CẩmNangVềChiếnTranhViệtNam
NXBCaféKuBúaDựatheocuốnAPoliticalIncorrectGuidetotheVietnamWar
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
MụcLụcLờitừbanbiêntậpGiớithiệu-Ngộnhậnvềsựthấtbại1.1Chươngmột-TạiSaoChúngTôiVàoViệtNam1.2ViệtMinh,ViệtCộng:làtêncủaCộngSảnnúpdướimộtcáitênkhác,nhưngvẫnlàcộngsản1.3Đừngbaogiờtinvàomộtđầubếplàmbánh1.4JohnF.KennedyvàViệtNam1.5Hãycẩntrọngnếumộtđấtnướcthêmvàotừ“CủaNhânDân”hay“DânChủ”trongtêncủahọ1.6ViệtNam1954-1960(Xâydựngnhànước101)1.7Dânchơivàlinhmục1.8Conđườngkhôngđượcchọn1.9Diệm,nhàdânchủ1.10Hồ,Hồ,HồChíMinh:Hômnayôngănbaonhiêugạo?
2.1Chươnghai-KhôngphảilàCamelot2.2BuổitrìnhdiễntạiLào:Bàihọclịchsửbịlàmngơ2.3Lựachọnđồngđội2.4CuộcchơiDominođãbắtđầu2.5Đólàđườngmòn?2.6Cáckỳquancủalaođộngnôlệ2.7Mộttráchnhiệmchung2.8ViệtNam-đứaconđỡđầucủaJFK2.9Mộtlýtưởngcaoquý2.10ThảmhọachocuộcphiêulưulớncủaJFK2.11ĐổlỗichoDiệm2.12Lựachọncủangườidân2.13NgọnlửaPhậtGiáo
2.14Mộtconrốikhôngthểkiểmsoátđược2.15KếtcụccủaDiệm2.16Diệmtrongmắtcácnhàcộngsản2.17Ngộnhậnvềmộtcuộcchiếngiớihạn
3.1ChươngBa-CuộcchiếncủaLyndonB.Johnson3.2ĐôđốcGrantsẽlàmgìđây?3.3NghịquyếtVịnhBắcBộ3.4ChiếnthắngđầutiêncủaHảiquânViệtNam…điềuchưabaogiờxảyra?3.5MànđánhphủđầutrênBiểnĐông3.6Starlite,StarBright,MệnhLệnhđầutiêntôiđọcnhầmtốinay3.7Pháhủycácngôilàngvàgiữgìnchúng3.8Nhữnganhhùngđầutiên3.9''Này,này,Lyndon.BJohnson,thếquáinàoôngđãđưachúngtôivàocáihốnày?''3.10Chotôithấycácconsốnào!3.11ChiếntranhViệtNamtrênkhông3.12Sựhỗtrợkhôngquânchocácbộbinh3.13ChiếnDịchKhôngKíchRollingThunder,tháng3/1965đếntháng11/19683.14"1,2,3,4Chúngtađangchiếnđấuvìcáigì?"3.15ChiếndịchBarrelRoll,tháng12/1964đếntháng03/19733.16GiảicứuStreetcar3043.17ChiếndịchSteeltiger,tháng04/1965đếntháng11/19683.18TếtMậuThân19683.19ChuyệngìđãxảyravớiViệtCộng?3.20Lâuđàicủanhữngxácchết3.21Hyvọnghọchothấyđượcmặttốt3.22“HàNội,trảlờicúđiệnthoạichếttiệtđi!”
3.23Vàcâuchuyệnthựcsựdiễnratheocáchđó3.24Mộttranhluậnthẳngthắng,lýlẽ
4.1Chươngbốn-ChiếnThắngĐượcBáoTrước,1968-19734.2Nguyênnhân4.3Đámcộngsảnđãsuynghĩcáiquáigìthế?4.4TôiChỉTinNhữngĐiềuMàTôiĐãĐọcĐượcTrênBáoChí4.5Mộtkiểuchămsócmangtêncộngsản4.6Bạitrận:Kiểuchiếntranhcủaphecánhtả4.7Nhữngnămthángthànhcôngbịlãngquên4.8Abrams,Bunker,Colby:Độingũcóthểlàmđược4.9MộtconbàiDominokhácđãngãxuống4.10Sựthayđổitrậttựcũ4.11ChươngtrìnhPhoenix(PhượngHoàng)4.12Làmvậyđểlàmgì?4.13BàngiaochoNixon-khôngcònlàQuýÔngTửtếnữa4.14HòabìnhvớiDanhDự4.15Chiếndịchnémbom"bímật"4.16Làmngoạigiaoởnhà4.17Cuộc“xâmlược”Campuchia.4.18Nhữngtrạicảitạo:Tiếnghátchungquanhlửatrại?4.19Ngườinàochầnchừlàthuatrận4.20Nixonchiếnthắng4.21Bạnnóixâmlượcvàtôinóiđộtkích4.22Cảmơn,đạihộiđảngDânChủ!4.23SựthiêntàicủatướngBắcViệtVõNguyênGiáp4.24Rênrỉkhônggiảiquyếtvấnđề4.25CuộcđánhbomGiángSinhnăm19724.26Coichừngcáicây!4.27Némbomchokiếmbiếnthànhlưỡicày
4.28Tròchơikếtthúc4.29Cảmơnnhiều,cácbạnhiền4.30Hiệpước?Chúngtôikhôngcócáihiệpướcthúihoắcnàohết!4.31Ngườiyêunước,kẻgâyrốihaychỉlàlũdốitrá4.32QuốchộiMỹ(1973-1975):Ôitrời,kệxáchọđi!
5.1Chương5-PhongTràoChốngChiếnTranh5.2Chúngtôicócầnđánhvầntừngchữchobạnnghekhông?5.3Hồ,Hồ,HồChíMinh,MaovàChesẽchiếnthắng5.4Tôinghetừnhữngnguồntinmậtcộngsản5.5“Oh,thúthậtđi,bọncộngsảnthựcsựtệdữvậysao?”5.6"Jane,đồconđiếmvôhọc"5.7LạilànhữngVFW(Nhữngcựuchiếnbinhủnghộcuộcchiến)…5.8Nhữngcâuchuyệnlửatrạichocácphầntửcựcđoan5.9Sựtànbạođíchthực5.10Sáungộnhậnvĩđạicủaphongtràophảnchiến5.11“ChínhphủcủaNamViệtNamthamnhũngvàkhôngđángđượcchúngtahỗtrợ”5.12Mộtngườitốtđụngbịsađọa5.13“ChiếntranhViệtNamlàmộtcuộcnộichiếncầnđượcquyếtđịnhbởichínhnhândâncủahọ”5.14“NgườidânMỹkhôngủnghộcuộcchiến”5.15“ChiếntranhViệtNamlàcuộcchiếngiántiếpgiữatưbảnphươngTâyvàcộngsảnphươngĐông”5.16“Cuộcchiếnđóvôđạođức”5.17“Đólàmộtcuộcchiếnkhôngthểthắng”5.18Baonhiêuquândominonữaphảingãxuống?
6.1Chương6-VềNhà6.2SựđộcáccủaCộngSản6.3CựuchiếnbinhViệtNam–vàlòngtựhàovềđiềuđó
6.4PhimvềchiếntranhViệtNam6.5BàiDiễnVănCủaThượngNghịSỹJohnF.KennedyTạiHộiNghịVềViệtNam
LờitừbanbiêntậpLàmộtngườisinhsaucuộcchiến,tôithựcsựbiếtrấtítvềnóchođếnkhitôiđọcvàpháttriểncuốnsáchnày.Tôikhôngủnghộbấtcứmộtđảngpháihaychếđộnào.Đâychỉlàmộtcuốncẩmnangđểmọingườiđọcđểhiểuvềcuộcchiếnđóhơn
Tôixincảmơncáccộngtácviênđãchungsứcđểthựchiệncuốnsáchnày.Cuốnsáchnàydànhchocácbạncũngnhưcácbạntrẻsinhsaucuộcchiến.
Chânthànhcảmơnmọingười.
KuBúa@CaféKuBúa
NhậnxétcủabạnđọcT.P.vềcuốnsáchnàyĐâylàmộtcuốnsáchvềlịchsửkhôngquádài,nhiềuchitiếtnhưngtómtắtđầyđủnhữngsựkiệntrongchiếntranhViệtNammộtcáchchânthực,đặcbiệtlàgiảiảonhiềuhuyềnthoại-thứkhôngcóthậtmàcứđượclưutruyền-củađámsửgiaCShaycánhtảbênHoaKỳbôinhọlịchsửbằngngòibút.
CuốnsáchnhắcnhởchúngtavềmộtanhhùngdântộcthựcsựtronglịchsửViệtNam,cụNgôĐìnhDiệm.
TừngnộidungsáchtiếptheohémởchochúngtavềsựkhốnnạncủacánhbáochícánhtảTâyphươngthờiấyđãbẻcongsựthậtnhưthếnàogópphầntácđộngđếncáichếtcủaôngDiệm,cheđậyvụthảmsátMậuThân,tácđộngvàodưluậnHoaKỳvớiđầynhữngthôngtinsailệch,tuyêntruyềnvềsựthấtbạicủaquânđộiHoaKỳ....ChúngtacònbiếtthêmnhữngmưumôbấtchínhlẫnnhữngtoantínhchínhtrịcủachínhquyềnKennedy,sựthôbỉvàtụctĩuđầynhátgancủaLyndonJohnson,sựtoantínhdãman,khốnnạnbấtchấpquyềnlợidântộccủaphecộngsảnBắcViệt.
ChúngtacònđượcbiếtthêmquânđộiViệtNamCộngHòavàquânđộiHoaKỳanhhùngthếnào,họđãdồnépBắcViệttrênmặttrậnquânsựvàđãchiếnthắngtrongthựctếchođếnkhibịđảngDânChủcánhtảtrongnướckhóatay.
Trongphầncuốichúngtacàngthấyrõsựphảnbộicủatruyềnthông,báochícánhtảHoaKỳ,họphảnbộilýtưởngtựdo,họdốitrávàcheđậysựthậtbêncạnhsựkhốnnạncủaphongtràophảnchiếncánhtảcựcđoancủaHoaKỳ.HainhómtrênđãtácđộngmạnhđếndưluậnHoaKỳđểcuốicùngquốchộibịkiểmsoátbởiđảngDânChủđãkếtthúcnềntựdochớmnởởNamViệtNam.Họđãphảnbộivàbánrẻđồngminhđãhysinhxươngmáuvìquyềnlợicủathếgiớitựdo.
Ngàynay,truyềnthôngcònthêudệtvềdichứngmặccảmtộilỗicủachiếntranhnhưngsựthậtvẫncóchỗđứngcủanó,nhữngcựuchiếnbinhHoaKỳ-
nhữngngườianhhùngthựcsựtrongchiếntranhViệtNam-đãsốngmộtcuộcsốngbìnhthường,làmviệcchămchỉnhưmọingườiMỹkhácđểchămlochogiađình.
Chốtlại,tácphẩmnàybắtbuộcphảicótrênkệsáchvìlôicuốnđếntừngdòngchữ,đểlạinhiềusuyngẫmvềphậnconngườilẫnđấtnướcViệtNamđầybấthạnh.---T.P
Giớithiệu-NgộnhậnvềsựthấtbạiKhôngcócuộcchiếnnàotronglịchsửMỹgâyhoangmangvàtrởthànhchuyệnkhóquênnhưChiếnTranhViệtNam—mặcdùthựctếnóluônđượcđưatinvàothờiđiểmđó,nócũngđượcghichéplạirấtnhiềuđếnnỗitủsáchchứatàiliệuViệtNamcủatôiđãphảilunglay.“ViệtNam”đãđivàotrongkíứccủađấtnướctôinhưmộtthảmhọađiểnhình,thườngđikèmvớitừ“bãilầy”vàcáibóngcủachiếntranhđãluônđeobámcáccuộcthảoluậnvềchínhsáchngoạigiaocủachúngtôitừđó.
Đoánxem?
●MỹđãkhôngbạitrậntrongChiếnTranhViệtNam.●CộngsảnđãkhôngchiếnthắngtạiĐôngNamÁ.●NgườiViệtNamhiệnnaylàmộttrongnhữngngườiủnghộMỹnhấthànhtinh.
NgộnhậnkhóquênvềChiếnTranhViệtNamlàsựthấtbạicủaMỹ.TuycácnhàlãnhđạoMỹcóthểđãmắcsailầmtrongcácquyếtđịnhchínhtrị,chiếnlượcvàchiếnthuật,nhưngchúngtôivẫnchiếnthắng.ChúngtôibuộcBắcViệtphảikýHiệpĐịnhParisnăm1973.ĐólàhiệpđịnhchấmdứtchiếntranhvàcamkếtmiềnBắcViệtNamsẽchungsốnghòabìnhvớimiềnNamViệtNam.TôiđãchiếnđấutạiViệtNam,vàtôichưachứngkiếncuộcbại
trậnnàoởphechúngtôi.HãyhỏimộtcựuchiếnbinhMiềnBắcViệtNam,nếuanhtatrungthực,anhtacũngsẽnóinhưvậy—ngườicộngsảnkhôngbaogiờcóthểđánhbạichúngtôitrênchiếntrường.Nếunhìnvàoconsốthươngvong,bạncóthểthấyđượctínhxácthựckinhkhủngcủađiềuđó.QuânđộiHoaKỳtổnthấthơn58,000binhlínhtrongChiếnTranhViệtNam.QuânđộiBắcViệtmấtmátnhiềuhơnconsố1.1triệu.Bạnđoánđi,ailàngườichiếnthắng?
Nhìnvàokếtquảđịalý-chínhtrịcủacuộcchiến.CộngsảnViệtNamphụthuộcviệntrợphươngTâyvàcốgắngápdụngmọimặtnềnkinhtếtưbảnchủnghĩa—thựcvậy,ViệtNamhiệnđangđượccoilàmộttrongnhữngnướcủnghộMỹnhấtChâuÁ,giớitrẻquantâmđếnviệccạnhtranhcủaBillGateshơncảHồChíMinh.NếubạnnhìnvàocácnướclánggiềngphíanamViệtNam,bạnsẽthấyrằnghọgầnnhưtựdovàkhôngcònsợsựbànhtrướngcủaCộngSảnnữa.MặcdùLàovàCampuchiabịtànphá,khôngcóquốcgianàokhácthấtbạidướiquyềnCộngSản;ViệtNamvàLàochịucảnhđóinghèosauthờichiếnvàCampuchianhưmột”bãichiếntrườngchếtchóc”—tộinghiệtngườiCộngSảnphảigánhchịudựatrêngiaicấpvàchínhtrị—làmmấtuytíncộngsảnnặngnềtrongChâuÁkểcảkhiquyềnlựccộngsảncònrấtlớn,TrungQuốc,đãnhanhchóngtựdohóanềnkinhtếcủamình.Họkhôngcònlãnhđạobấtkìcuộctiênphongcáchmạngcôngnhân,nôngdânnào.Thựctế,đồngminhChâuÁchínhcủaTrungQuốclàhaiquốcgiacôlậpnghèođói:MiếnĐiệnvàBắcTriềuTiên.
Đólàsựthật,tuynhiên,ngườidânMiềnNamViệtNamđãthấtbạitrongcuộcchiếnnày,vàthấtbạimộtcáchbànghoàng.ĐúnglàhọđãbịbỏrơimộtcáchtủinhụcbởiQuốcHộiMỹdướiĐảngDânChủ,làQuốcHộiđãlậtđổtổngthốngRichardNixon,ngườitạonênnhữngchiếncôngquânsựcủachúngtôi.QuốcHộiđó,cólẽđãngủsaytrênchiếnthắngmộtcáchvôtráchnhiệmsaukhiloạibỏTổngThốngNixon,nênđãquyếtđịnhphủitayvớiMiềnNamViệtNam,kểcảđiềuđóđồngnghĩavớiviệcMỹsẽbịghétbỏvàmấtuytín,kếtthúccủabikịchlàchúngtôiđãchiếnđấuđểcùngvớinhữngngườiđồngminhNamViệtchốnglạiviệcrơivàotaycộngsảnđộctài.NếungườiViệthivọngvềmộttươnglaitươisánghơn,đólàvìhọmongđượcnhưMỹ.Đằngsauhọ,vàvẫnđangởtrênhọ,làmộtchếđộCộngSảnvớicáctrạicảitạovàmộtchếđộđộctài,đólànguyêndohàngtrămhàngngànngườidânMiềnNamViệtNamliềuchếtđểvượtbiên.
Tôiviếtcuốnsáchnàyđểlưulạihồsơsựthật—vàđểcânbằngtỉsốvới
nhữngkẻthêudệtnguyhiểmvềcuộcchiếnnày.TôiviếtnênđiềunàychonhữngngườibạncựuchiếnbinhViệtNamcủatôi,nhữngngườibịngượcđãithậmtệbởitruyềnthôngvàcácnhàvănhóacủanướcnày.Vàtôiviếtchonhữngaicònquátrẻđểhồitưởngvềcuộcchiến,trừnhữngngườibịnhồisọtừnhữngcâuchuyện“chếttiệt”họhaynghekểtừtruyềnthông,vàcóthểlàtừnhàtrường,họnhưmộtkẻtàntật.Tôitinhọsẽnhậnrasựthậtkhihọngheđiềutôinói.
ĐâylàcâuchuyệntrungthựcvềChiếntranhViệtNam,thựcsựlànhưvậy,bởinhữngngườiđãchiếnđấuởđóvớitưcáchlànhữngphicôngThủyQuânvàsauđólàphicôngchoCIAAirAmerica,vàđãlàmộtngườinghiêncứucuộcchiếnsuốtcuộcđờimình(vàthậmchíđãviếtmộtcuốntiểuthuyếttiếulâmvàsựđiênrồcủanó).KhôngcómộtcuộcchiếnnàotronglịchsửMỹcầnphảiđượcphântíchrõràng–khôngthiênvịhaytếnhịvềmặtchínhtrị,haynóicáchkháclàtrungthực–hơncuộcchiếnViệtNam.Bởivìnhữngngườiđãtườngthuậtsailầmvềcuộcchiếnđó,nóiranhữnglờigiảdốivềcuộcchiếnđểvẫncònnằmtrongtâmtríquốcgiacủachúngta.Vàngaybâygiờnhữngngườiđãtườngthuậtgiảdốivềcuộcchiếnđólànhữngngườiđãchếrathuậtngữ"nhạycảmhoặctếnhịchínhtrị"(politicalcorrectness)ngaytừbanđầu.Thậtxấuhổ.
1.1Chươngmột-TạiSaoChúngTôiVàoViệtNamThếChiếnThứII,một"cuộcchiếnhữuích”,đólàcuộcchiếnMỹđãthamgiavào,chínhcácnhàcánhtảđãthêudệtnêntrậnchiếnđónhưmộtcuộc“chiếnxấu”(mặcdùcácđảngviênnàychínhlàtácnhânchínhphảichịutráchnhiệmchocuộcchiếncủachúngtôi).TrướcThếChiếnThứII,ViệtNamlàmộtthuộcđịacủaPháp.Trongsuốtcuộcchiếnnóđãbịchiếmđóng,dướisựchophépmiễncưỡngcủachínhquyềnPhápVichy(chínhphủtạmthờitrongThếChiếnThứ2),bởingườiNhật---kẻthùchungcủaMỹvàcộngsảnViệtMinh.Năm1945,mộtsốđặcvụcủaCơQuanCôngTácChiếnThuậtMỹ(viếttắtlàOSS—tiềnthâncủaCIA)nhảydùxuốngViệtNamđểgiảicứutùbinhchiếntranhMỹvàgiúpcộngsảnViệtMinhchốnglạiNhậtBản.LínhMỹđãchiếnđấubêncạnhnhữngngườicộngsảnsao?Vâng,bạnphảinhớđiềuđó,lúcnàychúngtôilàđồngminhvới“BácJoe”StalinvàLiênXô.Đoánxem?
●MiềnBắcvàMiềnNamViệtNamđãbịchiacắttừthếkỷ16.●NhàlãnhđạocộngsảnHồChíMinhđãđượcđàotạođểtrởthànhmộtđầubếpbánhPháp.
●Trongkhikếhoạch“cảicáchruộngđất”củaHồChíMinhdẫnđếnviệcxảyrahàngchụcngàncácvụhànhquyết,đóikém,vàphảiphụthuộcvàoviệntrợnướcngoài,miềnNamViệtNamđãtănggấpđôisảnlượnggạonăm1950.
ChínhsáchđốingoạicủaMỹítquantâmvềviệcbànhtrướngcủacộngsảnvàonhữngngàycuốicủacuộcchiến(trướckhiTrungQuốctrởthànhcộngsảnvàcáchoạtđộngcủacộngsảnnónglêntrongkhuvựcĐôngNamÁvàHànQuốc)hơnsovớiviệccùngngườiPháp,AnhvàHàLantìmcáchđểthiếtlậplạicácthuộcđịacủahọ.Thựctế,lýthuyếtchốngchủnghĩathựcdânlàmộtlờisỉnhụcđốivớiFranklinRoosevelt,ngườiđãđưaJosephStalinvàovịthếđạođứccaohơnWinsstonChurchill.NhưRooseveltđãphátbiểu,“Cómộtđiềutôiquantâm,Stalinkhôngphảilàmộttênđếquốc”---khônggiốngnhưthủtướngnhiệthuyếtcủađếquốcAnh.Khôngcònnghi
ngờgìnữa,đólàmộtlờianủivớingườidânBaLan,TiệpKhắc,Hungary,vàcácnơikhác,nhữngngườisẽsẵnsàngtraođổi“tìnhbạn”LiênXôvớiđếquốcAnh.(Dànhchonhữngaikhôngnhớ,cộngsảnthậmchícókỉlụcgiếtngườicònnhiềuhơnĐứcQuốcXãcủaHitler,làbiểutượngcủamộtchếđộđànápvàbạolựchơnnhànướcphátxítthôngthườngcủabạn.ThờiđạiMussolinicủaÝlàmộtthiênđườngtựdochủnghĩasovớithờiđạiStalincủaNga.)Tuynhiên,ngaycảsaukhiRooseveltchếtđi,lýthuyếtchốngchủnghĩathựcdânvẫnnằmởvịtrídựphòngcủachínhsáchđốingoạiMỹ,phổbiếnvớikhuynhhướngcủachủnghĩabiệtlậpcánhtảvà“đảngviênđảngcấptiến”cánhtả.
