HEROVERDE FORTEN
fietsen door de groene rand van antwerpen
Beste fortenliefhebber Rond Antwerpen zijn er doorheen de eeuwen talloze burchten, kastelen en later forten en schansen gebouwd. Hier is nog heel wat van te zien in het landschap. De twee fortengordels rond Antwerpen zijn daar het mooiste voorbeeld van. Nudie forten niet langer een militair doel hebben, kan iedereen genieten van deze historische domeinen. Vandaag kan je er terecht voor natuur, cultuur en ontspanning.
Ontdek dit gebied aan de hand van zes fietsroutes die we in dit boekje beschrijven. Zo geniet je van de absolute rust op de polders, volg je de Schelde naar het hart van Klein-Brabant of waan je je terug in de tijd bij eeuwenoude Oost-Vlaamse burchten.
Per route vind je leuke suggesties die je kan combineren met je fietstocht. Een kinderboerderij, een mini-camping, spoorfietsen of een gezellige brasserie, voor elk wat wils! De routes volgen de bestaande knooppunten en zijn dus eenvoudig in te korten. Op www.scheldeland.be en www.kempen.be ontdek je extra toeristische informatie.
Wil je meer weten over de forten of droom je van een exclusief bezoek met een gids? Kliknaarwww.fortengordels.be.
Veel fietsplezier!
Luk LemmensGedeputeerde ErfgoedProvincie Antwerpen
Luk Lemmens,Gedeputeerde ErfgoedProvincie Antwerpen
3
INHOUD
Route 1DE BRIALMONTROUTE 6Route 2ANTWERPSE POLDERSEN KASTEELDOMEINEN 12Route 3ANTITANKGRACHTEN HEIDE 18Route 4LANGS NETE ENGROENTESTREEK 24Route 5VERSTERKT ERFGOEDINKLEIN-BRABANT 30Route 6FORTEN EN KASTELENIN HET WAASLAND 36
Ontdek het mooi gerenoveerde fort van Duffel op fietsroute 4
6 7
Route 1 44 km
DE BRIALMONTROUTEWijnegem, Wommelgem, Borsbeek, Mortsel, Edegem, Wilrijk & Hoboken
Loop door de expositiegang in Fort 4 en kom meer te weten over de Brialmontforten
Geniet van een drankje of een lekkere maaltijd bij het kasteel Rivierenhofin Deurne
D e Brialmontroute ver-bindt acht forten rond de stad Antwerpen en is bewegwij-zerd met witte zeshoekige bord-jes met bruin opschrift. Deroute werd genoemd naar Henri Alexis Brialmont, de ontwerper van de forten. Tussen 1860 en 1864 bouwden 13.000 arbeiders in een recordtijd de acht forten tussen Wijnegem en Hoboken.
Herover de forten De forten bleven allemaal bewaard, op dat van Wijnegem na. Fort 1 is het enige Brialmont-fort dat volledig verdwenen is. Hetwerd in 1959 afgebroken om de Turnhoutsebaan recht te trekken. Later kwam er ook eenShopping Center. De zeven forten vormen groene oases in het verstedelijkte
Antwerpen. Elkfort heeft een eigen bestemming en een uniek karakter. De forten van Borsbeek, Mortsel, Edegem en Hoboken worden gebruikt als park. De forten van Wommelgem en Wilrijk zijn deels of volledig ontoegankelijk. Een gids laat je wel overal binnen. Blijf ontdekken
Keer op keer fiets je langs een indrukwekkend staaltje militaire architectuur en beleef je de mooie natuur in de omgeving van de forten. Zo kan je uitrusten in het Provinciaal Groendomein Rivierenhof: www.rivierenhof.be. Fort 5 vormt samen met Hof Ter Linden een groot groengebied van bijna 90 hectare. Het kas-teeldomein van Hof Ter Linden is een grandioos parkdomein met als blikvangers het 18e-eeuws kasteel, twee koetshuizen en
een grote vijver. Er is een kleine speeltuin en op de gracht kan je vissen. Heb je zin om al wandelend de forten te bewonderen? Maakdan gebruik van de wan-delkaart van het Landschapspark Zuidrand. Dewandelkaarten zijn te koop bij de gemeenten van de Zuidrand.
