Mụclục
LờiđầusáchLờigiớithiệuPhầnINỘIDUNG
CHƯƠNG1CHỌNLỰAÝTƯỞNGĐÁNGLANTỎABÍQUYẾT1:AicũngcómộtýtưởngđánglantỏaBÍQUYẾT2:Tựxácđịnhvaitròtheomụctiêuchínhcủabảnthân,cóthểlàgiáodục,giảitríhaytruyềncảmhứng
Nhóm1:CácnhàgiáodụcNhóm2:CácnghệsĩgiảitríNhóm3:Tácnhânthayđổi
BÍQUYẾT3:Đóngkhungýtưởngđánglantỏatrongmộtcâutrảlờitheodạnghànhđộng-kếtquảchomộtcâuhỏiđángnêuraBÍQUYẾT4:ChỉgieomộtmầmcảmhứngduynhấtBÍQUYẾT5:Kếtnốivớicácnhucầucốhữucủaconngười,điểnhìnhnhưcảmgiácthuộcvề,lợiíchbảnthân,nhucầuthểhiệnbảnthân(6)hoặchyvọngvàotươnglaiBÍQUYẾT6:HãynóivềchủđềbạnsaymêBÍQUYẾT7:Hãynhớrằngbạndiễnthuyếtđểphụcvụkhángiả
CHƯƠNG2TỔCHỨCBÀIDIỄNTHUYẾTBÍQUYẾT8:XácđịnhsẽtruyềnđạttheohướngkểchuyệnhayhướngtiềnđềBÍQUYẾT9:XâydựnglậpluậnlogicđểchứngminhýtưởngcủabạnlàđánglantỏaBÍQUYẾT10:ChạmvàocảmxúcvàtâmtrícủakhángiảbằngtiềnđềvàdẫnchứngBÍQUYẾT11:ĐừngnhồinhétquánhiềuvàobàidiễnthuyếtBÍQUYẾT12:SửdụngdẫnchứnggợiphảnứngcảmxúcBÍQUYẾT13:Sửdụngchuỗitiềnđềchonhữngýtưởngcấptiếnhoặccósắctháiriêngđánglantỏa
CHƯƠNG3KỂCÂUCHUYỆNCỦABẠNBÍQUYẾT14:Rútranhữngcâuchuyệnđángkểlạitừkinhnghiệmcánhân
Lờikhuyên1:ChỉmộtbàihọcLờikhuyên2:KhoảnhkhắcquyếtđịnhLờikhuyên3:Khắcphụcnhượcđiểm
BÍQUYẾT15:PháttriểncâuchuyệnmiêutảhànhtrìnhcủangườihùngbằngcấutrúcbahồiBÍQUYẾT16:Sửdụngcụmtừ“Cuộcsốngbìnhthường”đểgiớithiệunhânvậtchínhvàthiếtlậpchủđềcủabạn
CuộcsốngbìnhthườngBÍQUYẾT17:Sửdụng“Tiếnggọiphiêulưu”đểcắtngangcuộcsốngcủangườihùngvàtraochohọmộtmụctiêu
TiếnggọiphiêulưuBÍQUYẾT18:Giatăngsựcăngthẳngvớilời“Từchốitiếnggọi”BÍQUYẾT19:Sắpxếpmột“Cuộchạnhngộvớingườidẫnlối”đểtránhchongườihùngđượcxemlàđặcbiệtBÍQUYẾT20:Đểngườihùngdấnthânvàohànhtrìnhbằngcách“bướcquangưỡngcửađầutiên”
BướcquangưỡngcửađầutiênBÍQUYẾT21:Trangbịchongườihùngkiếnthứcthuđượctừ“Thửthách,đồngminhvàkẻthù”
Thửthách,đồngminhvàkẻthùBÍQUYẾT22:Tướcbỏcáclựachọncủangườihùngkhi“tiếnvàohangđộngthămthẳm”
TiếnvàohangđộngthămthẳmBÍQUYẾT23:Đểngườihùngtrảiquamột“Thửthách”sốngcòn
ThửtháchBÍQUYẾT24:Trao“Phầnthưởng”chongườihùngvìđãsốngsótquacuộckhủnghoảnglớnđầutiên
PhầnthưởngBÍQUYẾT25:Bắtđầuđưangườihùngbướclên“Hànhtrìnhtrởvề”vớicuộcsốngbìnhthường.BÍQUYẾT26:Nốitiếpđoạncaotràovớisự“Táisinh”củangườihùng
TáisinhBÍQUYẾT27:Lồngýtưởngmuốnlantỏavàohànhtrình“Quayvềcùngthầndược”
QuayvềcùngthầndượcBÍQUYẾT28:ThổisứcsốngvàocácnhânvậttrênsânkhấubằngvẻbềngoàivàcácđoạnđốithoạiBÍQUYẾT29:ĐưakhángiảvàobốicảnhcâuchuyệnBÍQUYẾT30:Ápdụngkhunghànhtrìnhcủangườihùngchocâuchuyệnvềnhữngnhânvậtkhác
BÍQUYẾT31:Kếthợpcácquansátliênquantừkinhnghiệmcánhânvàoýtưởngđánglantỏa
CHƯƠNG4TRAUCHUỐTKHẨUHIỆUCỦABẠNBÍQUYẾT32:GóigọnýtưởngđánglantỏavàomộtkhẩuhiệucósứclantỏaBÍQUYẾT33:Lậpkhẩuhiệutừ3đến12từBÍQUYẾT34:LậpkhẩuhiệutậptrungvàohànhđộngđểngườinghebiếtphảilàmgìBÍQUYẾT35:LậpkhẩuhiệucóvầnđiệuBÍQUYẾT36:Lặplạicâukhẩuhiệuítnhấtbalần
CHƯƠNG5MỞĐẦUBÀIDIỄNTHUYẾTBÍQUYẾT37:ThuhútvàdẫndắtkhángiảvàophầnmởđầuBÍQUYẾT38:BắtđầubằngmộtđoạndẫnkhisứcsốngtrongbàiphátbiểukhônghợpvớisứcsốngtrongkhánphòngBÍQUYẾT39:BắtđầubằngmộtcâuchuyệnkhibàiphátbiểucủabạnxúcđộngvàmangtínhgiảitríBÍQUYẾT40:BắtđầubằngmộttuyênbốgâysốcđểthúcđẩyphảnứngcủakhángiảBÍQUYẾT41:MởđầubằngmộtcâuhỏikhiếnkhángiảphảisuynghĩBÍQUYẾT42:KhéplạiphầnmởđầubằngmộttuyênbốlợiíchrõràngvàvạchralộtrìnhchobàidiễnthuyếtBÍQUYẾT43:TránhxanhữngcáchmởđầusáorỗngBÍQUYẾT44:Tránhnhữngmởđầuđòihỏisựthamgiacủakhángiả,trừkhihoạtđộngđóliênquanmậtthiếtđếnýtưởngđánglantỏacủabạn
CHƯƠNG6CHUYỂNÝGIỮACÁCPHẦNBÍQUYẾT45:TổnghợplạirõràngcácđiểmchínhởphầntrướcvàgiớithiệusơlượcchủđềcủaphầntiếptheotrongđoạnchuyểnýBÍQUYẾT46:CungcấpchỉdấurõràngbằnglờinóivàhìnhảnhtrựcquanrằngbạnđangchuyểnýBÍQUYẾT47:Địnhhướngchokhángiảvềvấnđềbạnđangtrìnhbàytrongtiếntrìnhdiễnthuyết
CHƯƠNG7KẾTTHÚCBÀIDIỄNTHUYẾTBÍQUYẾT48:SửdụngngônngữđểbáohiệurõrằngbạnđangkếtthúcbàidiễnthuyếtBÍQUYẾT49:Tómtắtrõýtưởngđánglantỏatrongphầnkếtluận
BÍQUYẾT50:KếtthúcbằngmộtlờikêugọihànhđộngkhẩnthiếtvàdễthựchiệnnhắmvàokhángiảBÍQUYẾT51:Kếtthúcbằnglời“cảmơn”
PhầnIITRUYỀNTẢICHƯƠNG8THỂHIỆNCẢMXÚC
BÍQUYẾT52:ĐưakhángiảđiquanhiềucungbậccảmxúcnhấtcóthểBÍQUYẾT53:Mờigọikhángiả“tưởngtượng”BÍQUYẾT54:Tổnthươngvàbộclộcảmxúc,nhưngđừngmấtkiểmsoát
CHƯƠNG9NÂNGTẦMNGÔNNGỮBÍQUYẾT55:TrauchuốtbàidiễnthuyếtcủabạnbằngnghệthuậttutừBÍQUYẾT56:Ápdụngnguyêntắc“sốba”trongmộtdanhsáchcácmụcthôngtintươngtựnhauBÍQUYẾT57:ĐặtcâuhỏiđểlôikéokhángiảthamgiavàocuộctròchuyệnBÍQUYẾT58:DiễngiảisốliệuthốngkêđểphùhợpvớicảmxúcmỗicánhânBÍQUYẾT59:TăngcườngngônngữbằnghìnhảnhsinhđộngvàchitiếtgợicảmgiácBÍQUYẾT60:Dùngđạitừnhânxưng“tôi”,“bạn”và“chúngta”nhưtrongcuộchộithoạimặtđốimặtBÍQUYẾT61:Dùngnhữngtừngữngắngọnvàđơngiảnnhấtđểthểhiệnthôngđiệp
CHƯƠNG10THÊMCHẤTHÀIHƯỚCBÍQUYẾT62:KhơidậymộttràngcườimỗiphútbằngsựhàihướcdựatrêncảmgiácnổitrộihơnBÍQUYẾT63:KhuấyđộngmỗiphútmộttiếngcườibằngyếutốngạcnhiênBÍQUYẾT64:KhơidậytiếngcườitừngphútbằngviệcgiảiphónghoặcxóasạchcảmxúcBÍQUYẾT65:SửdụngkiểuhàitựtràohiệuquảởnhiềucấpđộBÍQUYẾT66:NgắtnghỉvàgiữnguyênhìnhtượngnhânvậtkhikhángiảđangcườiBÍQUYẾT67:LồngghépyếutốhàihướcvàonhữngcâuchuyệngiàuchấtđốithoạiBÍQUYẾT68:LặplạicáccụmbamẩuchuyệncóđộhàihướctăngdầnBÍQUYẾT69:Khuếchđạitiếngcườibằngâmđiệu,hình
thểvàbiểucảmkhuônmặtBÍQUYẾT70:Chọnnéthàicụthểthayvìchungchung
CHƯƠNG11LÀMCHỦKHẢNĂNGTRUYỀNTẢILỜINÓI
BÍQUYẾT71:HãysửdụnggiọngđiệucủamộtngườinóichuyệnnhiệtthànhtrongcuộchộithoạihaingườiBÍQUYẾT72:LoạibỏmọitừlấpkhoảngtrốngBÍQUYẾT73:KhaithácsứcmạnhtrênnhiềukhíacạnhcủanhữngquãngngắtnghỉBÍQUYẾT74:Làmphongphúthêmgiọngđiệubằngcáchthayđổitốcđộnói,âmlượngvàcaođộ
CHƯƠNG12KIỂMSOÁTKHẢNĂNGTRUYỀNĐẠTPHINGÔNTỪ
BÍQUYẾT75:ThảlỏnghaitaytựnhiênkhikhôngthểhiệnđiệubộgìBÍQUYẾT76:GiảtưthếngườimẫukhikhôngnóiBÍQUYẾT77:ThểhiệnđiệubộtựnhiênthườngxuyênđểcủngcốlờinóicủabạnBÍQUYẾT78:ThểhiệnbiểucảmkhuônmặtphùhợpvớitrạngtháinộidungởtừngthờiđiểmcủabàidiễnthuyếtBÍQUYẾT79:Duytrìgiaotiếpbằngmắttrongbagiâyvớicáccánhântheocáchngẫunhiên
CHƯƠNG13DICHUYỂNQUANHSÂNKHẤUBÍQUYẾT80:DichuyểntrongphạmviảomàbạntạoratrênsânkhấuBÍQUYẾT81:DichuyểnthậntrọngvàcóchủđíchBÍQUYẾT82:Tựtinlênxuốngsânkhấu
PhầnIIITHIẾTKẾCHƯƠNG14TẠOCÁCSLIDETRUYỀNCẢMHỨNG
BÍQUYẾT83:DiễnthuyếtkhôngcầnslideBÍQUYẾT84:VẽhìnhrõràngvàđơngiảnlàcáchthaythếslidetuyệthảoBÍQUYẾT85:Khibạncầndùngslideđểchiasẻdữliệuhoặcdẫntưliệuchứngminhchokinhnghiệm,hãytrìnhbàythậtđơngiản,giàuhìnhảnhvàíttừngữBÍQUYẾT86:Nhấnmạnhcácýthenchốtbằngsựđốilậpcốývềmàusắc,phôngchữvàvịtrí
CHƯƠNG15SỬDỤNGVIDEOHIỆUQUẢBÍQUYẾT87:ĐảmbảođoạnphimcủabạnthậtngắngọnBÍQUYẾT88:Đứngsangmộtbênvàxemnhữngđoạn
phimcóchấtlượngâmthanhcaoBÍQUYẾT89:Thuyếtminhchonhữngđoạnphimthiếuâmthanh
CHƯƠNG16SỬDỤNGĐẠOCỤHỖTRỢBÍQUYẾT90:CấtđạocụkhikhôngdùngđếnBÍQUYẾT91:HạnchếsửdụngđạocụhỗtrợBÍQUYẾT92:Bảođảmđạocụcủabạnđủlớnđểkhángiảnhìnthấy
CHƯƠNG17SỬDỤNGBỤCDIỄNTHUYẾTBÍQUYẾT93:DùngbụcdiễnthuyếtkhicầnthểhiệnquyềnuyBÍQUYẾT94:ĐặtnhẹtaytrênbụcdiễnthuyếtBÍQUYẾT95:HãyđứngxabụcnếucóthểBÍQUYẾT96:Dùngghichúnhưmộtdiễngiảchuyênnghiệp
CHƯƠNG18CÁCHĂNMẶCĐỂTHÀNHCÔNGTRÊNSÂNKHẤU
BÍQUYẾT97:ChọntrangphụcphùhợptrướcsựkiệnBÍQUYẾT98:ĐảmbảotrangphụccủabạnkếthợpđượcvớimicroBÍQUYẾT99:Mangthêmtrangphụcdựphòng
PhầnIVHÀNHTRÌNHĐẾNSÂNKHẤUVÀHƠNTHẾNỮACHƯƠNG19ĐỂĐƯỢCCHỌNDIỄNTHUYẾTTRÊNTED
BÍQUYẾT100:SốngvớiđammêBÍQUYẾT101:KếtthânvớimộtdiễngiảđượctrôngđợiBÍQUYẾT102:Khimọicáchkhácđềuthấtbại,hãyđăngkýxindiễnthuyết
CHƯƠNG20CHUẨNBỊMÀKHÔNGLOSỢBÍQUYẾT103:TậpnóiítnhấtbalầntrongmôitrườngnhiềuphảnhồiBÍQUYẾT104:ĐếnsớmđểthoảimáihơnvớikhâuhậucầnvàkhángiảBÍQUYẾT105:HãynhớrằngkhángiảmuốnbạnthànhcôngBÍQUYẾT106:Yêucầucómànhìnhchạychữ
CHƯƠNG21ĐỂRAMẮTHIỆUQUẢBÍQUYẾT107:ViếtchoMCmộtđoạngiớithiệutừmộtđếnhaiphútđểliênkếtnóvớithôngđiệpcốtlõicủabạnBÍQUYẾT108:Đảmbảophầngiớithiệucủabạnnóilênđượcvìsaobạnlàngườiphùhợpđểchiasẻýtưởngcủamìnhtớikhángiả
BÍQUYẾT109:Phácthảomộtphầnmởđầuđưabạnvàovịthếmộtngườihướngdẫnđángtin,chứkhôngphảimộtsiêunhânBÍQUYẾT110:Giữchogiọngđiệutrongphầngiớithiệukhớpvớigiọngđiệutrongbàithuyếttrình
CHƯƠNG22GIÚPĐOẠNPHIMTRÊNTEDCỦABẠNTẠOCƠNSỐT
BÍQUYẾT111:Biếnbàinóichuyệncủabạntrởnênbấtngờ,đángmến,sángtạovàgiàucảmxúcBÍQUYẾT112:Hãybuôngbỏnhữngthứbạnkhôngthểkiểmsoát
CHƯƠNG23HÃYNGỪNGĐỌCVÀBẮTĐẦUNÓIBÍQUYẾT113:Luyệntậptrongmôitrườngnhiềuphảnhồi
LờibạtLờicảmơn
Lờiđầusách
Nếunóimỗibàidiễnthuyếtthànhcônglàmộthiệntượng,thìmộtcuộchộithảoTEDcóthểxemlàhiệntượngtrongcáchiệntượng.Vìđâylànơinhữngdiễngiảnổitiếngtrongkhắpcáclĩnhvực,từMalcolmGladwell,AnthonyRobbins,BillGateschođếnBillClinton,đềutừngcócơhộiphôdiễntàihùngbiệncủahọ.
Từmộthộithảonhỏđượctổchứcvàonăm1984,TEDđãtrởthànhsựkiệnđượccảthếgiớichờđónmỗinăm,vớihaihộinghịlớnTEDvàTEDGlobalđượcluânphiêntổchứctạinhiềuquốcgia.BêncạnhđólàvôsốsựkiệnTEDxvớiquymôvừaphảitạinhiềukhuvựctrênthếgiới.Vàtừbalĩnhvựcbanđầu–côngnghệ,giảitrívàthiếtkế,chủđềcủasựkiệnTEDcũngđượcmởrộngtrênkhắpcáclĩnhvực,vềmọichủđềmàcảthếgiớiđangquantâm.Nhờvậy,nơiđâyđãtrởthànhdiễnđànđểcácdiễngiảnổitiếngthểhiệnýtưởngcủahọ,cũngnhưchinhphụchàngnghìnkhángiảchỉvới18phútđứngtrênsânkhấu.MỗivideotườngthuậtdiễnthuyếttrênTED.comcũngthuhúthàngtriệulượtviewvàđượcngườixemchiasẻkhắpcáctrangmạngxãhội,nhưFacebook,Twitter,Slideshare...
Trêncươngvịlàmộttrongnhữngnhàtổchức,cùngkinhnghiệmđúckếtquaquansátvàtựmìnhphátbiểutrênsânkhấuTED,tácgiảJeremeyDonovanđãchoramắtcuốnsáchHùngbiệnkiểuTED.Cuốnsáchlàtậphợpnhữngbíquyếttừcáchxâydựngnộidung,hìnhthứctruyềnđạtchođếncáccôngcụhỗtrợđểbàidiễnthuyếtsinhđộngvàhấpdẫnhơn.Bêncạnhđólàvôsốvídụthựctếtừcácdiễngiả,giúpngườiđọccảmthấynhưchínhbảnthânđangtỏasángtrướcmộthộitrườngđầyắpngườinghe.Trongsốđó,cócảmộtvídụđượcDonovanxâydựngtrênkinhnghiệmcủachínhông,khiôngtổchứcmộtbuổigiớithiệucuốnsáchnày.
CácbíquyếttrongsáchkhôngchỉđượcápdụngtrongsânkhấuTED,màcònrấthữuíchchonhữngaimuốntraudồitàihùngbiệnnhằmphụcvụcôngviệc,thểhiệnmìnhtrongcáccuộchọphaythựchiệnnhữngbàithuyếttrìnhquantrọngchodoanhnghiệp.Đólà
nhữngkỹnăngvôcùnghữuíchtrongtươngtácvớiđồngnghiệp,đốitáchoặckháchhàng.Nếukhaokhátlàmchủnghệthuậtnóitrướccôngchúng,đâysẽlàcẩmnangkhôngthểthiếudànhchobạn.
Xintrântrọnggửiđếnquýđộcgiảcuốnsáchnày!
CÔNGTYCỔPHẦNSÁCHALPHA
LờigiớithiệuLờitựthúcủamộtkẻnghiệncácbàidiễnthuyếttrên
TED
Tôivẫnnhớnămmìnhtámtuổi,khitôiquyếtđịnhđiềumìnhmuốnlàmtrongsuốtquãngđờicònlại.ThờiđóchưacócácbàidiễnthuyếttrênTED(1),cũngchưacóInternet,thứđãbiếnchúngthànhhiệntượngtrêntoàncầu.Thờiđó,nhữngngườisảnxuấthàngđiệntửchỉlàmranhữngsảnphẩmdùngđượclâubền,cònngườimuahàngđiệntửthìnângniuchúnghếtlòng.Giốngnhưmọigiađìnhtôitừngbiết,giađìnhtôicũngtậndụngtriệtđểmọivậtdụngtrongnhàchođếnkhicôngtắc,quạtvàbóngđènbắtđầutrởchứng,đếnđộbácthợsửađiệncũngphảiphánrằngchúngđãvôphươnghồiphục.
Mónđồđiệntửtôiyêuquýnhấtchínhlàchiếcđồnghồbáothứckiểulậtsốtrongphòngngủbamẹtôi.Nếubạnchưabaogiờthấythứdivậtnàonhưthế,thìcứđơngiảnhìnhdungranhữngtranggiấylậtcósốtrênđó.Khimộttranglậtxuống,nósẽcheđiconsốtrướcđóvàlàmlộraconsốmới.Cóđiềugìđóvừađángsợ,vừamamịởchiếcđồnghồđó.Dùtôikhôngđượcphépđộngvàonódobamẹsợtôisẽlàmxáotrộnlịchsinhhoạt,songthỉnhthoảngtôivẫnngồitrêngiườngbamẹchờđợiđộngcơbêntronglàmchuyểnđộngbánhrăngvàkhiếnnhữngconsốlậtxuống,cùngvớitiếng“click!”vuitai.
Thếrồithảmhọaậpđến.Độngcơvẫnkêuroro,nhưngrồicácchiếcbánhrăngbỗngphátramộtâmthanhkenkétbáođiềmchẳnglành,vàsốphútcuốicùngbịtắcgiữasố6và7khitrangđanglật.Tôithềvớibamẹrằngmìnhkhônghềđụngvàonó,vàcuốicùngbamẹcũngtintôi.Biếtđượcniềmsaymêkỳlạcủatôidànhchovậtvôtrivôgiácnày,mẹđãchotôichiếcđồnghồbáothức,mộtcáitua-vítcùngmộtchỉdẫn:“Đừngcắmđiệnsaukhitháonórađấy,kẻoconsẽbịđiệngiậtmất.”Bạncũngbiếtcácôngbốbàmẹhaynhồinhétsuynghĩvàođầuconcáithếnàorồiđấy…
Khitháotungchiếcđồnghồbáothứcra,tôiliềnsămsoinhững
kỳquantừcácbộphậnđiệnvàcơkhíbêntrong.Tựxemmìnhlàmộtchuyênviênkỹthuậtlànhnghề,tôilắpcỗmáylạisaukhivôtìnhđiềuchỉnhvàithứ.Khichiếcđồnghồđượclắplạihoànchỉnh,vẫncònđómộtvàichitiếtnằmlănlóctrênsànvàâmthanhlạchcạchbêntrong.Vìmonglàmvừalòngchamẹnhờkhéoléosửađượcchiếcđồnghồquýbáu,tôiliềncắmđồnghồvàoổđiệntrêntường.Khóibắtđầutóera,kèmtheomùinhựacháyđộchại;thếlàtôirútngayphíchratrướckhitựchuốchọavàothân.
Chínhtrongkhoảnhkhắcđó,tôiđãbiếtmìnhmuốntrởthànhkỹsư.Bạnbiếtđấy,tôilàmộtđứatrẻtrầmlắng,hướngnội,thíchngồingẫmnghĩvàrấtítlời.Tôinhậnranếutrởthànhkỹsư,tôisẽcóđượcmộtsựnghiệpthànhcôngnhờchơiđùavớicácvậtdụng.Vàquantrọngnhấtlàtôikhôngphảimởlờivớibấtkỳai!
Tôisẽbỏquanhữngchuyệnlinhtinhxảyratrongkhoảngthờigian14nămsauđó,khigiấcmơcủatôitrởthànhsựthật.TôiđãđượcchơiđùavớinhữngchiếcmáytínhvàthiếtbịsảnxuấttrongvaitròmộtkỹsưbándẫnmớitoanhởthunglũngSilicon.Vấnđềduynhấtlàtôicămghétcôngviệccủamình.Dùtôivẫnhạnhphúcvìkhôngphảinóinhiều,songnhữngbảngmạchtíchhợpmàtôisảnxuấtlạirấttráingượcvớicácvậtdụngmọingườiyêuthích.Tôichỉtạorađượcnhữnglinhkiệnkêulạchcạchtrongđồnghồbáothứccủaaiđómàthôi.
Vớisởthíchmớikếthợpgiữakinhdoanhvớicôngnghệ,từmộtkỹsưbándẫn,tôiđãchuyểnsangnghềphântíchbándẫn.Cólẽvớibạn,thayđổinàynghechẳngkhácnào“chẻsợitóclàmtư”.Nhưngđốivớitôi,đóthựclàmộtthiênanhhùngca.Thayvìtựtaychếtạo,tôisẽđitưvấnchongườikhácchếtạo.Chẳnghiểusaotôilạinghĩmìnhcóthểtiếptụctrốntrongsuynghĩvàchỉviệcngồiviếtvềcôngnghệ.Đếntậnkhitôibắttayvàolàmviệc,vẫnchẳngainóivớitôirằngtôisẽphảiliêntụcnóichuyệnvớimọingười;vàkhôngchỉmặtđốimặt,màcònphảiđứngtrênsânkhấutrướchàngtrămngười.
Tôikhôngbiếtmìnhsợđiềugìhơn–đứngnóitrướccôngchúnghayxinrútkhỏivịtrímớituyểnđượcvàingày.Khiđangchạykhắphànhlangcôngtyvớihyvọngtìmracáchthoátkhỏimớbòngbong,tôibỗngthấymộttấmbiểntreotườngvớidòngchữ:“CâulạcbộDiễnthuyếttrướccôngchúngToastmasters–Hômnay,12giờtrưa,phòng1002.”Vừatuyệtvọng,vừalolắng,tôiănqualoabữatrưa
trongcăng-tinrồitiếnthẳngđếnphònghộithảo.Ýđịnhcủatôilàhọcquaquansát.Đểbảovệmìnhtrướcnguycơbịgọilênnói,tôichọnngồitítsaugócphòng,mắthướngxuốngvànhainhồmnhoàmchiếcbánhkẹpgà.Tôicảmthấymìnhnhưtrởlạingàycòntámtuổi.
Mọichuyệncứdiễnranhưthếsuốtnhiềutuần,suốtmỗingàythứtưchođếnkhihaithànhviêncủacâulạcbộ,JoshuaReynoldsvàGrantDuBois,hốithúctôithựchiệnbàinóiChủđềBàntrònđầutiêncủamình.ChủđềBàntrònlàcácbàiphátbiểungẫuhứngdàikhoảng1-2phútnhằmtrảlờichocáccâuhỏinhẹnhàngnhư:“Nếucóthểdulịchđếnbấtkỳđâutrênthếgiới,bạnsẽđiđâu,tạisao?”JoshuavàGrant,haibiêntậpviêntoànthờigianchuyênvềcácbáocáonghiêncứu,lànhữngkẻhoạtngôn.Họkhôngchỉlànhữngcâybúttàinăng,màcònlàchuyêngiadiễnthuyết.Joshuacóvócngườivạmvỡ,caođếnmétchínvàcóthểsắmđủloạivaiđặcsắc,phongphú,từmộtmụcsưrửatộichođếnmộtdiễnviênkịchShakespeare.Grant,vớivócngườibìnhthườngvàhơihói,lạicóđầynhiệthuyếtđammêvàkiếnthứcsâurộng.Tôichỉmongđượcbằngnửahọvàomộtngàynàođó.
Tôikhôngnhớhômđómìnhđãnóigì,nhưngvẫnnhớmìnhvãđầymồhôi,taychânrunrẩy,phảikìmlắmmớikhôngsónraquần,haitaythừathãikhôngbiếtđểvàođâu,đãthếcònậmừkhôngngớt.Nhưngmặckệnhữngđiềuđó,mọingườivẫnvỗtaytánthưởngtôi.CáccuộchọpmặtcủaToastmasterskhôngquantâmbạn“qua”hay“trượt”.Chỉcầnbướclênsânkhấu,bạnsẽtrởthànhngườichiếnthắng.
Cứthế,tuầnnàotôicũngghéquanơikhiếnmìnhvữngtâmnày.Thỉnhthoảngtôilạiđứnglênnói,vàcuốicùngđãthựchiệnđượcnhữngbàinóidàicầnchuẩnbịtrước(lêntới7phút).Nhưngtrongphầnlớnthờigian,tôivẫnngồixemvàphântíchcáchmọingườihệthốngvàtruyềntảinộidungcủamình.
Sau10nămvà10.000giờnỗlựcdướisựhướngdẫncủacáccốvấntuyệtvời,tôiđãchạmđếngiaiđoạnđầucủasự“xuấtchúng”–theolờiMalcolmGladwell(2).Dùnỗisợhãitrongtôichưahềbiếnmất(vàsẽkhôngbaogiờbiếnmất),nhưngtôiđãhọcđượccáchbiếnnănglượngcủamìnhthànhmộtbàidiễnthuyếtđầyđammê.TôiđãtrởthànhngườinóichuyệncóduyênvàsaymêđúngnhưhìnhmẫumàJoshuaReynoldsvàGrantDuBoistừnglàmgươngchotôisuốt
thờigiandài.
Khinhìnlại,tôivẫnphầnnàoxấuhổkhiphảithừanhậnrằnghànhtrình10nămđầucủamìnhlànhữngngàythángíchkỷ.Tôichủyếuchỉnhắmđếnmụctiêutrởthànhngườigiỏinóichuyệnhơnđểtạolợithếtrongđờisốngcánhânvàcôngviệc.Cũngnhưnhiềudiễngiảkhác,tôitíchtrữkiếnthứcthuđượctrongmộtcănhầmvớibalớpniêmphongnằmsâutrongnão.Rồiđếnmộtngàykia,nóbỗngbậtmởđánhtách.
Tôinhậnraviệchướngdẫncácdiễngiảkháccólợihơnnhiềusovớichỉtậptrungrèngiũanănglựcthuyếttrìnhcủariêngmình.Tôiướcmìnhcóthểnóirằngviệcnàyxảyrangaylậptức,nhưngsựthậtlàtôiđãphảigiácngộdầndần.Tôibắtđầughichúlạitừngbàiphátbiểumìnhtheodõi,baogồmnhữngnhậnxétbổkhuyếtcùngvớicácphảnhồimangtínhxâydựng.Thayvìgiữchúngchoriêngmình,tôithậntrọngchiasẻvớidiễngiả.Hiểnnhiêntôiđãxúcphạmvôsốngườikhigửihọnhữngphảnhồitựgiácmàchẳngkèmtheothôngtinliênlạcnàođểnhậndiện,song,nhiềubạnbèvàđồngnghiệpđãbắtđầuchủđộngxintôilờikhuyên.Tôiđãxâydựngđượcthươnghiệucánhânnhưmộtkẻmêdiễnthuyếttrướccôngchúng.
Khihôlớnđammêcủamình,bạnsẽthuhútđượcnhiềucơhội.Sáunămsaukhibắtđầugửighichúchocácdiễngiả,mộthôm,tôiăntốivớiNeeravShah,mộttrongnhữngbạnbèthânnhấtcủamình.Neeravvàtôichẳngkhácgìruộtthịt.Cảhaiđềukếthônvớinhữngmốitìnhthờiđạihọcvàconcáichúngtôicũngtrạctuổinhau.Chúngtôiđềurờibỏcôngviệckỹsưbándẫnđểtheođuổingànhquảnlýchungvàđềulànhữngtênmọtsáchkinhdoanh.KhiNeeravhỏitôi:“CậuđãbaogiờnghevềTEDchưa?”tôiđoáncậuấyđangnóivềmộttácgiảsáchbánchạymớinổinàođó,vàđáp:“Tednàothế?”
Tốihômđókhivềnhà,tôitìmthấymộte-mailcủaNeeravvớiđườngdẫnđếnbàidiễnthuyếttrênTEDcủaNgàiKenRobinson(3).Tôixembàidiễnthuyếtđó,xemlạilầnnữa,vàthêmmộtlầnnữa.Tôinhưbịbỏbùa.CácbàidiễnthuyếttrênTEDlàchấtcaffeinvớingườibìnhthườngvàlàmatúyđávớinhữngkẻnghiệndiễnthuyết.Chúngkhôngchỉthúvịmàcònđầycảmhứng.Khôngnhữngthế,chúngcònđầyắpnhữngýtưởngkhôngchỉđánglantỏamàcònápdụngđượcngaytứcthì.
SẽkhócóchuyệnbạnchưatừngxemmộtvideodiễnthuyếtnàocủaTED,nhưngnếuđúngnhưthế,thìxingiảithíchrằngTEDlàmộttổchứcphilợinhuậncốnghiếnvìmụctiêulantỏanhữngýtưởnghấpdẫntừcáclĩnhvựccôngnghệ,giảitrívàthiếtkế(4)(TED).TEDcónhiềudựánkhácnhau,nhưnghaidựándanhtiếngnhấtchínhlàcáchộinghịmangtínhđộcquyềncaovàhoạtđộngmởnhằmđăngtảimiễnphícácbàidiễnthuyếtlênmạng.
NếulàkhángiảnghiệnxemcácvideocủaTED,cólẽbạnvẫncònnhớcảmgiáclầnđầutiênxemmộtvideocủaTEDrasao.Đólà18phútđầyắpnhữngcảmhứngthuầntúy.SứmệnhcủaTEDlàchiasẻnhữngýtưởngđánglantỏavànhữngpháiviêncủatổchứcnàyđãkhônglàmmọingườithấtvọng.Mặcdùtêntuổicủahọkhôngquenthuộcvớimọinhà,nhưngNgàiKenRobinson,JillBolteTaylorvàhàngnghìnngườikhácvẫnmêhoặcđượckhángiảcủahọbằngnộidung,cáchtruyềntảivàtrìnhbàymạnhmẽ.
CácbàidiễnthuyếttrênTEDkhágiốngchấtgâynghiện,vìchúngcóthể“nuốtchửngbạn”vàtácđộngđếnnhữngngườimàbạnyêuquý.Tôinhậnrađiềunàykhicôcongái12tuổicủatôibắtđầutríchdẫnnguyênvăncácđoạntrongbàidiễnthuyếtcủaNgàiKenRobinson,vàkhitrôngthấyảnhJillBolteTaylortrênnềnmànhìnhmáytínhxáchtaycủatôi,conbéliềnhỏi:“Baơi,đócóphảibácgáikểvềcơnđộtquỵcủamìnhkhông?”Đólàmộtcơnnghiệnmàtôirấtmừngvìmìnhđãtruyềnnósangconbé,bởisựthịnhhànhcủacáctrònhắntinvàmạngxãhộiđangtạoramộtthếhệphảivậtlộntìmcáchthểhiệnýtưởngcủachúngbằnglời.Nhữngaiđượchọccáchgiaotiếpngoàiđời(thayvìtrênmạng)sẽcócơhộiđượcbiếtđếnnhiềuhơnvàcóthểtạorasựkhácbiệttrongmộtthếgiớiđangngàymộtchậtchội.
Doxuấtthânlàdânphântích,quảnhiêntôiđãpháttriểnnênphươngpháptríchxuấttốiđagiátrịtừcácbàidiễnthuyếtcủaTEDtrêncảhaiphươngdiện–vừanhưmộtkhángiảthôngthường,vừanhưmộtkẻmêdiễnthuyết.Dùcácbàinóichỉkéodàitốiđa18phút,nhưngtiếntrìnhphântíchmỗibàithườngkéodàihơnmộtgiờ;vìvớimỗivideo,tôisẽxembalần.
Tronglầnđầu,mụctiêucủatôilànắmđượcýtưởngcốtlõicủadiễngiảvàcấutrúctườngthuậtmàdiễngiảsửdụngđểtruyềntảiýtưởngđó.Hầuhếtcácdiễngiảđềukhiếnviệcnàydễdànghơnbằng
cáchkhẳngđịnhrõýtưởngcủahọngayphầnđầuhoặccuốibàiphátbiểu.Song,nhiềudiễngiảkháclạigiấuýtưởngcủamìnhsâuđếnmứcđủkhiếnngườinghecảmgiácvuisướngkhiđượctrảinghiệmsự“giácngộ”.Ngoàira,tôicũngcốthửxácđịnhcáchcácdiễngiảmởđầubàinóichuyệncủahọ,cáchhọxâydựngphầnthânbàivàcáchhọkếtthúc.Dùcấutrúcquenthuộcđượcsửdụngphổbiếnnhấtvẫnlà“mộtđoạnmởđầu,bađoạnthânbàivàmộtđoạnkếtluận,”nhưngvẫncómộtsốdiễngiảkhôngtuântheokhuônmẫuđó.Khiđượcthựchiệnđúngýđồ,cấutrúcnàysẽmởranhiềukiếngiảisâusắc,giúptahiểuđượctạisaotácgiảtrìnhbàytheolốiấy.Tronglầnxemđầutiênnày,tôicũngnắmbắtcáchcácdiễngiảsửdụngcáctiềnđề(cácmệnhđềkhẳngđịnhhaygợiý)vàbằngchứngđểcủngcốluậnđiểm.Vìphầnlớnbằngchứngđượctrìnhbàydướidạngcâuchuyện,nêntôithườngtáchriêngtừngcáchthứcsángtạocủadiễngiảđốivớicốttruyện,nhânvậtvàbốicảnh.
Nếulầnxemđầutiênchotôicáinhìntoàncảnhvềnộidungmàdiễngiảtrìnhbày,thìlầnxemthứhailạichophéptôithuhẹptrọngtâmnàyvàohaiyếutốcụthể.Yếutốđầutiênlàngônngữ.Vìngônngữbaogồmcảsựhàihước,vốnlàmộtphầncốtyếugiảithíchtạisaocácbàidiễnthuyếttrênTEDlạilantruyềnmạnhmẽđếnvậy,nêntôiđãtạomộtứngdụngmáytínhnhỏnhằmxácđịnhvịtrícủamỗitiếngcườikhitôinhấnnút.Nếuđượcxembiênbảnbàiphátbiểu,tôisẽđếmsốlầndiễngiảsửdụngcáctừnhưbạn,tôivàchúngtacũngnhưsốlượngcâuhỏidiễngiảđặtrađểcảmnhậnphongcáchnóicủadiễngiả.Cuốicùng,tôitìmkiếmnhữngcụmtừchuyểnđổithúvịcótácdụnglantỏathôngđiệp.
Yếutốthứhailàcáchtrìnhbày,theocảhaihìnhthứcngôntừvàphingôntừ.Khinhắmmắtlạivàlắngnghethậtkỹ,tôicóthểnghethấydiễngiảthayđổiâmlượng,tốcđộvàcườngđộnhưthếnào.Tôicũngngheđượcdiễngiảngắtnghỉđểtạonhữnghiệuứngkhácnhaurasao.Khimởmắtra,tôilạitrôngthấycáchhọtruyềnđạtcảmxúcthôngquacácbiểuhiệntrênkhuônmặtvàngônngữcơthể.
Lầnxemthứbavàcũnglàlầncuối,làđểhiểurõcáchthiếtkếphầntrìnhbày,baogồmviệcsửdụngcácslide,videovàcôngcụhỗtrợ.Tôisửdụngchínhứngdụngđếmcácđợtcườiđểđếmsốtrang.Tôicốgắnghiểuphảnứngcảmxúcvàtrítuệcủamìnhtrướccáchsửdụnghìnhảnh,vănbảnvàảnhđộngcủamỗidiễngiả.DùcácđoạnphimvideohiếmkhiđượcsửdụngtrongcácbàidiễnthuyếtcủaTED,
songmộtkhiđãxuấthiện,cácdiễngiảđềutiếnhànhlựachọn,biêntậpvàtrìnhbàychúngsaochotốtnhất.Cáccôngcụhỗtrợcũngtươngđốihiếmvàviệcsửdụngchúngcólúclàlựachọnthíchhợp,cólúclạikhông.
PhầntiếptheođâysẽcungcấpchobạnmộtcẩmnanghướngdẫncáchtruyềntảimộtbàidiễnthuyếtđầycảmhứngdựatrênmộtnghiêncứusâuvềcácbàidiễnthuyếtđượcxemnhiềunhấttrênTED.Khibìnhluậnvềphiênbảnđầutiêncủacuốnsáchnày,mộtnhàphêbìnhđãviếtnhưsau:“Bạnkhôngcầnmuacuốnsáchnàynếuđãxem10bàidiễnthuyếthàngđầutrênTED,rồixemtiếpnhữngbàikhôngphổbiếnbằngđểthấysựkhácbiệt.”Lờiphêđóquảthựcrấtđúng!Nóicáchkhác,mụctiêucủatôilàtiếtlộbíquyếtvàtiếtkiệmchobạn20nămnghiêncứuvềnghệthậtnóitrướccôngchúng,cùnghàngnúigiờngồixemrồiphântíchhàngtrămbàidiễnthuyếtxuấtsắchoặctầmthườngtrênTED.
Khiviếtcuốnsáchnày,tôinhậnrarằngcóthểbạnsẽchẳngbaogiờthựcsựdiễnthuyếttrênsânkhấuTED.Thếnhưng,bạnvẫncầnthểhiệnýtưởngcủamìnhsaochotruyềnđượccảmhứngchongườikhác.Điềunàyluônđúng,bấtkểbạnđangnóivớimộtngười,10người,100ngườihaythậmchí1.000người.BạncóthểápdụngcùngnhữngkỹthuậtkhidiễnthuyếttrênTEDvớicácbàithuyếttrìnhvàcáccuộchọptrongcôngty;chưaaidámnóirằngkhiếnđồngnghiệpphátngánlàcáchthăngtiếntrongdoanhnghiệp.Cáckỹthuậtnàycũngcóthểápdụngvớimọihìnhthứcphátbiểutrướccôngchúng,bấtkểởtrườnghọc,hộinghị,đámcướihaynhữngdịpđặcbiệtkhác.
Cuốnsáchđượcchiathànhbốnphầnphảnánhhànhtrìnhcủabạntrongvaitròmộtdiễngiả,từýtưởngtớitruyềntảivàxahơnthế.Ởmỗiphần,tôisẽcungcấpvídụvềnhữngphươngthứcápdụngtốtnhấtvàcáchtránhnhữngcạmbẫythườnggặp.
PhầnItậptrungvàonộidungbằngcáchbaoquátcáchthứcchọnnhữngýtưởngđánglantỏa,cáchxâydựngvàtổchứcbàinóichuyệncùngvớicáchkểchuyện.Tuyvẫnkểcáccâuchuyệnhằngngày,nhưngcólẽbạnchưabaogiờđượcbiếtđếnnhữngkỹthuậtgiúpcâuchuyệncủamìnhlôicuốnđượcmộtnhómkhángiảlớn.Phầnnàycũngbaoquátnhữngkhíacạnhtinhvihơntrongnghệthuậtkểchuyện,baogồmxâydựngcấutrúccốttruyện,xâydựngbốicảnhvàthêmmàusắcsốngđộngchocácnhânvật.
PhầnIIsẽkhámkhánhữngphươngdiệnchínhyếutrongcáchtruyềntảibằngngôntừvàphingôntừ.Bạnsẽhọccáchsửdụnggiọngnói,khuônmặt,cơthểvàsânkhấuđểthuhútkhángiả.
PhầnIIItrìnhbàycáchthiếtkếcácslidethuyếttrìnhtruyềncảmhứngvàcáchtruyềntảinhữngđoạnphimvideocuốnhút.Nhưbạnsẽthấy,tôikhôngphảingườihamthíchsửdụngslidehayvideokhinóitrướcđôngngười.Tuynhiên,cónhữnglúcchỉdùngngôntừlàkhôngđủxứngvớiýtưởng.Trongphầnnày,tôicũngsẽđềcậpđếnviệcsửdụngcáccôngcụhỗtrợvàbụcphátbiểusaochođúng.
PhầnIVtrìnhbàyvềquátrìnhđứngtrênsânkhấuvàhơnthếnữa.TôisẽnhắcđếnnhữngkhíacạnhthựctiễnhơncủacácvấnđềnhưmộtdiễngiảđượcchọndiễnthuyếttrênTEDnhưthếnào,họphảilàmgìđểkiểmsoátnỗisợhãivàtạosựthuhútchovideocủamìnhrasao.
Thếgiớinàyđãcóquánhiềuvậnđộngviên,kháchdulịchvànhàphêbìnhchỉbiếtngồimộtchỗ,nênchúngtacũngchẳngcầnthêmnhữngdiễngiảchỉbiếtngồimộtchỗ.Việcđọcvềcáchdiễnthuyếtsẽthôithúcbạnpháttriểnhơnnữavàcũngcóthểgiúpbạntựtinhơn.Nhưngcáchduynhấtđểtrởthànhngườidiễnthuyếtgiỏi,chứchưanóiđếnngườidiễnthuyếtxuấtsắc,làphảitìmravàhọctheonútthắttrongcâuchuyệncườixưa:“LàmthếnàođểđượcbiểudiễntrongnhàhátCarnegieHall(5)?”Câutrảlờichínhlà:“Luyệntập,luyệntậpvàluyệntập!”Khibạnnghiềnngẫmtừngphầncủacuốnsáchnày,hãytìmcơhộiluyệntậpquacáccuộcnóichuyệnmặtđốimặtvàcáccuộcgặpgỡtạinhữngcâulạcbộnhưToastmastersởđịaphương.Vànếukhôngcógìbấttrắc,mộtngàynàođóbạnsẽthấymìnhđứngtrênsânkhấuTED.Khiđó,tôisẽlàngườicổvũnhiệttìnhnhấtchobạntừhàngghếkhángiả,vàchờđợiđượcmổxẻđoạnphimvideovềbạnđểhọchỏivàchiasẻ“mathuật”củabạn.
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
PhầnI
NỘIDUNG
CHƯƠNG1
CHỌNLỰAÝTƯỞNGĐÁNGLANTỎA
BÍQUYẾT1:AicũngcómộtýtưởngđánglantỏaSaukhixemmộtbàidiễnthuyếttrênTED,hầunhưaicũngcảm
thấyítnhấthaiđiều.Điềuđầutiênđếntừlờithầmthìêmáicủathiênthầnbênvaiphải:“Cậucóthểlàmbấtcứđiềugì.Cậucóthểtrởthànhbấtcứai.Tiếnlênvàthayđổithếgiớinào!”
Nhữnglờiấykhiếnbạnnáonứcvớicảmgiáchứngkhởivềnhữngthayđổisắptớitrongcuộcsốngcủamìnhvànhữngngườixungquanh,khiápdụngcáctrithứcvừakhámphánày.Cảmxúcthứhaiđếntừconquỷbênvaitrái–kẻchuyêngieorắcsựngờvựcvềbảnthân;nóhétlên:“Ngươisẽchẳngbaogiờnóihayđượcnhưthế!Ngươikhôngcólấymộtýtưởnghay,chứđừngnóimộtýtưởngtuyệtvời.Điềuduynhấtngươihọcđượcsuốt10.000giờtronghơn10nămqualà‘xemtruyềnhìnhnhưthếnào’.Ngươikhôngcólấymộtcôngviệchấpdẫn.Chẳngcógìphithườngtừngxảyđếnvới
ngươi.”
BướcđầutiênđểtruyềntảiđượcmộtbàiphátbiểutrênTEDlàhãytốngcổconquỷkiađi.Nóhoàntoànsai.Hãynhìnvàocácbằngchứng.CứmộtBillGateslạicóđếnhàngtrăm,nếukhôngmuốnnóilàhàngnghìnnhàhoạtđộngxãhộidiễnthuyếtvềnhữngnguyênnhânbuộchọđấutranh,dùchẳngcóquỹhoạtđộngnàovớingânsáchtrên30tỉđô-lachốnglưngchohọ.
Trênthựctế,BunkerRoy,nhàhoạtđộngchốngđóinghèo–tênôngvốnchẳngquenthuộcgì–đãcómộtbàidiễnthuyếttrênTEDvớisốlượtxemcaogầnbalầnsốlượtxembàiphátbiểucủaGates.Nếubạnđãbiếncuộcđờicủaaiđótrởnêntốtđẹphơn,baogồmcuộcđờicủachínhbạn,thìbạnđãnắmtrongtayhạtgiốngcủamộtýtưởngđánglantỏa.
BÍQUYẾT2:Tựxácđịnhvaitròtheomụctiêuchínhcủabảnthân,cóthểlàgiáodục,giảitríhaytruyềncảmhứng
Trướckhibạnnói“Nhưngtôikhôngphảinhàhoạtđộngxãhội”,xinhãynhớrằngtừlâu,cácbàiphátbiểuluônđếntừhầunhưmọitầnglớpxãhội.Mặcdùrađờivàonăm1984vớitrọngtâmhướngđếnnhữngnhânvậttronggiớicôngnghệ,giảitrívàthiếtkế,nhưngtổchứcTEDđãdầnmởrộngphạmvihoạtđộngmộtcáchcóchủý.TrongcácbàidiễnthuyếtmẫutrênTEDcủamình,tôiđãxácđịnhđượcítnhất15vaitròphổbiến–thuộc3nhómlớn–thườngxuyêntỏasángtrênsânkhấu.
15vaitrònàykhôngloạitrừlẫnnhau,nhưngcũngkhôngbổsungtrọnvẹnchonhau.Bạncóthểnhậnramìnhđangđóngnhiềuhơnmộtvai,hoặccóthểkhôngtìmthấymìnhtrongvaitrònào.Chúngtathayđổivaitròcủamìnhmỗingày,trongmỗikhoảnhkhắcnhưthểthayáovậy.Vấnđềchỉlàmỗikhiướmthửmộtvai,bạnsẽthuhẹpđượcmốiquantâmcủamình.Vìnhữngràngbuộcthườngmởkhóasángtạo,nênkỹthuậtnàysẽgiúpbạndễdàngxácđịnhýtưởngmuốnlantỏa.Ngoàira,bấtkểsứmệnhchínhcủabạnlàgiáodục,giảitríhaytruyềncảmhứng,hãyđảmbảorằngnóluônbaogồmvừađủcácyếutốcònlại,cùngvớithôngtin,sựhàihướcvàcảmxúc.
Nhóm1:CácnhàgiáodụcMặcdùtấtcảcácbàidiễnthuyếtxuấtsắctrênTEDđềulàsựhòa
trộngiữatínhgiáodục,giảitrí,vàcảmhứng,nhưngcácdiễngiảởnhómnàylạicóxuhướngtậptrungnhiềuhơnvàophầngiáodục.Khinóiđếnnhàgiáodục,tôiđangsửdụngmộtđịnhnghĩatươngđốirộngbaogồmtấtcảnhữngcánhâncốgắngtìmhiểubảnchấtcủagiớitựnhiên,bảnchấtconngườivàbảnchấtcủanhữngthứdoconngườitạora.Dùkhôngbắtbuộc,nhưngcácdiễngiảởnhómnàythườngcótrìnhđộhọcvấncaotrongcácngànhkhoahọchaykỹthuật.Nhómnàycũngphânnhỏthànhbốnloạivaitrònhưsau:
Nhàphátminh:Cácnhàphátminhlàngườimangđếnnhữngthứrất“chất”.Họchiasẻcáccôngnghệmớihứahẹngiúpchúngtatiếtkiệmcôngsức,tiêukhiểnhoặcthậmchíthànhtoànchoướcmơcủachúngta.TừcácthiếtbịđiệntửthôngminhđeotaynhưSixthsensecủaPranavMistrychođếnchiếcxehơikhôngngườiláicủaSebastianThrun,rấtnhiềuphátminhđượctrìnhbàytrênTEDđềutậptrungvàotrảinghiệmngườidùngthôngquacáctiệníchcủachúngtôi.BảngxếphạngcácbàidiễnthuyếtđượcxemnhiềunhấttrênTEDcủacácnhàphátminhsẽmởranhữngkiếngiảisâusắcvềhệtưtưởngchungcủathờiđạichúngta.Cómộtkhuônmẫuđángchúý–nếukhôngnóilàcóchúthàihước–chothấycócácbàidiễnthuyếtnhiềuđếnbấtthườngtrênTEDtậptrungvàonhữngvậtthểbay,baogồmrô-bốt,độngvậtvàthậmchícảconngườivớitúiphảnlực.Quảthực,khátkhaobaylượnkhôngphảilàtràolưunhấtthời,màlàkhátvọngtâmlýbẩmsinh.
Nhàkhoahọcvềsựsống:Cácnhàkhoahọcvềsựsốngmởrachochúngtanhữngkỳquantừcácthểsống,cáctiếntrìnhsinhhọcvàmốiquanhệqualạigiữamuônloài.TacóthểdựđoánrằngphầnlớncácbàidiễnthuyếtđượctheodõinhiềunhấttrênTEDthuộcnhómcácnhàkhoahọcvềsựsốngthườngtậptrunggiúpmọingườithấuhiểubộnãocủahọ,giúphọsốngkhỏemạnhvàthọhơn.Cóvẻnhưbảnnăngsinhtồntrongtâmlýgiúpcácnhàphátminhđượcmếnmộcũngthểhiệnởđây.BabàidiễnthuyếtxuấtchúngtrongnhómnàygồmcóStrokeofInsight(tạmdịch:Cơnđộtquỵkhaisáng)củaJillBolteTaylor,StatsThatReshapeYourWorldview(tạmdịch:Nhữngconsốđịnhhìnhlạithếgiớiquancủabạn)củaHansRosling,vàARoadmaptoEnd
Aging(tạmdịch:Hànhtrìnhchấmdứtlãohóa)củaAubreydeGrey.
Nhàkhoahọctựnhiên:Nhờcácnhàkhoahọctựnhiênmàcôngchúngcóthểhiểuđượcnhữngquyluậttronggiớitựnhiênvàthếgiớivậtchất–baogồmthiênvănhọc,sinhhọc,hóahọcvàvậtlýhọc.Thôngquangôntừvàhìnhảnhcủacácdiễngiảnày,bạncóthểduhànhtừhạthạnguyêntử(BrianGreene)sangnhữngđiềukinhngạcdướimặtnước(DavidGallo)chođếnvũtrụbaolarộnglớn(StephenHawking).
Nhàkhoahọcxãhội:Cácnhàkhoahọcxãhộimangđếnnhữngkiếngiảisâusắcvềtrảinghiệmcủaconngườidướigócđộcánhâncũngnhưtậpthể.Tạiđây,bạnsẽtìmthấyhaitrongsốnhữngbàidiễnthuyếtđượcxemnhiềunhấttrênTED,đólàDoschoolKillCreativity?(tạmdịch:Trườnghọccógiếtchếtsựsángtạo?)củaNgàiKenRobinsonvàThePowerofVulnerability(tạmdịch:Sứcmạnhcủasựtổnthương)củaBrenéBrown.Phầnlớncácbàidiễnthuyếtthuộcnhómnàygiúpchúngtahiểuđượcnhữngxúccảmnhưtìnhyêu,sựcảmthôngvànỗihổthẹn.NhữngdiễngiảxuấtsắcnhấtnhưTiếnsĩBrownsẽbiếnnhữngđiềumàchúngtathườngnghĩlàtiêucựctrởnêntíchcực.Cácnhàkhoahọcxãhộicũngkhởixướngnhữngnghiêncứuthườngđượcmộtvaitròkhácmàbạnsẽtìmhiểungaysauđây–tức“quânsưvềconngười”–dẫnlàmbằngchứng.
Nhóm2:CácnghệsĩgiảitríHãytạmgácquacácnhàgiáodục,chúngtasẽchuyểnsựchúý
sangnhómtiếptheo–cácnghệsĩgiảitrí.Dùphongtháichủyếucủahọrõrànglàtạosựvuivẻ,nhưngcácdiễngiảthànhcôngnhấtởnhómnàyvẫndạychochúngtađiềugìđókhichiasẻnhữngbíquyếtlàmnênkỹxảocủahọ.
Diễnviênhài:Mặcdùmộttrongnhữngcamkếtbanđầucủatổchứclàgiảitrí,songlạicókháítbàidiễnthuyếttrênTEDdocácdiễnviênhàithựchiện.NhữngdanhhàinhưJerrySeinfeldvàChrisRockhiếmkhitỏasángtrênsânkhấuTED.SarahSilverman,mộtdiễnviênhàiănkháchnhưngcũnggâykhôngíttranhcãi,đãcómộtbàidiễnthuyếtkháthẳngthắntrênTEDvàonăm2010,nhưngnólạikhôngđượcđưalênYouTubehoặc
TED.com.CôSilvermanchiasẻlýdo:“NókhôngbaogiờđượcphátchínhthứcvìChrisAnderson[ngườiphụtráchcủatổchứcTED]chorằngnó‘vôcùngkhủngkhiếp’.”Tạisaolạicóquáítdiễnviênhài[trênTED]nhưvậy?Mộtmànhàikịchxuấtsắcnhấtlàmộtmàngiảitríthuầntúy.Mộtdiễnviênhàichuyênnghiệpphảikhơiđượctừbốnđếnsáutràngcườibấtngờtrongmộtphút.Đểtạođượcsựngạcnhiêncứ10giâymộtnhưthế,họcầnphảiliêntụcchuyểnhướngvàkhiếnchoviệcxâydựngmộtýtưởngđánglantỏatrởthànhnhiệmvụgầnnhưbấtkhảthi.Tuynhiên,cómộtsốítnghệsĩvớikỹthuậtđiêuluyệnvẫntạodựngthànhcôngthôngđiệptừsựhỗnloạn,cóthểkểđếnnhưCharlieTodd,ZeFrank,ReggieWattsvàMazJobrani.
Ảothuậtgia:KhángiảcủaTEDthíchxemcácnghệsĩtựmổxẻkỹxảocủahọ.Đốivớidiễnviênhài,việcmổxẻkỹxảosẽgiếtchếtsựhàihước.Nhưngđốivớicácảothuậtgia,việcmổxẻnàylạilàmộthànhđộngviphạmLờithềẢothuậtgia,vốncấmtiệthọtiếtlộbímậtđằngsaunhữngmànđánhlừangườithường.Dùlờithềnàytùythuộcởmỗingười,nhưngnólạilànềntảngtrongnguyêntắcnghềnghiệpcủahầuhếtcáchộiảothuậtchuyênnghiệp.Chínhdohạnchếnàycùngvớiyêucầulantỏaýtưởng,tasẽđượcchứngkiếnnhữngảothuậtgiaphitruyềnthốnghơntrênsânkhấuTED–điểnhìnhnhưArthurBenjamin(Mathemagic–tạmdịch:Toánảothuật),KeithBarry(BrainMagic–tạmdịch:Sựkìdiệucủanãobộ),vàMarcoTempest(RealityAugmented,Techno-Magic–tạmdịch:Siêuthực,phépnhiệmmàutừcôngnghệ).Dùbảnthânkhôngphảilàảothuậtgia,nhưngtôichorằngnhữngngườichuyênlậttẩycáctròbịp–nhưJamesRandi–cũngthuộcnhómnày.
Tácgiả:Vaitròtácgiảbaogồmnhữngnhàsángtácthơcavàtácphẩmhưcấu.Trongnhómnày,bạnsẽtìmthấyElizabethGilbert,ChimamandaAdichievàIsabelAllende,họkhôngchỉchiasẻvềkỹthuậtsángtácmàcảvềhànhtrìnhsángtáccủamỗingười.DiễngiảtôithíchnhấttrongnhómnàylàKarenWalkerThompson,ngườiđãthêudệtnênmộtcâuchuyệnlịchsửvớithôngđiệpkhácthườngvềnhữngđiềuchúngtahọcđượctừnỗisợhãi.
Nghệsĩtrìnhdiễn:Nhómnàybaogồmcácvũcông,nhạcsĩ,casĩcũngnhưcácdiễnviênvàđạodiễnsânkhấu–điệnảnh.Mặcdù
nhiềubuổidiễntruyềnthốngchỉđơnthuầnmangtínhgiảitrí,songcácbàidiễnthuyếtxuấtsắcnhấtcủanhómnghệsĩnàylàsựkếthợpgiữatrìnhdiễnvớikiếngiảisâusắc.Chẳnghạn,nhạctrưởngBenjaminZanderđãchothấy“nốtĐôlàmnênnốtSitrầmbuồn”nhưthếnàotrongbảnPreludeinEMinor(tạmdịch:KhúcdạođầucungMithứ)củaChopin.Tuybạnchẳngcầnbiếtvìsaoâmnhạclạikhiếnbạnxúcđộngđếnvậy,nhưngviệckhámpháraítnhấtmộtlýdocũngcóýnghĩakhaisángnàođó.
Nghệsĩtạohình:CácnghệsĩtạohìnhluônsửdụnghầunhưbấtkỳphươngthứcđạidiệnnàotrongcácbàidiễnthuyếtđượcyêuthíchtrênTED.CandyChangthổiluồngsinhkhímớivàocáckhônggianvàkiếntrúccôngcộngbịbỏhoang.ErikJohanssonchiasẻtàinhiếpảnhsiêuphàm.Ngoàira,bạncũngcóthểnhậnthấysựgiaothoagiữacôngnghệvànghệthuậttrongrấtnhiềubàidiễnthuyết,baogồmcảảoảnhquanghọccủaBeauLotto.
Nhóm3:TácnhânthayđổiSaukhilướtquamảngcôngnghệvàgiảitrí,hẳnbạnsẽmongđợi
nhómvaitròtiếptheocủaTEDrơivàomảngthiếtkế.Tuynhiên,thiếtkếlạigiốngnhưmộttriếtlýđượccácdiễngiảởtấtcảcácthểloạisửdụngvàvượtrakhỏicáchphânloạicứngnhắc.Nếucácnhàcôngnghệtruyềnthụkiếnthứccòncácnghệsĩgiảitrígiúpmọingườitiêukhiển,thìchúngtasẽcầnđếnmộtnhómthứbanắmgiữcácvaitròcónhiệmvụchínhlàtruyềncảmhứng.Tôigọinhómlớnnhấtnàytrongbanhómlà“cáctácnhânthayđổi”.Nếubạnkhôngtìmthấymìnhtronghainhómtrên,thìbạnnêntiếpnhậnmộttrongcácvaitròsauđâyđểchiasẻýtưởngđánglantỏacủamình:
Nhàhoạtđộngxãhội:HầunhưmọidiễngiảcủaTEDđềulànhàhoạtđộngxãhộitheocáchnàođó.Vìvậy,hãynghĩvềvaitrònàynhưmộtngườivậnđộngmạnhmẽchosựthayđổitrongxãhội,chínhtrịhoặcmôitrường,vàthườngbằngcáchhướngsựchúýđếnmộtđiềubấtcôngtrướcmắt.BadiễngiảxuấtsắctrongvaitrònàylàBunkerRoy,JamieOlivervàTempleGrandin.
Ngườicóuytín:Ngườicóuytínlàvaitròphổbiếnnhất.Đâylànhómdiễngiảchuyênchiasẻnhữngkhoảnhkhắcgiácngộmàhọnghiệmratrongnhữngcôngviệclýthú–thậmchíđángghentỵ–hàngngày.Cácbàidiễnthuyếtnổitiếngnhấtthuộcnhómnày
baogồmLifeLessonfromanAdMan(tạmdịch:Bàihọccuộcsốngcủangườilàmquảngcáo)củaRorySutherland,LooksAren’tEverything.BelieveMe,I’maModel(tạmdịch:Ngoạihìnhkhôngphảilàtấtcả.Tintôiđi,tôilàngườimẫu)củaCameronRussellvàWhyIChoseaGun(tạmdịch:Tạisaotôichọncầmsúng)củaPetervanUhm.Sutherland–giámđốccấpcaocủamộtcôngtymarketing–đãchiasẻmộtýtưởngkhácthườngvềviệcápdụngcáckỹthuậtquảngcáobằngtâmlýnhằmphụcvụcholợiíchcủangườitiêudùngthayvìgâyhại.Trongkhiđó,RussellvàvanUhmcũngápdụngcácphươngpháptươngtựkhitháchthứcquanđiểmthôngthườngvềcuộcsốngcủamộtngườimẫuthờitrangvàmộtsĩquanchỉhuytrongquânđội.
Quânsưkinhdoanh:Cácquânsưkinhdoanhlànhữngtácgiảhiệnthựcthànhcông,đồngthờicũnglànhữngchuyêngiacóuytíntronglĩnhvựckinhdoanh.Họtuyểnlọcvàphổbiếncáckiếnthứcthâmthúytrongkhốingànhkhoahọcxãhộiđểgiúpngườikhácthànhcônghơntrongcôngviệc.TuycónhữngngoạilệnhưSherylSandberg,nhưngđâylànhómmàpháimạnhchiếmưuthếvượttrộivớinhữngtêntuổilớnnhưSimonSinek,DanPink,vàSethGodin.
Nhàthámhiểm:Trongkhicácchuyêngiauytíntiếtlộnhữngkhoảnhkhắcgiácngộmàhọnghiệmratrongcôngviệchàngngày,thìcácnhàthámhiểmlạichiasẻnhữngkiếngiảitừkinhnghiệmcánhân.Trongmộtsốtrườnghợp,họcònchiasẻnhữngcâuchuyệnvềtrảinghiệmcậnkềcáichếtnhưtainạnmáybay(RicElias)hoặcbịcướpbóctànbạo(EdGavagan).Đâycũnglàvaitròphùhợpchoviệcmôtảmộtthóiquentíchcựcmànhiềungườimơđếnnhưngchưathựchiệnđược;TrySomethingNewfor30Days(tạmdịch:Hãythửthứgìđómớilạtrong30ngày)củaMattCuttslàvídụđiểnhìnhchonhómnày.Mộtngườiđànôngbìnhthường–JoeSmith–đãchứngminhrằngngaycảmộtđiềuthườngtìnhcũngcóthểbiếnthànhmộtýtưởngđánglantỏaquabàidiễnthuyếtHowtoUseaPaperTowel(tạmdịch:Sửdụngkhăngiấynhưthếnào).