1.2ViệtMinh,ViệtCộng:làtêncủaCộngSảnnúpdướimộtcáitênkhác,nhưngvẫnlàcộngsảnViệtMinh(ViệtNamĐộcLậpĐồngMinhHội)làlựclượngdukíchcộngsản,thànhlậpvàonăm1941,đượclậpnênđểgiảithoátđấtnướckhỏiPháp.SauthấtbạicủachếđộThựcDânPhápvàonăm1954,tànquâncủaViệtMinhđượctậphợpbởilựclượngdukíchcộngsảntạimiềnNamViệtNambanđầuđượcgọilàcộngsảnViệtNam,hoặcmộtcáchtrịnhtrọnghơnlàQuânĐộigiảiPhóngmiềnNamViệtNam(MặtTrậnDânTộcGiảiPhóngMiềnNamViệtNam),vìmộtsốlído,đãđượcrútngắnlạithànhViệtCộng.SửsáchkểrằngmộtlínhgácmiềnNamViệtNamđãbịgiếtchếttrongkhiđangcốbáođộngcáctrạilínhvềcuộctậpkíchcủa“MặtTrậnDânTộcGiảiPhóngMiềnNamViệtNam”gâybốirốichochínhphủCáchMạngCộngHòaMiềnNamViệtNam(ChínhPhủCáchMạngLâmThờiCộngHòaMiềnNamViệtNam).TổngthốngmiềnNamViệtNamNgôĐìnhDiệmđãtừngnói,“Khôngcầnvòngvo.HọchínhlàViệtCộng.”ViệtMinh—quândukíchcộngsảnđầutiên.ViệtCộng—làmộttênkhácđượcrútngắncủadukíchcộngsản.ThủđôphíaBắcViệtNam,HàNội,trongmộtcuộcthỏathuậnhiếmhoivớiSàiGòn,thủđôcủamiềnNamViệtnam,đãchínhthứccôngnhậntấtcảquândukíchlàcộngsản.SauchiếntranhvàthấtbạicủaNhậttrongviệcxâmchiếmViệtNam,đấtnướcđượcđặtdướisựchămsóctạmthờicủaVươngQuốcAnh(miềnNam)vàTrungQuốc(miềnBắc),mặcdùnóvẫncònbịchiếmđóngbởingườiPháp,họvẫnchưarútđihoàntoàn.TrungQuốclúcnàychưatrởthànhcộng
SảnvàđượcdẫndắtbởiTưởngGiớiThạch,làđồngminhcủaMỹtrongthờichiếnchốnglạiNhậtBản.SựphânchiagiữaBắcvàNamViệtNamkhôngphảibởinguồngốcvàcũngkhôngphảibởiquyếtđịnhnào.Vàocuốithếkỷ16,đấtnướcđãbịchiacắtbởihaibứctườnglớntrênvùngđồngbằngQuảngTrị(ởphíabắcngoàixacủamiềnNamViệtNam)đượcdựnglênbởidònghọNguyễn,mộttrongnhữngchếđộtiếnhànhcáccuộcchiếnphongkiếnđẫmmáuđểkiểmsoátcácvùngnôngthôn.Trướcđó,mãichođếnthếkỷ15,90phầntrămmiềnNamhiệnnaythuộcvềvươngquốcChăm(ởgiữamiềnNamViệtNam)vàCampuchia.Vàonhữngnămtrướcđó,miềnBắcvàmiềnNamViệtNamlànhữngchiếnbinh,họthậmchícòncốgắngthúcđẩycáccườngquốcởChâuÂuchốnglạinhau---miềnNamtìmđếnsựtrợgiúptừBồĐàoNhavàmiềnBắctừHàLan.Thayvìtrởthànhmộtquốcgiachínhthức,thậtsựchẳngcógìlạkhiViệtNambịchiếmđóng.Đasốkhoảngthờigian(theonhữnggìphươngTâykể)củathiênkỉđầutiên,ViệtNamthuộcvềTrungQuốc,vàtrongphầnlớnlịchsửsaunày,ViệtNamlàmộtnướcchưhầucủaTrungQuốc.Điềuđókếtthúcchođếngiữathếkỉ16khiPhápchiếmthếcầmquyềntrongkhuvựccủaTrungQuốc.ẢnhhưởngcủaPhápbắtđầubằngcácgiáosĩCôngGiáo—mặcdùcóhàngtrămlinhmụcCôngGiáovàhàngngànhàngngànngườiủnghộhọđãbịxửtửtrongcáccuộctànsátđịnhkìtheoyêucầucủacácnhàlãnhđạoViệtNam.ĐiềunàytrởthànhlídođểPhápxâmlượcViệtNamvàonăm1858vớisựkhởiđầunhưmộtcuộcchinhphạtvàrồitrởthànhmộtcuộcchiếmđóngthànhcông.Mườinămsau,vuaNorodomcủaCampuchiađãkêugọi,vàđượcđáptrảbằngsựbảotrợcủaPháptừTháiLanvàViệtNam.Saukhithànhlậptrongkhuvực,PhápđãlàmtốtviệcngănchặnngườiViệtgiếtlẫnnhauvàthànhcôngtrongviệcđoànkếtdântộcViệtNamđểchốnglạihọtrongsuốtquátrìnhcaitrịcủahọtrêntoànthểđấtnước.Đúngtheonhưquanđiểmchốngthựcdâncủaông,FranklinRooseveltđãtườngtrìnhrõràngđếnCordellHull,bộtrưởngbộngoạigiaocủamình,“Phápđãcóđượcđấtnướcđó—bamươitriệucưdân—tronggầnmộttrămnăm,vàngườidânsẽkhổhơnlúcđầu.Phápđãvàđangvắtcạnđấtnướcnàytrongvòngmộttrămnăm.NgườidânĐôngDươngđượchưởngnhữngthứtốthơnthế.TrongkhiđókhôngthểchốicãirằngngườiViệtcómốibấtmãnnặngnềvớichủthuộcđịaPhápcủahọvàthườngxuyênxảyramâuthuẫn,sựthậtlàPhápđãđẩymạnhpháttriểnkinhtếViệtNam,cungcấpchoViệtNamthịtrườngxuấtkhẩuvàcơsởhạtầng,thànhlậpcácngôitrườngTây(mặcdùchỉrấtít)vàbệnhviện(cũngnhưvậy)nhưmộtphầntrongviệc
Pháptựxưnglà“nhiệmvụvănminhhóa.”NhưMarkCunninghamvàLawrenceZwierchỉratrongcuốnsáchKếtQuảCủaViệcĐánhBạiPhápTạiViệtNam(TheAftermathofFrenchDefeatinVietnam),“ChủnghĩathựcdânPhápởViệtNamíttànbạohơnsovớichủnghĩathựcdânởcácđếchếkhác.NhữngngườiViệthọctiếngPhápvàchấpnhậnvănhóaPháptrởthànhthànhviêncủatầnglớpthượnglưu,cóđượcviệclàmvàsựgiáodụctốt.MộtsốthậmchícòntrởthànhcôngdânPháp.”TrongkhichínhquyềnPhápủnghộnhữngsốítngườitheođạoCôngGiáo,nhữngchủthươngTrungQuốcvàtầnglớpđịachủViệtcũngđượcchấpnhậnnhưgiới“thượnglưu.”HồChíMinhđãkêugọiMỹhỗtrợđểđánhbạiPhápsauhaicuộcchiếnvàcảhailầnôngđềukhôngđượcphảnhồi—lầnđầulàvìôngkhôngliênquanđếnchínhsáchđốingoạicủaMỹvàsauđólàvìchủnghĩadântộc,cũngchínhlàchủnghĩacộngsảncủaHồChíMinh,vàlợiíchlâudàicủaMỹtạikhuvựcĐôngNamÁsauThếChiếnThứIIđãbịhạnchếvìviệcngănchặnsựlâylancủachủnghĩacộngsản.ViệcchốnglạicộngsảnđãđặtMỹđứngsauPhápmộtcáchmiễncưỡngbởinhữngnỗlựcgiànhlạivịthếcủamìnhtạiĐôngDươngsauchiếntranh.TạimiềnNamđiềunàyđãxảyrakhiquânViệtMinhnhanhchóngbịđuổikhỏiSàiGòn.TạimiềnBắc,mọithứkhókhănhơn.Năm1949,PhápkíhiệpđịnhvớivuaBảoĐạicủaViệtNam,chophépôngtrởthànhngườiđứngđầutrêndanhnghĩacủamộtnướcViệt,mặcdùquyềnlựcthựcsựthuộcvềPháp,cuộcchiếnvớicộngsảnViệtNamngàycàngkhốcliệt.MỹcảmthấybảnthânbịlôikéovàoviệckhôngchỉphảicungcấphỗtrợkinhtếchoPháp,màcuốicùngcòntiếptayđến80phầntrămnỗlựcchiếntranhcủaPháptạiViệtNam.
1.3ĐừngbaogiờtinvàomộtđầubếplàmbánhHồChíMinh(1890-1969,tênkhaisinhlàNguyễnSinhCung),sinhratạilàngKimLiên,miềntrungViệtNam,contraicủamộtgiáoviêntrunghọcPháp,ôngđitheochủnghĩacộngsảnkhisốngởAnh(nơiôngđượcđàotạothànhmộtđầubếpbánhbởiEscoffier)vàtạiPháp(1915-1923).SauđóôngthànhlậpđảngCộngSảnĐôngDươngvàdànhmộtkhoảngthờigiansốngtạiMoscow.HồChíMinhlàtênđượcmọingườibiếtđến.Nócónghĩa“Hồ,ngườikhaisáng,”hoặccáchnóilóngđịaphương,“ônglàngườitrụclợitừnhữngtênngốcngôngcuồng.”SựhỗtrợkinhtếcủaMỹđãtăngvọtbởicácsựkiệnbênngoàicủaĐôngDươngPháp,nổibậttrongsốđólàTrungHoaĐạiLụcrơivàotaycộngsản
vàonăm1949vàcuộcxâmlượccủacộngsảnBắcTriềuTiênvớiNamTriềuTiênnăm1950.CảhaiđềulànhữngtiếntriểngâychoángvángđốivớichínhsáchđốingoạiMỹ.MỹtrướcgiờluônvềpheTrungQuốc(mộtphầnbởivìsựhiệndiệncủacácnhàtruyềngiáongườiMỹtạiđây),vàthậtbấtngờkhiđấtnướckhổnglồnàylạirơivàotaytrongcuộccáchmạngcộngsản.CuộcxâmlượccủacộngsảnBắcHàn—mộtphầncủathếgiớiítngườiMỹđượcbiếtđến—chỉlàmtăngthêmgấpbộitínhhunghãncácmốiđedọacủacộngsản,vàcuộcxâmlượcnàybịđedọabởi“hànhđộnggiữvữnghòabình”củaLiênHiệpQuốcdoMỹdẫnđầu(haycòngọilàchiếntranhTriềuTiên)đểcứuNamHànvàkhôiphụclạibiêngiớicủanướcnày.DukíchcộngsảncũngđãxuấthiệnởPhilippines,phiếnquâncủaMaoTrạchĐôngcómặtởIndonessia,vàmộtcuộcnổidậycủacộngsảntạiMalaysiađãnổra.Pháplúcnàyđượcxemnhưcộtchống—dùkhôngphảilàmộtcộtchốngvữngchắc—đểchốnglạisựtấncôngcủaCộngSảnđangtrànlanởChâuÁ.CộtchốngđóbịđậptankhiPháplênkếhoạchtấncôngcộngsảntheođườnglốichiếnthuậttruyềnthốngcốđịnh.Phápnghĩrằngtrongtrậnchiếnnàyhọcóthểgiángmộtđòntửxuốngcộngsản.Cũnglàđòntử,tuynhiên,lạilàvớiPháp.PhápchọnchiếntrườnglàmộtthunglũngtâybắcViệtNamgầnngôilàngĐiệnBiênPhủ.PhápbắtđầuđưaquânvàothunglũngĐiệnBiênPhủvàotháng11năm1953.Cuộcchiếnquyếtđịnhđãdiễnravàithángsauđókểtừngày13tháng3đếnngày7tháng5.Phápnhậnthấyhọđãmắcbẫykhitậptrungquânlínhtạithunglũng.Họđãxâydựngvàtạonênmộtbãitiếptế.MụcđíchlàđểnhửViệtMinhtrànxuốngtừcácđồirậmsumxuêbaobọcxungquanh,rồisauđótiêudiệtchúngbằngsiêuhỏalựccủaPháp.Đâylàmộttínhtoánsailầmvớinhiềuxácsuấtđauthương,vìViệtMinhđãkhôngđổbộxuốngtừnhữngngọnđồi—ítnhấtcũngkhôngphảitrướckhihọnémpháobinhmộtcáchquyếtliệtvàoPháp.ViệtMinhđãkéohàngtrămkhẩupháoquarừngrậmvàđặtchúngsaunhữngngọnđồi,khuấttầmnhìnvàngoàiphạmvicủaPháp,lúcnàyđangnghĩbọnhọđãbaovâyquânđịch,đôngquânhơnvàsẽtiêudiệttoàndiện.MộtvàimáybaythảbomcủaPhápđãkhôngthểđánhlạicáckhẩusúngcủaViệtMinh.ĐốivớiPháp,tìnhhìnhtạiĐiệnBiênPhủtrởnêntuyệtvọng.LượnglínhnhảydùPhápđãđượcđưavàolàmquânthaythế,họbiếtrằnghọgầnnhưphảiđốimặtvớicáichết.ĐườngbăngđượccoilàhuyếtmạchcủaPháp,liêntụcbịnảđạnvàkhôngmộtmáybaynàocóthểhạcánhxuốngđược.Thayvàođócácmáybayphảixàthấpxuốngvàthảcácthùngviệntrợtiếptế—nhiềucáirớtxuốngtaykẻđịch.Mộttrongnhữngchuyếnbaycuốicùngđến
ĐiệnBiênPhủđượcđiềukhiểnbởihuyềnthoạiCIAJames“EarthquakeMcGoon”McGovern—mộtphicôngnặng260pound,ngườiđãcócácchuyếnbayvớiđộiFyingTigersởThếChiếnThứIIvàsauđóđượctuyểndụngvào“VậnTảiHàngKhôngDânDụng”(CAT,hàngphòngthủchocáctrậnđánhcủaCIA).ÔngđãthamgiacácchuyếnbayhỗtrợnhiệmvụchoTưởngGiớiThạchsauThếChiếnThứII,vàsauđóđượcgiaonhiệmvụởĐôngDương.Làmộtngườilậpdịvàlàmộtanhhùngthựcsự,máybayC-119củaôngđãbịbắnrơikhỏibầutrờitrongkhicốthảmộtkhẩupháobinhchoPháp.AnhlàbộđàmchínhgiữvaitròliênlạcđếncácphicôngvàlínhPháp,“Ôitrời,nhócà,coinhưđâylàkếtcuộcrồi,”trướckhimáybaybịrớtxuốngđấtvànổtungtronglửakhói.McGovenvàphicôngchiếnđấucùnganhWallaceBufordlàhaingườiMỹđầutiênchếttrongtrậnchiếntạiViệtNam.Vàonăm2005,chínhphủPháptraohuychươngLegionofHonorchoMcGovernvàsáuphicôngkhác,vớicấpbậcKịSĩvìnhữnggìhọđãcốnghiếntrongquânđộiPháptạiĐiệnBiênPhủ.KhiPhápbịđánhbại,TổngThốngMỹDwightEisenhowerđãviếtmộtláthưdàivềtìnhhìnhởĐôngDươngđếnThủTướngAnhWinstonChurchill.ĐóđượccoilàbáocáođầutiênđầyđủvàrõràngvềlídovìsaoMỹthamgiavàoViệtNam.NgàiWinstonthânmến:Tôichắcrằngcũnggiốngnhưtôi,ngàiđangtheodõicácbáocáohàngngàyvềcuộctrậnchiếnđangđượcchiếnđấubởingườiPháptạiĐiệnBiênPhủcùngvớisựquanngạivàlolắng.Hiệnnay,tìnhhìnhvẫnchưaphảilàhếthyvọng.Nhưngkhôngbànđếnkếtquảcủatrậnchiếnđặcbiệtnày,tôisợrằngPhápkhôngthểmộtmìnhđốiphóđược,mặcdùchúngtađanghỗtrợchohọlượngtiềnbạcvàvậtchấtrấtlớn.KhôngcógiảiphápđơngiảnnàođểthúcđẩyPháptăngcườngnỗlựccủahọ,nếuhọkhôngthểsángsuốt,vàĐôngDươngrơivàotayCộngSản,ảnhhưởngsaunàyđếnvịtríchiếnlượctoàncầucủatôivàngàivớihệquảlàsựchuyểnđổivềtỷlệsứcmạnhtrênkhắpChâuÁvàTháiBìnhDươngcóthểlàmộtthảmhọa,tôibiết,điềuđóthậtkhóchấpnhậnchongàivàtôi.LàmthếnàođểTháiLan,MiếnĐiệnvàIndonesiacóthểđượcsựantoànkhỏitaycộngsản.Chúngtakhôngcókhảnănglàmgì.MốiđedọasẽtiếpdiễnvớiMalaya,ÚcvàNewZealand.Cácchuỗihònđảongoàikhơisẽbịchiếmđóng.CácáplựckinhtếlênNhậtBảnđãbiếnmấtbởithịtrườngphicộngsảnsẽlậplạitrongmộtkhoảngthờigian,cũngnhưnguồnthứcănvànguyênliệutươicũngsẽmấtđi,khócóthểthấyNhậtBảncóthểchốnglạiviệchòanhậpvớithếgiớicộngsảnnơisẽ
kếthợpcácnguồnnhânlựcvàtàinguyênthiênnhiêncủaChâuÁvớitiềmnăngcôngnghiệpNhậtBản.ĐiềunàydẫnchúngtađếnquyếtđịnhkhókhănrằngtìnhhìnhĐôngNamÁcầnchúngta,phảikhẩntrươngđưaraquyếtđịnhnghiêmtúcvàtiếpcậntừxa.Geneva[hộinghịGenevađểgiảiquyếttươnglaicủaViệtNam]sẽdiễnracáchđâybốntuầnnữa.Cóthểcộngsảnđangmuốnđâmthủngýchícủachúngta,khiếnchúngtađặtsựlolắngvàoPháp,hơnlàvàoBerlin.TôicóthểhiểuđượcđiềumongmuốntựnhiêncủaPháptrongviệctìmkiếmmộtdấuchấmhếtchocuộcchiếnlàmhọtổnthấttrongtámnăm.NhưngmọinỗlựctìmkiếmcủachúngtôiđãđivàobếtắcbuộcchúngtôikếtluậnrằngkhôngcógiảiphápđàmphánvềvấnđềĐôngDương,vềbảnchấtkhôngcóphươngsáchđểkéodàisựđầuhàngcủaPhápcũngkhôngcógiảiphápcứuvãnđểkhốngchếsựángbinhcủacộngsản.Lựachọnđầutiênrấtquantrọngtrongcácvấnđềliênquanđếnchiếnlượctầmxađốivớichúngtavàngàicóthểsẽchấpnhận.NgoàicáchệquảtrongkhuvựcĐôngNamÁ,nơingàivàKhốiThịnhVượngcóđượcnhữnglợiíchtrựctiếpvàquantrọng,hậuquảnghiêmtrọngnhấtsẽlàởBắcPhi,ChâuÂuvàcácnơikhác.Đâysẽlànguồngốcgâynênmộtsựmấtmátrộnglớnbởiviệctínnhiệmvàohệthốnghợptácxã.TôinghĩsẽkhôngphảilànóiquánếunhưnóiPháplàcườngquốcbịđònchítử.CóthểPhápsẽkhôngbaogiờtrởlạithànhcườngquốcnữa,sẽrấtkhóđểchúngtađươngđầuvớiviệcđó.Bằngmọicáchchúngtacầnphảidựtínhđếnphươngkếthứhai.MộtsốýsơbộđãđượctómtắtbởiFoster[NgoạiTrưởngJohnFosterDulles]trongbàiphátbiểucủaôngvàođêmthứhaivừarồi,ôngnóirằngvớitìnhhìnhviệclấnápcủahệthốngchínhtrịcộngsảncủaNgavàcộngsảnđồngminhTrungQuốclênĐôngNamÁhiệnnay,dướibấtcứhìnhthứcnào,sẽlàmộtmốiđedọanghiêmtrọngđốivớisựtựdocủatoànthểdânchúng,vàtheoquanđiểmcủachúngtôikhảnăngxảyraviệcnàyhiệntạicầnphảibịngănchặnbởihànhđộngcủaliênminh,khôngthểchấpnhậnmộtcáchbịđộng.Ôngcũngđãtườngthuậttườngtậnvới[đạisứAnhtạiMỹ]RogerMakins.TôitinrằngcáchtốtnhấtđểcanthiệpvàoviệcnàylàđemlạinguồnlựctinhthầnvàvậtchấtlớnhơnđểhỗtrợchonhữngnỗlựccủaPhápbằngviệcthànhlậpmộtđộimới,đặcbiệthoặcliênminhgồmcácquốcgiađangquanngạisâusắcvềviệckhốngchếsựbànhtrướngcủacộngsảntrongkhuvực.TôinghĩngoàihainướcchúngtacòncóPháp,cácquốcgialiênđới[ViệtNam,Lào,Campuchia],Úc,NewZealand,TháiLanvàPhilippine.ChínhphủMỹchờđợiđểthamgiavàomộtliênminhđầyđủnhưvậy.LiênminhcủachúngtasẽkhônghướngvềcộngsảnTrungQuốc.Nhưngnếu,tráivới
nhữnggìchúngtatintưởng,nhữngnỗlựccủachúngtađểcứuĐôngDươngvàvịtríkhốithịnhvượngcủavươngquốcAnhđốivớimiềnNambằngcáchnàođinữacóthểtăngnguyhiểmchoHồngKông,chúngtôimongđợikếthợpvớingàitạiđó.GiảsửLiênHiệpQuốcđượcmộtsốquốcgiachấpthuận,nhưngtôivẫnkhôngtựtinrằng,đưaralờiphủquyếtvớiLiênXô,cóthểcóhiệulựcnhanhchóngvàmạnhmẽnhưýchúngta.TôisẽkhôngcânnhắcvaitrònàochoFormosahoặcHànQuốctrongquátrìnhthànhlậpliênminhnày.Điềuquantrọnglàliênminhphảimạnhmẽvànóphảisẵnsàngchocuộcchiếnkhicầnthiết.Tôikhôngtínhđượcsốlượnglụcquânđángkểcầnthiếtởphíangàihayphíatôi.Nhưngnếucácthànhviêncủaliênminhhoàntoànkiênquyết,liênminhcóthểlàmrõvớicộngsảnTrungQuốcrằngviệctiếptụchỗtrợvậtchấtchoViệtMinhchắcchắnsẽdẫnđếnviệccáclựclượngquânđộichốnglạihọcàngmạnhthêm.Nhữngđồngnghiệpcủatôivàtôinhậnthứcrõvềnhữngrủirokéotheocủađềxuấtnàynhưngtrongtìnhtrạngmàchúngtađốimặthiệnnay,khôngcócáchgiảiquyếtnàokhôngcónguyhiểmdùlàhànhđộnghaykhônghànhđộng,vàtôibiếtkhôngaicóthểđươngđầukhókhănkiênquyếthơnngài.NếuchúngtacùngnhauhợpsứctôitinchúngtasẽtăngnhiềucơhộigiúpngườiTrungQuốctinrằngnhữnglợiíchcủahọlàdốitráthôngquacáclờituyêntruyềndướisựcaiquảnchặtchẽ.BằngcáchđóchúngtacóthểtiếntớihộinghịGenevavớiquanđiểmvềmộtthếgiớikhôngchỉhoàntoàntựdomàcònvữngmạnh.HiệnnaychúngtađangđốimặtvớitìnhhìnhkhókhăncủamộtthảmhọađượcbáotrướcbởisựyếukémcủaPhápvàviệccầnthiếtlàphảiđốiphóvớinótrướckhitìnhhìnhtệthêm.ĐiềunàycónghĩacầnbànbạctrựctiếpvớiPháp.Trongnhữngcáchtươngthíchvớitìnhhìnhnàymàngàiđãmôtảmộtcáchxuấtsắctrongchươngthứhaicủadiễnvăn“Giờkhắccuốicủahọ,”(“TheirFinestHour”)lịchsửđãlàmrõrằngchiếnlượccủaPhápvàcáckếhoạchtrướcbướcđộtphánăm1940đãbịtháchthứctrướcđònđốnngãnày.Tôithấytiếcvìlàmtăngrắcrốichongài.Nhưngthựctếkhôngphảidotôi,màlàdokẻthùcủachúngta.Tôicólòngtinrằngnhờhànhđộngcủatìnhbạnhữutrongviệcđốimặtvớihiểmhọachúngtasẽcóđượcsứcmạnhtinhthần,điềunàysẽgiúpchúngtachốnglạiviệcrơivàohoàncảnhngờvựcnhau.
