya sistemindeki hegemonik güçtü. 1945
ten itibaren ekonomik verimlilikte a ~ l a d ı ğ ı ezici ü s t ü n l ü ğ e ve B a t ı Av
rupa ve Japonya ile k u r d u ğ u ittifak sistemine dayanan gücü, 1967-73
ci a r l a r ı n d a d o r u ğ u n a
u l a ş t ı .
2.
ABD ile SSCB, SSCB nin ABD nin bir alt-emperyalist j a n ı ola
rak hareket t t i ğ i üst düzeyde a p ı l a ş m ı ş , özenle dizginlenen, biçimsel
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
11/128
20
LIBERALIZMDEN SONRA
(ancak hakiki olmayan) i r ç a t ı ş m a y a g i r m i ş l e r d i .
3
Üçfincü Dünya, Kuzey ülkelerinin ö n g ö r d ü ğ ü n d e n ve
d i l e d i ğ i n
den daha erken b ir dönemde, daha eksiksiz haklar talep ederek, kendisi
ni ABD, SSCB ve B a t ı
A v r u p a ' n ı n
zoraki dikkatine mazhar k ı l d ı . Hem
siyasi gücü, hem de son kertedeki
z a y ı f l ı ğ ı ,
kendi kaderini tayin ve ulu
sal k a l k ı n m a a m a ç l a r ı n a olan i n a n c ı ve bunlara i l i ş k i n i y i m s e r l i ğ i n d e n
geliyordu.
4. 1970'\er ve 1980'1er küresel bir ekonomik durgunluk , ABD'nin
y a k l a ş a n
d ü ş ü ş e
d i r e n i ş i ve Üçüncü
D ü n y a ' n ı n
kendi stratejisinden ötü
rü hayal
k ı r ı k l ı ğ ı n a
u ğ r a m a d ö n e m i y d i
Ş i m d i
bu dört ifadeyi a ç a l ı m .
ABD'nin 1 9 4 5 ' ı e -üretim ve verimlilik a ç ı s ı n d a n - sahip o l d u ğ u
ezici ekonomik avantaj, b i r l e ş i k üç etkenin sonucuydu: ABD'nin ulusal
enerjisinin 1865'ten beri kesintisiz biçimde hem üretim hem de teknolo
jik ilerleme konusundaki kapasitesini a r n ı n n a d o ğ r u l t u s u n d a y o ğ u n l a ş
m a s ı ; ABD'nin,
en
z ı n d a n
I94l'e kadar a ğ ı r askeri h a r c a m a l a r ı n ı n bu
l u n m a m a s ı , 1941 'den 1945'e kadar etkili bir s a v a ş s e f e r b e r l i ğ i gerçek
l e ş t i r m e s i ve a l t y a p ı s ı n ı n s a v a ş ı n y ı k ı m ı n a maruz k a l m a m a s ı ; bütün
Avrasya'da 1939'dan t945'e kadar muazzam bir l ı y a p ı tahribi ve insan
k a y b ı .
ABD
bu a v a n t a j ı oldukça ı z l ı bir biçimde k u r u m s a l l a ş t ı r a b i l d i ; di
ğ e r bir e y i ş l e , y a k l a ş ı k yinni b e ş y ı l boyunca dünya siyaset ve ekono
mi a r e n a l a r ı n d a tüm önemli
k a r a r l a r ı
fiilen kontrol e ı m e s i n i ya da yön
lendirmesini mümkün
k ı l a n
bir hegemonya yaratabildi. H e g e m o n y a s ı
ideolojik, hatta
y n ı
zamanda kültüreldi.
Bu
e g e m o n y a n ı n
üzerine t u r l u l d u ğ u iki ana sütundan biri, dünya
n ı n önemli. h a l i h a z ı r d a s a n a y i l e ş m i ş ülkeleriyle kurulan ittifaklar siste
mi, d i ğ e r i ise içte ulusal olarak
b ü t ü n l e ş t i r i c i
bir etkiye sahip olan refah
devletiydi.
İ k i
durumda da düzenleme ekonomik, ideolojik
ve
nominal
olarak siyasiydi.
B a t ı Avrupa ve J a p o n y a ' n ı n ekonomik alandaki ödülü ekonomik ye
niden
i n ş a y d ı ;
buna ABD'de orta katmanlar ve v a s ı f l ı ç a l ı ş a n
s ı n ı f l a r ı n
gerçek gelirlerindeki önemli bir r t ı ş
e ş l i k
ediyordu. Bu, hem siyasi tat
mini hem de ABD'nin üretici ş i r k e t l e r i için önemli bir
a z a r ı
garanti et
mekteydi.
İ d e o l o j i k paket siyasi liberalizmin iki y ü z y ı l l ı k vaadlerinin ilk kez
~
olarak yerine getirilmesi taahhüdünden ibaretti: genel
oy ve i ş l e y e n
bir parlamenter sistem. Komünist ''totalitarizm''le mücadele çerçevesin
de g e r ç e k l e ş t i r i l e n bu a t ı l ı m , Komünistlerin siyasi haklardan fiilen
So UK A V A Ş VE ÜÇÜNCÜ OÜNY
21
mahrum ı r a k ı l ı n a l a r ı a n l a m ı n a geliyordu.
Nominal siyasi vaat, ülkeler olarak a t ı Avrupa ve
J a p o n y a ' n ı n ,
kat
ı n a n l a r olarak ise ç a l ı ş a n
s ı n ı f l a r ı n ,
kolektif karar alma sürecine k a t ı l ı -
m ı y d ı . Gerçekte a k l a ş ı k y i r m i b e ş
y ı l
boyunca
dünyasistemindeönem
li siyasi k a r a r l a r ı n tümü ABD'deki küçük bireiii a r a f ı n d a n üretildi. Bu,
ABD önderliOi olarak a d l a n d ı r ı l d ı . B a t ı Avrupa ve Japonya ise güdülen
devletlerdi. i;çi ı n ı f ı hareketleri de genellikle güdülen hareketlerdi.
2 Benzer biçimde
ABD
ile SSCB i l i ş k i s i n i n de yüzeydeki görüntü
sü
a ş k a , a l t ı n d a
yatan gerçeklik b a ş k a y d ı . Yüzeyde, AB e S ~ B . sa
dece
9 4 5 ' ı e n
beri deEil, 1917'den beri bir o ğ u k s a v a ş a k ı l ı l l e n m ı ş ı d e -
olojik
d ü ş m a n l a r d ı .
Bunlar toplumun
i y i l i ğ i
k o n u s ~ n ~ a ,
tarihsel
g e ~ -
ç e k l i ğ i n oldukça
a r k l ı
yorum annadayanan
a \ t e r n a t ı f v ı z y o n l a n
t e m s ı l
etmekteydi l er. İ k i ülkenin y a p ı l a r ı oldukça uyumsuz ve
b a z ı
y ö ~ l e ~ ~ ~
kökten f a r k l ı y d ı . D a h a s ı , her ikisi de bu ideolojik
i h t i l a f ı n d e r ı n l i g ı n ı
oldukça yiiksek sesle telaffuz etmekte ve tüm u l u s l a r ı ve g r u p l a r ı bir ta
r a f ı
ya da
i ğ e r i n i
seçmeye
ç a ğ ı r m a k t a y d ı l a r .
John Foster u l l e s ' ı n ün
lü
b e y a n ı n ı
h a t ı r l a y ı n : T a r a f s ı z l ı k gayri ahlakidir."
E ş d e ğ e r
beyanlar
Sovyet liderleri
t a r a f ı n d a n da
a p ı l m ı ş t ı .
Oysagerçek durum tamamen
f a r k l ı y d ı .
Avrupa'da k i n c i Dünya Sa
v ş ı ' n ı n sonund:. a ş a ğ ı y u k a r ı Sovyet ve
ABD
b i r l i k l e r i ~ in
k a r ş ı l a ş m ~ ş
o l d u k l a r ı
yerler boyunca bir hat
i z i l m i ş t i .