De forten hebben heel wat te biedenvoor jong en oud
Sint-Anna-tunnel
etstunnel
Kennedytunneletstunnel
Fietstunnel
5,8
1,9
3,2
3
5,6
1,5
2,9
3,3
1,1
1,2
6,4
4,9
3 ,6
2,3
2,7
4,4
3,71,5
2,6
3,4
3,6
2,2
2
2,6
1,9
2
0,5
3,4
0,5
1
2,1
3,3
5,2
1,1
2,6
1,4
1,5
2,6
0,6
3,2
0,9
5,5
3,6
1,4
3,4
3,2
3
2,1
1,3
0,8N177N1
48
R11
N148
N107R10
N113
N112
R11
N184
N116a
N177
N155
N173
N1
N1
N10
N106
1,1
R1
R1
E34
A12
E19
N49a7
6
17
5a
54
2
17
18
6
UN
ITAS-
LAA
N
HOOG-VELD
UILENBAAN
SPOKENHOF-
STRAAT
LAZA
RUS-
STRA
AT
PIET
ING
-BA
AN
BLANCEFLOERLAAN
BEATR
IJSLA
AN
EIKENLEI
KRIJGS-LAAN
BOSH
EIDE-
LAAN
KLAVERBLAD-
DREEF APPE
L-
KANTST
R.
KON. AS
TRIDLAA
N
19
82
46
4420
27
56
57
59
41
32
1410
58 15
53
8081
61
13Galgenweel
Burchtse Weel
Groot Sch
ijn
Schelde
P
ProvinciaalGroendomein
Rivierenhof
Middelheim-park
Nachtegalenpark
Park SpoorNoord
Stads-park
Te BoelaerparkBoekenbergpark
Zoo
KoningAlbertpark
Vlietbos
Hobokense Polder
Rivierenhof
Sterckshof
SchoonselhofHof terLinden
Mussenborg
t Steen
Hulgenrode
Fruithof
CentraalStation
Onze-Lieve VrouweKathedraal
t Zuid
Zurenborg
BerchemStation
Shoppingcenter
Luchthaven
Wielercentrum
ANTWERPEN
EDEGEM
HOVE
MORTSELBOECHOUT
BORSBEEK
WIJNEGEM
Wilrijk
Hoboken
Berchem
Burcht
Deurne
Vremde
Borgerhout
DenBrandt
Deurne-Zuid
Oude God
Elsdonk
Valaar
Kiel
Zuid
Antwerpen Linkeroever
N106
R11a
N116
3
PARKWEG
FORTBAAN
MOERL
EI
42
43
33
40
09
08
04
03
02
0506
07
vertrek vertrek
Fort 8
Fort 7
Fort 6
Fort 5
Fort 4
Fort 3
Fort 2
etsroute verkortingen verlenging
Brialmontroute
etsknooppunt
0 km 2 kmN
09Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen 2016 |Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be
etsroute verkortingen verlenging
Brialmontroute
etsknooppunt
0 km 2 kmN
09Met dank aan Toerisme Provincie Antwerpen 2016 |Nadruk of aanpassing onder gelijk welke vorm is verboden | Kaartontwerp TPA & Elke Feusels | www.provincieantwerpen.be | Voor verbeteringen en suggesties op de routes en de bewegwijzering: www.routedokter.be
12 13
Route 2 35,7 km
ANTWERPSE POLDERS EN KASTEELDOMEINENStabroek, Merksem, Kapellen
Het fort van Ertbrand blijft fascineren vanuit de lucht
O p deze route fiets je door kasteeldomeinen, bossen en het open gebied van de Antwerpse Polders. Zoverken je de omgeving van de forten inMerksem, Stabroek en Ka-pellen.
Herover de fortenJe start bij het fort van Merk-sem, waar je langs de fortgracht kan wandelen en fietsen. Je fietst van de buitenwijken van Antwerpen en Kapellen naar het open polderlandschap van Stabroek.