Nếutôicóthểxemlạilịchsử,thìchúngtađãthấtbạitrongviệcngănchặnHirohito,MussolinivàHitlerlàvìkhôngcóhànhđộnghiệpnhấtvàothờigianđó.Điềuđóđãtạonênmởđầuchobikịchảmđạmvàhiểmhọaghêgớmnhiềunămsauđó.Haiquốcgiachúngtacònkhônghọcđượcđiềugìtừbàihọcđósao?ThếnêntôitintưởngtuyệtđốirằnghiệuquảcủayếutốliênminhchínhlàđiềuđánhcượcmàtôiđãchuẩnbịđểgửichoFosterhay[NgoạitrưởngWalter]Bedell[Smith]đếnviếngthămngàitrongtuầnnày,vàomộtngàygầnnhấtthuậntiệnvớingài.SẽcóngườidànhmộtngàytạiParisđểtránhsựnổigiậncủaPháp,tạovỏbọcchuẩnbịchoGeneva.Eisenhower
1.4JohnF.KennedyvàViệtNam“ViệtNamđạidiệnchonềntảngcủaThếGiớiTựDotạiĐôngNamÁ.”---PhátbiểucủaThượngNghịSĩJohnF.KennedytạibuổiHộiNghịTiệcTrưavềViệtNamởkháchsạnWillard,Washington,D.C,ngày1tháng6năm1956.PhápkhiđóđãkiệtsứcvớitrậnchiếnchốngcộngsảntạiĐôngDương(họđãrấtmệtmỏi,saumọichuyện,cómộtsốtênCộngSảnđangquấyrốichínhtrịcủaPháptạiđấtnướchọ).Hơnnữa,mụctiêuchiếnlượccủatrậnchiếnĐiệnBiênPhủ,hiệngiờtrôngrấtảmđạm,vẫnchưathểtiêudiệtđượcCộngSảndođóPhápcóthểsẽđóngquântạiĐôngDương;đơngiảnlàđểđánhbạicuộcnổidậycủaCộngSản,dùchỉlàtạmthời,sauđóPhápcóthểrútquânkhỏiViệtNamtheolệnh.Nóicáchkhác,Phápđangởthếkẹt;ViệtMinhđangthắngthế.PhápđồngthờilosợviệcđìnhchiếnvàophútcuốicuộcchiếnởHànQuốcđồngnghĩavớiviệchàngchụcngàn,nếukhôngthìlàhàngtrămngànquânTrungQuốccóthểđổvàoĐôngDương.MỹđãsẵnsàngđưalượngquânđộitươngđươngđếnĐôngDươngnhưchúngtađãtừnglàmvớiNamHàn,Phápcóthểphảiđóngquânđếnkhicuộcchiếnthựcsựgiànhchiếnthắng.Nhưngđóchưaphảilàkhởiđầu.EisenhowerđãnêuquanđiểmđồngthuậnmộtcáchrõràngcủaNhàTrắng,QuốcHội,vàcáccốvấnquânsựcủatổngthốngkhiôngnóirằngquânđộiMỹsẽkhôngđượcđiềuđếnchiếnđấutạiViệtNamtrừkhicácđồngminhcủachúngtôi,nhấtlàAnh(ngườiđãchiếnđấuvớichiếndịchchốngnổidậytạiđấtnướchọtrướcCộngSảntạiMalaya),sẽđồngýthamgiachiếndịchvớichúngtôi,vàPhápsẽtựcamkếttraotrảđộclậptuyệtđốichoĐôngDương.QuanđiểmcủaEisenhowerphảnánhnhữngthôithúctráichiềucủaMỹ:chúngtôimuốnthấyCộngSảnbịngănchặnbởinổlựccủaliênminh,đồngthờicũngmuốn
thấycácđồngminhphươngTâycủachúngtôitiêudiệtcácđếchếcủapheđốilậpCộngSản.hoặcđặtchúngvàothếlùi,nhưDavidBruce,đạisứMỹtạiPhápđãlàmnăm1950,“NềntảngthànhcôngcủachínhsáchMỹphụthuộcvàosựkhuyếnkhíchvàủnghộcủadântộcđịaphươngvànỗlựccủaPhápởĐôngDương….Tuynhiênhailựclượngkia,kếthợpvớinhauchỉvìmốinguyhiểmcủachủnghĩađếquốcCộngSản,vốnđãđốilậpnhauvàsựtiếntriểncủamộtbênsẽtạonênnhữngthiệthạilớnchobêncònlại.”Nhưngvàonăm1964,đểPháprờiĐôngDươnglàviệcdễdàng,khôngcócuộcchiếnchốnglạiCộngSảnnàodiễnra.
NhữngcuốnsáchViệtCộngsẽkhôngmuốnbạnđọc.TạisaochúngtôiởViệtNam(WhyWeWereinVietnam),NormanPodhoretz(SimonvàSchuster,1982).PheCánhTảtiếptụcphảnđốivìhọkhônghiểulýdotạisaoMỹlạiđếnViệtNam.Họcóthểđọccuốnsáchnày.Vớimộtmôhìnhlặpđilặplại,thếmạnhcủaCộngSảntạiViệtNamkhôngthựcsựmạnhnhưcáccườngquốcphươngTâynghĩ.Phápđãtừng,trongthựctế,đánhbạiViệtMinh(mặcdùPháptựđặtmìnhvàomộtquytrìnhthảmhọatạiĐiệnBiênPhủ),vàViệtMinhđãtuyệtvọngvìnhậnviệntrợtừCộngSảnTrungQuốc.NhưngViệtMinhđồngthờicũngnhậnthấyrõđượcquanđiểmcủaPhápđãthayđổiđốivớicuộcchiếnvàrằngPhápđãtìmkiếmmộtgiảiphápđểrờikhỏiĐôngDương.Hiểubiếtđượcđiềunày—cùngvớiviệccungcấpnhữngkhẩuđạibác,đạn,vàcáccốvấnquânsựtừTrungQuốcĐỏ—ViệtMinhkhôngdodựtrongviệcđưaquân“bẻgãy”PháptạiĐiệnBiênPhủ.ChodùtổnthấtbaonhiêuquânnhânViệtMinh,cũngsẽkhôngthayđổivịthếcủahọtạicáccuộcđàmphánGeneve.Nhưngnếuhọchiếnthắng,vịthếđàmpháncủaPháp,vốnđãsuyyếu,sẽcàngsuyyếuhơn.EisenhowerđangcóHạmĐộiHoaKỳ7ngoàikhơivàđãsẵnsàng,ôngcónênquyếtđịnhcanthiệpvàcứuPháptạiĐiệnBiênPhủkhông.Nhưngcuốicùng,sựthiếuthiệnchícủaAnhđãảnhhưởngđếnquânlính,điểmyếucủaPháp,vàôngnghingờvềmộtcuộcchiếntrênđấtliềnkháctạiChâuÁsẽsớmnổrasaukhikếtthúcchiếntranhtạiHànQuốc,điềuđótạonênlídođểEisenhowernánlại.PhápđãbịđánhbạitạiĐiệnBiênPhủ,đầuhàngViệtMinhvàongày7tháng5năm1954.ViệtMinhđãtrảmộtcáigiáđắtchochiếnthắngcủahọ,tổnthấtgần23,000quânlính(mộtnửatrongsốtổnglựclượngchiếnđấucủahọ)theoướctínhcủaphươngTây(chínhxáchơnconsốmàViệtMinhđưara).QuyếtđịnhcủaEisenhowerkhôngcanthiệpvàngănchặnviệcquânđộiPhápbịtànphátạiĐiệnBiênPhủlàmộtsailầm
nghiêmtrọng,tạochoCộngSảnmộtchiếnthắngmàhọcólẽkhôngbaogiờcóđược.Tháng7năm1954,PhápkýthỏathuậnhòabìnhvớiViệtMinhtạiHộiNghịGeneva.ThamdựhộinghịcóVươngQuốcCampuchia,CộngHòaDânChủViệtNam,Pháp,Mỹ,VươngQuốcAnh,LiênXô,CộngHòaNhânDânTrungHoa,VươngQuốcLàovànhànướcViệtNam(ViệtNamcủaPháp,nơisẽtrởthànhmiềnNamViệtNam).HiệpđịnhGenevađãkhôngnhậnđượcchữkýcủaMỹ,đấtnướcbịchiađôi,tạivĩtuyến17,chỉởphíatrênQuảngTrị,miềnNamViệtNam.CácđơnvịViệtMinhbịbuộcquayvềvớimiềnBắcViệtNamnơiCộngSảnthốngtrị,trongkhiđónhữngngườiViệtđãchiếnđấuhoặctrungkiênvớiPhápđượccấpquyềndicưvềphíanam.Khoảngchừng800,000vàmộttriệungườiđãditảnvàoNam,nhiềungườitrongsốhọlàngườiCôngGiáotạiViệtNam,họlosợvềsựchớmdậycủaCộngSản(vàbởichủnghĩavôthần)tạichếđộphíabắc.Hiệpđịnhnàycũngđãđượcbanhànhvớicảquốcgia,cuộcbầucửtựdođượctổchứctronghainămđểquyếtđịnhxemaisẽđiềuhànhđấtnướcthốngnhất.ViệtMinhđãkhônghàilòngvớihiệpđịnhnàynhưngvớituyênbốcủaTrungQuốcvàLiênXôtạochohọáplựcphảithỏahiệpvàkýkết.MarkMoyartrongcuốnTriumphForsakenbàncãivềđiềunày,ViệtMinhđãgiảibàyvớiLiênXôvàTrungQuốcrằngsựphânchialàtácđộngcóhiệulựcnhấtvớitổnthấtnặngnềcủahọtạiĐiệnBiênPhủtạonênsựkhaokhátchomộtnềnhòabình“đểtạodựnglạiquânđộitrướckhitheođuổinhữnglợiíchkhác”.
1.5Hãycẩntrọngnếumộtđấtnướcthêmvàotừ“CủaNhânDân”hay“DânChủ”trongtêncủahọTrướctiên,bạnchỉcầnnhớmiềnBắcViệtNam(CộngSản,kẻthùcủaMỹtrừphecánhTả/thâncộng)vàmiềnNamViệtNam(khôngphảiCộngSản;đượchỗtrợbởinhữngngườicóchungýthứchệ).ViệtNamCộngHòa(banđầulà“NhàNướcViệtNam”)đãđượcquốctếcôngnhậnvàonăm1950.ThủđôlàSàiGòn,mãiđếnnăm1975đổitênthànhthànhphốHồChíMinhsaukhimiềnBắcViệtNamđôhộmiềnNamViệtNam,điềumàphecánhtảMỹtừchốikêugọilàmộtcuộcxâmchiếm,kéodàikhoảnghaimươinăm.MỹđãhỗtrợViệtNamCộngHòa.
CộngHòaDânChủViệtNam(DRV-DemocraticRepublicofVietnam)đãđượcthànhlậpbởiHồChíMinhsauthấtbạicủaPháptạiĐiệnBiênPhủnăm1954.ThủđôlàHàNội.MiềnBắcViệtNamlànhànướcCộngSảnđầutiêntạiĐôngNamÁ.TrungQuốcvàNgađãhỗtrợchoDRV.Cáisaunàygọilà"sựmệtmỏivớicuộcchiến"ởMỹcóthểmộtphầnnàođóđượcthúcđẩybởiviệctìmcáchnhậnđịnhaiđangchiếnđấuvớiai.NhàNướcViệtNam,vàothờikìBảoĐại,đãkịchliệtchốnglạihiệpđịnhvìmộtcuộcbầucử“tựdo”làđiềubấtkhảthibởinửaViệtNamCộngSảnkiacósốdânsốđônghơnvàCộngSảnsẽđịnhđoạtvềsốphiếucủangườidântạiBắcKỳ.MỹđồngývớiBảoĐạirằngýkiếnvềnhữngcuộcbầucửtựdolàmộtđiềumơtưởng.Tuynhiên,MỹđãkhôngđồngýđểBảoĐạinắmquyềnmiềnNamViệtNam.MỹmuốnmộtnhàlãnhđạomiềnNamViệtNamkhôngdínhdángđếnthựcdânPhápvàthủtướngcủaBảoĐại,NgôĐìnhDiệmđãđượcủnghộ,mộtchínhtrịgiamạnhmẽ,ông,mặcdùlàngườiCôngGiáo,lạicómộttiếngtămlớnlàmộtngườiViệttheochủnghĩadântộc.TừquanđiểmvềmiềnNamViệtNam,nhữnghiệpđịnhcủaGenevavềcơbảnlàgiữahaiđảng—PhápvàViệtMinh—khôngbênnàocóquyềnpháplýđểquyếtđịnhtươnglaicủaViệtNam.ĐoànđạibiểumiềnNamViệtNamdẫnđầubởiNgôĐìnhDiệm,giốngnhưMỹ,đãkhôngkívàocácHiệpĐịnh.ÔngDiệmđãnghĩrằngthậtsailầmkhigiaomộtnửaViệtNamvàotayCộngSản.LàmộtngườiCôngGiáoôngmuốnmộtViệtNamthốngnhấttheophươngTâyvàkhôngthuộcdướichếđộCộngSảnđộctàivôthần.
1.6ViệtNam1954-1960(Xâydựngnhànước101)Tháng9năm1954,đểcủngcốanninhkhuvực,Mỹlậpnênmộtkhốiliênminhquốcphòngkhuvực,gọilàTổChứcHiệpƯớcĐôngNamÁ(SEATO).CácthànhviênbaogồmPháp,Úc,NewZealand,Pakistan,Philippines,TháiLan,VươngQuốcAnh,vàHoaKì.CácquốcgiaLào,CampuchiavàViệtNambịcấmthamgiabởicácquyđịnhtronghiệpđịnhGeneva;họđượcliệtvàodanhsách“cácquốcgiađượcbảovệ.”TạicuộchọpởManila,MỹđãđộngviêncácđồngminhrằngCộngSảnnênbịngănchặntạiĐôngNamÁ.HiệpướcđóđượcThượngViệnMỹphêchuẩnnhiệttìnhvàchỉcómộtláphiếuđốichọi.RấtítnếukhônggọilàkhôngcóýkiếnphảnđốitạiMỹrằngCộngSảnphảibịngănchặn.
Trongđiềukiệntốtnhất,SEATOlàmộtdiễnđàndànhchocácbáocáovàthảoluậnvềsựxâmlượccủaCộngSảntrongkhuvực.Đượccácthànhviêncamkếtđểthảoluậnýkiếnvớinhauvềcáchiểmhọachung.Khôngđòihỏicácnướcthànhviênđếncácnướchaychínhphủnàokháctrongkhuvựcđểphòngthủquânsự.(Vàonăm1977,SEATO,đãđemlạinhữnglợiíchhơndựđịnh,đãbịgiảithể.)
1.7DânchơivàlinhmụcYếutốquantrọnghơnnhiềusovớiSEATOlàNgôĐìnhDiệm.Khôngcónhânvậtnào—khôngphảilàHồChíMinh,khôngphảiLyndonJohnson—cótầmquantrọngảnhhưởngđếnkếtquảcủacácsựkiệntạiViệtNamhơnDiệm.Ôngcânbằngcácnghịchlýcơbảncủachiếntranh:tiêuchuẩnChâuÁvớitiêuchuẩnphươngTây;chủnghĩahiệnthựcvớichủnghĩalýtưởng;diễntậpchínhtrịtrừutượngvớithựctếđẫmmáu.NhữngngườiMỹtạiViệtNam,nhữngngườicảmthấythoảimáikhilàmviệcvớingườinướcngoàivàvănhóanướcngoàithườngcôngnhậnDiệmlàngườitổngthốngtốtnhấtchúngtatừnggặp.NhưngcónhữngngườiMỹtinrằngsựủnghộcủachúngtadànhchoôngDiệmkhiếnônghànhđộngnhưmộtchínhtrịgiaMỹ(vàýkiếnnàybaogồmphầnlớnlàcủaBộNgoạiGiao),họnghĩrằngôngDiệmkhôngphảilàmộtngườitốtvàthậmchícũngkhôngphảilàsựlựachọnđúngđắnđểtrởthành“ngườiđànôngcủachúngtatạiViệtNam.”
Ôngchínhthứcđươngnhiệmvàonăm1954,khiBảoĐại,vịvuatrướcđây(1926-1954)traolạingôivịđứngđầunhànướcViệtNamphiCộngSản,chọnDiệmđểtrởthànhthủtướngcủaông.BảoĐạiđãđược“chọnthảo”bởiPhápvàonăm1948đểđạidiệnchoViệtNamkhihọcầnaiđóđể“đàmphán.”Cácvịvuatrướcđâyrấtyếukém,nhunhược,đượcbiếtđếngiốngnhư“dânchơiHồngKông,”vàlựachọncủaôngđượcxemnhưmộtsựcốgắngthoátkhỏiPhápđểduytrìquyềnkiểmsoátđấtnướclúcbấygiờhòngcấplạiđộclậpchođấtnước.TạiHộiNghịGeneva,BảoĐạibiếtrằngôngkhôngđiềukhiểnđượctìnhhìnhnênquaysangDiệmnhờgiúpđỡ.
ÔngDiệmthuộctầnglớpthượnglưu,đượchưởngsựgiáodụcdướichếđộPháp,ôngđãtừnglàmviệcchocácdịchvụdânsựPhápvàonhữngnăm1920vàđầunăm1930.PhápkhâmphụclòngtinchốngCộngSảnmãnhliệtcủaôngvàcáchôngxửlýhiệuquảcácnhiệmvụcủamình,vàonăm1933ônglàmbộtrưởngbộnộivụchoBảoĐại,nhưnghọlạithấylosợtrướckhaokhátcủaôngvềmộtcơquanphápluậtViệtNam.Chỉsaubatháng,
Diệmtừchức,BảoĐạiđượctintưởngtrởthànhcôngcụcủaPháp.Từđóvềsau,DiệmcũngkhônghợptácvớithựcdânPháphaynhữngkẻxâmlượcNhậtBản(mặcdùôngđãcổvũchoNhậtdẫnđầucuộcđấutranhdântộcViệtNamchốnglạiPhápvàonăm1942,vàvàonăm1945đượcngườiNhậtcânnhắcđểbổnhiệmtrởthànhthủtướng).
Saukhitrởlại,BảoĐạiđãyêucầuDiệmtrởthànhThủTướngtrênbaphươngdiệnriêng,nhưngDiệmluôntừchối,mãiđếnnăm1954,khiđóôngchấpthuận,vớiđiềukiệnôngsẽhoàntoànkiểmsoátvềquânđộivàtấtcảcácquyếtđịnhchínhtrị,BảoĐạichỉnhưmộtbiểutượngđứngđầutượngtrưngcủađấtnước.BảoĐạidùmiễncưỡng,đãchấpnhận.
Bảntómtắtniênđạingắn,rấtngắnvềchiếntranhViệtNam
1954---ViệtMinh(CộngSản/cácnhàyêunước)dẫnđầubởiHồChíMinhđánhbạiPháp.1955---ViệtMinhbắtđầucáccuộctấncôngkhủngbốvàomiềnNamViệtNamcủaTổngThốngDiệm(đãtạonêncuộchòagiảiGeneva).1961---TổngthốngKennedydầndầntạodựngnênsựcómặtcủaMỹtạimiềnNamViệtNamvớicáccốvấnvàquânlựcđặcnhiệm.1965---TổngthốngJohnsonđưaThủyQuânLụcChiếnđếnViệtNam,dầntạonênlượngbinhlínhMỹvàcuốicùngđạtđếnconsố500,000.1969---TổngthốngNixonbắtđầurútquânMỹkhỏiViệtNam.1973---ToànbộlínhchiếnđấuMỹrútkhỏiViệtNamsaulệnhngừngbắn.1975---MiềnBắcViệtNamxâmlượcvàchiếmmiềnNamViệtNam.
Mặcdùviệcôngđượcbổnhiệmlàdonhândân,ítnhấtlàvàolúcđầu,cùngvớithượngnghịsĩDânChủMỹMileMansfieldvàJohnF.Kennedy,ngườiđãủnghộôngđầutiên,ôngDiệmchưabaogiờcóýđịnhđiềuhànhtheonhữngmệnhlệnhcủanềndânchủphươngTây.DiệmtinrằnglốidânphươngTâykhôngphùhợpvớimộtnướcđãtừngluônbịthốngtrịbởinềnvănhóachínhtrịđộctài.Tuynhiên,cómộtsựphânbiệtrõràngtrongnhậnthứccủaông—vàtrongthựctế—giữamộtchínhphủtheoxuhướngTâyÂubảothủ,độcđoánvàmộtchếđộCộngSảnđộctài.Mộtbêncótôngiáo,truyềnthống,quanhệkinhtếvàsựtựdođạichúng;mộtbênchènéptôngiáo,truyềnthống,vàbấtcứhìnhthứctựdonào.
DiệmchínhlàlựachọnhợplíđểdẫndắtViệtNam?RõràngHồChíMinh
cũngđãnghĩnhưvậy.ÔngđãđềcửDiệmmộtvịtríhợplýtrongchếđộriêngcủamình.Diệmtừchốithậmchíkhôngxemxétnó.KhôngchỉcóôngkiênquyếtchốngCộngSản,mộttrongnhữnganhemcủaôngđãbịgiếtchết(chônsống)bởiViệtMinh.(BảnthânDiệmđãbịbắtgiữnhưtùbinhdướitayViệtMinhsauThếChiếnThứIIvàthoátchếtkhỏinhữngâmmưuámsátcủaCộngSản.)DiệmgầnnhưlàlãnhđạomiềnNamViệtNamduynhấtcócơhộiđểdẫndắtđấtnướctrongmộtthờikỳcựckỳkhókhăn.
Trongbộcom-lêtrắngphổbiếnvàmáitócđượcchảichuốtkĩcàng,Diệmlúcđótrôngnhưmột“anhchàngchảichuốt,”nhưngthựctếônglạicónhữngthóiquengầngiốngnhưmộttusĩ,ngủtrêngiườngcủitrongphủtổngthống,vàkhôngkếthôn.(Ôngtừngtunghiệptrongthờigianngắnđểtrởthànhlinhmụcvàanhtraiônglàmộtgiámmục.)Báochíđãkhắchọachândungôngnhưmộtkẻngudốtvàbạolực,Diệmlạinhumìvàluônbìnhtĩnh,tựchủ.Ônglànhưvậy,tuynhiên,rấtđanghi—khôngcógìngạcnhiênbởiđólàđiềubắtbuộctrongcuộcsốngchínhtrị—vàôngkhôngthíchgiaophócôngviệc.Emtraiông,NgôĐìnhNhu,làthântíncủaông,ôngcứngnhắc,tìnhcảm,khôngkhoannhượng,ôngcómộtngườivợrựcrỡ,bàtừngrấtkhôngđượclòngmọingười.Nhutừngcóvaitrònhưngườigiữcửa,bạntâmtình,vàngườibảovệchoDiệm.Dướisứcéptừmọiphía,bạnbèvàkẻđịch,buộcphảiloạiNhukhỏivịtríquyềnlựctrongchínhphủ,Diệmđãkiênquyếtbácbỏtrongvòngtámnămsauđó.ÔngNhuđãcólầnnóivớimộtnhàbáoMỹ:“Mỗichínhphủcầnphảicómộtngườicứngrắn,ngườilàmnhữngviệckhôngtrongsạchvàkhôngđượclòngmọingười.NgaycảEisenhowercũngđãtừngcóShermanAdams[ChánhVănPhòngcủaEisenhower],ởmộtđấtnướctiêntiếnvàthốngnhấtnhưHoaKỳ.TạiViệtNam,nơibạolựcvàđộctốởkhắpnơi,tôilàngườiđảmnhiệmnhữngviệcphậtlòng.Tôilàngườibịphỉbáng,nhờđónhữngngườikhácsẽđượcdungthứ.”
KhiDiệmđặtchânvàochứcThủTướngvàonăm1954,ôngđãđượcthừakếmộtđấtnướctrongtìnhtrạnghỗnloạn,phảinóilàrấtyếukém,thựcsựlàmột“mớhỗnđộncủasựxungđộtgiữacácbèpháivàcácphepháitôngiáo,mộtbộmáychínhphủvôtíchsựvàgầnnhưkhônghiệnhữu,vàmộtlựclượngcảnhsátvàquânđộilốbịch,”nhưPhillipDavidsonđãđánhgiá.NgườiPháp,nhữngngườihiệnvẫnsốngtạimiềnNamViệtNamnăm1954,cămghétDiệm,ViệtMinhthùhậnông,chínhphủphíaBắcViệtNamxemthườngông,cácgiáosĩcủacácgiáopháimiềnNamViệtNam(vànhàbánquânsự)—nhưCaoĐàivàHòaHảo—đãkhôngđứngvềphíaông,cáctaycướpbiểnBìnhXuyênvàcácgăngtơ(nhữngngườitrởthànhđồngminhcủa
CộngSản)chiếnđấuchốnglạiông,cácPhậttửphẫnnộvớiông,vàquânđộikhôngtrungthànhvớiông.NhữngngườitrungkiênủnghộôngchỉcóngườiCôngGiáotạiViệtNam.Ítnhàlãnhđạotronglịchsửlênnắmquyềnmộtcáchônhòacùngvớisựchốngđốichồngchấtlênngườihọ;vàtuyôngtừngkhôngđượcdânchúngyêumến(ôngđãkhôngnghĩsựyêumếncầnthiếtđểlãnhđạomộtđấtnướctạiChâuÁ)thìônglànhàlãnhđạokinhnghiệmnhất,đượctôntrọngnhất,vàphùhợpnhấtmàmiềnNamViệtNamtừngcó.