Bu h a t t ı n dogusu
S o v y e ~
yasi h.ikimiyetine a y r ı l m ı ş bir bölgeydi.
ABD
ve SSCB a r a s ı n d a k i bu
düzenleme iyi bilinmektedir ve gayet basittir. SSCB, D o ğ u Avrupa böl
gesi içinde d i l e d i ğ i n i yapabilirdi (yani uydu_ r e j i m l _ e ~ y ~ ~ a t a b i l i r d i ) .
düzenlemenin iki ç a l ı ş m a k o ş u l u v a r d ı . llki, her
ı k ı
bölge Avrupada
t l e v l e t l e r a r a s ı
mutlak
b a r ı ş ı
gözetecek ve öbür bölgedeki yönetimleri
t c ğ i ş t i r m e y e ya
da
devirmeye yönelik herhangi bir i r i ş i m d e n k a ç ı n a ~
ç a k t ı . İ k i n c i s i , SSCB ekonomik yeniden i n ş a s ı n d a ABD'den y a r d ı m
um mayacak ve a l m a y a c a k t ı .
ABD
hükümeti ( g e n i ş fakat s ı n ı r s ı z olma
yan) mali k a y n a k l a r ı n ı B a t ı Avrupa ve Japonya üzerinde y o ğ u n l a ş t ~ ~ ı r
ken, SSCB'nin de D o ğ u Avrupa'dan a l a b i l e c e ğ i k a d a r ı n ı a l m a s ı mum
kün o l a c a k t ı .
Bu düzenleme b i l d i ğ i m i z gibi o l a ğ a n ü s t ü iyi i ş l e d i . Avrupa'da a r ı ş
ı n u t l a k t ı . (SSCB'nin Komünistleri z a y ı f t a t t ı ğ ı
ve yüz
üstü
b ı r a k t ı ğ ı
Yu
nanistan hariç) B a t ı Avrupa'da asla bir Komünist ayaklanma tehdidi ol
m a d ı . ABD, D o ğ u Avrupa devletlerinin Sovyet kontrolünü g e v ş e t m e
ya
da sona
erdirmeye yönelik muhtelif
ç a b a l a r ı n a
(1953, 1956,
968,
980-81 ) asla destek vermedi. Marshall l a n ı
B a t ı
Avrupa'yla
ı n ı r l t
tu
l u l ı n u ş ve SSCB Comecon a d l ı bir o z a ö r m ü ş t ü .
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
12/128
22
L l B E R A L İ Z M D E N SONRA
SSCB, ABD'nin bir alt-emperyalist gücü olarak
d e ğ e r l e n d i r i l e b i l i r ,
çünkü SSCB bölgesinde düzen ve
i s t i k r a r ı
garanti etmeye çabalarken,
a s l ı n d a
ABD'nin dünya
ç a p ı n d a k i h e g e m o n y a s ı n ı
sürdürme becerisini
g e l i ş t i r e n k o ş u l l a r d a ç a l ı ş m ı ş t ı r . Son kertede pek de a n l a m l ı olmayan
ideolojik mücadelenin
s e r t l i ğ i ,
ABD için
k u ş k u s u z
SSCB'nin
n d e r l i ğ i
için de
o l d u ğ u
gibi)
büyük
bir siyasi k a z a n ı
ı n d ı .
SSCB'nin ABD için,
Üçüncü Dünya'da bir ideolojik kalkan olarak hizmet
e t t i ğ i n i
ileride gö-
r e c e ğ i z .
3
Üçüncü Dünya'ya, ne 1945'te
ne
de o zamandan beri, ABD tara
f ı n d a n
SSCB ile tertip içinde
k u r u l m u ş
olan·ctunya düzenini
b e ğ e n i p
b e ğ e n m e d i ğ i
ya da
n a y i a y ı p
o n a y l a m a d ı ğ ı
hiç
s o r u l m a d ı . Ş
u r a s ı
kesin
ki, Üçüncü Dünya'ya bu dünya düzeninde b a l ı ş e d i l e n yer, pek arzu edi
lir bir yer e ğ i l d i . 1945'te, Üçüncü Dünya'Ya siyasi arenada çok az, eko
nomik arenada ise daha da az
ş e y
s u n u l m u ş t u . Y ı l l a r geçtikçe sunulan
lar bir miktar y i l e ş t i , fakat bu daima istemeye istemeye ve sadece Üçün
cü
D ü n y a ' n ı n m i l h a n l ı ğ ı
ve zapt
l u n a m a z l ı
yüzünden
y a p ı l d ı .
1945'te hiç kimse Üçüncü
D ü n y a ' y ı
dünya sahnesinde ciddiye
l ı n a
cak bir siyasi aktör olarak
görmüyorrlu ne
ABD, ne SSCB ne de
B a t ı
A v r u p a ' n ı n eski sömürgeci güçleri. Herhangi b i r ş i k a y e t ş a ş k ı n l ı k l a kar
ş ı l a n ı y a r
ve
ş i k i i y e t ç i l e r e , K o m ş u d a p i ş e r
size de
d ü ş e r
hipotezinin
dünya düzeyindeki bir versiyonuna
a y a n ı l a r a k
s a b ı r ö ğ ü t l e n i y o r d u .
K u ş k u s u z ABD'nin Üçüncü Dünya'ya yönelik bir
p r o g r a m ı
v a r d ı .
Bu 1917'de Woodrow Wilson t a r a f ı n d a n ilan
d i l m i ş t i
ve
u l u s l a r ı n
ken
di
kaderini tayini diye
a d l a n d ı r ı l ı y o r d u .
Sonuçta, zamanla her bir halk,
her bir y u r t t a ş ı n oy kullanmaya
i l i ş k i n
bireysel siyasi h a k l a r ı n ı elde et
mesine benzer biçimde,
e g e m e n l i ğ e
i l i ş k i n
kolektif siyasi
h a k l a r ı n ı
ka
z a n a c a k t ı .
Böylece bu siyasi haklar, l945'ten sonra ulusal
k a l k ı n m a
a d ı n ı
alan kendi kendini
g e l i ş t i n n e
konusunda olanak
a r a t a c a k t ı .
Bir ideoloji olarak Leninizm'in Wilsonculuk'un z ı t t ı o l d u ğ u v a r s a y ı
l ı r d ı .
Oysa Leninizm birçok
a ç ı d a n
Wilsonculuk'un
k ı l ı k
d e ğ i ş t i r m i ş
haliydi. Üçüncü Dünya'ya yönelik Wilson p r o g r a m ı , Lenin t a r a f ı n d a n
Marksist jargona
u y a r l a n m ı ş ;
anti-emperyalizm ve sosyalizmin
i n ş a s ı
olarak ortaya
ı k m ı ş t ı r .
Dünya sisteminin çevre bölgelerinde siyasi sü
reçleri kimin kontrol
e d e c e ğ i
konusunda gerçek farklar
v a r d ı ,
fakat ger
çek program Wilsoncu programla z d e ş bir biçim
a ş ı y o r d u :
ilkin ege
m e n l i ğ i
kuracak siyasi bir d e ğ i ş i m ( sömürgelerde ilk kez , h a l i h a z ı r d a
b a ğ ı m s ı z olan Üçüncü Dünya devletlerinde ise gerçek anlamda ilk kez);
daha sonra, etkin bir devlet bürokrasisinin
k u r u l m a s ı n ı ,
üretim süreçle
rinin
g e l i ş t i r i l m e s i n i ( " s a n a y i l e ş m e " )
ve (özellikle
e ğ i t i m
ve
s a ğ l ı k t a )
SOÖUK
S A V A Ş VE
ÜÇÜN Ü DÜNY
23
bir toplumsal a l t y a p ı n ı n
o l u ş t u r u l m a s ı n ı
içeren ekonomik d e ğ i ş i m .
Hem
W i l s o n c u l a r ' ı n ,
hem de Leninistler'in vaat
e t t i ğ i
sonuç,
" a r a y ı
ka
patmak , zengin ve yoksul ülkeler
a r a s ı n d a k i
uçurumu ortadan
k a l d ı r -
m a k t ı . ,
Üçüncü Dünya ülkeleri bu Wilsoncu-Leninist paketi benimsediler.