Quânsưvềconngười:Nếucácquânsưkinhdoanhthuộcvềmảngsáchđộngviênchuyênmôn,thìcácquânsưvềconngườilạithuộcmảngsáchkỹnăng(tựgiúp).Vàtrongmảngsáchkỹnăng,bạnsẽtìmthấynhữngmảngnhỏhơnnóivềtìnhyêu,tính
dục,sựhạnhphúcvàtôngiáo.NhữngmảngsáchnàyquytụnhữngsiêusaođãđượckiểmchứngquathờigiannhưTonyRobbins,MalcolmGladwellvàMaryRoach.Tuynhiên,cũngcónhiềuhiệntượngmớinổinhưSusanCain,thủlĩnhcủanhữngngườihướngnộivàRonGutman,chuyêngiahướngdẫnchămsócsứckhỏecánhân.Cũnggiốngnhưcácquânsưkinhdoanh,hầuhếtcácquânsưvềconngườicũnglàcáctácgiả.
Doanhchủxãhội:Cómộtranhgiớimỏngmanhphânbiệtgiữadoanhchủxãhộivànhàhoạtđộngxãhội,mặcdùtrênthựctếcónhiềudiễngiảthamgiacảhainhóm.Điểmkhácbiệtchủyếuchínhlàcácdoanhchủxãhộichuyênápdụngnguyênlýquảntrịkinhdoanhchocôngcuộcthayđổixãhội.NhómnàybaogồmSalmanKhan,ngườiủnghộhệthốnggiáodụctrựctuyếnmiễnphí,JaneMcGonigal,nhàthiếtkếtròchơiđiệntửvàMichaelPritchard,nhàsángchếnướcsạch.
BÍQUYẾT3:Đóngkhungýtưởngđánglantỏatrongmộtcâutrảlờitheodạnghànhđộng-kếtquảchomộtcâuhỏiđángnêura
Trừnhữngbàidiễnthuyếtvớimụctiêuduynhấtlàgiảitrí,thìsứmệnhchínhcủahầuhếtcácbàidiễnthuyếttrênTEDlàkêugọingườinghehànhđộngvìmộtthếgiớitốtđẹphơn.Trongsốcácbàidiễnthuyếtthànhcôngnhất,cónhiềubàikhuyênngườinghenênthựchiệnnhữngviệcnhỏbénhưngcóthểdẫnđếnlợiíchlớnlaochocánhânvàxãhội.Vìconngườithườngmắckẹttronglốisốngcốhữucủamình,nênnhữngviệclàmnhỏbéđượccholàcầnphảidiễnranhanhchóng,íttốnkémvàdễdàng.MộttrongnhữnghìnhmẫuyêuthíchcủatôilàJoeSmith.TạichươngtrìnhTEDxConcordiaUPortlandnăm2012,ôngđãmởđầubàiphátbiểucủamìnhnhưsau:
Nếuchúngta[nhữngngườiMỹ]cóthểhạnchếsửdụngkhăngiấy-mỗingườimộtchiếc/ngày-chúngtasẽtiếtkiệmđược260triệutấngiấy.
Mặcdùkhôngcócáchnàotốiưunhấtđểdiễnđạtýtưởngđánglantỏacủabạntronglúcdiễnthuyết,nhưngtừgiaiđoạnlênkế
hoạch,chúngtađãcóthểsuynghĩvềnótheomộtphươngpháptuyệtvời.Đểápdụngđúngnguyêntắc,tôixinđềxuấtphươngthức:“Hànhđộngđểđạtkếtquả.”Hãyxemquacáccâuhỏigợinênýtưởngđánglantỏavàcáchtừngdiễngiảtrảlờichúng,bắtđầutừcácnhàcôngnghệ:
Nhàphátminh:PranavMistry,phùthủycôngnghệcủaPhòngThínghiệmTruyềnthông,ViệnCôngnghệMITđãtựhỏi:“Làmthếnàotôithúcđẩyđượctiếntrìnhpháttriểnvàsửdụngcôngnghệnhằmtiếpcậnranhgiớikỹthuậtsốvàkhôiphụcmốiliênkếtgiữaconngườivớithếgiớithực?”Anhđãtrảlờicâuhỏinàybằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãythúcđẩysựpháttriểncủacáctiệníchkỹthuậtsốchophépmọingườitươngtácbằngcửđộngtựnhiên,đểchúngtakhôngđếnnỗitrởthànhnhữngcỗmáyngồitrướccáccỗmáykhác.”
Nhàkhoahọcvềsựsống:NhàthầnkinhhọcJillBolteTaylorđãtựhỏi:“Tôicóthểkếthợpkinhnghiệmcánhânvàkiếnthứckhoahọcnhưthếnàođểtìmcáchgiúpmọingườiđốixửthânáivớinhauhơn?”Chịđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãychọnsốngtheoýthứctậpthểcủabáncầunãophải(thayvìlốisốngvịkỷcủabáncầunãotrái)vìmộtthếgiớihòabìnhhơn.”
Nhàkhoahọctựnhiên:NhànghiêncứunấmPaulStametstựhỏi:“Làmthếnàođểtôicảnhbáomọingườivềmốiđedọakhôngnhìnthấyđượcnhưngngàycànglớnvàảnhhưởngđếnsựtồnvongcủamọiloàisinhvậtsống?”Ôngđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãybảotồnhệsinhtháinấmtrongcáckhurừnggiàđểngănchặnnguycơsựsốngtrêntráiđấttuyệtchủnghàngloạt.”
Nhàkhoahọcxãhội:NgàiKenRobinsonđãđặtcâuhỏi:“Chúngtacóthểtạonênthayđổinhỏnàođểhệthốnggiáodụcgiảiphóngđượctiềmnăngẩntàngtrongsứcsángtạotậpthểnhưngđangbịđènén?”Ôngtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãygiáodụctrẻemmộtcáchtoàndiện,pháthuycảnãophảilẫnnãotráiđểcácemcóthểxâydựngmộttươnglaitươisánghơn.”
Đếnđây,chúngtahãychuyểnsựchúýsangcácnghệsĩgiảitrí:
Diễnviênhài:NhàsánglậptổchứcImprovEverywhere,Charlie
Todd,đãtựhỏi:“Làmsaomìnhcóthểgiúpnhữngngườitrưởngthànhtìmlạiđượcniềmvuisướngvôtư,khôngcấmđoánnhưthờithơấu?”Anhđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãychấpnhậnrằngcuộcchơikhôngcóđúngvàsaiđểchúngtacóthêmnhiềuniềmvuihơnnữa.”
Nhàảothuật:“Toánảothuậtgia”ArthurBenjamintựhỏi:“Làmthếnàomìnhthuyếtphụcđượcmọingườirằngnhữngbộócbìnhthườngcũngcóthểthựchiệnnhữngphéptínhkhôngtưởng?”Anhđãtựtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãysửdụngcácphéptínhnhẩmthôngminhđểbiếncácbàitoánphứctạpthànhdễdàng.”Nếunghebàidiễnthuyếtcủaanh,cóthểbạnsẽkhónắmđượcđiềunàyvìanhkhôngbaogiờkhẳngđịnhmộtcáchrõràng.Tuynhiên,anhđãminhhọađiềuđókhihélộrằngmẹođểtínhbìnhphươngcácsốcựclớnlàchianhỏchúngthànhtổngcủabaphéptínhđơngiảnhơn.Vídụ,bìnhphươngcủa68làbaonhiêu?Bạncóthểtínhbằngcáchnhân68với68–cáchtínhkhiếnđầuócmọingườinổtung.Hoặcbạncóthểtínhtổngcủa[60nhân60](3.600),cộngvới[8nhân8](64)rồicộngvới[60nhân8nhân2](960).Dùbằngcáchnàochăngnữa,câutrảlờivẫnlà4.624.Cóthểphươngphápnàykhôngđơngiảnlắm,nhưngítnhấtnóvẫndễhơncáchthứnhất.
Tácgiả:NhàvănviễntưởngChimamandaAdichietựhỏi:“Mìnhphảilàmsaođểngănngườikhácphạmnhữngsailầmmìnhtừngmắcphảivềthânphậncủamìnhvàcảmnhậncủamìnhvềthânphậncủangườikhác?”Côđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãytừbỏcáckhuônmẫuvàxemchúngnhưnhữngcâuchuyệnchưahoànchỉnhđểchấpnhậnsựđadạngđíchthựccủacánhânvàcộngđồng.”
Nghệsĩtrìnhdiễn:NhạctrưởngBenjaminZanderđãtựhỏi:“Làmsaođểtôikhơigợiđượcniềmđammêcủamọingườiđốivớimộtloạihìnhnghệthuậtkhôngđượcxemtrọng?”Ôngđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãyhòamìnhvàonhạccổđiểnđểtrảinghiệmcảmxúcsâulắng.”
Nghệsĩtạohình:NghệsĩthànhthịCandyChangtựhỏi:“Làmthếnàođểtôigiúpmọingườithanhtẩycảmxúc?”Côđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãythayđổimụcđíchsửdụngcủacáckhônggiancôngcộngbịbỏhoang,biếnchúngthành
nhữngtấmbiểnthôngđiệpkhuyếtdanhđểmọingườithểhiệnướcmơvàbímậtsâukíncủahọ.”
Cuốicùng,hãyxemxétcáccâuhỏivàcâutrảlờicủanhómtácnhânthayđổi:
Nhàhoạtđộngxãhội:NhàhoạtđộngxãhộingườiẤnĐộBunkerRoytựhỏi:“Làmthếnàotôicóthểđộngviênnhữngngườibịtướcquyềncôngdântựtruyềnlửachochínhmình?”Ôngđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãyđộngviênnhữngphụnữnôngthônbằngkiếnthứcđểhọcóthểcảithiệnmứcsốngtrongcộngđồngcủamình.”
Ngườicóuytín:ChuyênviênquảngcáoRorySutherlandtựhỏi:“Làmthếnàotôitháchthứcđượcquanđiểmthôngthườngvềnghềnghiệpcủamình?”Ôngđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãykhuyếnkhíchmọingườitheođuổicácgiátrịvôhìnhđểtăngthêmsựgiàucóchúngtalĩnhhộiđược,cũngnhưbảotồncácnguồntàinguyênhữuhạn.”
Quânsưkinhdoanh:TácgiảvànhàtưtưởngSimonSinektựhỏi:“Conđườngnhanhnhấtđểnângcaothànhcôngcủacáccánhânvàdoanhnghiệplàgì?”Anhđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãykhuyếnkhíchcácnhàlãnhđạobắtđầuđặtcâuhỏitạisaođểhọtruyềncảmhứngchongườikhác.”
Nhàthámhiểm:TuylàkỹsưchuyênvềthuậttoántìmkiếmcủaGoogle,nhưngvaitròMattCuttstiếpnhậnđểdiễnthuyếttrênTEDlạikhôngliênquangìđếncôngviệcthườngngàycủaanh.Anhchỉxuấthiệnnhưmộtngườibìnhthườngcốgắngcảithiệncuộcsốngcủamình.Anhtựhỏi:“Tôicóthểchiasẻbíquyếtnàotừhànhtrìnhcảithiệnbảnthânmìnhđểtruyềncảmhứngvàhướngdẫnngườikháccảithiệncuộcsốngcủachínhhọ?”Anhđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãytuânthủnghiêmngặtmộtthóiquenmới(hoặcloạibỏmộtthóiquenxấu)trong30ngàyđểđạtđượcsựthayđổitíchcựclâudài.”
Quânsưvềconngười:TácgiảsáchkỹnăngSusanCaintựhỏi:“Làmthếnàođểtôigiúpmọingườichấpnhậnconngườithậtcủahọvàcủangườikhác?”Chịđãtrảlờibằngmộtýtưởngđánglantỏa:“Hãyđểnhữngngườihướngnộithấyrằnghọcũngđóng
gópchothếgiớinàynhiềugiátrịkhôngkémnhữngngườihướngngoại–dùluôntheonhữngcáchkháchẳn–đểngườihướngnộikhôngcảmthấycầnphảithayđổinguồnnănglượngvàsángtạocủahọ.”
Doanhchủxãhội:SalmanKhan,cựuchuyêngiaphântíchquỹđầucơvàsauđólànhàgiáodụctrựctuyến,tựhỏi:“Làmthếnàotôigiúpđượccácanhemhọđangsốngcáchxamình1.500dặmhọchànhtốthơn?”Từkhởiđầukhiêmtốnđó,ôngđãnảyramộtýtưởnglớnlaođánglantỏa:“Hãyxâydựngmộtlớphọctrựctuyếntoàncầuđểtấtcảmọingườicóthểnângcaonănglựctoánhọcvàkhoahọc.”
Đểlựachọnchủđề,tacầnphảitựvấnlòngmìnhvàbắtđầuvớimộtcáiđíchcầnđạtđếntrongđầu.Rấtcóthểmộttrongnhữngcâuhỏitôivừaliệtkêphíatrênsẽgợiramộtđềtàituyệtvờichobàidiễnthuyếtcủabạn.Nếucáchnàykhônghiệuquả,bạncóthểkháiquáthơnnữabằngcáchđặtranhữngcâuhỏitựkhámphábảnthânnhưsau:“Bàihọclớnnhấtmìnhtừnghọcđượclàgì?”,“Đâulàniềmvuilớnnhấtmìnhtừngtrảiqua?”,“Cònnỗiđaulớnnhấtthìsao?”,“Sứmệnhcủacuộcđờimìnhlàgì,vàmìnhsẽthuyếtphụcngườikhácthamgiavàocuộcchinhphụccủamìnhnhưthếnào?”
Nếutấtcảđềuvôhiệu,bạncóthểtựhỏi:“Câuchuyệnlôicuốnnhấtmìnhcóthểkểlàgì?”MặcdùcáccâuchuyệnlàphầntrọngtâmtrongđasốcácbàidiễnthuyếttrênTED,nhưngchúngcũngminhchứngchoquanđiểmmàbạnmuốnđưara.Vìvậy,nếubắtđầukhámpháchủđềbằngmộtcâuchuyện,bạncầntậptrungđảmbảoluânlýrútratừđóphảirõràng.
BÍQUYẾT4:Chỉgieomộtmầmcảmhứngduynhất
Saukhimỗikhángiảrờikhánphònghoặclướtsangtrangwebtiếptheo,bạncầnphảigieođượcmộtýtưởng,thứctỉnhngườiđóvềmộtlốitưduymớihoặcthuyếtphụcđượchọhànhđộng.Điềunàysẽgiúpbạnhoànthànhđượcmụctiêu“chỉgieomộtmầmcảmhứngduynhất”.
Thôngthường,cáchtốtnhấtđểtiếpcậnmộtloạtchủđềlàlựa
chọnthôngđiệpnhấtquánduynhấtmàbạnmuốntruyềntải,rồisoátlạitrongtrínhữngtrảinghiệmtuyệtvờigiúptăngthêmchiềusâucảmxúccholậpluậnlogiccủathôngđiệpđó.Nếubạnbếtắc,hãychọncáchkhác.Sẽchẳngaibiếtđược.Bíquyếtởđây–vàtôikhôngbiếtphảinhấnmạnhsaochođủ–làbạnphảihiểurõýtưởngtrọngtâmcủamìnhtrướckhilàmbấtcứđiềugìkhác.Mộttrongnhữngsailầmlớnnhấtmàcácdiễngiảthườngmắcphảilàcốgắnggóighémcảđờihọchỏivàomộtbàidiễnthuyếtduynhất.Việctậptrungxuyênsuốtvàomộtkháiniệmduynhấtsẽmangđếnchobạncáinhìnrõràngđểchỉnhsửachấtliệunộidung.Nếubạncómộtkháiniệmhoặccâuchuyệntuyệtvờinhưnglạikhôngtrựctiếpcủngcốchothôngđiệp,bạnphảilượcbỏnódùmuốnsửdụngđếnnhườngnào.
Cókhôngíttrườnghợpdiễngiảtruyềntảicựckỳchútâmvàokỹxảođiêuluyện,chođếnkhihọbướcvàophầnkếtluận.Donghĩrằngmìnhhànhđộngvìsựthươngcảm,họthườnglồngthêmmộthoặcnhiềulờikhuyênđánglantỏa.Phầnkếtnàythườngxuấthiệndướihìnhthứcmộtcâuchuyệnvớiluânlýkháchẳnýnghĩatrọngtâmcủabàidiễnthuyết.Tiếcthay,sựtrộnlẫncácýtưởngnhưvậychỉlàmhạnchếđángkểtoànbộsứcảnhhưởngcủabàiphátbiểu.
Tấtnhiên,cũngcónhiềubàidiễnthuyếtkhôngbaogiờđượcđăngtảitrêntrangTED.com.Nguyênnhânthườngdocácdiễngiảthiếutậptrungtrongsuốtquátrìnhphátbiểuvàkhôngthểgieođúngmộtmầmcảmhứngduynhất.
BÍQUYẾT5:Kếtnốivớicácnhucầucốhữucủaconngười,điểnhìnhnhưcảmgiácthuộcvề,lợiíchbảnthân,nhucầuthểhiệnbảnthân(6)hoặchyvọngvàotươnglai
TrongsốmườibàidiễnthuyếtđượcxemnhiềunhấttrênTED,cóbảybàiphátbiểutậptrungtruyềncảmhứngđểmọingườithayđổibảnthân.Nhữngkháiniệmmàhọtrìnhbàykhôngmới–“khôngcókháiniệmnàomớidướiánhmặttrời”(tríchkinhGiảngSư(7),quyểnkinh2.000tuổithuộckinhCựuƯớc).Bảybàidiễnthuyếtnàytậptrungvàocáckháiniệmbêntrongtâmtríconngười,baogồmbệnhtâmthần,tínhsángtạo,khảnănglãnhđạo,niềmhạnhphúc,độnglực,thànhcôngvàsựtựtôn.
Babàidiễnthuyếtcònlạiđượcxemnhiềunhấtcóphạmvirộnghơnkhithúcđẩysựthayđổitrongtươngtácgiữacáccánhânvớinhauvàtrongtoànxãhội.Chúnghoặckêugọichúngtahànhđộng,hoặcthayđổilậptrườngcủachúngtavềcácvấnđềytếcộngđồng,giáodụccộngđồngvàtínhđadạng.Chủnhâncủanhữngbàiphátbiểunàykhôngphảinhữngngườiđầutiênkhaitháccácchủđềđó,vàhọcũngkhôngphảinhữngngườicuốicùng.Họlayđộngchúngtabằngcáchchiasẻquanđiểmcủamìnhvềlýdotạisaonhữngýtưởngnàylạiquantrọngđếnthế,vàlàmthếnàotacóthểtạonênsựkhácbiệt.
Khibạnnghĩđếnviệcxâydựngnhữngkếtnốicảmxúcgiúptruyềncảmhứngđếnkhángiả,hãynhớrằngconngườinóichungcóbốnnhucầuthiếtyếusẽxuấthiệnsaukhithỏamãnxongnhữngnhucầucơbảnvềsứckhỏesinhlývàantoànthểlý.
Đứngđầutrongbốnnhucầuđólàcảmgiácđượcyêuthươngvàthuộcvề.Giữanăm2011,GerdaGrimshawđãnêucâuhỏi:“Điềugìkhiếnbạnhạnhphúc?”trongnhómthảoluậncủaTEDtrênmạngxãhộiLinkedIn.GerdalàngườisánglậpnênCallMom,mộtdịchvụgiớithiệumiễnphígiúpkếtnốicácbàmẹđơnthânvàconcáihọvớinhữngnguồnlựcvàhệthốnggiáodụcgiúphọtựchucấpvàsốngkhấmkháhơn.Trongsốhơn100phảnhồi,có92câutrongđóngườitrảlờichânthànhchiasẻnhữngnguồnlựcmanglạichohọniềmhạnhphúc.Dùphươngphápcủatôikhônghoàntoànkhoahọc,nhưngtôiđãphânloạivàchianhómcáccâutrảlờinàyđểhiểuđượcbímậtđằngsaucảmgiácmãnnguyện.Nhưbạnthấydướiđây,tìnhyêuthươngvàcảmgiácthuộcvề–thểhiệnquatươngtácxãhội–đãthốngtrịdanhsách:
Giaotiếpxãhộivớigiađình,bạnbè(vàcảthúcưng)(30,4%);Trảinghiệmthiênnhiên(12,0%);Làmtừthiệnvàthamgiahoạtđộngtìnhnguyện(10,9%);Hoànthànhnhiệmvụ(9,8%);Truyềncảmhứngchongườikhácthôngquahuấnluyện,giảngdạyhoặcsángtác(7,6%);Tựxétmìnhvàhọchỏi(7,6%);Lĩnhngộsự“hiệnhữutronghiệntại”(6,5%);Cósứckhỏetốt–đặcbiệtởnhữngngườibệnhmãntínhhoặcmớimắcbệnh(5,4%);Khoáicảmxácthịtvàluyệntậpthểthao(5,4%);
Thểhiệnbảnthân(2,2%);Tàichínhổnđịnh(2,2%).
Nhucầuthiếtyếucốhữuthứhailànhữngmongmuốnvàkhaokhátlàmlợichobảnthân.Trongdanhsáchtrên,khoáicảmxácthịt,tậpluyệnthểthaovàtàichínhổnđịnhđềuthuộcnhómnày.Thậtrađộphổbiếncủacácmụcnàytrongtổngdânsốcóthểcaohơnmộtchút;tuynhiên,cộngđồnglạikỵbìnhluậnvềnhữnghammuốnnàytrêncácnhómthảoluậnchínhdanhvàhầunhư“sạchbong”củaLinkedIn.Tuythế,nếubạnnghĩrằngcácchủđềnàykhôngxứngđểdiễnthuyếttrênTED,thìhãysuynghĩlại.MaryRoachtừngchiasẻvề10ThingsYouDidNotKnowAboutOrgasm(tạmdịch:10điềubạnchưabiếtvềsựcựckhoái)trongbàinóichuyệncủachịtạichươngtrìnhTED2009,cònHelenFisherlạitiếtlộWhyWeLove+Cheat(tạmdịch:Tạisaochúngtayêunhưngvẫnlừadối)trongphầntrìnhbàycủachịtạichươngtrìnhTED2006.Ngoàira,cònvôsốbàidiễnthuyếtvềchủđềtiềnbạc,mặcdùchúnghơithiênvềtruyềncảmhứngđểconngườivượtquanhữngràocảnvàtheođuổiướcmơkhởinghiệpcủahọ.
Thúcđẩypháttriểncánhânlànhucầuthiếtyếuthứbamàbạncóthểdùngkếtnốivớikhángiả.Aitrongchúngtacũngmuốnhọchỏivàpháttriển.Chúngtahiếukỳvềbảnthânmình,nỗlựctháchthứcvàsaucùngvượtquanhữnggiớihạncủamình.Chúngtacũnghiếukỳkhôngkémvềthếgiớixungquanh.Chẳnghạn,nếubạncómộtcôngthứcgiúpxáclậpvàthựchiệnmụctiêu,thìbạnđãcónguyênliệucầnthiếtđểlàmnênmộtbàidiễnthuyếttuyệtvờitrênTED.Cơchếcủakiểuchủđềnàyrấtthườngđượcvậndụng;song,điềumớilạởđâychínhlàcâuchuyệnchothấybạnđãthấtbại,họchỏivàvượtquanghịchcảnhrasao.
Khôngphảingẫunhiênmà“hyvọngvàthayđổi”lạilàtrọngtâmtrongchiếndịchtranhcửtổngthốnggiúpBarackObamagiànhthắnglợivàonăm2008.Đólàtrọngtâmcủamọiphongtràoquầnchúng,bấtkểchúngthuộclĩnhvựcxãhội,chínhtrịhaytôngiáo.Vànócũnglànhucầuthiếtyếuthứtưcủaconngười.Đểthuhútngườinghe,hãygiúphọchốnglạihiệntrạngvàthấyđượctriểnvọngtíchcựccủatươnglai–tuyđangngoàitầmvới,nhưngrấtđángđểnỗlực.Đếnthờikhắcnàođótrongđời,tấtcảchúngtađềusẽthứctỉnhvàthấymìnhđứngtrướcvựcthẳmkhôngđáycủasựtồntạivônghĩa.Mọingườicầnphảitạonênsựkhácbiệt.Hãytraochohọphươngtiệnvà
ýchíđểtạotiếngvangtrongvũtrụnày.
BÍQUYẾT6:HãynóivềchủđềbạnsaymêTừquyểnsáchnày,bạnsẽđượctiếpthucáckỹxảovàthủthuật
sắcbén–nhưmộtlưỡidaoquânđộiThụySĩ–đểtruyềntảimộtbàiphátbiểumạnhmẽ.Vànhưđốivớibấtkỳcôngcụsắcbénnào,xinhãyápdụngchúngthậtthậntrọng.Mốinguylớnnhấtkhiphátbiểutrướccôngchúngchínhlàđánhmấtsựchânthựcdoquátrauchuốtbàinóichuyện.Tuynhiên,điềukỳdiệusẽxảyranếubạngóigọnphầnphátbiểucủamìnhvàochủđềbạnsaymê.Cảmgiáccăngthẳngsẽlắngxuống.Bạnsẽtựđộngxâydựngnêncáclậpluậnthuyếtphục.Nhữngcâuchuyệncũngdễdàngtuônra.Vàcáchbạntruyềntảisẽtựđếnsausuynghĩ.SimonSinek,ngôisaocủaTED,đãxácnhậnđiềunàykhitôihỏianhcáchtruyềntảibàidiễnthuyếttuyệtdiệucủamình:
Khimọingườihỏitôihọccáchdiễnthuyếtthếnào,tôiđãtrảlờihọ:“Nóithực,tôiđãgianlậnđấy!”Tôichỉnóivềnhữngđiềutôiquantâmvàhiểurõ.Tôikhôngthểtạoraniềmsaymê.Cácbậcphụhuynhcóthểnóichuyệnhànggiờvềconcáicủamình.Họkểhếtchuyệnnàyđếnchuyệnkhácvớisựhàohứngkhôngngớt.Tôicũngthế.Nhữngýtưởngmàtôichiasẻcũngnhưcontrẻ–tôithựcsự,thựcsựquantâmđếnchúngvàrấtphấnkhíchkhikểvềchúngchobấtcứaichịulắngnghe.
Nhiềungườiviếtvànóivềdiễnthuyếtthườngkhuyênbạnrằng:hãytìmrađiềukhángiảmuốnngherồiđiềuchỉnhthôngđiệpcủabạnchophùhợpvớinhucầucủahọ.Lờikhuyênthiệnchínàycómặttrái.Mặcdùbiếnđổinộidungtheonhucầucủakhángiảlàviệcquantrọng,nhưngcácthayđổicủabạnchỉnêngiớihạnởmặthìnhthức.
Vídụ,bạncóthểđổiđoạnmôtảnàyvớiđoạnkhácđểkhángiảcóthểliênhệtrựctiếptớichínhhọ.Hoặcbạncóthểthayđổilượngthôngtinbốicảnhtùythuộcnhữnghiểubiếtsẵncócủakhángiả.Tôitinrằngsẽtốthơnnhiềunếuchúngtatìmkiếmnhữngkhángiảmuốnvàcầnýtưởngcủachúngta,thayvìrạpmìnhtheogió.Maymắnthay,khángiảcủaTEDluônháohứctrảinghiệmbấtkỳýtưởngđánglantỏanàocóthểgiáodục,giảitrívàtruyềncảmhứngchohọ.
BÍQUYẾT7:Hãynhớrằngbạndiễnthuyếtđểphụcvụkhángiả
DotừngtổchứcmộtsốsựkiệnchochươngtrìnhTEDx(8)vàlàcốvấnchonhữngngườitổchứccácsựkiệnkhác,nêntôithườngxuyênđượccácdiễngiảchuyênnghiệptêntuổilẫntriểnvọnghỏixinlờikhuyênđểđượcnhậndiễnthuyết.TôingờrằnghầuhếtcácbạnđềuquantâmcảithiệnkhảnăngphátbiểutrướccôngchúnghơnlàthựcsựđứngtrênsânkhấucủaTED,nêntôisẽđểdànhphầntổngquanchitiếtcủachủđềnàychoPhầnIVcủacuốnsách.Song,tôisẽchiasẻvớicácbạnđiềuquantrọngnhấttrongnhữnglờikhuyêntôiđãgửiđếnhọ.
Tôiđáplạithắcmắctrêncủahọbằngmộtcâuhỏi:“Tạisaobạnlạimuốnphátbiểu?”Câutrảlờihầunhưluônlà:“Vìđâylàcơhộivàngđểtôixâydựngtêntuổicủamình”hoặc“VìtôiđãmơđượcdiễnthuyếttrênTEDngaytừlầnđầuxemđoạnphimvideocủatổchứcnày.”Ítnhất,taphảikhenngợisựtrungthựccủahọ.
Vấnđềcủanhữngcâutrảlờinàylàchúngchỉxoayquanhdiễngiảchứkhôngtậptrungvàokhángiả.CácnhàtổchứccủaTEDcóthểngửithấyđiềunàytừxacảdặm,vàđóchínhlàthứlàmmọingườiphátngấy.Câutrảlờiđúngphảilà:“Vìtôirấtcầnchiasẻmộtýtưởngđánglantỏa,ngaycảkhinóchỉchạmđếntìnhcảmvàsuynghĩcủamộtkhángiảduynhấttronghộitrường.”Vớicâutrảlờinày,bạnđãthànhcông,bấtchấpvideocủabạncóvấnđềvềchấtlượngvàkhôngbaogiờđượcđưalênmạng.
TôisẽđểbạnsuyngẫmthêmvềlờikhuyênSimonSinekdànhchotôi:
Điềuquantrọngnhấtlàtôiluônxuấthiệntrướckhángiảđểchođi.Trướckhibướclênsânkhấu,tôiluôntựnhủlòng:“Hômnay,mìnhđếnđâyđểchiasẻýtưởngcủamình.”Mỗikhiphátbiểu,tôikhôngtỏramìnhmuốnđiềugìđótừbấtcứai–nhưthêmmốiquanhệlàmăn,đượctándương,bánthêmsách,cóthêmngườitheodõitrênTwitterhaythêmsốlượtthíchtrênFacebook.Tôiluônxuấthiệnđểchiasẻnhữngđiềutôibiết.Nếumọingườithíchchúng,họsẽvỗtay;đólàcáchtốtnhấtđểtôiđánhgiáđượcnhữnggìtôichođicóquantrọng
vớihọhaykhông.
Khiđãxácđịnhxongýtưởngđánglantỏa,bạncầnhệthốnglạinósaochokhángiảdễtiếpnhận.Chươngtiếptheosẽhướngdẫnbạncáchtổchứcmộtbàidiễnthuyếtchạmđếnđượctâmtrílẫntìnhcảmcủakhángiả.
CHƯƠNG2
TỔCHỨCBÀIDIỄNTHUYẾT
BÍQUYẾT8:Xácđịnhsẽtruyềnđạttheohướngkểchuyệnhayhướngtiềnđề
Khixâydựngmộtbàinóichuyện,cácdiễngiảthườngpháttriểnhoặctheohướngkểchuyện,hoặctheohướngtiềnđề.Cácbàinóitheohướngkểchuyệnthườngtậptrungvàomộtcâuchuyệnduynhấttừđầuđếncuối.Trongphầnlớnthờigianđứngtrênsânkhấu,diễngiảsẽchủđộnghồitưởnglạicâuchuyệncủamình.Dođó,lậpluậnlogiccủangườitrìnhbàynhìnchungchỉđượcngầmđưaravàophútcuốikhihọngẫmlạicâuchuyệncủamìnhvàtiếtlộluânlýrútra.Điềunàytráivớicáchphátbiểutheohướngtiềnđề,trongđócácyếutốlýluậncủadiễngiảđượcthểhiệnrõràngxuyênsuốtbàinóichuyện.TuyTEDnổitiếngvềtàikểchuyện,nhưngthựcrahầuhếtcácdiễngiảthườngchọncáchtruyềnđạttheohướngtiềnđề.CácbàidiễnthuyếttheohướngtiềnđềtrênTEDcũngbaogồmnhiềuđoạnkểchuyệnđóngvaitròhỗtrợthayvìđịnhhướng.
Thôngthường,nhữngdiễngiảchọncáchphátbiểutheohướngkểchuyệnsẽthuậtlạitrảinghiệmcủahọởngôithứnhất.VídụnổitiếngnhấtcủanhómnàylàbàidiễnthuyếtcủaJillBolteTaylortrênTED,StrokeofInsight(tạmdịch:Cơnđộtquỵkhaisáng).Tôisẽkháiquátvềcáchpháttriểncâuchuyệntrongchươngtiếptheo,nhưngngaylúcnày,chúngtahãycùngtómtắtlạinhữngđiểmchínhyếutrongcâuchuyệncủachịTaylor.
CâuchuyệncủaJillbắtđầubằngnhữngviệcchịlàmvàlýdochị
làmnhữngviệcđó.ChúngtabiếtrằngchịlànhànghiêncứucácbệnhtâmthầntrầmkhatạikhoaTâmthần,trườngYkhoaHarvard.Chịtheođuổilẽsốngnàyđểgiúpđỡnhữngngườiđượcchẩnđoánmắcchứngtâmthầnphânliệt,trongđócócảanhtraimình.Ngày10thángMườihainăm1996,khimới37tuổi,chịthứcdậyvàpháthiệnramìnhđangtrảiquamộtdạngđộtquỵhiếmgặpdoxuấthuyết,gâyảnhhưởngđếncáctrungkhungônngữởbáncầunãotrái.Tronglúccốtìmhiểuxemđiềugìđangdiễnravàgọitrợgiúpbằngcáchnào,chịcảmthấymộtniềmphấnkhíchkhikhéplạithựctạicánhântừbáncầunãotráivàsốngtrongýthứcchungthuầntúycủabáncầunãophải.Maymắnthay,chịđãkịptậndụngnhữngđợtýthứcthoángquacủanãotráiđểgọiđiệnchomộtđồngnghiệpvàngườinàyđãgọixecứuthươngchochị.Batuầnsauđó,khitrảiquaphẫuthuậtvàloạibỏmộtkhốimáutụtobằngquảbónggolf,chịđãdànhtámnămtiếptheođểhồiphụctừngchútvàcuốicùnghồiphụchoàntoàn.Chịkếtthúccâuchuyệncủamìnhvớimộtphongtháiấntượngvàrútrabàihọcsau:
Tôitinrằngchúngtacàngbỏnhiềuthờigianvậnhànhcácmạchthầnkinhtạocảmgiácthưtháisâusắctrongbáncầunãophảicủamìnhbaonhiêu,thìchúngtacàngđemlạisựthanhbìnhchothếgiớivàhànhtinhnàybấynhiêu,vàtôitinđólàmộtýtưởngđánglantỏa.
Cólẽcáchgiảithíchphùhợphơnchínhlàcáchtruyềnđạttheohướngkểchuyệnthựcsựchỉchútrọngvàocâuchuyệnđangkể,vìdiễngiảchỉthỉnhthoảngmớibướcrakhỏinóđểdiễngiảiđiềuđangxảyrahoặctheođuổicácýngoàilềquantrọng.Vídụ,Taylorchỉrờicâuchuyệncủachịmộtlầnvàođầubàiphátbiểuđểđưamộtlờigiảithíchchuyênmôncầnthiếtvềchứcnăngthụcảmcủabáncầunãophảivàchứcnăngphântíchcủabáncầunãotrái.Từđầuđếncuối,đólàlầnduynhấtchịkhôngchủđộngthuậtlạicâuchuyệncủamình.
BÍQUYẾT9:Xâydựnglậpluậnlogicđểchứngminhýtưởngcủabạnlàđánglantỏa
Nếuýtưởngtrọngtâmtạonênxươngsốngchobàidiễnthuyếtcủabạn,thìlậpluậnlogicchínhlàkhungsườncủabàidiễnthuyết.Đâylàsựthật,bấtkểbạnxâydựngbàidiễnthuyếtcủamìnhtheo
hướngkểchuyệnhayhướngtiềnđề.Vìhìnhthứckểchuyệnluônđặtnặngluânlývàcoinhẹtiềnđề,nêncáchtốtnhấtđểhiểuđượccáchxâydựnglậpluậnlogiclàmổxẻcácbàiphátbiểutheohướngtiềnđềtrênTED.Đểlàmđiềunày,bạnphảihiểucáchvậndụnglậpluậnlogickhiphátbiểutrướccôngchúng.
Cuộcthảoluậnvềtínhlogicsẽkhôngtrọnvẹnnếutakhônggợinhớlạisựkhácbiệtgiữalậpluậnquynạpvàlậpluậndiễndịch.Theođịnhnghĩachínhxácnhất,lậpluậnquynạpsẽchứngminhmộtnguyênlýchung–tứcýtưởngđánglantỏacủabạn–bằngcáchnêubậtmộtnhómcácsựkiện,xuhướng,hoặcquansátcụthể.Ngượclại,lậpluậndiễndịchlạixâydựngmộtnguyênlýcụthể–vẫnlàýtưởngđánglantỏa–thôngquamộtchuỗicácmệnhđềthuhẹpdần.
Mặcdùtôichỉđềcậpđếnhaicáchlậpluận,nhưngxinbạnlưuýrằngtheođúngnghĩahànlâm,thìcảhaicáchđềurấtkhóápdụngđểhệthốngmộtbàiphátbiểu.NgaycảkhiđãxemhàngtrămbàidiễnthuyếtthànhcôngtrênTED,tôivẫnthườngvậtlộnđểtìmrađâulàcáchxâydựnglogicchodiễngiả;nguyêndokhôngphảivìbàidiễnthuyếtthiếulậpluậnhaylậpluậnkém,màbởinóquảthựcquátinhvinhưnóđángphảithế.Nhưngbấtchấpnhữngtháchthứctrên,việchiểurõlậpluậnquynạpvàdiễndịchvẫnlàchìakhóađểsoạnnênmộtbàidiễnthuyếttuyệtvời.
Vớilậpluậnquynạp,nguyênlýchungmàdiễngiảrútrasẽđượccủngcốbằngcácluậncứ,nhưngkhôngchắcchắntuyệtđối,vìquansáthếtmọikhảnăngxảyralàđiềubấtkhảthi.Vídụ,hãytưởngtượngbạnđanglàmviệctạinơitạmtrúcủađộngvật.Hàngngày,côngviệccủabạnlàtắmgộichonhữngchúchóđượcđưađếnđâyđểtốngkhứhếtlũbọchét.Vìchúchónàođếnđâycũngcóbọchét,nênbạnkếtluậnrằngmọiconchóđềucóbọchét.Đếnđây,đólàmộtkếtluậnhợplý,đặcbiệtvớichứngcứthuyếtphụcmàbạncó.Nhưngnếumộtngàykia,bạnbắtgặpmộtchúchókhôngcóbọchét,thìkếtluậncủabạnsẽbịbácbỏ.Ngaycảviệckếtluậnrằnghầuhếtcácchúchóđềucóbọchétcũngcólỗhổngtươngtự,vìcóthểbạnchỉđangquansátđúngtậphợptiêubiểuchonhữngchúchóbịngứa.
Mặcdùlậpluậnquynạpđượccoilàcáchtiếpcậntừdướilên,nhưngbạncóthểtiếtlộnguyênlýchunghoặcởphầnđầuhoặcởphầnkết.Tiếptụcvớivídụtrước(tôiphảithừanhậnrằngkhôngphảiýtưởngnàocũngđánglantỏa),bạncóthểtuyênbốmộttrong
haiđiềusau:(1)Tôiđãquansáthàngtrămconchó.Connàocũngcóbọchét.Vậynên,mọiconchóđềucóbọchét;hoặc(2)Tấtcảcácconchóđềucóbọchét.Tôibiếtvìtôiđãquansáthàngtrămconchó.Connàotrongsốđócũngcóbọchét.
Vậy,chúngtanênđưaratiếtlộvấnđềquynạpchínhởphầnđầuhayphầncuối?Cómộtsựđánhđổiởđây.Khibạnhélộnguyênlýchungcủamìnhngaytừđầu,ngườinghecóthểdễdàngtheodõi.Họítphảiphânvân:“Ôngtađangnóiđếnđâuđấy?”Mặcdùmọingườithíchsựkịchtính,nhưnghọchỉcóthểtiếpthuđượcphầnnào.Bằngcáchloạibỏyếutốkịchtínhkhỏilậpluậnlogic,bạncóthểsửdụng“quỹkịchtính”củamìnhvàocácphầnkháctrongbàiphátbiểu.Ngoàira,việctiếtlộtừđầusẽpháthuyhiệuquảtốiđakhiýtưởngcủabạnđượchầuhếtnhữngbộócduylýsẵnsàngchấpnhận.Tấtnhiên,cũngcónhữnglúcbạnmuốntạosựkịchtínhvàchỉtiếtlộvấnđềchínhyếuởphầncuối.Khôngcócáchnàohoànhảo,nhưngtheotôi,bạnvẫnnênchiasẻnhữngýtưởngđánglantỏatừđầuđốivớicácbàidiễnthuyếtdài(18phút),vìthờigianđợichovấnđềchínhxuấthiệnsẽkhádài.
Đểápdụnglậpluậnquynạpkhiphátbiểutrướccôngchúng,chúngtacầngiữlạinhữngchitiếtđánggiánhất,xuềxòavớimộtsốràngbuộcvàtừđóbiếnnóthànhthứgìđóhữudụng.Tôigọithứhữudụngnàylà“cácnhómtiềnđề”.
Cácnhómtiềnđềcũngcóthểbắtđầuhoặckếtthúcbằngnguyênlýchunggiốngnhưlậpluậnquynạp.Khôngcósựkhácbiệtnàoởđây.
Nếulậpluậnquynạpđượcxâydựngbằngcáchlắprápcácnhómsựkiện,xuhướng,hoặcquansát;thìmộtnhómtiềnđềlạiđượcxâydựngbằngcáchkếtnốicácmệnhđềvớimứcđộkhơigợităngdần.Mỗimệnhđềkhơigợilạinêulênmộtcâuhỏi.Đểđảmbảotínhlogicxuyênsuốt,nhiệmvụcủabạnlàgieosuynghĩrồilậptứctrảlờicâuhỏibứcthiếtnhấttiếptheocủakhángiả.Nếumệnhđềcủabạncựckỳkhơigợi,thìkhiđóbạnphảibắtđầutrảlời“tạisao?”bằngcáclýdo,quansáthoặccănnguyên.Nếumệnhđềđódễđượcchấpnhậnhơn,thìbạnsẽđặtcâuhỏi“rasao?”theotừngbướchoặcphươngpháp.Tùythuộcmệnhđềcủamình,bạncóthểgợiracáccâuhỏi“ai”,“cáigì”,“ởđâu”,“khinào”,hoặcmộtsốcâuhỏikhác.Bấtkểcâuhỏiđượcnêuralàgì,hãychúýrằngtậphợpcáccâutrảlờiluônđượcmôtả
chínhxácbằngmộtdanhtừsốnhiềunhưcáclýdohoặccácbước.Câutrảlờicóthểđượcxếptheodòngchảy,chẳnghạnnhưtheotiếntrìnhhaytheotrìnhtựthờigian,hoặctheomứcđộưutiêntừcaoxuốngthấp.
Chẳnghạn,hãyxemxétbàidiễnthuyếtcủaCharlieToddtạichươngtrìnhTEDxBloomingtonnăm2011.ToddlàngườisánglậptổchứcImprovEverywhere,mộttậpthểnhữngcánhânchuyênbàytròchơikhămởthànhphốNewYork,vàhaytạoranhữngcảnhtượngnáođộng,vuivẻởcáckhuvựccôngcộng.Nóicáchkhác,Toddvàcôngtycủaanhđãkhởixướngkháiniệm“nhảyflashmob”bấtbạođộngtừhainămtrướckhithuậtngữnàyrađời.
BàidiễnthuyếtcủaToddmangtínhgiảitrícao,chỉkéodàihơn11phútvàtruyềnđạtmộtýtưởngđánglantỏakhôngcầntranhcãi.Vìlẽđó,anhcóthểgiữkínýtưởngcủamình–“hãychấpnhậnrằngcuộcchơikhôngcóđúngvàsaiđểcóthểthêmnhiềuniềmvuihơn”–chođếncuốibàidiễnthuyết.CharliebắtđầubàidiễnthuyếtbằnglờigiảithíchmởđầurằnganhđãthànhlậpImprovEverywherekhichuyểnđếnthànhphốNewYork,nhưngkhôngtìmđượcsânkhấuđểdiễnxuấtvàtấuhài.Lờimởđầunàygợiramộtcâuhỏi:“Anhtạoramộtsânkhấungẫuhứngngoàitrờinhưthếnào?”Minhhọachobàinóibằngphimvideovàcácbứcảnhghilạisứmệnhcủamình,anhđãđáplạicâuhỏitrênbằngnămphươngthức:
1. Tạonênmộtkhungcảnhmanglạitrảinghiệmtíchcựcchongườikhácởnơicôngcộng,chohọmộtcâuchuyệntuyệtvờiđểkểlại;
2. Lựachọnnhữngđịađiểmthuhútkhángiảmộtcáchtựnhiên;3. Tậndụngnhữngyếutốcósẵntừmôitrường;4. Thựchiệndựánriêngchokhuvực;5. Thỉnhthoảngchọncáchsửdụngthờigianrỗikhácvớithường
ngày.
BÍQUYẾT10:Chạmvàocảmxúcvàtâmtrícủakhángiảbằngtiềnđềvàdẫnchứng
Trongnhữngnămthángcắpsáchđếntrường,cólẽbạnđãđượcdạyrằngnhữngthôngđiệphiệuquảthườngcókếtcấugồmnămphần:mộtđoạnmở,bađoạnthânvàmộtđoạnkết.Bạncũngcóthểđượchướngdẫnđưavàobàiphátbiểucủamìnhbahìnhthứcthuyết
phụckiểuAristoteles(9)–ethos(uytíncủangườinói),pathos(cảmxúc),vàlogos(logic).Tôihoàntoànđồngývớichỉdẫnnày,đólàxuấtphátđiểmtuyệtvờiđểxâydựngkếtcấuchomộtbàiphátbiểuđầycảmhứng.Tuynhiên,nếuchỉdừngởmứcđộhiểubiếttrên,bàiphátbiểucủabạncóthểsẽnhàmchán.
Hãyhìnhdungchỉdẫnnàyđượchaidiễngiảkhácnhausửdụng–mộtngườikểchuyệnthuầntúytheocảmxúcvàmộtnhàgiáodụcthuầntúytheologic.Ngườikểchuyệnthuầntúytheocảmxúcsẽgiúpbạncónhữngphútgiảitrítuyệtvờikhiđưabạnquamộtloạtcungbậccảmxúc.Song,ngaycảnếucâuchuyệnđóhàmchứabàihọcđạolýrấtđỗithuyếtphục,bạnvẫnphảimấtnhiềucônglắngnghemớirútrađượccâutrảlờichínhxácchocáccâuhỏitạisao,nhưthếnào,vàcáigìtừýtưởngcủadiễngiảđó.Thậmchí,nhiềulúcbạnsẽkhôngthểxâuchuỗichúnglạivớinhau,vànhữnglỗhổngđósẽchặnđứngcảmhứngtrongbạn.
Tráilại,hãyxemđiềugìsẽxảyranếubạnlắngnghemộtnhàgiáodụcthuầntúytheologic.ChođếnkhikhámpháraTED,tôivẫnmặccảmvìmìnhthuộcnhómnày.Tôicóthểđưaralýlẽhợplýchomộtlậpluậncụthểhoặcmộttìnhhuốngtrongcôngviệcmàtôiđangthựchiện.Nhưngtôivẫnphảichậtvậtlắmmớithuyếtphụcđượcmọingười,vìtôikhôngthểcungcấpcácbằngchứngkhiếnkhángiảđồngđiệucảmxúcvớinhữnggìtôinói.
BướcđộtphátôicóđượckhixemcácđoạnvideotrênTEDchínhlànhữngdiễngiảthuyếtphụcnhấtluônkếthợpxenkẽcảtiềnđềvàdẫnchứng.Cácthànhtốnàykhôngnhấtthiếtphảikếthợpvớinhautheotỷlệchínhxácnàođó.Kinhnghiệmthựctếchothấy,lậpluậncàngphứctạpbaonhiêu,bạnsẽcầnnhiềutiềnđềbấynhiêu.Nếumởrộngẩndụnàyvớicácbộphậntrêncơthể,thìýtưởngđánglantỏasẽlàcộtsống,tiềnđềlàcácrẻxươngsườn,còndẫnchứnglàphầndathịt.Bạncầncảbayếutốtrênđểbàidiễnthuyếtcủamìnhcóthểtựđứngvững.
Bảng2.1sauđâylàdànýmẫuchomộtbàithuyếttrìnhtrênTED,đượcxâydựngtheocấutrúcnămphầnvàphântầngtheotiềnđềvàdẫnchứng.Trongdànýnày,diễngiảmởđầubằngphầngiớithiệu(bước1)rồichuyểnýsangPhầnAcủabàiphátbiểu.Vìmọingườithườngcầncảmnhậntrướckhinóilý,nênPhầnAsẽbắtđầuvớidẫnchứng(bước2),rồimớiđếntiềnđề(bước3).Tiềnđềlàkiếngiải,lời
giảithích,hoặctuyênbốhợplýđượcgópnhặttừdẫnchứng.Sauđó,diễngiảlặplạikhuônmẫunàytrongPhầnBvàPhầnC,đồngthờixenkẽdẫnchứngvớitiềnđềtừbước4đếnbước7.Cuốicùng,diễngiảđónglạibàinóichuyệnbằngphầnkếtluận(bước8).
Bảng2.1.Dànýdiễnthuyếttheocấutrúcnămphần,kếthợptiềnđềvàdẫnchứng
Cũnggiốngnhưkếtcấunămphầncơbản,dànýnângcaonàychỉcóýnghĩanhưxuấtphátđiểm,chứkhôngphảimộthìnhthứcápdụngcứngnhắc.Mộtsốdiễngiảthườngbỏquamộthoặcmộtvàibướctrongtámbướckểtrên.Sốkháclạithíchnhấnmạnhtiềnđềtrướcrồimớicủngcốbằngdẫnchứng.Nhiềudiễngiảcũngđiềuchỉnhsốlượngcácphầntrongthânbài.Cònsốbiếnthểcủadànýthìhầunhưkhônggiớihạn.
Chođếngiờ,tấtcảnhữnggìchúngtatìmhiểuđềutrừutượng,vàtôicóthểhìnhdungbạnđangrấtcầnmộtvídụthựctế.Cuộcthảoluậnnàychỉtoàntiềnđềmàkhônghềcódẫnchứng!Vậynên,chúngtahãycùngxemCharlieToddđãđiềuchỉnhvàápdụngdànýnàyvàobàidiễnthuyếtcủamìnhnhưthếnào.NhưbạnthấytrongBảng2.2,Toddđãđiềuchỉnhdànýcơbảnbằngcáchpháttriểnnămthayvìbaphầnchínhtrongthânbài.
Bảng2.2.DànýbàidiễnthuyếtTheSharedExperienceofAbsurdity(tạmdịch:Cùngtrảinghiệmđiềungớngẩn)
củaCharlieToddtrênTED
TrongPhầnA,anhđãchứngminhchocâutrảlời“nhưthếnào”đầutiêncủamìnhbằngcáchtrìnhchiếuvàthuyếtminhchođoạnphimvềtròđùadạicủamộtphụnữđitàuđiệnngầmởthànhphốNewYorkvàcáchànhkháchđicùngcô.Câuchuyệndiễnranhưsau:Mộtngườiphụnữđangđọcsáchtrêntàuđiệnngầm.Haingườiđànôngngồiđốidiệncôđangchuyệntrò.Khiđoàntàutiếnvàotrạmdừngđầutiên,ngườiphụnữngướcmắtnhìnlênvànhậnthấymộtngườiđànôngvừabướclêntàu;ôngtakhoácáobànhtôvàquàngkhănnhưngchỉmặcđộcmộtchiếcquầnđùichấmbimàuvàngtừthắtlưngtrởxuống.Ởsáutrạmdừngtiếptheo,sáungườiđànôngkhácbướclêntàucũngănmặcynhưthế,vàhọkhôngtraođổigìvớinhau.Cuốicùng,mộtngườiphụnữbướclêntàu,cầmtheomộttúivảithôlớnvàraobánquầnvớigiá1đô-la.Sáugãđànôngmặcquầnvào,rờitàuvàrẽđicáchướngkhácnhau.
BÍQUYẾT11:Đừngnhồinhétquánhiềuvàobàidiễnthuyết
NguycơlớnnhấtmàmộtdiễngiảphảiđốimặtkhixâydựngmộtbàidiễnthuyếttrênTEDlàhọcóquánhiềunộidungmuốntrìnhbày.Khichỉnhsửabàidiễnthuyếtcủamình,câuhỏiđầutiênbạncầnđặtralàliệuphầnnàycủabàiphátbiểucóbổsungchotiềnđềhoặcdẫnchứnghaykhông.TrongbàidiễnthuyếtcủaCharlieTodd,tấtcảnămphầnthânbàicủaanhđềuvượtquavòngkiểmtranày.Câuhỏitiếptheolàbạncótuyệtđốicần,thựcsựcầntoànbộcácphầnhaykhông,đặcbiệtkhisốlượngcácphầnthânbàivượtquáconsố“3”kỳdiệu.
Thôngthường,việcđảmbảotínhnhấtquánchocácdẫnchứngbạnsửdụnglàđiềunênlàm.BốnphầnđầutrongbàidiễnthuyếtcủaCharlieToddcócấutrúcsongsongđốixứngnhaumộtcáchtinhtế.Mỗiphầnđềuhàmchứacâutrảlờichocâuhỏi“nhưthếnào”vàđượccủngcốbằngmộtđoạnphimminhhọadoToddthuyếtminh.Tuynhiên,phầnthứnămcủaanhlạigồmsáuvídụnhànnhạtvớicácslidethuyếttrìnhbổtrợchứkhôngphảimộtđoạnphim.Docáchxửlýquákhácnhau,nênphầnnàycủabàidiễnthuyếtđãtạocảmgiácchắpvávàgấprút.CứnhưthểToddđangnhồinhétcôngtrìnhcảđờicủaanhvàomộttậphồsơvậy.Côngtrìnhđóquảthậtxuấtsắc;nhưngphầnthứnăm,tứcphầnEtrongBảng2.2,đãtướcđisứcmạnhcủacảbàidiễnthuyết.Đánglẽanhnênlượcbớtcácvídụbổ
sungvàchuyểnphầntiềnđềvềthờigianrỗilênđoạngiớithiệuhoặckếtluận.
BÍQUYẾT12:Sửdụngdẫnchứnggợiphảnứngcảmxúc
CómộtquanđiểmsailầmphổbiếnlànhữngcâuchuyệnnhưcủaToddlàcáchduynhấtđểtagiaotiếpvớinãophải.Tuytôicảmthấycáccâuchuyệnlàphươngthứchaynhất,nhưngdẫnchứngcóthểđượctruyềnđạtdướinhiềuhìnhthứckhác,baogồmnhưngkhônggiớihạnsốliệuthốngkê,tríchdẫn,vídụhaythậmchícảcáctìnhhuốnggiảđịnh.Chúngtasẽxemxétlầnlượttừnghìnhthức“khôngkểchuyện”,bắtđầuvớicácsốliệuthốngkê.
Trangweb43Things.comcóhơn3triệuthànhviênđăngkýtheodõi,liệtkêcácmụctiêucủahọ,chiasẻtiếnđộthựchiệnvàkhíchlệnhau.Mộttrongnhữngđiềuthúvịnhấtởtrangnàylàbảntómtắtcácmụctiêuphổbiếnnhấtcủamọingười,haycòngọilà“43Hệtưtưởnglớn”.Mụctiêu“viếtmộtcuốnsách”đứngsátđầudanhsáchcùngvớinhữngnguyệnvọngtươngtựnhư“giảmcân”,“biếtyêu”và“tiếtkiệmtiền”.Vớibốicảnhrộngvàphùhợpnhưtrên,hãyxemxétcáchMattCutts,diễngiảcủachươngtrìnhTED2011,chianhỏcácsốliệuthốngkêvềnhữngyếutốthựcsựcầnthiếtđểviếtmộtcuốnsách:
Tôinhậnthấyrằngnếubạnthậtsựmuốnthứgìđó,bạncóthểlàmbấtcứđiềugìtrong30ngày.Đãbaogiờbạnmuốnviếtmộtcuốntiểuthuyếtchưa?CứđếnthángMườimột,lạicóhàngchụcnghìnngườicốgắngviếtmộtquyểntiểuthuyết50.000chữcủariêngmìnhtrongvòng30ngày.Hóara,tấtcảnhữnggìbạnphảilàmlàviết1.667từmỗingàytrongsuốtmộttháng.Thếnêntôiđãlàmvậy.Nhântiệnxinnói,bíquyếtlàkhôngđượcngủchođếnkhibạnviếtđủsốtừcủangàyhômđó.Bạncóthểthèmngủghêgớm,nhưngbạnphảihoànthànhcuốntiểuthuyếtcủamình.VậygiờcuốnsáchcủatôicóphảicuốntiểuthuyếtvĩđạitiếptheocủanướcMỹkhông?Không!Tôichỉviếtnótrongvòngmộttháng.Thếnênnódởvôcùng.
Tríchdẫnlàhìnhthứcdẫnchứng“khôngkểchuyện”thứhaithườngđượcsửdụngtrongcácbàiphátbiểu.Vìcáctríchdẫnluônbị
lạmdụngđếnmứctrởnênsáorỗng,nêntôichỉủnghộbạnsửdụngchúngkhingườibạntríchdẫnlàđốitượngtrongbàidiễnthuyếthoặcmộtnhânvậtquantrọng.Ởphầnđầubàidiễnthuyếtcủamình,nhàhoạtđộngxãhộiBunkerRoyđãxácđịnhMahatmaGandhilàmộtnhânvậtcótầmảnhhưởngquantrọngdùvôhình,mộtnhâncáchdẫnlốichonỗlựcxâydựngmộttrườngđạihọcchongườinghèoởnôngthôncủaRoy,nơihọcóthểchiasẻcáckiếnthứctruyềnthốngcógiátrị:
Vàchúngtôichorằngnhữngconngườinàynênchiếmlấyxuthếchủđạovàchứngminhrằngnhữngkiếnthứcvàkỹnănghọsởhữuđềuphổbiến.Chúngcầnđượcsửdụng,cầnđượcápdụngvàcầnđượcthểhiệnrathếgiớibênngoài.Dovậy,trườngđạihọcnàysẽnoitheocáchsốngvàlàmviệccủaMahatmaGandhi.Bạnsẽăntrênsàn,ngủtrênsàn,làmviệctrênsàn.Vàsẽkhôngcóbấtkỳgiaoướcnàokhác...
VớihìnhảnhGandhiđượcđặtcóchủýởvịtríquantrọngtrongbàidiễnthuyết,Royđãkếtlạibàidiễnthuyếtcủamìnhbằngmộtcâutríchdẫntómtắtthôngđiệptraoquyềnchongườinghèobịápbứcởnôngthôn:
TôisẽkếtlạibằngmộttríchdẫncủaMahatmaGandhi:“Banđầu,họphớtlờbạn,sauđóhọcườinhạobạn,tiếpđếnhọđánhđậpbạn,vàrồibạnsẽgiànhchiếnthắng.”
Bấtkểlàquenthuộchaythâmthúy,thìvídụcólẽvẫnlàhìnhthứcdẫnchứng“khôngkểchuyện”phổbiếnnhấttrongcácbàidiễnthuyếttrênTEDvàcácbàiphátbiểukhác.Mộtquânsưtrongmảngsáchkỹnăng–SusanCain–đãlậptứcdẫnrabacánhânlàmvídụđiểnhìnhchocô,baogồmcảGandhi,saukhinêulêntiềnđề:
Trênthựctế,mộtsốnhàlãnhđạotạonênsựthayđổitronglịchsửchúngtalànhữngngườihướngnội.Tôisẽchobạnmộtsốvídụ.EleanorRoosevelt,RosaParks,Gandhi–tấtcảhọđềutừngmôtảbảnthânlàngườitrầmlặng,nóinăngnhỏnhẹvàthậmchínhútnhát.Vàtấtcảhọđềutừngđứngdướiánhđèn,dùtừngkhớpxươngtrêncơthểhọđềumáchbảohọđừnglàm
thế.Điềunàyhóaralạibiếnthànhmộtthứsứcmạnhđặcbiệt,vìmọingườicóthểcảmnhậnđượccácnhàlãnhđạođứngmũichịusàokhôngphảivìhọthíchchỉđạongườikháchayvìniềmvuiđượcmọingườinhìntheo,màbởivìhọkhôngcólựachọnnàokhác,vìhọbịthôithúcphảithựchiệnnhữnggìmìnhcholàđúng.
Tìnhhuốnggiảđịnhcũnglàmộttrongnhữnghìnhthứcdẫnchứngkhôngkểchuyệntinhtế,vìchúngkíchthíchngườinghetựthuyếtphụcbảnthân.Vìhìnhthứcdẫnchứngnàyrấtmạnhmẽ,nênbạnthườngthấynóđượcsửdụngtrongphầnmởđầuhoặckếtthúccủamộtbàidiễnthuyết.Trướctiên,diễngiảcóthểđềnghịkhángiảtưởngtượngramộtthếgiớiđentốimàởđólờikhuyêncủahọkhôngđượcngóngàng,rồigiảitỏaáplựcbằngcáchđềnghịkhángiảhãytưởngtượngramộtthếgiớitươisánghơnmàýtưởngcủahọđượclưutâm.HoặcdiễngiảcóthểchỉtậptrungvàolợiíchnhưSalmanKhanđãlàmtrongphầnkếtbàiphátbiểucủaanh.TiềnđềcủaKhanlàviệchọchỏitựđịnhhướngvớisựhỗtrợcủacôngnghệcóthểnângconngườilênmộttầmcaotrithứcmới.Sauđâylàdẫnchứngcủaanh:
Vàdo[việchọctậptựđịnhhướng]ởLosAltosrấtcógiátrị,nênhãytưởngtượngnhữnggìnómanglạichonhữnghọcviênlớntuổi,nhữngngườicảmthấyxấuhổkhiphảiquaylạitrườnghọcvàhọcvềnhữngthứlẽrahọnênbiếttừtrước,trướckhihọquaylạiđạihọc.HãytưởngtượngnósẽmanglạigìchomộtđứatrẻtấttảtrênđườngphốCalcuttacảngàyđểgiúpđỡgiađìnhnênkhôngthểđếntrường.Giờhọcóthểdànhhaigiờmỗingàyđểsửađổihoặctăngtốcmàkhôngphảixấuhổvềnhữnggìmìnhbiếthoặckhôngbiết.
BÍQUYẾT13:Sửdụngchuỗitiềnđềchonhữngýtưởngcấptiếnhoặccósắctháiriêngđánglantỏa
Đếnlúcnày,chúngtađãcócáinhìnthấuđáovềmộthìnhthứctườngthuật–nhómtiềnđềquynạp.ThậtrađâylàcấutrúcđượcsửdụngphổbiếnnhấttrongcácbàidiễnthuyếttrênTED,vìhầuhếtnhữngýtưởngđánglantỏađềukhôngquákhácthường.Nhiềudiễn
giảđóngvaitrònhưngườinhắcnhởchuyênnghiệpbằngcáchthôithúcchúngtalàmnhữngđiềumàchúngtabiếtmìnhnênlàm,hoặcsuynghĩtheocáchchúngtabiếtmìnhnênnghĩ.Cácdiễngiảnàykhôngchỉđưaýtưởngtrởlạitrướcmắtchúngta,màcònthêudệtnênmộtcâuchuyệnthúvịvàcungcấpmộtsốmẹovặtcũngnhưbíquyếthayđểxâydựngnhữngthóiquenmới.
Cũngcókhidiễngiảcómộtýtưởngđánglantỏavàmạnhmẽchốngđốiquanđiểmthôngthường.Trongtrườnghợpđó,việcsửdụngcácnhómtiềnđềquynạpsẽkhônghiệuquảvìchúngdựatrênmộttiếntrìnhcóđầychỗchosựhoàinghi.(Hãynhớrằng,nếubạnbắtgặpmộtconchókhôngcóbọchét,thìtoànbộnguyênlýchung“mọiconchóđềucóbọchét”củabạnsẽsụpđổ).Maymắnthay,vẫncònmộtcấutrúctườngthuậtkhácsửdụnglốilậpluậndiễndịchcóthểsửđược“chiêu”này.
Hãytrởlạivớimộtđịnhnghĩachínhxácnhưchépnguyêntừgiáotrình:logicdiễndịchbắtđầubằngmộtmệnhđềnóilênmộtnguyênlý,quytắchayquyluậtchungđượcchấpnhậnrộngrãivàkhôngphảitranhcãi.Khôngphảitranhcãivìbạnphảidẫndụmọingườibướcvàolậpluậncủabạn;nếuhọkhôngthừanhậnđiềuđầutiênbạnnói,họsẽphảnđốibạntrongsuốtphầncònlại.Saukhithiếtlậpxongnguyênlýđầutiên,lậpluậndiễndịchsẽxâuchuỗicáctiềnđềngàycàngcụthểnhưnglạiđượcchấpnhậntươngxứnglạivớinhau.Vìlýdotrên,kiểulậpluậnnàyđượccoilàphươngpháptiếpcậntừtrênxuống.Cuốicùng,diễngiảđiđếnmộtkếtluậnrấtdễgâykinhngạc–tứcmộtýtưởngđánglantỏa.Dodựatrênmộtloạtchânlý,nênýtưởngnàymangsứcmạnhcủamộtluậncứđượcminhchứngbằngsựđoanchắctuyệtđối.