TổngthốngEisenhowervàbộtrưởngbộngoạigiao,JohnFosterDulles(ngườiđãtừnggặpDiệmvàyêuthíchông),đãquyếtđịnhhỗtrợchothủtướngmiềnNamViệtNam,vàbằngviệclàmđóhọcóđượcsựủnghộrộngrãicủalưỡngđảng.EisenhoweryêucầuCIA,BộQuốcPhòng,vàBộNgoạiGiaothiếtlậpchươngtrìnhđểtăngcườngquânđộichomiềnNamViệtNam,đồngthờiMỹcamkếtvềmộtchươngtrìnhviệntrợkinhtếlớnchoViệtNam.MỹcólòngtinrằngnếungườidânMiềnNamViệtNamđượchưởngsựgiàucó,khảnănghọthamgiavàoCộngSảnsẽítđi,vàngượclại,sựthịnhvượngcủamiềnNamViệtNamsẽkhuyếnkhíchdânBắcViệtgianhậpthếgiớitưbản.
DiệmbắtđầuxâydựngchínhquyềntheođasốcácnhàlãnhđạoThếGiớiThứBađãvàđanglàm—bằngviệcmuachuộc,giađìnhtrị,thiênvịvàđôikhicóphầntànbạo.MặcdùphươngcáchcủaôngítkhắcnghiệthơnnhiềusovớinhữngngườitheochủnghĩaStalinHồChíMinh—ngườiủnghộCộngSảnLiênXôvàTrungQuốc,họdùngbấtkỳvàtấtcảphươngphápđểđạtđượcmộtnhànướcCộngSản—DiệmđượcđánhgiáởmộtmứcđộcaohơnbởingườiPháp,Mỹ,báochívàgiớitrithứcSàiGòn.DiệmcốgắngcủngcốvịtrícủamìnhbằngviệcsửdụngsựtrợgiúpcủaMỹđểtạonênmộtquânđộitrungthànhvớiông;thậtđángtiếc,sựhàophóngtrongviệcdùngviệntrợtừnướcngoàicủaônglạitạonênmộtquânđộitrungthànhvớicáctaylãnhđạothamnhũng,yếukém,đồibại,vàthiếudũngcảmhaykỷluậtđểchiếnđấu.
VấnđểlúcbanđầucủaDiệmlàvớingườiPháp,nhữngngườixemôngnhưmộtkẻphảnbộiĐôngDươngPhápthuộc.VềphầnDiệm,ôngchỉtríchngườiPhápđãđểBắcViệtNamrơivàotayCộngSảntạiGeneva.PhápmuốnngườiViệtủnghộmìnhbaogồmcảchínhphủcủaDiệm.DiệmkhôngchỉlàmngơvớiýkiếncủaPhápmàcònvớinhữngngườiủnghộhànhđộngchuộclỗicủaPhápnắmvịtríquyềnlực.
Trongmộtcuộcphỏngvấnnăm1981,WilliamColby,ngườichịutrách
nhiệmcáchoạtđộngcủaCIAtạiĐôngNamÁtrongnhiềucuộcchiến,vàlàTổngTìnhBáoTrungƯơngtừthángchínnăm1973đếnthángmộtnăm1976,chúthíchrằng,“MấuchốtcủaViệtNamlàPhápđãủnghộnhiệttìnhcácđốithủcủaDiệmtrongcuộctranhđấugiànhquyềnlựcvàogiữanhữngnămnămmươi.Vàôngđãđánhbạihọ.Họđãủnghộvịtướngquânđộiđầutiên,vàbướckếtiếpcủaDiệmlàsathảiông,việcđóđãtạonênchấnđộngvàothờiđiểmđó.Nhưngmộtkhiôngnắmgiữđượcquânđộivàcóngườiđứngđầuquânđộicủariêngmình,ôngsẽtiếnđếnbướctiếptheolàchốnglạicảnhsát.Khiôngkiểmsoátđượcnhữngthứđó,ôngsẽquaysangchốnglạicácbèpháikhácnhau,Phápdĩnhiênđãkếthợpcácquytrìnhnàyvớinhau,trongnhiềunăm.ĐólàkỹthuậtcủahọđểđiềuhànhthuộcđịaViệtNam…..đólàkiểuliênhệthườngthấyvớitấtcảcáclựclượngkhácnhautrongváncờ,vànướcViệtNamsẽkhôngthốngnhấtvìđiềuđósẽgâymấtkiểmsoát.VậynênDiệmđãđúngkhinghingờPháp.”
Thậtvậyvàotháng11năm1954,chỉbathángsaukhiDiệmnhậmchức,TướngNguyễnVănHinh,chỉhuycủaquânđộiBảoĐại(mộttrongbanhàtuhànhlớn/bánquânsựhoạtđộngtạiSàiGòn),bắtđầubànbạcmộtcáchcôngkhaiviệcthaythếDiệmvớiHoàngTửBửuHội.Phápủnghộýtưởngđó.NhưngMỹâmthầmchốnglại,vàEisenhowerđãcảnhbáoTướngHinhrằngsựbảotrợcủaMỹsẽchấmdứtnếuxảyracuộcđảochínhchốngDiệm.Âmmưubịlậtđổ,vàBảoĐạiđãđàyHinhđếnParis.Từđâynổragầnhàngchụccuộcdiễuhànhdàicủacácsĩquanquânđội,quanchứcchínhphủvàlãnhđạodânsựtrướcđạisứquánMỹ,đòihỏi,thathiết,đềnghị,vanxin,vàđềxuấtcáccuộcđảochínhchốngDiệm.NhữngđiềuđógâyhệtrọngbuộcWashingtonđưarađáptrảtươngtự—việntrợsẽchấmdứtnếuDiệmxuốngchức.
1.8ConđườngkhôngđượcchọnMộttrongnhữngthànhcôngquânsựchínhrõràngnhấtcủaDiệmlàcắtcáctuyếnđườngtiếptếtừmiềnBắcđếnmiềnNamViệtNam.Khôngmay“chiếnthắng”nàytạonênviệcmiềnBắcViệtNamxâydựngnênconđườngHồChíMinhthôngqua“nướctrunglập”(thựcsựlàmộtnướcthânCộngSản)Lào.
TướngJ.LawtonCollins,đãđượccửđếnViệtNamvớitưcáchnhưnhàcốvấnchínhtrịbởiTổngThốngEisenhower,đãkhôngmấyấntượngvớithủtướng:“Diệmlàmộtngườiđànôngnhỏcon,ngạingùng,thiếutựtin,hầu
nhưkhôngcósứchấpdẫnriêng.Ôngrõràngthiếusựtintưởngvàobảnthânvàluônnhậnđượcsựchánghétkhixuấthiện.”NhàsửgiaMarkMoyarchỉrarằngđólànhữngtừngữchínhxácPhápdùngđểmiêutảHồChíMinhsauThếChiếnThứI.“GiốngnhưnhữngngườiPhápkia,”Moyarviết,“CollinsđãnhậnđịnhsailầmkhiđánhgiácaongườiViệt,rằnghọnăngđộngvàtựtinnhưngườiTây.TrongvàithángtiếpxúcCollinsđãkhâmphụctínhcáchcủaDiệm,ôngnói“Tínhliêmchính,chủnghĩadântộcmạnhmẽ,kiêncường,vànhữngphẩmchấttrongtâmhồngiúpôngtrởthànhthủtướngtốtnhấtđểdẫndắtViệtNamchốnglạiCộngSản,”mộtquanđiểmđượcchiasẻbởinhữngnhàcốvấnMỹtừngbiếtđếnông.
Trớtrêuthay,DiệmluônhứngchịulờichỉtríchrằngôngchỉlàmộtconrốicủaMỹ,trongkhiBộNgoạiGiaoMỹluôntráchmócôngvìDiệmkhônglàmtheonhữngyêucầu,chỉdẫn,haynhữngkhuyếnnghị.YếutốquyếtđịnhtạonêncáchnhìnnhậnvềDiệmvớingườiMỹlàbáochíMỹ,điềunàycuốicùngđãxoaychuyểnđượccơngiậndữchốnglạingườiđànôngnhỏbé“thiếutựtin”,ngườimàtrênthựctế,khôngphảilàconrốicủabấtcứai.
Diệm,khôngnênbịlãngquên,đólàngườiđãchiếnđấuchocuộcchiếnđaphươnghướng.LàcuộcchiếntànkhốcchốnglạitànquânViệtMinh.Baoquanhônglàtổchứcchínhtrịthâmhiểm.TổchứccủanhữngtaygăngtơBìnhXuyênbắtđầutừquâncảnh,dầnbiếnthànhtộiphạmbạolựcnhưmafia,vàcuốicùngtrởthànhtânbinhchoViệtCộng.NhữngđộiquânbánquânsựcủagiáopháiCaoĐàivàHòaHảo.SautấtcảnhữngviệcđóôngvẫnthànhcôngtrongviệcchèoláiSàiGònvớinănglựctuyệtvờivàogiữanhữngnăm1950.Thựctế,ôngtừlâuđãkhônglolắng—trongviệcchốnglạiđốithủtrướcmặt—ôngđãkêugọimộtcuộctrưngcầudânchủđểquyếtđịnhViệtNamsẽvẫntheochếđộquânchủdướiquyềnBảoĐạihaytrởthànhnướccộnghòadoDiệmlàmtổngthống.Kếtquảlàkháchquan.ĐộicảnhsátcủaDiệmgiámsátcuộcbầucửvàotháng10năm1955.
1.9Diệm,nhàdânchủDiệmcóthểđãkhôngtinvàocáccuộcbầucửtựdovàcôngbằngthựcsự,nhưngsuychocùng,"nhữngchiếnthắngbầucửápđảo"củabộmáyDânChủcủaJohnsonvàJFKcũngkhôngphảilànhữngvídụmẫumực.Nhữngcuộcbỏphiếusớmvàbỏphiếunhiềulầnlàđiềudiễnrathườngxuyên.
Đólàmộtchiếndịchhiệuquả.Ôngđãchiếnthắngvới98.2phầntrămsố
phiếubầu.Tạimộtsốhuyệnbầucửôngnhậnđượcnhiềuphiếuhơnsốcửtriđãđăngkí.NgườitakhôngbậntâmvềdiệnmạocủaDiệmkhixuấthiệnchỉnchuhaykhông.Phiếubầucủaôngđượcđếmđểmọingườibiếtrằngôngđãthắngthếđốithủcủamình,nhờđó,ôngđượcxemlàmộtđiểmmạnhtrongmắtngườiViệt(chứkhôngphảimộttaythamnhũng,nhưtrongmắtngườiMỹ).DiệmđãlậtđổvịvuaPhápsắpđặtvàlênlàmtổngthống.
RàocảnlớntiếptheolàcáccuộcbầucửquốcgiađượcthựchiệnvớiPhápvàViệtMinhtrongHiệpĐịnhGeneva.MỹđãđềxuấtDiệmtiếptụcnhưngbámvàonhữngquyđịnhnghiêmngặtvàsựbảohộđểđảmbảomộtcuộctrưngcầutựdo.Nhưngtheocácthủtụcbầucửcủahọ,cảHồChíMinhvàDiệmphảichứngminhrằnghọkhôngthamgiavàonhữngphiếubầu.Quátrìnhtranhcửkhôngcóýnghĩađạođứcđốivớihọ;điềuquantrọnglàgiànhđượcquyềnlựcvàmởrộngphạmviCộngSản(mụcđíchcủaHồChíMinh),hayđểbảovệnhữngphongtụctruyềnthốngvàsựtựdocủaMiềnNamViệtNamvàcóthểtrongtươnglai,khôiphụclạimiềnBắc(mụcđíchcủaDiệm).Ngày16tháng7năm1955,DiệmphátngôntrênđàiSàiGòn,“ChúngtakhôngkýhiệpđịnhGeneva.Chúngtakhôngbịbấtcứthỏathuậnnàoràngbuộc,việckýkếtđãchốnglạiýchíngườiViệt.”Diệmtiếptục,“Nếukhôngcóchứngcớrằnghọ[pheBắcViệt]đặtnhữnglợiíchcủacộngđồngdântộclêntrênlợiíchCộngSản;nếuhọkhôngtừbỏchủnghĩakhủngbốvàcáccáchthứcđộctài;nếuhọkhôngngừngviphạmgiaoướcnhưhọđanglàmtrongviệcngăncảnđồnghươngcủachúngtadicưvềmiềnNam,”sẽkhôngbaogiờcóbấtcứcuộcbầucửthốngnhấtBắcNamnào.Ýtưởngcủanhữngcuộcbầucửtựdo,hoặchòagiải,đốivớiCộngSản(nhữngngườitheophươngcáchkhủngbố,vànhữngngườicómụcđíchđộctài)Diệmtinrằng,đólàmộtđiềungớngẩn.
QuanđiểmcủaJ.F.Kvề“nhữngcuộcbầucửquốcgia”đượcđềxuấtbởiHiệpĐịnhGeneva
“..…vàtheolệnhyêucầutôicũngnóiluônrằngMỹngaytừđầusẽkhôngbaogiờchấpthuậncáccuộcbầucửtoànquốcđượckhởixướngbởiHiệpĐịnhGenevanăm1954.CảMỹvàViệtNamTựDođềukhôngđồngýthamgia—vàcảMỹvàViệtNamTựDosẽmãimãikhôngthamgiavàomộtcuộcbầucửđãđượcsắpxếpvàkhôngtuânthủcácquytắcngaytừđầu,lôikéochúngtalànhữngngườisẵnsàngphávỡcamkếtcủahọtrongHiệpĐịnhhọhiệnđangtìmcáchthựcthi.”PhátbiểucủaThượngNghịSĩJohn
F.KennedytrongbuổiHộiNghịtiệctrưavềViệtNamtạikháchsạnWillard,Washington,D.C.,tháng6năm1956
QuanđiểmcủaDiệmdườngnhưmuốnchứngminhbảnthânbằngthựctế.MiềnNamViệtNamvàocuốinăm1950đượchưởngnềnhòabìnhvàtựdotươngđối:TànquânCộngSảncủaViệtMinhxuấthiệntạimiềnNamphầnlớnđãbịđánhbại.PháiBộCốVấnQuânSự(MAAG),lànơitiếpquảnPháptrongviệchuấnluyệnvàtrangbịchoquânđộiViệtNam,cảmthấytiếntrìnhđangdiễnramộtcáchvữngvàng.VàmụctiêubanđầucủaHàNộichưathểlàmViệtMinhbùnglênvàchiếntranhdiễnra,nhưngthắtchặtsựkiểmsoátcủahọtạiMiềnBắcViệt.ChínhphủCộngSảnViệtMinhthậntrọngvàbằnglòngvớihiệntạiđểchờthựchiệncáchànhđộngkhủngbố,pháhoạicácvùngnôngthôn.Cuộcchiếngiảiphóngsẽdiễnra—nhưngchưathựchiệnđược.
Trướccuộcchiến(cuộcchiếnmàngườiMỹgọilàChiếnTranhViệtNam)xảyra,MiềnNamViệtNamđãcónhữngtiếnbộtolớn.WilliamColbynhớrằng“thựcsựđãcómộtcuộcphụchưngđốivớitoànxãhộivàkinhtếMiềnNamViệtNam.Điềuđódiễnravàogiữanăm1956và1959.TôiđãđiđếncáctrườnghọcnhỏngoạiôcủađấtnướcmớithànhlậpngậptronglầyởCàMau….Tôiđãđiđếntỉnhthủđô,đếnvănphònggiáodụcởđó,saukhiđếnđótôiđãnhìnvàobiểuđồ.Bạnbiếtkhông,họcómộtbiểuđồsosánhconsốcáctrườnghọchọcóvàonăm1954,khoảnghaihoặcbabiểuđồ,củatấtcảcáctrungtâmhoặccácquậnchính,vàconsốcáctrườnghọchọxâydựngvàonăm1959—đâylàvàomùaxuânnăm1959—consốnàyxếptheothứtựbamươihaybốnmươitrongmộttỉnh.”
Vàotháng7năm1959,tờNewYorkTimeskỷniệmnhiệmkì5nămcủaôngDiệm,“mộtkìtíchtrong5năm,khôngphảilàmột‘kếhoạch’,đãdiễnra.ViệtNamđượctựdovàtrởnênmạnhmẽhơntrongviệcphòngthủsựtựdocủahọvàcủachúngta.Đâylàlýdo,ngàyhômnay,chúngtachàomừngTổngThốngNgôĐìnhDiệm.”
DiệmđãtạonênlợiíchkinhtếvàxãhộiđángkểchongườidânMiềnNamViệtNam,nhưngôngvẫnchưacóđượcthànhcôngthựcsựtrongviệcxâydựngquânđộiđểbảovệđấtnước.MặcdùsựnổidậycủaCộngSản,tạmthời,đangởthếyếu,cácsĩquanquânđộicủaMiềnNamViệtNamlạithiếusựđàotạovàkỷluật,hàngngũcũngkhôngkháhơn;họchắcchắnkhông
chọilạiđượcvớilượnglớnquânđộicókỷluậtvàsựnhanhnhạycaocủaMiềnBắcViệtNamvàxãhộiquânsựhóacủahọ.CáccốvấnquânsựMỹphảihuấnluyệnquânđộiMiềnNamViệtNamtrongcảchiếnthuậtthườnglệ—đểđốiđầucuộcxâmlượctừmiềnBắc—vàchiếnthuậtchốngdukíchnổiloạnđểchốngsựnổidậycủaquândukíchCộngSản.Đâylàmộtnhiệmvụkhókhăn,theonhữnggìtổngthammưucủaquânđộiMiềnNamViệtNamquansátvàonăm1956,“[Tôi]chắcrằngnhiềungườitrongđơnvịchúngtôisẽhisinhtạicácvùngnôngthônkhichiếnsựtiếptụcnổra.”
1.10Hồ,Hồ,HồChíMinh:Hômnayôngănbaonhiêugạo?MộttrongnhữngvấnđềcủaHồlànạnđóiđãnổravàonăm1955.LũlụtvànhữngthayđổithấtthườngcủaviệcCộngSảncảicáchđấtđai—điềunàydẫnđếncôngcuộchợptácxãruộngđất,xửtửhàngchụcngànnôngdân,táđiềnbấthợptác,vànạnđói—HàNộiđãkêugọicácnhàbảotrợCộngSản.LiênXôđãchuyểnđếnngườidânMiềnBắc173,000tấngạovàTrungQuốcủnghộthêm32,000tấn.
ChươngtrìnhcảicáchđấtđaicủaMiềnBắcViệtNamrõrànglàtaihọa,điềunàylàmỦyBanTrungƯơngĐảngCộngSảncảmthấycầnnhậnlỗicôngkhai.HồvàGiápđãđitừlàngnàysanglàngkhácđểxinlỗi,cốlàmyênlòngnhữngngườinôngdânđãchứngkiếncuộcsốngcủahọbịhủyhoạicũngnhưbạnbèhọhànghọbịgiếtchếthoặcbịbỏđói.HồcốgắngxoadịugiớitríthứctạiHàNộibằngvănbảnngắngiảmbớtcáchạnchếvềchínhtrịvànghệthuật.Saubatháng,ĐảngthuhồicácsửađổitựdovàtrởvềvớinềnthươngmạiCộngSảnnhưbìnhthường.
TạiMiềnNam,nôngnghiệplạităngtrưởngdướichếđộcủaDiệm.Vàonăm1959,sảnlượnglúahạxuốngcòn2,6triệutấn.Đếnnăm1959,MiềnNamViệtNamsảnxuất5triệutấnmộtnăm.Sảnlượngcaosutăng,vàsốlượnggiasúc,trâu,lợntăngtừ1,3triệuđếnhơn5triệu.ChấtlượngcuộcsốngcũngđượccảithiệncùngvớiviệchàngtrămtrườnghọcvàbệnhviệnmớiđượcmởcửavớinhiềunhânviênytáđượcMỹđàotạo.
Chiếnsựđangđếngần.NhưPhillipDavidsonviếttrongcuốnsáchchiếntranhViệtNamcủaông,“Vàonăm1957và1958CộngSảnđãthừanhậnrằngDiệm“đãthựcsựpháhủyhiệuquảcủađảngchúngtôi.”Năm1959,ỦyBanTrungƯơngquyếtđịnhkhởiđầumộtcuộckhởinghĩavũtrangtạiMiền
NamViệtNam.Vàotháng7,4,000binhlínhđượcđàotạochuẩnbịxâmlượcmiềnNamViệtNam.Vàonăm1960,miềnBắc“côngbốmộtcáchcôngkhaihọđượchỗtrợtrongcuộcnổidậytạimiềnNam.”Chiếntranhnổravàchúngtôi,ítravớitưcáchlàcácnhàcốvấn,đãsẵnsàngthamgia.
2.1Chươnghai-KhôngphảilàCamelotTổngthốngmớicủaMỹvàonăm1961làJohnFKennedy–trẻtrung,mạnhmẽ,lôicuốnđãcamkếtsẽđibấtcứnơiđâuvàdỡbỏbấtcứgánhnặngnào
đểhỗtrợcholýtưởngtựdo.Tựvâyquanhmìnhvớinhữngconngườithôngthái,tậpkếtnhữngđồngminhvàcảnhbáonhữngkẻthù.VàôngbịtháchthứcgầnnhưngaylậptứcvớisựkiệnVịnhConLợn–MộtvụbêbốidínhlíuđếnCIAtrongnỗlựctấncôngCuba(KennedyđãhủylệnhkhôngkíchđượclênlịchsẵnđểvờnhưMỹkhôngliêncan)vàlậtđổCastro.ThấtbạinàythuyếtphụcgiớicộngsảnrằngKennedynóithìbahoanhưnglàmthìkhôngragì.
Đoánxem?
●NhữngbàihùngbiệnđầygiậndữcủatổngthốngJohnF.Kennedythườngđượctiếpnốibởinhữngquyếtđịnhthựctếhếtsứcmùmờvàthiếuquyếtđoán.
●CamkếtcủaMỹvớiViệtNamngaytừđầulàmộtthỏathuậnsongphương–mặcdùtấtcảtiếntrìnhleothangchiếntranhsauđóđềuđượcthựchiệnbởiđảngDânChủ.
●ChínhquyềnKennedyđãkhuyếnkhíchmộtcuộcđảochínhởmiềnnamViệtNam–điềuvốnxóasổnềnchínhtrịhiệuquảduynhấtmàđấtnướcnàycó.
Tháng6,Kennedyđãđếnthamdựhộinghịthượngđỉnhkéodài2ngàyvớithủlĩnhcủaliênbangSoviet,NikitaKhrushchev,mộtgãtựkiêuvàhiếuchiến,mộtsựbắccầukỳquáigiữaviệccốtỏrađạođứcvàtínhthôlỗcủalínhbộbinhPillsbury,tínhcáchcủagãvôsảnthôtụcnàytươngphảnhoàntoànvớisựtaonhãquýtộccủaKennedy.KennedyhyvọngthảoluậnvềvấnđềhạnchếvũkhíhạtnhânvàsựđộclậpcủaLào.Cuộchọpđãkhôngdiễnratheohướngmàngàitổngthốngmongmuốn.Ôngkhómànóiđược2từliềnnhaukhiKhrushchevhétvàomặtôngvớihàngđốngtốcáovềchủnghĩatưbảnvàphươngtây,rằngMichaelMoorecũngnhưtoànnướcMỹđềuđượcđiềuhànhbởimộtvàidoanhnhângiàucógiốngnhưtrongcáotrạng.Chủnghĩacộngsản,nhưKhrushchevtuyênbốchínhlàlànsóngcủatươnglai,vànhữngthànhtựuvềvănhóacũngnhưkinhtếcủanósẽsớmchônvùinướcMỹ.Giữahàngtấnnướcbọt,KhrushchevthậmchívukhốngKenndyrằngnướcMỹcóíchlợitạiLào,mặcdùsaucùngđãphảichấpnhậnýtưởngrằngLàolàmộtbêntrunglậptrongtoànbộvụcăngthẳngĐôngDương–đặcbiệtlànhưgãbiết,hoặcđãchấpnhận,rằngtínhtrunglậpnàysẽđượckiểmsoátbởimộtbên(Mỹ/hoặcNamViệtNam)vàkhôngphảilàbêncủaHồChíMinh.Hộinghịthượngđỉnhlàmộtkhởiđầutốtlànhchonhữngnhàlãnhđạocủathếgiớitựdo.Sauhộinghị,KennedydừngchânởLondonvàgặpgỡthủtướngAnhHaroldMacmillan.Trongláthưgửinữhoàng,Macmillanđãchobiếtấn
tượngcủaông:“TổngthốngđãhoàntoànbịchoángngợpbởisựtànnhẫnvàdãmancủacácgiớichứcNga.NólàmtôigợinhớđếncáchmàlãnhchúaHalifaxhayMr.NevilleChamberlainđãtừngcốgắngtròchuyệnvớiôngHitler.”