Fakat h a k l ı olarak
a b ı r s ı z d ı l a r .
Paket iki
a d ı m d a n
o l u ş t u ğ u n d a n , gayet
m a n t ı k l ı
bir biçimde önce ilk a d ı m ı
a t t ı l a r .
Bu
a d ı m ,
sömürgelerde sö
m tirgeeilik k a r ş ı t ı mücadele ve bir zamanlar h a k l ı olarak y a r ı - s ö m ü r g e
diye
d l a n d ı n l a n
yerlerde ise benzer siyasi devrimler yoluydu. 1945'ten
sonra Üçüncü Dünya bu seyri her yerde h ı z l a n d ı r d ı . Çinli Komünistler
Ş a n g h a y ' a
girdiler. Çinhindi ve Endonezya
h a l k l a r ı
geri dönen sömür
geci efendilerini kabul etmediler. Hint
y a n m a d a s ı
derhal
b a ğ ı m s ı z l ı k
istedi. M ı s ı r l ı l a r
m o n a r ş i y i
devirdiler ve S ü v e y ş K a n a l ı ' n ı m i l l i l e ş t i r d i
ler. Cezayirliler F r a n s a ' n ı n p a r ç a s ı o l d u k l a r ı fikrini benimserneyi red
dettiler. 1950'\erde Afrika'da bir b a ğ ı m s ı z l ı k
" d a l g a s ı " b a ş l a d ı .
Latin
Amerika'da, Küba'da I958'de 26 Temmuz Hareketi'nin zaferiyle iyice
y a k l a ş a n
siyasi devrim ilerliyordu. Ve tabii
ki
1955'te Bandung Konfe
r a n s ı g e r ç e k l e ş t i .
Bütün bu siyasi
g e l i ş i r n d e
dikkat edilecek temel unsur, bunun
b a ş
l a n g ı ç t a n
beri kökeni itibariyle tamamen yerli ve Kuzey' e
k a r ş ı o l m a s ı
d ı r . Sömtirgeci güçler bu seyirdeki
h ı z l a n m a y a
ş i d d e t l e k a r ş ı y d ı l a r ve
bunu durdurmak ya da
y a v a ş l a t m a k
için ellerinden geleni y a p t ı l a r . El
bette taktikleri itibariyle
f a r k l ı l ı k
göstennekteydiler; İ n g i l i z l e r d i ğ e r l e
rinden kayda d e ğ e r biçimde daha esnekti; en fazla ş i d d e t e b a ş v u r a n l a r
ise Portekizliler'di. ABD teorideki Wilsoncu sömtirgecilik k a r ş ı t l ı ğ ı n a
r a ğ m e n
A v r u p a ' n ı n
bu
y a v a ş l a t m a
ç a b a s ı n ı
elinden
g e l d i ğ i n c e
destekle
me
e ğ i l i m i n d e y d i ,
fakat sonunda sömürgeleri
ı l ı m l ı
lideriere ı l ı m l ı
bir biçimde devretme
ç a ğ r ı s ı n d a
bulundu. SSCB'nin e ğ i l i m i de
çok
f a r k l ı d e ğ i l d i .
Leninizm'in Wi\sonculuk'tan daha gayretli ve mücadele
ci bir sömürgecilik k a r ş ı t l ı ğ ı n ı temsil e t t i ğ i farz edilmekteydi. Ve elbet
te SSCB birçok anti-emperyalist harekete maddi ve siyasi destek ver
m i ş t i . Fakat hayati önemdeki pek çok harekette, o
da
seyri engellemek
ya da kontrol a l t ı n d a tutmak i s t e m i ş t i r . Yunanistan'daki rolü ve Mao
Zeduno'a tavsiyeleri
m e ş h u r d u r .
Dünya
a p ı n d a
yerel mücadeleleri ya
k ı n d a n ' i z l e y e n
herkes, Sovyet
e s t e ğ i n i n
hiçbir zaman b a ş ı ç e k m e d i ğ i
ni
ve
ç o ğ u
kez ancak güçlükle
a l ı n a b i l d i ğ i n i
bilir; Sovyetler
B i r l i ğ i s ı k
s ı k , v e r d i ğ i d e s t e ğ i
a r t t ı n n a y ı
tümden
e d d e t m i ş t i L
Tabii yine de, bizim de b i l d i ğ i m i z gibi, temel siyasi s a v a ş Uçüncü
Dünya a r a f ı n d a n k a z a n ı l d ı . 1 9 6 0 ' l a r ı n s o n l a r ı n d a , sömürgelerin t a s f ı -
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
13/128
4
LIBERALfzMDEN SONRA
yesi (ya da bunun h a l i h a z ı r d a
b a ğ ı m s ı z
olan devletlerdeki ş d e ğ e r i ) he
men her yerde
g e r ç e k l e ş m i ş t i . S ı r a
ikinci
a d ı m d a .
ulusal
k a l k ı n m a d a y
d ı . Oysa s l ı n d a tam ikinci
a d ı m ı n
a t ı l a c a ğ ı an g e l d i ğ i n d e , dünya siste
mi bir Kondratiyef B safbasma g i r m i ş t i . Ç o ğ u yerde ikinci a d ı m asla
b a ş a r ı l a m a y a c a k t ı .
4. 1970 te ABD gücünün zirvesine ve
s ı n ı r l a r ı n a
u l a ş m ı ş t ı . Erimek
te olan a l t ı n rezervleri onu, sabit l ı ı n - d o l a r paritesini terk etmeye zorla
d ı . Tam KondratiyefB s a f h a s ı n a g i r i l d i ğ i
s ı r a d a
B a t ı Avrupa ve Japon
y a ' n ı n ekonomik büyümesi a r t ı k ABD nin verimlilik düzeylerini yaka
l a m ı ş
ve
geride b ı r a k m a y a b a ş l a m ı ş t ı . Daha
d o ğ r u s u d ü ş ü ş ü n
temel
k a y n a ğ ı
bizzat küresel üretim
g e n i ş l e m e s i y d i .
Vietnam, ABD nin, ta
leplerde bulunan grubu onay a m a d ı ğ ı n d a bile kendi Wilsoncu i r i k a d ı n a
b a ğ l ı kalmak zorunda o l d u ğ u n u göstermekle
k a l m a d ı ,
a y n ı zamanda
bunu
y a p m a m a n ı n
bedelinin ABD hükümetinin içteki
m e ş r u i y e t i n i n
z a y ı f l a m a s ı o l d u ğ u n u da gösterdi. Ve 1968 dünya devrimi, ABD nin
o l u ş t u r d u ğ u
bütün ideolojik konsensusu, son kozu olan Sovyet
k a l k a n ı
da dahil olmak üzere, z a y ı f l a t t ı .
O zamandan bu yana geçen iki o n y ı l , ABD nin b o h ç a y ı yarnama ça
b a s ı n d a n ibarettir. Her a m a y ı r t ı l m a y ı y a v a ş l a r m a d a etkili o l m u ş t u ,
fa-
kat sonuçta çerçevenin bütünü y ı r t ı k p ı r t ı k bir görünüm arz edecekti.