Cóvẻnhưtôikhôngcưỡngnổicácvídụvềloàichó,nênsauđâysẽlàmộtvídụtươngtự:(1)Mọiconchóđềucóbọchét.(2)Tấtcảbọchétđềucắn.(3)Vếtcắncủabọchétgâyngứa.(4)Nhữngđộngvậtthiếukhảnăngkiểmsoátxungđộngsẽgãimỗikhingứa.(5)Chólàloàiđộngvậtthiếukhảnăngkiểmsoátxungđộng.(6)Dođó,tấtcảnhữngconchóđềutựgãi.Vâng,điềunàyquảlàcóchútngớngẩnvàchắcchắnkhôngphảilàmộtýtưởngđánglantỏa,nhưngnósẽgiúptruyềntảivấnđề.Chíítđâycũnglàmộttiếntrìnhbabướcvớimộttiềnđềchính,mộttiềnđềphụvàmộtkếtluậnliênkếtchúnglạivớinhau.Chuỗilậpluậnnàycóthểkéodàivôtận.Cũngxinlưuýrằngtrongkhilậpluậnquynạpcóthểpháttriểnvớimộtkiếngiảiquan
trọngđặtởphầnđầuhoặcphầncuốibài,thìlậpluậndiễndịchlạiluôntiếtlộýtưởngđánglantỏaởphầnkết.
Giốngnhưngườianhemquynạpcủamình,khichưaquađiềuchỉnh,lậpluậndiễndịchcứngnhắcsẽkhócóthểápdụngchocácbàiphátbiểutrướccôngchúng.ChìakhóachuyểnđổiápdụngchocácbàidiễnthuyếttrênTEDlàbạnphảinhậnthứcđượcmỗibướctronglậpluậndiễndịchđềulàmắtxíchtrongmộtchuỗiliênkếtnốitiếpnhau.Mỗimắtxíchđặtramộtcâuhỏi,vàcâuhỏinàysẽđượcgiảiđápbởimắtxíchtiếptheotrong“chuỗitiềnđề”.
Chuỗitiềnđềđượcxâydựngkhéonhấtlàchuỗinhữngcâuhỏi“tạisao”.Nếutừngtròchuyệnvớimộtđứatrẻsáutuổi,thìbạnđãtậnmắtchứngkiếnchuỗinày.Ngườilớnrấtsợkhiđứatrẻhỏiđếncâu“tạisao”thứtưhoặcthứnămvìhọthựcsựkhótrảlờinhữngcâutiếptheođó;vàviệcđáplạimộtcáchgiậndữ“Vìnólànhưthế!”sẽkhôngđemlạichobạnbấtkỳgiảithưởngphụhuynhtốtnào.Khibạntrảlờiđượccâuhỏitạisaovớichiềusâutăngdần,thìbạnsẽngộramộtgiảipháptàitình.
Bạncũngcóthểtạoramộtchuỗicáccâuhỏidạngkhác,nhưchuỗi“nhưthếnào”,“cáigì”...haybấtcứthứgì.Ngoàira,bạncòncóthểtrảlờicáccâuhỏikhácnhau,chẳnghạnnhưtừ“tạisao”sang“làmthếnào”rồiđến“cáigì”.Yêucầuthenchốt–xinnhấnmạnhlàthenchốt–chínhlàmỗimắtxíchtrongchuỗiliênkếtphảitrảlờiđượccâuhỏibứcthiếtnhấtđặtraởmắtxíchtrước.Nếukhônglàmđượcđiềuđó,lậpluậncủabạnsẽtantành.
Trongbàiphátbiểucómộtđoạnmở,bađoạnthânvàmộtđoạnkết,bạncóthểtruyềnđạtmộttiềnđềchính,batiềnđềphụvàmộtkiếngiảimạnhmẽđểkếtthúc.NhưtrongBảng2.3,đâychínhxáclàđiềuNgàiKenRobinsonđãlàmtrongbàidiễnthuyếtcủamình.
Bảng2.3.DànýbàidiễnthuyếtDoSchoolsKillCreativity?(tạmdịch:Trườnghọccógiếtchếtsựsáng
tạo?)củaNgàiKenRobinsontrênTED
Thayvìnêuýtưởnglớncủamìnhtrước,NgàiKenđãtừngbướcpháttriểnnóbằngcấutrúctìnhhuống-rắcrối-giảipháp.(Nhiềungườigọiđâylàmôthứcvấnđề-giảipháp,nhưngtôithíchchianóthànhbaphầnhơn,vìngườinghecầnbốicảnhtrướckhiđánhgiáđượccácvấnđềdorắcrốigâyra).Cấutrúctìnhhuống-rắcrối-giảiphápmanglạiphươngpháphiệuquảnhấtđểdẫndắtmọingườitrênhànhtrìnhbachặngnhằmgiúphọthayđổiquanđiểmhoặckêugọihọhànhđộng.Trongphầnđầu,bạnmôtảcáctìnhhuốnghiệncómộtcáchkháchiếttrung.Đểthựchiệnhiệuquả,hãytưởngtượngbạnđangđưaramộtbốicảnhnềnchomộtkhángiảthôngminhvàrấtquantâmnhưngchưanắmđượcthôngtinquantrọng.Trongphầnthứhai–tức“rắcrối”–bạnlôikéokhángiảbằngcáchtiếtlộvìsaohiệntrạngcònthiếusót.Thiếusótkhôngchỉxoayquanhvấnđề,màcònlànhữngcơhộitiềmẩn.Trongphầncuối,hãycungcấpmộtgiảiphápxửlýnhanhgọnvàtriệtđểcácvấnđề,hoặckhaithácnhữngcơhộibạnđãdẫnratrướcđó.
NgàiKenmởđầuchuỗitiềnđềcủamìnhbằngtuyênbốđầutiênkhôngphảibàncãivềchủđề“sángtạotronggiáodục”.Bắtđầubằngmộtđiềukhiếnbấtkỳngườinghesángsuốtnàocũngđồngýlàcáchthứcđượcminhchứnglàhaynhấttrongnghệthuậtthuyếtphục.Mỗilờiphátbiểusẽtạoravôsốcâuhỏitiềmnăng.Nhưtôiđãđềcậptừtrước,nhiệmvụtrướcnhấtcủadiễngiảlàgiảiquyếtcâuhỏicấpthiếtnhất.Trongtrườnghợpnày,tacóthểgiảđịnhrằngmộtsốítngườinghemuốnbiếttạisaotrísángtạolạiquantrọngkhôngkémviệcbiếtđọcbiếtviết.NgàiKencoiđâylàlẽđươngnhiên.Câuhỏicấpthiếthơnlà:“Chúngtacóthậtsựcầndạychotrẻcáchsángtạotừcănbảnkhông?”
Trongphầnđầubàidiễnthuyếtcủamình(PhầnAtrongBảng2.3),NgàiKenđãtrảlờicâuhỏinàybằngmộttừ“Không”dứtkhoát.Trẻembẩmsinhđãcóócsángtạo.Đâylàkếtthúccủaphần“tìnhhuống”tronglậpluậncủaông.Tuynhiên,điềunàylạidấylêncâuhỏilogictiếptheo:“Vậyvấnđềlàgì?”Phầnthứhaicủabàidiễnthuyếtnêulênrắcrối:hệthốnggiáodụchiệnnaycủachúngtachỉthúcđẩysựpháttriểntưduylogictừnãotráimàbỏquabiểuđạtsángtạocủanãophải.Từđâylạiphátsinhcâuhỏimới:“Ừm,nhưngthếcóhẳnlàchuyệnxấukhông?”Vẫntrongphần“rắcrối”củabàidiễnthuyết,NgàiKentrảlờibằngcáchlậpluậnrằnghệthốnggiáodụchiệnnaykhônggiúpchúngtahạnhphúchơnvàtạonăngsuấtcaohơn;mà
ngượclại,nóchỉđơngiảndẫnđếnsựpháttriểnthổiphồngtrongmôitrườnghọcthuật.
Khicảmthấysứcépcủavấnđềlêntớiđỉnhđiểm,khángiảgiờđâyliềnbắtđầutìmkiếmgiảipháp.PhầnthứbatrongbàiphátbiểucủaNgàiKenhélộrằnghyvọnglớnnhấtcủachúngtasẽtrôngcậyvàoviệctôntrọngtínhđadạngtrongtrítuệconngười.Mặcdùlậpluậncủaôngđãhoànchỉnh,songkhángiảsẽđánhgiácaokhidiễngiảgóigọnphầnkếtluậncủamìnhbằngmộtphátbiểudứtkhoát.Đóchínhxáclàđiềuôngđãlàmvớilờicuốicủamình:
TEDluôntônvinhóctưởngtượngthiênphú.Giờđây,chúngtaphảithậntrọngsửdụngmónquànàymộtcáchkhônngoanvàtránhđượcmộtsốkịchbảnmàchúngtađãbànđến.Cáchduynhấtđểlàmđượcviệcnàylànhìnranănglựcsángtạocủataphongphúđếnmứcnào,vànhìnconcháuchúngtavớihyvọngchúngcũngđượcnhưthế.Nhiệmvụcủachúngtalàgiáodụcchúngtoàndiệnđểchúngcóthểđốimặtvớitươnglaiấy.Bằngcáchđó,cóthểchúngtasẽkhôngthấyđượctươnglai,nhưngchúngsẽthấy.Vàsứmệnhcủachúngtalàgiúpchúnglàmnênthànhtựugìđó.
Nhiềucuộcthảoluậnvềcấutrúctrìnhbàykhôngtậptrungnhiềuvàolậpluậnlogic,màchútrọnghơnđếncáchướngtổchức.Cáchướngtổchứcnộidungthườnggặpbaogồm:
Vấnđề-giảipháp:Đóngkhungvấnđề.Chiasẻgiảipháp.Vạchracáclợiích.Kêugọikhángiảhànhđộng.
Cácphươngánthaythế:Chiasẻquanđiểmcủanhữngngườiủnghộmộtmặtcủavấnđề.Chiasẻquanđiểmủnghộmặtcònlại.Rồichiasẻgócnhìnsángsuốthơncủabạn.
Chứngthực:Tiếtlộđiềugìđóthúvị.Chiasẻcáctínhnăngvàlợiíchcủanó.Chomọingườibiếtkhinàovàlàmthếnàohọcóđượcnó.
Đểbàidiễnthuyếtđượcthuyếtphục,tôithíchdùngphươngpháp“tiềnđề-dẫnchứng”hơnvìtacóthểápdụngchúngvớibấtkỳhướngtổchứcnộidungnào.Vídụ,cảCharlieToddvàNgàiKenRobinsonđềusửdụnghướngvấnđề-giảiphápkháthịnhhành,nhưnglạivận
dụngcácphươngpháptườngthuậtlogickhácnhau.Bêncạnhtínhlinhhoạtvàlậpluậnthuầntúy,phươngpháptiềnđề-dẫnchứngcòngiúpbạntậptrungvàođốitượngnổibật–tứcýtưởngđánglantỏacủabạn.
Đếnđây,bạnhẳnđãhiểurõnềntảnglogicchobàiphátbiểucủamình,nênđãđếnlúcchúngtatìmhiểusâuhơncáchthứcchọnlọcvàkểnhữngcâuchuyệncósứcảnhhưởngmạnhmẽ.
CHƯƠNG3
KỂCÂUCHUYỆNCỦABẠN
BÍQUYẾT14:Rútranhữngcâuchuyệnđángkểlạitừkinhnghiệmcánhân
Nếubạnmuốnlàmmọingườichánngánđếnmứcvòđầubứttai,thìcứnhồicácsựkiệnvàođầuhọsuốt18phútdiễnthuyếttrênTED.Đươngnhiên,cácnhàtổchứccủaTEDsẽchẳngbaogiờđểbạnyên.Mỗiýtưởngđánglantỏađềuphảiđượcgóigọntrongmộtcâuchuyệnđángkểlại.Mỗiphầntrongbàiphátbiểucủabạn–mởbài,thânbàivàkếtbài–đềuphảimangđếncơhộikểcâuchuyệnđó.Bạncóthểchọntruyềnđạttheohướngkểchuyệnbằngcáchchiasẻđúngmộtcâuchuyệndài.Hoặccóthểbạnsẽdẫnranhiềuđoạnlàmdẫnchứngchobàinóitheohướngtiềnđề.
Câuhỏiđầutiênđặtralàbạnnênkểcâuchuyệngì?Câutrảlờiđơngiảnlànhữngcâuchuyệnđượcrútratừkinhnghiệmhoặcquansátcủacánhânbạn;chúngluônlàlựachọntốtnhất.Hãyhìnhdungbạnđangchọnchiasẻbàihọclớnnhấtmìnhnghiệmrađược.Câuchuyệnsẽkểvềviệcbạnđãhọcđượcnóvàolúcnàovàrasao.Nếuđãsốngđếntuổitrưởngthành,hẳnbạnđãgópnhặtđượcvôsốcâuchuyệnvềlòngkiêntrìkhiđốimặtvớithấtbại.Bạnđãyêuvàđãmấtmát.Bạnđãgâytổnthươngvàbịtổnthương.Nhữngcuộcđờibìnhthườngđượcchấmphábằngcáckhoảnhkhắcphithường.Câuchuyệncủabạncóthểtruyềncảmhứngchongườikhác;bạnchỉcầnhọccáchchiasẻchúngvớimãnhlựccảmxúctrànđầymàthôi.
Ởmộtthờiđiểmbấtkỳ,mọingườihoặcsẽ“cạnvốn”,hoặccóquá
nhiềuchuyệnđểkể.Nhữngngườicạnvốncảmthấycuộcsốngcủahọquáđỗibìnhthườngvàchorằngbảnthânkhôngcónhữngtrảinghiệmsâusắc.Nếusuyngẫmthấuđáohơn,bạnsẽthấyđiềunàythậtvôlý.Bạn,tôivàtấtcảmọingườiquanhchúngtađềugiácngộítnhấtmộtlầnmỗingàytrongcuộcđờituyệtvờinày.Khidõitheocảmxúccủabảnthântrongtừngkhoảnhkhắc,bạnsẽnhậnthấyhàngtrămcâuchuyệnđangnhảymúaquanhmình.Nhưngmặtkhác,mứcđộnhạycảmđólạidẫnđếntìnhtrạngcóquánhiềuchuyệnđểkể.Bạnsẽbiếtmìnhlâmvàotìnhtrạngđókhicốgắngnhồinhétnhữngkiếngiảicảđờivàomộtbàinóichuyện18phúttrênTED.Thuốctiênchocảhaitìnhtrạngtrênlàhãytìmmộtcâuchuyệncóchủđềchínhmangđậmtínhcánhân.Sauđâylàbagợiýkểchuyệncóthểmanglạiphươngthuốctứcthìchobạn.
Lờikhuyên1:ChỉmộtbàihọcNếubạncóthểquayngượcthờigianvàtặngchobảnthânmột
bàihọcduynhất,đósẽlàgì?Mộtphươngphápantoànnhưngcótácđộngmạnhmẽchínhlàhãytặngbàihọcnàychotínhcáchcôngviệccủabạn.Cóthểbạncócảnúibàihọcđểlựachọn,nhưngchỉcầnchọnduynhấtmộtbàihọcmàthôi.Sauđâylàmộttrongnhữngbàihọccủatôi.Khimớibắtđầusựnghiệp,tôitinrằngdấuhiệucủathànhcôngđíchthựclàphảilàmviệcthậttốtsaochosếpkhôngđảđộnggìđếnmình.Trongcảmộtthậpkỷ,tôiđãsốngtrongsựngờnghệchnhưthếchođếnkhimộtvịquảnlýtuyệtvờimởmắtchotôivềsứcmạnhcủaviệctìmkiếmvàchấpnhậnnhữngýkiếnphảnhồiliêntục.Kểtừđó,tôiướcchicómộtcỗmáythờigianđểmìnhquaylạiquákhứvàchocáitôinontrẻmộtcúđávàomôngngaytứcthì.
Mộtsốngườikhinghetôiđềcậpđếnđiềunàycũngaoướccóđượccỗmáythờigianđểgửiđếnconngườinontrẻcủahọmộtlờicảnhbáomàhẳnsẽngănchặnđượcmộtsựkiệnthảmkhốc.Vìmộtsốlýdo,tôikhôngkhuyếnkhíchkiểubàihọcnày.Mặcdùbạncóthểkếtnốivớikhángiảbằngcáchbộclộvớihọđiểmyếucủamình,nhưngbạnsẽkhiếnhọlấylàmtiếcvìnhữnggìxảyđếnvớibạn.Họkhôngthểgiúpbạn,vàhọcũngkhôngthểliênhệlờicảnhbáobạnđưaravớicuộcsốngcủahọ–điềuvốnlàmụctiêucủatoànbộbàiphátbiểunày.Thếnênthayvàođó,hãytậptrungvàochânlývĩnhcửu.Chânlýcủatôilà“Hànhtrìnhchínhlàphầnthưởng”.Mặcdùđâykhôngphảikháiniệmmớilạgì,songphépmàusẽđếntừhànhđộngchiasẻcâuchuyệnvềđiềutôicảmnhậnđượckhichấpnhận
chânlý,từtrảinghiệmdiễnratrongkhoảnhkhắctôinắmđượcýnghĩacủachânlýđóvàtừlờilýgiảivềcuộcsốngcủatôikểtừsausựkiệnđó.
Lờikhuyên2:KhoảnhkhắcquyếtđịnhĐâulàkhoảnhkhắcquyếtđịnhđãthayđổicuộcđờibạnmạnh
mẽnhất?Đócóthểlàkhoảnhkhắcchiếnthắnghuyhoànghoặcvuisướnghânhoan,song,chínhnỗimấtmát,đauđớn,sợhãi,hoặcthấtbạimớiđemlạinhữngcâuchuyệntácđộngmạnhmẽnhất.Mộtlầnnữa,bạncóthểchọnchiếnthuậtantoànbằngnhữngcâuchuyệnliênquanđếnnghềnghiệp,hoặccóthểđisâuvớicâuchuyệncủariêngmình.Nếubạnđangchuẩnbịmộtbàiphátbiểuhàihước,hãychọnkhoảnhkhắcxấuhổnhấtlàmthờikhắcquyếtđịnhcủamình.
Nếubạntheohướnguámvànóivềcánhân,hãynhớrằngbạncầnmangđếnsựnhẹnhõmbằngcáchtraolạichokhángiảánhsángvàhyvọng.TrongbàinóichuyệncủamìnhtạichươngtrìnhTEDxRainier,LeslieMorganSteinerđãchiasẻýtưởngđánglantỏavềviệcgiúpđỡnhữngnạnnhâncủanạnbạohànhgiađìnhthoátkhỏi“nhữngcâuchuyệntìnhđiênrồ”bằnglờikêugọikhẩnkhoảnmọingườihãylêntiếngvềnhữngdấuhiệucảnhbáongượcđãiđầutiên.Lesliecũngxenvàonhữngđoạnmiêutảkhủngkhiếpvềkhoảngthờigianbịngượcđãitrongcuộchônnhânđầutiêncủachị–chẳnghạnnhưbịmộtkhẩusúngnạpđạnchĩavàođầu–bằnghìnhảnhhạnhphúctrongcuộcsốngcùngngườichồngbiếtyêuthươngởcuộchônnhânthứhai,trongđókhôngquênnhắcđếnbangườicon,mộtchúchósănđentuyềngiốngLabradorvàchiếcxetảinhỏOdysseycủahãngHonda.Quantrọnghơn,chịđãkếtthúcbàiphátbiểubằnghìnhảnhmộtthếgiớikhôngbạohànhgiađình,nơimọinhàđượcsốngtrongtổấmanlànhvàbìnhyên.
Đểcóđượcmộtcâuchuyệnhay,hãyđóngkhungkhoảnhkhắcquyếtđịnhvàokhoảnhkhắclựachọn.Nhưngviệclựachọngiữacáitốtvàcáixấuluônhiểnnhiênvàchẳngkhókhăngì.Nênđổilại,hãynóivềnhữnglựachọngiữahaicáitốt,thậmchígiữahaicáixấu.Vàđểthêmphầnhồihộp,hãychiasẻbạnđãlờđilựachọnđónhưthếnàokhitìnhhìnhdầnphứctạphơn.
Lờikhuyên3:Khắcphụcnhượcđiểm
Điểmyếubanđầunàođãdẫnlốichobạntìmthấyniềmđammêcủamình?Nhiềungườichỉpháthuytốiđasứcmạnhbảnthânkhiphảilolắngchegiấuhoặcbùđắpchomộtđiểmyếumàhọbiếtrõtừtrước.Hầuhếtcácdiễngiảxuấtchúngđềubắtđầusựnghiệptừnỗisợphátbiểutrướccôngchúng.Khôngítkẻchinhphụcvĩđạichỉxốclạitinhthầnsaukhinghemộtnhânvậtcótiếngnóichêbairằnghọsẽchẳnglàmnêntròtrốnggì.
Mãiđếnnăm15tuổi,tôimớiđọctrọncuốnsáchđầutiênkhingườithầydạytiếngAnhnhântừhồilớp10củatôi,thầyJamesCoats,dẫntôibướcvàoconđườngtrởthànhmộtconmọtsáchvàmộtcâybútđầykhaokhát.(Nhânđây,xingửilờicảmơnmuộnmàngtớiCliftonKeithHillegass,ngườisánglậpCliffsNotes,vìđãgiúptôivượtquanhữngnămthángởtrườngtrunghọccơsở).
Hãyvậndụnglờikhuyênmàbạnđồngcảmsâusắcnhấttrongbalờikhuyêntrênđểtìmracâuchuyệnđánglantỏacủamình.
BÍQUYẾT15:Pháttriểncâuchuyệnmiêutảhànhtrìnhcủangườihùngbằngcấutrúcbahồi
NếuTEDxuấthiệntừthờinhàthầnthoạihọcJosephCampbell,chắcchắnôngsẽlàngườitruyềntảimộttrongnhữngbàidiễnthuyếtđắtgiánhấtmọithờiđại.Trongcuốnsáchđộtphánăm1949củamình,TheHerowithaThousandFaces(tạmdịch:Ngườihùngvớinghìnbộmặt),Campbellđãxâydựngýtưởngđánglantỏabằngcáchkếthợpnhữngcâuchuyệnthầnthoạicóảnhhưởnglớnsuốthàngnghìnnămtrênkhắpthếgiớivớicácnguyênlýtâmlýhọchiệnđại.
Ôngđưarakháiniệm“thầnthoạiđộcnhất”(monomyth),hayphổbiếnhơnvớitêngọi“hànhtrìnhcủangườianhhùng”,mộthướngkểchuyệncơbảnnhưngvượtquagiớihạncủathờigian,khônggianvàvănhóa.
Đángtiếclàdùrấtgiátrị,nhưngcuốnsáchcủaCampbelllạikhólĩnhhội.Maymắnthay,mộtsốchuyêngiaviếtkịchbảnđãđưaranhữngdiễngiảiriêngcóảnhhưởnglớnnhằmgiúpđộcgiảbìnhthườngtiếpcậnđượccáckháiniệmnày.NhữngnhânvậtđángchúýđứngtrênvaingườikhổnglồvàsauđóhỗtrợlẫnnhaugồmcóSydField(Screenplay–tạmdịch:Kịchbản,1979),RobertMcKee(Story
–tạmdịch:Câuchuyện,1997),BlakeSnyder(SavetheCat–tạmdịch:Giảicứuchúmèo,2005),vàChristopherVogler(TheWriter’sJourney–tạmdịch:Hànhtrìnhcủangườicầmbút,2007).Trongsốđó,haitácphẩmsaucùnglàhaicuốnsáchdễđọcnhất.HãyđọcsáchcủaVoglertrướcđểnắmđượcnềntảng,rồiđọcsangSnyderđểhiểucácthủthuậtvàkỹnăngtàitìnhgiúpkếtcấuphongphúthêm.
CáchướngđicủaVoglervàSnyderđượcxâydựngnhằmtạoranhữngbộphimdàiítnhấttừ90đến120phút.Nhưngmộtbàidiễnthuyết18phútcủaTEDđơngiảnlàkhôngthểbaoquátnhiềunộidungnhưvậy.
Tuynhiên,câuchuyệnnàocũngphảibaogồmmộtsốthànhtốtốithiểu.Phươngpháp“kểchuyệnkiểuPixar”doMatthewLuhn,ngườiđứngđầubộphậnxâydựngchuyệncủaxưởnghoạthìnhdanhtiếngnày,ápdụnglàmộtkhungsườnxuấtsắcđảmbảođủsốlượngthànhtốtốithiểucầnthiếtđểxâydựngmộtcâuchuyệnhấpdẫn.
TrọngtâmcủaphươngphápkểchuyệnkiểuPixarlàmỗihồitrongbahồiđềuphảicókhởiđầuvàkếtthúcrõràng.HồiIthiếtlậptìnhhuống.HồiIIvượtquakhókhăn.VàHồiIIIđềragiảipháp.Bảng3.1sẽsosánhcáchướngkểchuyệncủaVogler,SnydervàPixar.
Bảng3.1.HướngkểchuyệncủaChristopherVogler,BlakeSnyder,vàPixar
CáchtốtnhấtđểhiểuđượcphươngthứcápdụngcáchướngkểchuyệntrênlàphântíchbàidiễnthuyếttừmộtdiễngiảTEDthôngthạocácphươngphápthêudệtnênhànhtrìnhchinhphụcđầycảmhứngcủamộtngườihùng.VớisựchophéphàophóngcủaBeckyBlanton,chúngtahãycùngxemxétbàidiễnthuyếtcủachịtrongsựkiệnTEDGlobal(10)2009mangtênTheYearIWasHomeless(tạmdịch:Mộtnămtrongcảnhkhôngnhà)quagócnhìntừmôhìnhcủaChristopherVogler.VìBeckyBlantonlàmộtnhàbáokiêmtácgiả,nênchúngtacứápdụngđúngtácphẩmHànhtrìnhcủangườicầmbútvàobướcđườngcủanữvănsĩnày!Nào,bắtđầuthôi!
BÍQUYẾT16:Sửdụngcụmtừ“Cuộcsốngbìnhthường”đểgiớithiệunhânvậtchínhvàthiếtlậpchủđềcủabạn
Cuộcsốngbìnhthường
Tôilàmộtnhàvăn,mộtnhàbáovàcũnglàngườihiếukỳđếnđiênrồ,vìvậytrong22nămviếtbáo,tôiđãhọcđượccáchlàmnhiềuthứmớimẻ.
Việckhángiảcóthựcsựthíchngườianhhùngcủabạnhaykhôngkhôngquantrọng,quantrọnglàhọphảicókhảnăngliênhệtớingườiđóđểkếtnốivàhọchỏitừcâuchuyện.“Cuộcsốngbìnhthường”mangđếnchongườinghecơhộithấmnhuầnnhữngnộidungcơbảnvềsởtrường,cáchsuynghĩ,khaokhát,nhữngmốiquanhệvàthiếusótcủaBecky.
VìBeckychỉcóchưađầybảyphútđểtrìnhbàybàinóichuyệncủamình,nênchịđãcôđọngCuộcsốngbìnhthườngcủamìnhtrongmộtcâuduynhất.Mặcdùđãkhẳngđịnhrõhaiđiểmmạnhtrongtínhcáchlàsựhiếukỳvàkhảnănghọchỏi,nhưngchịcũngdùngthủthuậtgắnbảnthânmìnhvớinghềnghiệpđểbỏquaviệcthêmthắtchitiết.Hìnhmẫumộtnhàbáohiệnđạithườnghiệnlênnhưmộtngườicứngcỏivàđộclập,nhưnglạisốngmộtcuộcđờikhiêmtốn,trunglưu.Blantonđãcủngcốhìnhmẫunàyvớitrangphụcđơngiảngồmmộtchiếcsơ-mixámvớihàngkhuycàikínvàtayáoxắnlên,một
chiếccom-lêđen,quầntâyvàmộtđôigiàythoảimái.
Vậyđâulàsailầmbiđát?Đốivớiphầnlớncácnhânvậtchínhđượckhắchọarõnét,thìđiểmmạnhchínhyếucủahọcũnglàđiểmyếutốiquantrọngnhất.Nhưchúngtasẽthấy,sựhiếukỳđãdẫnBeckyđisâuvàotậncùngbóngtối.Bốicảnhnàycũngbáohiệumộtchủđềcốtlõixuyênsuốtbàinóichuyệncủachị–mộtcâuhỏikịchtính:“Khôngngừngtheođuổikiếnthứcvàtrảinghiệmmớicóphảilàýkiếnhay?”
BÍQUYẾT17:Sửdụng“Tiếnggọiphiêulưu”đểcắtngangcuộcsốngcủangườihùngvàtraochohọmộtmụctiêu
Tiếnggọiphiêulưu
Cáchđâybanăm,mộttrongnhữngđiềutôihọcđượclàtrởnênvôhình.Tôitrởthànhmộtngườilàmviệckhôngcónhàcửa.TôibỏcôngviệcbiêntậpbáosaukhichatôiquađờithángHainămđóvàquyếtđịnhđidulịch.Cáichếtcủaônglàmộtđòngiángmạnhvàotôi.Khiquyếtđịnhlàmthế,điềutôimuốnlàcảmnhậnvàđốiđầuvớinhiềuthứ.
Tiếnggọiphiêulưucóthểlàchấtxúctáctừbêntronghoặcbênngoàilàmlaychuyểnthếgiớicủavịanhhùng.Ởgócđộthựctế,chấtxúctácđónênlàmốiđedọatrựctiếpđếnmộtnhucầucơbảncủaconngười,vàthườnglàmốiđedọarõràngđếnsựtồntại.ĐólànhữngtácnhânbênngoàiđedọađếncácnhucầuthuộctầngdướicùngtrongthápnhucầucủaMaslow,baogồmnhucầusinhlý,nhucầuantoànvànhucầuvềcácmốiquanhệ.Conngườithườngviệnđếncácbiệnphápcựcđoannhấtđểsinhtồnvàbảovệnhữngngườihọyêuthương.Nhữngtácnhânquấynhiễutừbêntrongvốnlàmtổnthươnglòngtựtrọnghoặcngăncảnquátrìnhtựkhẳngđịnhbảnthâncũnggâyảnhhưởngmạnhmẽkhôngkém.Cảtiếnggọibêntronglẫnbênngoàiđềulàmnhấnmạnhmộtđiểmrằng:mộtmặtnàođó,ngườianhhùngvẫnchưahoànthiệnvàcóthểđượcthúcđẩyđểhoànthiệnbằngcáchvượtquamấtmát,ngănchặnsựmấtmáthoặctheođuổinhữnghammuốn.Vídụ,sựbấtmãnsâusắcđốivớisốphậncủa
mìnhsẽđưađẩynhiềungườihùngđếnnhữngcuộcphiêulưutuyệtvời.
Trongkhichấtxúctáctrongcáccâuchuyệnbìnhthườngchỉhiệuquảởmộtcấpđộ,thìnhữngcâuchuyệntuyệtvờilạicóTiếnggọiphiêulưukhôngchỉmangđếnchongườihùngmộtmụctiêumạnhmẽtừbênngoài,màcảmộtmụctiêucháybỏnghơntrongnộitâm.Mộtlầnnữa,Blantonđãkhônglàmchúngtathấtvọng.Việcmấtđimộtthànhviêntronggiađìnhđãthúcđẩychịtìmkiếmmộtmốiquanhệthaythếtừbênngoài.Ngoàira,từcâu“tôimuốncảmnhậnvàđươngđầuvớinhữngđiềuđó”,bạncóthểnhậnthấynhữngnộilựcmạnhmẽđangthamgiaởđâyvàtácđộngđếnlòngtựtôn.Tuychịkhôngtiếtlộtrongbàinóichuyệncủamình,nhưngchacủaBeckylàmộtkẻnghiệnrượuvàưabạohành.Chịđãchophéptôichiasẻnhữngđiềusauđâyđểmangđếnhyvọngchocácnạnnhânsốngsótquanạnbạohành:
Ôngthườngđánhđậptôivìbấtcứlýdogì,vìmộtlýdonàođó,hoặcchẳngcólýdonàocả.Hồitôi10tuổi,ôngbướcvàovớichiếcthắtlưngtrêntayvàtôikhángcựrằngmìnhchẳnglàmgìcả.Ôngnói,“Hừm,màycóthểđãlàmgìđómàtaokhôngbắttậntayđược,thếnênmàyvẫnphảinhậncáithắtlưngnàythôi.”
Tôikhôngbiếttạisaomìnhdámnóithế,nhưnglúcấytôiđãđềnghịông:“Saochakhôngđểchoconviếtragiấylýdotạisaochakhôngnênđánhcon.”Ngàytôicònbé,chatôicónóirằngôngphảiviếtmộtbàiluận;ôngbắtđầuhọcđạihọckhiđãlớntuổi.Chẳnghiểusaomộtđứatrẻ10tuổinhưtôilạinghĩ,“Nếumìnhviếtmộtbài,cólẽmìnhsẽthoátđượcđònroi.”Ôngđãcânnhắcđềnghịđóvàđểtôiviết.Đólàlầncuốicùngchađánhtôi.Tôiđãviếtvìcuộcsốngcủamình.Mỗilầnôngsayxỉnvàrútthắtlưngra,tôilạinói,“Hãyđểconviếtralýdotạisaochakhôngnênlàmthế.”Tôiđãhọccáchviếtnhữngbàiluậnthuyếtphụctừkhicònbé.Rồimọichuyệncứtrôiquanhưthế.
Nhữnglựachọnrủirothấpvàđảmbảokếtquảluôngâycảmgiácnhàmchán.Tiếnggọiphiêulưukhôngnênlàmộtlựachọndễdàng.Thayvàođó,hãyđặtrachongườihùngcủabạnmộtlựachọnkhókhăngiữahaiđiềutốtngangnhau,haythậmchígiữahaiđiềuxấu
ngangnhau.Hoặcnếucuộcphiêulưuhứahẹnđemlạiphầnthưởnglớn,thìnónênđikèmvớikhảnăngthànhcôngthấpvàcáigiácựcđắtnếuthấtbại.TrongtrườnghợpcủaBlanton,chịcóthểphảiởnhàvớicơntrầmcảmngàycànglớn.Hoặcchịcóthểcốgắngvượtquanóbằngcáchđổilấymộtcuộcsốngtrênbờtuyệtvọngcủaxãhội.
Tiếnggọiphiêulưuthườnglàcơhộitốtnhấtđểgiớithiệunhânvậtphảndiện(hoặctiếtlộrằngmộtnhânvậttừcuộcsốngbìnhthườngcủangườihùngthựcchấtlàđốithủcủahọ).Đốithủkhôngnhấtthiếtphảihoàntoànxấuxa;xétchocùng,họcũnglàngườihùngtrongcâuchuyệncủariêngmình.Nhânvậtphảndiệntạoraxungđộtvìhọtìmkiếmmộtmụctiêubênngoàitươngtựnhưngườihùngvàhọtinrằngcáichết,sựdiệtvonghaythấtbạicủangườihùnglàcáchduynhấtđểđạtđượcnó.
BÍQUYẾT18:Giatăngsựcăngthẳngvớilời“Từchốitiếnggọi”
ChúngtasẽquaylạivớicâuchuyệncủaBeckytrongchốclát,vìtôicầnhướngsựchúýcủabạnvàomộtvàinhântốchuyệnkểmàchịkhôngcóthờigianđềcậpđếntrongbàiphátbiểungắncủamình.Bíquyếtnàysẽtrìnhbàynhântốđầutiên–Từchốitiếnggọi.Bíquyếttiếptheosẽtrìnhbàynhântốthứhai–Cuộchạnhngộvớingườidẫnlối.Cácnhântốnàykhôngnhấtthiếtphảituântheomộttrìnhtựchínhxác,cũngkhôngnhấtthiếtphảixuấthiệnđầyđủ.Tuynhiên,nếusắpxếplạihoặcloạitrừmộtsốnhântố,bạnnênýthứcrõnhữnghệquảsauđó.
Đểgiúpcâuchuyệnđángtincậyhơn,cácnhânvậtcủabạnphảiluôncóhànhđộngdèdặttốithiểu.Tốithiểukhôngnhấtthiếthoặckhôngphảilúcnàocũngcónghĩalànhỏbé;khiphảiđươngđầuvớinhữngtìnhhuốngkhôngngờ,cáccánhânsẽlựachọnbiệnphápcựcđoannhất.Vídụ,bạnsẽnhảytớitrướcmộtchiếcxelửađanglaotớiđểđẩyconmìnhrakhỏinguyhiểm.
TrongtậpđầutiêncủaloạtphimtàiliệuJosephCampbellandthePowerofMythwithBillMoyers(tạmdịch:JosephCampbellvàsứcmạnhcủathầnthoạivớiBillMoyers)pháttrênđàiPBSnăm1988,Campbellđãchỉrabakiểungườihùngmàbạncóthểxâydựng.Trongcâuchuyệncủamình,Blantonrơivàonhómđầutiên–người
hùngcóchủđích.Ngườinàysẽbắtđầuhànhtrìnhchinhphụcmộtmụctiêucụthể.Trongquátrìnhđạtđếnmụctiêu,ngườihùngthườngphảitrảiquabiếnđổitâmlýhoặctâmlinhcóýnghĩaquantrọnghơnnhiềusovớitrảinghiệmvềmặtthểxác.NhómthứhaicủaCampbellgồmnhữngngườihùngbấtđắcdĩbuộcphảidấnthânvàohànhtrìnhngoàiýmuốn.VídụCampbellđềcậpđếnlàmộtngườilínhbịđẩyvàocuộcchiến.Mộtvídụnhẹnhànghơnxuấthiệnlặpđilặplạitrongđiệnảnhhiệnđạilàmộtđứatrẻbịbuộcphảithamgiavàochuyếnhànhtrìnhquanhiềunướcvớichamẹ.Nhómthứbacủaông,ngườihùngtìnhcờ,lànhómnằmgiữangườihùngcóchủđíchvớingườihùngbấtđắcdĩ.Nhờýchítựdocủachínhmình,ngườihùngnàytìnhcờrơivàomộthànhtrìnhđầybấtngờ.Trongnhữngcâuchuyệncổ,họđượcthểhiệnquatìnhtiếtmộtnhânvậttheochânmộtloàithúthầnkỳvàorừng.BộphimTheHangover(tạmdịch:Dânchơi)làmộtphiênbảnhàihướcvàhiệnđạihơncủanguyênmẫunàyvớicácnhânvậtbanđầuchỉcóýđịnhvuichơi,nhưngnhanhchóngnhậnramìnhđangtrongmộtcuộcphiêulưuđầykịchtính.
Cảbakiểungườihùng,đặcbiệtlànhữngngườihùngbấtđắcdĩ,cóthểtừchốiTiếnggọiphiêulưumộtlầnhaythậmchínhiềulần.Trênthựctế,việcTừchốiTiếnggọiphiêulưulàyếutốtạosứcépmạnhmẽ.Khángiảsẽthíchthúkhibiếtnhữnggìcácanhhùngphảilàmtrongmộtthờigiandàitrướckhihọchấpnhậnsốphận.Hơnnữa,nhữnglờitừchốiliêntiếpsẽkhiếnchoCuộcsốngbìnhthườngcủangườihùngngàycàngtrởthànhnơikhôngthểnươngnáu.
Tiếngnóiriêngcủangườianhhùngcóthểkhôngphảilàtrởngạiduynhấtđốivớisựdấnthân.Trongnhiềucâuchuyện,cácanhhùngbịníukéovềmặtthểxáchoặctìnhcảmbởimộthoặcnhiều“vệsĩ”đứngtrướcngưỡngcửa.Nhữngcảntrởvềthểxáccóthểkhárõràng,nhưngcáchạnchếtừcảmxúcbênngoàicóthểxuấthiệndướinhiềuphongvịkhácnhau.Nhữngtrởngạiđángkểnhấttrongsốđólàkhibạnbè,chứkhôngphảikẻthù,nghingờhoặcgâyáplựcxãhộibuộcngườianhhùngphảiduytrìnguyêntrạng.
Trướckhidấnthânvàocuộcchinhphụccủamình,ngaycảnhữngngườihùngcóchủđíchnhưBeckyvẫncóthểtừchốiTiếnggọiphiêulưu.Tuynhiên,BeckygặphạnchếvềthờigianvàđãcóđủchấtkịchtínhtrongcâuchuyệnnênchịkhôngcầnkèmthêmlờiTừchốitiếnggọi,dùrấtcóthểtrongthựctếchịđãphảixâydựngquyếttâm.
BÍQUYẾT19:Sắpxếpmột“Cuộchạnhngộvớingườidẫnlối”đểtránhchongườihùngđượcxemlàđặcbiệt
Mộttrongnhữngsailầmlớnnhấtmàdiễngiảcóthểphạmphảichínhlàkểmộtcâuchuyệncánhânvềthànhcônglớnlaocủamìnhmàkhôngthừanhậnhọđượcngườikhácgiúpđỡtrênsuốthànhtrình.Bằngcáchthểhiệnbảnthânnhưmộtngườicótàinăngthiênbẩm,họđãtựđặtmìnhlênchiếcbụccaohơnkhángiả.Tuynhiên,đểmọingườicóthểkếtnốivàcóđủcảmhứngápdụngsựsángsuốtđóvàocuộcsống,thìdiễngiảphảikhiếnchokhángiảcảmthấyrằngđiềuđặcbiệtởđâychínhlàtiếntrình,chứkhôngphảibảnthândiễngiả.
MộtdiễngiảtrênTED,mộtnhàvănvớitácphẩmănkháchkhắpthếgiớiđãvôtìnhviphạmquytắcnàykhinhắcđếnthànhcôngbấtngờcủamình.Tuychịchỉngâythơsửdụngthànhtựunàynhưmộtbốicảnhchocâuchuyệntựtràovềviệcđángrachịkhôngbaogiờlậpđượckỳcôngấy,nhưnglạigâytổnhạinặngnề.Tácgiảquảthựccóthiệný;chịđãthựcsựngạcnhiênvớithànhcôngcủamình,vàcólẽlàngườingạcnhiênnhấttrênthếgiannày.Nhưngvấnđềlàkhichiasẻsựsửngsốttrướcthànhcôngcủachínhmình,chịđãtựđặtmìnhlênbụccao.Sựviphạmnàyrõràngkhôngphảilàkhôngthểcứuvãn,vìbàidiễnthuyếtcủachịlàmộttrongnhữngbàidiễnthuyếtđượcyêuthíchnhấttrênTED;nóđãảnhhưởngtíchcựcđếncuộcsốngcủahàngtriệungười,baogồmcảtôi.Tuynhiên,hãytránhtựđềcaochínhmình,dùbạnchỉmớithoángnghĩđếnđiềuđó.
Phươngthuốcchovấnđềnàylàgiớithiệumộthoặcnhiềungườidẫnlốiđãcungcấpnguồnlực,sựbảotrợvàkiếnthứccầnthiếtchongườihùng.Mỗimónquàlạinângcaothêmkhảnăngcủangườihùngđểanhtatiếptụchànhtrìnhtìmkiếmđiềuchưabiết.Xinlưuýrằngngườidẫnlốikhôngnhấtthiếtphảilàmộtnhânvậtduynhất.Đócóthểlàvaitròtạmthờidonhiềunhânvậtđảmđương.Thậmchí,ngườidẫnlốicóthểkhôngphảilàconngười.Cácvậtthểsống,vậtvôtrivôgiáchaythậmchívôhìnhcũngcóthểđóngvaitrònhưngườidẫnlối,chẳnghạnnhưcácloàiđộngvật,sáchvởhaycácbàihát.
NhưbạnsẽkhámphátrongcâuchuyệncủaBeckyBlanton,khôngcóphầnthưởngđángghentỵnàoởcuốicầuvồng.Chịtựđặtmìnhlà
ngườinganghàng,hoặccóthểlàngườichỉdẫn,chứkhôngphảiaiđónổitrộihơnngườinghe.Beckyđãchiasẻnhữngthiếusót,thấtbạivàcảsựtổnthươnglàmnênconngườibìnhthườngnơichị.Dođó,câuchuyệncủaBeckykhôngcóngườithầynàodẫndắtchị.Ngaycảnếungườidẫnlốiđócótồntạichăngnữa,thìrốtcuộcmỗingườihùngđềuphảiđơnđộcđốimặtvớiẩnsố.
BÍQUYẾT20:Đểngườihùngdấnthânvàohànhtrìnhbằngcách“bướcquangưỡngcửađầutiên”
Bướcquangưỡngcửađầutiên
Cảđờitôilànhữngchuyếncắmtrại.Vàtôikếtluậnrằngsốngtrongxetảinhỏsuốtmộtnămcũngchẳngkhácgìcắmtrạidàingày.Thếnên,tôigóighémđồđạc,lùachúmèocưng,chúchósăngiốngRottweilervàdụngcụcắmtrạivàochiếcxetảiChevyđời1975,rồiláixeđikhihoànghônbuôngxuốngmàkhôngnhậnrabađiềuquantrọng.Thứnhấtlàxãhộinàyluônđánhđồngchuyệnsinhsốngởmộtnơichốnlâudài,dùđóchỉlàmộtcănlều,nhưmộtyếutốkhẳngđịnhgiátrịcủaconngười.Hailàtôiđãkhôngnhậnrarằngnếucứđểmặc,thìcảmnhậntiêucựccủangườikhácsẽnhanhchóngtácđộngđếnthựctạicủata.Balàtôicũngkhôngýthứcđược“khôngchốndungthân”làmộttháiđộsống,chứkhôngphảilốisống.
Mặcdùhànhtrìnhcủangườihùngcóthểmangtínhtâmlýthuầntúy,nhưnghầuhếtchúngđềuđòihỏisựchuyểndịchthậtsựđểnhânvậtchính“bướcquangưỡngcửađầutiên”vàomộtthếgiớixalạ.Trongcảhaitrườnghợp,ngườihùngđềuphảihànhđộngquyếtđoándùcólàmgiatăngrủiro,đòihỏisựhysinhvàkhiếnngườihùngphảidấnthânvàocuộcphiêulưutheocáchkhiếnsựkịchtínhtrongcâuchuyệntănglênđángkể.
Beckyngâythơbướcvàothếgiớiđặcbiệttrongcâuchuyệncủachị,nhưngkhôngcónghĩarằngchịhoàntoànkhôngchuẩnbịgì.Bằngcáchchiasẻmìnhlàdâncắmtrạilãoluyện,chịđãtraochothínhgiảniềmhyvọngrằngchịcóthểsốngsótquacơngiôngtốsắptới.
BÍQUYẾT21:Trangbịchongườihùngkiếnthứcthuđượctừ“Thửthách,đồngminhvàkẻthù”
Thửthách,đồngminhvàkẻthù
Banđầu,cuộcsốngtrênxetảirấttuyệt.Tôitắmgiặtngaytạinơicắmtrại.Tôithườngxuyênăntiệm,cóthờigianđểnghỉngơivàđaubuồn.Nhưngsauđócơngiậndữvànỗimuộnphiềnvềcáichếtcủachalạichoánlấytôi.Côngviệctựdocủatôikếtthúc,vàtôiphảinhậnmộtcôngviệctoànthờigianđểtrảhóađơn.Mùaxuânêmdịuđãthựcsựhóathànhmùahèoibứckhủngkhiếp.Vàtôikhôngthểđỗlạibấtcứnơinàomàkhôngkhiếnmọingườinhậnratôicómộtchúmèovàmộtchúchó.Trờithựcsựrấtnóng.Chúmèotrèotớitrèoluiquacánhcửasổmởtrênxecònchúchóthìđượctôigửiđếndịchvụchămsócbanngày.Mọithứkhiếntôivãmồhôi.Mỗikhicóthể,tôisẽlaovàophòngtắmchonhânviêntrongcáctòanhàvàbếnđỗxetải,hoặctắmrửatrongnhàvệsinhcôngcộng.
Nhiệtđộbanđêmtrongxehiếmkhixuốngdưới27độC,khiếntôirấtkhóngủhoặchoàntoànkhôngngủnổi.Thứcănthìôithiuvìnắngnóng.Nướcđátrongthùngtanchảychỉsauvàigiờ,vàtìnhtrạngcủatôithậtkhổsở.Tôikhôngđủkhảnăngmuamộtcănhộ,hoặckhôngđủkhảnăngtìmmộtcănhộchophéptôimangtheothúcưngcủamình.Vàdotừchốibỏlạichúng,nêntôiphảiởluôntrongxe.Vàkhisứcnóngkhiếntôikiệtquệđếnmứckhônglếtnổi15métranhàvệsinhcôngcộngbênngoàivàobanđêm,thìtôiđànhphảidùngđếnmộtcáixôvàtúiđựngrác.
Mộtkhingườihùngquyếtdấnthânvàohànhtrìnhvàkhôngquayđầulại,ngườiấysẽhọcđượccácquyluậtcủathếgiớiđặcbiệtthôngquamộtloạtthửtháchkhókhănnhưngkhôngđedọađếntínhmạng.Kiếnthứcvàsứcmạnhmàngườihùngtíchlũyđượcsẽlàđiềukiệncần,nhưngkhôngđủgiúphọsốngsótquathửtháchphíatrước.
KhiBeckylàmbậtlêncâuchuyệncủachị,nhữngthửtháchnàyđãtạoracườngđộcảmxúcngàycàngtăngđanxengiữatíchcựcvàtiêucực.Chịbắtđầubằngdấuhiệutíchcựccủamộtchuyếncắmtrại
thoảimáiđểcóthờigianchữalànhvếtthươnglòng.Sauđó,câuchuyệnthayđổitheohướngtiêucựckhichịphảiđốimặtvớinhữngtháchthứcvềtìnhcảm,tàichínhvàthểchất.Cómộtlầnchịtrútbỏđượcáplựckhitìmthấychỗtrôngchóvàkhámpháramộtcách,dùtuyệtvọng,đểgiữmìnhsạchsẽ.Trênlộtrìnhcuốicùngcủamình,chịlạichịuthêmsứcéptiêucựcmộtlầnnữavớinỗituyệtvọngngàycàngtăngcao.
Giaiđoạnnàytronghầuhếtcáccâuchuyệnlàthờiđiểmngườihùngtìmthấybạnbèvàchạmtránmộtloạtnhữngkẻthùnhỏnhưtaysaicủanhânvậtphảndiện.TrongtrườnghợpcủaBecky,mặcdùkhôngcóthờigiannêuchitiết,nhưngbạnbècủachịchínhlàhaichúthúcưng.NhânvậtphảndiệnđốivớiBeckylàtìnhtrạngkhôngnhàcửavànỗituyệtvọng.Nhữngcơntrầmcảmcủachịngàymộttrầmtrọng,nhưngchịvẫnchưađếnmứchoàntoànhóađiên.
BÍQUYẾT22:Tướcbỏcáclựachọncủangườihùngkhi“tiếnvàohangđộngthămthẳm”
Tiếnvàohangđộngthămthẳm
Mùađôngđến,nhiệtđộgiảmxuốngdướimứcđóngbăngvàcứgiữnguyênnhưthế.Tôiphảiđốimặtvớimộtloạtthửtháchmới.Mỗiđêmtôilạiđỗxeởmộtnơikhácđểkhôngbịcảnhsátchúývàhỏitới.Vàkhôngphảilúcnàotôicũngthànhcông.
Nhưngtôicảmthấymìnhkhôngkiểmsoátnổicuộcsốngnày.Tôikhôngbiếtmọichuyệnbắtđầutừkhinàovàrasao,nhưngquãngthờigianchóngvánhmàtôi,mộtnhàvănvànhàbáotàinăng,biếnthànhmộtphụnữkhôngnhàcửa,phảisốngtrongmộtchiếcxetảiđãkhiếnchínhtôingộpthở.Tôikhônghềthayđổi.ChỉsốIQcủatôikhônggiảm.Tàinăngcủatôi,sựcươngtrựccủatôi,giátrịcủatôi,tấtcảmọithứvềtôivẫngiữnguyên.Nhưngtôiđãthayđổitheocáchnàođó.Tôingàycàngcuốnsâuhơnvàonỗimuộnphiền.
Ởđoạntrướccâuchuyệncủamình,Blantonđãtiếpthunhữngkỹnăngsốngmàngườicắmtrạibìnhthườngchẳngbaogiờphảihọc.Nhưngtrongquátrình“tiếnvàohangđộngthămthẳm”,lựachọncủa
chịđãtrởnênhạnchếhơncảvềmặtthểchấtlẫntinhthần.Bạncóthểsốngkhổsởtrongxetảivàomùahè.Song,cáigiábỏrasẽcaohơnnhiềutrongtiếttrờigiálạnhcủamùađông.Vớimộtđịchthủmớixuấthiệnlàlựclượngcảnhsát,Blantonngàycàngchìmsâuvàonỗituyệtvọng.Chịnhưbịmắcbẫyvàphảiđốimặtvớilốithoátkhảthiduynhất:cánhcửadẫnvàohangđộng–mộtẩnsốlớn.
BÍQUYẾT23:Đểngườihùngtrảiquamột“Thửthách”sốngcòn
Thửthách
Cuốicùngcóngườiđãchỉtôiđếnmộtphòngkhámdànhchongườivôgiacư.Vàtôiđãđếnđó.Tôiđãkhôngtắmsuốtbangày.Tôibốcmùivàchánnảnnhưbấtkỳaiđangxếphàngchờđợi.Tôichỉkhôngsayrượuhaylêncơn.Vàkhinhữngngườiđànôngvôgiacư,baogồmcảmộtngườitừnglàgiáosưđạihọcnhậnratôi,họnói:“Côkhôngphảilàngườivôgiacư.Tạisaocôlạiởđây?”Nhữngngườivôgiacưkháckhôngxemtôigiốngnhưhọ,nhưngtôithìcó.Sauđó,vịgiáosưlắngnghecâuchuyệncủatôivànói:“Côcómộtcôngviệc.Côcóhyvọng.Nhưngnhữngkẻvôgiacưthựcsựchẳngcólấychúthyvọngnào.”Dophảnứnglạivớiloạithuốcchốngtrầmcảmmàphòngkhámkêcho,tôibỗngcảmthấymuốntựsát.Vàtôinhớmìnhđãnghĩ:“Nếumìnhtựsát,chắccũngchẳngaibiết.”
Trongmẫudàný“Hànhtrìnhcủangườicầmbút”củaChristopherVogler,ngườianhhùngphảicóhailầnđốidiệnvớinỗisợhãilớnnhấttrongđời.Thửtháchchínhlàcuộcchạmtránđầutiên,vốnđượcônggọilàcuộckhủnghoảng,chứchưaphảicaotrào.Nhữngcuộckhủnghoảngthôngthườngcóthểlàkinhnghiệmcậnkềcáichếtđốivớingườihùng,cáichếtcủangườidẫnlối,kếtthúcbithảmcủamộtmốiquanhệmanglạiniềmvuisốnghoặclâmvàocảnhtrắngtay.TìnhthếcủaBecky,tứcdựđịnhtựsát,khớpvớikiểukhủnghoảngđầutiênvàkịchtínhnhất.
NhữngThửtháchvềthểchấtvàtinhthầnsẽtháchthứcngườihùng.NơiBeckynghĩlàhyvọnglớnnhất–mộtphòngkhámdànhchongườivôgiacư–thựcchấtlạitrởthànhcơnácmộngkhủng
khiếpnhấtcủachị.Nhữngngườichịcholàđồngminhcủamình,tứcnhânviênytếvànhữngngườivôgiacưkhác,đãkhôngchấpnhậnchịlàmộttrongsốhọ.Bướcngoặtkhôngngờnày,hoặcsựđánhlạchướngkỳvọngcủangườingheđãkhiếncơnkhủnghoảngthêmphầnkhốcliệtvàthayđổisâuhơnquanđiểmcủachịvềtìnhtrạngvôgiacưcũngnhưxãhộinóichung.
BÍQUYẾT24:Trao“Phầnthưởng”chongườihùngvìđãsốngsótquacuộckhủnghoảnglớnđầutiên
PhầnthưởngKhônglâusauđó,mộtngườibạnchohaycônghenóirằngTim
Russert,mộtnhàbáonổidanhcảnước,đãnóivềtôitrênkênhtruyềnhìnhquốcgia.CuốnsáchmớicủaTimcómộtbàitiểuluậnmàtôiviếtvềchamìnhkhoảngmộtnămtrướckhiôngquađời.Ôngđangthựchiệnmộtchuỗichươngtrìnhđốithoại,vàôngđangnóivềbàiluậncủatôi.KhitôinhậnraTimRussert,cựuđiềuphốiviêncủachươngtrìnhGặpgỡbáochí(11),nóivềbàiviếtcủamìnhtrongkhitôiđangsốngtrongmộtchiếcxetảinhỏgiữabãiđỗxecủasiêuthịWal-Mart,tôibắtđầupháracười.Bạncũngnênlàmthế.
Tôibắtđầucườivìđãđếnthờiđiểmtôiphảisuyngẫm,rằngtôilàmộtnhàvăn,haymộtphụnữvôgiacư?Vậynêntôitớihiệusách,vàtìmthấycuốnsáchcủaTim.Tôiđãđứngđó,đọclạibàiviếtcủamình.Vàtôiđãkhóc.Bởivìtôilàmộtnhàvăn.Tôilàmộtnhàvăn.
KiệtsứcsauThửtháchcủamình,ngườianhhùngchíítcũngtạmthờicóđượcmộttrongnhữngphầnthưởnghọđangtìmkiếm,vàđóthườnglàmụctiêubênngoàicủahọ.Điềunàychophéphọhồiphụcvàtrảinghiệmcảmgiácthanhtẩyhoặcgiảitỏacảmxúc,thườngđicùngvớinướcmắthaytiếngcười.Beckyđãtrảinghiệmcảmgiácthanhtẩymạnhmẽvàtrọnvẹn.CuốnsáchcủaRussertvớibàiluậncủachịtrongđólàmộtphầnthưởng,nólàmchịbậtcườirồilạiòakhóc.
BÍQUYẾT25:Bắtđầuđưangườihùngbướclên“Hànhtrìnhtrởvề”vớicuộcsốngbìnhthường.
Hànhtrìnhtrởvề
Khônglâusauđó,tôiquayvềTennessee.Cólúctôisốngtrongxetải,cólúclạingủnhờchỗbạnbè.Vàtôilạibắtđầuviết.
Vớinănglượngđượctáinạp,nhữngngườihùngchủđộnglựachọnthoátkhỏivựcsâucủathếgiớiđặcbiệtvàtìmđườngtrởvềmáinhàbanđầucủahọ,hoặcđếnvớimộtngôinhàmới.Trongnhữngcâuchuyệndàihơn,đặcbiệtkhingườihùngcóđốithủlàconngười,hànhtrìnhtrởvềhoặclàrútkhỏihangổcủakẻđịch,hoặctruyđuổiđốithủvừađàothoát.Vìconđườngđóđầyrẫynguyhiểm,nênnósẽdẫnđếnmộtthảmhọađảongượcvậnmayvừachớmnởcủangườihùng.Beckyđãbướctrênmộtconđườngtheođúngnghĩađen–conđườngdẫnchịtrởvềTennessee.Vàmặcdùkhôngcóchitiếtnàokịchtính,nhưngbạnvẫncảmgiácđượcrằngchịvẫnchưahoàntoànthoátkhỏihiểmnguy;vềcơbản,Beckyvẫnlàmộtngườivôgiacư.
BÍQUYẾT26:Nốitiếpđoạncaotràovớisự“Táisinh”củangườihùng
Táisinh
Mùahènămsau,tôitrởlạivớicôngviệcphóngviên.Tôiđãgiànhđượcnhiềugiảithưởng.Tôiđượcsốngtrongmộtcănhộriêng.Tôikhôngcònvôgiacưnữa,vàcũngkhôngcònvôhìnhnữa.
TáisinhlàcáchgọimàVoglerđặtchocuộcchạmtráncuốicùngvớicáichếtvàchiếnthắngtứcthìcủangườianhhùng.Nólàđỉnhđiểmcủacâuchuyện.Blantonđãlựachọnmột“Caotràotĩnh”(theolờiVogler).Trênthựctế,nóyênắngđếnmứcngườinghecầnphảiluậnralộtrìnhhồiphụcchậmchạpcủaBecky.Nếucónhiềuthờigianhơn,chịđãthêmvàonhiềuchitiếtkhác.Thayvàođó,chịđãsửdụngtừngữđểmôtảkếtquảvềsau.
MộttrongnhữngnguyêntắccủaChristopherVoglerlàphầnthưởngphảitươngxứngvớisựhysinh.Beckyđãkếtthúchànhtrìnhcủamìnhbằngmộtcuộcsốngbìnhthường,mộtcôngviệcvớisựcông
nhậnxứngđángvàmộtnơiđểsinhsống.NếuchịtrởthànhtriệuphúvàđoạtgiảiNobelVănhọc,thìhẳncaotràocủachịphảisâusắcvàấntượnghơnthếnhiều.
BÍQUYẾT27:Lồngýtưởngmuốnlantỏavàohànhtrình“Quayvềcùngthầndược”
Quayvềcùngthầndược
Cóhàngnghìnngườilàmviệctoànthờigianvàbánthờigiannhưngvẫnsốngtrongnhữngchiếcxetảinhỏ.Nhưngxãhộicứtiếptụcbêuxấuvàhìnhsựhóaviệcsốngtrongphươngtiệngiaothônghoặctrênđườngphố.Bởithế,ngườivôgiacưhaynhữngngườivôgiacưcóviệclàmchủyếuvẫntrongtrạngtháivôhình.Nhưngnếunhưgặpmộttrongsốhọ,hãyđồngcảmvớihọ,khuyếnkhíchhọvàmangđếnchohọhyvọng.Tinhthầncủaconngườicóthểvượtquabấtcứđiềugì,chỉcầntacóhyvọng.
Tôikhôngởđâyđểlêntiếngthaychongườivôgiacư.Tôikhôngởđâyđểkhuyếnkhíchbạnđưatiềnchongườihànhkhấttiếptheobạngặpmặt.Tôiởđâyđểchiasẻvớibạntừkinhnghiệmcủabảnthânrằng:takhôngthểđánhgiáconngườidựatrênnơisinhsống,chỗngủhoặctìnhtrạngsốngcủahọtạibấtcứthờiđiểmnào.
Banămtrước,tôicònđangsốngtrongmộtchiếcxetảinhỏởmộtbãiđỗxecủasiêuthịWal-Mart,nhưnghômnaytôiđangphátbiểutrênTED.Vàtôihyvọngmìnhsẽluônvàluôntìmđượcconđường.Xincảmơn.
Tronggiaiđoạncuốicùng,ngườihùngsẽtrởvềvớinhữngbáuvậtnhưtìnhyêu,sựtựdo,kiếnthứchaysựthịnhvượng.Họcóthểchiasẻnhữngmónquànàyvớingườikhácđểcảithiệncuộcsốngcủamình.TrongmộtbàidiễnthuyếttrênTED,thứthầndượctựnhiênchínhlàmộtýtưởngđánglantỏa.ThôngqualắngnghecâuchuyệncủaBecky,khángiảđãđượcgặpgỡmộtngườivôgiacư–điềumàhầuhếtnhữngngườiđượchưởngphướcdùkhiêmtốnnhấtcũngkhôngbaogiờlàm.Trongquátrìnhđó,họđãhọcđượcmộtđiều,đó
là“đừngtrôngmặtmàbắthìnhdong”.
Mỗicâuchuyệnđềuphảicómộtkếtthúccóhậuhoặckhôngcóhậu.(Vâng,phươngánthứbalàmộtcuộcphiêulưukỳthúkhác,nhưngtốtnhấttanêndànhnóchonhữngbộphimcócácphầnkếtiếpđãđượclênkếhoạch).Nhữngcâuchuyệnvớikếtthúccóhậuluôntruyềncảmhứngvớihiệuquảcao.Chúngkhiếnmọingườitinrằng:“Tôicóthểlàmđượcviệcđó.”Ngượclại,nhữngcâuchuyệnmangtínhcảnhbáolạiphùhợphơnvớimụcđíchgiáodục.Vìniềmvuilàđộnglựclâudàivàmạnhmẽhơnnỗiđau,nêntheotôi,bạnhãydànhphầnlớnthờigianđểkểnhữngcâuchuyệnmangkếtthúccóhậu.Phầnkếtchocâuchuyệncủabạnlàcơhộiđểtruyềnđisựhiểubiết.Câuchuyệncủabạnsẽsâusắchơnnếukếtthúcvớicảmxúcriêng.
Thờiđiểmsửdụngmộtcâuchuyệnbikịchlàkhibạnđangcốgắngkhắcsâunhữngđặctínhantoànvàotâmtrícủađốitượngngườinghelàmviệctrongcácngànhnguyhiểmnhưxâydựngvàthựcthiphápluật.Khôngcólờikêugọi“Cẩnthận”nàohiệunghiệmhơncâu:“Hãyngheđây,nếukhônganhcóthểlàngườikếtiếprađitrongmộttainạnbấtcẩnmàlẽracóthểngănđượcđấy.”Nếuquảthựcbạnđịnhkểmộtcâuchuyệnkếtthúcbằngbikịch,hãydànhthờigiantrongphầncuốiđểtìmkiếmcácphươngcáchmànhânvậttrongđóđángrađãcóthểsửdụngđểtránhđượcsốphậncủahọ.
Trênhết,vớinhữngcâuchuyệnlạcquan,bạnsẽthànhcônghơnnhiềusovớinhữngcâuchuyệntiêucực,thậmchítrongmộtmôitrườngvắngbóngphiảotưởng;nếuđược,trướchếthãythừanhậnnhữngđiềukhôngđúngrồihướngđếnnhữngkếtquảtíchcực.Phải,khángiảkhaokhátnhữngdiễngiảvàcáccâuchuyệnxácthực,nhưnghọcũngmongtìmthấyniềmvuivàsựsaymêtrongchúng.
Dấuấncủamộtcâuchuyệntuyệtvờiđólànóchophépngườinghekhámphátừnglớptrithứcthôngquaquátrìnhdiễngiải.Sựtinhtếnàynằmởchỗnókhôngquátậptrungvàokếtquả.Đểgiúpngườinghebóctừnglớpvỏcủacủhành,bạnphảikhiếncâuchuyệncủamìnhđầyắpnhữngyếutốcánhânvàcảmxúccùngcácchitiếtsốngđộng.Câuchuyệnkhôngcầnphảikháchquanhaycânđối.Thựcra,nhữngcâuchuyệnhấpdẫnnhấtluônđượckểlạitừmộtgócnhìnchủquan.Bạncầncảmxúcsoirọiconđườngmìnhđi,vàchỉđạtđượcđiềuđókhibạnbàytỏnhữngniềmtinmạnhmẽnhất.