ChỉvàituầntrướckhiKennedytuyênthệtronglễnhậmchứcrằng“chúngtasẽtrảbấtcứgiánào,chịubấtcứtrọngtráchnào,đốimặtvớibấtkỳkhókhănnào,trợgiúpbấtkỳmộtđồngminhnàođểđảmbảochosựthànhcôngvàtồntạicủatựdo,”NikitaKhrushchevđãtuyênbốrằng“LiênbangSovietsẽhỗtrợcáccuộcchiếngiảiphóngdântộc”.BàihùngbiệncủaKhrushchevkhôngthơmộnghaytruyềncảmhứngtốtnhưcủaKennedy,nhưngđiềuđángsợlànócóthểcóquyềnlựcngầmcaohơnrấtnhiều.
Vớisựbắtnạt,hămdọavàlừagạttừLiênXô(dựnglạibứctườngBerlin,gửitênlửahạtnhânđếnCubarồilạirútvề,châmngòithổigióchongọnlửachophongtrào“giảiphóng”củacộngsảntạithếgiớithứba,vàđedọasẽđánhbạimọinỗlựccủaMỹtrênbấtcứmặttrậnnào),Kennedytìmkiếmmộtnơiđểthểhiệnquyếttâmcủamình.ÔngtađãchọnĐôngNamÁ.
2.2BuổitrìnhdiễntạiLào:BàihọclịchsửbịlàmngơTrongcuộchọpgiaobantrướcbuổilễgiữaEisenhowervàKennedy,cácthamluậnvềĐôngNamÁchủyếutậptrungvàoLào,khôngphảiNamViệtNam.HiệpđịnhGenevatưởngchừngđãchấmdứtcuộcnổiloạncủacộngsảnởLàovàtrảlạinềnđộclậpchođấtnước,nhưngđảngPathetLào(đảngcộngsảnLào)đãgâyáplựcvớicuộcđảochínhvàcácđộngtháibạolựcchốnglạichínhquyềnquânchủlậphiếnLào.ChínhquyềnquânchủnàyđượchỗtrợbởingườiPháp,vàsauđólàtừMỹkhihọthừakếtráchnhiệmbảovệchínhphủcácthuộcđịachốnglạilựclượngcộngsản.
2.3LựachọnđồngđộiĐểcócáinhìnchitiếtliênquanđếnlịchsửquânsự/chínhtrịcủaLào(1954-1961),chúngtanênbắtđầutừsựkiệnBernardFall’s(Doubleday,1969).Ghitrướcmộtđiểm–ngườichơilàanhem,họhàng,hoàngtử,nhữngngườilínhbìnhthường,LiênXô,MỹvàtấtnhiênlàquânđộiBắcViệtđâuđâucũngcó,mộtlầnnữachiếnđấutạimộtđấtnướcmàhọkhôngcóquyềncanthiệp.MờihọđếnđểtốngcổngườiPháp,chuyệnđótươngtựnhưmờisở
thuếIRSvềcôngtyđểđuổiviệcthưký.Vềcơbản,cánhhữuthiênhướngvềsựgiúpđỡtừphươngtây,đảngPathetLàotìmkiếmđồngminhtừLiênXôvàcộngsản,vàphetrunglậpchỉmuốnnhữngaikhôngphảingườiLàovuilòngvềnhà,mặcdùliênminhnàycóthểthayđổihoàntoànthờigianvàcácsựkiện.
BắcViệtlàđườngnốiđểhỗtrợquânsựvàcốvấnchoPathetLào.RấtnhiềucốvấnquânsựlàngườiViệt,mộtsốkhácđếntừLiênXô(vàcũnglàngườihỗtrợcáccuộckhôngkích),nhưngnhiềunhấtlàcộngsảnTrungQuốc.TrungQuốccónhữngtoantínhriêngtạiTháivàlongạikhithấymộtđườngtấncôngkhảdĩxuyênquavùngnúiđồihiểmtrởcủaLào–vàdĩnhiênhọkhôngmuốnmộtquốcgiaphicộngsảnnhưhoànggiaLàokếbênbiêngiớinhàmình.
TạiLào,tìnhhìnhchínhtrịphảnánhbàncờthếlựccóthểđượcchialàmítnhất3phe:cánhhữu,chốnglưngbởiEisenhowervànướcMỹ,lãnhđạobởitướngPhoumiNosovan;lựclượngtrunglậplãnhđạobởiSouvannaPhouma,nhậnmộtphầntrợcấptừMỹnhưngthỉnhthoảngcũngngảvềphethứ3,PathetLào,lựclượngđượclãnhđạobởingườianhhọ,hoàngtửSouphanouvong.Năm1960,độitrưởngKongLe,línhnhảydùđạidiệnphetrunglập,đãlãnhđạothànhcôngmộtcuộcđảochínhchốnglạichínhquyềncánhhữu.Mỹvẫntiếptụclêntiếnghỗtrợchocánhhữu,ngườiđượccoilàchínhquyềnhợppháp,trongkhiphetrunglậpngảhẳnvềphíaPathetLào,LiênXôvàcộngsảnTrungQuốc,tuynhiên,vẫnchưađủđểchinhphụctoànđấtnước,vẫncónhữngvùnghổnglớnđượcthànhlậpbởinhữnglựclượngkhángchiếnvũtrang,đặcbiệtlàgiữanhữngngườiHmong,mộtbộlạcmiềnnúichốngcộngquyếtliệt.kếtquảlàmộtcuộcnộichiếncàirănglượcgiữanhữngngườiLàođãnổra.
2.4CuộcchơiDominođãbắtđầuTạihộinghịGenevanăm1954,khicộngsảnViệtMinhđãđượcnhườngphíabắcViệtNam,PhouiSananikone,trưởngpháiđoànLàođãđưaramộttuyênbốmàcácnhàhoạtđộngchốngchiếntranhtạiMỹchẳngbaogiờquantâmđếnviệcđọcnó(rõrànglàquákhóđểthựcsựnghiêncứuxemcáigì,hayaiđãgâyracuộcchiếnĐôngNamÁ).Đạidiệnnướcmình,Sananikonenói:
Sựrútluicủanhữnglựclượngxâmlượcnướcngoài(BắcViệt)nghĩalà
chiếntranhthựcsựđãchấmdứtởđó…Làolàmộtquốcgiađộclập.Vàongày22tháng10năm1953,LàođãkýhiệpướcđộclậpvớiPhápvàmộtthỏathuậnhợptácmàôngMolotov(Nga)vàÔngĐồng(trưởngpháiđoànViệtMinh)cóthểchưabiết.Chúngtôiđãnói,vàchúngtôilặplạilầnnữa,rằngnhữnghoạtđộngquânsựtạiLàolàhànhđộngcủaquânđộiViệtMinh,nghĩalàquânđộitừmộtquốcgiakháctừchủngtộc,tậpquánchođếnýthứchệ.Chúngtôichorằngcáiđượcgọilà“chínhquyềntựdo”,màbằngsựlạmdụngngônngữđãbịhiểulầmthành“chínhphủkhángchiếnLào”đãđượcdựnglên,củngcốvàbảovệmộtcáchbịađặtbởinhữngkẻxâmlượcnướcngoài.(BenardFall,mổxẻmộtcuộckhủnghoảng).
ÝtưởngrằngnhữnghoạtđộngcủacộngsảntạimiềnnamViệtNamlàmộthànhđộngnổidậytựphátchốnglạichínhquyềnhợpphápcủaquốcgianày,chưatừngđượchướngdẫnhayhỗtrợbởimiềnbắcViệtNamchođếnkhiMỹthamgiavàonhữngnăm1960thựcsựlàngungốc.ÝtưởngchorằngHồChíMinhtrởthànhmộtnhàcộngsảnđộctàivĩcuồnghunghăngchỉvìôngbịbỏrơibởiphươngtâythậmchícònngungốchơn.BắcViệtđãthòchiếcnanhcộngsảnvàoLào,CampuchiavàmiềnnamViệtNamtừnhữngnăm1950,vàhọkhônghềcóýđịnhdừnglại.
BắcViệtđãchiếmcảmộtvùngbiêngiớirộnglớnphíađôngLàođểxâydựngvàgiacốconđườngmàsaunàyđượcbiếtđếnvớitêngọi“ĐườngmònHồChíMinh”vàthảlínhdùthamchiếnkhiPathetLàobịđẩylùitạiViêngChăn,thủđôhànhchínhcủaLào.TrongkhichínhquyềncánhhữuđãđượcphụchồivàlàchínhquyềnhợpphápcủaLào,BắcViệtvàPathetLàogầnnhưđãchiacắtđấtnướclàmđôi,thựctếBắcViệtđãthâutómphầnphíađôngLào.
2.5Đólàđườngmòn?ĐườngmònHồChíMinhthựctếlàmộtmạnglướirộnglớnnhữngconđường,đườngmònvàlốimònchạydàitừBắcViệtxuốngxuyênquađôngLàovàCampuchiarồichianhỏxuốngmiềnnamViệtNam.Liêntụcđượcnângcấp,chuyểnhướngvàbảotrìbởiBắcViệtvàcácnhâncôngđịaphương,đâylàconđườngchínhcủaBắcViệtđểvậnchuyểnquânđội,vũkhívàquânlươngtrongsuốtthờichiến.
Trongsuốt13nămsauđó,mộtnhómnhỏđặcvụCIA,quânđộiHmong,mộtítlínhđánhthuêTháiLan,và(sauđó)sựhỗtrợkhônglựctolớnđãgiữ
vữngvươngquốcLào(vớimộtngoạilệnhỏlàvùngbiêngiớiphíađôngcùngđườngmònHồChíMinh).Vớimộtphầnlớnquốcgiađổichủliêntục,cuộcchiếnởLàolâmvàobếtắctộtđộ,sốphậncuốicùngđượcđịnhđoạtphụthuộcvàocuộcchiếngiữamiềnBắcvàNamViệtNam.
Vàogiaiđoạnđầucủacuộcxungđột,năm1962,tổngthốngKennedyđãtìmcáchgửimột“thôngđiệp”tớilựclượngcộngsản(vànhữngngườiMỹnghĩrằngchínhsáchđốingoạicủaMỹquánhútnhát,đặcbiệtlàsựlạmphátnhữngbàihùngbiệnvànhữnglờihứa).Tổngthốngralệnhchohạmđộithứ7tiếnvàovịnhTháiLanvàgửi3,000línhMỹđếnmộtvịtríngaydướiSôngMêKongchiacắtTháiLanvàLào.Línhthủyđánhbộvớitrựcthăngchuyênchở,sẵnsàngphóngthẳngvàoViêngChăncáchđóchưatới50dặm.(Vàinămvềsaucũngchínhnhữngchiếctrựcthăngtrôngrấtgiốngvậy,vàothờiđiểmđóđượcđiềuhànhbởiAirAmerica,mộtcôngtyconcủaCIAthườngxuyênđượcthấyởLàođểhỗtrợchochiếndịch“việntrợMỹ”.Chữ“línhthủyđánhbộ”cóthểđượcthấyrõràngqualớpsơnmớimàuxanhlá.Chiếndịch“việntrợMỹ”đượcduyệtthôngquarấtnhiềunhữngthỏathuậnvớiLào.Hỗtrợquânsựcôngkhaithìkhông).
2.6CáckỳquancủalaođộngnôlệĐườngmònHồChíMinh,mạchmáucủatoànbộsáchlượcchiếntranhBắcViệt,cólẽkhôngbaogiờcóthểđượcxâydựngkhichấphànhđúngquytrìnhđấuthầuđầycạnhtranhcủachínhphủMỹ.HàNộithậtmaymắnkhitìmđược30,000binhsĩsẵnsànghysinhcảđờikhuânvácxuyênquanhữngcánhrừngLàokhinhữngcơnmưachếtngườiliêntụcrơixuốngđầu,tiềnlươngkhôngthươnglượng.Khágiốngvớinhữngnôlệđặtcượcvào“dựánkimtựtháp”củacôngtyPharaoh,binhsĩBắcViệtkhôngcónhiềusứckhángcựcholắm.
KennedykhiểntráchKhrushchevđãkhôngtuânthủhiệpướcGenevanăm1954,vàyêucầuchấmdứtcáchoạtđộngcộngsảntạiLàohỗtrợchonhómPathetLào.KhrushchevđáplạirằngBắcViệt/PhathetLàosẽkhôngphụtráchnhữnghoạtđộngquânsựquymôlớntạiLàonữa,vàkhẳngđịnhrằngKennedynênrútlínhthủyđánhbộkhỏiTháiLan.Línhthủyđánhbộđượclệnhrút,vàKennedychỉđạochođạisứcủamình,AverellHarriman,đểđàm
phánmộtchínhsáchtrunglậpvớiLào,kêugọithànhlậpmộtchínhphủliênminhvàsựrútquâncủatấtcảcáclựclượngquânsựngoạiquốc.
NgườiNgachẳngbaogiờcóýđịnhgiữlậptrườngđàmpháncủahọ.MặcdùhọdầndầnngưngcáchoạtđộngtrựctiếptạiLào,họkhônghềnỗlựcngănchặnBắcViệtngấmngầmchiếmlĩnhtừngphầncủaLào.HàNội,thựctếđãxemhiệpướctạiLàonhưmột“bướcđệm”tiềmnăngđểchiếmlĩnhtừtừmiềnnamViệtNam–hỗtrợvàviệntrợphecộngsảnbảnđịa,âmthầmgửilínhBắcViệtvàtừtừnghiềnépđốithủtrongkhiphủnhậnbấtkỳsựliênquannào.KhichínhquyềnHàNộithấyrõràngMỹkhôngmuốnđổthêmquânvàoĐôngDương,họkhôngtìmthấymốiđedọanàochoviệctiếptụcgâyáplựclênchínhphủLào.HàNộirấttựtin,dĩnhiênrồi,làhọcóthểápđảobấtcứliênminhnào.Tuynhiên,nướcMỹcũngkhôngquángốcnghếch.TrítuệngườiMỹđãbóctrần,mộtcáchkhôngcógìđángngạcnhiên,rằngHàNộichẳnghềcóýđịnhtuânthủhiệpđịnhtạiLàolâudài,bởivậyMỹchưabaogiờthựcsựcânnhắcmộtgiảipháp“bởingườiLào”(nếuaiđómuốngọinhưvậy)choMiềnNamViệtNam–nghĩalà,côngnhậnlựclượngkhủngbốcộngsảntạiMiềnNamnhưmộtlựclượnghợppháptrongliênminhchínhphủNamViệtNam.
Vàonhữngnăm1960,cókhoảng40,000línhBắcViệtđóngquânthườngtrựctạiLào.XetăngBắcViệtvàtênlửaphòngkhôngtrànngậpmiềnbắcvàđôngbắcLào(lựclượngphòngkhôngcựcdàychạydọctheođườngmònHồChíMinh).LàogiữvữngnềnđộclậpảotưởngvàtựdochođếnkhiSàiGònthấtthủ,khinótrởthànhvệtinhchocộngsảnViệtNam.
2.7Mộttráchnhiệmchung4tổngthốngMỹ,2ngườimỗibên,biệnhộ,hỗtrợvàbảovệsựthamgiacủanướcMỹvàochiếntranhViệtNam:DwightDavidEisenhower(ngườimuốnkiềmchếsựbànhtrướngcủachủnghĩacộngsảntạiĐôngNamÁ),JohnF.Kennedy(ngườihỗtrợbềnvữngnềnđộclậpcủaMiềnNamViệtNam),LydonJohnson(ngườikhôngmuốntrởthành“tổngthốngMỹđầutiênbạitrận”),vàRichardNixon(ngườiđượcbầuđểđiềukhiểncuộcchiếnchomộtkếtcụcvinhquang).ChỉmỗiNixonđếngầnvớiviệcthựchiệnnhữnggìôngđãhứavớingườidânMỹ.ĐiềutrớtrêulàNixon,ngườibịchếnhạobởiphecấptiếngcánhtảnhưmộtkẻcuồngchiến,chẳngnhữngđãcónhữngchínhsáchđốingoạikhiêmtốnvàthựcdụnghơnKennedy,màcònlàvịtổngthốngcuốicùngđãchấmdứtcuộcchiến–chỉđểnhìnthấyđạihộidânchủ
đầyhằnhọcquẳngđichiếnthắngmàôngđãgiànhlấynăm1973bằngcáchtừchốihỗtrợmiềnnamViệtNamvớiquânlươngvàkhônglựctrongsuốtcuộctấncôngcủapheBắcViệtnăm1975.
Dùsao,đólàchuyệncủatươnglai.Năm1962,hiệpđịnhGenevathànhlậpmộtchínhquyềnliênminh,vớiđạidiệncủaphecánhhữu,trunglập,vàcộngsản.BốicảnhnhưvậylàmLàotrởthànhtâmđiểmchúý.TrongkháchsạnLaingXaingsangtrọngtạiViêngChăntrênbờbắcsôngMêKong,ngườiNgavàngườiTrungQuốcthườngngồikềvaisátcánhvớicácphicôngngườiMỹ,đạisứquánMỹvànhânviêntrợcấpMỹ.TạithủđôhoànggiaLuôngPhaBăng,dukíchPathetLàođimuathịtvàraucủvàobuổisángtrướckhitrởlạivớicuộcchiếntrongrừng.MọingườicóvẻđềunhậnracuộcchiếnthựcsựnằmởmiềnnamViệtNam(nơiViệtCộnglênkếhoạchkhủngbốgầnnhưmỗingày),vàkếtquảcuộcchiếnđósẽquyếtđịnhtươnglaicủacả2bên.
2.8ViệtNam-đứaconđỡđầucủaJFKKhôngcógìngạcnhiênđốivớinhữngngườiquansátKennedykhitổngtốngnhấttríquyếtđịnhchốngcộngsảnxâmlược,ôngvẽđườnggiớihạndọctheovùngphiquânsự(DMZ)củamộtquốcgiacáchxahàngngàndặm,ởbênkiaTháiBìnhDương.DuytrìsựđộclậpcủamiềnnamViệtNamđãtrởthànhưutiêncủaKennedytừnhữngngàyôngcònlàmộtthượngnghịsĩtrẻtuổitạiMassachusetts.Năm1956,Kennedycôngbố,“ViệtNamđạidiệnchonềnmóngcủathếgiớitựdotạiĐôngNamÁ,làtảngđáchủcủavòmcổng,làxươngsốngcủabờđê.Burma,TháiLan,ẤnĐộ,NhậtBản,Philipine,vàrõràngcảLàovàCampuchiađềunằmtrongsốcácquốcgiamànềnanninhsẽbịđedọanếulànsóngđỏcủachủnghĩacộngsảntrànvàoViệtNam.”KennedynhấnmạnhquanđiểmbằngcáchgọiViệtNamlà“nềntảngcủanềndânchủtạiChâuÁ.”Chúngtalà“chamẹđỡđầu”cho“nướcViệtNamnontrẻ”.SựbảobọcmàKennedydànhchoViệtNamlàmộtphầncủalờinguyệncầuđãảnhhưởngđếnKennedy:ôngtừngphụcvụhảiquântạiTháiBìnhDươngtrongThếChiếnThứII,cácchínhsáchnướcngoàiđềucôngnhậnMỹlàmộtcườngquốcTháiBìnhDương(vàlàthầnbảohộcủaNhậtBản,Philipine,ĐàiLoanvàNamTriềuTiên),cuộcchiếntranhlạnhcủahọchốnglạichủnghĩacộngsản,tínngưỡngThiênChúaGiáocủahọ,vàkhátvọngtrởthànhhiệnthâncủachínhsáchđốingoạimạnhmẽ;cuốicùng,ônglàtácgiảcủachínhsáchkhôngkhoannhượng(luậnántốtnghiệpcủa
ôngtạiHavardnăm1940),TạiSaoAnhQuốcSayNgủ(WhyEnglandSlept).Vàôngđãchứngminhđượcđiềugìđó.
2.9MộtlýtưởngcaoquýLiệunhữngcôngdâncủamiềnnamViệtNamcóđángvớinhữngnỗlựccủachúngtađểbảovệhọkhông?Dĩnhiênlàcó.HọhẳnnhiênkhôngkémxứngđángsovớiHànQuốcmàtađãbảovệ-vàvẫnbảovệchođếnngàynay.HàngtrămngànthanhniênnamViệtNamđãthamchiến–vàhơn200,000trongsốhọđãhysinhmạngsốngđểbảovệđấtnước.HàngtriệugiađìnhnamViệtNamđánhcượctínhmạngvàcuộcsốngbằngcáchđứnglênchốnglạichủnghĩakhủngbốcủaViệtCộng.Hàngtrămngàn“thuyềnnhân”trốnchạykhỏicộngsảnsaukhiSàiGònthấtthủcólẽđãđủđểlàmchứngchosựtựnguyệncủanhândânmiềnnamViệtNam,đểgánhchịubấtcứkhókhănnàonhằmbảovệtựdocủamình;vàconsốướctínhkhoảng1triệungườimiềnnamViệtNambịbuộcthamgiachươngtrìnhcảitạo(trongđócóhơn150,000ngườichết)cólẽđủđểnhắcnhởvềnhữnggìmàchúngtađangchiếnđấuđểngănchặn.
KennedyđãvậnđộngchosựtồntạicủamộthàngràotênlửagiữaMỹvàLiênXô.Ôngđãhứasẽdẫndắtcuộcđấutranhvìtựdoởnướcngoài.TuynhiênchínhquyềncủaônglạihànhđộngnhưthểđangđượcdẫndắtbởiAdlaiStevenson(mộtnhàhoạtđộngcánhtảcựcđoan)hơnlàbởimộtanhhùngtrẻđầynghịlực,ngườiyêucủatiểuthuyếtJamesBond,nhàtàitrợcủaGreenBerets,vàKennedyđãrấtnhậnthứcrõđiềunày.NhưngcómộtđiềugìđótrongvẻngoàicủanộicácKennedyđãchônxuốnghạtgiốngthảmhọa:đólàmộtchínhphủvớiphongcáchtựmãn“tốtnhấtvàsángsuốtnhất”(nhưDavidHalberstamđãgọihọvềsau),vàtrongsựngạomạnhọnghĩrằnghọbiết,vàbộtrưởngbộquốcphòngRobertMcNamaranghĩrằngôngcóthểtiênlượngmọithứ.KểcảthứthẩmquyềntuyệtđốilàniềmtinrằngmìnhgiỏihơncảDiệmtrongviệcđiềuphốimiềnnam.
TạimiềnnamViệtNam,trongsuốtnhữngnămcuốithậpniên1950bướcsangthềmthậpniên1960,chínhquyềncủaDiệmđãgiữmộtlợithếmongmanhtrướccộngsản.MặcdùHàNộiđãphảicôngnhậnrằngmiềnnamđãcóbướctiếnlớntrongviệctiêudiệtcáclựclượngbạoloạncộngsản.Mặcdùcókhilênkhixuốngtrongcáctrậnchiến,ViệtCộng,cáchhọgọicáclựclượngdukíchcộngsảnngàynay,chưacómộtchiếnthắngquantrọngnàotrướclựclượngquânđộicủaDiệm.Dùvậy,cộngsảnvẫnchiếmphầnlớn
vùngquêlàmcontin,lượngviệntrợkhôngngừngtăngtrưởngcủamiềnbắcchoViệtCộngđãđượccảmnhậnrõrệtvàonăm1961,vàmộtchútxíutựtinrằngquânđộiViệtNamCộngHòa(ARVN)khônghềthuakémsovớiquânđộimiềnbắc(NVA).ARVNđangtiếnbộ,nhưngtàinguyêncủahọ,khônglực,vàpháobinhvẫncònhạnchế;tệhơnnữa;họkhôngcósựcuồngtínvềýthứchệnhưcộngsản,vàhọchỉmuốnsốngsóthơnlàchiếnthắng.Tuynhiên,bấtchấpnhữngđiềuđó,miềnnamViệtNamvẫngiannanvượtqua.