Nixon Çin e gitti; Çiniileri dünya düzeni düzenlemesine geri k a z a n d ı
ran b a ş a r ı l ı bir hareketti bu. Vietnam da yenilgiyi kabullenerek ABD
k a y ı p l a r ı n ı önledi. Ve bir
i ğ e r
b a ş a r ı l ı hareketle ABD, OPEC petrol fi
y a t l a r ı n d a k i
a r t ı ş ı
t e ş v i k (hatta belki de tertip) etti. Üçüncü Dünya dire
n i ş i n i n
k a n ı t ı
olarak sergilenen OPEC
g i r i ş i m i ,
e r i ş i l e b i l i r
dünya
a r t ı
d e ğ e r i n i n
ç o ğ u n u
ve
k u ş k u s u z Üçüncü D ü n y a ' n ı n sahip l d u ğ u tüm r t ı
d e ğ e r i , ( k u ş k u s u z
kendi
p a y l a r ı n ı
alan) petrol üreticisi devletler kana
l ı y l a B a t ı (büyük ölçüde ABD)
b a n k a l a r ı n a
a k ı l m a y a hizmet etti. Daha
sonra bu para d o s d o ğ r u Üçüncü Dünya ya (ve Sovyet bloku devletleri
ne),
bu
devletlerin bütçelerini bir süre için dengelemelerini
ve B a t ı
ürünlerini ithal etmeyi sürdünnelerini s a ğ l a y a n devlet
o r ç l a r ı
biçimin
de geri gönderildi. Bunun f a t u r a s ı 1980 lerde ı k a c a k t ı .
ABD 1970 \er boyunca herkesi sakin tutmaya a l ı ş t ı . B a t ı Avrupah
Iara
ve
Japonlara
üç
b a ş l ı l ı k -yani dünya p o l i t i k a l a r ı n ı n üretiminde on
lara daha fazla
d a n ı ş ı l m a s ı n a i l i ş k i n
bir vaat önerisinde bulundu. Sov
yetler i r l i ğ i n e y u m u ş a m a yani 1968 in
ş o k
d a l g a s ı n ı n
a r d ı n d a n
Brej
nev bürokrasisine ilaç gibi gelen, ideolojik y o ğ u n l u ğ u n a z a l t ı l m a s ı
önerisinde bulundu. ABD kamuoyuna da,
s o ğ u k sav
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
14/128
26
LIBERALIZMDEN SONR
sinde sadece herhangi bir
y a r ı - ç e v r e
devlet muamelesi görme riskiyle
k a r ş ı l a ş a c a k t ı .
Gorbaçov, R u s y a ' n ı n / S S C B ' n i n bir dünya gücü (hiç de
ğ i l s e
güçlü bir
y a r ı - ç e v r e
devlet) olarak ka1ma
o l a n a ğ ı n ı üç
yönlü bir
programla korumaya
a l ı ş t ı : S o ğ u k s a v a ş ı n
tek
y a n l ı
tasfiyesi (çok ba
ş a r ı l ı ) ;
SSCB'yi
a r t ı k
yersiz ve külfetli olan
D o ğ u
Avrupa'daki impara
torluk benzeri
y a p ı n ı n
yükünden kurtarma (çok b a ş a n l ı ) ; ve Sovyet
devletini,
h e g e m o n y a - s o n r a s ı
dönemde etkin biçimde
i ş l e v
görebilecek
ş e k i l d e yeniden y a p ı l a n d ı r m a
( b a ş a r ı s ı z ) .
ABD ilk etapta bu manevradan
ş a ş k ı n a
döndü ve daha sonra, kendi
dünya düzeninin b i l i ~ 9 l i olarak parçalara
y r ı l m a s ı n ı
z a f e r ç ı ğ l ı k l a r ı y l a
örtmeye karar verdi. Uçüncü Dünya
ı p a y ı
bir kez daha, bu kez Saddam
Hüseyin'in
ş a h s ı n d a ç e k m e m i ş o l s a y d ı ,
bu reklam esintisi ABD'yi
b e ş
y ı l daha
t a ş ı y a b i l i r d i .
Saddam Hüseyin ABD'ni
n
özellikle Sovyet blo
kuna
b a ğ l ı
Komünist rejimierin
ç ö k ü ş ü n d e
ve s r a i l e
s o ğ u k
s a v a ş ı n tas
fiyesinin bir
p a r ç a s ı
olan (Çinhindi, Güney Afrika. Orta Amerika ve
Orta
D o ğ u ' d a k i )
bölgesel çözümler sürecini dayatma kabiliyeti olma
m a s ı n d a a ç ı ğ a
ç ı k a n z a y ı f l ı ğ ı n ı
gördü. Saddam Hüseyin cüretkfir dav
ranma
z a m a n ı n ı n
g e l d i ğ i n e
karar verdi. Kuveyt'i
i ş g a l
etti, büyük ihti
malle daha da güneye İ n ı n e y e
h a z ı r l a n ı y o r d u .
K a n ı m c a
h e s a b ı n d a dört
d e ğ i ş k e n
etkili
o l m u ş t u .
Biri dünya borç
kriziydi; Saddam Hüseyin Üçüncü Dünya ç ı s ı n d a n borç krizinde ciddi
bir rahatlama
o l a m a y a c a ğ ı n ı
bilmekteydi. Elinde en
a z ı n d a n
bir çözüm
v a r ~ ı Kuveyt'te toplanan ranta
el
koymak.
İ k i n c i d e ğ i ş k e n İ s r a i l i n
FKO ile
b a r ı ş g ö r ü ş m e l e r i n e
son vennesiydi.
G ö r ü ş m e l e r
sürüyor ol
s a y d ı ,
bir
i ş g a l ,
h§lfi
Arap
h a l k ı n ı n
d u y a r l ı l ı ğ ı n ı n
o d a ğ ı n d a k i
mesele
olan Filistin
d a v a s ı n a
zarar verecekti.
E ğ e r g ö r ü ş m e l e r
kesilirse, Hüse
yin Filistinliler'in son umudu olarak görünecek ve Arap
a l k ı n ı n
duyar
l ı l ı ğ ı n d a n
y a r a r l a n a c a k t ı ,
ki
bunu da
b a ş a r m ı ş
görünüyor. Fakat bu iki
d e ğ i ş k e n d i ğ e r l e r i n e
oranla önemsizdir.
Komünizmler'in
ç ö k ü ş ü çok
daha önemli bir
d e ğ i ş k e n d i .
Üçüncü
Dünya perspektifinden b a k ı l d ı ğ ı n d a bu durumun iki a n l a m ı v a r d ı . ll
kin, Saddam Hüseyin SSCB'nin kendisini d e s t e k l e m e y e c e ğ i n i biliyor
du, ki bu onu, nükleer
k ı z ı ş m a y a
yol açacak tüm
u y u ş m a z l ı k l a r d a
dev
reye giren ABD-Sovyetler
a n l a ş m a s ı n ı n
otomatik
k ı s ı t l a m a l a r ı n d a n
k u r t a r m a k t a y d ı .
İ k i n c i olarak, Komünizmler'in ç ö k ü ş ü ulusal k a l k ı n m a
ideolojisinin nihai
ç ö k ü ş ü
demekiL Bunu, elindeki eksiksiz Leninist
modele
r a ğ m e n
SSCB bile
y a p a m a d ı y s a , I r a k ı n
ya
da b a ş k a
bir Üçün
cü Dünya devletinin, mevcut dünya sistemi çerçevesinde kolektif bir
kendi
b a ş ı n ı n
çaresine bakma r o g r a m ı y l a bu hedefe
l a ş m a s ı
kesinlik-
SOÔUK SAV VE
ÜÇÜNCÜDÜNY
27
mümkün
e ğ i l d i .
Wilsoncular sonunda, Üçüncü
D ü n y a ' n ı n s a b ı r s ı z l ı -
P . ı n ı bir stratejiye, dünya sistemindeki egemen güçlerin n a z a r ı n d a
1 ~ · ü n c ü
D ü n y a ' n ı n
b e n i m s e y e c e ğ i , dünya sistemini en az tehdit eden
~ ı n ı ı e j i y e aktaran Leninist a l k a n ı
y i t i n n i ş l e r d i .
Saddam Hüseyin tüm alternatiflerin
f a r k ı n d a
ve ABD'nin
z a y ı f l ı
P . ı n d a n
emin olarak dördüncü
d e ğ i ş k e n i
hesaba
k a t t ı .
Kuveyt'i
i ş g a l
t tlerse
b a ş a r ı ş a n s ı
y a r ı
y a r ı y a y d ı .