BÍQUYẾT28:Thổisứcsốngvàocácnhânvậttrênsânkhấubằngvẻbềngoàivàcácđoạnđốithoại
Quytắcvàngtrongkểchuyệnlà“Đừngkể,hãychohọthấy.”Nóicáchkhác,bạncầnlàmsốnglạicâuchuyệnbằngcáchtáihiệnnhữngtrảinghiệmcủamìnhtrênsânkhấu,chứkhôngphảiđơnthuầnthuậtlại.Nhữnghìnhảnhtruyềntảinênbaogồmcácnhânvậtcóthựcđượclậtmởthôngquađốithoạivàvẻbềngoài.
Nhữngnhânvậtcóthực,vớitoànbộsựxấuxívàđộphứctạpcủahọ,làcơsởchomọicâuchuyệnmêhoặclòngngười.Bằngcáchnhậnbiếtnhữngđặcđiểmcụthểcủanhânvật,ngườinghesẽtựhìnhdungrabảnthânhọvànhữngngườihọquantâmnhưcácnhânvậtchính.Hãymờigọikhángiảbướcvàocâuchuyệncủabạn,sốngtrongnócùngbạnbằngcáchthểhiệnlạicácnhânvậtvàphảnứngcủahọ.Chúngbaogồmnhữnggìnhìnthấyđược–tưthếvàcửchỉ–nhữnggìnghethấyđược–âmđiệucủagiọngnói–vànhữnggìđượcngụý–tứcđặcđiểmtínhcáchvàkhaokhátcủanhânvật.
Trừkhibạnđãcókinhnghiệmtrìnhdiễn,nếukhông,bạnsẽthấylạlẫmvàkhôngthoảimáitronglầnđầuthựchiệnđiềunàytrênsânkhấu.Chìakhóaởđâylàđừngquácảnghĩ,hãychỉxoáyvàocátínhriêngbiệtcủatừngnhânvậtnhưthểbạnđanghướngánhđènsânkhấuvàohọ.Bạncũngcóthểtựanủirằngtrênthựctếkhôngcómàntrìnhdiễnkịchtínhnàolà“hợplý”hay“hoànhảo”.Bằngviệcxoaychuyểnđếnmứcđộkhiếnbạnthấythoảimáinhưngkhôngquáđà,bạnsẽgiữđượctínhxácthực.
Thayvìchỉđơnthuầnthuậtlạihànhđộngcủacácnhânvật,hãychokhángiảnghenhữngcuộcđốithoạimangtínhtraođổi,sinhđộng.Khicuộcđốithoạikểchilivềnhữnggìnhânvậtsuynghĩ,hànhđộnghaycảmnhận,nósẽmấtđitínhthựctế.Hãynhớvềcáchmọingườitròchuyện.Nhữngcuộctròchuyệnthựcsựthườngđivàothẳngvấnđề.Nócóđượctínhchânthựcnhờcáccâurútgọn,lấplửnghaythậmchínhữngbiểulộbấtchợtnhư“ừm,”“kiểunhưthế”hay“bạnbiếtđấy”.Đólàcáchchuyểntảicảmxúc.Mặcdùhìnhthứcđốithoạicóthểđượcsửdụng(khôngthườngxuyên)đểchiasẻthôngtin,nhưngmụcđíchchínhcủanólàtiếptụccâuchuyệnhoặcgópphầnthểhiệnnhữngthếmạnh,thiếusótvàkhaokhátcủanhânvật.
Cuộcđốithoạithựcsựsẽđạthiệuquảmạnhmẽhơnnếunótruyềntảiđượcnhữngẩný,tứcýnghĩasâusắchơnvềcảmxúcvàmongmuốncóthựccủanhânvật.Trongnỗlựcbảovệcáitôicủamìnhkhỏisựbẽbàng,cácnhânvậtthườngkhámậpmờvàcónhữngphátbiểutráivớiđiềuhọthựcsựmongmuốn.Ngoàiquanhcovàdốigạt,mộthìnhthứcđốithoạiđầyẩnýphổbiếnkháclàđểcácnhânvậtthảoluậnvềmộtchủđềđóngvaitròtượngtrưnghayẩndụchomộtvấnđềmơhồkhôngđượcnóira.
Hợplýnhấtlàmỗinhânvậtnêncómộtlốinóihaygiọngđiệuđặctrưng.Dựatrêncácnguyênmẫu,mẫunhânvậthọcvấnthấpsẽnóichậmhơnvàphátâmkémrõràng.Nếudiễngiảlànữ,côấycóthểdùngtôngtrầmthấpkhidẫnlờicủanhânvậtnam.
Nếumộtnhânvậtđãcótuổi,giọngnóicóthểhơicộccằn.Giọngđịaphươngđôikhicũngphùhợp.Nhưtôiđãcốýmởđầuđoạnnàybằngcụmtừhợplýnhấtlà.Tronghầuhếtcáccuộcđốithoại,giọngđiệucủatừngnhânvậtchỉcầnđượcđiềuchỉnhsaochođủthíchứngđểkhácbiệt.Tấtnhiên,trườnghợpngoạilệsẽdànhchonhữngnhânvậtđượccườngđiệuquámứcnhằmmụcđíchmanglạitiếngcườikhuâykhỏa.
Cácnhânvậtcủabạncũngnêncóvịtrícốđịnhtrênsânkhấu.Khibạnthểhiệnmộtnhânvậtcụthể,hãyđứngvàovịtríđượcấnđịnhcủanhânvậtđótrênsânkhấu.Khibạncầnthuậtlạicâuchuyện,phươngpháphiệuquảsẽlàbướclênmộtbướcvềphíakhángiả,rồilùilạimộtbướckhiquaylạivớinhânvậtđó.
BÍQUYẾT29:Đưakhángiảvàobốicảnhcâuchuyện
Cólẽsailầmlớnnhấtmàcácdiễngiảthườngmắcphảikhithuậtlạicáccâuchuyệnchínhlàtạoramộtbốicảnhquámơhồ.Đểtạotínhthựctếvàchophépkhángiảsốngcùngcâuchuyện,bốicảnhphảicóthờigian,địađiểmvàbầukhôngkhícụthể.
Hoặcdolẽtựnhiên,hoặccũngcóthểdohoàncảnhlớnlêncùngnhữngcâuchuyệncổtíchmởđầubằngcụmtừ“Ngàyxửangàyxưa...”màngườinghephảiđặtchođượccâuchuyệncủabạnvàomộtbốicảnhlịchsử.Điềunàynênđượcthựchiệnthậtsớmtrongbàidiễn
thuyết,thườngngaytừlờimởđầu.Blantonđãlàmđượcđiềuđótrongcâuthứhaicủamình,“Cáchđâybanăm...”Nhữngcâuchuyệnđượckểlạikhéoléocũngcầnbáohiệurõkhoảngthờigiantrôiqua.Bêncạnhviệcnhắcđếncácmùatiếpnốinhautrongnăm,Beckycònsửdụngnhữngdấuhiệugợiýkhácnhưcáccụmtừ“Cuốicùng...”và“Khônglâusauđó...”Mặcdùnhữngngụýsaukhámơhồnhưngkhángiảkhôngbaogiờcảmthấylạclốitrongmạchthờigian.
Blantoncũngđưaracácmôtảtạocảmnhậnmạnhmẽvềbốicảnhcủamình,baogồmnộithấtbêntrongchiếcxetảiChevyđời1975,phòngkhámsứckhỏechongườivôgiacưvàmộthiệusách.Cácbốicảnhcóthểtácđộngđếnmọigiácquan:thịgiác,thínhgiác,khứugiác,xúcgiácvàthậmchícảvịgiác.Tuynhiên,bạnphảilàmđiềuđóthậttinhtế.Hãytránhđánhvàomọigiácquancùngmộtlúcvìbàidiễnthuyếtcủabạnsẽtừhùnghồntrởnênhoamỹ.Mặcdùsẽtốthơnnếutabiếtrõmàusắccủachiếcxe(nhântiện,nócómàuxanhlá),nhưngchỉcầnđểkhángiảbiếtBlantonbịmắckẹttrongmộtchiếcxehơn30nămtuổilàđủ.Ngườinghecóthểhìnhdungđượcvẻngoàichằnchặnnhưchiếchộp,rỉsétvàđầyvếtlõmngoàicủanó.Tươngtự,chịkhôngcầnphảimôtảmùihoặcâmthanhkhisốngcùngvớimộtchúmèovàmộtchúchótotrongkhônggianchậthẹp–tốtnhấthãyđểdànhchúngchotrítưởngtượng.
Bầukhôngkhí–yếutốcuốicùngcủabốicảnh–làchìakhóatạonêntâmtrạng.Cácmùatrongnăm,thờitiết,ánhsángvàthậmchícảnhữngsựvậtcụthểhàmchứanhữngnỗiniềmbêntrongcũnggiúpdiễngiảxâydựngđượcbốicảnhmàkhôngphảinhiềulời.
BÍQUYẾT30:Ápdụngkhunghànhtrìnhcủangườihùngchocâuchuyệnvềnhữngnhânvậtkhác
Cóthểtôiđãtạochobạnấntượngrằngbạnphảikểmộtcâuchuyệncánhânhấpdẫnvàmangtínhsốngcòn.Tuynhiên,trênTEDcóvôvànbàidiễnthuyếttuyệtvờitrongđódiễngiảkểvềcâuchuyệncủangườikhác.Mộtvídụhaychỉxuấthiệnkhidiễngiảthổihồnvàonhữngcâuchuyệnvốnkénngườinghevềcácnghiêncứuhọcthuậthoặccôngnghiệp.
MalcolmGladwell,tácgiảcủahaicuốnsáchTheTippingPoint
(Điểmbùngphát)vàBlink(Trongchớpmắt)đồngthờilànhàbiênsửtàibavềtâmlýhọcđạichúng,đãlàmđượcđiềunàytrongbàidiễnthuyếtnổitiếngmangtênChoice,HappinessandSpaghettiSauce(tạmdịch:Lựachọn,hạnhphúcvànướcsốtmìÝ).Ýtưởngđánglantỏacủaônglà“hãychấpnhậnsựđadạngcủaconngườiđểconngườicóthểhạnhphúchơn”.Nóicáchkhác,mọingườikhôngmuốnnướcsốtmìÝ,màhọmuốncónhiềuloạinướcsốtmìÝ.Đểchứngminhchoquanđiểmcủamình,GladwellđãchiasẻcâuchuyệnvềHowardMoscowitz,mộtnhàkhoahọcthựcphẩmcótưtưởngcáchmạng.Bảng3.2làdànýdướidạngtiềnđề-dẫnchứngchobàiphátbiểucủaGladwell.
Bảng3.2.DànýbàidiễnthuyếtLựachọn,hạnhphúcvànướcsốtmìÝcủaMalcolmGladwelltrênTED
Vìhailýdo,bàidiễnthuyếtcủaMalcolmGladwellcócấutrúcrấtphứctạp.Thứnhất,ôngthuậtlạitrọnvẹnnhiềucâuchuyệnphụbêntrongcâuchuyệnchính.Thứhai,ôngkhôngnhấtnhấtđưaramộttuyênbốcụthểchocáctiềnđềmàngườinghecầnrútratừchuỗitiềnđềdiễndịchcủaông.Đểthấyđượcđiềunày,chúngtasẽphântíchbàidiễnthuyếtcủaôngtheokhungkểchuyệnkiểuPixarnguyênbảnnhưtrongBảng3.1,vàsửdụngkỹthuậtphântíchchuỗitiềnđề.Trongquátrìnhnày,bạnsẽthấyrằnghầuhếtcácyếutốđiểnhìnhtronghànhtrìnhcủangườihùngđềuxuấthiệntrongbàidiễnthuyếtcủaMalcolm.
HồiI.Ngàyxửangàyxưa,cómộtnhàkhoahọcthựcphẩmđượcđàotạotừHarvardtênlàHowardMoscowitz.Ngàyquangày,Howardrấtthíchđođạcthứnày,thứkiatronghãngtưvấnnhỏcủamìnhởWhitePlains,NewYork.Chođếnmộthôm,côngtyPepsiCothuêôngxácđịnhxemnênchobaonhiêuchấtlàmngọtnhântạovàosảnphẩmPepsidànhchongườiănkiêng.Khicốgắngsuyluậntừdữliệuthuđược,ôngđãgiácngộ–“Họđãđặtsaicâuhỏi.HọđangtìmkiếmmộtsảnphẩmPepsihoànhảo,trongkhilẽrahọnêntìmkiếmnhữngsảnphẩmPepsihoànhảo.”NhưngPepsiCovàmọingườiđềunghĩôngmấttrí.
HồiII.Chínhvìthế,ôngđãcốgắngchứngminhmìnhkhôngđiênbằngcáchhélộnhữnghiểubiếttươngtựvềmóndưachua,thếnhưnggiớicôngnghiệpthựcphẩmvẫnkhôngchịulắngnghe.Vàdođó,ôngđãápdụnghọcthuyếtvềsựđadạnghươngvịcủamìnhchonướcsốtmì.Cuốicùng,Campbell’s–nhàsảnxuấtnướcsốtmìchoPrego–đãkiếmđượchàngtrămtriệuđô-latừýtưởngcủaông.
HồiIII.Vàkểtừđó,pháthiệncủatiếnsĩMoscowitzđãđượcápdụngtrongnhiềungànhhàngthựcphẩmnhưmùtạt,giấm,dầuô-liuvàcácloạicàphê,manglạinhiềulợiíchtươngtựchocáccôngtyvàngườitiêudùng.Bàihọcrútratừcâuchuyệnnàylà“bằngcáchtrântrọngsựđadạngnơiconngười,chúngtasẽtìmthấyconđườngchắcchắnhơndẫnđếnhạnhphúcthậtsự.”
Malcolmđãlồngghépnhữngcâuchuyệnphụhoànchỉnhvàocâuchuyệnchínhbaotrùm,đâylàmộtkỹthuậttinhvivaymượntừtiểuthuyếtvàđiệnảnh.Mặcdùthườngđượcthựchiệndướihìnhthức
mộtđoạnhồitưởng,nhưngkỹthuậtnàycũngcóthểđượcsửdụngnhưcáchMalcolmđãlàmvớimạchthờigianbìnhthườngcủacâuchuyện.Bạncóthểthấynótrongvídụsauđây,khicâuchuyệnphụvềnướcsốtmìÝđượcphânnhỏtheokhungkểchuyệnkiểuPixar.Xinlưuýrằngtrongphầnnày,MalcolmđãchuyểngócnhìntừnhânvậtchínhHowardMoscowitzsangcôngtyCampbell’sSoupnhưnhânvậtngườihùng.
HồiI.Ngàyxửangàyxưa,vàođầuthậpniên1980,côngtyCampbell’sSoupđangthấtthếtrongcuộcchiếnnướcsốtmìgiữanhãnhàngPregocựckỳnổitrội(theoGladwell,ngườiđãdẫnchứngkếtquảkiểmnghiệmthựcphẩmnổitiếnghồithậpniên1970)vớiđốithủRagú.Chođếnmộtngày,côngtyđãthuêHowardMoscowitzkhắcphụcdòngsảnphẩmcủamình.
HồiII.Chínhvìthế,Howardđãlậpcôngthứccho45loạinướcsốtmìkhácnhau.Vàdođó,ôngtiếnhànhthuthậpdữliệuvềkhẩuvịcủa“vôsốngười”.Cuốicùng,ôngpháthiệnrarằngngườiMỹthườngrơivàobanhóm:“Nhữngngườithíchnướcsốtthường,nhữngngườithíchnướcsốtđậmđàvànhữngngườithíchnướcsốtđặcbiệtsánh.”
HồiIII.Vàkểtừđó,côngtyCampbell’s“đãhoàntoànthâutómngànhkinhdoanhnướcsốtmìÝtrongnước.Vàhơn10nămsauđó,họđãkiếmđược600triệuđô-latừdòngsảnphẩmnướcsốtđặcbiệtsánhcủamình.”Bàihọcrútratừcâuchuyệnnàylàsựđadạngsẽmanglạilợinhuậnlẫnniềmvuisướng.
Lưuý,cấutrúc“chuyệntrongchuyện”củaGladwellsẽcònphứctạphơnhoặcđượcnângcaohơnnữatùythuộccáchnghĩcủabạn,nhờôngthườngxuyênvậndụngđiềmbáo.Vídụ,ôngđãnhắcsơquakhiámchỉNescafétrongphầnđầucâuchuyệnvềPepsidànhchongườiănkiêngtrướckhibànsâutrởlạivềsựđadạngcủacàphêhailầnsauđó.ÔnglặplạikỹthuậtnàylầnnữakhinhắcđếnmùtạttrongcâuchuyệnnướcsốtmìÝ,chỉđểquaylạisauvớinócùngthôngtinđầyđủtrongcâuchuyệnvềhãngmùtạtGreyPoupon.
Malcolmđãkhéoléođancàichuỗitiềnđềdiễndịchvàobộkhungcâuchuyệncủamình.ChuỗitiềnđềcủaôngbắtđầuvớituyênbốđãđượcthựctếchứngminhrằngkhôngcósảnphẩmPepsihaymóndưachuanàohoànhảo.Điềunàygợilêncâuhỏi,“Liệucómộtloại
thựcphẩmhoànhảonàohaykhông?”VàMalcolmđãtrảlờidứtkhoátlà“không”vìtaluônquansátđượchiệntượngtươngtựởnhiềuloạithựcphẩmkhácnhau.Dođiềunàykhônggiảiđáptriệtđểcâuhỏicuốicùng,nênngườinghelạihỏitiếp:“Nhưngsaoôngbiếtđượcđiềunàyđúngvớimọiloạithựcphẩm?”Logicvẫntiếptụcvàcâutrảlờilàdomọingườikhôngthểdiễntảnhữnggìhọmuốn.Tuynhiênnếuquansáthọ,bạnsẽnhậnthấyrằngmỗingườilạicómộtsởthíchkhácnhau.Dođó,khôngcóloạithựcphẩmduynhấtnàođạtđượcsựhoànhảothuầnnhất.Câuhỏicuốicùngcủakhángiảlà:“Ừm,vậythuyếtđadạngnàycóthểứngdụngngoàiphạmvikhoahọcthựcphẩmkhông?”Mộtlầnnữa,MalcolmGladwellđãđáplạivớithôngđiệptốithượngcủaông:“Bằngcáchtrântrọngsựđadạngởconngười,chúngtasẽtìmthấyconđườngchắcchắnhơndẫnđếnhạnhphúcthậtsự.”
BÍQUYẾT31:Kếthợpcácquansátliênquantừkinhnghiệmcánhânvàoýtưởngđánglantỏa
CảBeckyBlantonvàJillBolteTaylorđềuchiasẻtrênTEDnhữngbàidiễnthuyếtlồngghépmộtcâuchuyệncánhân.Khôngcósựđancàichuỗitiềnđềhaydẫnchứngnàoởđây;thayvàođó,mỗidiễngiảđềukếtthúcvớimộtbàihọcluânlýmạnhmẽhướngtớikhángiả.Tuynhiên,nhiềudiễngiảkháclạikếthợpcácđoạnminhhọacánhânđộclậpvớilậpluậnlogic.NhưtrongBảng3.3,bàidiễnthuyếtcủangườimẫuthờitrangCameronRussellsẽminhhọachophươngphápnày.
Bảng3.3.DànýbàidiễnthuyếtLooksAren’tEverything.BelieveMe,I’maModel(tạmdịch:Ngoạihìnhkhôngphảilàtấtcả.Hãytintôi,tôilàngườimẫu)của
CameronRusselltrênTED
Trongphầnđầu,CameronRussellđãđithẳngvàothôngđiệpcốtlõirằnghìnhảnh,mặcdùchỉlàvẻbềngoài,nhưnglạitácđộngmạnhmẽđếncuộcsốngcủachúngta.Thôngđiệpcủacôđikèmvớiphầnminhhọathayđổimộtđôigiàycaogótbằngđôigiàyđếbằng,vàcheđichiếcváyngắnbósátđenbằngmộtchiếcváydàiđếnmắtcáchân,cùngmộtchiếcáolenrộngrãi.Cameronthayđổitrangphụcnhằmchothấyngoạihình,cũngnhưcảmnhậncủaconngười,cóthểbiếnđổitrongchớpmắtrasao.
Phầnthânbàidiễnthuyếtcũngsửdụngmộtphươngpháptàitìnhkhiđưaranămcâuhỏiphổbiếnnhấtmàcôthườnggặpvềlựachọnnghềnghiệpkhácthườngcủamình.Đâylàmộtnhómtiềnđềquynạpbaogồmnăm“lýdo”giảithíchtạisaohìnhảnhtuychỉlàvẻngoàinhưnglạicósứcảnhhưởngmạnhmẽ.Mỗicâutrảlờicủacôđềukhiêmtốnvàkhácthường.Côđãnângtầmchúngbằngnhữngminhhọavềbảnthânđượchỗtrợbằngcácdẫnchứngtrongnhiếpảnh.Ngoàira,côcòncủngcốhaiphầntronglậpluậncủamìnhbằngnghiêncứuhànlâmvềsắctộctrongnghềngườimẫu,cùngsốliệuthốngkêcủacảnhsátvềtácđộngcủachínhsách“chặn-và-lụcsoát”cácthanhniêndamàuhoặcgốcLatinởthànhphốNewYork.
VìCameronbắtđầubàidiễnthuyếtbằngýtưởngđánglantỏa,nêncôđãnhắclạinómộtlầnnữavàliênhệnóvớitấtcảkhángiảvàophútcuối.Saukhiđãchứngminhrằnghìnhảnhtuycótácđộngmạnhnhưngchỉlàvẻbềngoài,côliềnhốithúckhángiảhãyhọccáchyêuthươngbảnthân:
Nếucóđiềugìđángđểtiếpthuởbàidiễnthuyếtnày,thìtôihyvọngđólàtấtcảchúngtađềucảmthấythoảimáihơnkhithừanhậnrằnghìnhảnhcóảnhhưởngmạnhmẽđếnthànhcôngvàthấtbạitheocảmnhậncủachínhchúngta.
Tronghaichươngvừaqua,chúngtađãtìmhiểuhìnhthứctườngthuậttheohướngtiềnđềvàhướngkểchuyệntrongcácbàidiễnthuyếttrênTED.Giữahaitháicựcnàylàcáclốithuyếtminhcânđốithườngthấynhấtkhidiễngiảkểcâuchuyệnvềmộtngườikhác.
Cácphươngthứckếthợpgiữalậpluậnlogicvàchuyệnkểlàthànhtốquantrọnglàmnênmộtbàiphátbiểuhiệuquả.Ngoàira,
câunói“Hãy(hànhđộng)đểđạt(kếtquả)”làcáchtómgọnrấthaythôngđiệptrọngtâmkhixâydựngbàidiễnthuyết.Tuynhiên,nóchưaphảilàcáchkếtnốitừngữtinhtếnhất.Chươngtiếptheosẽtậptrunggiảithíchbạnphảilàmthếnàođểýtưởngđắtgiácủamìnhlantỏarộnghơn.
CHƯƠNG4
TRAUCHUỐTKHẨUHIỆUCỦABẠN
BÍQUYẾT32:Góigọnýtưởngđánglantỏavàomộtkhẩuhiệucósứclantỏa
TrongbàidiễnthuyếttạichươngtrìnhTEDxPugetSound,SimonSinekđãchiasẻmộtpháthiệnmàanhkhámpháđượcvàinămtrước.Anhđãtìmramốiliênkếtchunggiảithíchtạisaomộtsốnhàlãnhđạovàcôngtythànhcôngtrongkhisốkháclạithấtbại.Maymắnthay,anhđãkhônggiữđiềunàychoriêngmình;vìxétchocùng,sứmệnhcủacuộcđờianhlà“truyềncảmhứngchomọingườiđểhọcóthểlàmnhữngviệctruyềncảmhứngchohọ”.
BímậtmàSimonchiasẻrộngrãivớithếgiớiđượcthểhiệntrongkháiniệmVòngtrònHoàngkim(12).Simonđãxâydựngmộttìnhhuốngrấtthuyếtphụcrằngcáccánhânvàcôngtybìnhthườngluônbắtđầutừnhữngđiềuhọlàm,vànếuchúngtagặpmay,họsẽchiasẻchútítrằnghọđãlàmviệcđónhưthếnào.Ngượclại,cácnhàlãnhđạotruyềncảmhứngvàcôngtykiệtxuấtlạichiasẻlýdohọlàmđiềuđótrướctiên,sauđómớichiasẻcáchlàmvàđểdànhphần“làmgì”đếncuốicùng.MộttrongnhữngvídụyêuthíchcủaSineklàCôngtyMáytínhApple.LýdohànhđộngcủaApplelànhằmđộngviêncáccánhâncủahọtháchthứcnguyêntrạng.CáchthứccủaApplelàxâydựngcáctrảinghiệmthểlýcũngnhưtrảinghiệmkỹthuậtsốtuyệtvờivớichiphíphảichăngchođốitượngtiêudùngchủđạo.ĐiềuApplelàmlàsảnxuấtranhữngchiếcmáytínhvàđiệnthoạithôngminhvớinhiềukiểudáng,kíchcỡvàmàusắcphongphú.
KháiniệmcủaSimonkhôngmới;nólànềntảngchokiểutuyênbốsứmệnhrấtthịnhhànhtrongnhiềuthậpkỷtrướcđó.Nhưnganhđãthổiluồngsinhkhímớivàomộtkháiniệmcũvàtruyềncảmhứngchohàngtriệungườibằngcáchtruyềnđạtthôngđiệpcủamìnhkhácđiquanhữngcâuchuyệnmớimẻ.NướcđixuấtsắcđầutiêncủaSimonlàgóigọnkháiniệmnàyvàomộtkhẩuhiệuthanhthoát–VòngtrònHoàngkim.Hãynghĩđếnmộttấmbiatậpbắncungvớicâuhỏi“làmgì”ởvòngtrònngoàicùng,“nhưthếnào”ởvòngtròngiữa,và“tạisao”ởvòngtròntrungtâm.Nhữngngườitruyềnđạttàibalànhữngngườibiếtđitừtrongrangoài.
MặcdùVòngtrònHoàngkimlàcụmtừđượcchọnrấtkhéo,nhưngnókhôngcósứclantỏarộngkhắp.Hãytưởngtượngcóaiđótiếnđếnchỗbạnvànói:“Này,cậucómuốnbiếtbíquyếtđểthànhcôngtrongkinhdoanhvàcuộcsốngkhông?”Vàkhibạnsẵnsànglĩnhhộitríkhônmuônđời,thìngườiđólạinói:“Đơngiảnthôi.ĐólàVòngtrònHoàngkim!”Chắchẳnbạnsẽrấtthấtvọng.Nếukhôngđượcgiảithíchsâuhơn,VòngtrònHoàngkimchỉlàcụmtừvônghĩa.Nókhôngkêugọibạnhànhđộnghoặcthayđổiquanđiểmcủabạn.
Tuynhiên,Sinekđãsửdụngmột“chiêu”mớitrongbàidiễnthuyếttrênTED(xemBảng4.1dướiđây).Anhđãgóigọnkháiniệmcủamìnhtrongmộtkhẩuhiệukhôngthểnàoquên:“Hãybắtđầubằngcâuhỏitạisao.”Tiệnđâycũngxinnói,khẩuhiệunàychínhlàtựađềcủamộtcuốnsáchbánchạydotờNewYorkTimesbầuchọn,vớinộidungmởrộngthêmchủđềbàidiễnthuyếtcủaSinektrênTED.Khẩuhiệunàysẽchỉrõnhữnggìbạncầnlàmngayđểtrởthànhmộtnhàlãnhđạogiàucảmhứng.
BẢNG4.1.DànýbàidiễnthuyếtStartwithwhy(tạmdịch:Hãybắtđầubằngcâuhỏitạisao)củaSimonSinek
trênTED
BÍQUYẾT33:Lậpkhẩuhiệutừ3đến12từĐiềugìlàmnênmộtkhẩuhiệutuyệtvời?Mộttrongsốđólànó
phảingắngọn.Tốtnhấtlàchỉgồm3từ,nhưngbạnvẫncóthểtạoấntượngvớimộtkhẩuhiệudàiđến12từ.Trongbàidiễnthuyếtcủamình,Simonthựcrađãsửdụngbacâukhẩuhiệu.Câuđầutiênkhádài:“Mọingườikhôngtinnhữnggìbạnlàm;họchỉtinlýdobạnlàmđiềuđó.”Khẩuhiệuthứhaicủaanhchỉcó6từ:“[Hãybán,thuêvàthuhút]nhữngaitinđiềubạntin.”Vàdĩnhiêncâudễnhớnhấtlà“Hãybắtđầubằngcâuhỏitạisao”(Startwithwhy)–khẩuhiệunàychỉcóbatừ,vàlàcâurútgọncôđọngcủakhẩuhiệu:“Hãykhuyếnkhíchcácnhàlãnhđạobắtđầubằnglýdohànhđộng[sauđómớichiasẻcáchthứcvàcuốicùnglàtiếtlộđiềuhọlàm],đểhọcóthểtruyềncảmhứngchongườikhác.”
Phươngphápnàyhiệuquảtrongmọilĩnhvựcphátbiểutrướccôngchúng,baogồmcảchínhtrị.ĐiềunàykhiếntanhớđếnTổngthốngObama,bởiđâylàcôngthứcđượcvậndụngcáchđặtkhẩuhiệudễnhớcủaông,như“Hyvọngvàthayđổi”(Hopeandchange),“Hãythôngqualuậtnày”(Passthisbill),“Chúngtakhôngthểngồiđợi”(Wecan’twait),“Đúngthế,chúngtacóthể”(Yes,wecan).
BÍQUYẾT34:Lậpkhẩuhiệutậptrungvàohànhđộngđểngườinghebiếtphảilàmgì
Đặctínhquyếtđịnhthứhaicủacáccâukhẩuhiệudễnhớlàchúngđưaramộtlờikêugọihànhđộngrõràng.Nhiềucâukhẩuhiệu,baogồmcảcâu“Hãybắtđầubằngcâuhỏitạisao”,đềubắtđầubằngmộtđộngtừ.Tuykhárậpkhuôntrongnhữnghoàncảnhnhấtđịnh,nhưngcáccâuthầnchúsauđềucóchungcấutrúc:“Hãytheođuổihạnhphúccủabạn”,“Hãynắmlấythờicơ”và“Hãynóisựthật”.
Cáckhẩuhiệudùngắnhaydàiđềucóthểtậptrungvàohànhđộng.HãyxemxétcâukhẩuhiệudàinhấtcủaSimon:“Mọingườikhôngtinnhữnggìbạnlàm;họchỉtinlýdobạnlàmđiềuđó.”Tuyđốivớimộtbộphậnkhángiả,khẩuhiệunàycóthểkhôngtậptrungvàohànhđộng(nhưthếsẽtốthơn),nhưngcáchdiễnđạtnàyvẫntạoramộthìnhảnhvềconngườihànhđộng.
Khibạnxâydựngmộtcâukhẩuhiệugồmhaiphần,hãyluônđểhaiphầnđótươngphảnhoàntoànvớinhau.Giốngnhưtrongchuyệncười,hãyđặttừhoặccụmtừlàmđiểmnhấnởcuối.“Mọingườikhôngtinnhữnggìbạnlàm”làmệnhđềphủđịnhgợichongườinghecâuhỏi:“Nếuthếthìhọtinvàođiềugì?”Và“Họtinlýdobạnlàmđiềuđó”sẽđápứngnhucầucầnbiếtcâutrảlờicủangườinghengaytứcthì.NếuSimonnói:“Mọingườitinlýdobạnlàm;nhưnghọkhôngtinđiềubạnlàm”,câunóicủaanhsẽkhôngtạođượcâmhưởngtươngtự.
BÍQUYẾT35:LậpkhẩuhiệucóvầnđiệuNhậnxétcủaSinek:“Mọingườikhôngtinnhữnggìbạnlàm”có
cùngđặctínhquantrọngthứbagiốngnhưnhữngcúđánhmạnh.Chúngcóchấtdudương–thườngmangvầnđiệu–giúpngườinghedễnhớ.Đểthựcsựhiểuđược“đặctính”vầnđiệucụthểđó,chúngtaphảicókiếnthứcsơlượcvềngữpháp(Tôihứasẽtrìnhbàysaochoítnhọcnhằnnhấtcóthể).Đểtạonênmộtcụmtừthánhthót,bạncóthểlặplạimộttừhoặccụmtừởphầnđầu(phéplặpđầu)hoặcởphầncuốicủamệnhđềkếtiếp(phéplặpcuối).DickensđãgợichođộcgiảcủaôngbằngphéplặpđầutrongtruyệnngắnTaleofTwoCities(tạmdịch:Câuchuyệnvềhaithànhphố):
Đólàthờikhắcđẹpđẽnhất,đócũnglàthờikhắctồitệnhất;đólàkhitrítuệlênngôi,đócũnglàkhisựngudốtlấnlướt;đólàkỷnguyêncủaniềmtin,đócũnglàkỷnguyêncủasựngờvực;đólàthờikhắccủaÁnhsáng,đócũnglàthờikhắccủaBóngtối;đólàmùaxuânhyvọng,đócũnglàmùađôngtuyệtvọng;trướcmắttacómọithứ,trướcmắttachẳngcógì;tấtcảchúngtasẽlênThiênđàng,tấtcảchúngtasẽxuốngĐịangục–tómlại,ngàyấycũnggiốngnhưhômnay,nơinhữngthếlựcnhiễunhươngnhấtcứmộtmựckhăngkhăngđòiphảiđượccôngnhận,dùthiệnhayác,ởmứcđộsosánhcựchạnmàthôi.
Đểkhôngbịcuốnđi,xinbạnhãylưuýmộtthựctếrằnghầuhếtmọingườichỉcóthểthựcsựnhớđượcđoạnđầutiên:“Đólàthờikhắcđẹpnhất,cũnglàthờikhắctệnhất.”Câunàytuântheoquyluậttừ3đến12từmàbạnđãtìmhiểuởtrên.Nếumuốncầukỳ,hãythửphéplặpsymploce,mộtsựkếthợpgiữaphéplặpđầuvàlặpcuối.Nóiđơngiản,phéplặpsymplocelàsựlặplạinhữngtừhoặccụmtừởcả
phầnđầuvàphầncuốicủacácmệnhđềtiếptheo(thườnglàkhácnhau).Tuynhiên,khẩuhiệucủaSimonSinek:“Mọingườikhôngtinnhữnggìbạnlàm;họchỉtinlýdobạnlàmđiềuđó”cònápdụngmộtvũkhítutừnữa–phéptraductio.Đâyđơngiảnlàsựlặplạicùngmộttừởcácphầnkhácnhautrongcâu.
Nếucảmthấyquángợptrướcnhữngnguyêntắctrên,bạnchỉcầntậndụngnhữngcâucósẵnvàgieovầnđiệuchokhẩuhiệucủamình.
BÍQUYẾT36:LặplạicâukhẩuhiệuítnhấtbalầnMộtkhẩuhiệutốtsẽcôđọnglạiýtưởngđánglantỏacủabạn
mộtcáchngắngọn,tậptrungvàohànhđộngvàgiàuvầnđiệu.Dođó,bạnsẽmuốnkhắcsâunóvàotâmtríngườinghebằngcáchlặplạiítnhấtbalần.Hầuhếtcácdiễngiảthườngtuyênbốkhẩuhiệucủamìnhởphầnđầu,phầngiữavàphầncuốibàidiễnthuyết.
SimonSinekđãlặplạihaicâukhẩuhiệudàihơncủamìnhhơnsáulầnmỗicâu.CũngcầnlưuýrằngSimonđãchiasẻcâunóimạnhmẽnhấtcủamình,câunóikhẳngđịnhtêntuổicủaanh–“Hãybắtđầubằngcâuhỏitạisao”–chỉđúngmộtlần,trongcâunóicuốicùng:
Vàchínhnhữngngườibắtđầubằngcâuhỏitạisaomớicóđượckhảnăngtruyềncảmhứngđếnnhữngngườiquanhhọhaytìmđượcngườitruyềncảmhứngchohọ.
TôicóthểhìnhdungnếuSimonnhậnracụmtừnàylantruyềnmạnhmẽrasao,hẳnanhđãlặplạicáckhẩuhiệukhácíthơnhoặckhônglầnnào,vàthayvàođósửdụngkhẩuhiệu“Hãybắtđầubằngcâuhỏitạisao”từsáuđếnbảylần.
Vớimộtthôngđiệpduynhất,thuyếtphục,tậptrungthốngnhấtvàđượcgóigọntrongmộtkhẩuhiệucósứclantỏamạnhmẽ,bạnsẽbướcvàohàngngũcácdiễngiảưutúhơn.Tiếpsauđây,chúngtasẽchuyểnsangphầnxâydựngbàidiễnthuyết.
CHƯƠNG5
MỞĐẦUBÀIDIỄNTHUYẾT
BÍQUYẾT37:Thuhútvàdẫndắtkhángiảvàophầnmởđầu
Trongcácbàiviết,kếtcấulànguồnlựcgiảiphóngsựsángtạochứkhônggiớihạnràngbuộc.Điềunàythểhiệnrấtrõởnhịp5-7-5trongthểthơhaiku(13)vàsonnet14câu,tấtthảyđềulàmtăngthêmvẻđẹpvàsựphongphúvôtận.Tôicảmthấyhiệntượngtươngtựcũngứngvớinghệthuậtdiễnthuyết.Mộtbàidiễnthuyếtluôncầnmộtphầnmởđầu,phầnthânvàphầnkếtthậtrõràng.Vànghệthuậtnằmởcáchthứcngườidiễnthuyếtlấpđầybứcsơndầuđó.
Hãynhớrằngngayphútđầutiênhoặcthứhai,haythậmchí10hoặc20giâyđầutrongbàiphátbiểucủabạnchínhlàlúcsựhàohứngcủakhángiảlêncaonhất,vàsẽkhôngthểcaohơnnữavìkhángiảcủabạn,từngngườitừngngườimột,sẽdầnphântâmbởivôsốthứlinhtinhtrongtâmtríhọ.Cáckỹthuậtnêudướiđâysẽthỏamãndanhsáchcácmụctiêubạncầnđạtđượctrongphầngiớithiệucủamình:
Nhanhchónglôikéokhángiảbằngcáchtuyênbốhoặcngụýnhữnglợiíchhọsẽnhậnđượckhichúýđếnnhữnggìbạntrìnhbày.Nhữnglợiíchhấpdẫnnhấtsẽcungcấpchongườinghethôngtinvềcácvấnđềhệtrọngvớihọ,vàgiúphọkhỏemạnhhơn,hạnhphúchơnhoặcthànhcônghơn;
Xâydựngmốiràngbuộccảmxúcvớikhángiả.Nhữngràngbuộc
nàycóthểđượchìnhthànhbằngnhiềucách,nhưngmởmànbằngsựchânthựcvàbộclộkhuyếtđiểmlàcáchhiệunghiệmnhất;
Đemlạitiếngcười;
Làmrõchủđềvàxâydựnghoặctiếtlộluônýtưởngđánglantỏacủabạn;
Giúpkhángiảcảmđượckếtcấucủabàidiễnthuyết.Thayvìđưaramộtgócnhìntổngquanhoànchỉnh,hãyđểcáckhángiảtựbiếtnhữngdấuhiệunàosẽbáohiệucácbướcchuyểnývàhọnêntrôngchờbaonhiêudấuhiệunhưthếđểnắmđượctiếntrình.Vídụ,bạncóthểnói:“Tôisẽtrảlờibacâuhỏimìnhnhậnđượcnhiềunhấtvềviệctrởthànhmộtnhàcổsinhvậthọc.”
BÍQUYẾT38:Bắtđầubằngmộtđoạndẫnkhisứcsốngtrongbàiphátbiểukhônghợpvớisứcsốngtrongkhánphòng
Cứmườilần,sẽcóđếnchínlầnbạnmuốnđingayvàobàiphátbiểucủamình.Tuynhiên,sẽcónhữnglúcbạncầnlàmmộtđiềugìđókhácbiệt,vàbấtkểbạnlựachọnxuấtphátđiểmrasao,nócũngphảiphùhợphoàntoànvớisứcsốngbạncảmnhậnđượctrongkhánphòng.Cácdiễngiảđẳngcấpthếgiớicốgắngtáihiệnlạisứcsốngnàytừphầnmởđầucủahọ,sauđódẫndắtkhángiảvàomộthànhtrìnhđầycảmxúcởphầncònlại.Tuynhiên,đôilúcdoquácăngthẳnghoặcquánhạtnhòa,diễngiảsẽcầnđếnmộtđoạndẫn.Trongvănchươngvàkịchnghệ,lờidẫnluôncungcấpnhữngchitiếttốiquantrọng–đólàcâuchuyệnhậutrườngvềcácnhânvậtvàbốicảnhcầnthiếtđểkhángiảnắmbắttìnhtiếtnhanhnhất.
TôiđoánrằngkhiNgàiKenRobinsontruyềntảibàithuyếttrìnhvềcảicáchgiáodụctrênTED,khángiảđãrấtsốtruộtsaunhiềugiờhoặcnhiềungàyngồinghebiếtbaodiễngiảtrìnhbàytạiHộinghịTEDnăm2006.Thậmchíviệcđượctruyềncảmhứngkhôngngừngnghỉcũngcóthểkhiếntamệtmỏi.Rốtcuộc,ôngđãphảiđốimặtvớimộtkhánphòngđầysựcăngthẳng.Vậynênôngđãsửdụnglờidẫnhàihướcsauđể“xảvan”tâmlý.Nếubạnđịnhtruyềntảimộtbàinóichuyệnhàihước,điềutốiquantrọnglàbạnphảitạođượctiếngcười
phùhợpvớibốicảnhtrong30giâyđầutiênđểxốclạitinhthầnchokhángiả.NhưngKenRobinsonchỉcầnchưađến10giây:
Chàobuổisáng.Mọingườikhỏecảchứ?Cácbạnđangcảmthấyrấttuyệt,đúngkhôngnào?Chứtôithìbịmọithứthổibaycảrồiđây.Màthậtratôicũngsắpđi.[Cười]Cóbachủđề(phảikhôngnhỉ)xuyênsuốthộithảolầnnàycóliênquanđếnnhữnggìtôimuốnnói.Thứnhấtlàbằngchứngphithườngvềtrísángtạocủaconngườitrongtấtcảcácbàithuyếttrìnhmàchúngtađãđượcnghevàtừtấtcảmọingườiđangngồiđây.Chỉriêngsựđadạngvàphạmvicủanócũngđãđủchứngminh.Thứhai,trísángtạosẽđặtchúngtavàomộttìnhthếmàtakhôngtàinàobiếtđượcchuyệngìsẽxảyratrongtươnglai,vàkhôngtàinàobiếtđượcnósẽdiễnranhưthếnào...
Robinsonkhôngchỉvậndụngsựhàihướcmàcònsửdụngmộtkỹthuậtkhácđểkếtnốivớikhángiảcủamình–gọilà“mởđầukhơilại”.Thôngthường,tasẽbắtgặpkỹthuậtkhơilạikhicácdiễnviênhàiđộcthoại(14)khéplạimàndiễncủamìnhbằngcáchnhắclạimộttròđùahoặcchủđềtừngkhiếnkhángiảcườichảynướcmắt.Phầnmởđầukhơilạitrongmộtbàiphátbiểuquantrọngsẽcungcấpmốiliênkếtgiữanộidungcủabạnvớinộidungcủacácdiễngiảtrước.
Nếutrướcbạnkhôngcódiễngiảnào,phầnmởđầukhơilạicóthểnhắcđếncácsựkiệnhiệntại,nhữngkhángiảbạnvừagặptrướckhilênsânkhấuhoặckhôngkhítrongkhánphòng.Phầnmởđầukhơilạinêntạocảmgiácngẫuhứng.GiốngnhưtrongbàiphátbiểucủaNgàiKenRobinson,phầnmởđầukhơilạinênđượcđiềuchỉnhsaochophùhợpvớibảnthânngườinghe,từđókhiếnhọcảmthấymìnhđặcbiệtvàbàinóichuyệnmàbạnsắptrìnhbàylàdànhriêngchohọ.
NgàiKenRobinsonđãsửdụnglờidẫnkhidiễnthuyếtđểhòanhịpvớikhángiả.TrongbàidiễnthuyếttrênTEDcủamình,ôngđãđềcậpđếnmộtcuốnsáchsắpramắt,dựkiếnmangtênEpiphany(tạmdịch:Giácngộ),dựatrêncáccuộcphỏngvấnnhữngngườithànhcôngđãkhámpháratàinăngcủabảnthân.Banămsauđókhiđượcpháthành,quyểnsáchcuốicùngđãđượcđặttênTheElement:HowFindingYourPassionChangesEverything(tạmdịch:Nhântố:Mọithứthayđổirasaokhitatìmthấyđammê).Cuốnsáchcũngcho
biếtqualýdotạisaoRobinsonđánhgiácaolờidẫn:
Khitôichìmtrongcuộcvậtlộnkhámphávàtrìnhbàyýtưởngvớicácnhómkhángiả,thờigiandườngnhưtrôiquanhanhhơnvàliêntụchơn.Tôicóthểđứngtrongmộtkhánphòngmườingười,20ngườihayvàinghìnngười,nhưngtấtcảluônnhưnhau.Trongnămhaymườiphútđầu,tôicảmnhậnsứcsốngcủacănphòngvàthửmọicáchđểbắtđúng“bướcsóng”ởđó.Nhữngphútđầucóthểtạocảmgiáckháchậm.Nhưngsauđó,khitạođượckếtnối,tôiđãtrượtsangmộttốcđộkháchẳn.
Tacóthểdùngcáchdẫnnhậpbằngsựimlặngkéodàikhikhánphònghầunhưkhôngcósựcăngthẳngnào.Bạncóthểdùngchiêunàykhichuẩnbịtrìnhbàymộtbàidiễnthuyếtquantrọngvàkhángiảkhôngbiếtđiềugìsắpxảyđến.Tuynhiên,nóhiếmkhixuấthiệnđếnmứctôichưabaogiờđượcchứngkiếntrongmộtbàidiễnthuyếttrênTED–hầuhếtcácbàiphátbiểuđềucótiêuđềvàphầnmôtảđểkhángiảnhậnthứcrõ.
Tuynhiên,tôilạithấykỹthuậtnàyđượcsửdụngtrongcácdiễnđànkhác.EdTate,quánquângiảiVôđịchThếgiớivềDiễnthuyếttrướcCôngchúngcủaToastmastersnăm2000(15),làmộtbậcthầytrongkỹthuậtnày.LàmộtngườiMỹgốcPhi,Edđãmởđầubằngmộtquãngimlặngkéodài,trướckhitrìnhbàycâuchuyệncánhângâytácđộngmạnhmẽvềkinhnghiệmcủaôngkhilàmụctiêucủanạnphânbiệtchủngtộc.
Thựctế,ôngđãđứnglặngvàbấtđộngsuốt10giâytrướckhithétlênlờinguyềnrủađốivớinạnphânbiệtchủngtộc.Nếu10giâycóvẻchẳnglàbaođốivớibạn,thìhãythửlàmthếtrướcmộtnhómkhángiả;đósẽlàkhoảnglặngvôtậnvàkhóchịuđốivớibạnlẫnkhángiả.Đâycũnglàphươngthứctạotrạngtháicăngthẳngtàitìnhnhấttrongbộcôngcụcủamộtdiễngiả.Vậynên,hãysửdụngnóthậtdèxẻn.
Mộtkỹthuậtdẫndắtthúvịkhácchínhlàyêucầukhángiảhìnhdunghọđangtrongmộttìnhhuốnghoặcbốicảnhcụthể.Điềunàygiúpchobàinóicủabạntạođượcsựliênhệtứcthìđếnbảnthânvàcảmxúccủamỗingườinghe.
Trướckhichiasẻcâuchuyệnvềviệcanhđãtìmhiểucáchcậucontraimớisinhcủamìnhhọcngônngữthếnào,DebRoy,nhànghiêncứuthuộcViệnCôngnghệMassachusetts(MIT),đãmờikhángiảtrongchươngtrìnhTED2011hìnhdungvềcuộcsốngtrongmộtthínghiệmxãhộimớimẻ(Bảng5.1làdànýcủabàidiễnthuyếtnày):
BẢNG5.1.DànýbàidiễnthuyếtTheBirthofaWord(tạmdịch:Sựrađờicủatừngữ)củaDebRoytrênTED
Hãytưởngtượngnếubạncóthểghilạicuộcsốngcủamình–mọiđiềubạnnói,mọiđiềubạnlàmđềucósẵntrongmộtbộnhớlưutrữhoànhảonơiđầungóntaybạn,nhờvậybạncóthểquaylạitìmkiếmvàlàmsốnglạinhữngkhoảnhkhắcđángnhớ,hoặclướtquacácdấuấnthờigianvàkhámphánhữngkhuônmẫubạnchưatừngbiếtđếntrongcuộcsốngcủamình.Vâng,đóchínhxáclàhànhtrìnhmàgiađìnhtôiđãbắtđầutừnămnămrưỡitrước.
BÍQUYẾT39:Bắtđầubằngmộtcâuchuyệnkhibàiphátbiểucủabạnxúcđộngvàmangtínhgiảitrí
Cóvôsốcáchđểbắtđầumộtbàiphátbiểu,vàtôisẽbànchitiếtvềbacáchmởđầuhấpdẫnnhấtthườngđượccácdiễngiảtrênTEDsửdụngđểthuhútkhángiả.Trongđó,mởmànbằngmộtcâuchuyệnluônlàcáchmởđầuthànhcôngnhất.
Sauđâylàphầnhướngdẫnkếttinhlạinhữnggìbạncầnbiếtvềcáchmởđầubằngcâuchuyện.Đầutiên,câuchuyệncủabạnphảinóivềcánhân.Hãykểcâuchuyệncủachínhbạnvàchiasẻnhữngquansátcủacánhânbạn.Biếnngườikhácthànhngườihùngtrongcâuchuyệncủabạncũnglàmộtýhay.Thứhai,hãyđảmbảocâuchuyệnđóliênquantrựctiếpđếnthôngđiệpcốtlõicủabạn.Thứba,thứtư,vàthứnămlàhãykhiếnchocâuchuyệngâyxúcđộngmạnh,tạonhiềucảmgiácvàgiàutínhđốithoại.Câuchuyệncủabạncầnhếtsứcchitiếtđểkhángiảcóthểcùngbạnlàmsốnglạinó.
TrongbàithuyếttrìnhcủamìnhtrênTED,tácgiảvàchuyêngiavềthànhcôngRichardSt.Johnđãchothấysứcmạnhcủaviệcsửdụngcâuchuyệncánhânchophầnmởđầu:
Đâythựcralàbàithuyếttrìnhdàihaigiờđồnghồcủatôitrướccáchọcsinhtrunghọcđãđượcrútngắncònbaphút.VàtấtcảbắtđầutừngàytôiđếnthamdựTEDtrênmộtchuyếnbaytừbảynămvềtrước.Ngồicạnhtôilàmộthọcsinhtrunghọc,mộtcôbéđangđộniênthiếuđếntừmộtgiađìnhnghèokhó.Côbémuốnđạtđượcđiềugìđótrongđời,vàđãhỏitôimộtcâuhỏinhỏđơngiản:“Điềugìdẫnđếnthànhcôngạ?”Tôi
thựcsựcảmthấyrấtbuồn,bởitôikhôngthểchocháumộtcâutrảlờichắcchắn.ThếlàtôixuốngmáybayvàđếnvớiTED.Vàtôinghĩ:“Trờiạ,mìnhđangđứnggiữamộtkhánphòngđầyắpnhữngngườithànhcông!Tạisaomìnhkhônghỏihọđiềugìđãgiúphọthànhcôngvàtruyềnlạinóchocácbạntrẻ?”
Bạncóhìnhdungđượcmìnhtrênchiếcmáybayđókhông?BạncóquayđầulạivànghetrộmkhicôbécógiacảnhnghèokhókiahỏiRichardvềbíquyếtđểthànhcôngkhông?BạncócảmnhậnđượcnỗithấtvọngcủaRichardkhikhôngthểđưaramộtcâutrảlờiđúngvàsựsốtsắngsẵnsànggiúpđỡcácemnhỏtrongtươnglaicủaanhkhông?Bêncạnhđó,nếuíchkỷhơnmộtchút,liệubạncótòmòcựcđộvềchìakhóadẫnđếnthànhcôngmàRichardSt.Johnđãtìmrahaykhông?
HãylưuýrằngRichardSt.JohnđangtrìnhbàymộtbàidiễnthuyếtsiêungắntrênTED,tứcchỉkéodàibaphútsovớithờilượngtốiđa18phút.Nếucóthêmthờigian,hẳnanhđãthêmthắtnhiềuchitiếtvàđoạnđốithoạihơn.Têncủacôbélàgì?Trôngcônhưthếnào?Cuộctròchuyệncóvẻkhóxửgiữamộtemnhỏkhôngcóngườiđicùngvàmộtdoanhnhântrạctứtuầnđãbắtđầurasao?Hãychọnđúnglượngchitiếtchokhoảngthờigianđượcquyđịnh,giốngnhưnhữnggìRichardđãlàm.
DànýbàidiễnthuyếtcủaRichardSt.JohnđượcthểhiệntrongBảng5.2.BàiphátbiểucủaRichardđãmanglạichútdưvịvềnghiêncứumởrộngcủaanhtrêncảhaikhíacạnh:thànhtựutrongđờisốngcánhânvàthànhtựutrongsựnghiệp.Tôikhuyênbạnnêntìmđọccuốnsách8toBeGreat:TheEightTraitsSuccessfulPeopleHaveinCommon(tạmdịch:8điềuvĩđại:8phẩmchấtchungcủanhữngngườithànhcông)củaanhđểnếmtrảitrọnvẹnnguyênlýsâusắcmàanhrútratừnghiêncứucủamình.
BẢNG5.2.Dànýbàidiễnthuyết8SecretsofSuccess(tạmdịch:8bíquyếtthànhcông)củaRichardSt.Johntrên
TED
BÍQUYẾT40:Bắtđầubằngmộttuyênbốgâysốcđểthúcđẩyphảnứngcủakhángiả
Xétvềhiệuquả,vẫncònhaicáchmởđầumạnhmẽkhácbêncạnhcáchmởđầubằngcâuchuyện,vàchúngcũngtạohiệuứngmạnhtươngđương.Tôisẽbànvềtuyênbốgâysốctrước.Mặcdùcáctuyênbốgâysốcđaphầndựatrênsốliệuthốngkê,nhưngchúngcũngthểhiệnđượcnhữngquanđiểmmạnhmẽtháchthứcsuynghĩthôngthường.
Điềuquantrọnglàquanđiểmcủabạnphảikhơigợilênmộtloạtcảmxúctừkhángiả.Nếubạnchiasẻvề“cáigì”,thìmọingườisẽcónhucầumãnhliệtcầnlấpđầykhoảngtrốngcủacáccâuhỏi“tạisao”,“nhưthếnào”,“khinào”và“ởđâu”.TrongbàinóichuyệntạichươngtrìnhTED2010,JamieOliver,vịđầubếpnổitiếngvàcũnglàngườiủnghộchếđộdinhdưỡngdànhchotrẻem,đãsửdụngchínhcôngthứcnàychophầnmởđầucủamình.Bảng5.3làdànýchobàidiễnthuyếtcủaanh,bắtđầubằngtuyênbốsau:
Đángbuồnthay,trongvòng18phúttớikhichúngtatròchuyệnvớinhau,bốnngườiMỹđangsốngsờsờsẽchếtvìthựcphẩmmàhọăn.TôilàJamieOliver.Tôi34tuổi.TôiđếntừEssex,nướcAnhvàtrongbảynămquađãlàmviệckhôngmệtmỏinhằmcứulấynhiềumạngngườitheocáchriêngcủamình.Tôikhôngphảilàmộtbácsĩ;tôilàmộtđầubếp.Tôikhôngcócácthiếtbịytếtốitânhaythuốcmen.Tôichỉsửdụngthôngtinvàcáchgiáodục.Tôithậtlòngtintưởngrằngthựcphẩmlàthứsứcmạnhcốtyếutrongngôinhàcủachúngta,gắnkếtchúngtavớinhữngđiềutốtđẹpnhấttrongcuộcsống.
BẢNG5.3.DànýbàidiễnthuyếtTeachEveryChildAboutFood(tạmdịch:Hãydạychomỗiđứatrẻvềthực
phẩm)củaJamieOlivertrênTED
ĐầubếpOliverđãthuhútđượcsựchúýcủakhángiảnhờtiếtlộmộtsựthậtgâysốc:rấtnhiềungườiđangchếtdầnvìthựcphẩmhọăn.Vàđókhôngphảilàchuyệnxảyracáchđâynửavòngtráiđất,tạicácnướcđangpháttriểnmàngaytạinướcMỹ.Hầuhếtkhángiảcólẽđãtựhỏiliệuhọcósốngsótquabữatrưahaykhông!Sứcmạnhcủasốliệuthốngkêgâysốcquảthựcđãliênđớisâusắcđếnbảnthântừngkhángiả.Sốngcònlànhucầucơbảnnhấtcủaconngười.Jamieđãchạmđếnmộtvấnđềnguyênthủy–sựsốngvàcáichết–vàkhiếnkhángiảcủaanhnínthởchờđợiđểtìmhiểuvìsaochuyệnnàylạixảyra,vàhọsẽsốngsótnhưthếnào.
BÍQUYẾT41:Mởđầubằngmộtcâuhỏikhiếnkhángiảphảisuynghĩ
Đặtmộtcâuhỏiấntượnglàcáchthứbađểmởđầumộtbàiphátbiểuđángtincậy.Vídụ,đángraJamieOlivercóthểbắtđầuvớicâuhỏi:“Tạisaomỗingàylạicóđến320ngườiMỹbìnhthườngnhưcácbạnchếtvìthựcphẩmhọăn?”
Nếubạnmuốnápdụngphươngphápđặtcâuhỏitạoấntượngmạnh,tôikhuyênbạnhãysửdụngnhữngcâuhỏi“tạisao”và“nhưthếnào”.Đếnlúcnày,“tạisao”vẫnlàcâuhỏihấpdẫnnhấtvìchúngđàosâuvàosựhiếukỳtựnhiêncủachúngta–tứckhaokháttìmhiểuthếgiớixungquanh.Mộtkhiđãbiếtđượclýdocácsựviệcxảyra,chúngtarồisẽmuốnbiếtcáchthúcđẩyđiềutốtvàngănchặnđiềuxấurasao.Nếulýdođóđượcngụýhoặcmọingườiđãhiểurõnó,bạncóthểmởđầubằngcâuhỏi“nhưthếnào”.HãyxemxétthôngđiệpcủaOlivermộtlầnnữa.Anhcũngcóthểdẫndắtbằngcâuhỏi:“Làmthếnàobạnngănngừađượcnguycơthiệtmạngvìthựcphẩmmìnhăn?”
Trongnhữngđoạnmởđầuđượcdựnglạidướidạngcáccâuhỏi“tạisao”và“nhưthếnào”màtôixâydựngchobàidiễnthuyếtcủaJamieOliver,chắchẳnbạnđãnhậnthấytôiléndùngtừbạnđôibalần.Từnhiệmmàunàybiếnmộtcâuhỏihaythànhmộtcâuhỏixuấtsắc,bằngcáchđặtngườinghevàotrạngtháitựxétmình.Bạnmongmuốnhọsuynghĩvềbảnthânvàthếgiớiquanhhọ.
CâuhỏimàSimonSineknêulêncũngchínhlàcâuhỏimởđầu
mạnhmẽtạohiệuquảcaonhấttrongmọibàidiễnthuyếttrênTEDtôitừngxem.Dướiđâylàcáchanhbắtđầubàidiễnthuyếtcủamình,vàsaucùngđãcungcấpchongườinghemộtbộkhung“bíquyết”đểgiúphọtrởthànhmộtnhàlãnhđạotruyềncảmhứng,hoặcmộtdoanhnghiệphoạtđộnghiệuquả:
Bạngiảithíchthếnàokhimọiviệckhôngdiễnranhưchúngtatưởng?Hoặcđúnghơn,bạngiảithíchthếnàokhingườikháccóthểđạtđượcnhữngđiềudườngnhưtháchthứcmọigiảđịnh?Vídụ:TạisaoApplelạicáchtânđếnthế?Nămnàyquanămkhác,rồinămkhác,rồilạinămkhácnữa,họluônđổimớihơntấtcảđốithủcạnhtranh.Song,họchỉlàmộtcôngtymáytính.Họcũngnhưbaocôngtykhác.Họcókhảnăngtiếpcậncáctàinăngtươngđương,cócácđạilýtươngđương,chuyêngiatưvấntươngđươngvàphươngtiệntruyềnthôngtươngđương.Vậytạisaohọlạitrôngnhưcógìđókhácbiệt?TạisaoMartinLutherKinglạitrởthànhthủlĩnhcủaPhongtràoDânquyền?ÔngkhôngphảingườiduynhấtphảichịukhổtrongmộtnướcMỹtiền-dânquyền.Vàôngchắcchắnkhôngphảilànhàhùngbiệnxuấtsắcduynhấttrongthờikỳđó.Vậytạisaolạilàông?VàtạisaoanhemnhàWrightcóthểtìmralờigiảichomộtchiếcmáybaycóngườiđiềukhiểntrongkhichắcchắncòncónhiềunhómphátminhkhác,nhữngngườicóđiềukiệntốthơn,đượctàitrợnhiềuhơnnhưnglạikhôngthựchiệnđượcchuyếnbaycóngườiláinàovàđểanhemnhàWrightđánhbạihọ?Cóthứgìđókhácđãhiệndiệnởđây.
Chỉduynhấtmộtcâuhỏimởđầulàđủ.Nhưngthayvìthế,Sinekđãdồndậptấncôngkhángiảcủaanhbằngmộtloạtcâuhỏi“tạisao”.Cáchtiếpcậnnày–tứcmộtchuỗicâuhỏi“tạisao”kéodàinhưtrêungươi–cựckỳhiệuquả,nhưngphảiđượcvậndụngthậtthậntrọng.Đểxâuchuỗithànhcôngnhiềucâuhỏivớinhautrongphầnmởđầu,chúngphảicùnghướngđếnmộtcâutrảlời.Tôisẽchỉkhiếnbạnhoangmangkhimởđầubàiphátbiểubằngcâuhỏi:“Tạisaobầutrờilạixanh?Tạisaođálănthìkhôngđóngrêu?Vàtạisaovoilạisợchuột?”
Simoncũnglôikéokhángiảcủamìnhbằngcáchkhiêukhíchhọbằngniềmvuikhámphánhữngkiếnthứcthuộchàngtuyệtmật:
Khoảngbanămrưỡitrước,tôiđãcómộtkhámphá.Vàpháthiệnnàyđãthayđổisâusắcquanđiểmcủatôivềđiềutôitừngnghĩlàcáchthứcthếgiớivậnhành,vàthậmchícònthayđổihoàntoàncáchthứcmàtôivậnđộngtrongđó.Hóaracómộtkhuônmẫu.Hóara,tấtcảcácnhàlãnhđạovàtổchứctuyệtvờiđangtruyềncảmhứngkhắpthếgiới–bấtkểđólàApple,MartinLutherKinghayanhemnhàWright–đềusuynghĩ,hànhđộngvàtruyềnđạttheocùngmộtcáchthức.Vàcáchthứcđóđingượclạihoàntoàncáchthứccủamọingười.Tấtcảnhữnggìtôilàmlàhệthốnghóanó,vàcólẽđólàýtưởngđơngiảnnhấttrênđời.
Điềuquantrọngcầnlưuýlàngoàilôikéokhángiả,phầngiớithiệucủaSimoncònthiếtlậpkếtcấubaphầnchobàiphátbiểu.CáckhángiảbiếthọsẽđượcnghevềCôngtyMáytínhApple,anhemnhàWrightvàMartinLutherKing,Jr.,rồimọithứdiễnrađúngnhưthế.
Nhiềudiễngiảthườngsửdụngcácphươngphápvụngvềkhithôngbáochokhángiảvềnhữngđiềuhọsắpđượcnghetrongbàidiễnthuyết.Simonhẳnđãrơivàocáibẫynàynếuanhnói:“Hômnay,tôisẽkểvớicácbạnvềApple,vềanhemnhàWrightvàvềMartinLutherKing.Đầutiên,chúngtahãynóivềApple...”Quánhàmchán!Bằngcáchlồngýđịnhcủamìnhvàocáccâuhỏi,Simonđãápdụngmộtphươngpháptinhtếhơnnhiều,vànếukhônngoan,cácdiễngiảkhácsẽhọctheoanh.
BÍQUYẾT42:Khéplạiphầnmởđầubằngmộttuyênbốlợiíchrõràngvàvạchralộtrìnhchobàidiễnthuyết
Phầnmởđầucủabạnphảikhiếnkhángiảngấmngầmcânnhắcvềlợiíchcủabàidiễnthuyết.Hãykhéplạinóbằngmộtlờihứadứtkhoátvềnhữnglợiíchkhángiảsẽnhậnđược,đồngthờilưuýhọphảimấtbaolâumớicóđượcchúng.