VấnđềcủaDiệm,ítratheoquanđiểmcủaôngchínhlàcácđồngminh.Vớitấtcảnhữngthànhcôngmàôngcảmthấy,ôngđãđạtđượcsựcủngcốvềvịthếvàgiữcộngsảntrongtầmngắm,ôngbịkhủngbốbởinhữnglờigópý,chỉtríchvàđedọatừMỹ,rằngôngphảiđiềuhànhgiốngngườiMỹhơnvàtạoranhữngsựthayđổilớnvềchínhsáchvàcáccuộchẹnchođíchđếnđó.Diệm,khôngphảikhôngcólýdo,nghĩrằngôngbiếtrõcáchđiềuhànhđấtnướcmìnhhơn,đặcbiệttrongbốicảnhthờichiến.Kểcảphươngtây,ôngnóiđinóilại,đãnhậnrarằngtrongthờichiếnloạn,chínhphủđôikhiphảigiớihạnsựtựdocủangườidân.Ôngcảmthấymìnhbịkìmhãmbởimộttiêuchuẩntâyphươngkhôngthíchhợp.ÔngkhôngmuốntrởthànhmộtđấtnướcđượcMỹ“bảohộ”.ÔngmuốnbảovệnềnđộclậpchínhtrịcủamiềnnamViệtNam–mặcdùôngphảiphụthuộcvàosựtrợcấpcủaMỹ,điềumàMỹliêntụcđedọasẽgiánđoạnhoặcngưnghoàntoàn.
KhôngchỉMỹđòihỏithườngxuyên,theoquanđiểmcủaDiệmnhưmộtquốcgiacóchủquyền,mộtcáchxúcphạmvàvôlý,nhưngMỹcóvẻtâmthầnphânliệt.TạinhữngthờiđiểmkhácnhauDiệmsẽnghe,từmộtphía(từđạisứElbridgeDurbrow,ngườiđànôngởSàiGòntừnăm1957đếnnăm1961),rằng“nềncộnghòamiềnnamViệtNamsẽcònbịtấncôngtừbêntrongkhinàonócònthấtbạitrongcácbướctiếnchínhthốngtrongviệccảithiệnnềnkinhtếvàmặtbằngxãhộicủangườidân.”Từphíacònlại,ôngnghetừđạitướngSamuelWilliams,thủlĩnhpháiđoàncốvấnquânsựMỹ,rằng“cảicáchkinhtếvàchínhtrịlàkhôngthểchođếnkhicácphepháibạolựcbịđậptanbằngquânsự.”QuanđiểmcủaDiệmnghiêngvềphíađạitướngWilliams–mặcdùôngkhôngsẵnsàngđồngývớiýtưởngcủaMỹvềviệccảicách,ôngcócáchcủariêngông.
Năm1962,KennedychấpthuậntăngcườngviệntrợquânsựtừMỹchomiềnnamViệtNam,baogồmcảtrựcthăng,vậntảithiếtgiápvàcáckhítàiquânsựđặcbiệtkhác,thêmvàođólàtăngcườngđángkểlựclượngcốvấnquânsự.TướngPaulHarkinsđượcđềbạtđảmnhiệmbộhỗtrợchỉhuyquân
sựViệtNam(MACV),thaythếchođoàncốvấnquânsựtrướcđó.Thayđổinàyphảnánhsựtăngcườnghợptác,ảnhhưởngvàvaitròhoạtđộngcủaquânđộiMỹ.HarkinsđãhuênhhoangrằngnhữngnỗlựccủaKennedysẽgặtháiphầnthưởngtạiViệtNam.Nhữngbáocáocủaôngvàonăm1962và1963càngngàycànglạcquanvàtíchcực.ÔngtìmkiếmvànhậnđượcmốiquanhệtốtvớiDiệm.NhữngngườiphỉbángDiệmvàARVNcáobuộcHarkinslàtướngquânbàngiấy,chỉngồitrongvănphòngtạiSàiGònlêntiếngvềnhữngthànhcôngcủaquânđộiDiệmnơivùngquê.Trênthựctế,Harkinslàmộtchỉhuytốt,thườngxuyênđiđếnvùngquêtìmkiếmlờikhuyênvàthôngtintừnhữngcốvấnquânsựMỹnơichiếntrường.
MộtphiềntoáilớncủaKennedylànhữngbáocáocủaHarkinsđượcbổsungbởinhữngngườicógócnhìnkhác.Nhữngconngườimàôngxemlàtrítuệvàtintưởngbáocáochoôngnhữngthôngtinhoàntoànmâuthuẫn.“Làmthếnàomà3ngườiđếnViệtNamtrongcùnghoàncảnh,nóichuyệnvớicùngngườivàrồitrởvềvàđưatôi3kếtquảphântíchkhácnhau?”Ôngđãphảihỏivậy.
Kennedyvẫnduytrìnhữngbàidiễnvăndiềuhâuchốngcộngsảncủaôngtrướccôngchúng,nhưngtrongphòngbầudụcôngbắtđầuthiếuchắcchắnvềnhiệmvụmàMỹđảmnhiệmởViệtNam.ÔngrấtkiênđịnhvớicáclờicamkếtcủaquânđộiMỹ,nhưngvẫnhếtlòngthôngquacácquyếtđịnhleothangsốlượngcốvấnvàkhítàiquânsựgửiđếnmiềnnamViệtNam.ÔngđặcbiệthứngthúvớicáckỹthuậtchốngnổidậyđangđượcpháttriểnbởilựclượngđặccôngMỹ,vàlànhàvôđịchtrongviệcpháttriểncácbinhchủngnhưvậy.Đồngthời,ôngvẫnnghingờlầunămgócvàthườngxuyênkhóchịuvớisựthiếuđồngthuậngiữacáccốvấnthâncậnnhấtcủaông.
CácthôngtinchiếnđịathựctếđãđượcbáocáobởiWilfredBurchett,mộtngườiÚcủnghộcộngsản,ngườiđãthựcsựsốngchungvớiViệtCộngvàonhữngnămđầuthậpniên1960,vànóichuyệnvớinhiềuthủlĩnhcủahọ.“Xétvềlãnhthổvàdânsố,Diệmđãtrỗidậyđángkểtrongnăm1962.”QuânĐộiViệtNamCộngHòađã“ghinhậnmộtsốthànhcôngvàcómộtsốsángkiếnvềchiếnlượcvàchiếnthuật.Trongbàiphântíchsaucùng,”Burchettphátbiểu,“1962lànămcủaDiệm.”
2.10ThảmhọachocuộcphiêulưulớncủaJFKTháng7năm1963,KennedybổnhiệmHenryCabotLodgelàmđạisứmới
tạiViệtNam.Việcbổnhiệmnàyđượcnhiềungườitinlàvìmụctiêuchínhtrị-khiLodgelàmộtứngviêntổngthốngtiềmnăngcủaĐảngCộngHòa.BằngcáchgửiôngđếnmiềnnamViệtNam,Kennedyđãgậtđầuvớilưỡngđảngvàloạibỏmộtđốithủtiềmnăng.Ôngcólẽcũngđãđưaralựachọntồitệnhấtđểđốiphóvớingườiđànôngbénhỏ,ngượngngùngvàthôngtháitênDiệm.LodgelàmộttayquýtộcBostonkiêungạo.Mộtcâuchuyệncókhảnăngđãđượcngụytạo,nhưngnóthườngđượckểvìnóphảnánhmộtthựctếđượcẩngiấusaumàn,làkhiLodgeđếnSàiGòn,ônggọichoDiệmvàyêucầuDiệmđếnlãnhsựquán.DiệmđãtrảlờirằngônglàtổngthốngvàLodgecóthểđếngặpông.ĐólàmốiquanhệgiữaLodgevàDiệm:Lodgetựkiêuvềvaitròcủamìnhnhưmộttổngthốngchấpchínhsaumàn,vàDiệmđứngtrêndanhdựcủachínhmình.
LodgechưabaogiờhiểuđượcnỗisợcủaDiệmvềviệcbịcoilàbùnhìncủaMỹ.LodgequấyrầyvàbắtnạtDiệm,bắtépôngphảithựchiệncảicáchdânchủ,chưabaogiờnhậnralýdođoànkếtngườiViệtlànỗikhátkhaođượctựdotrướcáchthốngtrịngoạiquốc–bấtkểsựthốngtrịđóđếntừthựcdânPháphayđảngdânchủMỹ.NếuDiệmtrởthành“cậubécủaLodge”,niềmtincủanhândândànhchoôngsẽsụpđổ.BắcViệthiểuđiềunày,đólàlýdovìsaotuyêntruyềnviêncộngsảnkhôngngừngmiêutảDiệmnhưmộtconrốicủangườiMỹ.
VớiDiệm,tấtnhiên,nókhôngchỉlàvấnđềthểdiện.ÔngtinrằngnhữngđồngminhngườiMỹkhônghiểumiềnnamViệtNamvàkhôngthểvượtquathànhkiếnđãănsâuvàotiềmthứcrằngkhôngcólýdogìđểSàiGònkhôngthểtrởthànhmộtSanFranciscohaySt.LouishayMiamimiềnnhiệtđới.Thảoluậnvềcáccuộcbiểutìnhphậtgiáochốnglạichếđộcủaông,DiệmnóivớiMargueriteHiggins,mộtphóngviêncủatờNewYorkHeraldTribune,“TôidườngnhưkhôngthểthuyếtphụcđạisứquánMỹrằngđâylàViệtNam–chứkhôngphảiMỹ.
LodgeluônnóirằngmốiđedọatrựctiếpđếnchếđộcủaDiệmkhôngphảicộngsảnmiềnbắc,màtừcácthếlựcchínhtrịđốilậpởmiềnnam.Điềumàôngkhôngcốý,nhưngthựcsựđãđềcậpđến,rằngđúnglàmốiđedọatrựctiếpnhấtcủachínhquyềnDiệmlàđạisứquánMỹtạiSàiGòn.Nếubấtcứaiởtrongvịthếđểbiếtđiềunày,đóchínhlàbảnthânLodge,từkhiôngnungnấumộtâmmưuđểlậtđổDiệm.
Năm1963,Lodgetìmđược2đồngminhbáochí.NeilSheehanvàDavidHalberstamlà2phóngviêntuổiđôimươi(củaUPIvàNewYorkTimes),
ngườiđếnViệtNamháohứcsănlùngnhữngthôngtintrangnhất.Họlànhữngphóngviênsiêngnăng,kiêungạovàđầyýtưởng,khôngmuốntừ“không”chomộtcâutrảlờihoặcbịloạitrừkhỏimộtsốthôngtinchiếnđịabởilýdo“anninhquânsự,”vàhọkhôngngạithựchiệncáchànhđộng.Nhưngcũngnhưnhữngnhàthôngtháikhác,cáitôicủahọđượcưutiênhơncácquanniệmđạođứcthôngthường,hoặccáclợiíchchung.TrongsựkhaokhátđượcđàoxớinhữngcâuchuyệnvềsựbấttàivàngungốccủangườidânmiềnnamViệtNam,họđẩyhoàncảnhhiểmnghèocủamiềnnamViệtNamvàtổngthốngcủanóđếnvịtrícòntệhơn.CácbàibáocủaSheehanvàHalberstamkhôngdựatrênvịtrícủamộtngườiquansátvôtư,màgiốngnhưmộtnghệsĩchínhtrị,ngườicóthểảnhhưởngđếnvậnmệnhcủachínhquyềnSàiGòn.
HalberstamvàSheehankếtbạn,hoặcđãđượckếtnốivớinhaubởiColonelJohnPaulVann,mộttrongnhữngcốvấnquânsựmạnhmiệngnhấtvởtuồngĐôngNamÁ.Mặcdùnhữngphóngviêntrẻtuổithườngkhôngchúýlắmđếnđiềunày,Vanncómộtsựnghiệpchảkhácgì1tấmtrảigiường.Mộtkẻtựtângbốckhônghốihậnvàlăngnhăng,Vannkhôngcóchútcơhộinàođểtrởthànhtướngquân,vìmộtcáobuộchiếpdâmtrẻvịthànhniêntronghồsơcủahắn.Bấtchấpđiềuđó,hắnvẫnlàmộtcốvấnquânsựdũngcảmvàđầycốnghiếnchosưđoànthứ7củaquânđộiViệtNamCộngHòa(ARVN)tạithờiđiểmđó–dùcuốicùnghắntựchấmdứtsựnghiệpbằngviệctựbôinhọdanhtiếngcủamình,vàquantrọnghơnlà,củaDiệm
2.11ĐổlỗichoDiệmTháng1năm1963,sưđoànthứ7quânđộiViệtNamCộngHòa(ARVN),độivốnđãquétsạchViệtCộngkhỏivùngtamgiácsôngMêKong,đượclệnhtấncônglàngBắc(phóngviênngườiMỹthêmvàotiềntố“ấp”,nghĩalàthônnhỏ).Theonguồntìnhbáotincậy,ARVNtrôngđợisẽtìmđược120việtcộngtronglàng.Thayvàođó,họtìmthấysốlượnggấpđôiởnhữngkhuvựclâncận–vớicôngsứcđượcđàobớivàgiacốcẩnthận.Khôngchỉvậy,việtcộngđãđượcmậtbáovềkếhoạchtấncôngcủaARVN.
SaukhitrựcthăngđầutiêncủaARVNđổquântạibãiđáp,sươngmùlàmtrìhoãn2lầnđổquântiếptheo.Phicông(ngườiMỹ)đãđổquânquágầnrặngcây,bạilộlínhdùtrướcnhữngđợtbắnchínhxácvàbíẩntừmặtđất.PháokíchvàkhôngkíchhỗtrợcủaARVNbịđánhlạchướng.KhônglựcdựtrữcủaARVNđãđánhbomnhầmphíacủakhulàng.“Cánhđồng”màARVN
độtkíchquabaophủvớibùndày18inch.ARVNtổnthất80ngườivà100ngườibịthương.3cốvấnngườiMỹthiệtmạngvà8ngườikhácbịthương.LínhARVNphảnứngchậmvàthiếutinhthầntấncông.Chỉhuychiếnđịacủahọthậtđángkhinh.CuộcchiếnẤpBắclàmộtthảmhọaquymônhỏ.
2.12LựachọncủangườidânBỏquamộtbênnhữngđiểmyếuvềtínhcách,JohnPaulVannvừađượctângbốc,vừagâytranhcãi,vàôngđãđượcdànhriêngđểthắngcuộcchiếnViệtNam.Ôngtừngnhậnxét,“Sựthậtkhôngthểchốicãilàphầnlớndânsố-cóthểkhoảng95%-muốnchínhphủViệtNamlàmộtchínhphủcộngsản,haynóicáchkháclàchínhphủđượcđềnghịbởiphíabênkia.”
JohnPaulVannthấytấtcảtừmộtmáybaytrinhsát.Ôngtađãhuấnluyệnnhữngngườilínhnày.Ôngtathậmchícòntừngkhoekhoangvềhọ.Vàgiờhọlàmôngthấtvọng,họlàmnhụcôngvàôngđãnổigiận.Cơngiậnđãbiếnmộtchiếndịchvụngvề,thứkhôngđạidiệnchobấtcứđiềugìcaocảhơnchínhnó,thànhmộtbảncáotrạngthổiphồngvềDiệm.
HalberstamvàSheehantônkínhVannnhưmột“taytrong”củahọtrongquânđội,ngườiđãnóihọbiếtsựthậtvềchiếndịch,vàôngcócảđốngcâuchuyệnchohọvềẤpBắc.VớilờikểcủaVann,ẤpBắckhôngcònlàmộtchiếndịchthấtbại-khônghẳnlàmộtsựbấtngờcủachiếntranh–màlàlờicáobuộcdànhchochếđộDiệm.“Diệm,”ôngnói,“đãchọnnhữngngườibạncấukếtvàbạnchínhtrịđểlàmtướnglãnh.”Chưahết“CáctướnglãnhcủaDiệmđượcbảorằngphảigiữtỉlệthươngvongthấpvìtổnthấtlớncóthểkíchđộngnhữngđộngtháinổiloạndẫnđếnđảochính.”NếuHalberstamvàSheehanvẫncònlànhữngphóngviênmàhọnghĩhọlà,họđãcóthểnhìnthấusựthêudệtcủaVann.Ýtưởngrằngviệcmất80ngườitrongmộtbiênchế10,000quânđãcổvũcáctướnglãnhđếnvớicácsuynghĩthiếutrungthành,hãyđảochính,đặcbiệtlàkhi,trongkịchbảncủachínhVann,cáctướnglãnhlàbạncấukếtcủaDiệm,thựcsựkhótin.CácphântíchcủaVanncòncắtlươngbổngcủamộttướnglãnhkhácvìmộtcáotrạngbáochíthôngthường–rằnghọtànbạovàvôcảm,kẻđãkhoáichítrướccácchỉsốthươngvongvìtửvongtrênchiếntrườngchophéphọănchặntiềntrợcấpcủalínhtửtrậnmàkhôngbáocáovớiSaigon.
BàibáochếnhạotướngHarkinstạiMACVvìđãcốgắngđánhcượcmộtcáchtíchcựcvàoẤpBắc.Nhưngsựthậtlà,hầuhếtcáccốvấnquânsự
ngườiMỹđềuđồngýrằngchodùkếhoạchđượcthựchiệntồiđếnmứcnào,nóđạidiệnchomộtưuthếđángkểvềnănglựccủaARVN.Kếhoạchtácchiếnlàmộttổhợpphứctạpcủabộbinh,khôngquân,pháobinhvàkhôngquâncứuviện.Mặcdùnóchưađượcchấphànhtốt,vẫncócơsởđểmongđợirằngARVNsẽbiểuhiệntốthơnvớisựpháttriểnvềkinhnghiệm.
ẤpBắcchỉlàmộtchiếndịchnhỏ,nhưngnótạoramộtkhuônmẫubềnchắcmàcácbáocáoquânsựsaunàyđãđượccắtxénchophùhợp:chínhquyềntạiSaigonđãsađọa,vàARVNgầnnhưvôdụng.NócũnglànguyênliệuhoànhảochochiếndịchcủaHenryCabotLodgechốnglạiDiệm.
2.13NgọnlửaPhậtGiáoMộttrongnhữnghìnhảnhlâudàicủacuộcchiếnViệtNamlàmộtvịsưgiàtựthiêuđểphảnđốichínhquyềnDiệmvàonăm1963.“Nhàsưbùngcháy”(ThíchQuảngĐức)trởthànhbiểutượngcủamộtchínhphủbịcáobuộclàkhôngxứngđángvớisựtrợgiúpcủaMỹ.
Khálâutrước“tiệcnướng”củaThíchQuảngĐức,nhưquýbàNhu(vợcủa“ngườiemácquỷ”)gọinómộtcáchnhẫntâmvàngungốc(đổthêmdầuvàolửa,phảinóivậy),DiệmđãbịvướngvàorắcrốitừcácPhậttử.KhôngphảilàDiệmchốngPhậtgiáo.Ôngthựcsựkhônghề.PhótổngthốngcủaDiệmtheođạoPhật(ngườiđãnóivớimộtnhómcácnhàngoạigiaonướcngoàirằngchếđộnàynên“đèbẹpcácphongtràoPhậtgiáo[chốngDiệm]khôngthươngtiếc),haynhưbộtrưởngbộngoạigiaocủaông.18thànhviênnộicáccủaôngnàybaogồm5ngườiCôngGiáo,5nhosĩvà8Phậttử.Tỉnhtrưởngcủa38tỉnh,12làngườiCôngGiáovà26ngườicònlạilànhosĩhoặcPhậttử.MộtvàitướnglãnhhàngđầucủaôngcũngtheođạoPhật.
ChonêntrongkhiDiệmkhônghềchốngPhậtgiáo,cácPhậttửcựcđoantạiSàiGònvàHuếchắcchắnlàchốngDiệm.Ítkhiđượcbáocáo,nhưngđượcghichépcẩnthận,rằngnhữngPhậttửcựcđoannàyđãđượcthâmnhậpcựcsâubởicộngsản.ThíchTríQuang,mộttrongnhữngthủlĩnhcấptiếnnhấtcủanhữngPhậttửcựcđoan,chưabaogiờtựthừanhậnmìnhlàngườicộngsản,mặcdùôngnàysinhratạimiềnbắc,đãtừngphụcvụtrongViệtMinh,vàcóngườianhlàquanchứccấpcaotrongbộnộivụHàNội.ĐiềuđãđượcchứngminhlàcộngsảnđãthâmnhậpvàocácphongtràoPhậtgiáo,cũngnhưmộtvàinhómhỗtrợchocácphầntửPhậtgiáocựcđoan.Nếukhôngvìđiềugìkhác,thìcộngsảnvàcácPhậttửcựcđoanchiasẻvớinhauvàimục
tiêuchung:họmuốnMỹrađi(bởivìnhữngPhậttửnghĩsựrađicủanhữngngườinướcngoàitobự,lônglásẽ“mởramộtcơhộihòabình”),vàhọmuốnDiệmxuốngđài.
CácPhậttửchốnglạiDiệmvìhọxemDiệmnhưmộttrởngạichohòabình(mặcdù“hòabình”đếntừcộngsảnnghĩalàđànáptôngiáochocácPhậttử),nhưngcũngbởivìcácvấnđềgiáokhu:họtinrằngchínhquyềnDiệmchốnglạiPhậtgiáo.SựthậtlàchínhphủmiềnnamViệtNambổnhiệmnhiềunhấtnhữngngườiCôngGiáoxéttheotỉlệdânsố.NhưngtìnhtrạngnàyliênquanđếnkếtcấudânsốdướithờithựcdânPháphơnlàsựphânbiệtcủaDiệm.NgườiCôngGiáoViệtNam,nhìnchung,làphầnđượcgiáodụctốtnhấtvàcókinhnghiệmlàmviệctrongchínhphủnhiềunhất.
Hơnnữa,tráivớiấntượngđểlạibởicáckýgiả,miềnnamViệtNamkhôngthựcsựlàmộtđấtnước“Phậtgiáo”.Trongmộtđấtnướcvới15-16triệudân,cólẽchỉkhoảng3-4triệungườicoiPhậtgiáolàtôngiáocủahọ.Khoảng4triệungườikháctheoNhogiáo.Khoảng1,5triệulàngườiCôngGiáo.PhầncònlạicủađấtnướcthuộcvềcáctôngiáokìlạnhưCaoĐàivàHòaHảo,hoặcthuyếtDuyLinh,ĐạoGiáo,TinLành,HinduhoặcĐạoHồi.ViệctậptrungvàhoạtđộngmạnhmẽcủacácPhậttửtạiSàiGònlàmtăngthêmấntượngrằngmiềnnamViệtNamrấtmạnh,hoặcchỉcóduynhấtPhậtgiáo.KhôngnhiềuhơnmộtvàinhómcácchùaPhậtgiáothamgiatrongsốhàngngàncáccuộcbiểutìnhchốngchínhphủmiềnnamViệtNam.