Oysa ABD'nin kaybetme
a n s ı
yüzde
yilzdü. ABD kendisini uygulanabilir seçeneklerden yoksun bir durum
ı l a b u l a c a k t ı . E ğ e r i ş g a l e r a z ı
olursa
k f i ğ ı u a n
bir kaplana
d ö n ü ş e c e k ı i .
Yok e ğ e r
direnirse, insan k a y b ı n ı n siyasi y a n s ı m a l a r ı ABD'nin ~ O r t a
l > n ğ u ' d a k i , Avrupa'daki, içtekive giderek her e r d e k i ~ konumu
a ç ı s ı n
dan olumsuz
l a c a k t ı .
Ş i m d i nereye gidiyoruz? Dünya sisteminin bugüne kadar
o l d u ğ u n d a n
çok daha büyük bir Güney-Kuzey k u t u p l a ş m a s ı n a d o ğ r u g i t t i ğ i ne inan
d ı ğ ı m d a n
ilkin, Kuzey'in yeniden
i n ş a s ı a n l a m ı n a g e l e c e ğ i n i d ü ş ü n d ü -
süreç
a k k ı n d a k i
kanaatimi ve bunun Güney
a ç ı s ı n d a n d o ğ u r a c a ğ ı
s o n u ç l a r ı s u n a c a ğ ı m ; daha sonra Güney'in siyasi seçeneklerinin neler
o l a c a ğ ı n a i l i ş k i n
kanaatimi
b e l i r t e c e ğ i m .
Son olarak, bunu,
u
haliyle
k a p i t a l i s ı
dünya ekonomisinin
g e l e c e ğ i b a ğ l a r n m a
oturtmaya
ç a l ı ş a c a
ğ ı m
anda, 1967-73'ten beri süregiden KondratiyefB
s a f h a s ı n ı n
en uç
n o k t a s ı n d a y ı z .
Son
ve
muhtemelen en dramatik
b a t ı ş ı n
e ş i ğ i n d e y i z .
Bu,
1873'ten 1896'ya kadar süren Kondra tiyefB
s a f h a s ı n d a k i
1893-96 b a t ı
ş ı n a benzemektedir. Etkisi Kuzey'in
f a r k l ı
kesimlerinde
e ş i t l i l i k
göste
recek, fakat Güney'in
ç o ğ u
kesiminde muhtemelen
çok
büyük olacak
t ı r .
Bununla birlikte dünya ekonomisi tepeden ı r n a ğ a
s a r s ı l d ı k t a n
sonra
bu safhactan
ç ı k a c a k
ve bir
i ğ e r
büyük A
s a f h a s ı n a
g i r e c e ğ i z . Bu yük
selme süreci,
b a ş l a n g ı ç t a ,
çoktan tahmin e d i l d i ğ i gibi yeni önde gelen
endüstrilerin (mikroçipler, biogenetik, vs.) üretim zincirinden beslene
cektir; bu tür üretimin üç önemli mevkii Japonya, AET ve ABD olacak
t ı r . Bunlar, bu tür ürünlerin kendi özel teknik versiyonlan için, dünya
p a z a r ı n ı n
kontrolünü tekelci denebilecek bir biçimde elde edebilmek
için k ı y a s ı y a bir rekabete
g i r i ş e c e k l e r ,
ancak hepsi birden bunu elde
edemeyeceklerdir.
Bu günlerde dünya p a z a r ı n ı n üç yönlü
p a r ç a l a n m a s ı n d a n çok
söz
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
15/128
28
LIBERALIZMDEN SONRA
ediliyor. Buna
n a n m ı y o r u m ,
çünkü bu tür keskin bir rekabette üçleme
ler ikili bir y n ş m a y a yol açar. Riskler yüksektir ve üç rakibin en
güç-
süz o l a n ı , tümden ezilme korkusuyla d i ğ e r ikisinden biriyle ittifak ara
y a c a k t ı r . Bugün üretim
y e t e n e ğ i
ve ulusal mali istikrar ç ı s ı n d a n bu
üç-
lünün en z a y ı f ı ABD'dir ve k u ş k u s u z önümüzdeki o n y ı l d a da böyle ka
l a c a k t ı r . D o ğ a l ittifak
J a p o n y a y l a d ı r . P a z a r l ı ğ ı n
ne
o l a c a ğ ı a ç ı k t ı r .
anda Japonya üretim süreçlerinde ve sermaye f a z l a s ı n d a güçlüdür.
ABD
a r a ş t ı r m a
ve g e l i ş t i r m e kapasite ve potansiyeli, genel olarak hiz
met sektörü, askeri güç ve tüketim için
i r i k m i ş
servette güçlüdür. Yeni
den
i r l e ş m i ş
bir Kore,
t ı p k ı
Kanada gibi, Japonya-ABD düzenlemesine
k a t ı l a b i l i r . Japonya ve ABD, Latin Amerika ve Güney D o ğ u Asya'daki
b a ğ l a n t ı l a r ı n ı düzenlemeye dahil edeceklerdir. Çin'e uygun bir yer bu
labilmek için de çok
çaba
a r c a y a c a k l a r d ı r .
Avrupa bu
g e l i ş m e y i
uzun bir
z a m a n d ı r
gönnektedir. Bu yüzden,
1992 düzenlemelerinin daima o r u n m a s ı n ı n y a n ı s ı r a , A l m a n y a n ı n ye
niden b i r l e ş t i ğ i ve T h a t e b e r ı n iktidardan d ü ş t ü ğ ü bir ortamda bu dü
zenlemeler daha da
e l i ş t i r i l e c e k t i r .
Avrupa y r ı n t ı l ı bir strateji h a z ı r l a
m a l ı d ı r : Ya AB'nin parça parça e n i ş l e t i l m e s i ya
da e n i ş
k a p s a m l ı bir
konfederasyon. Anahtar, v r u p a n ı n Japonya-ABD düzenlemesine kar
bir mukavemet gösterebilmesi için bu stratejide yer verilmesi gere
ken R u s y a d ı r . Avrupa SSCB'nin
d a ğ ı l m a s ı n a
k a r ş ı koyabilmek için
çok
ç a l ı ş a c a k t ı r
ve b a ş k a nedenlerden ötürü Japonya, Çin ve ABD de
a y n ı süreçten e n d i ş e d u y d u ğ u n d a n , SSCB, muhtemelen ya da bu
kilde ı r t ı n a y ı a ı l a t a c a k t ı r .
İ k i n c i
a ş a m a ,
iki Kuzey'in her biri için
b a ş l ı c a
y a r ı - ç e v r e s i n i ,
bir
yan üretici, büyük bir pazar ve göçmen i ş g ü c ü k a y n a ğ ı olabilecek e k i l
de
g e l i ş t i r m e k
o l a c a k t ı r (biri için Çin, öbürü için Rusya). an çekir
dek bölgeler Rusya ve Çin'den gelebilecek bir göç a l g a s ı
o l a s ı l ı ğ ı
kar
ş ı s ı n d a d e h ş e t e
k a p ı l m a k t a d ı r .
Fakat 2005'te, patlayan ekonomiler ve
sürekli demografik ü Ş Ü ş l e birlikte, düzenli bir süreç
l m a s ı k o ş u l u y
la misafir
ş ç i l e r
( a s ı a r b e i t e r n )
ş i d d e t l e
a r z u l a n a c a k t ı r .
Eski Üçüncü Dünya'ya ne olacak? Pek iyi
ş e y l e r d e ğ i l .
Elbette iki
Kuzey'den birisine
b a ğ l ı
birçok a d a c ı k mevcut olacak, fakat Güney'in
dünya üretimi ve dünya z e n g i n l i ğ i n d e k i genel p a y ı d ü ş e c e k ve k a n ı m
ca, Güney'in 1945-90 dönemi boyunca oldukça iyi sonuçlar elde e t t i ğ i
toplumsal gösterge
ğ r i l e r i n d e
(yani ğ i t i m ve s a ğ h k t a ) gerçek bir tersi
ne
d ö n ü ş e
t a n ı k o l a c a ğ ı z . D a h a s ı Güney, I 945-90 döneminde sahip ol
d u ğ u b a ş l ı c a siyasi araçlardan da ulusal a ğ ı m s ı z l ı k hareketleri- yok
sun k a l m ı ş o l a c a k t ı r . Güney Afrika'daki Afrika Ulusal Kongresi (ANC)
Se i
UK
A V A Ş
V
ÜÇÜNCÜDÜNYA
29
iktidara gelen son büyük hareket
l a c a k t ı r .