Vớinhữnglầnphátbiểulâunhất,saukhiápdụngmộttrongbacáchmởđầuchuẩn,tôithườngtuyênbố:“Trong45phúttiếptheo,tôisẽchiasẻvớibạnbabíquyếtmangđếnhạnhphúc.”Đólàmộttuyênbốlợiíchkháổn.“Tôisẽchiasẻ”nghehayhơnnhiềusovới
“Tôisẽnói”.Tuynhiên,cáchtuyênbốnàyvẫncòntồntạihaivấnđề.Trướchết,nótậptrungvàodiễngiảthayvìkhángiả.Tuyênbốnàytiếtlộnhữnggìtôisẽlàm,chứkhôngphảinhữnggìbạnsẽnhậnđược.Thứhai,nókhôngtácđộngcụthểlêncácgiácquan.Câuchốtcủaphầnmởđầunêncungcấpchokhángiảmộthìnhảnhẩndụtrựcquanvềcấutrúccủabàiphátbiểu.Ápdụngnhữngbàihọcnày,tôisẽsửdụngcấutrúcsau:“Sau45phútnữa,bạnsẽbướcrakhỏiđâyvớibađiểm‘A’hạnhphúctronghànhtrangcủamình.”Tuyênbốnàyđặtkhángiảvàovịtrítrungtâmvìnógợiýhọnênlắngnghebàiphátbiểucủatôiđểlấybađiểm“A”kia,cùngvớimộthìnhảnhđịnhhướnghànhđộng.
Cácthuậtnhớ,chẳnghạnnhưcụmtừviếttắtcácchữcáiđầuhaycáccấutrúcnhư“bachữA”làcáchtuyệtvờiđểvạchralộtrìnhcầnthiếtchongườinghe.Hãycưỡnglạisựhammuốnchiasẻýnghĩađạidiệncủacụmviếttắtkiatừđầubàinóichuyện.Niềmvuicủakhángiảnằmchínhtạibàiphátbiểuđượcbạnvénmởdần.
Tôiđặcbiệtthíchconsố3vìnólàconsốdễnhớnhất.Bạncóthểđềrababước,bachủđề,bachiếnlược,bamẹonhỏ,bakỹxảo,bacôngcụ.Nếucònnghingờnguyêntắcchungnày,hãyxemxétvídụsau.NhờStephenCovey(16),giờđâyaicũngbiếtrằngngườithànhcôngcóbảythóiquen.Bạncóthểkểtênchúngkhông?TrongKinhthánhcó10Điềurăn,vàTuyênngônNhânquyềncủaHiếnphápHoaKỳcó10Tuchínhán.JackWelch(17)truyềngiảngvềbốnchữ“E”tronglãnhđạo.Bạnkểtênchúngđượcchứ?Tôinghĩlàđược.
BÍQUYẾT43:Tránhxanhữngcáchmởđầusáorỗng
Docóvôsốcáchkhácnhauđểmởđầuphầntrìnhbàycủamình,nênbạncầnbiếtquamộtvàikiểumởđầutồitệđểkhôngphạmsailầmcủangườiđitrước.Tấtnhiên,TEDđãchọnlọccácvideođểchiasẻlêntrangTED.com.Nhưngđiềubạncóthểkhôngnhậnthứcđượclàcácđoạnvideođãđượcchỉnhsửađểloạibỏnhữnglỗivấpvàbấtkỳchitiếtnàogâykhóxử,xúcphạmhoặccôngkích.Dođó,tìmthấymộtphầnmởđầukhủngkhiếptrênTEDlàđiềukhôngthể.
Tuynhiên,córấtnhiềuthứtồitệngoàikiađểtahọchỏivàrútkinhnghiệm.Dođó,sauđâysẽlàdanhsáchnhữngđiềutakhôngnên
làm:
Khôngnênmởđầubằngcâutríchlờimộtngườinổitiếngmàbạnchưabaogiờgặp–cáchnàyrấtsáorỗngngaycảkhitríchdẫnđócóliênquan;
Khôngnênmởđầubằngmộtcâunóiđùa,vìcùnglýdonhưtrên;
Khôngmởđầuvớibấtcứđiềugìcóthểgâykhóchịuchokhángiả,dùlànhỏnhất;
KhôngmởđầuvớimộtđoạntranhbiếmhọaDilbert(18)–Chà,giámàtôinhậnđượcmộtxuchomỗilầnchứngkiếnkiểumởđầunày...;
Khôngmởđầubằngcâu“Cảmơn...”–Nếumuốncảmơnkhángiả,hãyđểdànhlờiđóđếnphútcuối.
Khôngmởđầubằngcâu“Trướckhitôibắtđầu...”–vìbạnvừabắtđầuđấythôi.
BÍQUYẾT44:Tránhnhữngmởđầuđòihỏisựthamgiacủakhángiả,trừkhihoạtđộngđóliênquanmậtthiếtđếnýtưởngđánglantỏacủabạn
Còncómộthìnhthứcmởđầukháchầunhưluônlàmộtýtồi,đólà“hoạtđộngmởđầu”.TrênInternet,cómộtbàiphátbiểuhoànhtrángđượcđănglênmộttrangchiasẻvideovềchủđề“nhàlãnhđạocósứchút”.Nộidungcủabàiphátbiểunàycựckỳcógiátrị,vàkỹnăngtruyềntảicủangườithuyếttrìnhcũngkhôngchêvàođâuđược.Song,tôicựclựcphảnđốicáchmởđầucủaanhta.Đểlàmnóngphầntrìnhbàycủamình,anhtađãyêucầukhángiảđứnglên,đặttaylêntim,xoayngườilạivàbướclêntrướcmộtbước.Rồianhtabảorằngnếusếpcủaanhtahỏibàithuyếttrìnhdiễnranhưthếnào,anhtacóthểbáocáorằnganh“đãkhiếnmọingườiđứngtrênđôichânmình,chạmvàotráitimmình,quayđầu,vàđiđúnghướng”.Đólàmộtmánhquảngcáothôngminh.Nhưngnếuquansátkhángiảthậtkỹ,bạnsẽthấynhiềungườitỏvẻnhưthểhọvừanhậnramìnhbịthaotúng.
Nguyêntắcnàocũngcóngoạilệ.Nếubạncómộthoạtđộngthểhiệnđượcthôngđiệpcốtlõicủamình,thuhútkhángiảvàhoàntoànchânthật,thìbạncóthểsửdụngnóhiệuquả.Sauđâylàmộtvídụ.TrongbàidiễnthuyếttrênchươngtrìnhTEDxFiDiWomen,RegenaThomashauer(còngọilàMamaGena)cómụctiêucốtlõilàtruyềncảmhứngchonữgiớiđónnhậnniềmvuinhưmộtconđườngdẫnđếnquyềnlực,đammê,nhiệthuyếtvàsựsángtạo.MamaGenađượcbangườiđànôngkiệulênsânkhấutrongtiếngnhạcIKnowYouWantMecủaPitbullxậpxìnhtừloa.Khibangườiđặtchịxuống,chịbắtđầunhảymúavàhétvang:“Nàocácbạn,hãynhảycùngtôi!!!”Khimáyquayhướngrasau,bạncóthểthấykhángiảlậptứcđứnglênvàhòatheođiệunhạc.Khitiếngnhạclắngxuống,chịnói:
Rấtvuiđúngkhông?Cácbạncóthíchkhông?Bạncóbiếttôiđanglàmgìkhông?Tôiđangđổngậpcơthểcácbạnbằngoxitnitric!Cácbạncóbiếttạisaokhông?Vìbấtcứkhinàochúngtatrảinghiệmcảmgiáchânhoan,cơthểbạnsẽđónnhậnnhữnghệquảcựclớn.Chỉvới30vuivẻ,máuhuyếtcủabạnsẽbắtđầutiếpnhậnoxivàlưuthông.Oxitnitricsẽđượcgiảiphóngvàkíchhoạtcácchấtdẫntruyềnthầnkinh,baogồmcảbeta-endorphinvàprolactin.
Trongtrườnghợpnày,quảthựccósựliênquanmậtthiếttuyệtđối(100%)giữahoạtđộng–nhảymúa–vàthôngđiệp.MamaGenađãthétlênniềmđammêvàmụcđíchcủachị.
Khiđãhoàntấtphầnmởđầu,bạncầnchuyểntiếpthậttrôichảyvàophầnthânbàiphátbiểu.Chuyểnýsẽlàchủđềcủachươngtiếptheo.
CHƯƠNG6
CHUYỂNÝGIỮACÁCPHẦN
BÍQUYẾT45:Tổnghợplạirõràngcácđiểmchínhởphầntrướcvàgiớithiệusơlượcchủđềcủaphầntiếptheotrongđoạnchuyểný
Hãytưởngtượngrằngbạnđãlênkếhoạchhoànhảochomộtđứatrẻtừkhithainghénchođếnkhinótrởthànhmộttiểuthuyếtgiatầmcỡ.Bạnbắtđầubằngviệcdànxếpmộtcuộchônnhângiữahainhàtríthức,cóthểlànhữngnhânvậtcóảnhhưởngtạimộttrườngđạihọclớn.Nênnếumaymắn,đứaconcủahọsẽbắtđầubiếtđọctừkhimớihaituổi.BạnsẽnuôidưỡngconbévớihàngchồngtácphẩmvănhọcTâyphươngtrảitừShakespeare,LockerồiđếnHemingway.Vàcóthểkhilênbảy,conbésẽbắtđầusángtácdựatrêntìnhtiết,bốicảnhvàcácnhânvậttrongnhữngcâuchuyệnmànóthíchđọc.
ĐâylàphầnmởđầuchocâuchuyệncủamộttácgiảngườiNigeria,ChimamandaAdichie,mộtcâuchuyệnđượcchínhcôtiếtlộtrongphầndiễnthuyếttạichươngtrìnhTEDGlobal2009.Bảng6.1sẽkháiquáttoànbộbàiphátbiểucủacôvớiýtưởngđánglantỏasau:“Hãytừbỏlốikểmộtcâuchuyệnduynhấtvềcácnhómngười,đểchúngtacóthểhiểurõhơnvàchấpnhậnsựđadạngcủamỗicánhân.”Nóicáchkhác,bàidiễnthuyếtcủacôlàlờicảnhtỉnhmọingườihãytừbỏcáckhuônmẫuđơnnhấtvốncáchlyconngườikhỏicácmốiquanhệcánhânvàxãhộitíchcực.Theolờicô:“Mộtcâuchuyệnđơnnhấtsẽtạoracáckhuônmẫu,vàvấnđềcủakhuônmẫukhôngphảilàchúngkhôngđúng,màchúngkhôngđầyđủ.Chúngbiếncâuchuyệnđótrởthànhmộtcâuchuyệnduynhất.”
BẢNG6.1.DànýbàidiễnthuyếtTheDangerofaSingleStory(tạmdịch:Mốinguyhiểmtừmộtcâuchuyệnduy
nhất)củaChimamandaAdichietrênTED
Trongsuốtbàidiễnthuyếtcủamình,AdichieđãđưachúngtatheohànhtrìnhcủacôtừmộttuổithơnghiềnngẫmvănhọccổđiểnphươngTây,rồikhámpháracáctácgiảngườiPhichođếnkinhnghiệmtạitrườngđạihọcMỹ,vàcuốicùnglàmộtchuyếnđiđếnMexico.Mộttrongnhữngkhíacạnhấntượngnhấtcủabàiphátbiểulàcáchcônhắclạicácđiểmchínhởphầntrướcvàgiớithiệusơlượcchủđềcủaphầntiếptheotrongcácđoạnchuyểný.Trongmộtbàidiễnthuyết18phúttrênTED,mỗiphầncóthểkéodàiđến5phút.Trongtrườnghợpnày,bạncầntómtắttừngphầnvớicácýkhơilạicâuchuyệnđãkểhoặcsựkiệnđãtiếtlộ.
TrongphầnAcủabàidiễnthuyết,Chimamandathổlộchínhcôđãtrởthànhnạnnhâncủacâuchuyệnduynhấtvềcáchviếtsách.MặcdùsốngởNigeria,nhưngcôlạiviếtvềcácnhânvậtngườidatrắng,mắt,xanh,chơiđùatrongtuyếtvàăntáo,trongkhicôvàbạnbèngườiPhicủamìnhchỉchơidướiánhmặttrờivàănxoài.CôđãchuyểntiếpvàoPhầnBbằngđoạnkhơilạivàgiớithiệukhéoléosau:
(Đoạnchuyểnýtổngkếtlại)Tôinghĩđiềunàychứngtỏrằngchúngtanhạycảmvàdễbịtácđộngthếnàokhiđốidiệnvớimộtcâuchuyện,đặcbiệtkhichúngtacònbé.Dotấtcảnhữnggìtôiđọclànhữngcuốnsáchcónhânvậtlàngườinướcngoài,nêntheolẽtựnhiên,tôidầntintưởngrằngsáchvởphảicóngườinướcngoàitrongđó,vàphảiviếtvềnhữngthứmàcánhântôikhôngnhậndiệnđược.[ngừnglại]
(Đoạnchuyểnýgiớithiệu)GiờthìmọithứđãthayđổikhitôikhámpháranhữngcuốnsáchcủatácgiảngườiPhi.Chúngkhôngcónhiều,vàcũngkhôngdễkiếmnhưnhữngcuốnsáchnướcngoài.
Lưuýrằngđoạnchuyểnýtổngkếtcủacôđãkhẳngđịnhlạirõràngđiềucầnnhớtrongphầntrướccủabàinóichuyện–đólàmọingười,đặcbiệtlàtrẻem,rấtdễbịtácđộngbởinhữngcâuchuyệnchúngtatiếpthu.Dophạmvitậptrungcủaconngườicóhạn,nênngườinghethườngrơivàobanhóm:nhữngngườilúctậptrung,lúclorakhibạntrìnhbàyvàthườngmấtdấubạn,nhữngngườicólắngnghenhưngkhôngđủthờigianthấmnhuầnnhữnggìbạnvừanóivàmộtsốítngườimaymắncónghevànắmbắtđượcthôngđiệpcủa
bạn.Mọingườisẽcảmkíchnếubạntómtắtluậnđiểmmìnhvừađưara.
Cũngxinlưuýrằngđoạnchuyểnýtổngkếtcàngrõràngbaonhiêuthìđoạnchuyểnýgiớithiệusơlạicàngtinhtếbấynhiêu.AdichieđãmangđếnchokhángiảcảmgiácrằngsángtáccủacôsẽthayđổikhicôđượctiếpxúcvớisáchcủacáctácgiảngườiPhi.Tuynhiên,giốngnhưbấtkỳngườikểchuyệntàitìnhnào,côchỉmớmchokhángiảvừađủthôngtinđểkhơigợihứngthúcủahọđốivớiphầntiếptheocủacuộchànhtrình.
BÍQUYẾT46:Cungcấpchỉdấurõràngbằnglờinóivàhìnhảnhtrựcquanrằngbạnđangchuyểný
Trongđoạnchuyểnýtrên,ChimamandaAdichieđãhồitưởnglạitoàncảnhbằngcáchpháchọacácnétchínhtrongcâuchuyệnvàsựkiệncôvừachiasẻtrongtrảinghiệmlớnlêncùngvănhọcAnh.Côđãngừnglạitrướckhiđưarađoạnchuyểnýgiớithiệusơ:“Giờthìmọithứđãthayđổi...”Việcngừnglạiítnhấthaihoặcbagiâysẽgiúpíchrấtnhiềuchokhángiảcủabạn.Trướctiên,nóchohọthờigiannắmbắtýchínhrõràngcủaphầntrước.Thứhai,ngườinghecóthểxếpýđóvàosuyluậnlogictổngthểmàbạnđangvạchratrongbàidiễnthuyết.Thứba,mộtkhoảngngắtnghỉdàilàgợiýrõràngvàlịchsựchothấybạnđangchuyểnsangmộtphầnmới.Thứtư,vàcólẽlàquantrọngnhất,đólàngườinghecóthểtậndụngkhoảnglặngđóđểliênhệđiềubạnvừanóivớikinhnghiệmcánhâncủahọ.
Adichietrìnhbàyđoạnchuyểnývớigiọngđiệutròchuyệnnhẹnhànghơnsovớigiọngđiệunhiệthuyếtđượccôsửdụngtrongcácphầnchínhcủathânbài.Bướcchuyểnýcủacôrấttinhtếvàmượtmà,đồngthờibáohiệurõràngchokhángiảrằngcôsẽchứngminhvănhọcchâuPhiđốilậpthếnàovớivănhọcAnhvàMỹ.
Ngoàinhữnggợiýbằnglời,baogồmcáckhoảngngắtnghỉvàthayđổigiọngđiệu,diễngiảcũngcóthểsửdụngcácchỉdấutrựcquanđểbáohiệuhọsắpchuyểný.Chỉdấuhiệuquảvàdễnhậnranhấtchínhlàdichuyểnđếnmộtvịtríkháctrênsânkhấu.CũngnhưnhiềutácgiảsáchhưcấukháctrênTED,Adichieđứngsaumộtchiếcbụcvàsửdụngcácghichú;điềunàykhôngmayđãgiớihạnkhảnăngtậndụngcửchỉnhưmộtdấuhiệuchuyểný.Vìthế,côđãngụýrõ
mìnhsắpchuyểnsangphầnkếtiếpbằngcáchnhìnxuốngcácghichúcủamình.
BÍQUYẾT47:Địnhhướngchokhángiảvềvấnđềbạnđangtrìnhbàytrongtiếntrìnhdiễnthuyết
Hãytưởngtượngbạnđangxâymộtngôinhà.Đầutiên,bạnphảihọccáchđặtmóngvữngchắctrướckhidựngtườngvàlợpmái.Côngtrìnhđầutiêncủabạncóthểkháxiêuvẹovớicáctrụđỡphơiravụngvề.Tuynhiên,bạncóthểyêntâmrằngtòanhàsẽđứngvững.Khitíchlũynhiềukinhnghiệmhơn,bạnsẽhọcđượccáchđểhướnghìnhthứctheochứcnăng.Bạnhọcđượccáchgiấuđicácphầncấutrúckhimuốnchúngkhônglộravàcáchphơibàychúngkhimuốnchúngnổibật.Bạncóthểtuântheophongcáchthểhiện“xươngvàda”củaLudwigMiesvanderRohe,kiếntrúcsưtốigiảnthếkỷXX,hoặcápdụngphongcáchliêntụcvàphânchiếttrongbảotàngGuggenheimBilbaocủakiếntrúcsưFrankGehry.
Hànhtrìnhcủadiễngiảrấtgiốnghànhtrìnhcủacáckiếntrúcsưhiệnđại.Mộttrongnhữngđiềuđầutiêndiễngiảhọcđượcvềcáchtổchứcmộtbàidiễnthuyếtchínhlàxâydựngnềntảngbằngcáchtạoramộtbộkhung–điềunàyđồngnghĩabạnsẽchongườinghebiếtmìnhsắptrìnhbàynhữnggìvớihọ,trìnhbàynhữngđiềuđórồinhắclạimộtlầnnữanhữnggìbạnvừanói.Cácdiễngiảnonkinhnghiệmthườnghiểulờikhuyênnàytheođúngnghĩađenmộtcáchmáymóc.Họsẽphátbiểuvớidiễntiếnnhưsau:
(Mởđầu)Tạisaomộtsốloạitráicâycóthểchữalànhcơthểbạntrongkhinhữngloạikháclạikhiếnbạnbéolên?Trongmườiphúttớiđây,bạnsẽbướcrakhỏikhỏicănphòngnàyvớimộtdanhsáchcácloạiquảsiêuviệtđượcchứngminhsẽgiúpbạntăngthêmhàngnămtuổithọ.
(Đoạnchuyểnýtổngkết)BaloạiquảtốtchosứckhỏeđólàdâuAcai,cẩukỷtử(dâuGoji)vàquảlựu.
(Đoạnchuyểnýgiớithiệusơ)Hãycùngkhámphánhữnglợiíchchosứckhỏetừloạiquảsiêuviệtđầutiên–dâuAcai...
Sovớicácbàiphátbiểuthiếukếtcấu,thìđâylàmộtkhởiđầurất
vữngchắc.Khángiảbiếtchínhxácngườinóiđịnhđiđếnđâu,vàhọsắpđượcthuyếtphụcrằngvìsaohọsẽthựcsựcómộtcuộcsốngtốtđẹpvàlâudàihơnnếuănbaloạiquảnày.Tấtnhiên,vấnđềchínhlàkếtcấuthenchốtcủabàiphátbiểuđượcthểhiệnquálộliễu.Bíquyếtđểnângtầmdiễnthuyếttrongtrườnghợpnàylàhãythêmmộtđoạnchuyểnýgâytòmòvàovốntiếtmụccủabạn.
Hãyxemxétphầnchuyểnýtrongbàitrìnhbàymẫuvềcácloạiquảsiêuviệttrênđây.Diễngiảtưởngtượngcủachúngtađãđưaraquánhiềuthôngtinkhitiếtlộtênbaloạiquảsiêuviệtngaylậptức.Phươngpháphayhơnlàhãyđưaramộttuyênbốhoặcđặtmộtcâuhỏikhiếnngườinghevừaphảiđộngnão,vừamuốnbiếtthêmthôngtin.Vídụ:“Sẽthếnàonếubạnbiếtcóbaloạiquảsiêuviệtgiúpkéodàicuộcsốngnăngđộngvàkhỏemạnhcủabạnthêmmườinămnữa?Sẽthếnàonếubạnbiếtrằngcácloạiquảnàyvừadễtìm,vừadễbổsungvàothựcđơnsáng,trưahoặctối?”Nhữngcâuhỏinàyvẫnmởmànchokhángiảnghevềbaloạiquảcầnthêmvàodanhsáchđichợcủahọ.Nócũnggợitòmòđểkhángiảgiữđượcsựquantâmkhitừngloạiquảđượctiếtlộ.Cuốicùng,nómởracánhcửađểbạnchứngminhrằngcácloạiquảnàythựcsựcókhảnănggiúptấtcảsốnglâuhơn.
Nhữngđoạnchuyểnýtuyệtvờisẽtổngkếtlạirõràngphầntrướcvàgiớithiệusơlượcphầntiếptheomộtcáchtinhtế.Chúngcũngchongườinghenhữnggiâyphútquýbáuđểsắpxếpnhữnggìbạnvừachiasẻvàđặttrongbốicảnhcủatoànbộlậpluậnthuyếtphụccủabạn,đồngthờiliênhệbàinóichuyệncủabạnvớikinhnghiệmcánhâncủahọ.
Chúngtađãtìmhiểuxongphầnmởđầuvàchuyểný.Chươngtiếptheosẽtậptrungvàokỹnăngcốtyếunhằmkếtthúcbàidiễnthuyếtcủabạnsaochokhángiảchịusuynghĩ,cảmnhậnvàhànhđộngkhácđisaukhingheýtưởngđánglantỏacủabạn.
CHƯƠNG7
KẾTTHÚCBÀIDIỄNTHUYẾT
BÍQUYẾT48:Sửdụngngônngữđểbáohiệurõrằngbạnđangkếtthúcbàidiễnthuyết
Đãđếnlúcphácthảophầnkếtluậncủabạn.Khibạnđưaramộtdấuhiệurõràngchothấymìnhđangtiếnđếnphầnkếtcủabàidiễnthuyết,khángiảsẽchúýnhiềuhơn.Dođó,ngônngữbạnsửdụngởphầnnàyrấtquantrọng.Chắcchắnbạnsẽchẳnggặpvấnđềgìvớimộtcâuchốtnhư,“Kếtlạilà...”Tuynhiên,bạncóthểlàmtốthơnthế.Vídụ,bạncóthểnói:“Chúngtađangtiếnđếncuốihànhtrìnhcủangàyhômnayvàkhởiđầuchotươnglaicủacácbạn...”hoặc“Giờlàlúcbạnphảiraquyếtđịnh...”
BrenéBrown,giáosưkhoaCôngtácXãhộithuộcĐạihọcHouston,đãtruyềntảimộttrongnhữngphầnkếtuylựcnhấtmàtôitừngđượcnghetrongcácbàidiễnthuyếttrênTED.DànýbàidiễnthuyếtcủachịđượctrìnhbàytrongBảng7.1.
MụctiêucủaTiếnsĩBrownlàthayđổiquanđiểmcủamọingườitừchỗcoisựtổnthươnglànguồngốccủađaukhổsangmộtnguồnsứcmạnh.Chịhướngdẫnkhángiảcủamìnhchấpnhậnsựtổnthươngđểsốngmộtcuộcsốngtrọnvẹn,viênmãn,vàđãcủngcốthôngđiệpđótrongphầnkếtcủamìnhbằngcâu:
Nhưngvẫncònmộtcáchkhác,vàtôisẽđểcácbạntựsuyngẫmvềnó.Sauđâylànhữnggìtôinhậnra:hãyđểbảnthânchúngtađượcnhìnthấu,nhìnthấumộtcáchsâusắc,nhìn
thấucảsựtổnthương;hãyyêuthươngbằngcảtráitimdùchẳngcógìđảmbảovàdùđiềuđóthựcsựrấtkhó,vàvớitưcáchmộtngườimẹ,tôicóthểnóivớibạnrằngchúngtarất,rấtkhóthểhiệnlòngbiếtơnvàniềmvuitrongnhữngkhoảnhkhắchãihùngấy,khichúngtatựhỏi:“Emcóthểyêuanhnhiềuđếnthếkhông?Emcóthểtintưởngđiềunàynhiệtthànhnhưvậykhông?Emcóthểquyếtliệtđếnthếvìnókhông?”–đểcóthểdừnglạivà,thayvìxemnhữngsắpxảyralàthảmhọa,hãychỉđơngiảnnóirằng:“Emrấtcảmkích,vìcảmthấyđượcsựyếuđuốinàynghĩalàemđangtồntại.”Vàđiềucuốicùng,điềutôinghĩcólẽlàquantrọngnhất,đólàhãytinrằngchúngtacóđủrồi.Bởikhichúngtabắtđầutừđoạnmàtôitinlà:“Vớitôithếlàđủ,”thìkhiđóchúngtasẽngừngkêugàovàbắtđầulắngnghe,chúngtasẽtrởnêntửtếvàdịudànghơnvớinhữngngườixungquanh,cũngnhưtửtếvàdịudànghơnvớichínhbảnthânmình.
Đólàtấtcảnhữnggìtôimuốnnói.Xincảmơn.
Bảng7.1.DànýbàidiễnthuyếtThePowerofVulnerability(tạmdịch:Sứcmạnhcủasựtổnthương)của
BrenéBrowntrênTED
XinlưuýrằngTiếnsĩBrownkhôngchỉsửdụngmộtmànhữngbacụmtừchuyểntiếpđểbáohiệurằngchịđangtiếnđếnphầnkếtcủamình:“Nhưngvẫncònmộtcáchkhác”,“Tôisẽđểcácbạntựsuy
ngẫmvềđiềunày”và“Sauđâylànhữnggìtôinhậnra”.Nhữngcụmtừnàyđượcphânbiệtbằngcáckhoảngngừngnhằmthuhútsựchúý.
Dướiđâylàvídụvềcách10diễngiảđượcyêuthíchtrênTEDbáohiệuhọđangtiếnđếnphầnkếtluậntrongbàidiễnthuyết.Khiđọc,bạnhãychúýđếncáchtừngngườiápdụngmộthoặcnhiềuhướngsau:“suynghĩ”hoặc“vídụcuốicùng”,“điềurútrađược”,“lờikêugọihànhđộng”và“tươnglaitươisánghơn”.
BenjaminZander:“Vàbâygiờ,tôicònmộtsuynghĩcuốicùng:điềuthựcsựlàmsựkhácbiệttrongnhữngđiềuchúngtanói–tứctừngữmàchúngtathốtra…”
BunkerRoy:“Tôisẽkếtthúcbằngnhữnglờisau:cácbạnkhôngcầntìmgiảipháptừbênngoài…”
CameronRussel:“Nếucóđiềucầnrútratừbàinóinày,tôihyvọngđósẽlà‘tấtcảchúngtađềucảmthấythoảimáihơnkhithừanhậnsứcmạnhcủaýniệmtrongthànhcôngvàthấtbạidựatrêncảmnhậncủachúngta.”
DebRoy:“Tôimuốngửilạicácbạnkhoảnhkhắcđángnhớcuốicùngvềgiađìnhtôi.Đólàlầnđầutiêncontraichúngtôibướcđượchaibướcliêntục–vàchúngtôiđãquayđượclênphim…”
JamieOliver:“Vàxemnày,tôibiếtthậtlạkhicómộtngườiAnhđứngtrướcmặtcácbạnvànóivềtấtcảnhữngđiềuđó.Tôichỉcóthểnóirằng:‘Tôiquantâm.’Tôilàmộtngườicha,tôiyêuđấtnướcnày,vàtôithậtlòng,thậttâmtinrằngnếuđấtnướcnàycóthểthayđổi,thìnhữngđiềutốtđẹpsẽdiễnratrênkhắpthếgiới.”
JillBolteTaylor:“Vậychúngtalàai?Chúngtachínhlàsứcmạnhthúcđẩysựsốngtrongvũtrụ,vớiđôibàntaykhéoléovàhaibộócnhậnthức.Chúngtacósứcmạnhlựachọntrởthànhaivànhưthếnàotrongthếgiớinày,trongtừngkhoảnhkhắc...”
RichardSt.John:“Vậynên,điềuquantrọng–vàcũnglàcâutrảlờichocâuhỏinày–thựcrakháđơngiản…”
RorySutherland:“Cóhaitríchdẫnítnhiềusẽkếtthúcđược
phầnphátbiểunày.Mộtlà…”
SalmanKhan:“Ngaylúcnày,hãytưởngtượngxemđiềugìsẽxảyraở…”
SusanCain:“Vàgiờtôisẽđểlạichocácbạnbalờikêugọihànhđộngdànhchonhữngaicócùngquanđiểm…”
Mộttrongnhữngcáchbáohiệuphầnkếtkháhiệuquảchínhlàrútngắncâutừvàtăngthêmnhiệthuyếttronggiọngđiệucủabạn.Hãychuyểncáchdiễnđạtsangbạnhoặcchúngta,đốivớichúngta,củachúngta.Kẻthùcủa“tốt”chínhlà“vĩđại”;dođó,tôiđãrấtthậntrọngkhixáotrộnbàidiễnthuyếtgầnnhưhoànhảocủaTiếnsĩBrown.Nếucóđiềugìđómàtôimuốnthayđổi,thìđólàthaythếngônngữdiễnđạthướngđếnbảnthâncủachịsangsửdụngđạitừbạnởngôisốít.
BÍQUYẾT49:Tómtắtrõýtưởngđánglantỏatrongphầnkếtluận
KarenThompsonWalkerđãramắtcuốntiểuthuyếtđầutaycủacô,TheAgeofMiracles(tạmdịch:Kỷnguyênphépmàu),vàođúngngàycôtrìnhbàybàidiễnthuyếttrongsựkiệnTEDGlobal.Đượckểlạitừgócnhìncủamộtcôbéchưađến13tuổi,cuốnsáchlàcâuchuyệntrảidọcquátrìnhtrưởngthànhcủanhânvậtchính,đặttrongbốicảnhthếgiớiđangđiđếnhồikết.Vềmặtchủđề,câuhỏiđặtralàliệutìnhyêuvàhyvọngcóthểđánhbạisựbấtổncónguycơgâydiệtvonghaykhông.
Trongkhicuốnsáchlýgiảinhữnghàmýhưcấutốinghĩa,thìbàidiễnthuyếttrênTEDcủacôlạitậptrungvàonhữngsuyxétthựctiễnkhiđánhgiárủirođểcóthểđưaranhữngquyếtđịnhtốthơn.Ýtưởngđánglantỏacủacô,đượcthểhiệntrongBảng7.2,là“hãyxemnỗisợhãinhưmộtmónquàthayvìđiểmyếuđểchúngtacóđượccáinhìnđúngđắnvềtươnglai.”
Bảng7.2.DànýbàidiễnthuyếtWhatFearCanTeachUs(tạmdịch:Nỗisợcóthểdạytađiềugì)củaKaren
ThompsonWalkertrênTED
Cácnhàvăn,đặcbiệtlàcácnhàvănthuộcthểloạigiảtưởng,nằmtrongsốnhữngdiễngiảcóbàidiễnthuyếthiệuquảnhấtvàtỏasángtrênsânkhấuTED.Walkerđãđanxenlậpluậnlogiccủacôvềviệcchấpnhậnnỗisợvớicâuchuyệngần200nămtuổivềmộtvụđắmtàuvốnlànguyênbảncủacuốntiểuthuyếtMobyDick(CáVoiTrắng)doHermanMelvillesángtác.Từđầuđếncuối,bàidiễnthuyếtcủaWalkerđãvạchrachuỗitiềnđềdiễndịchsau:chúngtakhôngdànhđủthờigianđểsuyngẫmvềýnghĩacủanỗisợhãi;nếulàmđiềuđó,chúngtahẳnđãxemchúngnhưmónquàcủatrítưởngtượngthayvìđiểmyếu;mónquànàychophépchúngtanhìnkỹvàotươnglaicủachínhmình;nhưngchúngtaphảikếthợptrítưởngtượngsinhđộngcùngócphánđoánkhoahọcđểraquyếtđịnhhiệuquả.Côđãnêurõtoànbộlậpluậncủamìnhtrongmộtphầnkếthùnghồn,vàbiếnnóthànhmộtthôngđiệpđầycảmhứng,tậptrungvàokhángiả:
Vàcólẽnếutấtcảchúngtacốgắnghiểurõnỗisợcủamình,chúngtasẽítbịchaođảobởinhữngnỗisợhãiđêhènnhấttrongsốchúng.Cólẽkhiđóchúngtasẽbớtphảilovềnhữngkẻsátnhânhàngloạt,tainạnmáybayvàdànhnhiềuthờigianquantâmhơnđếnnhữngthảmhọakhólườngvàxảyđếnchậmhơnmàmìnhphảiđốimặt:nhưsựtíchtụâmthầmcủacácmảngxơvữatrongđộngmạchhaynhữngthayđổidầndàcủakhíhậu.Nếunhữngcâuchuyệnnhiềusắctháinhấttrongvănhọcthườnglànhữngcâuchuyệnphongphúnhất,thìnỗisợhãikhódònhấtcủachúngtacũngcóthểlànỗisợchânthậtnhất.Khiđượchiểuđúng,nỗisợcủachúngtasẽtrởthànhmónquàtuyệtvờicủatrítưởngtượng,thànhnănglựcnhìnthấunhữngđiềuthườngnhật,thànhcáihémắtnhìnvàotươnglaikhitavẫncònthờigiantácđộngđếncáchthứctươnglaiđódiễnra.Khiđượchiểuđúng,nỗisợhãicóthểmangđếnchochúngtađiềugìđóquýgiáchẳngkémnhữngđiềumàcáctácphẩmvănhọcchúngtayêuthíchmanglại:mộtchútkhônngoan,mộtchútsángsuốtvàmộtphiênbảncủathứkhóhiểunhất–sựthật.Xincảmơn.
Xinlưuý,kếtluậncủaKarenThompsonWalkerkhôngphảilàbảntómtắtnhằmthuậtlạimộtcuốnsáchnhàmchán.Bêncạnhngoạilệlàcâunóivềnhữngkẻsátnhânhàngloạt,tainạnmáybayvà
chứngxơvữađộngmạch,côcònkhônkhéotránhđượchammuốngiớithiệucuốnsáchmớiởphầncuối.Vàcuốicùng,bằngcáchbắtđầuvớicâunói“Vàcólẽnếutấtcảchúngtacốgắnghiểurõnỗisợcủamình,”Karenđãtruyềnđạtmộtđoạnhồitưởngmượtmàđếnđoạnkếttrongphầngiớithiệucủacô:“Tôikhôngchắcchúngtađãdànhđủthờigiansuyngẫmvềýnghĩacủanỗisợhãi.”
BÍQUYẾT50:Kếtthúcbằngmộtlờikêugọihànhđộngkhẩnthiếtvàdễthựchiệnnhắmvàokhángiả
Khibạnxâydựngmộttìnhhuốngnóilênsựthayđổitrongbàidiễnthuyếtcủamình,phầnkếtluậnchínhlàcơhộicuốicùngđểbạntruyềncảmhứngchongườinghevàthayđổiquanđiểmcủahọ,hoặckêugọihọhànhđộng.Đểlàmđượcđiềunày,bạnphảitạoracảmgiáccấpthiết.Vìthayđổilàviệckhókhăn,nênhãycungcấpchokhángiảcủabạnmộtbướctiếptheodễdàngmàhọcóthểthựchiệnngayhômnayđểchuyểnđộngtheohướngtíchcực.Nếucần,bạncóthểdùngchiêugâylosợnhưsau:“Hậuquảnếuthấtbạilà...”
KếtluậncủaBrenéBrownlàmộtkếtluậnxuấtsắc.Nóvừamạnhmẽ,vừamangtínhcánhânlạivừađongđầycảmxúc.Câuhỏicủachịđãlàmtăngmứcđộcăngthẳngcủakhángiảbằngcáchchạmđếnràocảnthứbacủasựngờvựcbảnthân.Sauđó,chịđưarangaymộtlờikhẳngđịnhtruyềncảmhứngcótácdụngnhưmộtliềuthuốcxoadịu:“Vớitôithếlàđủ.”Khibạncảmthấybịtổnthương,hãynói:“Vớitôithếlàđủ.”Câunóiấychínhlàlờikêugọihànhđộng“đơngiảnnhấtcóthể”màmỗikhángiảđềuápdụngđượcngaytứcthì.
BàidiễnthuyếtNỗisợcóthểdạytađiềugìcủaKarenThompsonWalkercũngtạonênphảnứngđộngviênbảnthântươngtựtrướcmộtcảmxúckhácvốnthườngđượcxemlàtiêucực.Mộtlầnnữa,khángiảcóthểdễdàngápdụnglờikhuyênnàyngaylậptứcđểcảithiệnmứcđộhàilòngvớibảnthân.
BÍQUYẾT51:Kếtthúcbằnglời“cảmơn”Đâylàlờicuốicùngvềcáchkhéplạibàidiễnthuyếtcủabạn.Bạn
cóthểnhậnthấyrằngcảBrenéBrownvàKarenThompsonWalker
đềukếtthúcbàidiễnthuyếtcủahọbằnglời“cảmơn”.Từlâu,ngườitađãluôntranhluậnrằngđâycónênlànhữnglờicuốicùngcủabạnhaykhông.Vềphíanhữngngườiủnghộ,họchorằngđâylàhànhđộngthểhiệnlòngbiếtơncuốicùngnhằmthắtchặtmốiràngbuộccủabạnvớikhángiả.Vềphíanhữngngườiphảnđối,họđáptrảrằngnócướplấythôngđiệptrọngtâmcủabạnvàcóthểtạoramộtvếtnứttrênlớpáogiáptựtin.Cảhaibênđềuđúng,vàthựcrakhôngcócâutrảlờichínhxác.TôichỉcóthểnóirằnghầuhếtcácdiễngiảtrênTEDđềukếtthúcbàiphátbiểubằngmộtlờicảmơn,vìthếbạnchẳngthểlàmsaikhituântheoquyluậtbấtthànhvănnày.MộtlựachọnkháccũngđượcchấpnhậnlàcáchNigelMarshkếtthúcbàidiễnthuyếtcủaanhvềviệcđạtđượcsựcânbằnggiữacôngviệcvàcuộcsống:“Thếnêntôinghĩ,đólàmộtýtưởngđánglantỏa.”
Đếnlúcnày,bạnđãđượcchứngkiếntấtcảnhữngphươngthứctốtnhấtvàbàihọckinhnghiệmhaynhấttừcácdiễngiảxuấtsắcnhấttrênTED,vànắmtrongtaytấtcảnhữnggìbạncầnđểpháttriểnnộidungchoýtưởngđánglantỏacủamình.
TrướckhichuyểnsangcáchtruyềntảibàiphátbiểucủabạntrênTED,tôicómộtlưuýquantrọngcầnchiasẻ.Mặcdùkhôngdựatrênnghiêncứuthốngkêchặtchẽnào,nhưngtôitinchắcrằngnộidungluônlàyếutốquyếtđịnh.Bạnnênđặtchomìnhmụctiêutrởthànhmộtchuyêngiabiếtdiễnthuyết,thayvìmộtdiễngiảlãoluyện.Cácchuyêngiatậptrungchủyếuvàonộidung,trongkhicácdiễngiảlãoluyệnlạidànhphầnlớnthờigiantruyềnđạtsaochohoànhảo.Nhưlẽtựnhiên,cáchtruyềntảicủabạnchỉcần“đủtốt”đểnhấtquánvớinộidungvàkhônggâymấttậptrung.Quábóngbẩyhayquásơsàiđềusẽkéobạnxakhỏikhángiả.ĐiểnhìnhlàhầunhưtấtcảcácbàidiễnthuyếtphổbiếnnhấtvàtácđộngmạnhmẽnhấttrênTEDđềuđượcnhữngngườikiếmsốngbằngnghềnghĩvàviết.Tôikhôngngạcnhiênkhithấynhiềungườitrongsốnàythúnhậnrằnghọsốngnộitâmvàcựckỳsợnóitrướccôngchúng.
ThếcòncácnghiêncứucủaMehrabian,Ferris,vàWienerhồinăm1967,vốnchỉrarằngquátrìnhgiaotiếpphụthuộcvào7%nộidung,38%giọngđiệuvà55%ngônngữcơthểthìsao?Đángbuồnthay,nhữngnghiêncứunàycứliêntụcbịhiểusai.Trênthựctế,cácnghiêncứutrênđượcxâydựngnhằmướclượngtácđộngcủabayếutốnàyđếncáchngườingheđánhgiácảmgiáccủahọđốivớingườinóinhưyêuthích,trunglập,vàkhôngthích.TiếnsĩMehrabiansau
nàyđãviết:“Cácphươngtrìnhnàychỉđượcápdụngkhingườitruyềnđạtnóivềcảmxúchaytháiđộcủahọ.”Điềuchínhxáccầnrútratừnghiêncứunàyđólàcáchtruyềntảicủabạnnênhàihòavớinộidung.Vàýtưởngđánglantỏachínhlàtrọngtâmcủachúngtatrongphầntiếptheocủacuốnsáchnày.
PhầnII
TRUYỀNTẢI
CHƯƠNG8
THỂHIỆNCẢMXÚC
BÍQUYẾT52:Đưakhángiảđiquanhiềucungbậccảmxúcnhấtcóthể
Nhữngdiễngiảđượcnhớđếnnhiềunhấtluônđưakhángiảcủahọquanhiềucungbậccảmxúcnhấtcóthể.Tuynhiên,rấtítdiễngiảnonkinhnghiệmthửdànhthờigianxácđịnhxemcungbậccảmxúcđóthựcralàgì.Nếubạncứmơhồcốgắngkếtnốitrênmộtcungbậccảmxúcnàođó,thìchẳngkhácnàobạnđangnhắmhúhọavàomụctiêu.
Phânloạicảmxúckhôngphảilàchuyệnnhỏnhặt.HainhànghiêncứulừngdanhPaulEkmanvàRobertPlutchikđềuủnghộnhữnggiảthuyếttuytrùnglặpnhưngkhônghoàntoàngiốngnhauvềđiềunày.Thôngquanghiêncứunhữngbiểuhiệncựcnhỏtừnhiềunềnvănhóa,Ekmanđãxácđịnhđượcsáukiểucảmxúccơbản,đólà:giậndữ,cămghét,sợhãi,hạnhphúc,buồnbãvàngạcnhiên.TrongthuyếtVòngtròncảmxúcdễnhớvàtrựcquancủaông,Plutchikcũngphâncảmxúcthànhbốncặp:vui-buồn,tintưởng-chánghét,sợhãi-
giậndữvàngạcnhiên-đềphòng.
Tuymộttronghaiphươngthứctrênsẽhợpvớibạn,nhưngtôivẫnthấyrằngmộthệthốngkếthợpcảhailàcáchhiệuquảnhấtđểpháttriểnkỹnăngdiễnthuyết.Bộ“sáukiểucảmxúcdiễnthuyết”củatôigồmcógiậndữ,cămghét,sợhãi,hạnhphúc,yêumếnvàđaubuồn.Tôiloạibỏ“ngạcnhiên”vìnórấtphùphiếmvàdễbiếnđổithànhmộttrongcáccảmxúccònlạikhingườinghenhậnratácđộngcủađiềulàmmìnhngạcnhiên–và“đềphòng”cũngvậy.Cuốicùng,tôichuyển“tintưởng”thành“yêumến”vìyêumếnlàcảmxúcmạnhmẽhơnvàthườngđượckhơidậyhơntrongnghệthuậtnóitrướccôngchúng.(Vòngtròncảmxúcxem“yêumến”làsựkếthợpcủa“niềmvui”và“tintưởng”,nhưngtấtcảchúngtađềunhậnthấyrằng“yêumến”tồntạimàkhôngcầnđếnmộttronghaithànhtốtrên.)
HãyxemnghệsĩnhạcpunkAmandaPalmerchạmđếntừngcungbậccảmxúctrênquabàidiễnthuyếtcủachịtrênTEDnhưthếnào(Bảng8.1làdànýcủabàidiễnthuyếtnày).Ýtưởngđánglantỏalà“hãythoảimáichođivànhờgiúpđỡđểnghệthuậtđượckhôiphụctrongcơcấucộngđồngchúngta”.
Bảng8.1.DànýbàidiễnthuyếtTheArtofAsking(tạmdịch:Nghệthuậtnhờcậy)củaAmandaPalmertrênTED
Giậndữ:“Vàđôikhitôibịquấynhiễu.Ngườitahétvàomặttôikhiphóngxengangqua:‘Lomàkiếmviệcđànghoàngđi!’”
Cămghét:“Tôithíchnóivớimọingườirằngtôilàmviệcnày[lànghệsĩđườngphốchuyêngiảlàmtượngsống]nhưmộtcôngviệcthựcsự,vìmọingườiluôntòmònhữngkẻquáidịnàylàaingoàiđờithực?”
Sợhãi:“TôinhắntintrênTwitterđểtìmmộtchỗnghỉchânlúcnửađêm;vàkhibấmchuôngmộtngôinhàởkhuhạĐông,tôichợtnhậnramìnhchưabaogiờlàmviệcnàymộtmình.Tôiluônởcùngbannhạchoặcnhómcủamình.Đâycóphảilàđiềulũngốcvẫnlàmkhông?Đâycóphảilàcáchlũngốcthườngchết?”
Hạnhphúc:“Vàkhiđó,bannhạccủatôingàycànglớnmạnh.Chúngtôiđãkýhợpđồngvớimộthãngđĩalớn.”
Yêumến:“Tôivẫnchorằngchuyệnngủnhờvàngãvàođámđôngvềcơbảnlàgiốngnhau.Bạnđềungãvềphíakhángiảvàhaibênđềutintưởnglẫnnhau.”
Đaubuồn:“Vậynêntôiđãcónhữngcuộcgặpgỡýnghĩanhấtvớimọingười,đặcbiệtlànhữngngườicôđơncóvẻnhưhàngtuầnchưanóichuyệnvớiai…”
BÍQUYẾT53:Mờigọikhángiả“tưởngtượng”Mộttrongnhữngcáchtruyềncảmhứngmạnhmẽnhấtđếnkhán
giảlàgợichohọtựxétmìnhthậtsâusắc.Khángiảcànghìnhdungchínhhọthamgiavàocâuchuyệnhayýtưởngcủabạncụthểbaonhiêu,họcàngcókhảnăngthựchiệnhànhđộngthayđổithếgiớibấynhiêu.Vàmaythay,cómộttừkỳdiệusẽkíchhoạtđượcnãobộmườngtượngbấtkỳđiềugìngaylậptức:tưởngtượng.
TrongbàidiễnthuyếtcủamìnhtạidiễnđànTEDẤnĐộnăm2009,JaneChenđãchiasẻýtưởngvềmộtlồngấpchiphíthấpcókhảnăngcứusốnghàngtriệutrẻemđẻnonởcácnướcđangpháttriển.Côbắtđầubàiphátbiểucủamìnhnhưsau:
Xinmờicácbạnhãynhắmmắtvàmởbàntayra.Bâygiờ,hãytưởngtượngnhữngthứbạncóthểnắmgiữtrongbàntaymình:mộtquảtáo,haycóthểlàchiếcví.Giờbạnhãymởmắtra.Nếuđólàmộtsinhlinhthìsao?
Khihỏi,“Nếuđólàmộtsinhlinhthìsao?”,ChenđãtrìnhchiếubứcảnhcủaAnneGeddes,chụpmộthàinhibébỏngđangngủtrongđôibàntaygiànua.Trongvídụnày,câuhỏicóđủtínhtrừutượngđểhìnhảnhbổsungđượcnétđặctrưngvàcườngđộcảmxúc.Đểmọingườitựdotưởngtượngđaphầnlàcáchhaynhất.Trítưởngtượngbaybổngcũnglýgiảivìsaosáchluônhayhơnphimảnh.
JaneChendùngtừtưởngtượngđểlàmbậtlênhoạtđộngmàkhángiảcủacôthựchiệntrongkhánphòng.Tuynhiên,vẫncònmộtcáchtiếpcậnmạnhmẽhơnthếnữa,đólàdùngcụmtừkỳdiệunàyđểmờikhángiảcùngchứngkiếncâuchuyệncủabạn.Chẳnghạn,bạncóthểbắtđầubằngcâunói:“Hãyhìnhdungbạnđangđicùngtôitronglầnđầutiêntôigặpvợmình…”
Saukhiđềnghịkhángiảtưởngtượng,bạnphảichohọmộtkhoảnglặngvừađủđểhọxâydựngmộthìnhảnhsốngđộnghoặcsoátlạitrongtrínhớmộtkýứcphùhợp.Điềunàyđòihỏimộtkhoảnglặnglâuhơnnhiềusovớikhoảngthờigianmànhiềudiễngiảvốncảmthấythoảimái–tứctốithiểutừ3đến5giây.
Nhiềudiễngiảnghiệpdưchỉtậptrungvàonhữngthứnhìnthấyđược.Nhưngkhicácdiễngiảchuyênnghiệpyêucầukhángiảtưởngtượng,họsẽcốgắngkếthợpcảnămgiácquan–thịgiác,khứugiác,xúcgiác,vịgiácvàthínhgiác.Chẳnghạn“HãytưởngtượngbạnđangđicùngtôitronglầnđầutôiđếnthămNewYork.Dođếntừmộtthịtrấnnhỏmiềntrungtây,tôiluônđinhninhrằngmọingócngáchquanhmìnhchỉtoànphườngtrộmcướp.Cácbạnđãbaogiờcảmthấynguyhiểmrìnhrậpkhắpmọingảchưa?TrongcáingàythángTámngộtngạtấy,tôiđãphátsặcvìmùikhóixetaxitrộnlẫnvớimùimồhôicủakháchbộhànhchenchúctrênđường…”
Từtưởngtượngởphầnkếtcũngcóuylựckhôngkémởphầnmởđầu.Trongphầnkếtluậncủabạn,hãyđềnghịmọingườimườngtượngracuộcsốngcủahọnếuhọápdụngthôngđiệptruyềncảmhứngcủabạn.“Hãytưởngtượngcuộcsốngcủabạnsẽrasaonếu
ngàymaibạnthứcdậyvớitìnhthươngdànhchobạnbè.Hãytưởngtượngcuộcsốngcủabạnsẽthếnàonếungàymaibạnthứcdậyvớitìnhthươngmếndànhchogiađình.Vàhãytưởngtượngcuộcsốngcủabạnsẽthếnàonếungàymaibạnthứcdậyvớitìnhthươngdànhcho…chínhmình.”
Bạncóthểsửdụngtừtưởngtượngđểđưakhángiảvàocâuchuyệncủamình,hoặcgợichohọhìnhdunglạiquákhứhayhướngđếntươnglai.Khiđưamọingườivàocâuchuyệncủamình,bạncầnthểhiệnmứcđộchitiếtsaochothuhútđượccảnămgiácquan.Tuynhiên,nếubạnđangcốgắngkhiếnkhángiảnghĩvềbảnthânhọ,thìđừngcungcấpchitiếtmàhãyđểhọtựdokhámphásuynghĩcủamình.
Tronglầnphátbiểusắptới,hãyyêucầukhángiảtưởngtượngítnhấthailần.Ởđầubàinóichuyện,hãylàmđiềuđóbằngcáchdẫndắttừngcánhânbướcvàomộtcâuchuyệnsốngđộngvàkhơigợinhiềugiácquan.Ởphầnkết,bíquyếtchínhlàmờigọikhánthínhgiảtưởngtượngratươnglaicủahọnếuthựchànhtheothôngđiệpcủabạn.Hãytưởngtượngbàidiễnthuyếtcủabạnsẽtruyềncảmhứngnhiềunhưthếnào…
BÍQUYẾT54:Tổnthươngvàbộclộcảmxúc,nhưngđừngmấtkiểmsoát
Cómộtquyluậtbấtthànhvăn,đólàkhichúngtatrưởngthànhvàđilàm,chúngtaphảitrởthànhnhữngngườimáyhoànhảo,khôngbộclộcảmxúcrangoài.Tuynhiên,khiởbênngườimìnhyêuthương,chúngtasẽchophépdòngcảmxúctíchcựclẫntiêucựctuônchảytựdo.Sựcởimởnàylànềntảngchomốiliênkếtsâusắcràngbuộcchúngtavớinhau.
Nhữngdiễngiảđểlạiấntượngsâusắcvàlâudàinhấtlànhữngngườiđốiđãivớithínhgiảcủahọnhưbạnbèthânthiết.Họchophépbảnthântiếnsátgiớihạnkiểmsoátcảmxúcbằngcáchhồitưởnglạinhữngkhoảnhkhắcvuisướngvàyếuđuốinhấtcủamìnhtrênsânkhấu.AmandaPalmerđãlàmxuấtsắcđiềunày;tuynhiên,bàiphátbiểucủaJillBolteTaylormớilàvídụtốthơncả.Khigửigắmnhữnglờicuốicùng,giọngchịbắtđầuvỡravànướcmắttuônrơi.Khikhángiảđồngloạtđứngdậy,nhàtổchứcChrisAndersonbướcravàôm
lấyTaylorđộngviên.Chịđãtraohếttấtcảnhữnggìmìnhcóđểchiasẻýtưởngđánglantỏacủamình.
Trênđâylàhaivídụmàdiễngiảnữdiễnthuyếttronggiớihạncảmxúccủamình–phảichăngđâylànguyêntắckhôngthểápdụngvớinamgiới?Dochuẩnmựcvănhóa,namgiớicầnnỗlựchơnnữađểbộclộnhữngcảmxúcgiúpkếtnốihọvớikhángiả.
Ngày15thángMộtnăm2009,chuyếnbaysốhiệu1549củahãngUSAirwaychởhơn155ngườiđãgặpphảimộtđànngỗngtrờiCanadavàmấtkiểmsoátcảhaiđộngcơkhimớicấtcánhtừphitrườngLaGuardiathuộcthànhphốNewYork.TuycâuchuyệnkếtthúccóhậukhiphihànhđoànđãbìnhtĩnhđápxuốngbờsôngHudson,nhưngtấtcảmọingườitrênchuyếnbayđãtrảiquasáuphútsợhãikhủngkhiếp.Maymắnsốngsótsautainạnmáybayđó,chỉhainămsau,RicEliasđãcócơhộichiasẻcâuchuyệntrênTED(dànýchobàidiễnthuyếtcủaanhđượctrìnhbàytrongBảng8.2).Anhđãgợilênnhiềucảmxúckhinóivềgiađình:
Vànỗibuồnđóthậtsựđãđóngkhung[mọithứ]trongmộtsuynghĩ,rằngtôichỉmongướcmộtđiềuduynhất.Tôichỉướcmìnhcòncóthểchứngkiếncáccontrưởngthành.
Khinóinhữnglờinày,giọngcủaanhdịulạivàbàiphátbiểucủaanhcũngchậmhơn–đólàlúcanhngưnglạiđểtậphợpcảmxúcvàtiếptụctrìnhbày.Đólànhữngcảmxúcchânthựcchứkhôngphảigiảtạo,vàchúngđãbiếnthànhkhoảnhkhắcquyếtđịnhtrongbàinóichuyệncủaanh.Đólàkhianhcủngcốmốiràngbuộcchophépkhángiảchấpnhậnýtưởngđánglantỏacủaanh.
Chươngtiếptheosẽbànsâuhơnvềviệcsửdụngngônngữsángtạođểtruyềncảmhứng.
Bảng8.2.Dànýbàidiễnthuyết3thingsIlearnedwhilemyplanecrashed(tạmdịch:Bađiềutôihọcđượctrên
chiếcmáybayrơi)củaRicElias
CHƯƠNG9
NÂNGTẦMNGÔNNGỮ
BÍQUYẾT55:Trauchuốtbàidiễnthuyếtcủabạnbằngnghệthuậttutừ
TrongbàidiễnthuyếttrênTEDcủamình,AmyCuddy,giáosưTrườngKinhdoanhHarvard,đãchiasẻmộtýtưởngcựcdễnhưnglạiđắtgiáđếnkhôngngờ:“hãydànhhaiphútbiểudươngsứcmạnhtrướckhiđốidiệnvớitìnhhuốngcăngthẳngđểđạtkếtquảtốthơn”.Bảng9.1làdànýbàiphátbiểucủacô.
Bảng9.1.DànýbàidiễnthuyếtYourbodylanguageshapeswhoyouare(tạmdịch:Ngônngữcơthểđịnhhình
conngườibạn)củaAmyCuddytrênTED
Côcũngsửdụngmộtloạtnhiềubiệnpháptutừđểnângtầmbàinóichuyệncủamình.Dùmộtvàibiệnphápcótêngọikhôngmấyquenthuộc,nhưngbạnsẽnhậnrađasốchúngtrongcácvídụđượctrìnhbàysauđây:
Thuậnâmvàthuậntai:Haiphéptutừthuộc“họhàngxa”nàyđềuchỉcáchthứclặplạicácâmgiốngnhautừhaiđếnbalầnliêntiếp.Thuậnâmlàlặplạicácnguyênâm;thuậntailàlặplạicácphụâm.Cáchdùngtừthuậntai“powerposing”(“biểudươngsứcmạnh”)củaCuddyquảthựcdễnhớhơnnhiềusovớicụmtừ“đứngthẳng,vươnngười,đầungẩngcaovàtaymởrộng”.
Láyđầu,láycuốivàláykếthợp:Nhưđãđềcậptrongchươngtrước,láyđầu(anaphora)làsựlặplạicáctừhaynhómtừtrongphầnđầucủamộtcụmngữpháphaycáccâunốitiếpnhau.Láycuối(epistrophe)làkháiniệmtươngtựnhưngápdụngchocụmngữpháphaycáccâucuối.Láykếthợp(symploce)baogồmcảhaikiểuláytrên.Amyđãdùngphépláykếthợptrongcặpcâusau:“Chúngtôikhôngmuốnmớmchohọkháiniệmvềsứcmạnh.Chúngtôimuốnhọcảmthấyđượcsứcmạnh.”
Láynốicâu:Đâylàbiệnpháplặplạitừcuốicủacâutrướcvàdẫnlạingayởphầnđầuhaygầnphầnđầucủacâusau.GiáosưCuddyđãsửdụngkỹthuậtnàykhinêulêncâuhỏi:“Chúngtabiếttâmtrícóthểthayđổicơthể,nhưngliệucơthểchúngtacóthayđổitâmtríkhông?”
Phépthếba:Đâylàcáchdùngmộtbộbanhómtừhoặccụmngữliêntiếpnhauđểthểhiệnmộtýniệmduynhất.Ởphầnđầubàidiễnthuyết,Cuddyđãnêumộtcâuhỏivàtrảlờibằngmộtchuỗibavídụcóthểthaythếchonhau:“Cóbaonhiêubạnởđâyđangthumìnhlại?Cóthểbạnđangkhomlưng,vắtchéochânhoặccochânlại.”
Ngoàicáckỹthuậtdiễnthuyếtlôicuốnhơnnóitrên,phươngphápgieovầnvàlặptừngữtruyềnthốngvẫnlànhữngphươngthứcuylựcđểnhấnmạnhcácthôngđiệpthenchốt.
BÍQUYẾT56:Ápdụngnguyêntắc“sốba”trong
mộtdanhsáchcácmụcthôngtintươngtựnhauNăm1956,nhàtâmlýhọcGeorgeA.MillertừđạihọcPrinceton
đãcôngbốmộtbàiviếtgâytiếngvangnhanđề:TheMagicalNumberSeven,PlusorMinusTwo:SomeLimitsonOurCapacityforProcessingInformation(tạmdịch:Số7kỳdiệu,daođộngcộngtrừ2:Vàigiớihạntrongkhảnăngxửlýthôngtincủachúngta).Trongbàiviết,ôngđãtómtắtcácthínghiệmkiểmtraxemconngườitiếpthurồixửlýcáclượnglớnthôngtinkhácnhaurasao.
Quanămtháng,nhiềuhọcgiảđãkiểmchứnggiátrịcủalýthuyếtcótên“quyluậtMiller”này:nóphátbiểurằngconngườichỉcóthểlưugiữđượcbảyđiều–cộngtrừhaiđiều–trongtrínhớlàmviệccủahọ.Dùmọingườivẫntinvàoconsố7kỳdiệu,nhưngnhiềunhàkhoahọclạitánthànhquanđiểmrằngkhôngcóconsốkỳdiệunàocả.Sốmụcthôngtinmàchúngtacóthểghinhớphụthuộcvàokíchthướccủatừngkhốithôngtin,mốiquanhệgiữacáckhốivànănglựcnhậnthứccủachúngta.
Tuynhiên,vớisựrađờicủacôngnghệchụpảnhnãobộhiệnđại,bahọcgiảđãđứnglênnhậnlờitháchđốcủaMillervàkhámpháxemliệucóconsốthầnkỳkhông.JenniferJ.Summerfield,DemisHassabisvàEleanorA.Maguiređãyêucầu19ngườixâydựngnhữngkhungcảnhtưởngtượngtrongtâmtríkhinghecácnhómcụmtừngắn.Mỗicụmtừgồmmộtdanhtừvàtừmôtả.Chẳnghạnnhưnhómbacụmtừ“mộttấmthảmxanhđen”,“mộtchiếctủchạmtrổ”và“mộtchiếcbútchìsọcdacam”.Trongkhikiểmchứngcácnhómtừbađếnsáuthànhtố,họquansáthoạtđộngnãobộcủađốitượngbằngcôngnghệchụpcộnghưởngtừchứcnăng.Ngoàira,họcònyêucầucácđốitượngdùngphímtươngtácđểchỉrađộkhócủathửnghiệm,mứcđộsinhđộngcủakhungcảnhtưởngtượngvàmứcđộnhậnbiếtsựthốngnhấtgiữacácthànhtốtrongnhóm.
Cácnhànghiêncứuđãkhámphárahaiđiềuquantrọng.Thứnhất,hoạtđộngnãotăngdầnởcácvùnglõicủanãobộkhiđốitượngngheđếnthànhtốthứba.Sauđó,hoạtđộngnàyđộtnhiênổnđịnh.Thứhai,đốitượngđánhgiárằngcácbàikiểmtravềbathànhtốlàdễhìnhdungnhất,sinhđộngnhấtvàthốngnhấtvớinhaunhất.
Nếubạnđangbănkhoănrằngtấtcảnhữngđiềutrênsẽgiúpíchgìchoviệcdiễnthuyết,thìcáckiểudanhsáchmàSummerfield,
HassabisvàMaguirenghiêncứuchínhxáclàkiểudanhsáchmàcácdiễngiảthườngsửdụng.Cóđiềugìđórấttoạiývàcânđốiởquyluật“bathànhtố”này.
BÍQUYẾT57:Đặtcâuhỏiđểlôikéokhángiảthamgiavàocuộctròchuyện
Trongdiễntiếncủatừngphần,bạnnênthườngxuyênđặtcâuhỏichongườingheđểhọtựngẫmvềcuộcđờimình.Kỹthuậtnàysẽbiếnđổimộtbàidiễnthuyếtthànhcuộctròchuyện.Khángiảvẫncóthểphảnhồitrongtâmtrívàquangônngữcơthể.Ởcácdiễnđànnhỏhơn,bạnthựcsựcóthểnàixinhọhồiđápbằnglời.
Trongbàinóichuyệndài20,6phút(vâng,tuyquáthờigiannhưngkhôngaibậntâm),AmyCuddyđặthơn40câuhỏi,tứcgầnhaicâu/phút.Sauđâylàthôngtinchonhữngaithíchtheodõiđiểmsố:cácdiễngiảcóbàidiễnthuyếtđượcxemnhiềunhấttrênTEDthườngđặttừ0đến2câuhỏi/phút,vớimứcbìnhquânhơicaohơn1.Dođó,giáosưCuddythuộcvàonhómtrên.
Mộtsốdiễngiảchủýđặtnhữngcâuhỏinhằmđánhđốkhángiả.Nhữngcâuhỏithuộcdạngnàythườngbắtđầunhưsau,“Bạnnghĩđâulàbíquyết…?”Diễngiảmongđợinhậnđượccâutrảlờisaitừngườinghebấtkểđólàchúngđượcthốtrathànhlờihaychỉnghĩtrongđầu.Trảlờisaichínhlàđộnglựcmạnhmẽthôithúckhángiảnghebằngđượcsựthật.Tuycơsởtâmlýhọcchođiềunàyđúngvàhiệuquả,nhưngtôikhôngkhuyếnkhíchbạnsửdụngkỹthuậtnàyvìđâykhôngphảilàphươngthứcdiễnthuyếttạođượcsựđồngcảm.Khángiảcủabạncóthểtrảiquanhữngcảmxúctiêucựctrongsuốtbuổidiễnthuyết,nhưngchúngnênlàphảnứngtựnhiênthayvìbịtácđộng.
Tinvuilàvẫncònnhiềucáchsửdụngcâuhỏigắnkếttốthơn,vàAmyCuddyđãsửdụngcảbốncáchsau:
Lấyýkiến:“Vậycóbaonhiêungườiởđâyđangthumìnhlại?”
Tìmsựxácnhận(haythêmcâuhỏiđuôi):“Nếubạndùng[biểutượngcảmxúc]cựckém[trongcáccuộcđàmphántrựctuyến],thìthậttệđúngkhôngnào?”
Khơigợisuynghĩ:“Liệuvàiphútbiểudươngsứcmạnhcóthựcsựthayđổiđángkểcuộcđờicủabạnkhông?”
Trìhoãn:“Vậynêntôiquansáthànhvinàytronglớphọc,vàthửđoánxemtôinhậnthấygì?”