Mộtsốđiểmnóng,cóthểkểđến,trongcuộcxungđộtgiữacácPhậttửcựcđoanvàDiệmlàtháng5năm1963,khihàngngànPhậttửtậptrungtạiHuếđểkỷniệmsinhnhậtlầnthứ2,527củaPhật.Mộttuầntrướcđó,tronglễkỷniệm25nămnhậmchứccủatổnggiámmụcNgôĐìnhThục(anhtraicủaDiệm),nhữngngườithamgiađãvẫynhữnglácờcủagiáohoàng.Tuynhiên,vớilễkỷniệmcủacácPhậttử,phótỉnhtrưởng,mộtngườiCôngGiáođãcốgắngthihànhmộtnghịđịnhcũcấmcáclácờmangmàusắctôngiáokhôngđượctrưngbàynơicôngcộng.Vềmặtpháplý,chỉcócờquốcgiamiềnnamViệtNammớicóquyềnđượctreotừbấtcứnhàthờ,chùachiềnhoặccácnơithờphụngtôngiáokhác.TạiViệtNam,cờđãtrởthànhmộtbiểutượngmanghàmýmạnhmẽhơnnhiều,tínhkíchđộngcóthểcònmạnhhơn(nhiều)sovớicờNgôiSaoVàSọcvớinhữngngườiMỹyêunướcnồngnàn,đólàlýdovìsaochúngvẫnbịhạnchếsửdụngbởicácsắclệnhcủachínhphủ.
Tấmảnhbịthiêu
CómộtvàitấmảnhmangtínhbiểutượngvềchiếntranhViệtNam.MộttrongsốđóchụpcảnhsáttrưởngsởcảnhsátSàiGònxửtửmộttùnhânViệtCộngtrongTếtMậuThân.ĐiềucònthiếuvềbứcảnhmôtảsựtànbạorõràngcủacảnhsátlàngườitùnhânCộngSảnđóbịbắtgiữsaukhiđãchặtđầumộtđạitángườiViệtvàgiếtsạchvợôngcùngsáuđứacon.Ngườiđãchụpbứcảnh,EddieAdams,saunàyđãbộcbạchrằngôngrấthốitiếckhibứcảnhđãđượcsửdụngquárộngrãiđểbuộctộicảnhsáttrưởngquátànbạo.
MộtbứcảnhkhủngkhiếpgâyámảnhkhácchụpmộtcôgáitrẻViệtNamtrầntruồngchạytrốnkhỏicuộctấncôngbằngbomnaplamvàolàng.ĐượcsửdụngnhưmộtbiểutượngcủasựtànbạovàkhủngbốcủachiếntranhvànóđánhđộngngườidânViệtNam,bứcảnhđãtìmđượcchỗđứng.NhưngbaonhiêungườitrongsốchúngtanhớrằngbứcảnhđãđượcchụpsaukhiquânđộiMỹđãrútkhỏiViệtNam,hoặcnhớrằngnhữngquảbomnapalmđóđượcdùngbởimộtphicôngmiềnnamViệtNamđangcốgắngtấncôngmộtnhómquânnướcngoàiđãđộtkíchlàngcủacôgáitrẻấy?BaonhiêungườiMỹcảmthấyphẫnnộsauđó,hayngaybâygiờ,đốivớinhữngkẻxâmlăngBắcViệt,ngườiđãđuổicôgáivàgiađìnhcủacôkhỏiquênhà?
Nhưngtrongtrườnghợpnày,dĩnhiên,luậtvềcờnăm1958dườngnhưđãđượcápdụngkhôngnhấtquán(mặcdùnhữngngườibảovệphótỉnhtrưởngbàochữarằngôngđãphảimạnhtaytrởlạivìquyđịnhnàyđãbịviphạmtronglễkỷniệmCôngGiáo),rồigiờthìnhữngPhậttửđangtổnthươnglạicàngthấytổnthươnghơn.CáccuộcbiểutìnhvàcờPhậtgiáotungbayởHuế,kéotheosaulànhữnggìcóthểxemnhưmộtcuộcbạoloạn.Trongsựbốirốivớinỗlựcgiảitánnhữngngườibiểutình,súngđãnổvà9ngườibiểutìnhđãthiệtmạng.Cácchitiếtthựctếcủasựcốnàygâynhiềutranhcãi:cácPhậttửnóirằngcảnhsátmáulạnhđãbắnthẳngvàohọ;chínhphủbiệnbạchrằngquânđộitrướchếtđãsửdụngvòirồng,sauđóbịđánhbại,rồimớibắnlêntrờiđểgiảitánđámđông,họchỉnổsúngsaukhimộtViệtCộnggâyrốiđãtạoramộtvụnổ(hayđãbắnphátsúngđầutiên).
Điềukhônggâytranhcãilà2ngàysausựcố,tỉnhtrưởngđãcôngkhaixinlỗicácPhậttử,hàngngànngườiđãtụtậpđểphảnđốivụnổsúng,bàytỏsựthươngtiếcchonhữngngườiđãthiệtmạng,vàhứarằngchínhphủsẽbồi
thườngchogiađìnhcủahọ.LãnhsựMỹtạiHuế,nhìnthấytoànbộsựviệc,đãđánhđiệnchođạisứquán,“tinrằngkhủnghoảngsẽkếtthúcsớm.”
Khôngbaogiờcóthểđượcxoadịu,ThíchTríQuangvàcácnhàlãnhđạochiếnbinhPhậtgiáokhácyêucầutrừngphạtcácquanchứcliênquanđếnsựcố,loạibỏtấtcảcáchạnchếvềcờ,vàbanbốlệnhcấmbắtgiữcácPhậttửliênquanđếncuộcbiểutình.CácchiếnbinhPhậtgiáokhôngtrôngđợihaymuốnhòagiải.HọmuốnDiệmcútđivàtinrằngmìnhcóthểtiếnhànhmộtcuộcchiếntuyêntruyềnđểđạtđếnkếtcụcđó.
Chínhphủđãbanhànhmộtthôngcáovàocuốitháng5táikhẳngđịnhhiếnphápbảovệtựdotôngiáovàkiênquyếtbácbỏviệcphânbiệtđốixử.Nókhôngcótácdụng.Trongsuốtmùahècáccuộcbiểutìnhvẫndiễnra.Mộtsốtronghòabình;mộtsốbịgiảitánvớihơicay,dùicuivàbắtgiữ.ChínhphủđãthaythếcácquanchứchàngđầutạiHuếvàođầutháng6,nhưngnócũngthấtbạitrongviệcdẹpyêncácPhậttửđanggiậndữ.
Ngày11tháng6năm1963,cuộcchiếncủaDiệmvớicácchiếnbinhPhậttửđãleothangngoàitầmkiểmsoát.GầnchùaXáLàotạiSàiGòn,mộtchiếcSedanngừnglạitrênđườngvàmộtvịsưgiàbướcxuốngcùng2sưtrẻ.Vịsưgiàngồixuốngmộtchiếcđệmtrênđườngtrongkhi2ngườihỗtrợđổxănglênngườiông.VịsưThíchQuảngĐức,bìnhtĩnhquẹtdiêmvàtựthiêu.Vớiloalớntrongtay,cácnhàsưvậnđộngnóivớiđámđôngđangtụtập,bằngtiếngAnhvàtiếngViệt,rằngQuảngĐứcđãchếtđểphảnđốisựcaitrịcủaDiệmvớicácPhậttửvàtừchốiđápứngcácyêucầucủahọ.
DiệmđãđạtđượcmộtthỏathuậndựkiếnvớimộtvàithủlĩnhPhậttử:đáplạiviệcchấmdứtcáchoạtđộngbiểutình,chínhphủsẽrútcácnhânviênmặcđồngphụckhỏicácngôichùaPhậtgiáo,đồngýđểcácPhậttửtreocờtôngiáobênngoàichùavàocácngàylễ,vàkỷluậtcácquanchứccanthiệptớicáchoạtđộngtôngiáocủaPhậttử.NhưngkhôngcóthôngcáobáochínàovềcácthỏathuậnthựcsựgiữaDiệmvàcácPhậttử(côngbốtrongmộtthôngcáopháthànhngày16tháng6)cóthểsánhđượcvớiảnhhưởngcủabứcảnhvềnhàsưtựthiêu,đượcchụpbởiMalcolmBrownevàpháthànhtrêntoànthếgiới,thườngvớiphụđềnhưthếnày:“Nhàsưnày,QuảngĐứcđángkính,vừatựthiêu.ÔngchếtđểphảnđốisựđànápPhậtgiáotạiViệtNam(chiếmkhoảng70%dânsố).”Quảlàmộtcáchtuyêntruyềnthôngminh.VớirấtnhiềungườiMỹ,lờigiớithiệuđầutiênvềnhữngnỗlựccủachúngtaởViệtNambắtđầuvớimộtcâuhỏi,“Chúngtađanghỗtrợloạingườinàođây?Rốtcuộcchínhphủtệtớimứcnàongườitamớitìnhnguyện
tựthiêutrênđường?”CâutrảlờinhanhchóngđếntừnhữngphóngviênthườngtrựcnhưDavidHalberstam,ngườivốnkhôngưaDiệmvàviếtchỉđểphỉbángchếđộcủaông.GócnhìnduytâmcủaHalberstamvềviệcDiệmnênđiềuhànhthếnào,vàsựkhinhbỉramặtmàôngdànhchocácphóngviênnướcngoài(nhữngkẻmàôngthỉnhthoảngcảmthấyđanggâyrốichomốiquanhệgiữaôngvàMỹ)thànhkiếnvớiDiệmkhủngkhiếptớimứcthậmchítổngthốngKennedyđãtừngphảilêntiếngquởtráchnhẹvớitờNewYorkTimes.
TrongcuộcđấutranhcủamìnhchốnglạicácchiếnbinhPhậttử,Diệmđãcómộtđồngminhmậpmờtrongvaitròemtraivàtrưởngcốvấnchínhtrị,NgôĐìnhNhu.KhiDiệmcốgắngcânbằnggiữanhữngkhiếunạithôbạocủacácPhậttử-giảithíchrằnghọđangđòihỏinhữngquyềnmàhọđãcórồi–vàcốgắngtrấnanđốithủ,Nhuvàvợcủaôngchọncáchcứngrắnhơn–vàmộttrongsốđóđãthànhbảnsaokhôngthểtuyệtvờihơn.QuýbàNhuphátbiểuvề“tiệcnướng”và“cứviệcthiêuđichúngtôisẽvỗtay,”vàchồngcủabàbổsungrằngôngsẵnlòngtàitrợthêmxăngchonhữngtiệcnướngkiểunhưvậy,hẳnnhiên,nóđượcbáochíquantâmhơnhẳnnhữngnỗlựcgiảiquyếttranhchấpcủaDiệm
2.14MộtconrốikhôngthểkiểmsoátđượcTrongkhinhữngkẻthùcủatổngthốngDiệmngàyngàycáobuộcônglàconrốicủaMỹ,bộngoạigiaoMỹlạirấttứcgiậnkhiDiệmkhôngnghetheomệnhlệnh,phươnghướnghoặcnhữngkiếnnghị.Trongmộtsựmỉamaitươngtự,Diệmliêntụcbịkhiểntráchbởinhữngnhàphêbìnhphươngtâyvềviệckhôngủythácđầyđủthẩmquyền,mặcdùcũngchínhnhữngnhàphêbìnhnàyđãtừngchỉtríchhầuhếtchínhphủmiềnnamViệtNamlàkhôngđủnănglực.CôngviệccủaDiệmcóthểđượcmôtảnhưkiểucốgắnghọcthuộclòngbảngmãthuếcủaMỹtrongkhiđangnhảymúatronghangrắnđộcvớibộtócđangcháytrênđầu.Việtcộngđangkhủngbốvùngquê,Phậttửthìnổiloạn,giớitríthứckhôngưaông,cónhữngtinđồngâykíchđộngtrongquânđội,vànhữngngườiMỹthìyêucầuôngcưxửnhưmộtngườiMỹhoặcxuốngđài–ngoạitrừmộtsốdưluậnMỹ(baogồmcảNewYorkTimes)nóiđểurằngôngđanglàmsiêutốt.Diệmkhôngnghetheobấtkỳmệnhlệnhnàotrừchínhông–cóthểđóchínhlàlýdovìsaongườiđiềukhiểnconrốiDiệm,JohnF.Kennedy,phêchuẩncholệnhphếtruất,vànếukhông,lệnhámsátDiệm.
Trongkhiđó,đámchiếnbinhPhậttửtiếptụckíchđộngnhữngbấtđồngchínhkiếnchốnglạiDiệm.Chúngnémđávàocảnhsát,biếtrằngnhữngphảnứngnhanhchóngsẽrấtđángđưatin.Nhiềunhàsưnữatựthắpsángmìnhtạinhữngthịtrấnnơichẳnghềcótíápbứcnàotừchínhphủ.Ngày18tháng8,khoảng20,000ngườibiểutìnhvâyquanhchùaXáLợi,ngôichùalớnnhấtSàiGòn,vớicáctăngnhânhiếuchiếnkêugọilậtđổchínhquyềnDiệm.Diệmtừchốidùngbạolựcđểgiảitánđámđông,thểhiệnsựtrầmtĩnhmàôngđãhứavớiđạisứMỹFrederickNolting(ngườichưabịthaythếbởiHenryCabotLodge).NhưngnócũngkhônglàmtăngấntượngcủaôngtrongmắtnhữngnhàphêbìnhngườiMỹ,vànóthúcđẩynhiềungườitrongchínhphủmiềnnamViệtNam,trongđócócảemtraiNhucủaông,vềýnghĩDiệmquámềmlòng.
Ngày21tháng8năm1963,dướibóngtốibaophủ,cảnhsátvàđặcnhiệmViệtNam,hưởngứnglờikêugọicủaNhu,phátđộngmộtloạtcáccuộccànquétnhữngngôichùaPhậtgiáo,tiếnhànhhàngtrămcuộcbắtgiữvàhàngngànngườibịthương.NhutấncôngtrongkhoảngđệmkhiđạisứMỹFrederickNoltingđangmởđườngchoHenryCabotLodge.NoltingnóivớiLodgerằngDiệmđãđồngýlàmmọithứtrongkhảnăngđểtrấnancácPhậttử.Noltingcảmthấybịphảnbộivàlừagạt,vìcuộcđànápcủaNhu,vàLodgeđếnSàiGònvớiýnghĩrằngDiệmlàkẻxảotrá.Trongbáocáođầu
tiêntừmiềnnamViệtNam,LodgeđãđềtrìnhýkiếntừcáctướnglãnhViệtNamvàcácquanchứcchínhphủkêugọiloạibỏNhukhỏichínhquyềncủaDiệm.
2.15KếtcụccủaDiệmCáccuộcxìxầmvềđảochínhtronggiớitướnglãnhSàiGònbắtđầugiatăng.Diệmđãtồntạiqua2cuộcđảochính,mộtlầnnăm1960vàlầnkhácnăm1962,khidinhthựcủacôngbịđánhbombởicácsĩquankhôngquânnổiloạn.MộtvàitướnglãnhARVNbịthấtsủngvìchiếndịchđànápcủaNhuđốivớicácchiếnbinhphậttử.ĐiềulàmhọlolắnglàphảnứngtừphíaMỹ.Vàolúckhủnghoảngphậtgiáobắtđầu,phíaMỹđãđedọasẽcắtviệntrợchomiềnnamViệtNam.CáctướnglãnhARVNbiếtDiệmkhôngđượcưathíchbởibộngoạigiaoMỹ.HọbiếtbáochíMỹchốnglạiDiệm.Tấtcảnhữngthôngtinnàykhuyếnkhíchhọ,trongmắthọ,âmmưucủahọđãđượcchứngminh.
DavidHalberstamđãbáocáovớitờNewYorkTimesrằngDiệmvừatànbạovừađánhbóngmìnhnhưmộtbiểutượngchínhtrịởmiềnnamViệtNam.TheoHalberstam,30tusĩđãbịgiếtbởichínhquyềnởHuế.ĐiềunàydẫnđếnmộtcôngvăncủađoànthanhtraLiênHợpQuốc.Khiđoànthanhtrađến,30tusĩbỗngnhiênthành4,vàthậtngạcnhiên,4tusĩnàyđồngýphỏngvấnvớiđoànthanhtracủaLiênHợpQuốc.
Dùvậy,HalberstamtiếptụctấncôngDiệm.Tâmđiểmcủacác“tintức”làDiệmđãmấthầuhếtsựủnghộcủanhândân,rằngông“khôngcònlàmộtbiểutượngchínhtrịquantrọng,”và“nhữngngườiViệtNamchủchốtđãchờđợiWashingtontừlâuchomộttínhiệu,rằnghọđãchịuđựnggiađìnhhọNgôđủrồi.”RõrànglàcómộtsốngườitrongchínhquyềnmiềnnamViệtNammuốnphếtruấtDiệm.NhưngcũngrõràngHalberstamcóhứngthútrongviệctạoratintức(sẽảnhhưởngđếnchínhsáchcủaMỹ)cũngnhưmongmuốnbáocáonhữngtintứcđó,vàhắncónhữngđôitaisẵnlònglắngnghetừphechốngDiệmởWashington.
Vàosángthứ7saucuộctấncôngvàonhữngngôichùa(30chùatrongsố5,000chùatrongnước),4ngườiđànông,AverellHarriman(phụtáchínhtrịcủanhànước),RogerHilsman(trợlýthưkýnhànướcvềcácvấnđềViễnĐông),GeorgeBall(phụtánhànước),vàMichaelFrorrestal(nhânviêncaocấpcủahộiđồnganninhquốcgia),soạnthảomộtbảnghichépgửitớiđại
sứLodge,thứđãmởrachươngcuốitrongnhiệmkỳcủaDiệm,vàmạngsốngcủaông.Từkhóacủabứcđiệntínlà:“ChínhphủMỹkhôngthểdungthứchotìnhtrạngquyềnlựctậptrungtrongtaycủaNhu.DiệmphảicócơhộiđểbứtmìnhrakhỏiNhuvàvâycánhcủahắn…Nếunhư,bấtchấpmọinỗlực,Diệmvẫncốchấpvàkhônghợptác,chúngtacầnđốimặtvớikhảnănglàDiệmkhôngthểđượcgiữlại…”CáctướnglãnhViệtNamsẽđượcthôngbáorằnghỗtrợvềkinhtếvàquânsựlàkhôngthểtrừkhiNhubịloạibỏ,vànếuDiệmtừchối,chínhphủMỹsẽkhôngtiếptụchỗtrợôngthêmnữa.
Kennedybàytỏsựđồngývớibứcđiệntín,điểnhìnhlàsựchấpthuậntrướccủathưkýnhànướcDeanRuskvàbộtrưởngbộquốcphòngRobertMacNamara.McNamarachưabaogiờđọcbứcđiệntín.JohnMcCone,trưởngcụctìnhbáoquốcgia(CIA)cũngvậy.TổngthammưutrưởngMaxwellTaylorchỉđượcđọcbảntómtắtkhiôngđangdùngbữatạinhàhàng.BứcđiệntínđãđượcgửiđichiềuhômđómàkhôngcósựphêchuẩncủaMcNamara,McConehayTaylor.Trongvănphòngtổngthốngvàothứ2,McCone,McNamaravàtướngTaylor,tấtcảhọđềuủnghộDiệm,đãnổigiận.TrongquyểnnhậtkýriêngKennedyđãthúnhận:“Bứcđiệntínđãđượcsoạnthảorấttệ.Đánglẽnókhôngbaogiờnênđượcgửiđivàothứ7.TôikhôngnênđồngývớinómàkhôngcóhộinghịbàntrònnơiMcNamaravàTaylorcóthểtrìnhbàyquanđiểmcủahọ.”
TrongcuộchọpvớiMcCone,McNamaravàTaylor,Kennedyđãđểcơngiậncủamìnhsôilên(cólẽbởivìôngđộtnhiênnhậnramìnhcótráchnhiệmchomộtcuộcđảochínhmàôngkhônghoàntoàncamkết).ÔngchửirủavaitròmàHalberstamđảmnhiệmởViệtNam.ÔngthậmchícònnghingờlàbứcđiệnđãđượcgợiýbởiNewYorkTimes.“Halberstamthựcrađangchạymộtchiếndịchchínhtrị.”KennedynóivớiMcCone,McNamaravàTaylor.“Hắnhoàntoànkhôngcóchútkháchquan,hắnlàmtôinhớđếnphóngviênHerbertMatthewscủaNewYorkTimestrongnhữngngàyCastro.ĐiềucầnthiếtlàchúngtakhôngthểchophépsựthiếukỷluậtcủaHalberstamảnhhưởngđếncáchànhđộngcủachúngta.
Tuynhiên,bứcđiệnđãcóhiệulựcngaylậptức.LodgechỉđạoCIAliênlạcvớicáctướnglãnhARVN.Lucien“Lou”ConeinthuộcCIA,mộttaykỳcựumangđầymàusắcViệtNam(hắnđượcthảxuốngViệtNambởiOSSnăm1945đểchốngNhậtvàgửiđếnViệtNamlầnnữanăm1950bởiCIA),traođổivớitổngtưlệnhARVNTrầnThiệnKhiêm.Khiêmkhônghàohứnglắm
vớimộtcuộcđảochính.ÔngbiếtrằngDiệmvàNhulàkhôngthểchiarẽbởivậyyêucầutốngcổNhuhoặckhácnghĩalà“hoặckhác”–vàtrongtrườnghợpđó,ôngkhôngbiếtbấtkỳai,dânsựhayquânsự,cóthểthaythếvịtrícủaDiệmnhưmộtnhàlãnhđạochínhtrịvàcảđấtnước.Dùvậy,Khiêmvẫnđồngýsẽnóichuyệnvớicáctướnglãnh.Sauđó,ôngthôngbáorằngcuộcđảochínhsẽdiễnratrongvòng1tuần.
Nhưngnóđãkhôngxảyra,cáctướnglãnhlùibướcvìhọtinrằngphầnlớn(chắckhoảng2sovới1)quânđộiSàiGònvàcáckhuvựclâncậnvẫntrungthànhvớiDiệm.Tuynhiên,cácđộnglựcchínhtrịvẫnchốnglạichếđộDiệm.BứcđiệntínLodgegửiWashingtonngày29tháng8năm1963nóirõ:“Chúngtôiđãkhởiđầumộtgiaiđoạnkhôngcócáchnàoquaylại:lậtđổchínhquyềnDiệm.”
Kennedytiếptụcdaođộngsuốtthángsauđó,thườnggửinhữngtínhiệumâuthuẫntớiLodgetrongnhữngngàynốitiếp.Đầutháng9ôngđãgửimộtđoànđiềutrakháctớiViệtNam,baogồmtướngVictorKrulak(McNamarađềcử)vàJosephMendenhallcủabộngoạigiao(lựachọncủaHarrimanvàHilsman).KrulakđikhắpđấtnướcnóichuyệnvớihàngchụccốvấnngườimỹvàquanchứcmiềnnamViệtNam.Kếtluậncủaônglà:cuộcchiếnđangtiếntriểntốtvàARVNkhôngcóýđịnhloạitrừDiệm.Mendenhalldànhthờigianở3thànhphốlớncủamiềnnamViệtNam.Ôngnóichuyệnvớicáccôngchức,cáccánbộngoạigiaoMỹvàmộtsốngườikhác.Kếtluậncủaônglà:nếuNhutiếptụcnắmgiữquyềnlực,miềnnamViệtNamsẽbịcuốnvàomộtcuộcnộichiếntôngiáo,hoặcvớiViệtCộng.
CácbáocáođượcgửichoKennedyvàhộiđồnganninhquốcgiavàongày10tháng9năm1963.ĐólàcuộchọpmàKennedyđãchâmbiếm,“2anhthựcsựđãđếncùng1quốcgia,phảikhông?”QuyếtđịnhưutiêncủaKennedylàdodự,nhưngtrướcáplựcliêntiếptừLodge,ôngcuốicùngđãralệnhcắtgiảmviệntrợchochínhquyềnDiệm.CáctướnglãnhARVNđãchúý,vàkhoảnggiữatháng10kếhoạchđảochínhđãđượcbànbạclại.CácphóngviênchốngDiệmthêmdầuvàolửa.NeilSheehan(UPI)viết:“CuộcchiếncủachínhphủDiệmchốnglạiViệtCộngkhôngthểthắngtrừkhichếđộDiệmđượcthaythếbởimộtnhómthiênvềchủnghĩatựdohơnđểcóthểthắngđượcsựhỗtrợcủatoànthểdânchúng”19(mộttuyênngôncủamưuđồchínhtrị,khôngphảilàsựthậttheotìnhhuống,nhưVictorKrulakđãchứngtỏ).StanleyKarnowviếttrêntờSaturdayEveningPost:“BấtkểMỹhỗtrợnhiềubaonhiêuchochếđộkhôngđượcưathíchcủaNgôĐìnhDiệm,
phầnthắngcủachếđộnàytrướcchủnghĩacộngsảngầnnhưlàconsố0”.Thựctế,chínhquyềnDiệmđãthắngtạithờiđiểmđó.