Bu hareketlerin tümü bir ta
rihsel amaca hizmet etti kendi kaderini tayin l a n a ğ ı n a k a v u ş m a k - ve
hiçbiri d i ğ e r tarihsel amaca ulusal a l k ı n m a Y . ~ - : - ~ l ~ ş ı ı ı a y ı ~ a ş a r a m a d ı
lar. Devlet güdümlü
s a n a y i l e ş m e n i n v e r e m e d ı g ı n ı p ı y a s a n ı n
verece
~ i n e dair geçici fantezi, önümüzdeki b e ş y ı l ı ~
k e ~ k i n d ü ş ~ ~ ü n ü
a t l a ~ a
m a y a c a k t ı r . Mazowiecki'nin d e v r i l i ş i r e j i m l e r ı n
h ı s s e d e c e g ı
y a y g ı n
t i d a r s ı z l ı ğ ı haber vennektedir. . . .
Öyleyse mevcu t seçenekler nelerdir? Hiçbiri ı l s o n c u - L e n ı n ı s t do
nemde egemen o l m u ş dünya g ö r ü ş ü n e Weltanschauung) uymasa da,
a s l ı n d a
hayli fazla
s a y ı d a
seçenek mevcuttur. Tam da
k a r ş ı l ı k
verece.k
hiçbir yol b u l a m a d ı ğ ı için Kuzey'in kiibusu olan seçenekten. a ş l a y a ? ı ~
liriz. Bu Humeyni s e ç e n e ğ i d i r . Genellikle İ s l a m i k ö k ı e n : ı l ı k
t e h d ı d ı
olarak ifade edilir bu seçenek, fakat bu tamamen
y a n l ı ş
b ı r vurgudur.
Bu, özgül olarak İ s l a m i bir fenomen d e ğ i l d i r . A y r ı c a k ö k t e n ~ i l i k l e k a ~ ~
tedilen
ş e y
eski dinsel uygulamalara dönmekse,
H u m e y n ı s e ç e n e g ı
özellikle köktenci de e ğ i l d i r . .
Humeyni s e ç e n e ğ i , öncelikle, modern ü n y a s i s t e m i n i n k ö t ü l ~ ~ l e ~ ı
ne yönelik öfkenin son haddine u l a ş m a s ı d ı r ve bu seçenek f k e s ı n ı ~ ~ ~
temin
b a ş l ı c a
l e h t a r l a r ı n a ve e ş v i k ç i l e r i n e , kapitalist ü n y ~ e k o n . o m ı s ı
nin B a t ı l ı merkezine
o d a k l a m a k t a d ı r .
Bu, A y d ı n l a n m a d e g e r l e r ı de ve
hatta özellikle bunlar dahil olmak üzere,
k ö t ü l ü ğ ü n c i s i m l e ş m e s i ol
makla
s u ç l a n m a s ı d ı r B a t ı ' n ı n . E ğ e r
bunlar sadece taktikler, halk
s e f e ~
b e r l i ğ i biçimleri
o l s a l a r d ı ,
üstesinden gelinebilirdi. Bunlar gerçek
b ı r
s e ç e n e ğ i temsil ettikleri ölçüde, i l e t i ş i m ya da çözüm yol u y o . k ~ u r .
Bu tür patlamalar ne kadar sürebilir? Nereye kadar
ı d e b ı l ı ~ e r ?
B u-
nu söylemek zor. Humeyni'nin İ r a n ' ı , t u t k u l a r ı n
y a t ı ş m a s ı
d u . n y ı ı . ~ ı ~
teminin kültürel yörüngesine yeniden k a t ı l ı n m a s ı yoluna g ı r m ı ş g o ~ -
nüyor. Ancak y a r ı n , Güney'deki
d i ğ e r
ü l k e l ~ r d e g i d e ~ e k e ş . z . a ~ a n l ı b ı r
biçimde
b a ş k a
hareketler daha az
i s t i k r a r l ı b ı r
dünya
ı s t e m ı ı ç ı n d e p a ~
lak verirlerse,
b u n l a r ı n
daha uzun s ü r e m e y e c e ğ i n i ya da daha öteye
demeyeceklerini kim söyleyebilir? Mevcut dünya sistemi.ni.n par?alan
m a s ı n ı
ki
bunlar bizzat bu
s ü r e c i n s o n u ç l a r ı d ı r - e s a s l ı
b ı ç ı m d e
ı l e r l e
temezler mi?
ikinci seçenek Saddam Hüseyin s e ç e n e ğ i d i r . Ş i m d i
de ~ n u ~
ne
d u ğ u n u a ç ı k l ı ğ a k a v u ş t u n n a l ı y ı z . Bu, modern dünya ü z e n ı d e g e r l ~ r ı
nin topyekün reddi d e ğ i l d i . Baas, tipik bir ulusal b a ğ ı m s ı z l ı ~ h a r e k e t ı _
di ve tepeden t ı m a ğ a sekülerdi. K a n ı m c a Saddam H ü s e y ~ n s e ç e n e ~ ı ,
Bismarck
e ç e n e ğ i n d e n
b a ş k a bir d e ğ i l d i r .
B u , e k o n o m ı k
a d a l e ~ s ı z
likler siyasi güç
i l i ş k i l e r i n i n
rapports de forces)
s o n u ç l a r ı olduguna
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
16/128
30
LIBER LIZMDEN SONR
göre, ekonomik
d ö n ü ş ü m ü n
askeri güç
g e r e k t i r d i ğ i
d ü ş ü n c e s i d i r . Irak
ABD k a r ş ı l a ş m a s ı , ilk gerçek Kuzey-Güney s a v r u ı ı d ı r . Ulusal b a ğ ı m -
s ı z l ı k
s a v a ş l a n n ı n ö r n e ğ i n Vietnam) tümü s ı n ı r l ı ve gayet
a ç ı k
bir he
defe sahipti: Kendi kaderini tayin
h a k k ı .
Güney'in b a k ı ş
a ç ı s ı n d a n
tüm
bu . s a v a ş l a r Kuzey t a r a f ı n d a n b a ş l a t d m ı ş t ı ve Kuzey'in Güney'i kendi
h a l ı n e b ı r a k m a s ı y l a
sona erdirilebilirdi. Körfez Krizi'nde ise
s a v a ş
Gü
ney t a r a f ı n d a n kendi kaderini tayin o l a n a ğ ı n a
u l a ş m a k
niyetiyle d e ğ i l ,
dünya ~ . ç
dengesini
rapport deforces) d ö n ü ş t ü r m e k
niyetiyle
b a ş l a -
t ı l m ı ş t ı . Oncekilerden bir hayli
a r k l ı d ı r
bu.
. Saddam Hüseyin muharebeyi tümüyle kaybedebilir ve yok edilebi
l ı r , f a k a t o yeni bir e ç e n e ğ i n y o l u n u g ö s t e n n i ş t i r : büyük devielierin ya
r a t ı l m a s ı ,
bu devletlerin ikinci düzeyde e ğ i l , en üst düzeyde
i l a h l a n d ı -
r ı l . m ~ ı , g e r ç e k s a v a ş riskini göze a1maya isteklil ik.
E ğ e r
bu
z a m a n ı
gel
m ı ş
b ı ~
seçenekse sonuçlar ne olacak? Mutlaka nükleer (ve büyük l a s ı -
h k l ~ k ı m y . a s a l ve biyolojik) a v a ş a b a ş v u r u l m a s ı n ı n da dahil o l d u ğ u fe
b ı r k a t l ı a r n
elbette.