Haicáchđầu,lấyýkiếnvàtìmkiếmsựxácnhậnlànhữngcâuhỏiđóngkhôngcócâutrảlờisai.Cònhaicáchcuối,khơigợisuynghĩvàtrìhoãn,lạichủýđượcdùngđểkíchthíchkhángiả,ápdụngbàinóichuyệnvàocuộcsốngcủachínhhọhoặckhơigợitrítưởngtượngcủahọ.
Mộtlưuýcuốicùnglàhãyngừnglạivàgậtđầucôngnhậnnhữngsuynghĩkhôngnóithànhlờicủakhángiảsaukhinhậncâuhỏi.Việcnàysẽduytrìcuộcđốithoạihaichiềungaycảkhikhángiảkhôngthểhồiđápbằnglời.
BÍQUYẾT58:Diễngiảisốliệuthốngkêđểphùhợpvớicảmxúcmỗicánhân
Hãynhớdiễngiảimọidữliệuthốngkê,đặcbiệtlàcácsốliệulớn,bằngcácphépsosánhtươngđồnghoặcẩndụsốngđộng,giàucảmxúcvàphùhợpvớimỗicánhân.Tôinhậnraviệcmởđầubằngmộtsốliệuthốngkêtổngquanrồithêmtínhcánhânchochúnglàcáchhiệuquảnhất.Chẳnghạn,sựkếthợpgiữahaicâusauđâysẽtạoảnhhưởngmạnhmẽhơnsovớikhimỗicâuđượctruyềnđạtriêng:“Có70triệungườiMỹhằngngàyphảisốngchungvớibệnhtim.Rấtcóthểchínhbạn,hoặcmộttrongbangườingồicạnhbạnsẽchếtvìbệnhtimmạch.”
Diễngiảidữliệuthốngkêbằngnhiềusốliệucóthểphânnhỏkhôngphảilàcáchduynhấtđểcụthểhóacácconsốtrừutượng.ThếgiớicủamộtnhàkhoahọcxãhộinhưAmyCuddytrànngậpsốliệuthốngkêkhólònghiểuhếtđược;tuynhiên,hãyxemcôđãdiễngiảisựthayđổitỷlệhoóc-mônthànhngônngữcảmxúctàitìnhrasao:
Sauđâylànhữnggìchúngtôitìmhiểuđượcvềtestoterone…,testoteronetăngkhoảng20%ởnhữngngườinăngthểhiệnsứcmạnh,vàgiảm10%ởnhữngngườiítthểhiện.Cònđâylàkếtquảvềcortisol.Cortisolởngườitỏramạnhmẽgiảm
khoảng25%,vàtăngkhoảng15%ởngườiyếuđuối.Nhưvậy,haiphútđódẫntớinhữngthayđổivềhoóc-môncơbảnđịnhhìnhlạitrínãođểbạntrởnênquyếtđoán,tựtinvàthoảimái,hoặcđốiphóđượcvớitrạngtháicăngthẳng;và,bạnbiếtđấy,đểcảmthấynhưđượcngừngmọihoạtđộng.
BÍQUYẾT59:Tăngcườngngônngữbằnghìnhảnhsinhđộngvàchitiếtgợicảmgiác
Phầntruyềntảibằngngôntừcủabạnsẽmởrộngkhỏicơchếtrìnhbàyvàtiếnvàođịahạtcủatừngữbạnsửdụng.Đểtăngthêmhứngthúchokhángiả,hãysửdụngthoảimáicácchitiếtsinhđộng,giàutínhmôtảvàgợicảmgiác.Hìnhảnh,âmthanh,mùihươnglànhữngyếutốdễkếthợpnhất.Trongmộtsốtìnhhuống,bạnthậmchícóthểđanxencảvịgiáclẫnxúcgiác.Cáigiánhỏcủabàinóidôngdàikhôngchỉđượcbùlạibằngtácđộngmàbạntạorakhichophépkhángiảhìnhthànhmộtbứctranhtrongtâmtrí.Trongphầnkếtluận,AmyCuddyđãmôtảrấttrựcquannhữngnơicóthểápdụngýtưởng“biểudươngsứcmạnh”đánglantỏacủachị:
Nhữngđiềuchỉnhnhỏcóthểtạonênthayđổilớn.Thếnênchỉcầnhaiphútthôi.Haiphút,haiphút,chỉhaiphút.Trướckhibướcvàotìnhhuốngcânnhắccăngthẳngtiếptheo,hãydànhhaiphútthửlàmđiềunàytrongthangmáy,trongbuồngvệsinhhaytạibànlàmviệccủabạnsaucánhcửađóng.
BÍQUYẾT60:Dùngđạitừnhânxưng“tôi”,“bạn”và“chúngta”nhưtrongcuộchộithoạimặtđốimặt
TrongcuốnsáchkinhđiểnĐắcnhântâm(xuấtbảnnăm1936),DaleCarnegieđãviết:“Hãynhớrằngđốivớimộtngười,têncủahọlàthứâmthanhngọtngàonhấtvàquantrọngnhấttrongbấtkỳngônngữnào.”KhilầnđầuđọcsáchcủaCarnegie,tôikhátâmđắcvớilờikhuyênnàyvàđãsuynghĩnhiềuvềviệcnênápdụngnórasaokhithuyếttrìnhtrướcđámđôngkhángiả.Vìgọitêntừngngườitrongcácnhómcótrên10ngườilàkhôngthựctế,nêntôinghiệmramình
cóthểgầngũivớikhángiảhơnkhisửdụngđạitừbạnsốítcàngthườngxuyêncàngtốt.
Tuynhiên,kỹnăngnàykhôngphảikhôngcóvấnđề.Nếubạntừngtròchuyệnvớimộtngườibánhàngnhắclạitênbạnhếtlầnnàyđếnlầnkhác,chắcchắnsẽđếnmộtlúcnóbắtđầutạocảmgiáchờihợtvàtrịchthượng.Việcmộtdiễngiảtruyềncảmhứngliêntụcbảobạnphảilàmgìcũngthế.Giảiphápđơngiảnlàdùngcácđạitừnhưthểbạnđangtrongmộtcuộcđốithoạimặtđốimặtbìnhthường.Chẳnghạnnhư,hãydùngđạitừtôikhibạnđangthổlộchuyệnđờitưhoặcbàytỏýkiến,vàdùngđạitừbạnkhiđanghỏihoặckêugọihànhđộng.
Nhânđây,tahãyxemquatrườnghợpcủaRicElias,mộtdiễngiảtrênTED.Anhđãdùngđạitừtôivàcủatôihơn14lần/phút,nhiềugấpđôimứcbìnhquân7lần/phútcủahầuhếtcácbàidiễnthuyếttrênTED,nhưnglạilàmứcđiểnhìnhchocácbàidiễnthuyếtnóivềchuyệnđờitư.Tronggầnhếtbàiphátbiểucủamình,Eliasđãhồitưởnglạiđoạnđộcthoạinộitâmcủaanhởngôithứnhấtkhichiếcmáybayđâmxuống:
Tôithốtlên,“Xinhãynổtungluônđi.”Tôikhôngmuốnnóvỡtanthành20mảnhnhưbạnthấytrongcácbộphimtàiliệu.Vàkhichúngtôilaoxuốngdần,tôicócảmgiác,ôichao,nhưthểcáichếtkhônghềđángsợ.Nhưthểchúngtađãchuẩnbịchonócảđời.Nhưngnóthậtbuồnlàmsao.Tôikhôngmuốnrađi,tôiyêucuộcsốngnày.
Trongnhữnglờicuối,Eliasđãchuyểntừđạitừtôisangbạnđểchiasẻrõbàihọcrútratừcâuchuyện:
Bạnsẽthayđổithếnào?Bạnsẽhoànthànhngayđiềugìmàbạncứnấnnáchờđợivìtinmìnhcònsống?Bạnsẽthayđổicácmốiquanhệcủabạnvànănglượngtiêucựctrongchúngnhưthếnào?Vàtrênhếtthảy,bạncóđanglàmộtbậcphụhuynhtốtnhấtcóthểchưa?
Dànhchonhữngaithíchtheodõisốliệu,Eliasđãdùngđạitừbạnvàcủabạnvớitầnsuất4lần/phút.Đâylàtầnsuấtđiểnhìnhtrong
cácbàidiễnthuyếttrênTED.Mộtlầnnữa,khixâydựngbàidiễnthuyếtcủamình,bạnkhôngnêntínhsốlầnsửdụngđạitừ;khôngcótỷlệvàngnàoápdụngchomọikiểuphátbiểu,chứđừngnóiđếnmộtkiểu.Thayvìthế,hãyđơngiảnthểhiệnchủýcủabạnđốivớigócnhìnmàtừđóbạnkểlêncâuchuyện,chiasẻthôngtinvàkêugọihànhđộng.
Mụctiêucủabạnlàlôikéotừngkhángiảdướigócđộcánhân.Đểđạtđượcđiềunày,hãychúýsửdụngđạitừbạnởdạngsốnhiềunhưcáccụmtừtấtcảcácbạn,mỗingườitrongcácbạnhoặcmộtsốngườitrongcácbạn.Điềutươngtựcũngápdụngvớinhữngtừbaogồmcảbạnvàtoànthểkhángiảtrongđónhưtavàchúngta.Thayvìhỏi“Baonhiêungườitrongcácbạnđã…,”hãyhỏi“Bạnđãtừng…”hoặc“Hãygiơtaynếubạnđãtừng…”
BÍQUYẾT61:Dùngnhữngtừngữngắngọnvàđơngiảnnhấtđểthểhiệnthôngđiệp
Mọingườivẫnđồnrằngcácdiễngiảxuấtchúngcầndùngđếnvốntừngữrộngkhắp.Nhưngcôngviệccủadiễngiảlàkếtnốicảmxúcvớikhángiảvàtruyềncảmhứngđểhọnhìnthếgiớikhácđi.Côngviệccủadiễngiảkhôngphảilàgâyấntượngvớikhángiảbằngvốntừngữ.Nếubạnđòihỏiởkhángiảnănglựcxửlýnhậnthức,bạnsẽthấtbạitrongviệckếtnối.Cácbàidiễnthuyếtnênđượcsoạnchotainghechứkhôngphảichomắtnhìn.
ĐượcRudolfFleschkhởixướngvàJ.PeterKincaidpháttriển,thuậttoánmứcđiểmFlesch–Kincaid(F-K)(19)đãđượcsửdụnglầnđầuvàonăm1978đểđolườngđộkhócủacáccuốncẩmnangkỹthuậtđượcquânđộiMỹsửdụng.Hiệnnay,thướcđonàyđãtạonênnềntảngcủaphươngthứcthốngkêmứcđộdễđọctrongMicrosoftWord.
HóaraAmyCuddyđãđúngkhiđặtmụctiêusửdụngtừngữngắngọnvàđơngiảnnhấtcóthểnhằmdiễnđạtthôngđiệpcủamình.TheothướcđoF-K,nhữngbàidiễnthuyếtthuhútnhiềungườinghetrênTEDnằmtrongmứcđiểmtừ3,7đến9,6.Ởmức6,1,Amychỉcònkémmứctrungbình6,6mộtchút.
Tráivớisuynghĩcủabạn,thướcđoF-Kkhôngdựatrêncuốntừ
điểnnào.Nókhôngbiếtrằngcáctừthểloại,cấutrúchợpâmvàứngbiếnphứctạphơncáctừnhưloại,hòaâm,haysángtạo.Mứcđiểmtăngvìhainguyêndođơngiản.Thứnhấtlàdocâudài.Thứhailàdođoạnvănbảnchứanhiềutừđaâmtiết.Hãynhớrằngkhángiảthíchnghenhữngcâungắnkèmnhiềuđoạnngắtnghỉ.
Khidiễngiảchiếmlấysânkhấuvàbiếnchínhhọthànhmộtcáitôitrịchthượngthayvìcáitôichuyênnghiệpvàthôngminhhơn,họthườngchỉthuđượcđiềungượclạivàkhiếnkhángiảmấtkếtnốivớihọ.Nhữngbíquyếttrongchươngnàynhằmmụcđíchnhắcnhởbạnchọnđúngtừngữtruyềntảitrênsânkhấunhưthểbạnđangtrongmộtcuộctròchuyệntựnhiên.
Cólẽsaisótlớnnhấtmàcácdiễngiảnonkinhnghiệmthườngmắcphảichínhlàđánhđồngsựchuyênnghiệpvớisứchútvàsựtrangtrọng.Quanđiểmlầmlạcnàykhiếnmọingườitựxóađikhỏicácbàiphátbiểuchấthàihướcthườnghiệndiệntrongtiếpxúchàngngàygiữahọvớingườikhác.Chươngtiếptheosẽhướngdẫnbạncáchsửdụngduyênhàihướcthậthiệuquả.
CHƯƠNG10
THÊMCHẤTHÀIHƯỚC
BÍQUYẾT62:Khơidậymộttràngcườimỗiphútbằngsựhàihướcdựatrêncảmgiácnổitrộihơn
Đểbiếtcáchbổsungchấthàihướcvàobàidiễnthuyếtsaochohiệuquả,trướctiênchúngtaphảiđàosâuvàothuyếttâmlývềnụcười.Hiệntại,khôngcólýthuyếtlớnthốngnhấtnàogiảithíchtạisaomọingườicười.Chỉcóbathuyếtnhỏbổsungvàtrùnglặpvớinhau.Thuyếtthứnhấtchorằngnguyênnhânchúngtacườilàđểkhẳngđịnhsựnổitrộihơn.Phầnlớntiếngcườiđượcxếphẳnvàoloạinày,baogồmcảviệccườinhạonhữngairaquyếtđịnhtồihaylậpdị.Kiểutiếngcườinàyđượckhuếchtrươngkhingườicườilàkẻcóquyềnthếvàkhitiếngcườiứngvớinhữngkhuônmẫunhấtđịnh–mộtsốkhôngđộngchạmđếnchínhtrị,nhưngmộtsốlạicó.Tiếngcườidựatrêncảmgiácnổitrộicómứcđộcayđộctăngdần,bắtđầubằngviệcgiễunhạichâmbiếmnhẹnhàng,chuyểnsangmỉamaivừaphảirồităngdầnthànhxúcphạmgaygắt.
HãyxemphầnphátbiểucủanhàkhoahọcxãhộiHansRoslingtạidiễnđànpháttriểnkinhtếtoàncầuTEDnăm2007,khiôngnhắmthẳngvàogiớihọcgiảưutú(xincảnhbáorằngviệcmổxẻcấutrúchàihướcnàysẽpháhỏngnó):
Nhưngrồimộtđêmnọ,khingồisoạnbáocáo,tôimớithựcsựnhậnrakhámphácủamình.TôinhậnthấynhữngsinhviênxuấtsắccủaThụyĐiểnhiểubiếtvềthếgiớicònthuacảtinhtinh,vàmứcđộthuakémđấyrấtđángkểtrênsốliệuthốngkê…TôicũngthựchiệnmộtnghiêncứutráiquyđịnhvềcácgiáosưcủaViệnKarolinska–nhữngngườiđượcđồngtrao
giảiNobelYhọc–vàhọthìnganghàngvớibầytinhtinh.
Chúngtathíchkéonhữngkẻquyềnthếxuốngvàibậcvìđiềuđóđemlạichochúngtacảmgiác“trêncơ”họ.Dĩnhiên,điềunàycóthểcódẫnđếnvàitiếngcườicayđộcvàcôngkíchmàbạnnêntránhxatrongcácbàidiễnthuyếttrênTED,chứkhôngphảingoàiđời.Dùvậy,vẫncónhữngnhómđốitượngmàtakhôngsợđộngchạmvềmặtchínhtrịkhiđemrabôngđùa,cụthểlàgiớihọcgiảvàchínhtrịgia.
BÍQUYẾT63:Khuấyđộngmỗiphútmộttiếngcườibằngyếutốngạcnhiên
Thuyếtthứhaigiảithíchtạisaomọingườicườilạiquychoyếutốngạcnhiên.Conngườichúngtathíchtrảinghiệmnhữngbướcngoặtsựkiệntháchthứckỳvọngvàsựnhạybéncủabảnthân.Chíítnếubạnlàmộtkẻmêtoánhoặchiểubiếtvềtoán,hãysuyngẫmthửcâuchuyệnkhôngrõnguồnsau:“Biếnđộclậplàbiếnsốkhôngcầnđếnnhữngbiếnkhácđểcảmthấyổnvềmình.”Trongcảtrườnghợptrên,yếutốhàihướcđếntừnútthắtngoàidựkiếnvàtháchthứcđiềumàbạnmongđợiđượcnghe.
Mộtdanhsáchngắncácthểloạihàihướctheocáchlýgiảicủathuyếtnàygồmcónhữngđiềuphilýrõràng,nhữnglờikhuyêntệhại,nhữngtròphóngđạihaytìnhhuốngtrớtrêu,mỉamai,chơichữ,tròhàilậpdị,hàihìnhthểcùnghaithểloạicóhọhàngvớinhaulànóiquávànóigiảm.Ngườinghesẽngạcnhiênđếnthíchthútrướcnhữngđiềuphilýdídỏmhaygâysốc.
Thựctếphóngđạicũngluônlàmộtcáchhayđểgâycười.Cáchbộclộsựhàihướcđơngiảnthôngquathựctếphóngđạilàđặtmộtngườibìnhthườngvàomộttìnhhuốngkhácthường,hoặcmộtngườixuấtchúngvàomộthoàncảnhthườngtình.Mộtsốvídụcủakiểuhàihướcnàylàthờơhờhữngtrướcmốinguyhiểmcùngcực,phảnứngtháiquávớinhữnglờixúcphạmnhỏnhặtvàkhôngngừngtheođuổinhữngđiềuphùphiếm.Chẳnghạn,NgàiKenRobinson,diễngiảcónhiềulượtxemnhấttrênTEDtínhđếnlúcnày,đãđặtmộtngườixuấtchúng–Shakespeare–vàohoàncảnhthườngtình:
BởiquývịkhôngnghĩđếnShakespearekhicònlàmộtđứatrẻ,
phảikhôngnào?Shakespearekhimớibảytuổiấy?Tôichẳngbaogiờnghĩđếnđiềuđó.Ýtôilà,ôngấycũngđãtừnglênbảy.ÔngấycũnghọclớpAnhngữcủaaiđóđúngkhôngnào?Khôngbiếtnhưthếsẽkhóchịurasaonhỉ?“Tròphảicốgắnghơnnữa!”Và,bạnbiếtđấy,khiShakespearebịbốbắtlêngiườngngủ.“Đingủngay,”bốWilliamShakespearenóivớiông,“bỏbútxuống.Vàthôinóinăngkiểuđóđi.Khôngaihiểuconnóigìđâu.”
BÍQUYẾT64:Khơidậytiếngcườitừngphútbằngviệcgiảiphónghoặcxóasạchcảmxúc
Thuyếtthứbachorằngmọingườicườiđểgiảitỏanhữngcảmxúcmạnhmẽ.Nụcườithườnglàthứxoadịunhữngcảmxúcuámnhưxấuhổvàsợhãi.Tiếngcườinhằmvàobệnhtật,haycòngọilàtiếngcườihiểmác,sẽđượclýgiảirõtrongthuyếtnày;chúngtacườiđểxuatannỗisợvềsựtrầntụccủamình.Tươngtự,nhữngcâuchuyệncườidungtụchayliênquanđếntìnhdụccũngxuatancảmgiácxấuhổ.
HãynhớlạiRicElias,ngườisốngsótsautainạnmáybay“PhépmàutrênsôngHudson”.Dùchủđềbàidiễnthuyếtkháuám,nhưnganhvẫntruyềnđượchơnmộtnụcườimỗiphút.Nhưbạncóthểthấyởphầngiớithiệu,phầnlớntiếngcườianhmanglạiđềudựatrêngiảiphóngcảmxúc:
Hãytưởngtượngcómộtvụnổlớnkhibạnđangởđộcaohơn900mét.Hãytưởngtượngramộtchiếcmáybayđầykhói.Hãytưởngtượngmộtđộngcơkêutừngtiếngrắc…rắc…rắc…Âmthanhấythậtđángsợ.Vâng,hômđó,chỗngồicủatôilàđộcnhất.Tôingồiởghế1D.Tôilàngườiduynhấtcóthểtròchuyệnvớitiếpviên.Thếnêntôinhìnsanghọngaylậptức,vàhọnói:“Xinquýkháchyêntâm.Cólẽchúngtachỉvavàovàiconchimthôi.”Viênphicôngvừachomáybayvònglạivàchúngtôichưabayxađếnthế.BạncóthểtrôngthấyManhattan.Haiphútsau,cóbaviệcxảyđếncùnglúc.ViênphicônghướngmáybaythẳngxuốngsôngHudson.Đóthườngkhôngphảilộtrìnhbay,đúngkhôngnhỉ?[Cười]Anhtatắt
độngcơ.Giờcácvịhãyhìnhdungmìnhđangtrongmộtchiếcmáybaykhôngmộttiếngđộng.Vàrồiviênphicôngthốtlênmộtcâunói–câunóivôhồnnhấttôitừngnghe.Anhtathôngbáo,“Chuẩnbịvachạm.”Tôikhôngcònphảinóichuyệnvớitiếpviênnữa.[Cười]Tôicóthểtrôngthấynỗikinhhoàngtrongmắtcôấy.Đờitôithếlàxong.
BÍQUYẾT65:Sửdụngkiểuhàitựtràohiệuquảởnhiềucấpđộ
Balýthuyếttrên–nổitrội,bấtngờvàgiảitỏa–sẽcùngnhauhợpthànhhầunhưmọikiểuhàihước.Tuynhiên,bạnnêncoichúngnhưbavòngtròngiaothoachungmộtphầnởgiữatheokiểusơđồVenn.Dùhầuhếtcáckiểuhàihướcthườngđượclýgiảichínhxácnhấtbằngmộtthuyếtnàođótrongbathuyết,nhưngrõrànglàcónhiềukiểuhàipháthuyhiệuquảtrêncảhaithuyếtvàthậmchímộtsốhiệuquảtrêncảba.Hàitựtràoluônhiệuquảởítnhấthaithuyết.Thứnhất,kiểuhàinàykhiếnchokhángiảcảmthấymìnhởvịthếcaohơndiễngiả.Thứhai,khángiảmongchờmộtdiễngiảtàibavàtựtin.Nênkếtquảlàkhidiễngiảthựchiệnmộttròtựtràođángchúý,khángiảsẽngạcnhiênthíchthúvàđáplạibằngmộttràngcười.Tiếngcườiđóxuấtpháttừsựthấucảm.Mộtsốkiểutựtràonhấtđịnhthậmchícònmangyếutốgiảitỏacảmxúc,chẳnghạnnhưkhidiễngiảtỏracoinhẹbệnhtậtcủamình.
Hàitựtràođặcbiệtdễthựchiệnvàhiệuquả.Sốngtrongxãhội,chúngtaluônđặtmìnhtrongthếphảigiữthểdiện.Chúngtacườivớisựthíchthútựphátkhidiễngiảbỏtấmkhiêncủahọxuốngvàbộclộbảnthânnhưnhữngngườibìnhthườngvớiđầykhiếmkhuyết.Chúngtacườikhingườikháctiếtlộquyếtđịnhtồitệcủahọ.Chúngtathậmchícườikhihọchiasẻnhữngcâuchuyệnvềnỗiđauthểxác,miễnlàhọtránhđượcsaochomìnhvẫnvôsự–tuyMelBrookscóthểkhôngđồngtìnhvớiphầnsaucủacâuphátbiểu:“[Từgócnhìncủabạn]chuyệnbạnbịsứtmóngtaylàbikịch,nhưngchuyệntôirơixuốngcốngvàchếtlạilàhàikịch.”
Trongbàidiễnthuyếtvàonăm2008trênTED,nhànghiêncứunãobộJillBolteTaylorđãtảlạiquátrìnhchịnghiêncứucơnđộtquỵcủachínhmìnhkhinóxảyra.Chủđềnàycóthểkhiếnmọingườibật
khóc.ThếnhưngTaylorlạikhiếnkhángiảcườilăncườibòkhibộclộchohọthấychịquảlàmộtsiêumọtsách:
Vàkhoảnhkhắcđó,cánhtayphảicủatôihoàntoàntêliệt.Rồitôinhậnra,“Ôitrờiơi!Mìnhđanglêncơnđộtquỵ!Mìnhđanglêncơnđộtquỵ!”Vàtiếptheođó,nãotôinóivớitôi,“Ôichao!Tuyệtquá!Tuyệtquáđi!”Thửhỏicóbaonhiêunhàkhoahọcnãobộcócơhộinghiêncứuchínhbộnãocủamìnhtừtrongrangoàichứ?
BÍQUYẾT66:Ngắtnghỉvàgiữnguyênhìnhtượngnhânvậtkhikhángiảđangcười
NếuxemphầntrìnhdiễncủanhữngdanhhàinhưBillCosby,JerrySeinfeldhayKathyGriffin,bạnsẽthấyhọthườngởhaitrạngtháikhiimlặngchờtràngcườidịubớt.Khiđanghóathânvàomộtnhânvật,họvẫngiữnguyênvaidiễnđó,khôngdichuyểnhoặcchỉdichuyểnhạnchế;trườnghợpngoạilệlàkhichuyểnđộngđógâycười.Khihọlàmkhángiảbậtcườivìmộtcâunóitronglúckhôngđảmnhậnvaidiễnnào,họvẫnnởmộtnụcườinhẹ,hoặclàtươngđốiđứngim,hoặcdichuyểntớivịtríkháctrênsânkhấu.
BÍQUYẾT67:Lồngghépyếutốhàihướcvàonhữngcâuchuyệngiàuchấtđốithoại
Hãylồngyếutốhàihướcvàonhữngcâuchuyệngiàutínhđốithoại.Thayvìmôtảcảmgiáccủamình,trongvídụtrên,JillBolteTaylorđãkhéoléokếthợpchấthàihướcvàođoạnđốithoạinộitâm.Tươngtự,ngàiRobinsoncũnglồngyếutốnàyvàolờicủagiáoviêndạyShakespearemônAnhngữvàlờicủachaShakespeare.
BÍQUYẾT68:Lặplạicáccụmbamẩuchuyệncóđộhàihướctăngdần
Hãyhọccáchlặpchuyện.NếubạnđangbănkhoănphảitấuhàithếnàokhidiễnthuyếttrênTED,hãytínhđếncáctháicực.Nhữngdanhhàiđộcthoạichuyênnghiệpthườngtruyềnđượctừbốnđến
nămtiếngcườimỗiphút,nhưngnhưthếlàquánhiềuchomộtýtưởngchủđạo,vàhầunhưchỉsiêunhânmớilàmđược.Tráilại,phảimấtmườiphútBillGatesmớitruyềnđượcmộttràngcườitrongbàidiễnthuyếttrênTED,vànhưthếquảlàtẻnhạt.
Trongmộtphântíchkhoahọckhiêmtốncủatôi,cácdiễngiảđượcxemnhiềunhấttrênTEDphảitạođượctrungbìnhhơnmộttràngcười/phút.Nhữngngườikhánhấttạođượckhoảnghaiđếnbatràngcười/phút.Bíquyếtlàchúngkhôngcóđộlantỏanhưnhau.Khigặpmộttìnhhuốngvuinhộn,cácdiễngiảsẽ“lặplại”cáccụmbamẩuchuyệncómứcđộhàihướctăngdần.NgàiRobinsonlàbậcthầytrongkỹthuậtnày,nhưtôiđãminhhọatrongđoạnkểvềchúbéShakespeareởtrên.
BÍQUYẾT69:Khuếchđạitiếngcườibằngâmđiệu,hìnhthểvàbiểucảmkhuônmặt
Làdiễngiả,đôilúcchúngtaquênmấtrằngkhocôngcụcủamìnhkhôngchỉcótừngữ.Đểkhuếchđạiyếutốhàihước,chúngtacóthểsửdụngmộtsốkỹthuậtphingôntừ.Cáckiểuđiềuchỉnhđơngiảnnhấtlàđồngbộnétbiểucảmkhuônmặtvàđiệubộcủabạnvớitìnhtiếthàihước.JimCarreylàdanhhàitàihoavĩđạinhấtđươngthờivềbiểucảmkhuônmặt.Tuynhiên,bạnkhôngcầnđẩychúngđếncựchạn.Chỉcầnnhữngdấuhiệutinhtếnhưcáinháymắtkếthợpvớinhướnmàycũngtruyềnđượcchokhángiảtínhiệucười.Vìbạncóthểlồngyếutốhàihướcvàocáccâuchuyện,nênhãythểhiệnphảnứngtrêngươngmặtsaochophùhợpvớilờithoạicủacácnhânvậtkhácnhau.Hìnhthểvàchuyểnđộngcũngcóhiệuứngkhuếchtrươngtươngtự.Chẳnghạn,bạncóthểchonhânvậtxuấthiệnvớivẻcăngthẳnghayõngẹoquachuyểnđộngnhưđiênloạn.
BÍQUYẾT70:Chọnnéthàicụthểthayvìchungchung
Bêncạnhcôngkích,vẫncònmộtkhíacạnhquantrọngkháctrongyếutốhàihướcmàbạncầntránhkhidiễnthuyếttrướccôngchúng.Tuyệtđốitránhkểlạimộtcâuchuyệncườimàbạnđượcnghehoặcđọcởđâuđó.Kiểuhàinàythườngđượcgọilàchuyệncườiquầnchúnghaychuyệncườiđườngphố.Nếukhángiảtừngnghequanó
rồi,bạnsẽbịgạtđivàcholàkhôngcógìđặcsắc.Nhữngaichưatừngngheđếnchuyệnnàysẽlậptứccảmthấynhưnólàmónđồhộp.Lốikểchuyệnphatròkiểumộtdònggiờđãlỗithời,vàngàynayhàiđộcthoạichỉtậptrungphóngđạidưluậnxãhộivàtrảinghiệmcánhân.Điềunàyđồngnghĩabạnnênsángtạorachấthàiđộcđáobằngcáchkịchtínhhóacácnhânvật,sựkiệnvàđoạnđốithoạitrongcáccâuchuyệncánhâncủamình.
Nóitrướccôngchúngcóthểgâycăngthẳng,vàviệccốgâycườithườnglàmtăngmứcđộloâu.Tuynhiên,trướckhitrởthànhnạnnhân,hãytựhỏiđâulàđiềutồitệnhấtcóthểxảyra?Cóthểmộttrongcáccâuchuyệncườicủabạnsẽthấtbạivàkhôngaithèmnhếchmôi.Thếthìđãsao?Sẽchẳngainhớnócả.Khôngaiđikểlạinỗlựcchọccườithấtbạicủabạnởnơirótnước.Bạnsẽkhôngchếttrongtuyệtvọng.Đểgiảmthiểurủiro,hãyluyệntậptrướcbạnbèvàmộtnhómkhángiảnhỏtrướckhiđứngtrênsânkhấuTED.Điềunàyđặcbiệtquantrọng,vìphầnlớnchấthàiđượcpháthiệntrongquátrìnhdiễntậphơnlàđượcviếtratừđầu.Tươngtựnhưcácphátminh,bíquyếttạothêmnhiềutràngcườichỉđơngiảnlàkểthậtnhiềuchuyệncười.
Mộtcâunóicótạođượctiếngcườihaykhôngphụthuộcvàonộidungtruyềntảikhôngkémgìcáchthứctruyềntải.Dĩnhiên,nguyênlýnàyđượcápdụngrộngkhắpvàvượtxayếutốhàihước.Chươngtiếptheosẽhélộcáchlàmchủkhảnăngtruyềntảilờinóiđểnângcaothôngđiệpchungcủabạn.
CHƯƠNG11
LÀMCHỦKHẢNĂNGTRUYỀNTẢILỜINÓI
BÍQUYẾT71:Hãysửdụnggiọngđiệucủamộtngườinóichuyệnnhiệtthànhtrongcuộchộithoạihaingười
ĐểtỏasángtrênsânkhấuTED,bạnphảilàmchủkhảnăngtruyềntảilờinói.Maythay,bạnsẽcókhôngítcơhộiluyệntậpvìnóitrướccôngchúnglàphiênbảnmởrộngcủagiaotiếphàngngày.Dĩnhiên,điềunàycũnglàcondaohailưỡivìnhữngkhiếmkhuyếtkhinóichuyệnbìnhthườngcũngđượcnhânlênkhithuyếttrình.Nhưngchỉcầntậpluyệnđôichút,bạncóthểchuyểnhóakhảnăngtruyềnđạtlờinóicủamìnhcảtrênsânkhấulẫnngoàiđời.
Ngoạitrừcácnghệsĩchuyênsửdụngngônngữnóivànhữngngườikểchuyệnđượcđàotạochínhthống,hầuhếtcácdiễngiảtrênTEDđềucókhuynhhướngchọnvaitròcủamộtnhàdiễnthuyếtgiàuđammê.Đểthểhiệnđượcvaidiễnnày,hãynóibằngchínhgiọngcủabạnvớisựxácthực,quantâmvàkhiêmnhường.Hãydùngngônngữrõràngcủađờisốnghàngngày,khôngdùngbiệtngữvàgóigọntrongnhữngcâungắnhoànchỉnh.NhữngbàinóitrênTEDthườngdùngngônngữởtrìnhđộlớpsáu.Niềmhứngthúnhiệtthànhcủariêngbạnnêntỏasángquatínhhiếukỳ,sựkinhngạcvàlòngngưỡngmộdễlantruyền.Đểthểhiệnsựkhiêmnhường,hãyvàovaimộthướngdẫnviênthoảimáichiasẻchuyênmôncủamìnhchứkhôngphảicáitôi.Mộtthoángđềcaobảnthâncũngcóthểlàmkhángiảcủabạnquaylưng.
ThỉnhthoảngTEDlạiđăngtảilêntrangwebcủahọmộtbàinóichuyệncósứcảnhhưởngmạnhmẽtừdiễnđàncủamộtdiễnđànthuộcbênthứba.DùchưabaogiờphátbiểutrênTED,nhưngSteveJobsquảlàtấmgươngchomộtnhàdiễnthuyếtđầyđammê,vàcácbàinóichuyệncủaôngluônđứngđầudanhsáchNhữngbàiphátbiểuhaynhấttrênTED.BạncóthểxemquabàidiễnvăncảmđộngcủaôngtrongbuổilễtraobằngtốtnghiệptạiĐạihọcStanfordnăm2005trongBảng11.1,nóthậmchícònthuyếtphụchơncảnhữngbàidiễnvăncủaôngtạiMacWorldnhữngnămsaunày.Ngônngữôngsửdụngđầyắpnhữngtừngữtuyệtđỉnhnhưtuyệtvời,phithường.Khilắngngheông,bạnsẽtinrằngôngđangcốgắngtháchthứchiệntrạngnhằmbiếnthếgiớithànhmộtnơitốtđẹphơn,vàbạnsẽmuốnthamgiavàotràolưuôngđangdẫndắt.
Bảng11.1.DànýbàidiễnthuyếtHowtoLiveBeforeYouDie(tạmdịch:Sốngsaotrướckhichết)củaSteveJobstạilễ
traobằngcủaĐạihọcStanfordnăm2005
BÍQUYẾT72:LoạibỏmọitừlấpkhoảngtrốngNếutừngthửloạibỏnhữngtừlấpkhoảngtrống,bạnsẽthấyquá
trìnhđóhệtnhưcốbebờđắpvámộtconđậpcũđangròrỉ.Khibạnbỏmộttừ,mộttừkháclạitràorangaysauđó.Hãyngừngmộtnhịpở
dấuphẩyvàngừnghainhịpởdấuchấm,bạnsẽloạibỏđượcnhữngtừlấpkhoảngtrốngnhưừm,à,haybạnbiếtđấy.
Nếugiốngvớisốđông,bàinóichuyệncủabạnsẽvấpphảinhữngtừlấpkhoảngtrống.Mọingườidùngchúngvìhọkhôngthoảimáivớikhoảnglặng.Nhữngtừphổbiếnnhấtlàừm,à,vàkháhơnnữalàcheđậybằngnhữngtừnhưvậylà,thựcrahaythậmchímáymôi.Ngấmngầmhơnnhưngvẫnthuộccùngthểloạiđólàcáctừhoặccụmtừnhưthể,bạnbiếtđấy,kiểunhưvìchúngbiểulộsựkhôngchắcchắntrongnhữnggìbạnnói,chứchưanóiđếnsựnonnớt.
Phươngthuốckhảdĩchocănbệnhhaydùngcáctừlấpkhoảngtrốnglà“nóibậtravàngắtnghỉ”.Hãynóibậtravàngắtnghỉtheocácdấuchấmcâu.Nhữngquãngngắtnghỉkhôngchỉthaythếcáctừlấpkhoảngtrốngmàcònchobạnchúttựchủ.Khoảnglặngngắnnàychobạnthờigiantậphợpvàsắpxếplạinhữngýnghĩbậtratiếptheo.Ngoàicólợichochínhbạn,nhữngquãngngắtnghỉcònchokhángiảthờigiancầnthiếtđểxửlýnhữngđiềubạnnói.Cácquãngngắtnghỉdàigiúpnhấnmạnhthêmnhưthểmộtdấuchấmcảm,tuynhẹnhàngnhưngđầysứcmạnhvàchiếmđượcsựchúýcủakhángiả.Chúnglàmónquàđangtiếptụcđượctraotặng.
BÍQUYẾT73:Khaithácsứcmạnhtrênnhiềukhíacạnhcủanhữngquãngngắtnghỉ
CácdiễngiảvĩđạinhưSteveJobsbiếtrõsựimlặngchínhlàkỹthuậtphốiâmhiệuquảnhất.Trongphútđầutiêncủabàinóichuyện,Jobsngắtnghỉđếnchínlần.Nóicáchkhác,ôngngắtnghỉsaumỗisáugiây.Dùvậy,bàitrìnhbàycủaôngkhônghềcứngnhắc,màthựcracònngượclại.Nhữngquãngngắtnghỉđóchokhángiảcóthờigianthấmnhuầnthôngđiệpcủaông.
Cácquãngngắtnghỉphụcvụbốnmụcđíchquantrọng,vàcònmanglạimộtlợiíchthứnămđặcbiệtnữa.
Mụcđíchđầutiênlàtăngthêmhiệuứngkịchtính,vàcũnglàlýdoJobsngừnglạibagiâysaukhiđứngsaubụcdiễnthuyết.Quãngnghỉnàyphầnnàochophépngườihâmmộdứtvỗtay.Tuynhiên,cácdiễngiảcũngtậndụngkhônggianlặngphắcnhưthếđểbắtđầutạomốiliênkếtsâusắcvớikhángiả.Họsẽtiếpxúcbằngmắtvớimột
ngườihoặcmộtnhómphíabêntráihọtrongmộtgiây.Sauđó,họlàmđiềutươngtựvớikhángiảphíabênphảitrướckhitậptrungnhìnvàokhutrungtâm.Conngườivốnchúýnhiềuhơnkhiimlặng,vàcácthuyếttrìnhviênlãoluyệnđãtậndụngtriệtđểcơchếphòngvệdotiếnhóanàycủakhángiả.Mộtquãngngừngkịchtínhthườngxuấthiệnnhiềunhấttrongphầnmởđầu,nhưngnócũngcóthểđượcdùngtrước,tronghoặcthườngxuyênhơncảsaumộtýquantrọng.ĐóchínhxáclàlýdophầnmởđầucủaSteveJobscóđầycácquãngngắtnghỉ.
Mụcđíchthứhaicủacácquãngngắtnghỉlàchophépkhángiảcóthờigianxửlýnhữngđiềudiễngiảđangnói.Tôigọiđâylàquãngngừnglĩnhhội.Diễngiảthườngngắtmộtnhịp–bằngthờigiancủamộtnhịpchânkhibạnnghenhạc–ởcácdấuphẩyvàhainhịpởcácdấuchấm.Nhưvậy,tanênxemnhữngquãngngắtnghỉlàcácdấucâubằnglời.
Mụcđíchthứbacủasựimlặngđãđượcđềcậptrongchươngvềchấthàihước.Vớisáudẫnchứngtrongbàinóichuyện,SteveJobsđãchứngminhônglàbậcthầyvềquãngnghỉhàihước.Trongsốđó,tàitìnhnhấtchínhlàkhiônggiữimlặngtrongsuốttámgiâysaukhinói:“Nếutôikhônghọclạiđúngkhóahọcđó[khóathưpháp],dòngsảnphẩmMacsẽkhôngbaogiờcónhiềukiểuchữvàphôngchữgiãncáchđúngtỷlệđếnvậy.VàdoWindowschỉsaochépcủaMac,nêncólẽsẽchẳngchiếcmáytínhcánhânnàosởhữuchúng.”
Mụcđíchthứtư,quãngngừngchuyểntiếp,thườngkéodàilâuhơnvàchophépdiễngiảdichuyểnđếnmộtvịtrímớitrênsânkhấunếuhọmuốn.Ởđoạnkếtphầnmởđầucủamình,SteveJobslạingừngmộtlầnnữađểgửitínhiệuchuyểntiếptớiphầnthânbàiphátbiểu.Trongphầnnày,ôngkhôngthểdichuyểnnhưtácphongthôngthườngdobuộcphảiđứngsaubụcdiễnthuyết.
Lợiíchthứnăm,lợiíchđặcbiệtsẽliênquanđếnnhữngtừlấpkhoảngtrốngcơbảnnhưà,ừm,nhưlàhaybạnbiếtđấy.Mọingườithườngcăngthẳngkhibướclênsânkhấu.Càngcăngthẳng,họcàngthốtranhiềutừnhằmlấpkhoảngtrống.Cảmthấythoảimáivớisựimlặnglàcáchduynhấtkhắcphụckhuynhhướngthêmtừlấpkhoảngtrống.Đểđạtđượcsựthoảimái,hãytậpsửdụngcácquãngngừnglĩnhhộibằngcáchgiữyênlặngởcácquãngngắtnghỉtựnhiêngiữacụmtừvàcâu.
BÍQUYẾT74:Làmphongphúthêmgiọngđiệubằngcáchthayđổitốcđộnói,âmlượngvàcaođộ
Khiđãloạibỏđượcnhữngtừlấpchỗtrốngnhờthànhthạonghệthuậtngắtnghỉ,bạncầnlàmphongphúthêmgiọngđiệuđểbàinóichuyệnhấpdẫnhơn.NhữngbàidiễnthuyếttrênTEDđòihỏidiễngiảphảidànhphầnlớnthờigianởgócphầntư“đammê”,vớicáchtruyềntảilớntiếngvàtươngđốigấp(xemhìnhdưới).Âmlượngkhôngđổi,nhưngtốcđộnóiphảichậmlạiđểtruyềntảicácýchínhyếu.
Ởcácđoạnchuyểntiếp,diễngiảthườngchuyểntớigócphầntư“bìnhtĩnh”.Đólàkhuvựcgópphầnxâydựnglòngtintrongtiềmthứcvàthườngđượcgiớibánhàngtậndụngngaytrướckhichốtthỏathuận.Nhiềudiễngiảkhôngbaogiờliềusửdụnggócphầntư“hồihộp”.Nhữngaisửdụnggócnàythườngdànhnóchonhữngphầncósựloâuhaykỳvọngcaotrongcâuchuyện.
Vìconngườicókhảnăngpháthiệnsựthayđổi,nênchìakhóađểgiữđượchứngthúnơikhángiảlàdùngsựđốilập.Nếuphongcáchnóichuyệntựnhiêncủabạnvốnchậmrãivàmềmmỏng,thìbạncóthểnhấnmạnhnhữngđiểmchínhbằngcáchchuyểntớigócphầntưvớitốcđộnhanhvàâmlượnglớn(đammê),tứcđốilậphoàntoàn.Ngượclạicũngthế,diễngiảởgócphầntưđammêcóthểlàmbậtlênthôngđiệpquantrọngbằngphongcáchtruyềnđạtđiềmtĩnhhơn.
Khôngcógócphầntưnàotốiưu.Bấtkỳgócnàocũngsẽđóngvaitròlàvùnggiọngđiệuchính.Tuynhiên,bạnphảicẩnthậnkhôngdừngquálâuởmộtgócphầntưnàođó.Nếuphầntruyềnđạtcủabạnthểhiệnniềmsaymêkhôngngớt,bạnsẽlấnátkhángiảcủamình.Họcóthểđánhgiábạnlàngườiquákhíchvàmấtkếtnốicảmxúc.
Nếuphầntruyềnđạtcủabạncứđềuđều,bìnhlặng,bạnsẽdầndầnđưakhángiảvàosựbuồnchán.Mộtlầnnữa,đốilậplàchìakhóa.
Tacóthểápdụngbốndạngkếthợpâmlượngvàtốcđộtrênchocáccụmtừ,câuvàđoạnvăndài.Tuynhiên,chúngcũngcóthểđượcápdụngchocáctừriênglẻ.Cụthể,nhữngdiễngiảlôicuốnsẽcốtruyềnsứcsốngvàocáctínhtừvàtrạngtừmôtảbằngcáchtruyềntảiđầyđammê.Đâycũnglàcáchlantruyềnnănglượngvàsựnhiệtthànhcủabạn.
Vớitôi,âmlượngvàtốcđộlànhữngphươngdiệnchínhgiúptạosựphongphútronggiọngđiệuvìđólànhữngyếutốdễđiềukhiểnbằngýthứcnhất.Tuyvậy,tôivẫnkhábănkhoănkhidùngcụmtừđiềukhiểnbằngýthứcvớisựcảnhgiác.Lýdolàvìtínhxácthựclànétđặctrưngquantrọngnhấtcủamộtdiễngiảxuấtsắc.Tínhxácthựckhôngđòihỏinỗlực.Bạnchỉphảinóinhưthểbạnđangnóivớingườimìnhquantâmmàthôi.
Chuyệnnàychẳngcógìkhókhibạncảmthấythoảimái.Tuynhiên,việcđứngtrướchàngchục,hàngtrămhayđặcbiệttrướchàngnghìnngườilànguyênnhânkhiếnrấtnhiềudiễngiảnóitheocáchkhiếnhọmấtkếtnốivớinộidungcảmxúccủanhữngtừngữmàthựctếhọđangnói.Họnhưbịtắttiếngvànóichẳngkhácgìngườimáy.Cáchkhắcphụctốtnhấtlàmởrộngcácphươngdiệntrongcáchtruyềnđạttựnhiênchođếnkhiphongcáchnóichuyệntựnhiêncủabạnđượckhôiphục.
Sauâmlượngvàtốcđộ,caođộlàkhíacạnhthườngđượcđiềuchỉnhnhiềunhấtđểlàmphongphúgiọngđiệu.Vớitừngtừriênglẻ,caođộsẽthayđổitừthấpđếncao.Ngoàira,diễngiảcóthểtruyềnđisựhiếukỳbằngcáchnângdầnâmvựclênđểtạonênđộluyếncaoởcuốicâu.Lưuýrằngnóigiọngcaoquánhiềusẽkhiếnbạnnghenhưthểmộtngườinonnớtvàthiếutựtin.Độluyếnthấp–đượctạorabằngcáchhạâmvựcởcuốicâu–sẽthểhiệnsựdứtkhoátvàtựtin.
Nhữngphươngdiệntinhvihơngiúplàmphongphúgiọngđiệugồmcónhịpđiệu–cònđượcgọilàpháchhaygiaiđiệu,trảitừgiọngđềuđềuđếnsinhđộng,chấtgiọng–từhổnhểnđếntrònđầy–vàcáchphátâm–từêmnhẹđếngiòngiã.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,hãyhíthơithậtsâu,thậtđầyvànóisaochongườingồihàngcuốivẫncóthểnghethấybạn.
Khibạnđãlàmchủnhữngkỹthuậtcơbảncủaphươngpháptruyềntảilờinói,thìviệcđixahơnnữahầunhưchỉgâyphảntácdụngđốivớimụctiêudiễnthuyếthiệuquảtrướccôngchúng.Thayvàođó,hãykhớptôngcảmxúc(buồnvui,giậndữ,phấnkhích…)củatừngphầntrongbàidiễnthuyếtvớicáchthứctruyềntải.Sauđó,hãyđẩycaolênmộthoặchaimức–hoặcbamứcvớilượnglớnkhángiả–đểbùlạichohiệuứngcăngthẳngtronggiọngnóicủabạn.Trongchươngtiếptheo,chúngtasẽchuyểnsangnhữngphầncốtyếucủakỹnăngtruyềnđạtphingôntừ.
CHƯƠNG12
KIỂMSOÁTKHẢNĂNGTRUYỀNĐẠTPHINGÔN
TỪ
BÍQUYẾT75:Thảlỏnghaitaytựnhiênkhikhôngthểhiệnđiệubộgì
Khibắtđầupháttriểnkhảnăngnóitrướccôngchúng,tôikhôngbiếtphảilàmgìvớihaitaycủamình.Khithamkhảocáctàiliệu,tôihoặcđọcphảinhữngnguyêntắctổngquátvôdụng(nhưđểmọithứthậttựnhiên)hoặcvớnhầmdanhsáchnhữngđiềukhôngnênlàm.Tôichỉướccóthứgìhayaiđóchotôibiếtcáchtrìnhbàylýtưởngbằnghìnhthểlànhưthếnào.
Cuốicùngtôiđãrútrađượcđiềusau:đểhaitaycảmthấythoảimáikhikhônglàmđiệubộgì,bạnchỉcầnlàmđúngtheonhữnggìmìnhvẫnlàmkhiđứngtròchuyệnvớingườimìnhtintưởng.Vớihầuhếtmọingười,điềunàyđồngnghĩahãythảlỏnghaitaybênhôngvàonhữnglúcbạnkhôngsửdụngđếncánhtayvàbàntayđểnhấnmạnhmộtđiểmnàođó.Đâylàvịtrícơbảnhiệuquảnhấttrongdiễnthuyếttrướccôngchúng,giúpbạnnốikếtvớikhángiảhệtnhưtrongmộtcuộctròchuyện.
Thayvìthảlỏnghaitaythoảimáibênhôngvớikhuỷutayhơicong,nhiềungườitinrằngvịtríchínhxáccơbảnphảilàgiữhaitaytrêneotừđầuđếncuối.Tưthếnàysẽphùhợpnếubạnmuốnxuấthiệnvớivẻquyềnuy.Nhữngngườikhácnắmtaylạivàđểngangbụngvớinhữngđầungóntaychạmnhẹvàonhautrongtưthếthể
hiệnquyềnlựchìnhthápchuông;mộtsốđanngóntayvàonhau;sốkhácđểhaibàntaycáchxanhaumộtchút.Hầunhưchắcchắnbạnsẽtrởthànhmộtdiễngiảhiệuquảnếulàmtheobấtkỳcáchnàoởtrên,nhưngtấtcảđềucóchútgìđóquátrangtrọngnếubạnkhôngphảilàCEOcủamộtcôngtylớnhayngườilãnhđạođấtnước.Hãytưởngtượngbạnđiquanhquẩncảngày,ngàynàysangngàykhácvớiđôitaytrongbấtkỳtưthếnàokểtrên.Rõràngbạnsẽkhôngthoảimáichútnào.
Đừngquênbạnsẽkhôngbaogiờtròchuyệnđượcvớingườibạnquantâmvớihaitaylúcnàocũngđặttrêneo,vìbạnđãtạonênmộtràochắn.Thậmchíởkhoảngcáchxa,bạncũngsẽtạonênràochắnnhưthếvớikhángiả.Bấtkểchọntưthếnghỉnào,hãychắcrằngbạncóthểgiữnguyênsựcânđối,nếukhôngkhángiảcóthểthấyrõbạnđangcăngthẳnglolắng.
Tuycónhiềutưthếnghỉchấpnhậnđược,nhưngdướiđâylàmộtsốcáchbạnnêntránhtrênsânkhấudùcóthểsửdụngtronggiaotiếpbìnhthường:
Tưthếlásung:Haicánhtaybuôngthõngnhưngbàntaynắmlạiởphíatrước,chothấybạnđangrụtrè;
Tưthếđúttúi:Đúthaitayvàotúiquần,khiếnbạncóvẻthụđộngvàkhônghứngthú;
Tưthếnghỉdiễuhành:Haitaybuôngthõngvớibàntaynắmlạivàđểsaulưng,hàmýbạnđangchegiấuđiềugìđó;
Tưthếchốngnạnh:Đặttaylênhông,khiếnbạntrôngcóvẻchốngđối;
Tưthếkhoanhtay:Khoanhtaylàtưthếtiêucựcnhưmuốntháchđấu.
BÍQUYẾT76:GiảtưthếngườimẫukhikhôngnóiĐãbaogiờbạncảmthấyhơibốirốihaykhóchịukhiđứngtrên
sânkhấunhưngkhôngchủđộnglêntiếngchưa?Quanhiềunămluyệntập,giờtôiđãphầnnàocảmthấydễchịutrongtrongcácbuổi
trìnhbày.Khikhôngchuyểntớivịtrímới,haichântôiđứngsongsong,vữngchãivàvaimởrộng.Trongkhoảngthờigiannghỉgiữachừngmàkhôngthựchiệnđiệubộgì,tôiđểtaymìnhtheomộttronghaicáchsau:Tronghoàncảnhbìnhthường,tôithảlỏnghaitaythoảimáisátbênngười.Khicầntỏraquyềnuyhơn,tôiđểhaibàntaytạothànhthếthápchuôngtrướcbụngvớicácđầungóntaychạmnhẹ.
Tưthếbìnhthườngvàquyềnuyđềutốtvàphùhợpnhấtvớinhữngkhoảnhkhắcngắnngủi,nhưngcảhaiđềutrôngvàtạocảmgiácxalạnếubạnápdụngchúngquámườigiây.Lưuýrằngquãnglặngdàithườngcókhuynhhướngxảyralúcbắtđầuvàlúckếtthúcbàidiễnthuyết–khibạnđượcgiớithiệuhaynghekhángiảđặtcâuhỏitrongphầnhỏiđáp.
TôitừngcócơmaylớnkhiđượcRichardButterfield,huấnluyệnviêndiễnthuyếtchocácgiámđốc,hướngdẫnriêngtạimộtkhóanghỉdưỡngvớichủđềpháttriểnkhảnănglãnhđạo.Khitôiđứngtrênsânkhấuvớicáctưthếthôngthườngcủamìnhnhưmôtảởtrên,Butterfieldđãđánhgiátôivànhậnxét:“Anhcóbiếtrằngmìnhđangtrongtưthếhiếuchiếnkhông?”HuấnluyệnviênRichardgiảithíchrằng:tưthếhaichânmởrộngvớihaitaybuôngxuôi,kếthợpvớichiềucaohơn1,8métvàthânhìnhhơn90kýkhiếntôitrôngnhưmộttrungvệthủ(bóngbầudụcMỹ)sẵnsàngchồmtớitrước.
Ôngtiếptụcthựchiệnmộtsốđiềuchỉnhtinhtếmàtôingaylậptứcnhậnralàcáctưthếthoảimái,bìnhthườngnhưngvôgiá.Tôigọiđólàtưthếngườimẫu–bạnsẽhiểutạisaomộtkhiđặtmìnhvàocáctưthếtheohướngdẫnsau:
Bước1:Bắtđầuvớitưthếbìnhthường,haichânsongsong,vaimởrộng.Đểhaitaythảlỏngtựnhiênbênhông.
Bước2:Bướcchânphảilêntrướcmộtchút,vẫngiữhaibànchânsongsongnhưngcácngónchântráinằmthẳnghàngvớiganbànchânphải.
Bước3:Lấygótchânphảilàmtrụvàxoaymặttrướcbànchânphảirangoàivớimộtgócvừaphải–khoảng30độ.
Bước4:Đặttoànbộtrọngtâmvàochântrái(chânsau).Điềunàycóthểkhiếnđầugốitrước(chânphải)hơicongmộtchút.
Bước5:Chotaytráivàotúiquầnđểngóncáilộrangoài.Cánhtayphảisẽtựnhiênđưaratrướckhoảng4cm–6cm.(Bạncóthểthửngượclại,đúttayphảivàotúiđểxembênnàothoảimáihơn).
Đừngchỉngồiđọccácbướcnày;hãyđứngdậyvàtậpluyện.Khithựchành,bạnsẽcócảmgiácnhưthểmìnhđangmôphỏngtheomộtngườimẫu.Thếnên,tôimớigọiđâylà“tưthếngườimẫu”.Nógiúpbạnthưgiãnvàthoảimái,đồngthờitrôngtựtinvàdễgầnhơn.
BÍQUYẾT77:Thểhiệnđiệubộtựnhiênthườngxuyênđểcủngcốlờinóicủabạn
Tiếptheo,bạnsẽmuốngiữđiệubộtựnhiênchophầntrêneovàdướicổ.Trừkhibạnđangdiễntảtìnhhuốngcăngthẳng,bồnchồncủanhânvậttrongcâuchuyện,nếukhông,hãytránhchạmvàophầnmặt,đầu,tócvàgáy.Đốivớikhoảngmộtnửadânsố,cửchỉcủabàntaylàphầntựnhiêntrongcáchgiaotiếpcủahọ.
Nếubạnthuộcnhómnày,hãycứlàmđiềubạnđanglàm.Nếuthuộcnửacònlạigiốngnhưtôi,bạnsẽphảiépbảnthânthựchiệncáccửchỉbàntayphòngkhibạnđứngkhôngthoảimáinhưmộtchúlínhchì.Banđầubạnsẽthấybấttiện,nhưngtôicamđoansựkhóchịuđósẽdầnbiếnmất.Điểmkhácbiệtduynhấtởtaycủamìnhtronggiaotiếpthôngthườngvớikhinóitrướccôngchúnglàbạncửđộngbàntaynhiềuhơnchophùhợpvớikíchthướckhánphòng.Lượngkhángiảcànglớn,bạnsẽcầnđiệubộcàngấntượngđểmọingườinhìnthấy.
Cửchỉbàntayhiệuquảsẽgiúpkhuếchtrươngvàhỗtrợchứkhônglấnátcâuchuyệncủabạn.Khôngnênđểkhángiảnhậnthấysựhiệndiệnhayvắngmặtcủachúng.Thỉnhthoảng,bạnsẽthấycácdiễngiảlặplạicùngmộtđộngtácđếnmứckhiếnbạnphântâm.Tuyphầnlớnđộngtácnêntừeolênđếncổ,nhưngbạncóthểlàmcửđộngcủamìnhphongphúhơnbằngcáchchiếmlĩnhkhônggianxungquanh.Tùybốicảnh,bạnhoàntoàncóthểvươnđếntậntrờixanhhoặcđàosâuxuốngđất.Khimọingườicăngthẳng,họcókhuynhhướngtựvệbằngcáchkhéphaikhuỷutayvàohông.Hãyđểhaitaybạntựdo.
Khicònnhỏ,cóthểmẹbạnđãdạybạnrằngchỉtrỏlàthóixấu.Tuynhiên,nhiềudiễngiảlạiquênmấtđiềunàyvàápdụngcáchđókhinóichuyệnvớikhángiả.Hànhvichỉtrỏmangtínhgâyhấn,nếukhôngmuốnnóilàcôngkích.Vậy,bạnphảilàmgìnếunhấtthiếtphảichỉvàođiểmnàođó?Cóhaigiảiphápthaythếrấthay.
Thứnhất,hãychỉbằngngóncái.Hãynắmtaylại,đểngónútsongsongvớimặtsànvàhướngngóncáivềphíakhángiả,ápvàođầungóntrỏ.Đâylàmộtkỹthuậthiệuquả,nhưnghãysửdụngcóchừngmựckhicầnnhấnmạnhmộtđiểmnàođó.Mộtphươngánthânmậtvàtinhtếkháclàđưacảbàntay.Đểthựchiệnđộngtácnày,hãybắtđầuvớikhuỷutaygậpvàlòngbàntayđểngửa,rồimởrộngcánhtayvềphíakhángiả.
BÍQUYẾT78:Thểhiệnbiểucảmkhuônmặtphùhợpvớitrạngtháinộidungởtừngthờiđiểmcủabàidiễnthuyết
Sửdụnghaitayhiệuquảlàmộtphầncủaphươngthứctruyềntảibằnghìnhthể;mộtyếutốkhácnữalàthểhiệnngônngữcơthểtíchcực.Vớingườimớibắtđầu,hãyđểkhángiảnhìnthấynụcườithậtlòngcủabạn.Nụcườitruyềnđisựtựtinđiềmtĩnhvàgiúpxâydựnglòngtingiữabạnvàkhángiả.Dĩnhiên,bạnkhôngthểlúcnàocũngcười,vậynênhãyđảmbảomọibiểucảmtrêngươngmặtcủabạnđềuđồngbộvớithôngđiệp.
BÍQUYẾT79:Duytrìgiaotiếpbằngmắttrongbagiâyvớicáccánhântheocáchngẫunhiên
Khiđãlàmchủnụcườivàtưthế,bạnphảipháttriểnkỹnănggiaotiếpbằngmắt.Chìakhóađểtrởthànhchuyêngiagiaotiếpbằngmắtlàhìnhdungbạnđangcómộtloạtcuộctròchuyệnvớimộtkhángiảcụthểnàođótrongkhoảngthờigianđủchomộtcâuhaymộtýnghĩ.Nhưvậy,bạnsẽtránhđượctìnhtrạngliêntụcnhìnlướtquakhángiả,haynhìnchămchămlêntrầnnhàhoặcxuốngsànnhà.Điềunàyđồngnghĩabạnphảigiữgiaotiếpbằngmắttừbađếnnămgiâyvớicáccánhântheocáchngẫunhiênquanhkhánphòng.
Bạnnênnỗlựcsaochokhikếtthúcbàinóichuyện,bạnphảinói
vớimỗingườiítnhấtmộtlần.Trongbốicảnhrộnghơn,hãychiakhángiảthànhítnhấtbốnnhómhoặchơn,vàdànhtừmộtđếnbaphútnóichuyệnvớitừngnhómnhưthểbạnđangnóichuyệnvớimộtcánhân.Hãyđảmbảocơthểcủabạnhoàntoànhướngvềcánhânhoặcnhómbạnđangnóichuyệnbằngcáchgiữđầu,thânvàchânthẳnghàng,haibànchântrụvữngvàvaimởrộng.
Hãynhìnmỗingườibạntròchuyệncùngbằngmộtmắtchứkhôngphảihai.Dùtôichưathấybằngchứngkhoahọcnào,nhưngcáchuấnluyệnviêndiễnthuyếtthườngkhuyênchúngtanênnhìnbằngđồngtửtráikhicómộtyêucầuxúcđộng,vànhìnbằngđồngtửphảikhitranhluậnlogic.Lýdoởđâylàphầnnãophảiđiềukhiểncảmxúcvàxửlýhìnhảnhtừmắttrái,vàphầnnãotráiđiềukhiểnkhảnănglậpluậnlogicvàxửlýhìnhảnhtừmắtphải,nênhãychọnlựaphùhợp.Nếulýthuyếtnàyquáxalạvớibạn,hãychọnlấymộtmắtvàsửdụngnótừđầuđếncuối.
Đểviệcgiaotiếpbằngmắtthêmphongphú,hãynhắmmắtlạitrongchốclátđểnhậnlấynguồnsứcmạnhtolớn.Chẳnghạn,độngtácnàyrấtphùhợpkhibạnhồitưởng.DiễngiảTEDJillBolteTaylorđãápdụngkỹthuậtnàyrấthiệuquảởnhiềuđoạntrongbàinóichuyệncủachị.
Cửchỉbàntay,biểucảmkhuônmặtvàgiaotiếpbằngmắtlànhữngyếutốcơbảncủacáchgiaotiếpphingôntừtrongtươngtácmặtđốimặt.Khiramắttrênsânkhấudiễnthuyết,cònmộtđiềunữabạncầnlưutâm.Chươngtiếptheosẽápdụngcácyếutốcơbảncủacáchdichuyểntrênsânkhấutrongsuốtbàidiễnthuyết.
CHƯƠNG13
DICHUYỂNQUANHSÂNKHẤU
BÍQUYẾT80:Dichuyểntrongphạmviảomàbạntạoratrênsânkhấu
Bạncóthểtựbiếnmìnhthànhdiễngiảchuyênnghiệpthựcthụthôngquaviệcdichuyểnhiệuquảtrênsânkhấu.Mụctiêulàkhiếnchuyểnđộngcủabạnthậtnhuầnnhuyễnvàtựnhiênmàvẫnthậntrọng.Hãydichuyểncómụcđích,chứkhôngchỉđơngiảnlàmkhácđiđểgiảithoátbảnthânbạnkhỏibụcdiễnthuyếtvàmànhìnhhàkhắc.
Đểlàmđượcnhưvậy,tôikhuyênbạnhãyhìnhdungkhônggianbạnsắpsửdụnglàmộtsânkhấukịchvớicácvịtrínhấtquánđượcđịnhsẵnchotừngphầnkhácnhaucủabàidiễnthuyết.Nếubạnđangkểchuyện,thìmỗinhânvậtcủabạnnênđứngởmộtvịtríđịnhsẵnkhácnhau.Nếubạnđanggiảithíchtiếntrình,hãybắtđầutừphíabêntráikhángiả(chứkhôngphảibêntráibạn)vàdichuyểndầnvềphíabênphảicủahọkhinói.Lưuýrằngbướcvềphíakhángiảlàmộtkỹthuậtcựckỳuylựckhicầnnhấnmạnhnhữngýchínhvàtạomốiliênkếtcánhânsâusắchơn.
Hãyđứngnguyênởmộtvịtrí,giữthânvàbànchânhướngvềkhángiảkhibạntrìnhbàymộtýnàođó.Sauđó,hãydừnglạivàdichuyểntrongkhichuyểný.Bắtđầunóitrởlạikhibạndừngtạivịtrímới.Quãngnghỉnàygiúpkhángiảcóthờigianxửlýývừarồicủabạnvàchuẩnbịchoýtiếptheo.
Dĩnhiên,cónhữnglúcbạnsẽmuốndichuyểnxahơn.Trongtrườnghợpnhưvậy,hãynóitronglúcdichuyển;tuynhiên,khibạnđếnvịtrímới,hãydừnglạivàchỉnhđốntưthếđểbạnkhôngcóvẻđangthơthẩnhaynhịpbước.