Het fort van Stabroek (Stafort) ligt aan het begin van de Antitankgracht. Degeoefende fietser kan hier zijn fietstocht verlengen en zo het fort van Lillo bereiken. Volgde knooppunten op het kaartje en ontdek het fort middenin dehaven.
Jefietst langs de ontoegankelijke forten van Ertbrand en Kapellen. Vlakbij het fort van Kapellen vind je verschillende servitudewo-ningen: houten huisjes die snel konden worden afgebroken bij oorlogsdreiging. Een van de huis-jes tussen knooppunten 76en 77 is nu eencaf.
Blijf ontdekkenOp een boogscheut van de route, aan knooppunt 84, is Brasserie tKoetshuis een ideale locatie om iets te eten. Het ligt in de scha-duw van het kasteel Ravenhof.
Ook het Mastenbos is een stop waard. In dit Kapelse bos vind je een deel van een Duitse verdedigingslinie uit de Eerste Wereldoorlog. In 2014 werd hier het Loopgravenpad aangelegd, een aanrader om die verborgen geschiedenis te beleven!
Om de forten te bevoorraden, werd een militaire spoorlijn aangelegd tussen Kapellen en Brasschaat. Vanaf het fort van Kapellen kan je vandaag met de hele familie over dat spoor denderen op speciale spoorfietsen! Reserveer je rit op www.spoorfietsen.be.
Ga je liever te voet? Kijk op www.wandelknooppunt.be om een mooie wandeling uit te stippelen.
Ontdek langs deze route de sluisbunkers van de Antitankgracht inKapellen
De spoorfietsen loodsen je langs verschillende militaire relicten in hetlandschap
Lillobrug
8,5
6,6
1,6
2,3
3,5
4,5
N111
N114
N11
N11
N11
N114 Sluis 8
1,9
4,8
0,6
6,6
1,3
1,4
2,2
4,9
4,5
2,9
0,9
3
2,3
3
2,9
1
N1
N121
N115
E195
BOSRUITERLEI
HEIDE
STRAA
T ZUID
LICHT VLIEG
WEZEN
LAAN
HOGE AKKER
DE DRIES
MISH
AGEN
FORT
SEBA
AN
GAR
ON-
DREE
F
PEERD
S-
BOS
HERTEN
DREEF
PEERDSBO
S-BA
AN
HOOGBOOM-STEENWEG
37
36
7327
38
39
11
35
32
33
20
10
R2
A12
A12
13
14
15
13
13
AZAL
EA-
LAAN
840,7
Hansadok
Zesde Havendok
Churchilldok
Grote Put
Kanaaldok B1
VoorgrachtHoofdgracht
Verlegde Schijns
Delwaidedok
Antitank gracht
Antitankgracht
Antitank-gracht
Kaartse
beek
Antit ankgracht
Kana
al va
n Des
sel
naar
Scho
ten
over
Turn
hout
PFietsbrug
5,1
1,9
2,3
4,8
5,2
3,5
2,9
1,8
1,2
1,5
2,2
1
2,1
De Inslag
De Uitlegger
Peerdsbos
Oude Landen
NatuurreservaatDe Grote Put
t Rood
ParkVordensteyn
Mastenbos
Ravenhof
Wolvenbosch
Kasteel vanBrasschaat
Vriesdonk
HofDe Bist
Veltwijk
Vordenstein
Fort Stabroek
Fort Ertbrand
Fort Brasschaat
Metropolis
Schans Smoutakker
FortMerksem
STABROEK
KAPELLEN
BRASSCHAAT
Berendrecht
Ekeren
Hoevenen
s-Gravenwezel
Putte-Kapellen
Kapellenbos
Maria ter Heide
BethanieHoogboom
Driehoek
Mariaburg
Donk
Zeurt
N1
POPU
LIER
EN-
LAAN
OUDE
BROE
K
OUDE GA
LGENST
RAAT
VELTWIJC
K-
LAAN
DE O
UD
ELA
ND
EN
BIARTLEIPALM
STRAAT
PUIH
OEK
LIJSTERLAAN
SINT-LU
CAS-
LAAN
FIETSO-
STRADE
17
85
13
9678
34
12
77
14
7974
76
Fort Stabroek< k
np 94