Hem
Kuzey:in hem de Güney'in b a k ı ş
a ç ı s ı n d a n
Sadd_am
Hüseyin
s e ç e n e ğ i
Humeyni
s e ç e n e ğ i n d e n
daha korkunçtur.
Belki bunun Kuzey ile Güney a r a s ı n d a , modem dünya sisteminin tarih
~ e l g e n i ş l e m e s i n i n
p a r ç a s ı olan eski
s a v a ş l a r d a n
çok
a r k l ı
olup
l m a d ı
g ı n ı
merak edeceksiniz. Ahlaki bir b a k ı ş
a ç ı s ı n d a n
b u n l a r ı n a y n ı feno
menler
o l d u k l a n n ı
söyleyebiliriz. Fakat, siyasi ve askeri bir b a k ı ş a ç ı -
s ı n d a n
durum hayli
f a r k l ı d ı r .
Eski sömürge
s a v a ş l a r ı
askeri
a ç ı d a n
tek
yönlüydü ve Kuzeyli mütecavizler kendilerine güvenmekteydi. Yeni
s a v ~ l a r
d ~ ~ i s i ise askeri
ç ı d a n
iki yan
o l a c a k t ı r ;
üstelik bu kez Kuzey
k e n d ı n e
guvenden yoksundur. 1945-1990 dönemi (Vietnam'a
r a ğ m e n ,
Cezayir,'e
r a ğ m ~ n , ç e ş i t l i
sömürgecilik
k a r ş ı t ı
mücadelelere
r a ğ m e n ) ,
A ~ r u p a
n ı n g e n ı ş l e m e s a v a ş l a r ı d a l g a s ı ile yirmi birinci
y ü z y ı l
Kuzey
G ~ n e y s a v a ş l a n
a r a s ı n d a
yer alan göreli bir Kuzey-Güney b a n ş ı döne
olarak a t ı r l a n a b i l i r .
Ü ç ü ~ c ü
seçenek ise benim fiziksel olarak yer
e ğ i ş t i r m e
yoluyla bi
reysel d ı r e n i ş
d e d i ğ i m
seçenektir. Kuzey'deki demografik ü ş ü ş ve Gü
ney'dek.i demografik
g e n i ş l e m e y l e
birlikte, artan Kuzey-Güney kutup
l a ş m a s ı n ı n
var
l d u ğ u
bir dünyada, Güney'den Kuzey'e
y a s a d ı ş ı y o ğ u n
göçün d u r d u r u l m a s ı siyasi olarak
n a s ı l
mümkUn
o l a c a k t ı r ? K a n ı m c a
b ~ n . u
y a p m a n ı n hiçbir yolu o l m a y a c a k t ı r ve söz konusu göç, Rusya ve
Ç ı n d e n yasal ya da
y a s a d ı ş ı
göçe ek olarak gelecektir. Bu göç d a l g a s ı
b a ş l a m ı ş
durumda
zaten. Ben yine de, göç
ö l ç e ğ i n i n
önemli derecede
b ü y ü y e c e ğ i n i
ve
bu
suretle Kuzey'deki toplumsa1
y a ş a n u n y a p ı s ı n ı dö-
n ü ş t ü r e c e ğ i n i d ü ş ü n m e k t e y i m . İ k i
ş e y e
dikkat etmek yeterlidir. 2025'te
SOÖUK
S A V A Ş
VE ÜÇÜNCÜ DÜNYA
3
Kuzey'in içindeki Güney, peldil§ toplam nüfusa oranla yüzde otuz ile
d
li
düzeyine
u l a ş a b i l i r .
Ve Kuzey'de
y a ş a y a n
Güneyliler'i siyasi hak
Inrdan yoksun k ı l m a ç a b a s ı y l a pek§lii
a r ş ı l a ş ı l a b i l i r .
Bu, Kuzey'de, ça
l ı ş a n s ı n ı f l a r ı n
toplumsal entegrasyonunun iki yüz y ı l ı n ı n
a r d ı n d a n ,
on
dokuzuncu y ü z y ı l b a ş l a r ı n d a k i duruma
-alt
meslek k a t m a n l a r ı n ı n bü
yük k ı s m ı n ı n oy h a k k ı n d a n yoksun
b ı r a k ı l m a s ı -
geri dönecek o l d u ~ u
ı ı ı u z
a n l a m ı n a
gelir. Bu da bir toplumsal
b a n ş
reçetesi
s y ı l m z k e s ı n
likle.
Güney için üçlü seçenek senaryosu, k u ş k u s u z dünya sisteminin
kendilerinden beklenen tepkiyi gösterecek olan yönetici seçkinlerine si
yasi açmazlar
u n m a k t a d ı r .
Fakat bu senaryo dünya Solu, yani hem Ku
ı . e y d e
hem de Güney'deki sistem k a r ş ı t ı güçler için de b a z ı temel aç-
mazlar
u n m a k t a d ı r .
H a l i h a z ı r d a ,
Kuzey'deki Sol hareketlerin
y a ş a d ı ğ ı k a r m a ş a y ı
göz
lemleyebiliriz. Humeyni'ye n a s ı l tepki göstereceklerini bilemediler.
Saddam Hüseyin'e n a s ı l tepki göstereceklerini bilmemekteler. Y a s a d ı ş ı
göç konusunda hiçbir zaman net bir
b a k ı ş a ç ı s ı n a
sahip
l m a d ı
lar.
Tek
tek her durumda topyekUn destek ve rmekten
k a ç ı n d ı l a r ,
fakat Kuzey'in
b a s k ı s ı n ı
k o ş u l s u z
olarak desteklerneyi de istemediler. Sonuç Kuzey
Solu'nun sessiz ve devre d ı ş ı k a l m a s ı oldu. Ulusal b a ğ ı m s ı z l ı k hareket
leriyle
d a y a n ı ş m a
içine girmekte oldukça
r a h a t t ı l a r .
1968'de Ho,
Ho
Ho Chi Minh diye slogan a t a b i l i y o r l a r d ı . Fakat bunun nedeni, Viet
Minh ve Ulusal K u r t u l u ş Cephesi'nin (UKC) Wilsoncu-Leninist e ğ e r
lere
b a ş v u r m a s ı y d ı .
Wilsonculuk ve Leninizm'in ikisi birden ortadan
kalkarsa, ulusal
k a l k ı n m a n ı n
bir hayal (hatta
z a r a r l ı
bir hayal)
o l d u ğ u
kabul edilirse, son 150 y ı l d ı r izlenen temel d ö n ü ş ü m stratejisini terk
edersek, Kuzey Sol u için y a m a l ı bohçadan b a ş k a bir e y k a l ı y o r mu ge
riye?
Güney Solu'nun i ş i daha kolay? Humeyni ya da Saddam Hüse
yin'in
s a f l a r ı n a k a t ı l m a y a ,
enerjilerini göç
s e ç e n e ğ i n e
harcamaya a z ı r
lar S a n ı n ı n
bu
k u ş k u l u .
Onlar
da
Kuzey Solu'yla
a y n ı
tereddütlere
sahipler. Onlar da, dünya düzenini sarsmak istiyor ve bu seçeneklerin
tümünün dünya sistemini s a r s a c a ğ ı n ı kabul ediyorlar. Fakat bu seçe
neklerin, ı p k ı Kuzey Solu gibi Güney Solu'nun da
a v u n d u ğ u e ş i t l i k
ve
demokrasi
ü n y a s ı n a g ö t ü r e c e ğ i
konusunda
u ş k u l a r a da
sahipler.
Yirmi birinci
y ü z y ı l ı n
ilk
y a n s ı n a
(kapitalist dünya ekonomisinin
tam
ve ş i d d e t l i
bir kriz içinde
o l a c a ğ ı
döneme) girerken, önümüzdeki
ciddi ve gayet ç ı k soru, yeni stratejileri ve p r o g r a m l a r ı olan, yeni, dö
n ü ş t ü r ü c ü
hareketlerin gerçekten ortaya
ı k ı p ç ı k ı n a y a c a ğ ı d ı r .