TrongbàidiễnthuyếtcủamìnhtạihộinghịTEDGlobalnăm2009(XemdànýtạiBảng13.1),tácgiảvàcựusoạngiảdiễnvănchínhtrịDanPinkđãthểhiệntrìnhđộbậcthầycủaôngtrongcáchdichuyển.Chủđềtrọngtâmtrongbàinóichuyệncủaônglàthuyếtphụccácdoanhnghiệpchuyểnhướngtậptrungtừcáchìnhthứcthưởngbênngoàisangcáchìnhthứckhíchlệbêntrongđểđộngviênnhữnglaođộngcótrìnhđộcao.
Đểcủngcốchoquanđiểmcủamình,PinkđãmôtảmộtthínghiệmdoSamGlucksberg,nhàkhoahọctạiĐạihọcPrinceton,thựchiện.SauđâylàcáchDanPinkdàndựngkhungcảnh,theocảnghĩađenvànghĩabóng:
Ôngtậphợpnhữngngườithamgialại.Vàrồiôngnói:“Tôisẽtínhthờigiancủacácbạn.Đểxemcácbạngiảiquyếtvấnđềnàynhanhthếnào?”Ôngnóivớimộtnhóm:“Tôisẽtínhthờigiancácbạnlậpnguyêntắcvàthờigianbìnhquânthôngthườngđểmộtngườigiảiquyếtđượckiểuvấnđềnày.”
Vớinhómcònlại,ôngđềxuấtthưởng.Ôngnói,“Nếubạnthuộctrongnhóm25%nhanhnhất,bạnsẽđượcthưởng5đô-la.Nếubạnlàngườinhanhnhấttrongsốtấtcảnhữngngườichúngtôikiểmtraởđâyhômnay,bạnsẽđược20đô-la.”
Bảng13.1.DànýbàidiễnthuyếtThePuzzleofMotivation(tạmdịch:Câuđốđộnglực)củaDanielPink
trênTED
Khithốtracâu“Ôngnóivớimộtnhómrằng...,”Pinkđãdichuyểnvềphíabêntráivàracửchỉvớinhómkhángiảbêntrái.Khinói,“Vớinhómcònlại,ôngđềxuất...,”ônglạibướcbabướcdàivềbênphảivàracửchỉvớinhómphải.Thôngqualờithoại,cáchdichuyểnvàđiệubộ,DanPinkđãđưamộtthínghiệmngoàiđờivàokhánphòngmộtcáchsốngđộng,vớicácnhómkhángiảtượngtrưngchocácđốitượngthamgianghiêncứu.
BÍQUYẾT81:Dichuyểnthậntrọngvàcóchủđích
NếubạnđãxemTED,đặcbiệtlàcácbàidiễnthuyếttrênTEDxđượcthựchiệnbởicácdiễngiảítkinhnghiệmhơn,bạnsẽnhanhchóngquansátthấysựlolắngtựnhiênkhiđứngtrênsânkhấukhiếnmọingườitrổtàikhiêuvũmàhọkhônghềhaybiết.ChrisAnderson,giámtuyểncủaTED,kháquenvớihiệntượngnày.TheobàibáoHowtoGiveaKillerPresentation(tạmdịch:Bíquyếttrìnhdiễnmộtbàithuyếttrìnhchếtngười)củaôngtrêntạpchíHarvardBussinessReviewsốrathángSáunăm2013:“Sailầmlớnnhấtchúngtôinhậnthấytrongcácbuổidiễntậpbanđầulàmọingườidichuyểncơthểquánhiều.Họxoayngườitừbênnàysangbênkia,hoặcchuyểntrọngtâmtừchânnàysangchânkia.”
Khilàmviệcvớicácdiễngiả,tôinhậnthấyhầuhếthọkhôngnhậnthứcđượcmìnhđanglàmgìvớicơthểcủamình.Họchỉtậptrungsaochotừngữthốtrathậtchínhxác(âucũnghợplý).Trướckhichohọbấtkỳlờikhuyêncụthểnào,tôithườngghihìnhhọtrướcvàphátlạichohọxembàidiễnthuyếtđượctắttiếng.Chỉtrongchưađầymộtphút,diễngiảcóthểnhậnrachínhxácthứnănglượnglolắngcủahọtuônchảythếnàovàthôithúchọgiảiquyết.
Khimọingườiđãđượcđộngviên,cáchkhắcphụcsẽkhôngcònlàbàitậpluyệnnhanhchóngvàđơngiản.Tôiyêucầucácdiễngiảtruyềntảimộtbàinóingắn,thườngkhôngquánămphút,màkhôngđungđưangườihaydichuyển.Tôiđộngviênhọchuyểnhướngnănglượnglolắngthànhcửchỉ,cườngđộgiọngnóivàbiểucảmkhuônmặt.Trongnhữngtìnhhuốngvượtgiớihạn,tôisẽgõbútlênbànmỗikhidiễngiảđungđưangườihaydichuyểnchân.Điềunàybanđầurấtbứcbốivàgâyphântâm,nhưngnóđãnhanhchóngpháthuyhiệu
quảthầnkỳnhờtácđộnglêncáctrungkhuthưởngphạttrongnãobộ.
BÍQUYẾT82:TựtinlênxuốngsânkhấuChẳngcógìphảixấuhổkhitalolắng,đặcbiệtlàtrướchàngtrăm
khángiảphấnkhíchđangchờđợimộttrongnhữngbàidiễnthuyếthaynhấttừngđượcchiasẻ.Nóitrướccôngchúngluôngâycảmgiáclolắng,bấtkểbạnlàai(vàbấtcứainóivớibạnđiềungượclạiđềulàkẻnóidốitrắngtrợn).Đểchiasẻýtưởngđánglantỏacủamình,bạnphảichegiấusựlolắngbằngcáchchuyểnhướngnănglượngthànhsựtựtinbìnhthản.Diễngiảđượcđánhgiácảởbìnhdiệnýthứclẫnvôthứcngaytừkhoảnhkhắchọbướclênsânkhấu.Bấtkểxấutốtrasao,mọithứđềucóvaitròcủachúng–tứctấtcảnhữnggìbạnlàmtừthờikhắcđứngkhỏichỗngồichođếnkhingồixuốngtrởlại.Khibạnlênxuốngsânkhấu,hãyngẩngcaođầu,nởnụcườitựtinkiênđịnhvàbướcđinhẹnhàng.Đaphần,mànxuấthiệnvàkếtthúccủabạnkhôngnêntạoấntượngbằngsựrụtrèhayquáhồhởi.
Mứcnănglượngbạnđemtheolênsânkhấusẽgửitínhiệuđếnkhángiảvềgiọngđiệucủabàinóichuyện.TrongcácbàidiễnthuyếttrênTED,giọngđiệutiêubiểulàtruyềncảmhứng.Nếubạnđịnhtruyềnđimộtthôngđiệpảmđạm,thìhãynénhẳnlạinhịpđộdichuyểnvàbiểucảmkhuônmặt.
Đếnlúcnày,bạnđãcótrongtaytấtcảbíquyếtvềnộidungvàcáchtruyềntảicầnthiếtđểphátđimộtbàidiễnthuyếttruyềncảmhứngtrênTED.Bạncóthểchọndùngslidethuyếttrình,videohayđạocụhỗtrợ–trọngtâmcủaphầntiếptheo–nếuthậtcầnđếnchúngđểchiasẻýtưởngđánglantỏacủamình.
PhầnIII
THIẾTKẾ
CHƯƠNG14
TẠOCÁCSLIDETRUYỀNCẢMHỨNG
BÍQUYẾT83:DiễnthuyếtkhôngcầnslideKhinhắcđếncácbàidiễnthuyếttrênTED,hầuhếtmọingười
đềumườngtượngracácslidethiếtkếtinhtếvàgiàuhìnhảnh.Mặcdùđiềunàyhẳnnhiênđúng,nhưngphươngántốtnhấtbạncóthểchọnkhithuyếttrìnhlàkhôngdùngmộtslidenào.Thựctế,trongsốmườidiễngiảđượcxemnhiềunhấttrênTED,cóđếnbốndiễngiảkhôngsửdụngslide,trongđóphảikểđếnNgàiKenRobinson,ngườigiữkỷlụcvềbàiphátbiểuđượcxemnhiềunhất.
Mộttrongnhữngchủđềchínhcủacuốnsáchnàylàcácdiễngiảlớnthườngvứtbỏhếtsựkiểucách,quênđimọiquytắcvàsửdụngngônngữđốithoạiđơngiản,xácthựcnhất.Bạnkhôngchuẩnbịslidekhinóichuyệnvớibạnbèvàgiađình,vậynênhãycốtránhdùngchúngkhithuyếttrình.Làmộtdiễngiả,bạnnênloạibỏbấtkỳđiềugìđượchiểunhưlàràocảnvậtlýhoặccảmxúcgiữabạnvàkhángiả.
BÍQUYẾT84:Vẽhìnhrõràngvàđơngiảnlàcáchthaythếslidetuyệthảo
Nếubạnthựcsự,nhấtthiếtcầnminhhọamộtcáchtrựcquan,hãyvẽmộtbứctranhđơngiản;đólàcáchthaythếtuyệtdiệuchoviệcsửdụngslide.BàidiễnthuyếtmàtôithíchnhấttrênTEDlàcủaSimonSinektạichươngtrìnhTEDxPugetSoundnăm2009.Trongđúnghaiphútcủabàinóichuyệndài18phút,Simonbướcđếnchiếcbảnglật,cầmbútlônglênvàvẽVòngtrònHoàngkimnổitiếngcủaanh.Hãytưởngtượngramộttâmđiểmvớibavòngtrònđồngtâmbaoquanh.Ngayhồngtâmlàchữ“Tạisao”,“Nhưthếnào”viếtởvòngtròngiữa,và“Cáigì”ởvòngtrònngoàicùng.Hìnhvẽgiảnđơnnàyminhhọachocáchthứctruyềncảmhứngcủacácnhàlãnhđạovĩđạivàcáchnhữngdoanhnghiệpxuấtchúngpháttriểnthịnhvượng.Bạnkhôngcầnphảilàmộthọasĩtàibamớivẽđượcnó.Bạnchỉcầnvẽsaochobứctranhcủamìnhthậtđơngiản,rõràngvàdễnhìnlàđược.
BÍQUYẾT85:Khibạncầndùngslideđểchiasẻdữliệuhoặcdẫntưliệuchứngminhchokinhnghiệm,hãytrìnhbàythậtđơngiản,giàuhìnhảnhvàíttừngữ
Nếubạnnhấtthiếtcầnchiasẻdữliệuhoặcdẫntưliệuchứngminhchokinhnghiệmcủamình,hãydùngslide.Xinlưuýrằngslidethuyếttrìnhnhằmphụcvụkhángiả,chứkhôngphảitậpghichúkhổnglồcủabạn.Giảsửbạncókhảnăngtàichínhvàđầutưrấtnhiềuvàobàithuyếttrìnhnày,hãycânnhắcmờiđếncácnhàthiếtkếthuyếttrìnhđẳngcấpthếgiớinhưNancyDuartecủaDuarteDesignhayGarrReynoldscủaPresentationZen.Nếukhôngthểchitrảchocácdịchvụđó,ítrahãymuavànghiềnngẫmnhữngcuốnsáchđặcsắccủahọ.
TrongcácbàinóichuyệnsửdụngslidehaynhấttrênTED,bạnsẽnhậnthấycóbaphươngphápthiếtkếriêngbiệt,lầnlượtlàphươngphápGodin,phươngphápTakahashivàphươngphápLessig.Dùbạncóthểlàmộtngườitheochủnghĩathuầntúyvàchỉbámsátmộtphươngpháptrongbàithuyếttrình,nhưngtôikhuyênbạnnênphốihợphaihoặcthậmchícảbaphươngphápnàyđểtăngthêmsựđối
lậpvàđadạng.Hãytránhsửdụngảnhchènbằngmọigiávàhạnchếtốiđaviệcdùnghìnhkhối,ảnhđộngvàvideovìtấtcảnhữngcáchnàyđềuhútsựchúýcủakhángiảrakhỏibạn.
SethGodin,mộtdoanhchủkiêmchuyêngiamarketingnhìnxatrôngrộngđãxâydựngđượcdanhtiếngrộngkhắpvớiviệctruyềnbácáchsửdụngslidegiàuhìnhảnh.GodinđãthamgiahaisựkiệnTED2003vàTED2009.ĐểápdụngphươngphápGodin,hãyphủtoànbộslidebằnghìnhảnhđượcchophépđầyđủvớiđộphângiảiđủcao.Mộtcáchhaykháclàđểhìnhảnhtrànhẳnralề,vìchúngsẽkíchthíchngườinghedùngtrítưởngtượngđểhoànchỉnhbứctranh.Nhưngdùnghìnhảnhriêngđểdẫnlàmtưliệuchocâuchuyệncủabạnmớilàphươngánhaynhất.
Nếubạnbỏquamọilờikhuyêncủatôivàquyếtđịnhdùngnhữngbứcảnhchungchung,thìbạnnênmuanhữnghìnhảnhkhôngphảitrảphítácquyềntừcáctrangtrunggiannhưiStockPhoto,Corbis,GettyImages,fotoliahayShutterstockImages(iStockPhotođặcbiệtcógiaodiệnthânthiệnvớingườidùngvàgiácảphảichăng).
Nhữngdịchvụnàycungcấphìnhảnhvớiđủkíchcỡvàđịnhdạngtậptinnêndễlàmnảnlòngngườikhôngchuyên.Nguyêntắcchunglàhãychọnkíchcỡảnhphùhợpvớiđộphângiảitínhtheopixel(ảnhđiểm)củamáychiếu.NếubạncómộtchiếcmáychiếuSVGA,thìkíchthước800x600làphùhợp.DòngmáychiếuthịnhhànhhiệnnaycóthểtruyềntảiđộphângiảiXGAởkíchthước1024x768.CácloạimáychiếutốthơncòncungcấpđộphângiảiSXGAởmức1280x1024.
Đôikhikíchcỡảnhđượcthểhiệndướidạnginchvàdpi(điểm/inch–dotsperinch).Bạncóthểxemdpinhưpixelvàtínhđơngiảnbằngcáchlấydpicủaảnhnhânvớiinchđểcóđộphângiải.Chẳnghạn,bứcảnhcókíchcỡ10x7,5inchvớidpi120sẽcóđộphângiải1200x900,phùhợpđểtrìnhbàytrênmáychiếuXGA1024x768.Cácbứcảnhlớnhơnchỉlãngphítiềnvàgâytốndunglượnglưutrữ,vìbạnkhôngthểtrìnhchiếuảnhcónhiềuảnhđiểmpixelhơnđộphângiảitốiđacủamáy.Vềđịnhdạngảnh,hãyluônchọnJPEGhoặcJPGvìhaiđịnhdạngnàycósựbùtrừtốtgiữakíchcỡvàchấtlượngảnh.PNGlàlựachọnthíchhợpthứhai,nhưngnêntránhGIF(chấtlượngquáthấp)vàBMP(ảnhquáphồng).
PhươngphápthiếtkếslidephùhợpthứhaitrênTEDdànhsẵnchobạnlàphươngphápTakahashi.ĐượcđặttêntheonhàlậptrìnhmáytínhngườiNhậtMasayoshiTakahashi,phươngphápnàyyêucầubạnthiếtkếcácslideđơngiảnchỉchứavàitừtrênphôngchữlớntheocáchthứcthiếtkếđầytínhkhaisáng,vốnlàphiênbảncậpnhậtcủaquytắc7x7rấtthôthiển.Quytắc7x7kêugọichúngtathiếtkếslidekhôngquá7chấmđầuhàngvàmỗidòngkhôngcóquá7chữ.Sovớinhiềukiểuslidekhác,quytắc7x7quảlàmộtbướccảitiếnđángkể.Tuynhiên,cáchnàyquánghiệpdưđốivớimộtbàithuyếttrìnhTEDdochấmđầudòngkhôngđượcưuáilắm.
PhươngphápLessiglàmộtdạngkếthợpgiữahaiphươngphápGodinvàTakahashi.PhongcáchnàyđượcđặttheotênmộtgiáosưluậttừĐạihọcStanford,ôngLarryLessig,ngườiđãsửdụngmộtlượnglớnslideđơngiảnvàtrìnhbàytheokiểuchiếucấptốc.Nhưbạncóthểđoán,phươngphápLessigkếthợpmộtbứcảnhtoàntrangvớinhữngcụmtừđơngiản.Chẳnghạn,bạncóbứcảnhmộtngườihoặcmộtconvậtđangtìmkiếmthứgìđóphíatrênmànhình;vàphíabênphảihìnhảnhlàđoạnvănbảnđượcbạnđặtđúngtầmmắtcủađốitượng.
BÍQUYẾT86:Nhấnmạnhcácýthenchốtbằngsựđốilậpcốývềmàusắc,phôngchữvàvịtrí
Bấtkểbạnsửdụngphươngphápnào,thìquytắctốiquantrọngtrongthiếtkếslidevẫnlà“càngítcàngtốt”.Hãytậndụngthoảimáicáckhoảngtrắng.Hãycốgắngsaochomỗislidetrởnênđơngiản,tinhtếvàđểtoànbàihợpthànhmộtthểcânđối.Vớingườimớibắtđầu,hãydùngmộtlượngtừtốithiểuhoặchìnhảnhliênquantrựctiếpcầnthiếtđểkhángiảdễtiếpnhậnýcủabạn.Mộtlầnnữa,giọngcủabạnchínhlàphầnâmthanhnềncungcấpchitiếtbổsung.Phongcáchtốigiảncũngmởrộngracácyếutốkhácnhưgiớihạnsốlượngphôngchữ,màusắcvàhìnhảnhsửdụng.Phongcáchnàycũngápdụngchomậtđộcáckháiniệm.Nhữngslidetuyệtvờichỉchứamộtthôngđiệpkiểu“vìthế–chonên”.Nếubạncómộtslidevớihaibiểuđồ,hãytáchlàmhaislide.HuấnluyệnviêndiễnthuyếtchuyênnghiệpCraigValentineđãcómộtchỉdẫntuyệtvờinhưsau:“Hãysửdụngslidelàmnơicấtcánhvàhạcánh.”Thếlàđủ.
Hầuhếtcácnhàthiếtkếchỉdùngmộtphôngtrongthiếtkế.Vì
nhiềuslidecótiêuđềhoặcthôngđiệpchủchốtngắngọncódạngtiêuđề,nênlựachọntốtnhấtcủabạnlàsửdụngbiếnthểcủaphôngHelvetica,baogồmcảphông“họhàng”Arial.Mỗiphôngchữđềumangngữcảnhcảmxúcriêng,vàbạnnêncốgắngkếthợpđúngkiểuchữvớithôngđiệpcủamình.Helveticatạocảmgiáctrungtínhnhưngthểhiệnquyềnuy,dovậynólàlựachọntốtchohầuhếtcácbàithuyếttrình.Hầunhưmỗibiểnhiệubạnthấyvàlogocôngtybạnlướtquađềuđượcxâydựngtrênphôngchữnày.
Nếubạnmuốnhoặccầnsửdụngnhiềukiểuphôngchữ,lờikhuyêncủatôilàhãydùngcácphôngcùnghọ.Ngoàikíchcỡ,phôngchữcònđadạngởđộđậmnhạt(chữmảnh,chữthườngvàchữđậm)cũngnhưcácđặctínhkhácnhưchữinnghiêng.Ngoàiviệctiếtchếcácmàuphôngkhácnhau,tấtcảcácbiếnthểnàyđềutạonênsựđốilập.
Quytắc“càngítcàngtốt”cũngápdụngchoviệcsửdụngmàusắc.Hãychọnmộtbảnggiớihạntốiđanămmàu.Đểđảmbảotínhnhấtquánvềhìnhảnh,phôngchữvàphôngnền,cómộtcáchrấthaylàtríchmàutừchínhhìnhảnhhaymộtbộhìnhảnhtrongbàithuyếttrình.Nhiềubảngmàuhiệuquảnhấtthựcralàmàuđơnsắc,trongđómàu(sắctháimàu)giữnguyênnhưngđộsángvàđộtối(tôngmàu)cũngnhưđộchóivàđộmờ(độbãohòa)lạithayđổi.Hoặcgiả,bạncóthểtạorasựđốilậprõràngnhưngtinhtếvớimộthệmàutươngtự,trongđócácmàuxếpliềnkềnhautrongmộtvòngmàu.Đốivớisựtươngphảnđậmnét,đểsửdụngchúngthậttiếtchế,hãydùngcácmàubổsungđặtđốinhautrênvòngmàu.Cácmàutrungtínhnhưtrắnghayđencũngcóthểphùhợplàmmàunền.Khitrìnhbàydữliệu,hãydùngmộtmàuđơnsắckhônggâytrởngạiđếnthôngđiệp.
Ngoàitriếtlý“càngítcàngtốt”,vẫncònmộtbộnguyêntắcnữađángđểchúngtatiếpthulàcáchsắpđặtvănbảnvàhìnhảnhcóchủý.Mộtlầnnữa,đâylàvấnđềgâytranhcãitronggiớithiếtkế,nhưngtôikhuyênbạnnênápdụng“quytắcsốba”.Hãychiaslidethànhmộtbảnglưới3x3với9ôbằngnhauvàsửdụnglướinàyđểsắpvănbảnvàhìnhảnhchothẳnghàng.Mởrộngcácyếutốranhiềuôlàđiềuhoàntoànchấpnhậnđược,vàtrênthựctếđãđượcthừanhận;nhưnghãycảnhgiácvàhếtsứclưuýkhilàmvậy.Chẳnghạn,hãytưởngtượngbạnđangdùngtoànbộslidechođúngmộtbứcảnhthiênnhiên.Trongtrườnghợpnày,bạnnêncănchỉnhsaochođườngchântrờithẳnghàngvớimộttronghaiđườngngangcủalưới.Nếubầu
trờixámxịt,hãycănthẳnghàngvớiđườngngangtrên.Nếubầutrờirựcrỡ,hãycănđườngchântrờitrùngvớiđườngngangdướicủalưới.
Bảnglướinàycũnglàkimchỉnamchocáctiêuđiểmtrênslide.Cónămđiểmnhưthế.Bốnđiểmđầutiênlàbốngiaođiểmcủacácđườnglướivàcũnglànhữngvịtríđắcđịađểđặthìnhảnh.Điểmthứnămkhónhậnthấyhơnvànằmngaygiữatầmnhìntrựcdiệnđếnslide,tứcphíatrênbênphảitrungđiểmthậtsự.
Mớiđây,ngaytrướckhitôiviếtchươngnày,côcongái12tuổicủatôiđanglàmbàithuyếttrìnhvềhònđảonúilửaKrakatoabằngPrezi,mộtcôngcụdựngkịchbảnphimvớicáckỹthuậtđồhọachuyênnghiệpnhưliamáyvàphóngtothunhỏ.Ởmộtphòngkhác,cậucontraichíntuổicủatôiđangdùngphầnmềmPowerPointđểviếtbàibáocáovềquyểnsáchNumbertheStars(tạmdịch:Đếmsao)củavănhàoLoisLowry(20).Mặcdùtựhàokhithấycácconmìnhhọckỹnăngthiếtkếtừsớm,nhưngtôikhôngkhỏirơilệkhithấychúngcóchúttựhàokhôngđángdànhchocácbướcchuyểncảnhtrênslidevàảnhđộng,sovớilòngtựhàochúngdànhchonộidung.Tôingờrằngkhôngchỉcáccontôimớithế,vàtôikhôngphảivịphụhuynhduynhấtcốgắngđảongượcchiếnthắngcủahìnhthức(vớisựtrợgiúpcủacôngnghệ)trướcnộidungthựcchất.
Tôihyvọngbạnsẽthuộcnằmlòngnhữnglờikhuyêncủatôivàpháttriểnkhảnăngdiễnthuyếtmàkhôngcầnđếnslide.Kỹnăngnàyngàycàngtrởnênđắtgiávìnóđangngàycàngkhanhiếm.Hiệntại,tôichỉnghĩrađượchaingoạilệkhôngdùngslidecóthểchấpnhậnđược.
Ngoạilệđầutiênlàkhibạncónhữngbứcảnhcánhângiúplàmphongphúthêmchobàidiễnthuyếtcủamình.Cáchìnhảnhtrongmụcnàysẽlàtưliệuchứngminhchokinhnghiệmcủabạn,vàmỗihìnhảnhquảthựcđánggiábằngcảnghìntừ.Xinlưuýrằngngoạilệnàycóhaiphần.Thứnhất,bạnsẽdùnghìnhảnhcánhânthayvìảnhlưutrữtrênmạng,hoặctệhơnnữalàảnhcósẵntrongmáy.Thứhai,cácbứcảnhphảithậtsựlàmgiàuthêmchobàidiễnthuyếtcủabạn.Slide,kểcảcácslidecóhìnhảnh,sẽbuộckhángiảtạmngắttrítưởngtượngcủamình.Đólàcáigiáquáđắt,vậynênslidephảixứngđángvớisựđánhđổiđó.
Ngoạilệcònlạilàkhibạntrìnhbàydữliệu.Mộtlầnnữa,dữliệunênlàdữliệucủachínhbạnvànênlàmgiàuthêmchobàidiễnthuyếtcủabạntheocáchmàngôntừkhônglàmđược.Đặcbiệtđốivớidữliệu,hãyápdụngcáckỹthuậttrongchươngnàyđểđảmbảocácslidecủabạnthậtđơngiảnvàđúngtrọngtâm.
Mộtsốdiễngiảcầntiếnxahơnviệcsửdụngslidevàdùngđếncácđoạnphimvideo.Vớilờinhắcnhởtươngtựlàcácđoạnphimphảilàphimcủabạnvàphảibổsunggiátrịchobàinóicủabạn,chúngtasẽchuyểnsangcáccôngcụđaphươngtiệntrongchươngtiếptheo.
CHƯƠNG15
SỬDỤNGVIDEOHIỆUQUẢ
BÍQUYẾT87:Đảmbảođoạnphimcủabạnthậtngắngọn
VìTEDcựclựcphảnđốicáchìnhthứcquảngcáothươngmại,nêntổchứcnàyhiếmkhichọndiễngiảxuấtthântừcácdoanhnghiệptruyềnthống–tứcnhữngngườichỉnóiđểquảngbáchonhữnggìhọlàm.Hơnnữa,vớiquanniệmthôngthườngchorằngtấtcảmọithứdínhđếnquảngcáođềuxấuxa,tasẽkhôngmongđượcthấyvịphóchủtịchcủamộttrongnhữnghãngmarketinglớnnhấtthếgiớixuấthiệntrênsânkhấuchính.NhưngRorySutherlandtừOgilvy&MatherUKđãphálệnhờcácphươngthứcquảngbáchoviệcứngdụngquảngcáonhằmmụcđíchtốtđẹp.DànýtómlượcbàidiễnthuyếtcủaanhđượctrìnhbàytrongBảng15.1.
Bảng15.1.DànýbàidiễnthuyếtLifeLessonsfromanAdMan(tạmdịch:Bàihọccuộcsốngtừngườilàmquảngcáo)
củaRorySutherlandtrênTED
Ngoài22slide,Rorycònsửdụnghaiđoạnphimvideo.Đoạnphimthứnhấtlàmộtđoạnquảngcáo30giâykếtthúcvớilờithuyếtminh:“NgũcốcNewDiamondShreddies.Vẫn100%ngũcốcnguyênhạtdạngkimcươngngontuyệt.”Đoạnphimngắngọnvàngọtngàonàyđãtạotiếngcườilớnkhikhángiảnhậnrachấtchâmbiếmtrongđó:cácviênkimcươngchỉlànhữnghìnhvuôngđượcxoaymộtgóc45độ.
Sauvàinhậnxét,anhlạichiếumộtđoạnphim65giâyvềmộtnhómngườithamgiakhảosátphảnhồivềloạingũcốcmớitrongmộtnghiêncứutìmhiểuthịtrường.Tuycónhiềuđoạnvuinhộn,nhưngđoạnphimnàydườngnhưhơidài.Bấtkểdobẩmsinhhayđượcnuôidưỡng,chúngtađềuđãquenxemnhữngđoạnphimđượcngắtthànhtừngphânđoạn30giây.Rorycóthểbỏhẳnđoạnphimthứhainàyhoặccắtbớt50%thờilượng.
DiễnviênhàiCharlieTodd,ngườibạnđãgặptrongChương2vềcáchtổchứcbàidiễnthuyết,làmộtchuyêngiavậndụngcácđoạnphim.Sửdụngmộtđoạnphimtrongbàithuyếttrìnhcóthểkhiếnkhángiảmấttậptrung,nhưngchiếubốnđoạnphimcóthểgâymấttậptrungđến10lần,nênbạnphảihếtsứcchúýđiềunày.Toddđãxửlýviệcnàymộtcáchthànhthụcbằngcáchchiếucácđoạnphimnhìnchungcóthờilượnggiảmdần,bắtđầutừđoạndàinhấtvới180giây,sangmộtđoạn65giây,mộtđoạn77giâyrồicuốicùnglàmộtđoạn50giây.Sửdụngcácđoạnphimngắndầnsẽtạochokhángiảcảmgiáchàilòngvìbàinóichuyệnđangtăngtốc.
BÍQUYẾT88:Đứngsangmộtbênvàxemnhữngđoạnphimcóchấtlượngâmthanhcao
HaiđoạnphimcủaRorySutherlandlàmộttrảinghiệmnghenhìnhoànchỉnhthuhúttoànbộsựchúýcủakhángiả.Nếuanhcốthuyếtminh,khángiảhoặcsẽkhônghiểuanh,hoặcsẽkhônghiểuđượcnộidungnóivềtruyềnthôngđaphươngtiện.Thayvìnhìnxuốngkhángiảhaynhìnchằmchằmvàomànhìnhchạychữ(mànhìnhđốidiệnvớingườitrìnhbày),RorySutherlandđãkhéoléođứngkhẽsangmộtbênvàquayngườinhìnlênmànhìnhlớnvớikhángiả.
BÍQUYẾT89:Thuyếtminhchonhữngđoạnphimthiếuâmthanh
NgượcvớiphươngphápcủaRorySutherland,CharlieToddlạithuyếtminhchocácđoạnphimcủamình.Đâylàcáchtiếpcậnđúngđắnkhiâmthanhchứanhiễuâmnềnchấtlượngthấp.Hơnnữa,việcthuyếtminhrấtquantrọngđốivớicácđoạnphimdàihơnmộtphút,nhưtrườnghợpcủabatrongbốnđoạnphimcủaTodd.BêncạnhnhữngnghệsĩtrìnhdiễnnhưCharlie,cácnhàphátminhthườngtrìnhchiếuvàthuyếtminhchonhữngđoạnphimgiớithiệucôngnghệmàhọsángtạora.
BạnsẽkhôngbaogiờthấymộtđoạnphimtrênTEDcósựcốkỹthuậtvìvấnđềnàyđãđượcbiêntậpởkhâuhậukỳ.Tuynhiên,tôicóthểđảmbảokháchắcrằngbạnsẽgặpnhiềuvấnđềtừnhỏđếnlớntrongcácđoạnphimởsựkiệnTEDx.Vấnđềlàcácđoạnphimthườngchạyrấtổntrênmáytínhcủabạn,nhưnglạitrởchứngvìnhiềulýdokhiđượctrìnhchiếubằngmáychiếuvàhệthốngâmthanh.
Vìlẽđó,tôikhuyêncácdiễngiảtạinhữngsựkiệnnhỏnênloạibỏhoàntoànvideo.Nhưngtrongmộtsựkiệnmàvideonhấtthiếtphảiđicùngbàinóichuyệncủabạn,hãyđếnsớmvàchạythửtoànbộđoạnphimcủabạntrướckhisựkiệnbắtđầu.
Bạncóthểnhậnthấytôichủtrươngphảnđốiviệcsửdụngslidevàcácđoạnphimtrừphichúngbổsunggiátrịđángkểvàgiúpdẫnchứngchokinhnghiệmcủabảnthân.Cácđạocụhỗtrợlàmộtyếutốthiếtkếkhácđạidiệnchophươngánbổsungvàthaythếhiệuquảchohaiphươngcáchtrên.Chươngtiếptheosẽhướngdẫnbạncáchsửdụngchúnghiệuquả.
CHƯƠNG16
SỬDỤNGĐẠOCỤHỖTRỢ
BÍQUYẾT90:CấtđạocụkhikhôngdùngđếnDùchỉhọahoằnxuấthiệnkhichúngtacầnminhhọakỹthuật,
nhưngviệcsửdụngđạocụphùhợpvớitừngbốicảnhlàcáchkếthợpthôngtinrấthaytrongsuốtbàithuyếttrình.TrongbàidiễnthuyếttrênTEDcủamình(xemdànýtrongBảng16.1),nhàhoạtđộngchốngđóinghèoBunkerRoyđãsửdụngmộtconrốitayđểchiasẻvềcáchanhsửdụngnónhằmgiảiquyếtbấtđồngởcácngôilàngmàanhgiúpđỡ:
Tạinhữngnơicótỷlệngườikhôngbiếtđọcviếtởmứccao,chúngtôisửdụngrốitay.Chúngtôigiaotiếpbằngconrối.ChúngtôicóngàiJokhimChacha,ngàirốithọ300tuổi.Ônglànhàphântâmhọccủatôi.Ônglàthầydạycủatôi.Ônglàbácsĩcủatôi.Ônglàluậtsưcủatôi.Ônglàmạnhthườngquâncủatôi.
Thựcchất,ôngcònlàngườigâyquỹvàgiảiquyếtbấtđồngchotôi.Ôngcũnggiúptôigiảiquyếtcácvấnđềtronglàng.Nếucócăngthẳngxảyratronglàng,nếutỷlệhọcsinhđihọcgiảmvànếucómâuthuẫngiữagiáoviênvàphụhuynh,ngàirốisẽtriệutậpphụhuynhvàgiáoviêntrướccảlàngvànói:“Hãybắttaynhauđi.Tỷlệhọcsinhđihọckhôngđượcgiảmsút.”NhữngchúrốinàyđượclàmtừcácbảnbáocáocủaNgânhàngThếgiớiđượctáichếlại.
Bảng16.1.DànýbàidiễnthuyếtLearningfromaBarefootMovement(tạmdịch:Họchỏitừphongtràochân
trần)củaBunkerRoytrênTED
Royđặtconrốitaynàyngaygầnbụcdiễnthuyết.Nếuápdụngcáchtốiưu,sẽhiệuquảhơnnếuôngcấtđạocụđitrướcvàsaukhisửdụngchúng.NhiềudiễngiảtrênTEDcósẵntrợlýđểbàyravàcấtđạocụhỗtrợ.Hoặcgiả,ôngcóthểđặtconrốitrongmộthộpnhỏkhôngquánổibậtđểkhángiảkhôngbịxaonhãngvìnó.
MộtđiểmkháccũngđángchúýlàRoykhôngchỉdùngrốitaymàcòndùngnhiềuslidevềcácchúrốitrongcácbốicảnhvềlàng.Tôinhậnthấyđâylàmộtsựkếthợpmớilạ,khônkhéovàhiệuquả.
BÍQUYẾT91:HạnchếsửdụngđạocụhỗtrợTrừkhithậtsựcầnthiết,hãycốgắngdùngđúngmộtđạocụduy
nhất,vìquánhiềucóthểgâycảmgiácphôtrương.BunkerRoychỉdùngđúngmộtconrốitay,tứcngàiJokhimChacha.Tươngtự,JillBolteTaylorcầmtheomộtbộnãongườivớiđầyđủtủysốnglủnglẳngkhichịgiảithíchvềchứcnăngsinhhọccủahaibáncầunãotráivàphải.
BÍQUYẾT92:Bảođảmđạocụcủabạnđủlớnđểkhángiảnhìnthấy
Dođạocụthườngđượcsửdụngnhiềunhấttrongminhhọakỹthuật,nênnhữngsựkiệnđượctổchứcbàibảnnhưTEDvàTEDToàncầuthườngdùngmộthoặchaimáyquayđểphóngcậncảnhvàođạocụvàchiếunólênmànhìnhcựclớn.Vậynênkíchthướcđạocụkhôngphảilàvấnđề.Tuynhiên,ởnhữngsựkiệnnhỏnhưTEDx,đạocụcầnđủlớnđểmọikhángiảcóthểnhìnthấyrõ.Nếuđạocụquánhỏ,bạncóthểtínhđếnviệcchiếumộtđoạnphimcóđạocụtrongđó,nhưPranavMistryđãlàmkhigiớithiệucácthiếtbịgiaodiệnkếtnốigiữamáytínhvàdùngngườiđadạngcủaanh.
Mộtcáchkhácđểgiúpkhángiảthấyđượcđạocụcủabạnlàchonóbay,nhưMarkusFisherđãthựchiệntrongbàidiễnthuyếtnhanđề“Mộtngườimáybaynhưchim”trongsựkiệnTEDGlobalnăm2011.SaukhianhgiảithíchngắngọnrằngmìnhđanglàmviệcvớimộtđộingũchếtạomẫungườimáySmartBirdsiêunhẹphỏngtheomòngbiểntrắng,mộttrợlýbắtđầuphóngmộtconchimrobotlớnvớisảicánhhaiméttừphíacuốikhánphòng.Khiconchimnàylượn
trênđầukhángiảtrong40giây,Fisherimlặngvàdõitheovớibiểucảmthắcmắchệtnhưcáckhángiả.Khichuyếnbaykếtthúc,anhbắtđầuphátbiểutrởlại,taycầmmộtbảnsaonguyêncỡgiốngyđúcSmartBirdnhưngkhôngcólớpvỏngoàiđểkhángiảthấyrõcơcấubêntrongrobot.
Khinhắcđếnthiếtkếtrongbốicảnhdiễnthuyếttrướccôngchúng,hầuhếtmọingườichỉnghĩđếnslide,videovàcácđạocụhỗtrợ.Tuyvậy,vẫncòncómộtyếutốthiếtkếkháchiếmgặphơnđểchiếmlĩnhsânkhấu,đólàbụcdiễnthuyết.Trongchươngsau,bạnsẽkhámphánhữngchiếcbụcdiễnthuyếtcóthểđượccốýsửdụngnhằmtạophongtháiquyềnuy,hoặcdùnglàmnơigiấumìnhchocácdiễngiảkémtựtin.
CHƯƠNG17
SỬDỤNGBỤCDIỄNTHUYẾT
BÍQUYẾT93:Dùngbụcdiễnthuyếtkhicầnthểhiệnquyềnuy
TuyhiếmxuấthiệntrênsânkhấuTED,nhưngcácbụcdiễnthuyếtkhônghẳnlàtốthoặcxấu.MộtsốdiễngiảxuấtchúngnhưChimamandaAdichievàKarenThompsonWalkervẫndùngđếnchúng.(Nhưtấtcảnhữngaibìnhluậnvềchủđềnàytrướctôi,tôixinnhắclạirằngbụcgiảng[podium]làbụcmàbạnđứngtrênđó,cònbụcdiễnthuyết[lectern]làbụcđểbạnđứngphíasau.)
Đầutiên,hãygiảsửrằngbạnđãluyệntậpvớitàiliệucủamìnhvàchốtxongnộidungcũngnhưcáchtruyềntải.Trongtrườnghợpnày,bạnchỉcầnramộtquyếtđịnhvềphongcáchtrìnhbày,xemliệubạncónêndùngbụcdiễnthuyếthaykhông.Chọnlựatốtnhấtđaphầnlàtránhdùngnótừđầuđếncuốivìnósẽtạothànhmộtràocảnhìnhthểvàtâmlýgiữabạnvàkhángiả.Nếumụctiêucủabạnlàđộngviênvàtruyềncảmhứng,thìchiếcbụcdiễnthuyếtsẽlàkẻthùcủabạn.
Lýdođầutiênđểdùngbụclàkhibạncầnthểhiệnsứcmạnhvàquyềnuymộtcáchcóchủý.Trướcđây,cácgiámđốcluônphátbiểutừphíasaubục.Ngàynay,họđểdànhchiếcbụcchonhữngdịplongtrọngnhưchiasẻtìnhhìnhtàichínhhaycôngbốtinxấu.Khimụctiêucủabạnlàthểhiệnquyềnuy,hãynhớluôngiữsựnhấtquántrongcáchànhđộngkhác.Khikhôngsửdụngbụcdiễnthuyết,TổngthốngBarackObamathườngbỏáokhoácvàxắntayáolên.Tuynhiên,khiđứngsaubụcvàphátbiểu,ôngluônmặccom-lêtrang
trọng,thắtcàvạtvàcàinútáokhoác.
Đểgiữđượcvẻquyềnuy,hãychắcrằngbạnvàbụcdiễnthuyếthoàntoànnằmngoàiphạmvitiachiếucủamáychiếuhaymáyphóngảnh.Mộtkhókhănnữalàviệcphảithểhiệnquyềnuytrongkhibạnkháthấpsovớibụcdiễnthuyết,nênhoặchãyđứngtrênmộtchiếcghếgấpvữngchãi,hoặctránhdùngbụcnóichuyện.
Lýdothứhaiđểdùngbụcdiễnthuyếtlạiphụthuộcvàonhữngquyđịnhcủasựkiệnhoặctừkhángiả.Chẳnghạn,mộtsốnhàthờyêucầudiễngiảphảiphátbiểusaubụcđểtoátraphongtháiuynghikhithuyếtgiảng.Trongtrườnghợpnày,bụcdiễnthuyếtcũnggiúpbạnđọcnhữngđoạnkinhsáchdàidễdànghơn.Nguyênlýnàycũngđúngkhibạnđọcdiễnvăncangợi.
Lýdothứbađểdùngbụcdiễnthuyếtlàkhibạncầndựavàocácghichépnhưngkhôngcósẵnmáyphóngchữ.Đaphầnđâylàmộtlờibàochữatồi–nếuluyệntậpđầyđủ,bạnsẽkhôngcầnđếnghichú.Tuynhiên,nếuphátbiểuthườngxuyênvàvớinhiềuchủđềđadạng,bạnđơngiảnsẽkhôngcóthờigianđểdiễntậpđầyđủ.Ngoàira,cònnhữngtrườnghợpmàđòihỏicủaphầnphátbiểurấtcaovàtừnàocũngquantrọng,nhưkhimộtCEOlêntiếngxinlỗidosảnphẩmtiêudùngbịthuhồivìlýdoantoàn.
BÍQUYẾT94:ĐặtnhẹtaytrênbụcdiễnthuyếtTừnhữnggìtôiquansátđược,phầnlớncácdiễngiảchưaqua
đàotạobàibảnthườngnắmchặtcạnhbục.Thậmchícónhữngdiễngiảlàmquáhơnnữalànắmchặtlấycạnhtrướchoặccạnhsaucủabục,hoặctựakhuỷutayvàobấtkỳchỗnàotrênbục.
Nếuđólànhữngđộngtáctệhạinhất,thìđâulàphươngcáchtốtnhất?Mỗikhiphátbiểu,bạnnênxácđịnhtrướcvịtríđặttaymặcđịnhhoặccơbản.Cónghĩarằngbạncầnbiếtchínhxácnơimìnhsẽđặttaykhikhôngracửchỉgì.Tôikhuyênbạnnênđểtaythoảimáitrênbục,đặcbiệtkhibạnđangthamkhảoghichú.Cáchnàotrongbacáchsauđâycũngđềuchấpnhậnđược.Cáchthôngthườngnhấtlàsiếttaychặtvàonhauvớicácmàngngóntaytráichạmvàocácmàngngóntayphải.Hãycẩnthậnđừngsiếtquáchặt.Cáchvừaphảihơnlàđantayvớicácngónchạmvàophầnmàngtay,nhưnghailòngbàn
taykhôngchạmnhau.Hầuhếtdiễngiảápdụngcáchnàythườngđểhaiđầungóntaycáichạmnhau.Trangtrọnghơnlàchụmđầungóntaynàyvớiđầungóntaykia,ngónútvớingónút,ngóntrỏvớingóntrỏ,vàcứthế.
Nếubạnkhôngcầnthamkhảoghichú,thìvịtrícơbảnchấpnhậnđượclàđứngcáchbụcdiễnthuyếtkhoảngmộtbànchânvàdùngtưthếthápchuôngvớihaibàntaychụmlạingangbụng.
Bấtkểbạnchọnthảlỏngtaytrênbụchaygiữchúngngangbụng,hãythểhiệncửchỉđóbìnhthườngvàtựtin,hoặcđểtayphíatrênngực.Đểthamkhảo,cáchnàysẽgiúpbạntrôngcaohơnmộtchútsovớikhithuyếttrìnhmàkhôngcóbục,docósựcảntrởrõràng.Ngoàira,trừkhibạnlàmộtnhàđộctàiđiêncuồng,xinđừngđậptaylênbục.Nhưngnếubạnlàmộtnhàđộctàiđiêncuồng,thìhãyđậptaytừsớmvàđậpthườngxuyên.
BÍQUYẾT95:HãyđứngxabụcnếucóthểĐểphábỏràocảnhìnhthểcũngnhưtâmlýgiữabạnvớikhán
giả,hãyđứngraxabụcdiễnthuyếtnếucóthể.Tínhtrangtrọngcủasựkiệnsẽngăncảnbạnlàmthếdonhữngđiềuphảitínhđếntrênphươngdiệnnghe–nhìncũngnhưmứcđộchuẩnbịcủabạn.
Vớibốicảnhcựckỳtrangtrọng,hãybắtđầu,truyềnđạtvàkếtthúcbàithuyếttrìnhcủabạnmàkhôngmạohiểmbướcratừphíasaubục.Điềunàycónghĩalàbạncầnđứngvữnghaichân,đểchúngsongsongvớinhauvàthẳngtắpvìbàidiễnthuyếtcóthểsẽkéodài.Tấtnhiên,thỉnhthoảngbạncóthểđổichântrụ–ýtôilàthỉnhthoảngthôi–đểcảmthấythoảimái.Bạncũngnênnhớđừngngảngườiraphíatrước,tìngườivàobụcdiễnthuyếthaylắcngười.
Nhữngvấnđềcầnquantâmđếnâmthanhvàhìnhảnhcũngcóthểhạnchếkhảnăngdichuyểncủabạn.Vídụrõnhấtlànếuchỉcóđúngmộtmicrovàmicrođóđượcgắnvàobụcdiễnthuyết,thìbạnsẽmắckẹtởđó.Thêmnữa,nếubàidiễnthuyếtđượcphátquamộtnguồnvideođơngiảnduynhất,thìphạmvidichuyểncủabạncũngbịgiớihạn–nếukhôngnóilàhoàntoànkhôngcòn–docơchếliamáyvàquaycậncảnh.
Nếusựkiệnkhôngquátrangtrọng,bạncómicrokhôngdâyvàkhôngcầnvideohaychuẩnbịquácôngphuchophầnphimảnh,thìbạncóthểtựdodichuyểnđếnphònghậuđài.Bấtkểbạnchọnbắtđầuhaykếtthúcbàithuyếttrìnhtừsaubụcdiễnthuyết,hãydichuyểncómụcđíchvớimộtsânkhấukịchtựhìnhdungtrongđầu.Điềunàyđồngnghĩabạnkhôngchỉdichuyểnđểthayđổichophongphúhayđểthoảimái,hoặcchỉđểgiảitỏasựcăngthẳng.
Nếudichuyển,hãydichuyểnthậtsự.Đừngbámdínhlấybụcdiễnthuyếtmộtcáchgượnggạokhichỉbướcsangtrái,sangphảihayraphíatrướcbục.Mộtđộngtácnghiệpdưthừathãikhácnữalàtrởlạibụcchỉđểchuyểnslidehayđểthamkhảoghichú.Hãydùngmộtthiếtbịchuyểnslidekhôngdây,vàtốtnhấtlàmộtthiếtbịđơngiảnđểbạnlénnhấnvàonótrongtúiquần.Nếubạnđãbướcquáxabụcvàcầntrởlạiđểxemghichú,hãyvừalàmviệcđóvừauốngnước.Đâylàmộtthủphápkhônngoannhằmđánhlạchướngkhángiảkhỏimụcđíchthựcsựcủabạn;nhưngnếuquálạmdụngcáchnày,bạnsẽtựlàmmìnhxấumặtvàlàmnảysinhnhucầutìmphòngvệsinh.
Khirờibục,đừngcầmtheoghichú,nướchayhaybấtcứvậtgìkhácđểbạncóthểrờibụcvớisựtựtinvàvẻuynghiêm.Bạnluôncóthểtrởlạibụclúctạmnghỉhoặcnhậnlạichúngtừngườidẫnchươngtrình.
BÍQUYẾT96:Dùngghichúnhưmộtdiễngiảchuyênnghiệp
Nhưtôiđãnóitừtrước,cáchdùngghichútốtnhấtlàđừngdùngđếnchúng.Tuynóinhưvậy,nhưngtheoquansátcủatôi,cóđến99%diễngiảdùngghichúkhisửdụngbụcdiễnthuyết.Nếukiênquyếtđứngvềphíađasố,bạnvẫncóthểsửdụngghichúsaochođúngcách.
Lựachọntốtnhấtcủabạnlàdùngđềcươngmộtmặtvớicỡchữthậtlớnởnửatrêncủatrang.HãytránhsửdụngTOÀNCHỮINHOA,vìnhưthếkhóđọchơnnhiều.Thêmnữa,hãyđểnhữngtúihồsơtrongsuốtởnhà(hoặccấtnótrướckhibắtđầu)vìnósẽgâyphảnquangvàlàmbạnlóamắt.
Nếubạncầnnhiềutrangghichú,hãyápdụngcáchxửlýtốtnhất
nhưđốivớimộttrangghichú.Ngoàira,hãydùngnhữngtrangrời(khôngbấmchúnglạihaygắntrongbìahồsơmócbavòng)vàđánhsốrõràngphòngkhiđánhrơichúng.Cuốicùng,hãychuyểntrangbằngcáchtrượtchúnglêntrướcthayvìlậttrangnhằmgiảmtốithiểuchuyểnđộngvàtiếngồn,nhờthếbạnsẽkhônglàmkhángiảsaonhãngkhỏithôngđiệp.
Nếubạncầndiễnthuyếtvàthểhiệnphongtháiquyềnuyphíasaubục,tôiđặcbiệtkhuyếnkhíchbạnhãyluyệntậpngaytạibụcvàtựbàyracáctìnhhuống“chítử”saochocàngsátvớithựctếcàngtốt.Chíít,hãydựliệutừsớmvịtríđểtaymặcđịnhvàbấtkỳđộngtáckhảdĩnàokhác.Nếubạnchuẩnbịkỹ,trínhớcơbắpcủabạnsẽtựđộngđảmđươngmọithứvàđểbạnthoảimáitậptrungvàothôngđiệpvàkhángiả.
CHƯƠNG18
CÁCHĂNMẶCĐỂTHÀNHCÔNGTRÊNSÂNKHẤU
BÍQUYẾT97:Chọntrangphụcphùhợptrướcsựkiện
Quầnáobạnmặctrongsuốtbuổidiễnthuyếtcóthểảnhhưởngtớihiệuquảtrìnhbàyvàquátrìnhtiếpnhậncủakhángiả.Vậynên,đừngđểtớiđêmtrướcbuổidiễnthuyếthoặctớiđúngngàymớilựachọn,giặttẩyhaymuatrangphục.Thayvìthế,hãyphốitrangphụctrướcđómộtvàingàyđểcóthểtậptrungsựchúýcủabạnvàoviệctrauchuốtnộidungvàcáchthứctruyềntải.
Lưuýquantrọngnhấttrongviệcănmặcđểthànhcôngtrênsânkhấuchínhlàtrangphụccủabạnphảikhiếncơthểcảmthấythoảimái.Hầuhếtmọingườiđềucảmthấythoảimáihơnkhimặcnhữngtrangphụchơirộngmộtchút.Vìánhđènsânkhấucóthểrấtnóng,nênhãychọntrangphụclàmbằngvảisợitựnhiênthoángkhínhưcottonhaylennhẹ.Nếuchânbạnkhôngthoảimáivàkhiếnbạnbiểulộramặt,hãychọnđôigiàybạnđãđinhiềulầnnhưngđượcđánhbóng.Quầnáovàgiàyphảilàthứkhiếnbạncảmthấythoảimáikhimặccảngày.Cơthểdễchịuvàsựtựtinthườngđicùngvớinhau.
Phụnữcónhiềulựachọntrangphụchơnnamgiới,nêncácquýcôcũngcầncânnhắcthêmmộtsốyếutố.Nhữngkhángiảngồiởvàihàngghếđầutiênthườngsẽởvịtríthấphơnbạn,vàcóthểcònnhiềuhàngghếngoàibancôngphíatrênbạn.Tùyvàokhâusảnxuất,cóthểcácmáyquaysẽtậptrungvàobạnởnhiềugócđộ.
Ngoàira,ánhđènsânkhấucóthểkhiếnquầnáotrôngnhưtrongsuốthơn,nênnhữngthứđẹpđẽtrongánhsángmờởnhàbạnhayvănphòngcóthểtrởthànhsựcốtrangphụctrênsânkhấu.Vìnhữnglýdonày,tôikhuyênpháiđẹpnênmặctrangphụckínvàdàiphủvừađủ.Vàvớicácquýcô,trừkhibạnlàchuyêngiathànhthạođigiàycaogót,nếukhông,hãychọngiàygótthấphoặcđếbằng.
Trangphụcphảiphùhợpvớitínhcáchvàgiọngđiệucủabạn:HãyxemqualựachọntrangphụccủamộtsốdiễngiảTED.TrongbộáodàitruyềnthốngkurtamàuđỏtíacủavùngNamÁ(tứcáodàivớiốngtaychùngphủquagối),áokhoáclennâuvàquầnốngrộngmàutrắng,BunkerRoytrôngcónétcủangườiủnghộviệctiếpsứcchongườidânnghèoởẤnĐộ.TínhcáchcủaAmandaPalmer,mộtnhạccôngmạnhmẽ,cũngtoátlênphầnnàoquachiếcáophôngxámvớihoavănlụahìnhcànhhoaduyêndáng,quầnjeansxámđậmvớigấuquầnxắnlên,cùnggiàylínhvàphụkiệnlỉnhkỉnh.Đểhợpvớinộidungvàphongtháichuyênnghiệpcủamình,NgàiKenRobinson,mộtngườichủtrươngủnghộgiáodục,đãmặcbộvestquầnâuvớiáosơ-mixámnhạtkhôngcàvạt.Tấtcảcácdiễngiảtrênđềuchọntrangphụcthểhiệnhọlàaimàkhôngphântánsựchúý.
Tronggiớihạncátínhcủabạn,hãycốgắngănmặclịchsựhơnkhángiảcủabạnmộtbậc.TạinhữngsựkiệníttrangtrọnghơnnhưTEDx,tốithiểubạncũngnênmặctrangphụccôngsởthôngthường.TạinhữngsựkiệnTEDnơikhángiảđaphầnmặctrangphụccôngsở,hãychọnmặctrangphụccôngsởtrangtrọng.Cácquýôngthườngsẽkhôngđểmắclỗivớimộtbộvesttốimàu,áosơ-mitrắngtrơnvàcóthểthắtcàvạthoặckhông.Vesttốimàucũngrấthiệuquảvớiphụnữ,váydàivàáokhoáctốimàucũngthế.Vềchọnmàu,sẽrấthaynếubạnkiểmtravớibantổchứcxemphôngmànphíasaumàugìđểphốichochínhxác.Cuốicùng,hãytránhquầnáosọcvàhọatiếtlớnvìchúngsẽlàmkhángiảmấttậptrung,cũngnhưkhônglênhìnhđẹpkhiquayphim.
BÍQUYẾT98:Đảmbảotrangphụccủabạnkếthợpđượcvớimicro
Nếubạndiễnthuyếtởmộtnơicóhơn20người,sẽrấtmaymắnnếubạnđượcmangmộtchiếcmircokhôngdây.Trongvàitrườnghợp,thựcrabạncònphảimangđếnhaimicro,mộtchiếcđểdiễngiả
nóivàmộtchiếcchomáyquay.Cácmicrocàiáonàythườngkèmtheomộtmớdâycáp.Bạnnênđểtâmđếnảnhhưởngcủađiềunàykhiquyếtđịnhtrangphục.Sauđâylàvàiđiềucầncânnhắc:
Trướctiên,bạnsẽcầnkẹpbộphátởđâuđó.Trướckhixemđiềunàylàvớvẩn,tôiphảinóirằngchínhtôiđãtừngcónhữnglúckhốnđốntrongvaitrònhàtổchứcTEDxvàphảitìmxemnênđểmáyphátởđâu.Cólần,mộtdiễngiảmặcmộtbộváybósát,dâylưngmỏngkiểucáchvàkhôngáokhoác.DsmondHorsfield,ngườiquayphimthôngminhcủatôiđãứngbiếnbằngcáchđínhbộphátvàophầnsauchiếcváycủanữdiễngiảấyngaytrướckhicôbướclênsânkhấu.Cácquýôngvàquýcôcóthểtránhđiềunàybằngcáchmặcáokhoác,quầndàihaythắtlưngcứng.
Thứhai,bạnsẽcầnnơikẹpmicro.Vịtrílýtưởnglàcànggầnphầntrungtâmcơthểcàngtốtvàdướicằmtừ15đến20cm.Đâycũnglàmộtlýdomàtôikhuyếnkhíchcácdiễngiảnamnữnênmặcáokhoác.Nếuáokhoáckhônghợpvớibạn,hãychắcrằngbấtkểbạnmặcáosơ-mi,áochoànghayváythìvẫncóvịtríthuậntiệnđểgắnmicro.Cácmicronàyrấtnhạy,nênhãyđảmbảođặtchúngởnơimàtóc,nữtranghayvảivóckhôngcọvàochúng.Nếubạnmaymắn,ngườitổchứcsựkiệncóthểcấpchobạnmộtmicrođeotai.Thứnàysẽđínhvàotaivàkéoratrướcmặtbạn,chophépbạncónhiềulựachọntrangphụcvàtrangsứchơn.
Thứba,bạnnêngiấugọndâycápnốimáyphátđếnmicrogắnáo.Mộtlầnnữa,áokhoáclàlựachọntốtnhất,dodâycápsẽchạydọctheolưngvàquavaibạn.Nếubạnkhôngmặcáokhoác,hãychuẩnbịtinhthầnvìbạncóthểcầnmộtngườimìnhkhôngquenlắmquấndâyxuyênquaquầnáobạn.
Nếucóthể,bạnnênthửâmthanhtrướckhisựkiệnbắtđầuhaygiữalúcnghỉ.Việcnàysẽchophépbạnkhôngphảiđiềuchỉnhnhiềuvàtiếpthêmsựtựtin.Hãyđảmbảotrongtúibạnkhôngcógìkhiđangthửâmthanhvàtránhbướcthẳngtớitrướcloakhitrìnhbày.
BÍQUYẾT99:MangthêmtrangphụcdựphòngỞcáctìnhhuốngdiễnthuyếtquantrọng,đặcbiệtlànhữngtình
huốngliênquanđếnmáyquay,hãymangthêmmộtbộtrangphụcdự
phòngđểcóthểthayđổinhanhchóngkhixảyrasựcốhaybịđổnước.Tốthơnnữalàhãychuẩnbịhộpkimchỉphòngkhikhuyáocủabạnbịbung.
Bạnrấtdễđểmìnhbịcuốnvàocơnhoảngloạntronglúcchuẩnbịdiễnthuyết.Nộidunglàkhíacạnhbạncầntậptrungchúýnhất.Đừngđểviệclựachọntrangphụctrởthànhvấnđềbằngcáchănmặcsaochobạnlàchínhmìnhtrongmộtbộcánhthoảimáivàhợpvớichuyênmôn.
PhầnIV
HÀNHTRÌNHĐẾNSÂNKHẤUVÀHƠNTHẾNỮA
CHƯƠNG19
ĐỂĐƯỢCCHỌNDIỄNTHUYẾTTRÊNTED
BÍQUYẾT100:Sốngvớiđammê“TôiphảilàmsaođểđượcchọndiễnthuyếttrênTED?”làcâuhỏi
tôithườngđượcnghenhất,đặcbiệtlàtừcácdiễngiảchuyênnghiệp.Dùvậy,tôiphảithừanhậnđâylàchươngmìnhkhôngmuốnviếtbởitôichorằngnódựatrênmộtgiảthiếtnguyhiểm.Khihỏicâunày,bạnđãkhôngnhìnranhữngđiềuthựcsựquantrọng–tứcsốngmộtcuộcđờiđíchthựcđểtheođuổimộtýtưởngđánglantỏa.NếubạndiễnthuyếttrênTEDnhưngkhôngsốngvớiđammêcủamình,bạnđãthuatrắng.NếubạnsốngvớiđammênhưngchưabaogiờdiễnthuyếttrênTED,bạnđãchiếnthắng.VàkhôngngạcnhiênkhisốngvớiđammêchínhlàconđườngtrựctiếpnhấtđểđượcdiễnthuyếttrênTED.
Xuyênsuốtcuốnsáchnày,tôiđãcốgắnggửiđếnbạnnhữngbíquyếtrõrànggiúpbạntruyềntảimộtbàidiễnthuyếtđángnhớtrênTED;nhưngtrongchủđềđặcbiệtnày,tôixingiớithiệubạnvớinhữngngườiđủtưcáchhơntôi,chẳnghạnnhưSethGodincho“chinhphụcđammêsựnghiệp”,OprahWinfreycho“sốngvớiđammêcủabảnthân”hayTonyRobbins,ngườihòahợpcảhaimụctiêutrên.Tôicũngmuốnbạnnghĩđếnbanhómngười–nhàgiáodục,nghệsĩgiảitrívàtácnhânthayđổi–với15vaitròtươngứngmàtôiđãnhấnmạnhtrongChương1.Hầuhếtnhữngngườinàyđãdànhhàngthậpkỷnghiêncứuvàthànhthạomộtlĩnhvựcduynhất,mộtlĩnhvựcuyênthâm.Vàtrênhànhtrìnhcủahọ,việcdiễnthuyếttrênTEDchỉđơngiảnlàmộtdấuchấmcâu,vàcâuvănấycũngchỉlàmộtphầnnhỏbétrongcâuchuyệnvềcuộcđờihọ.
Cólẽcâuchuyệncủariêngtôisẽlàmsángtỏđiềunày.Xinnóimộtchútvềbốicảnh,tôiđãhọcvàluyệnnóitrướccôngchúnghơn10năm.Trongsuốtthờigianđó,tôiluônlàmtheolờikhuyênrằnghãynỗlựctrởthànhmộtchuyêngiacóthểdiễnthuyếtthayvìmộtnhàdiễnthuyếtlãoluyện.Nhữngngườiởnhómtrướcsởhữunộidungsâusắc,cònnhữngngườiởnhómsauthìlạicótàiănnói.Tuynhiên,mặcdùkhámphánhiềulĩnhvựckhácnhau,nhưngtôivẫngắnbótrởlạivớinghiệpdiễnthuyết.Theotấtcảnhữnggìtôibiết,diễnthuyếtvềcáchdiễnthuyếtnhìnchungsẽkhôngđemlạinhiềutiền,nhưngmaythay,tôiđãcómộtcôngviệcthườngngày.
ThángMườihainăm2011,SarahGoshmanbạntôiđãnhờnhómthànhviêntạiToastmastersgiúpcôtổchứcmộtsựkiệnTEDx.Khiđó,SarahđangcángđángvôsốviệctạiJacob’sCure,mộttổchứcphilợinhuậnnhỏđangdốcsứcgópphầnđiềutrịbệnhCanavan.(Canavanlàmộtbệnhrốiloạnthầnkinhdoditruyềnlàmmấtnănglựccủatrẻrồicướpđimạngsốngcủacácbétrongmườinămđầuđời).Ngoàicôngviệcbanngày,Sarahlàmộtngườihammuốntrảinghiệm.CôbiếtcácnhàtổchứcTEDxtuyệtđốikhôngđượcphéptựtiếncử,nhưngvẫnhứngthúvớihiệntượngTEDvàmuốnlàmgìđóđểgiúplantỏaýtưởngtrongcộngđồngđịaphươngcủamình.
Dùkhôngbiếtgìvềtổchứcsựkiện,nhưngtôivẫntìnhnguyệngiúpcôlêndanhsáchdiễngiảtừmạnglướitứcthờivàrộngkhắpcủamình.Khisựkiệnsắpdiễnra,Sarahphảiluivềvaitròhỗtrợđểcóthờigianchămsócmộtngườithânđangốm.Làngườiphụtráchthứhaisaucô,tôiphảibướclênlấpchỗtrốngvớivaitròngườichỉđạotổ
chứcvàMC.
Trongsốcáckhángiảtạingàydiễnrasựkiện,cómộtnhóm“tuổichừngđôimươi”đanglàmviệccùngnhautạiHartford,Connecticut,gồmcảchuyêngiaphântíchbảohiểmdoanhnghiệpBrianWaddell.Vàocuốingày,BrianvàbạnbèquyếtđịnhtổchứcmộtsựkiệnTEDxriêngvàmuốnmờitôinóivềnghệthuậtdiễnthuyết.
Tôingờrằngnỗlựcxuấthiệnởmứctốithiểu,giớithiệuđơngiảnvàkếtnốidiễngiảvớichủđềcủatôiđãkhônggiấuđượcrằngtôilàmộtkẻnghiệndiễnthuyết.Nếutừnggặptôi,bạnsẽthấytôiphảirấtvấtvảmớikìmmìnhđược.
ĐiểmchínhtrongcâuchuyệncủatôikhôngphảilàxemviệctổchứcmộtsựkiệnTEDxnhưmộtcáchhayđểdiễnthuyếttrênTEDxhayTED.Thựcra,đólàýrấttồivìTEDluôncấmbantổchứcdiễnthuyếttạicácsựkiệncủahọ.Hơnnữa,lênkếhoạchvàđiềuhànhmộtsựkiệnlàcôngviệcrấttốnthờigian,căngthẳngvàphảidànhnhiềucôngsức.