Bu, hay-
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
17/128
32
LIBERALIZMDEN SONRA
l
muhtemel, fakat kesinlikten
u z a k t ı r .
Bunun nedeni hiç kimsenin
Üçüncü Dünya için, hem sosyalist hem de milliyetçi hareketlerin kul
l a n d ı ğ ı devlet
i k t i d a r ı n ı
güçlendinneye i l i ş k i n on dokuzuncu y ü z y ı l
stratejisinin
g e n i ş l e t i l m e s i n d e n
ibaret olan ve a r t ı k varolmayan Wilson
cu-Leninist stratejilerin yerine geçecek yeni stratejiler
ve
programlar
ortaya o y a m a m ı ş
o l m a s ı d ı r .
Bu durum dünya Solu'nun k a r ş ı k a r ş ı y a o l d u ğ u çok somut bir mese
ledir. Sol buna ciddi biçimde
ve
k ı s a sürede k a r ş ı l ı k vermezse, kapita
list dünya ekonomisinin gelecek elli y ı l içindeki ö k ü ş ü , sadece
bu
eko
nominin
e ş i t
derecede kötü bir
ş e y l e
yer
e ğ i ş t i r m e s i y l e
sonuçlanacak
t ı r .
Her halükil.rda, bugünden itibaren, Kuzey-Güney k a r ş ı l a ş m a s ı dün
ya siyasi mücadelesinin merkezinde o l a c a k t ı r . D o l a y ı s ı y l a bu, hem ta
rihsel sosyal bilimciler
hem
de siyasal eylemcilerin çözümlemelerinin
merkezinde yer l m a l ı d ı r .
B A R I Ş iSTiKR R V M E Ş R U i Y E T
1990 2025/2050
l l ltl DAN
2025/2050 YE kadar olan dönemde çok büyük ihtimalle, b a r ı ş ,
ı ~ l i k r a r
ve
m e ş r u i y e t k ı t l ı ğ ı çekilecektir. Bunun nedeni k ı s m e n , dünya
sbtcminin hegemonik gücü olan ABD'nin z a y ı f l a m a s ı d ı r . Ancak a s ı l
Ut den
birdünya sistemi olarakdünya sistemindeki krizdir.
T a n ı m ı itibariyle dünya sisteminde hegemonya, toplumsal iktidar
ı l ı ı [ ı l ı m ı n ı n k a l ı c ı
bir eklemlenmesi ni empoze etme konusundajeopoli
tik
konuma sahip bir gücün v a r l ı ğ ı demektir. Bu, öncelikle askeri müca
ı l c l e n i n tüm askeri mücadelelerin d e ğ i l , büyük güçler r a s ı n d a k i aske
ri mücadelenin- y o k l u ğ u a n l a m ı n a gelen bir
" b a r ı ş "
dönemine i ş a r e t
ı · d e r . Bu tür bir hegemonya dönemi
m e ş r u i y e t
gerektirir ve a y n ı za
manda bunu o ğ u r u r - e ğ e r m e ş r u i y e t derken ( ç e ş i t l i devletlerin aha
lileri gibi ş e k i l s i z gruplar da dahil olmak üzere)
b a ş l ı c a
siyasi aktörle
rin toplumsal düzenin uygun gördükleri bir düzen o l d u ğ u ya da dünya
n ı n ( tarih in) uygun gördükleri bir yöne d o ğ r u a ğ ı r a ğ ı r ya da h ı z l a
i l e r i e d i ğ i
yolundaki hisleri kastediliyorsa.
Hegemonik gücün ciddi bir meydan okumayla
k a r ş ı l a ş m a k s ı z ı n
ira
desini ve düzen ini d i ğ e r büyük güçlere empoze d e b i l d i ğ i bu tür ger
çek hegemonya dönemleri, modem dünya sistemi tarihi içinde nispeten
k ı s a dönemlerdir. Bence bunun sadece üç ö r n e ğ i o l m u ş t u r : On yedinci
y ü z y ı l ı n o r t a l a r ı n d a B i r l e ş i k Eyaletler, on dokuzuncu y ü z y ı l ı n ortala
nnda B i r l e ş i k
K r a l l ı k
ve yirminci
y ü z y ı l ı n
o r t a l a r ı n d a ABD. Bu
ş e k i l d e
t a n ı m l a n a n h e g e m o n y a l a r ı , her üç durumda da yirmi b e ş ile elli y ı l ci
v a r ı n d a
s ü n n ü ş t ü r . l
Bu tür dönemler sona e r d i ğ i n d e , d i ğ e r bir d e y i ş l e eski hegemonik
I m m a ı ı u e l W a l l e r s t e i ı ı , The Three l n s ı a n c e s
of
Hegemony in the History of
the a p i t a l i s ı World-Economy , he Politics f ı h e World-Economy: The States t l ı e
Movements nd Civilizations
i ç i ı ı d e
(Cambridge: Cambridge University Press,
1984), 37-46.
8/18/2019 Immanuel Wallerstein - Liberalizmden Sonra
18/128
34
LIBERALIZMDEN SONRA
güç (bir süre askeri a ç ı d a n en güçlüleri olmaya devem etse bile) tekrar
d i ğ e r
büyük güçler
r a s ı n d a
bir büyük güçten ibaret hale e l d i ğ i n d e , ga
yet a ç ı k biçimde, daha az istikrar ve buna b a ğ l ı olarak daha az m e ş r u i -
yet ortaya ı k m ı ş t ı r . Bu daha az a r ı ş demektir. Bu anlamda BD hege
m o n y a s ı n ı izleyen bu dönem, temelde, ne on dokuzuncu y ü z y ı l ortala
r ı n d a k i
İ n g i l i z h e g e m o n y a s ı n ı izleyen dönemden, ne de on yedinci yüz
y ı l
a r ı a l a r ı n d a k i Felemenk h e g e m o n y a s ı n ı izleyen dönemden f a r k l ı d ı r .
Fakat 1990-2025, 1990-2050 ya da 1990-? a r a s ı n d a k i dönem hak
k ı n d a söylenebileceklerin tümü bundan ibaret o l s a y d ı ,
s a l l a n t ı l ı
bir
dünya düzeninin teknik idaresine
i l i ş k i n
bir rnesele
o l m a s ı
haricinde (ki
birçok
p o l i t i k a c ı ,
diplomat, bilim
a d a m ı
ve gazeteci tam da bu
ş e k i l d e
t a r t ı ş m a k t a l a r ) pek de t a ı t ı ş m a y a d e ğ e r o l m a z d ı .
Bununla birlikte, önümüzdeki
y a r ı m y ü z y ı l l ı k
dünya d ü z e n s i z l i ğ i -
nin d i n a m i ğ i h a k k ı n d a söylenecek daha çok, muhtemelen pek dahaçok
ş e y var. D e v l e t l e r a r a s ı s i s t e ı n i n j e o p o l i t i k gerçekleri, m ü n h a s ı r a n , hatta
birincil olarak, büyük güçler a d ı n ı v e r d i ğ i m i z egemen devletlerin -
önemli bir askeri kapasite
g e l i ş t i r m e k
için gerekli bütçe t a b a n ı n a sahip
olabilmeye yetecek kadar büyük ve zengin olan devletl erin- a y r ı c a l ı k i r
alt kümesi a r a s ı n d a k i askeri güç dengesine a y a n m a ı n a k t a d ı r
Her
e y d e n
önce, böyle bir vergi
t a b a n ı n a
sahip olmaya yetecek
-
dar zengin olan y a l n ı z c a birkaç devlet
b u l u n m a k t a d ı r .
Her
ne
kadar sü
reç döngüsel bir takviye süreci olsa da,
bu
zenginlik askeri gücün sonu
cu olmaktan çok k a y n a ğ ı d ı r . Ve bu devletlerin, d i ğ e r devletlere oranla
z e n g i n l i ğ i , hem büyüklüklerinin, hem de kapitalist dünya ekonomisin
deki eksenel i ş b ö l ü m ü n
ün
bir fonksiyon udur.