TôimuốnnóirằngtôihoàntoànkhôngcóýđịnhdiễnthuyếttạimộtsựkiệnTEDx.Tôichỉsốngvớiđammêcủamình,vàcácquândominothìnhlìnhđổxuốngnhưphảnứngdâychuyền:mộtnhàtổchứcTEDxmờitôinóichuyện,vàtôiđãđồngý.Hãythaythếđammênàybằngmộtnỗiámảnhđặcbiệt,vàbạnsẽthấyhầunhưmọidiễngiảtrênTEDhayTEDxđềucómộtcâuchuyệngiốngnhau.
BÍQUYẾT101:Kếtthânvớimộtdiễngiảđượctrôngđợi
KhiphảiđitìmdiễngiảchosựkiệnTEDxđầutiênmìnhtổchức,tôiđãđặtmụctiêucaovàgửichoSethGodin–mộtchuyêngiamarketingnhìnxatrôngrộng–e-mailnhưsau:
Chàoông,Seth:TôiđangsắptổchứcmộtsựkiệnTEDxtạiStamford,Connecticutvàongày28thángTư.Tôibiếtsốlượngkhángiảhơiítvớiông(tầm100người),nhưngôngcómuốnchuyểncơhộinàychodiễngiảnàođómàôngđanghướngdẫngầnkhuvựctàuđiệnngầmcủathànhphốNewYorkkhông?
Trântrọng,Jeremey
Tôigửie-maillúc9giờ54phúttốithứBa.TuytôicứđinhninhrằngSethvàtôikhôngquenbiếtnhau,thếnhưngbaphútsauđó,ôngđãhồiđápvàkếtnốitôivới“chiếnbinhvănhóa”AlPitampalli.Algiớithiệumộtngườikhác,vàngườinàylạigiớithiệumộtngườikhácnữa.Đếnkhichúngtôichốtxonglịchtrìnhcủamình,Sethvẫngiớithiệuthêmhaidiễngiảnữa–LaurynBallesterosvàIshitaGupta–vàsaunàytôiđãgiớithiệuhọvớinhữngnhàtổchứcTEDxkhác.Al,LaurynvàIshitakhônghềtìmkiếmcơhộidiễnthuyết,màchínhcáchhọsốngvớiđammêcủamìnhđãgiúphọlọtvàomắtxanhcủamộtngườinhậnđượcquánhiềulờimờidiễnthuyếtvàluônhếtlònggiúpngườikhácthànhcông.
BÍQUYẾT102:Khimọicáchkhácđềuthấtbại,hãyđăngkýxindiễnthuyết
ĐốivớicácsựkiệnTEDlẫnTEDx,khảnăngbạnđượcmộtnhàtổchứcchúýđếnrồimờidiễnthuyếtsẽcaohơnlàkhảnăngbạnđượclựachọnquamộtquytrìnhđăngkýcôngkhai.Tuynóivậy,nhưngviệcđăngkýcũngchẳnghạigìvìđiềutệnhấtmànhàtổchứccóthểlàmvớibạnlànói“không”.
Nhưbạncóthểhìnhdung,phátbiểuởTEDhayTEDGlobalkhókhănhơnnhiềusovớidiễnthuyếttạimộtsựkiệnđượctổchứcđộclậpnhưTEDx.Trướcđây,HộithảoTEDchínhthứcthườngtổchứctuyểnchọncôngkhai,nhưngquytrìnhnàylạithayđổiquatừngnăm.TEDcóbiểumẫu“Đềxuấtdiễngiả”đểmọingườicóthểtựđềcửhayđượcngườikhácđềcử.Đểgiúpbạnxácđịnhmứckỳvọngchomình,xinnóirằngtôichưabaogiờgặpmộtdiễngiảnàocóhànhtrìnhđếnvớisânkhấumởđầubằngcáchđiềnvàomẫunày.DùlýdokhiđếnvớiTEDkhôngđúnglắm,nhưngcómộtvàidiễngiảbaogồmnhưngkhônggiớihạnnhưBeckyBlanton,RichardSt.JohnvàCindyGallop;họbanđầulàngườithamdự,nhưngsauđólạiđượcmờitrìnhbày.
Hiệntrênmạngcóhơn1.000bàidiễnthuyếtTEDvàhơn25.000bàidiễnthuyếtTEDx.Vớiconsốnhưthế,cơhộiđểbạnđượcnóitrênTEDxsẽcaohơn25lần.SauđâylànhậnxétcủaJohnJeffrey–đồngsánglậpTEDxVictoria–trênQuora.comvềquytrìnhứngtuyển
khôngchínhthứccủaTEDx:
VớinhữngsựkiệnTEDx,theokinhnghiệmtổchứccủamình,chúngtôisẽkhôngphiềnnếumọingườichàoýtưởngcủahọchochúngtôi.Tuynhiên,hầuhếtmọingườidườngnhưkhôngcóthiệncảmvớicáchtrìnhbàymộtbàinóingắntheo“phongcáchTED”.NhiềungườitiếpcậncácnhàtổchứcTEDvàTEDxhóaralạilànhữngngườitựtiếncử.Nhữngbàidiễnthuyếttốtnhấtthườngthuộcvềnhữngngườiquábậnlàmtốtcôngviệctuyệtvờicủamìnhđếnnỗikhôngthểđềxuấtdiễnthuyết.Chúngtôiphảiđếntậnnơithuyếtphụchọcốnghiếnthờigianđángkểnhằmlantỏaýtưởngcủamình.
Nếubạnđịnhứngtuyển,thìđâylàmộtsốlờikhuyên:Hãytậptrung.Hãynóivớichúngtôivềđiềugìđómàchỉbạnmớinóiđược.Đừngnhắcđếndựáncủabạn,hãychỉchochúngtôiđiềubạnbiếtnhờnó.
Đừngnóivớichúngtôivềnhữngxuhướngchungtrênthếgiới,chẳnghạnnhưbìnhminhcủakỷnguyênnhậnthứcmới,nơiconngườitìmcáchtiếnxahơnchủnghĩatưbản,chủnghĩatiêudùngvàbắtđầuyêuthươnglẫnnhau,yêuthươnghànhtinhnày.Điềuđócóthểđúng,nhưngđiềugìkhiếnbạnđủtưcáchđểnóivớichúngtôinhưthế?Tuydiễnthuyếtlàvềýtưởng,nhưngcầncókinhnghiệm,nghiêncứuhoặcchíítlàcâuchuyệnđằngsaunó.
KinhnghiệmcủatôigiốngvớikinhnghiệmcủaMardlin.Nhóm“nhữngngườitựtiếncử”theomôtảcủaôngthườnglàcácdiễngiảvàhuấnluyệnviênchuyênnghiệp.MộtvàingườibạnthâncủatôidiễnthuyếtđểmưusinhvàmơướcđượcphátbiểuởTEDhoặcTEDx.Dùrấtnểtrọnghọ,nhưngtôiphảicảnhbáohọrằngnộidungthuyếtphụcđượcnhữngngườichịutrảtiềnchocácbàidiễnthuyếtthuộckhốidoanhnghiệpthườngkhôngcótínhmớilạvàchânthựcmộcmạccầncócủamộtbàidiễnthuyếttrênTED.Lờikhuyêntốtnhấtcủatôidànhchohọlàkhôngnênthayđổibảnthânmình;xétchocùng,họđangtheođuổiđammêcủamìnhcơmà!Tuynhiên,khihọứngtuyểnđểdiễnthuyết,tôiđãkhuyênhọnêntậptrungchiasẻcâuchuyệncóýtưởngđánglantỏatừcuộcsốngkhôngdiễnthuyết“đờithường”củahọ.
CólẽlýdotồitệnhấtđểdiễnthuyếttrênTEDlàdùngnónhưbệphóngđếndanhtiếngvàtiềntài.TuybạncóthểtìmthấyvídụvềnhữngngườithănghoasựnghiệpsaukhitrìnhbàytrênTED,nhưngkhảnăngxảyrađiềunàytrongđiềukiệnchủtâmchẳngkhácnàotrúngsố.CuộcđờitôikhônghềthayđổisaubàidiễnthuyếttrênTEDxcủamình,haychíítlàkhôngphảivìbàidiễnthuyết.Chờđã,bạnmuốnnóirằng“chẳngphảinódẫntớiviệcrađờicuốnsáchnàyhaysao?”Buồncườithậtđấy,nhưngkhôngphảiđâu!TôiđãtựpháthànhphiênbảnđầucủaquyểnsáchnàyrấtlâutrướckhidiễnthuyếttrênTEDx.Hơnnữa,buổinóichuyệntrênTEDxcủatôicólượngngườixemkhôngđángkể,vànóchỉchothấyrằngviệcdiễnthuyếtvềdiễnthuyếtkhôngphảilàchủđềđượcưachuộngnhấttrầnđời.
Tươngtự,tôiđãnóichuyệnvớinhữngngườicócácbàidiễnthuyếtvớihàngtrămnghìnvàthậmchíhàngtriệulượtxem.Mộtsốngườiđãnổitiếngtừtrướckhibắtđầuphátbiểu,vàkinhnghiệmởTEDchỉnhưkhúcgỗthêmvàođểngọnlửabùngtohơn.Vớinhữngngườikhác,điệnthoạihọreoliêntụcvàhộpthưcứđầyắpsauvàituần,haycóthểsaumộthoặchaitháng;thếrồi,cuộcsốngcủahọtrởlạibìnhthườngvàhọlạitiếptụctheođuổiđammê.
Mộtlầnnữa,lýdođúngđắnđểdiễnthuyếttrênTEDlàchiasẻmộtýtưởngđánglantỏa.Nếumộtnhàtổchứcchọnbạn(haynếubạncócơhộidiễnthuyếttạimộtnơikhác),bạncầnphảichuẩnbị.Chươngtiếptheosẽgiúpbạnlàmđiềuđó.
CHƯƠNG20
CHUẨNBỊMÀKHÔNGLOSỢ
BÍQUYẾT103:Tậpnóiítnhấtbalầntrongmôitrườngnhiềuphảnhồi
Việckiểmsoáttâmtrạngloâukhiđứngnóitrướccôngchúngthựcrabắtđầutừrấtlâutrướcngàybạnđứnglênthuyếttrình.Cụthể,nếudiễnthuyếttrênTED,bạnnênluyệntậpítnhấtbalầntrongmôitrườngantoànvànhiềuphảnhồi.Chỉmộtdiễngiảlãoluyệncũngđủtưcáchmanglạimộtmôitrườngnhiềuphảnhồi,tuyvậy,cólẽbạnmuốntụtậpmộtnhómnhỏbạnbèvàcùngđịavị.Mụctiêucủabạnlàdiễnthuyếttheophongcáchtròchuyệnvàtránhthuộclònghayđọclạikịchbảnnhưin.Luyệntậpbalầnsẽgiúpbạncóđượccảmgiácquenthuộcvàsựtựtincầnthiếtđốivớinộidungđểđứnglênthuyếttrình.
TrìnhbàytrướcmộtnhómbạnhayđếnmộtcuộchọpnhómcủaToastmasterssẽhayhơntậpnóitrướcgương,đọclạihaynghelạibàitrìnhbàycủamìnhtheonhữnglờikhuyênsáorỗng.Nhờmôphỏngbốicảnhthật,bạnsẽcóthểluyệntậpthựcsựmộtkhituânthủtheolịchtập.Ngoàira,áplựcphảinóitrướcngườikhácsẽgiúpghimchặtbàidiễnthuyếtvàotâmtríbạn.
Trừphibạncókinhnghiệmdiễnxuấttrênsânkhấu,nếukhông,tôikhuyênbạnnênsoạnđềcươngbàinóicủamìnhthayvìchépranộidungrồiđọcnguyênvăn.Ngaycảkhibạncóthểghinhớmộtlượnglớnnộidung,thìcácbàithuyếttrìnhđọcthuộclòngđềunghenhưgiảdối.Hơnnữa,nếubạnlạchướng,thìviệcquaylạiýchínhsẽ
khóhơnrấtnhiềusovớikhibạnthựchànhtrênđềcương.Saumỗilầnbạntậpdiễnthuyết,kếtquảlạikhácđivàtốthơnđôichút.
BÍQUYẾT104:Đếnsớmđểthoảimáihơnvớikhâuhậucầnvàkhángiả
Nỗilosợcủabạncóthểsẽtăngthêmkhibạnđếnnơidiễnthuyết.Nóitrướccôngchúnglàmộtmàntrìnhdiễntrướckhángiả.Cũngnhưcácđạodiễnsânkhấuphảiđảmbảomọithứsẵnsàngtrướckhitấmmànnhungkéolêntrongmộtvởkịch,nhữngdiễngiảxuấtchúngcũngphảikiểmsoátđượcmôitrườngquanhhọ.Hãyđếnsớmđểcóđủthờigianhòamìnhhoặcđiềuchỉnhcôngnghệvàkhônggianvậtchất.
Nếubạnsửdụngcôngnghệ,đừngđểsótmộtngócngáchnào.Hãyluônchuẩnbịmột“kếhoạchB”,chẳnghạnnhưđềcươngmộttrang(nênưutiên)hoặcmộtbảnsaoincácslidecủabạn.Hãythửquamicro.Hãychạyquamộtlượttấtcảcácslideởchếđộtrìnhchiếuđểđảmbảomáytínhchạytốtvàphầnđồhọahìnhảnhđúngnhưmongđợi.Chúngtarấtdễrơivàotrạngtháitựmãn.Mộtlầnnọ,tôiđãngâythơchènhìnhảnhmộttấmbiểnbáongừngvàobàithuyếttrìnhvàkhônghềchạythử.Tôiđãrấtchoángvàpháthoảngkhitấmbiểnbáodừngnàybắtđầuvụtlóelênmộtcáchrấtphảncảmtrongbàithuyếttrìnhtrướcdànlãnhđạocấpcaocủacôngty.Maythay,họcũngcókhiếuhàihước;nhưngtôiđãthấmthíarằngcẩnthậnchẳngbaogiờlàthừa.
Hiểurõhaythậmchíthayđổimôitrườngxungquanhcũngquantrọnghệtnhưviệckiểmtracôngnghệ.Bấtkểbạncóthểthayđổimôitrườngxungquanhhaykhông,bạnvẫnnênluôndànhthờigianlênkếhoạchxemmìnhsẽtậndụngkhônggianvậtchấtnhưthếnào.Chẳnghạn,nếuđượcthoảimáidichuyểnkhithuyếttrình,bạncóthểquyếtđịnhmìnhnênđứngđâuvàdichuyểntheolốinào.Nếuđượcphépthayđổimôitrường,bạncóthểchọnngụytrangbànghế,đặtthêmhoặcbỏbớtbụcdiễnthuyếthayđặtlạivịtríbảngtrắng.
Việcđếnnơisớmđểkiểmsoátmôitrườngsẽtraochobạnsựtựtinđểthểhiệntrongsuốtbuổidiễnthuyếtcủamình.Tuynhiên,vẫncònmộtlợiíchrấthấpdẫnnữa.Khibạnđãlàmchủđượccôngnghệvàkhônggianvậtchất,việcđếnsớmsẽmanglạicơhộivàngđểxây
dựngmốiquanhệtốtvớikhángiảtrướckhiphátbiểumộtcáchtrangtrọng.Nhờlắngnghecẩnthận,bạnsẽtạorađượcđồngminhvàcóthểđưanhữnghiểubiếtsâusắcvàcâuchuyệncủahọvàobàidiễnthuyếtcủamình.
BÍQUYẾT105:Hãynhớrằngkhángiảmuốnbạnthànhcông
Đểgiảitỏanănglượnglolắngngaytrướckhibướclênsânkhấu,hãylắcmạnhhaibàntayvàcánhtay–cứchorằngkhángiảkhôngnhìnthấybạn.Tiếptheo,hãythởthậtchậmvàthongthảbằngcơhoành,kéođầyhơixuốngbụngkhihítvàovàthópbụnglạikhithởra;nếubạnlàmđúng,vaicủabạnsẽkhônglắclư.Thêmnữa,hãyđểghichúcủabạntrongtúiáohoặctúiquần.Cóthểbạnkhôngbaogiờcầnđếnchúng,nhưngnỗilosợvôthứccủabạnsẽlắngdịukhicóchúngởđấy.Vàhãyhọctheothóiquencủacácdiễngiảchuyênnghiệp,đólàdọnsạchtúi,khôngđểthứgìkhácngoàighichúcủabạntrướckhibướclênsânkhấu.
Khibạnbắtđầudiễnthuyếtthậtsự,hãynhớrằngkhángiảthựclòngmongmuốnbạnthànhcông.Dùkhôngkhuyếnkhíchbạnhọcthuộclòngtoànbộbàidiễnthuyết,nhưngtôikhuyênbạnnênnhớkỹphầngiớithiệu.Khibạnkhởiđầuthậtmạnhmẽ,sựtựtinsẽtheosau.
Cuốicùng,hãynhớrằngcácdiễngiảcăngthẳngthườngcókhuynhhướngnóiquánhanh.Hãynóichậmlạivàngắtnghỉthoảimái.Nhữngquãngngắtnghỉgiúpkhángiảcóthờigianbắtkịpthôngđiệpcủabạnvàcũngchobạnthờigianđểhítthởthậtchậmvàthongthả.(Nhữngquãngnghỉcũnglàmộtphầncủaphươngpháp“nóibậtravàngắtnghỉ”đểchữathóiquendùngtừlấpchỗtrốngmàtađãthảoluậntrongChương11).
BÍQUYẾT106:YêucầucómànhìnhchạychữMànhìnhchạychữ,tứcmànchiếuđặtđốidiệnvớingườitrình
bày,rấtcầnchonhữngaicóbàithuyếttrìnhnhiềurủiro.Nếubạnsửdụngslide,mànhìnhchạychữsẽchophépbạntiếptụcnhìnvềphíatrướckhisangslidetiếptheo.Điềunàycũnggiúpbạngiảmhuyếtápvàkhiếnbạntrôngsángsủahơndokhôngcầnliêntụcquaylạikiểm
tramànhình.
Mànhìnhchạychữcũngquantrọngkhôngkémkhibạntrìnhbàymàkhôngdùngslide.Nhàtổchứcsựkiệnnênđủkhảnăngđưatấtcảnhữnggìbạnmuốnlênmànhình.Tôikhuyênbạnnênsoạnđềcươngvớikiểuchữlớn,cựctốigiảnvàvừagọntrongmộttrangmànhình,vìsẽthậtlạnếubạncầmthiếtbịchuyểnslidekhôngdâytrongkhikhángiảkhôngnhìnrõslidenào.Kỳlạlàbạnkhôngcầnđếnnó,nhưnglạiphảiđảmbảonócósẵnđóphòngkhibạncần.Ngaycảkhicóngườichuyểnslidehộbạn,bạnvẫnsẽkhôngmuốntrôngcậyngườikhácđồngbộchínhbạnvớibàithuyếttrìnhcủamình.
Chứngsợnóitrướccôngchúnglàcóthậtvàkháphổbiến,vàviệcxếploạinólàhợplýhayphilýkhôngsẽlàmnóbiếnmấtđi.Bạnsẽkhôngbớtlosợhơnkhibiếtnhiềudiễngiảkháccũngxemnóitrướcđámđôngnhưviệc“thàchếtcònhơn”.Nhưtôiđãđềcậptrongphầntrước,nỗisợthuyếttrìnhsẽkhôngbaogiờbiếnmất;bạnchỉphảihọccáchchuyểnhướngnănglượngđóvàophầntruyềntảiđầyđammêthôngqualuyệntậpthườngxuyên.
CHƯƠNG21
ĐỂRAMẮTHIỆUQUẢ
BÍQUYẾT107:ViếtchoMCmộtđoạngiớithiệutừmộtđếnhaiphútđểliênkếtnóvớithôngđiệpcốtlõicủabạn
ĐángtiếclàcácđoạnphimcủaTEDkhôngchothấycungcáchcácdiễngiảđượcgiớithiệu.Thôngtingiớithiệudiễngiả“theokiểuTED”khilênnóitrướccôngchúngcũngkhôngcónhiều.Tuyphầngiớithiệutồicóthểsẽkhôngdìmchếtmộtbàidiễnthuyếttuyệtvời,nhưngmộtphầngiớithiệutuyệtvờikhôngquámộtđếnhaiphútlạicóthểtạothànhbệphóngmạnhmẽchobàidiễnthuyết.
HansRoslinglàmộttrongnhữngdiễngiảđượcxemnhiềunhấttrênTED,vàlàngườiđãđemlạisứcsốngtràntrềchohàngmớtàiliệuảmđạmvềsứckhỏecộngđồng.Thôngđiệpcốtlõicủaôngchínhlàchúngtacóthểcùngnhaunângcaotiêuchuẩnsứckhỏetrêntoàncầubằngcáchchiasẻmiễnphídữliệusứckhỏecôngcộngcùngcáccôngcụphântích.HãyđểtôibắtđầubằngphầngiớithiệunghekhávôdụngđốivớibàidiễnthuyếtmangtínhcáchmạngcủaHans:
Thưaquýôngquýbà.HômnaytôirấtvinhhạnhđượcgiớithiệugiáosưHansRosling,giáosưchuyênngànhytếquốctếthuộcViệnKarolinskatạiStockholm.Trongkhoảngthờigianđầucủasựnghiệphọcthuật,giáosưRoslingđãnghiêncứuvềsốliệuthốngkêvàykhoa,vàcuốicùngtrởthànhmộtthầythuốcđủbằngcấpvàonăm1976.NhờmộtkhámphávàquátrìnhnghiêncứusauđócủaôngvềđợtbùngphátdịchbệnhKonzo,mộtcănbệnhliệt,Hansđãgiànhđượcbằngtiếnsĩy
khoatừđạihọcUppsalanăm1986.Ôngđãđượctraotặnghơn10giảithưởngdanhgiá,trongđóphảikểđếngiảiGannonnăm2010dànhchonỗlựctheođuổikhôngngừngnhữngtiếnbộcủaconngười.Năm2011,giáosưRoslingđãlọtvàodanhsách100nhânvậtsángtạonhấtsựnghiệpdotạpchíFastCompanybìnhchọn,vàđượcbầuvàoViệnHànlâmKhoahọcKỹthuậtThụyĐiển.Nếuthànhtựuchuyênmôncủaôngvẫnchưađủấntượng,thìôngcònnổitiếngvớitàinuốtkiếm.XinquývịchomộttràngpháotayvànhiệtliệtchàođóngiáosưRoslingđếnvớisânkhấuTED!(Nguồn:ĐâylàphầngiớithiệuhoàntoànhưcấuđượcbiênsoạntừthôngtintrênWikipedia)
Kiểuviếttrêngầnnhưrungủtôi.Thựcra,tôiđãgiữmộtbảnsaocủaphầngiớithiệunàytrênbànlàmviệcđêmđểchữachứngmấtngủ,vàtôikhuyênbạncũngnênlàmthế.Tráilại,mộtphầngiớithiệutuyệtvờikhôngchỉlàmộtdanhsáchkhôkhangồmtoànnhữngsựkiệnvàthànhtích,màchỉtrìnhbàycácchitiếtliênquanđếnthôngđiệpcốtlõicủatácgiả,lấykhángiảlàmtrungtâmvàxáclậpdanhtiếngcủadiễngiảmàkhôngđặthọlênbệthờ.Hãylầnlượtxétquanhữngđặctrưngnày.
Cácthôngtinmangtínhxâydựngchỉgiớihạnởphạmvithôngtingắnkếtvớiýtưởngtrungtâmthốngnhấtcủadiễngiả.GiáosưRoslingbướclênsânkhấuđểtruyềncảmhứngchonhữngngườithamdựcóảnhhưởngtrongHộinghịTED,nhằmủnghộviệcphổbiếnmiễnphídữliệuytếcộngđồng.ViệcôngnhậnbằngtiếnsĩtạiĐạihọcUppsalavàonăm1986vớicôngtrìnhkhámphávànghiêncứumộtđợtbùngphátbệnhdịchhiếmgặpquảđángngưỡngmộvàphithường,nhưnglạikhôngliênquantrựctiếpđếnthôngđiệpcốtlõicủabàiphátbiểu.Mộtthôngtintốthơn,đúngtrọngtâmhơnchínhlàgiáosưRoslingđanggiữchứcchủtịchỦybanNghiêncứuvàĐàotạoQuốctếKarolinska,nơiôngbắtđầucộngtácnghiêncứuvềsứckhỏevớicáctrườngđạihọctạichâuÁ,châuPhi,TrungĐông,vàchâuMỹLatin.Dữkiệnnàymangđếncáinhìnsơlượcvềnhữnggìsắpdiễnra,rằngngườiđangđứngtrênsânkhấucóđammênângcaodịchvụytếcộngđồngthôngquatinhthầncộngtáctrêntoàncầu.
BÍQUYẾT108:Đảmbảophầngiớithiệucủabạn
nóilênđượcvìsaobạnlàngườiphùhợpđểchiasẻýtưởngcủamìnhtớikhángiả
Mộtthiếusótlớnhơnnữatừphầngiớithiệudiễngiảtrongbíquyết107chínhlànókhôngnóilênđượcvớikhángiảgiátrịmàbàidiễnthuyếtdànhchohọ.Mọingườisẽkhôngngồihànggiờnghengườikhácnóitrừkhihọnhậnđượcđiềugìđóxứngđángvớithờigianvàsựtậptrunghọbỏra.Mộtphầngiớithiệutuyệtvờiphảilôicuốnkhángiảvớicảmgiácvềlợiíchhọsắpnhậnđược,nhưngkhôngphảitheokiểubanphát.Mộtphầnmởđầutốthơncóthểhàmchứađiềugìđóvềkếtquảnhư:“ĐếncuốibàidiễnthuyếtcủaHans,bạnsẽbiếtrằngbằngcáchchiasẻdữliệusứckhỏetoàncầu,bạnsẽnângcaochấtlượngcuộcsốngcủabảnthân,củaconcáibạn,củanhữngbạnbèthânthiếtnhấtvớibạntrong7tỉngườitrênhànhtinhnày.”Chỉvớimộtthayđổinhỏ,khángiảsẽcólýdođểngồithẳngdậyvàtậptrungchúý.
BÍQUYẾT109:Phácthảomộtphầnmởđầuđưabạnvàovịthếmộtngườihướngdẫnđángtin,chứkhôngphảimộtsiêunhân
MCphảixáclậpdanhtiếngchodiễngiảmàkhôngkhiếnhọxuấthiệnnhưmộtsiêunhân.Tuynểtrọngquyềnlực,nhưngchúngtalạitintưởngnhữngngườigiốngmìnhhơn.Chúngtađượctruyềncảmhứngđểthayđổiquanđiểmvàratayhànhđộngtừnhữngngườigiốngchúngta,nhữngngườibanđầucũnghoàinghinhưngrồiđãthànhcôngsaukhinắmlấysựthayđổi.Vấnđềcủaphầnmởđầuchếgiễutrongbíquyết107lànóđãtôvẽGiáosưRoslingnhưmộtthiêntàitrongnhữngthiêntài.Ônglàmộtnhàthốngkê,mộtbácsĩ,mộtnhàdịchtễhọcđãnhậnđượcvôsốlờitántụng.Bấtkỳainghequaphầngiớithiệunhưvậycũngsẽnói,“HansRoslingthậtsiêuphàm.NhưngtôisẽkhôngbaogiờlàmđượcnhữnggìôngđãlàmvìtôikhôngcódòngdõihànlâmhaychỉsốIQcaonhưông.”Trongtrườnghợpnày,bạnchỉcầnnóinhưsaulàđủ:“TiếnsĩRoslinglàgiáosưngànhytếquốctếtạiViệnKarolinskavàcónhữngđónggópquantrọngtrongviệcxúctiếntranhluậnvềytếcôngcộngtrêntoàncầu.”Nhưthếlàđủđểxáclậpdanhtiếngchodiễngiảvàmộtlầnnữagắnkếttrựctiếpbảnthânôngvớinhữnggìôngthảoluận.Cuốicùng,trònuốtkiếmtuykhiếnmộtbácsĩgiỏiphầnnàogiốngngườithườnghơn,nhưngnóchỉhợpvớimộtgánhxiếcdịhợm,chứchẳngliên
quangìđếnchủđềtrướcmắt.
Đaphần,ngườigiớithiệubạnsẽkhôngbiếtrõmặtmũibạntườngtận.Trongtrườnghợpđó,bạnnêncungcấpchohọmộtbảngiớithiệutuânthủbanguyêntắcsau:chiasẻlợiíchcủabàidiễnthuyếtvớikhángiả,thêmtốiđacácthôngtinliênquanđếnchủđềvàgiảmtốithiểuthôngtintiểusử.HãyđảmbảobạndànhđủthờigianxemlạiphầngiớithiệucùngMC.Nếucònlongại,bạnnênkínhcẩnnhờhọluyệntậpmộthayhailầnđểnắmthờigianvàcáchtruyềntải.
Mặtkhác,quảlàkỳdiệunếuMCbiếtđôichútvềbạn–chínhtôiđãkhámphárađiềunày.Năm2011,tôiđượcmờiđếnPortlandđểphátbiểutrước80thànhviêncủamộtnhómhướngdẫnđồngcấpchocácdoanhchủcótêngọiStarveUps.Chủđềtrọngtâmlànhữngbíquyếttruyềntảitrongthuyếttrìnhnhằmgiúpcáccôngtynhỏchốtđượcthỏathuậnvớicáccôngtylớn.Ngaytrướckhitôilênsânkhấu,JohnFriess–mộtdoanhnhânbậnrộnvàcũnglàMCbuổitốihômđó–thúthậtvớitôirằnganhđãquênxemlạiphầngiớithiệuvềtôi.Maythay,chúngtôiđãbiếtnhautừtrướcdocótròchuyệntrênđiệnthoạivàilầntrướcsựkiện.Anhấynhìnthoángquabảngiớithiệutôiđưa,vòlạichovàotrongtúivànói,“Hãytinởtôi”.Khỏiphảinói,huyếtápcủatôilậptứctăngvọt.Johnbướclênsânkhấuvàcứthếtómlạicâuchuyệncủamìnhvềnhữngkhókhănkhianhcốthuhútcácnhàđầutư,đốitácvàkháchhàng.Rồianhchiasẻvớikhángiảcâuchuyệnchúngtôigặpnhaurasao,cùngkhaokhátcủatôimongđượcgửiđếntấtcảnhữngngườitôigặpgỡcáccôngcụvàphảnhồicầnthiếtđểhọtrởthànhnhữngngườitruyềnđạtđầycảmhứng.Tôithậtkhôngthểđòihỏiphầngiớithiệunàoxuấtsắchơnthế.
BÍQUYẾT110:Giữchogiọngđiệutrongphầngiớithiệukhớpvớigiọngđiệutrongbàithuyếttrình
MộtviệccuốicùngcầncânnhắckhisoạnthảophầngiớithiệuchoMCchínhlàgiữchonộidunggiớithiệuphùhợpvớigiọngđiệucủabàiphátbiểu.TôihyvọngngườigiớithiệuHansRoslingkhônglàmnóngvớimộtmàntấuhài.Ngượclại,mộtphầngiớithiệuhàihướclàgiảipháphoàntoànphùhợpvàvôcùnghấpdẫnđểkhởiđộngchophầntrìnhbàycủamộtdiễngiảhàihước.Sựđồngbộgiữaphầngiớithiệuvàbàidiễnthuyếtsẽgiúpkiểmsoátnguồnnănglượngtrongkhánphòng,nộidungnàysẽđượcbànkỹhơntrong
chươngsau.
Việcnhàtổchứcsựkiệnyêucầubạncungcấptiểusửsơlượcđểgiớithiệugầnnhưlàmộtquychuẩn.Đasốhọchỉđọctonhữnggìbạncungcấp,nênhãyvậndụngcácbíquyếttrongchươngnàyvàđọcthànhtiếngnhữnggìbạnviếtđểchắcrằngnónghenhưgiaotiếpthôngthường.NếuMCnhỡnóichệchkhỏivănbản,thìbạncũngđànhnhúnvaichoquathôi.
KhiMCbắtđầuvỗtayvàbắttaybạn,hãyhítmộthơithậtsâuvàvuivẻhếtsứccóthểtrongsuốt18phúttiếptheo,khibạnchiasẻýtưởngđánglantỏacủamình.
CHƯƠNG22
GIÚPĐOẠNPHIMTRÊNTEDCỦABẠNTẠOCƠN
SỐT
BÍQUYẾT111:Biếnbàinóichuyệncủabạntrởnênbấtngờ,đángmến,sángtạovàgiàucảmxúc
GiáosưYoramWindthuộckhoaWharton,ĐạihọcPennsylvaniabiếtrõhơnaihếtlýdokhiếnmộtđoạnphimlantruyền.Ôngđãtìmramộtcôngthứcgiúpcảithiệnkhảnănglantruyền,nhưngkhôngđảmbảorằngđoạnphimsẽđạthàngtriệucúnhấpchuộttrênInternet.Dướiđâylàbíquyếtcủaông.
GiáosưWindbắtđầubằngviệcliệtkêdanhsách73đoạnphimquảngcáophổbiếnnhấttrênmạng,dựatheodữliệucủaVisibleMeasures.Nhữngđoạnphimnàycósốlượtxemtrongkhoảng7triệuđến81triệulượt.Sauđó,ôngghépcặpcácđoạnphimgâysốtvớicácđoạnphimbìnhthườngnhưngtươngđồngnhấtcóthể.Mỗicặpthườngnóivềcùngnhãnsảnphẩmvàthuộccùnghãngquảngcáo;chúngthậmchícòncócùngnămpháthành.Tiếptheo,ônggắnnhãn(tag)từngđoạnphimvớiítnhấtmộttrong17đặctínhnhưsau:
SuperBowl ngườinổitiếngkêugọihànhđộng hàihướccănnguyên đángyêuđồngsángtạo tìnhdụclinhvật hấpdẫnlýtính
sángtạo hấpdẫncảmxúctrẻem lượtthíchtrênfacebookđộngvật lượngtheodõitrênTwitterbấtngờ
Cuốicùng,ôngchạydữliệubằngphépphântíchthốngkêđểxácđịnhxemđặctínhnàodựđoánđượcmứcđộchiasẻgâysốttrênmạng.Vàôngđãtìmrabốnđặctínhquantrọng:bấtngờ,đángyêu,sángtạovàhấpdẫncảmxúc.Tuy“đángyêu”cóthểlàngoạilệ,nhưngbanhântốcònlạiđềuxuấthiệnmộtcáchtựnhiêntrongbấtkỳbàidiễnthuyếtnàotrênTED,vìvậyđiềuthenchốtlàbạnkhôngcầnphảilàmgìđặcbiệt.
BÍQUYẾT112:Hãybuôngbỏnhữngthứbạnkhôngthểkiểmsoát
TôiđãhỏimộtsốdiễngiảtrênTED,baogồmRichardSt.JohnvàBeckyBlanton,rằnghọđãlàmgìđểcácđoạnphimcủamìnhlantruyềntrênmạng.Câutrảlờirấtngắngọn,rằnglàhọchẳnglàmgìcả.TrongtrườnghợpcủaRichard,ôngđãthuđượchàngtriệulượtxemtrướckhinhậnrađoạnphimcủamìnhđượcđăngtrênTED.com.CòntrongtrườnghợpcủaBecky,gầnbốnnămtrờikểtừkhicôdiễnthuyếttrênTEDchođếnthờiđiểmchúngtôitròchuyện,côchưatừngxemlạiđoạnphimcủamình.Tôithựcđãkhiếncôbấtngờvớitinvuinày.
NếuđãnổitiếngsẵnnhưAmandaPalmer,TonyRobbinshayMalcomGladwell,bạncóthểquảngbáđoạnphimcủamìnhchohàngtriệungườihâmmộtrênmạngxãhội.Cònvớinhữngngườikhác,hãychiasẻýtưởnghaynhấtcủabạnvàđểnóbaycaotrênngọngiómayrủi.
CHƯƠNG23
HÃYNGỪNGĐỌCVÀBẮTĐẦUNÓI
BÍQUYẾT113:Luyệntậptrongmôitrườngnhiềuphảnhồi
Khiviếtcuốnsáchnày,tôiđãnghiêncứucácđoạnphimcủaTED.RấtnhiềuđoạnphimcủaTED.BạnsẽchẳngthểtrởthànhđầubếpthiệnnghệdùxemnhiềutậpcủachươngtrìnhĐầubếpsắt(IronChef),nênviệcxemnhiềudiễngiảxuấtchúngcũngsẽkhôngbiếnbạnthànhdiễngiảxuấtchúng.
Đọccảmộtkhosáchvềnghệthuậtnóitrướccôngchúngcũngkhôngthểbiếnbạnthànhmộtdiễngiảxuấtchúng.Cáchduynhấtđểchinhphụcnỗilosợvàmàisắckỹnăngnóicủabạnchínhlàluyệntậptrongmộtmôitrườngnhiềuphảnhồi.
Hãyđểýtưởngcủabạnlantỏa.
LờibạtTừSimonSinek,tácgiảcuốnsáchbánchạy
doNewYorkTimesbìnhchọn,StartwithWhy(tạmdịch:Bắtđầuvớicâuhỏitạisao)
Chúngtacầnlantỏanhữngýtưởngtuyệtvờiđểthếgiớicủachúngtathayđổitheohướngtốthơn.Vàđểlantỏađượcýtưởng,chúngphảithậtdễhiểu.Khidễhiểu,chúngcóthểbiếnthànhhànhđộng.Tôithứcdậymỗingàyđểtruyềncảmhứngchomọingườilàmnhữngđiềuđemlạicảmhứngchohọ.Chúngtanênphấnđấuthểhiệnnhữngýtưởngcủamìnhtheocáchsẽtruyềnđượccảmhứngchongườikháccùngthamgiavàophongtràocủachúngta,hoặcgiúptranhđấuchosựnghiệpcủachúngta.Lýdothậtđơngiản:cùngnhauxâydựngluônhiệuquảvàtạoảnhhưởnglớnhơnsovớicốgắngtạodựngmộtmình.
Khinói,tôikhôngbaogiờnóivềnhữngđiềutôikhônghiểuhoặckhôngquantâm.Tôikhôngđứngtrênđấyđểbánbấtkỳsảnphẩmhaydịchvụgì.Nếutakhôngquantâmđếnchủđềmìnhđangnói,thìcólẽchúngtanênđemđếnmộtbàiphátbiểukhác.Chúngtacàngquantâmđếnnhữngýtưởngmìnhtrìnhbàythìngườikhácsẽcàngquantâmđếnchúnghơn.
Trướcbấtkỳbàiphátbiểunào,hãytựhỏibảnthân:“Saotôilạicóbàiphátbiểunày?”Chỉnóirằngbạnđãphátminhrathứgìđólàkhôngđủ.Bạnsẽkhônghấpdẫnđượcngườikhácnếuchỉnóirằngbạnmuốnchiasẻquanđiểmvềđiềugìđó.Lýdonàokhiếnbạncảmthấythôithúcphảitruyềntảithôngđiệpđếnngườikhác?Cóđiềugìquýgiáđếnmứcbạnsẵnsàngmạohiểmđểmọingườikhôngđồngtìnhhaythậmchíchấtvấnbạn?Điềugìtrongđóquantrọngđếnnỗihọkhôngphiềnbỏthờigianlắngnghebạn?
Mọingườithườngcómộtquanđiểmvịthachínhđáng:“Nếuhọbiếtđiềunày,họsẽtăngđượcnăngsuất…”hayđạiloạinhưthế.Tuyvậy,nhữngbàinóituyệtvờinhấttrênTEDlạicónềntảngtừtưduy
cánhânsâusắchơn:“Tôiđãkhámpháhaylàmđiềugìđókhiếnđờimìnhthayđổimộtcáchngoạnmục.Tôicảmthấymộtsựthôithúcmạnhmẽrằngphảichiasẻnóvớingườikhác.”Hãynhìnquatoànbộ20bàiphátbiểuđượcxemnhiềunhất.Dùdiễngiảcókểvềtrảinghiệmcánhâncủahọhaykhông,thìtừngbàidiễnthuyếtvẫnxúcđộngsâusắc.Họphảitựmìnhtrảiquahoặcliênquanmậtthiếtvớinhữnggìmìnhđangchiasẻ.Chẳnghạn,hãyxembàinóichuyệncủaSusanCain(bàiphátbiểuyêuthíchcủatôi),đểthựcmụcsởthị.
Bàidiễnthuyếtcủatôiđượckhaisinhratừmộtđiềusâukíntrongbảnthân.Nóđãđếnvàothờikhắctôichạmđáyvựcsâu.Tôiđãmấthếtđammêvớinhữngđiềumìnhđanglàm.Tronggiaiđoạnkhókhănkhicốgắngvượtquavàtìmlạiniềmđammêcủamình,tôiđãnhậnranhữngnhânvậtvàtổchứcthànhcôngnhấttrênhànhtinhnàyluônhànhđộngtrêncùngbacấpđộ–chúngtalàmgì,chúngtalàmthếnàovàtạisaochúngtalàmđiềuđó.Vấnđềlàtôichỉbiếthaicấpđộtrongsốđó.Tôibiếtmìnhlàmgìvàkhátựtinrằngtôilàmtốt.Tôicóthểlýgiảimìnhkhácbiệthoặclàmtốthơnđốithủnhưthếnào,nhưnglạikhôngthểtrảlờivìsaomìnhlàmthế.Bàiphátbiểucủatôikhôngvìmụcđíchthươngmạihayhọcthuật;nóchỉlàmộthànhđộngnhằmcứurỗichínhtôi.Chínhviệckhámphárađiềunày–haycâuhỏi“Tạisao”–đãkhiếnđờitôithayđổisâusắc.Tôichiasẻnóvớibạnbèvìđólàđiềuchúngtavẫnlàmkhinhậnrađiềugìđótuyệtvời–tasẽchiasẻnóvớinhữngngườitayêumến.Vàđếnlượthọ,cácbạntôilạimờitôichiasẻvớibạnbècủahọ.Mọingườicứmờitôichiasẻhếtlầnnàyđếnlầnkhác.Vàtôiluônnóiđồngý.TuytôikhôngnhắcđếnchuyệnnàytrongbàidiễnthuyếttrênTEDcủamình,nhưngbàinóicủatôichắcchắnđãbắtđầutừđiềugìđósâuthẳm,thậtsựsâuthẳmtrongtôi.Nóicáchkhác,tôithựcsựquantâmđếnnhữnggìmìnhnói.
Hoặcgiả,tôinghĩmọingườinênbiếtđiểmmạnhcủahọlàgìvànắmchắclấychúng.Tôiđãthửđặtmìnhvàonhữngvịtrítạođiềukiệnđểtôithànhcông.TEDxPugetSoundcũngkhôngphảingoạilệ.Tôiđãtrìnhbàycácphiênbảnmởrộngtừbàinóichuyệncủamìnhtrongvàinămvànắmrõnộidungtừtrongrangoài.Thêmnữa,tôicũngđắmmìnhvàochủđềnàyvìcuốnsáchtôiviết:StartwithWhy(tạmdịch:Bắtđầuvớicâuhỏitạisao),đangsắpramắtđộcgiả.Tôitinmìnhnắmvữngnộidungđủđểnóimàkhôngcầnghichú.
Mọingườithườngđặtquánhiềuáplựcchobảnthânkhihọcócơ
hộidiễnthuyếttrênTEDhoặcTEDx.Vàtôihiểutạisao.Tôihoàntoànnhậnthứcđượcmộtbàiphátbiểuthànhcôngcóthểlàmbệphóngchosựnghiệpcủamộtngườinhưthếnào.Dothấyđượcmặttốtđầytriểnvọngtrên,nêncóquánhiềungườiđãlolắngvìnhữngtiểutiếttronglúctrìnhbàymàđôikhibỏquađiềuthựcsựquantrọng–thôngđiệp.Tôiluônnhắcnhởmọingườirằngchấtlượnghìnhảnhvàâmthanhtrongbàinóichuyệncủatôirấtkém.Vàkhôngchỉcóthế,tronglúctôiđangtrìnhbày,microkhôngdâycủatôitrụctrặcvàmộtngườiphảiđưatôimộtmicrocódâymới.Tấtcảđềulọtvàoốngkínhmáyquay.Nếunộidungcủabạnrõràngvàđượctruyềntảitốt,thìmọingườisẽkhôngquáchútrọngđếnchấtlượngtrìnhbày.Nhưngnếubạnhốthoảngchỉvìslidehiệnlênkhôngđúnghayvideokhôngphátđược,khángiảcũngsẽxaonhãngngay.Đểbàinóichuyệnthànhcông,bạnphảixemmìnhnhưmộtngườidẫnđườngchoýtưởng,chứkhôngphảimộtgiámđốcsânkhấulokhâusảnxuất.Vàmộtlầnnữa,cáchtốtnhấtđểlàmđiềuđólàtậptrungvàolýdotạisaobạnvàkhángiảlạicómặttạiđâyngaytừđầu.Chắcchắnkhôngphảivìbạn,màlàvìthôngđiệpcủabạn.
Bàihọcquantrọngnhấttôihọcđượcchínhlàphảithểhiệnmìnhnhưthếnào.Bạnphảithểhiệnrằngmìnhmuốnchođi.Mỗilầnnóichuyện,bấtkểkhángiảlàai,tôiđềukhôngmuốnnhậngìtừhọ.Tôikhôngmuốnbiếtchuyệnlàmăncủahọ.Tôikhôngmuốnbiếthọchấpthuậnhaykhông.TôikhôngmuốnhọtheodõimìnhtrênTwitterhayFacebook.Tôikhôngmuốngìcả.Tôichỉthểhiệnrằngmìnhmuốnchođi;muốnchiasẻsuynghĩ,quanđiểm,lậptrườngvàýtưởngcủatôi.Tôikhônggiữlạiđiềugì.Tôitrảlờitrọnvẹnmọicâuhỏiđặtrachomình.Tôikhônggiữlạibấtcứthứgìđểkhángiảphảivàotrangwebcủatôihayđăngkýmộtkhóahọc.Vìnhữngđiềuđóthểhiệntâmlýmuốnchiếmgiữ.Biểuhiệnchođisẽtạonênsựkhácbiệtgiữamộtdiễngiảthôngminh,chânchínhvớiphầncònlại.
Mộtdiễngiảcóthểdiễntậpvàtrauchuốtlạibàinói,nhưngnếuhọthểhiệnrằngmìnhmuốnđiềugìđótừkhángiả,bàiphátbiểuthườngsẽthấtbạithảmhại.TừkinhnghiệmvớiTED,tôinghĩvấnđềphátsinhchínhlàmọingườigiờđâychỉxemTEDnhưtấmvénhằmtângbốclýlịchcủahọ,bánthêmsáchhaylôikéothêmkháchhàng.Tuynhiên,nếuthểhiệnrằngmìnhmuốn“nhậnlại”,bạnsẽhủyhoạimọiđiềumìnhtrìnhbày.Vềcơbản,nóảnhhưởngđếncáchbạnthểhiệnbảnthân,vìbạnchỉnóivềmìnhchứkhôngphảivềthôngđiệpcủabạnhaykhángiả.Loàingườilàgiốngloàicótậptínhhòahợpxã
hộicao.Chúngtaluônbiếtkhiaiđómuốnthứgìđótừta,cũngnhưkhiaiđóthựctâmmuốntraochotađiềugìđómàkhôngmongnhậnlại…dùtrênsânkhấuhayngoàiđờithực.
Dùlượngkhángiảrasao,tôiluônnghĩđếnngườithamdựnhưnhữngngườitôiquantâm–nhữngngườitôimuốndànhthờigianchiasẻ.Vàcùngcảmhứngđó,tôirấtcảmkíchvìhọđãbỏthờigianlắngnghetôi.Thựcra,tôiluôntựniệmthànhtiếngmộtcâuthầnthútronghầunhưmỗilúcđứnglênsânkhấu,“Mìnhởđâyđểchođi.Mìnhởđâyđểchiasẻ.”Tôitựnhắcmìnhlýdoxuấthiệntạiđóhầunhưmỗilần.Vàkhilàmthế,phầnthưởngbạnnhậnđượcthậmchícònlớnhơnnữa.
Chẳnghạn,tôinhậnthấykhibạntraochokhángiảmộtýtưởngđánglantỏa,họsẽđáplạibằngsựhứngkhởivàtrântrọng.Khibạntraochohọđiềugìđómạnhmẽ,họsẽluônnghĩvềnóngaykhiđangvỗtay.Thếnênhọcứvỗtaymãi.Đólàmộttrongnhữngphầnthưởngtuyệtvờinhấttôinhậnđược:đượcthấy,đượcnghevàđượccảmnhậnsứcảnhhưởngdochínhtôitạora.
VàongàybạntrìnhbàytrênTEDhayTEDx,nếukhángiảđứnglêntunghôbạnbằngmộttràngpháotaydài,thìlợithếcủabạnrấtlớnvìnhữngngườiđangantọacũngsẽđónnhậnthôngđiệpcủabạnnồngấmnhưvậy.
Tôicũngthườngđượchỏivềbíquyếtgiúpđoạnphimcủamìnhlantruyềntrênmạng.Jeremeychắcđãđềcậpqua,nhưngtôivẫnmuốnđisâuhơn.Toànbộkháiniệm“lantruyềnnhưvi-rút”chỉlàmộtsựngẫunhiên.Khôngaicóthểdựtínhlantruyềnđiềugìđótrênmạng.Ngaycảkhihọlàmthếvàthànhcông,tôihầunhưcóthểđảmbảorằngđókhôngphảivìnguyêndomàhọtínhđến.Nếuđúngthế,họđãthànhcônghếtlầnnàyđếnlầnkhác;nhưnghọkhôngthể.Tôiđãbậtcườikhicáccôngtybáncácdịchvụcamđoangiúpđoạnphimcủabạnlantỏa.Chúngtacóthểtạorađiềukiệngiúptácnhân“vi-rút”cókhảnănglantruyềncaohơn,nhưngkhôngthểđảmbảo.Vìchúngkhônghiệuquảtheocáchđó.Tôiđãgặpnhiềudiễngiảảotưởngrằngbàidiễnthuyếtcủahọsẽlantruyềnnhờcáckếhoạchtiếpthịtinhvi,nhưngtôichỉbiếtmộttrườnghợpthànhcôngduynhất.Nếuđólàmụctiêucủahọ,thìnóđãđingượclạivớiquanđiểm“chođi”.Nóthểhiệnhọmuốnnhậnlại.Nhữngýtưởnglantruyềnnhưvi-rútlànhữngýtưởngtrongđódiễngiảthểhiệnđượchọmuốnchođi
màkhôngcầunhậnlại.Chỉcóchúngmớicócơhộiđượclantruyền.
CóhailýdolớngiúpbàinóichuyệntrênTEDxcủatôivềkháiniệm“Tạisao”đượclantruyền.Lýdochínhyếulàsựmaymắn.HãylưuýrằngkhibàinóichuyệntrênTEDxcủatôixuấthiệnvàothángChínnăm2009,thìcácnhánhhộithảoTEDxđượccấpquyềnvẫncòntươngđốimới.Docórấtítbàiphátbiểutrênmạng,nêncơhộiđểmọingườixembàicủatôicaohơnsovớihiệnthời.Tấtcảchỉlàmaymắn.Chỉlàtôichọnđúngthờiđiểmmàthôi.
Tuynhiên,lýdocònlạigiúpđoạnphimTEDxcủatôiđượclantruyềnlàbởitôichẳnglàmgìcả.Tôikhônghềcókếhoạchtiếpthị.Tôicũngkhôngcóairêuraochomình.Khôngcómộtcôngtynướcngoàinàonhấn“Thích”chotôitrênmạngxãhội.Nếucóphépmàunàođó,thìđólàdothôngđiệpcủatôivềcơbảnđãgâytiếngvang.Tôiđãthểhiệnmìnhmuốnchiasẻđiềugìđóýnghĩađốivớibảnthântôi–mộtđiềutôiquantâmsâusắc,mộtđiềumàtôivẫnsẽchiasẻnhiệtthànhvớibạnbèdẫukhôngcóTEDhaykhôngđượcnóitrướccôngchúng.Chínhvìlýdonày,mọingườiđãtin.Vàvớinhữngngườiđãtin,họlạichiasẻvớibạnbèhọnhưtôitừngchiasẻvớibạnbètôi.Đóchínhlàyếutốgiúpcácýtưởnglantruyềnsâurộng.Nódiễnrakhingườikháctựcảmthấycónghĩavụphảichiasẻ.Tôiđãhỏikhángiả:“BaonhiêungườitrongsốcácbạnđãxembàiphátbiểutrênTEDcủatôi?”Nếuphầnđônggiơtay,tôisẽhỏi:“Baonhiêubạngiơtaynhậnđượcbàiphátbiểutừngườikhác?”Thôngthường,consốnàynằmtrongkhoảng75%.Đoạnphimđượclantruyềnkhôngnhờtôihaynhờbấtkỳkếhoạchtruyềnthôngxãhộinào,mànhờtấtcảnhữngconngườituyệtvờiđóđãchọncáchsẻchia.
Khimọingườinhậnthấythôngđiệpcủabạnthúvị,mạnhmẽvàgiátrị,họsẽquyếtđịnhgửinóchongườihọyêuquý,vàbạnsẽtrởthànhphươngtiệnđểngườikhácgiúpđỡbạnbè,đồngnghiệphaynhữngngườihọquantâm.Chúngtaluôntraonhữngđiềutốtđẹpchonhữngngườitayêuquý.Vànếuchúngtaxemmộtbộphim,đọcmộtcuốnsáchhaynghemộtcâuchuyệnkhiếnmìnhxúcđộngtheocáchnàođó,chúngtasẽchiasẻnóvớinhữngngườicũngxúcđộngtheocáchnhưvậy.Vàthếlàýtưởngcủabạnlạilantỏa.
Giờđây,lờitôinóihẳnđãkhiếnbạnphátngán(1),nhưngnếubạnthểhiệnmìnhmuốnnhậnlại,thìkhônglýgìmọingườilạichiasẻthôngđiệpcủabạn,vìmọithôngtinbạntraochohọđềuvìđộngcơ
íchkỷ.Thậmchí,họsẽlợidụngnóchobảnthân:“Nghehayđấy.Mìnhsẽgiữchoriêngmình.”Tuynhiên,nếubạnthểhiệnmìnhmuốnchođi,ngườikháccũngsẽvậndụngthôngđiệpcủabạnvớisựtôntrọngnhưthế.Đócơbảnchínhlàlýdogiúpthôngđiệpcủatôiđượclantruyền.Nhữngngườikhác,vớisựhàophóngđángtrọngcủahọ,đãtửtếđếnmứcchiasẻlạinhữngđiềutôinóivớinhữngngườihọquantâm.
Tôixinnhắnnhủvớibạnđiềunày:bảnthânýtưởngkhôngthayđổithếgiớicủachúngtatốthơnlên,màlàdoconngười.Ýtưởngchỉkhởiđộngtiếntrình,vìchúngtạocảmhứngchoconngườihànhđộng.Khichúngtachiasẻýtưởngtạocảmhứngchochínhmình,rồilạitạocảmhứngchongườikháchànhđộng,thìhọsẽtựthấycónghĩavụgiúpdựngxâythếgiớinhưtrongtrítưởngtượngcủachúngta.Vàđólàlýdotuyệtvờinhấtđểchiasẻýtưởngcủabạnvớitấtcảnhữngaimuốnlắngnghe.
Lờicảmơn
TạiHộinghịmùathuthángMườimộtnăm2011củaToastmastersdiễnratạiQuận53,tôiđãtiếnhànhmộthộithảogiáodụcvớichủđề:“Hướngdẫntừngbướctruyềntảimộtbàithuyếttrìnhquantrọngvànổibật”,dựatrênnhữnghiểubiếtcủatôikhitựmìnhnghiêncứucácbàidiễnthuyếttrênTED.TôiđãrấtsốckhipháthiệnraTEDvàToastmasterscóítđiểmchungđếnngạcnhiên.Sauphiênhộithảo,nhữngngườibạntừToastmastersđãtặngtôimộtnúiphảnhồimangtínhxâydựngvàkhuyếnkhíchtôichuyểnnộidunghộithảothànhmộtcuốnsách.SauđâylàmộtsốítnhânvậttạiToastmastersđãtácđộngsâusắcđếncuốnsáchnày:JoshuaReynolds,GrantDuBois,NanaDanso,RyanAvery,CraigValentine,SimoneMorris,SarahGoshman,NicolRupolo,JaneShan,EileenMurphyvàTomKobak.
Tôiđãtựxuấtbảnvàramắtphiênbảnngắncủacuốnsáchnàyvàongày24tháng3năm2012.CuốnsáchđãđượcIrene,ngườivợluônnhẫnnạicủatôi,ngườiluônđượcđiểmcaohơntôitrongcáclớpAnhngữ,biêntậprấtkhéo.Khiviếtphiênbảnnày,tôiđãxemđólàmộtthànhcôngkhidànhtặngmộtbảnchocongáiEmmavàmộtbảnchocontraiEthancủamình.KhiđưanóchoEmma,conbéliềnnói:“Ba…Bavừaviếtmộtcuốnsáchbỏtúiđấy!”Chínhnhờmaymắnmàcuốnsáchmỏng100trangnàybắtđầuthuhútđượcsựchúýcủacộngđồngdiễngiả,rồilantỏaratừđó.
Ngày28tháng1năm2013,khiđangnhâmnhicàphêtrongmộtquánởthànhphốNewYorkđểchuẩnbịchobàidiễnthuyếtHùngbiệnkiểuTEDtrướcmộtnhómcácnhàgiáodục,tôibỗngnhậnđượctinnhắnsautrênLinkedIn:
ThưaanhJeremey,tôilàChủtịchcủaWhimsyLiteracyAgency.Mộtbiêntậpviêncủatôirấtquantâmđếncuốnsáchanhviết.Xinvuilòngliênhệlạivớitôiđểthảoluậnthêm.Cảmơnanh,JackieMeyer.
Dùbộdòcáctròbấtlươngcủatôiluôntrongtrạngtháicảnhbáocao,songtôivẫndànhranửagiờtracứuvềJackievànhanhchóngnhậnrađâylàngườithậtviệcthật.Jackiekhôngchỉtrởthànhđạidiệncủatôi,màcònlàngườibạn,ngườicốvấnmàtôirấtmựctintưởng.Cònmộttiếngnữalàđếngiờtôithuyếttrình,tôigọichoJackie,vàchịngaylậptứckếtnốitôivớibiêntậpviênCaseyEbrocủanhàxuấtbảnMcGraw-Hill.Thậtbấtngờ,Caseynhậnlờiđếnbuổihộithảotôitổchứctốihômđó.Tuynghenhưchẳngcógìphảinghĩ,nhưngquảthậtcónhữngđánhđổirấtlớnkhibạnchuyểntừhìnhthứctựxuấtbảnsangxuấtbảntruyềnthống.Tôirấttrântrọngđiềunàyvìhiếmcóaiđủmaymắnđểđượclựachọnnhưthế.TôiquyếtđịnhchuyểnhướngvìniềmtincủamìnhdànhchoCasey;chínhhiểubiếtvôhạncủachịvềcáchthứctruyềntảithôngđiệpđãthuyếtphụctôirằngchúngtôicóthểxâydựngmộtcuốnsáchhayhơnđểtruyềncảmhứngchonhiềungườithểhiệnnhữngýtưởngđánglantỏacủahọ.TôithẳngthắnthừanhậnrằngJackievàCaseynghĩtôilàmộtcâyviếttốt,songtấtcảđềulànhờkỹnăngđọcsoátvàbiêntậpthuộchàngchuyêngiacủaPJDempsey.
Điểmkhácbiệtlớnnhấtgiữamộttácphẩmtựxuấtbảnvớimộtcuốnsáchđượcxuấtbảnchuyênnghiệpchínhlàchấtlượngsáchvàcôngtácmarketing.TôimangơnrấtnhiềucánhântrongđộingũcủaMcGraw-Hill,nhữngngườiđứngsauhậutrườngđểtạonênđiềuthầnkỳchocuốnsáchnày,nhưChelseaVanderGaag,AnnPryor,MaryGlenn,RonMartiranovàJaniceRace.
Cuốicùng,tôimuốnbàytỏlòngcảmkíchcủamìnhđếntổchứcHộinghịTEDcùngcácdiễngiảđãtruyềncảmhứngchotôiquanhữngthôngđiệpvàbàidiễnthuyếtcủahọ.Đặcbiệt,tôirấtbiếtơnRichardSt.John,SimonSinek,DanielPinkvàBeckyBlantonvìđãtiếtlộnhữngkinhnghiệmdiễnthuyếttrênTEDmàtakhôngthểbiếtđượcnếuchỉngồitrongkhánphònghayxemquavideo.Ngoàira,tôicũngxingửilờicảmơnđếnnhữngdiễngiảrấthàohiệpđãchophéptôitríchdẫncácbàiphátbiểutuyệtvờicủahọtrênTED,baogồm:JoeSmith,JillBolteTaylor,MattCutts,BunkerRoy,SusanCain,SalmanKhan,KenRobinson,ElizabethGilbert,CameronRussell,DebRoy,JamieOliver,RegenaThomashauer,HansRosling,RicElias,AmandaPalmer,JaneChenvàBrenéBrown.
19.Nguyênvăn:Flesch-Kincaid(F-K)grade-levelalgorithm.20.LoisLowrylàtácgiảsáchthiếunhingườiMỹ,vớihơn30tácphẩmrấtđượcyêuthích.BàlàtácgiảquyểnsáchănkháchTheGiver(xuấtbảnởViệtNamvớitựaNgườitruyềnkýức)đãđượcdựngthànhphimvàonăm2014.1.Nguyênvăn:soundlikeabrokenrecord–ýnóitácgiảđãnhắclạinhiềuđếnmức“nhãobăng,congđĩa”.1.TEDlàmộtchuỗicácbuổihộithảodoquỹSaplingFoundationsởhữu,đượctổchứclầnđầuvàonăm1984.Kểtừnăm2006,cácbàidiễnthuyếtTEDđượcphátmiễnphíquamạngInternetvàđếnnăm2012đãđạt1tỉlượtxem.HộinghịTED(TEDConference)làsựkiệnquantrọngnhấtcủaTED,đượctổchứcthườngniêntạiLongBeach,Californiavàquytụhơn1.000diễngiảtrênmọilĩnhvực(tấtcảcácchúthíchtrongsáchđềucủangườidịch).2.TácgiảcủanhiềucuốnsáchnổitiếngvàbánchạynhưNhữngkẻxuấtchúng,Trongchớpmắt,DavidvàGoliath…3.SirKennethRobinson:Tácgiả,diễngiảnổitiếngngườiAnh,làcốvấngiáodụcchonhiềutổchứcphilợinhuận,giáodụcvànghệthuật.BàidiễnthuyếtcủaôngtrênTED,Doschoolskillcreativity?(tạmdịch:Trườnghọccógiếtchếtsựsángtạo?)đãthuhútgần35triệulượtxem.4.Nguyênvăn:technology,entertainment,design,viếttắtlàTED.5.CarnegieHalllàhộitrườngnhàhátlớntạiManhattan,thànhphốNewYork,dokiếntrúcsưWilliamBurnetTuthillxâydựngnăm1891vàđượcđặttheotên“ôngvuangànhthép”AndrewCarnegie.Đâylàmộttrongnhữngđiểmbiểudiễnâmnhạccổđiểnvàđươngđạidanhtiếngnhấtthếgiới.6.CácnhucầutácgiảliệtkêthuộcThápNhucầuMaslow(nguyênvăn:Maslow’shierarchyofneeds),donhàtâmlýhọcMaslowđềxướngvàonăm1934.Cácnhucầunàythuộcnhómcácnhucầubậccao,khácvớinhucầucơbản(vậtchất,sựantoàn…)củaconngười.7.Nguyênvăn:Ecclesiastes.8.TEDxlàcácsựkiệnTEDquymônhỏđượctổchứctạiđịaphươngvàbànvềcácvấnđềtrongcộngđồng,ngoạitrừchủđềchínhtrị,kinhdoanhvàtôngiáo.9.Aristoteles(384–322TCN)lànhàtriếthọcvàbáchọcthờiHyLạpcổđại,họctròcủaPlatovàlàthầydạycủaAlexanderĐạiđế.Ôngđượcxemlàngườiđặtnềnmóngchomônlýluậnhọc.10.TEDGloballàhộinghịTEDđượctổchức6thángmộtlầntạinhiềuthànhphốtrênthếgiới(khácvớihộinghịTEDthườngniêntạiLongBeach,California).Hiệnnay,TEDGlobalđượctổchứcthườngxuyêntạiEdinburgh,VươngquốcAnhmỗimùahè.
11.Nguyênvăn:MeetthePress.12.Nguyênvăn:GoldenCircle.13.MộtthểthơtràophúngcổcủaNhậtBản,còngọilàbàicú.Điểmđộcđáocủathểthơnàylàcácbàithơcựcngắnvới17âmtiết,chiathànhbacâutheonhịp5-7-5.14.Nguyênvăn:stand-upcomic–chỉnhữngdiễnviênhàibiểudiễnmộtmìnhtrướcmicrotrênsânkhấu,khôngcóbạndiễnhayphốicảnh.Họchỉsửdụngtàihoạtngônvàđiệubộcủamìnhđểchọccườikhángiả.15.Nguyênvăn:ToastmastersWorldChampionofPublicSpeaking.16.Tácgiảsáchkỹnănglừngdanh,nổitiếngvớicuốnsáchBảykỹnăngdànhchongườithànhđạt(7HabitsofHighlyEffectivePeople).17.JohnFrancis“Jack”Welch,Jr.(1935)làgiámđốcdoanhnghiệpđãnghỉhưukiêmtácgiảvàkỹsưhóasinh.ÔngtừnglàchủtịchkiêmCEOcủaGeneralElectric(GE)từnăm1981đến2001.Trongnhiệmkỳcủaông,giátrịcủaGEđãtănggấp40lần.Khithôinhiệm,khoảntiềnđềnbùôngnhậnđượctừGElà417triệuđô-la,consốcaonhấttừngđượcghinhậntronglịchsử.18.DilbertlàloạttranhbiếmhọadohọasĩngườiMỹScottAdamssángtác,gồmnhữngcâuchuyệntràophúngvềgiớivănphòngvớinhânvậttrungtâmlàchàngkỹsưDilbert(doAndrewsMcMeelPublishingxuấtbảnlầnđầunăm1989).