QuânđộivàCIAtiếptụcủnghộDiệm,dẫntớiyêucầucủaLodgerằngtrưởngcụctìnhbáoCIAtạiSàiGònphảibịthayđổi.GiámđốctìnhbáotrungươngJohnMcConetừchối.NhưngsauđóôngđãbịbuộcphảirataykhicácphóngviênchốngDiệm“chỉđiểm”RichardsonlàngườicủaCIAtạiSàiGòn.Sauđó,Richardsonđãbịthuyênchuyển.
Kennedyrốitunglên,cốgắngtìmkiếmsựđồngthuậnkhônghềtồntại,vàcốgắngkéodàithờigianbằngcáchcửMcNamaravàTaylorchomộtnhiệmvụ“điềutrasựthật”nữavàocuốitháng9.CuốicùngthìcáctướnglãnhARVNđãchịuđựngđủ-khôngphảiDiệm,màlàáplựctừMỹ,đedọa,cắtviệntrợ.CáctướnglãnhhưởngứnglờikhẩncầucủaLodge,vàcuộcđảochínhđượcđịnhravàođầutháng11.VớisựsụpđổcủachínhquyềnDiệmđãđượcđịnhtrước,Kennedychỉcòn2mốilo.Một:kếhoạchsẽkhôngtiếntriểnnếukhôngcókhảnăngchiếnthắngrấtcao;Hai:DiệmvàNhuphảiđượcđảmbảoantoàn.Chưabaogiờcómộtlệnhthihànhhaysắclệnhhoặcthậmchímộtđềnghịchínhthứcnàothúcđẩycuộcđảochính.VịthếcủaMỹbámvàođiềulệ“khôngngănchặn1nỗlựchợppháp”đểthayđổichínhquyềnmiềnnamViệtNam.
NhữngngườiủnghộDiệmtạiMỹđánhcượclầncuốiđểcứuông.ClareBoothLuce–mộtngườiCôngGiáocảiđạovàchốngcộngsản,cựunghịsĩđảngcộnghòatừConnecticut,cựuđạisứItaly,vàlàmộtnhàvănnổitiếngcóchồnglàHenryLucesởhữutạpchíTime–đãdànhcảmộttrangtrênNewYorkTimesđểbảovệchínhquyềnDiệm.TướngthủyquânlụcchiếnVictorKrulak,tronglúcđó,phânphátbáocáocủa8thànhviênđoànđạibiểuquốchội.SựthậtchothấyDiệmđãthắngcuộcchiếnvàkhônghềcókẻthùkhiôngđếnđểlãnhđạochínhtrị;khôngcóaikhảdĩthaythếchotổngthốnghiệnthờicủamiềnnamViệtNam(ĐoànđạibiểuquốchộicũngcôngkhailênánbáochíMỹđã“ngạomạn,cảmtính,khôngkháchquanvàthiếuthôngtin”khiviếtvềViệtNam.)
Sángngày1tháng11năm1963,cuộcđảochínhbắtđầu.Cáctướnglãnh,vớitướngMinh“Bự”làmlãnhđạotrêndanhnghĩacủahọ,đãđượclênkếhoạchtốt,vàcuộcđảochínhđãđượcthựchiệnvớikỹnănglàmxấuhổARVNtạiẤpBắc.Tuynhiên,DiệmvàNhutrốnthoát.ẨnnáutạiChợLớntrongnhàcủamộtthươnggiagiàucó.Diệmliênlạcvớithủlĩnhcuộcđảochínhđềnghịđầuhàngvớiđiềukiệnđượcđảmbảoantoàn.Ôngkhông
nhậnđượcsựđảmbảochắcchắnnàocả.DiệmvàNhubịbắtkhirakhỏimộtnhàthờCôngGiáo.Họbịtốnglênxethiếtgiáp,taybịtróisaulưng,vàbịgiết.Mộttấmảnhghêrợncủa2anhembịgiếtđãđượcgửiđitoànthếgiới.TạiWashingtonDC,trongmộtbữatiệcđứngvớinhữngngườibạn,WilliamColby(ngườiđãdừnglạiđểcầunguyệnchoanhemDiệmvàobuổisáng),đạisứNolting,vàJohnRichardsonlắcđầubuồnbã,tựhỏivìsaochínhquyềnKennedylạicóthểđồngýchomộthànhđộngtựthuacuộc:mộthànhđộngkhôngchỉlấyđingườilãnhđạođángtinduynhấtcủamiềnnamViệtNam,màcònthànhlậpmộttiềnlệchonhữngbấtổnchínhtrịvượtxanhữngcuộcbiểutìnhphậtgiáo.
2.16Diệmtrongmắtcácnhàcộngsản“Sautấtcả,tôivẫnlàngườilãnhđạonhànước”---
NgôĐìnhDiệm,biệnhộvớinhữngkẻthùcủaông,đạisứMỹHenryCabotLodge,theohướngdẫnđểchốnglạimộtâmmưuđảochính,chỉvàigiờtrướckhiôngbịámsát.
BộchínhtrịBắcViệtđãphảinói:“Diệmlàmộttrongnhữngcánhânmạnhnhấtchốnglạingườidânvàchủnghĩacộngsản…trongsốtấtcảnhữngngườichốngcộngsảntạimiềnnamViệtNamhayđãbịlưuđàytạicácnướckhác,khôngcóaiđủnănglựchaybảnlĩnhchínhtrịđểkhiếnmọingườituântheo.”
NgườicộngsảnÚctrêndanhnghĩaWilfredBurchettđãdànhthờigianvớinhữngthủlĩnhBắcViệtsaucuộcđảochính.ÔngtríchdẫnlờinóicủaphíaBắcViệt,“Diệmlàmộtthủlĩnhquốcgia,vàcácanhsẽkhôngbaogiờcóthểthaythếông–khôngbaogiờ.”Họđãđúng.
TổngthốngKennedytáinhợtvàphảirờiphòngkhiđượcnghekểnhữnggìđãxảyra.Nộicáccủaông,đượchỗtrợbởimộtgãđạisứkiêungạovàtaybánbáotrẻtựcaotựđại,vừađượcchứngkiếnsailầmngoạigiaokinhkhủngnhấtcủaMỹtrongsuốtthếkỷXX.
2.17NgộnhậnvềmộtcuộcchiếngiớihạnTrongkhiMỹthamgiamộtcuộcchiếnbịgiớihạntạiViệtNam,BắcViệtthìkhông.Vẫncònnhữngsailầmngớngẩnvềmặtchiếnlượcđượcđưara
bởibộtrưởngbộquốcphòngRobertMcNamaravàJohnF.KenndyvàLyndonJohnsonvìhọ“quágiỏiquáthôngminh.”Nódựatrênthứchúngtacóthểtạmgọilàtriếtlýtấmgương.Nếuchúngtalàm“thếnày,”hẳnnhiênhọsẽlàm“thếkia,”vìnhữngngườilýtrísẽphảnứngmộtcáchlýtrí.
NhưngkhôngmộtaicóchúthiểubiếtvềđảngcộngsảnởĐôngDươnglạicóthểtưởngtượngrằnghọcóthểchơitheoluậtcủamộtcuộcchiếngiớihạn,hoặchọcóchútxíuýđịnhtuânthủlâudàinhữngđiềumàtổngthốngKennedyvàJohnsonnghĩlàhợplý.ĐốivớiBắcViệt,nhữnghạnchếmàMỹápđặtlênhọchỉlàmtăngthêmnhữnglợithếchonguyênnhâncủacuộccáchmạngcộngsản.
SauthếChiếnThứII,cácviệnnghiêncứudânsự,triếtgia,nhàkinhtếvàcácnhànghiêncứuxãhộihọckhác,phầnlớnhọđềugiớihạnhoặckhôngcótrảinghiệmthựctếvềchiếntranhhaychiếnlượcquânsự,tinrằngsựpháttriểncủavũkhíhạtnhânđãthayđổibộmặtchiếntranh.Dựatrênniềmtinđóhọnuôidưỡnghọcthuyếtvề“chiếntranhgiớihạn,”ýtưởngrằngMỹcóthểphânbổsứcmạnhquânsựcủahọ,ápdụngchỉmộtphầnvừađúngquânlựcđểthuyếtphụcđốithủrờikhỏichiếntrườnghoặcbịhủydiệt.
HọcthuyếtchiếntranhgiớihạnđượcápdụngđầutiêntrongsuốtcuộcchiếnTriềuTiên,điềumàmộtsốngườicholàmộtthànhcôngvìMỹđãđạtđượcmụctiêulàgiớihạnsựhiếuchiếncủacộngsảnmàkhôngphảidựavàosứcmạnhcủavũkhínguyêntửhaymởrộngxungđột.Vớinhiềungườikhác,cuộcchiếnđólàmộtcuộctậpdượthoàntoànthấtbại,vàđặtramộttiềnlệnguyhiểmvềviệcxuấtquânvớimụctiêuthấphơnlàchiếnthắng.
RobertOsgood,trongbảncảitiếncủaôngvềchiếntranhgiớihạn,đãlưuýrằngđặcđiểmbảnchấtcủalýthuyếtchiếntranhgiớihạnlà“tiếntriểntừtừ”vàlờicamkết“khôngdốctoànbộquânlựcchomụctiêuđánhbạivềmặtquânsựcủađốithủ;thayvàođólàsựđiềuphốibinhlựcmộtcáchkhéoléodọctheomộttiếntrìnhliêntục–từngoạigiao,đếncáccuộckhủnghoảngchiếntranh,rồimớiđếnđụngđộvũtrangcôngkhai–nhằmápđặthiệuquảmongmuốnlênýchícủakẻthù.”Ôngtiếptục:“HọcthuyếtnàyđặtmộtnềnmónglogicmềmyếuchosựkhaisinhchủnghĩahiệnthựctựdoMỹ,nhữngngườiđãkhámphárasứmạngđiềuphốiquyềnlựcsángsuốtnhândanhtrậttựcủathếgiới.”Đóchỉlàmộtmôtảbốcmùicủatồntạitronglớphọc–khôngphảithựctếcủachiếntrường,khôngphảitrảinghiệmthựctếcủachiếntranh,vàkhôngphảilàđờithực.
QuânđộitạiViệtNam,vàingườiđãđượcgiáodụctạicáctrườngđạihọctrongkhốiIvyLeague,cóthểhọkhôngbiếtvềhọcthuyết“tiếntriểntừtừ”,nhưnghọđãnếmtrảiđaukhổ,thấtvọngvàhậuquảcủaviệcthamgiamộtcuộc“chiếntranhgiớihạn”,vàhọbiếtcóđiềugìđóđãsai.Mộttrongnhữngtrậnđánhđẫmmáuvàtànbạonhấttrongtoàncuộcchiếnnổravàonăm1969–trậnchiếnđồiHamburger.LínhMỹđãđánhlêntớiđỉnhđồi,sauđórútluivàđểkẻthùchiếmlạingọnđồi.CácbinhlínhMỹgiậndữvàthấtvọng.Theologic,dĩnhiên,trongmộtcuộcchiếntiêuhao,điềuhợplýlàxuađuổikẻthùtrởlạivịtrídễbịtấncông(mặcdùtrongtrườnghợpnày,vịtrícủakẻthùđượcgiacốcựckỳchắcchắn)đểcóthểtiêudiệtnhiềubinhlựchơn.CácngụybiệntrongcuộctranhluậnnàychorằngchiếntranhtiêuhaokhôngphảilàmộtchiếnlượchữuhiệuđểchiếnđấulạiquânBắcViệt.Sau5nămchiếnđấukéodài,thậmchímộtngườilínhMỹthấthọccũngphảinhậnrađiềuđó.
Nộicác“thầnđồng”củaKennedy,nhữngngườiđãthiếtlậpchiếnlượccủanướcMỹtrongnhữngnămđiềuhànhcủaKennedyvàJohnsontintưởngvàoviệcápdụngmôhìnhlàmănvàochiếntranh.BộtrưởngbộquốcphòngRobertMcNamarađãlà“thầnđồng”tạicôngtyFord,nơiôngkhôngngừngthăngtiếngđểtrởthànhchủtịchcủacôngty,trướckhiôngthamgianộicáccủaKennedy.Ôngvànhữngbạnhọccủamìnhtintưởngvàocácphântíchchỉsốphứctạp,trongmộtgócđộtiếpcậncóquảnlýtớichiếntranh,vàtrongviệcápdụngnhữngcôngcụquanliêucủacôngtyvớiquânđội.
Nhữngngườilính,hầuhết,tinrằngbạolựcnghĩalàbạolực,vàcáchápdụngtốtnhấtlànhanhvàquyếtđoán.NhưNapoleonđãnói,chiếntranhvốndĩrấtđángsợ,chonênnónênđượcthúcđẩycàngmáutanhcàngtốtđểchấmdứtnhanhnhấtcóthể.Nộicác“thầnđồng”củaKennedykhôngthểphảnđốiđiềunàyhơnnữa.Sựngờvựclẫnnhauvà,thườngxuyên,sựkhinhthườngđãdẫnđếnnhữngnhầmlẫntaihạitrongchínhphủMỹvềcuộcchiếnViệtNamngaytừnhữngngàyđầu.JFKbịxéđôigiữanhữnglờicốvấntừđồngloạicủaông–những“thầnđồng”–vàcủanhữngngườilínhthựcthụnhưđạitướngkhôngquânCurtisLeMay,ngườicógócnhìnhoàntoànkhácbiệt.TạicảLàovàViệtNam,phongcáchcủaKennedylànhượngbộhiếuchiến.TạiLào,Kennedynhườnglạicảvùngphíađôngchocộngsản.ĐiềunàytránhđốiđầutrựcdiệnvớiNga,nhưngnóchophépBắcViệtmởrộngđườngmònHồChíMinh.TạiViệtNam,Kennedy“kềvaisátcánh,kiênquyếtđứngvữngtrướcsựxâmlượccủacộngsản”dướidạngvàingàncốvấn.Sựthiếuminhbạch,thiếucứngrắntrongchínhsáchcủaôngdẫnđếnvụ
bêbốilớnnhấtlịchsửMỹvềcuộcchiếnViệtNam,sựchấpthuậnđảochínhchốnglạingườithủlĩnhquốcgiaduynhấtxứngđángtạimiềnnamViệtNam,NgôĐìnhDiệm.Mỹ,sauvụámsáttổngthốngKennedy,bịbỏrơivớimộtlờicamkếtđạođứcsuôngđốivớingườidânmàthủlĩnhcủahọđãbịgiếttrongsựchophép,vàmộtchínhsáchvềchiếntranhgiớihạntrướcmộtkẻthùbấttrịvàdữtợn.
LyndonJohnsonkếthừađốnglộnxộncủaKennedyvàthấtbạitrongviệcdọndẹpnó.Lỗicủaông,saunàyôngphảicôngnhận,rằngmìnhđãkhônglàmgìđểtốngcổnhữngkẻbảothủkhỏinộicáccủaKennedy(vớimộtngoạilệ,ôngnói,làthưkýnhànướcDeanRusk),vàđãkhôngtintưởngcáccốvấnquânsựcủamình,quáthiênlệchtrongviệcđiềuhànhtinhvicuộcchiếnchođếnkhibuộcphảithôngquaviệcđánhbomtrêndiệnrộng.Johnsonđãchấpthuậnchiếnlượcchiếntranhhạnchế,mặcdùôngđãtăngcườngsốlượnglớnquânđộiđếnchiếntrườngnhưđãcamkết.Cácquyếtđịnhquânsựđãbịgiámsátbởinhữngthườngdânluônluônđểmắttớinhữngưutiênhàngđầucủaông,nhữngchươngtrìnhtrongnướccồngkềnhvàtốnkém,vànhữngcửtrikhác,nhữngngườicàngngàycànglosợkhicáccuộcbiểutìnhchốngchiếntranhbắtđầunóngdầnlên.
Dĩnhiên,khitổngthốngNixonlênnắmquyền,nhữngngườitheocánhtảởQuốcHộiMỹ,cáchọcgiả,vàbáochíđánhmấtmọisựkìmchếtrongnỗlựcchỉtríchmọiphỏngđoánvềsự“leothang”chiếntranhcủaMỹ;cuộcchiếnmàbỗngdưngnhiềungườitrongsốhọlênán,mặcdùnólàsảnphẩmchínhbàntayhọđãtạora.ĐiềutrớtrêulàNixonđãđánhmộtcuộcchiếngiớihạnthànhcônghơnrấtnhiềusovớicáckiếntrúcsư:tậptrungquânlựcMỹlại,vàđảmbảomộtnềnhòabìnhkiểuNamTriềuTiênchomiềnnamViệtNam.
ĐiềuthườngđượcnóibởicácnhàphêbìnhchiếntranhrằngvấnđềđốivớichiếnlượcchiếntranhgiớihạnlàquânđộiMỹkhôngbiếtđánhchiếntranhdukích.Sựthậthoàntoànngượclại.MỹđãtiêudiệtViệtCộngtừtrongbảnchất,những“dukích,”sauchiếndịchTếtMậuThânnăm1968.Tỉlệ“tiêudiệt”thôngthườngcủaMỹsovớicủaquânđịchtrongsuốtchiếndịchlàhơn10đổi1.Trongmộtsốbinhchủng(nhưbinhchủngnghiêncứuvàtrinhsátchẳnghạn)tỉlệlênđếnhơn30đổi1.Mỹmất60,000quântạiViệtNam,nhưnggâythiệthạihơn1triệuchokẻthù(hơn1,177,000theohầuhếtnhữngướcđoán).Đưatiêuhaochiếnđếnkếtquảmàhọđãcamkết,quânđộiMỹđãchiếnthắngngoạnmục.GiaochohọnhiệmvụtiêudiệtViệtCộng,họđãthànhcông.GiaohọnhiệmvụđánhlùiBắcViệtvàbảovệsự
toànvẹncủamiềnnamViệtNam,họđãthànhcông.TấtcảnhữngđiềunàynhằmnhấnmạnhrằngsailầmcủachiếntranhgiớihạnkhôngphảitráchnhiệmcủalựclượngquânsựMỹkhichiếnđấudướisựràngbuộccủanó,mànằmởchínhbảnthânchiếnlược,nóđãhoàntoànthấtbạitrongviệcchặnđứngquyếttâmcủaBắcViệtnhằmthốngtrịĐôngDương.
3.1ChươngBa-CuộcchiếncủaLyndonB.JohnsonHậuquảtứcthìcủaviệcủnghộđầylúngtúngvànửavờivớivậnmệnhcủachếđộchínhphủDiệmcủaMỹđãlàmgiatăngsựbấtổnởkhắpMiềnNamViệtNam.Trongnhữngnămtiếptheo(1963-1965),đãcótậnchínchínhphủkhácnhau.ÂmmưuvàchỉđạocáccuộcđảochínhdườngnhưlàhoạtđộngtiênquyếtcủacácsĩquanNamViệtNam.Đãnungýđịnhtừtrước,đượchợpthứchóabởithờicuộchaynhờcósứcmạnhtuyệtđối(vàhầuhếtcáccuộcđảochínhđềucóýđịnhtrởthànhmọithànhtốởtrên),khôngkhíởSàiGònthậtbấtổnvàkhônggìtỏrahiệuquảchoviệcchinhphạtthànhcôngcuộcchiếnvốnđãkéodàitừ1954,rấtlâutrướckhingườiMỹbắtđầugửinhữngcốvấnquânsựđến.ĐiềunàykhôngchỉchophépnhữngtêncộngsảnhồiphụcnhữngbăngnhómđãmấtvềtayDiệm,màcòntạomộtkhoảngtrốngtrongbanlãnhđạovàchỉhuycủacuộcchiến.KhoảngtrốngấysẽkhôngđượcbùđắpbằngmộtTổngThốngNamViệtNam,màsẽbằngmộtnhântốbiếtvânglờivàđảmbảo:TướngWillamC.WestmorelandcủaquânđộiHoaKỳ.Vàotháng6/1964ôngấyđãtrởthànhlãnhtướngquânđộitốicaotạiNamViệtNam.MặcdùsựbốrápquymôcủabinhlínhMỹsẽkhôngđượctiếnhànhtrongmộtnămnữa,thìMỹcũngđãcóhơn15.000cốvấnquânsựtrongnướcvàbắtđầulãnhtráchnhiệmvềviệctổchứcphảncônglạicáclựclượngcộngsản.
Đoánthửxem?
●“Thầnđồng”RobertMcNamarađãtưởngrằngbiêngiớiphíaTâyViệtNamcóthểđượcbảovệbởihàngràođiện.
●TổngthốngLyndonJohnsontưởngôngtacóthểlấnátvàlừaôngHồChíMinhnhưcáchôngtađãlàmvớinhữngthànhviêntrongHạviệnMỹ.
●TấncôngTếtMậuThâncủaBắcViệt,điềuđãthựcsựđàothảiViệtCộng,lạibịbáocáosainhưlàmộtcuộcđầuhàngthêthảmtừphíaMỹ.
ThậmchítrướckhiTướngWestnắmquyềnchỉhuy,quânđộiMỹđãgiúpNamViệtNamhànhđộngchốnglạicộngsảnBắcViệt(vàhyvọngsẽnângcaotinhthầncủaNamViệtNamtrongquátrìnhthựchiện).Cùngnhauhọ
đãtạoraOPLA34A,mộtchuỗihoạtđộngbímậtchốnglạiBắcViệt,baogồmtấncôngđộtkíchvàpháhoại.NhữngnhiệmvụđóđãđượcthựchiệnbằngquânnhânNamViệtNam,hầuhếtnhằmchốnglạisựxâmnhậpquânsựtheobờbiểnphíanamcủaBắcViệt.Cùngvớiđó,MỹđãbắtđầunhữngcuộcthămdòvịnhBắcBộ.
3.2ĐôđốcGrantsẽlàmgìđây?ĐôđốcUlyssesS.GrantSharp,TổngChỉHuyHạmĐộiTháiBìnhDươngHoaKỳtrongsuốtquátrìnhbắtđầuchiếntranhViệtNam,mộtngườimạnhdạngchỉtríchcáchchiếnđấutrongcuộcchiến.ÔngấytinrằngnhữngchỉthịnémbomtấncôngnhỏlẻcủaJohnsonđãkéodàichiếntranhmộtcáchkhôngcầnthiết(vàmangđếnnhiềutaiươnghơnchonướcMỹ)vàmộttrậnnémbomquymôlớnvàoBắcViệtsẽbuộccộngsảnvàothếcầuhòa(vụnémbomnăm1972vàoBắcViệtdườngnhưđãchứngminhrằngôngấyđúng,dùGrantđãnghỉhưutrướcđó).MộtngườianhhùngtrongThếChiếnIIvàChiếnTranhHànQuốc,ĐôđốcSharpluôndànhtìnhcảmchoBộTrưởngQuốcPhòngRobertMcNamara,nhữngphântíchdânsựcủaôngtạiLầuNămGóc,haychiếnlượcnémbommộtcáchthậntrọng,thôngquamộtsốcôngthứckhoahọc,đãthúcépBắcViệtvàovòngđàmphán.Kếhoạchđấy,ôngấykhẳngđịnh,chỉlàmgiảmtínhhiệuquảcủaviệcnémbom,khikẻđịchđãtìmđượccáchđểđươngđầutrongsựtươngquanlựclượng.Muốnhiệuquả,việcthảbomphảithậtquymô,vớimụcđíchbuộckẻđịchphảiđầuhàng.GiốngnhưNapoleon,ĐôĐốcSharptinrằngsựkinhhãivềchiếntranhlàcầnthiếtkhisửdụngmọichiêuthứccótrongtayđểkếtthúccuộcchiếnấynhanhnhấtcóthể.“BàihọclàchúngtalẽrakhôngbaogiờnênsửdụngquânđộicóvũtrangcủaHoaKỳđểchiếnđấunếuchúngtakhôngquyếtđịnhsửdụngsứcmạnhphihạtnhânvàocùnglúcđóchúngtađãcósẵnđểchiếnthắngtrongthờigianngắnnhất”
Mộtvàingườitinrằngsựthểhiệnquyếttâmnày,dùcómongmanh,sẽthuyếtphụcBắcViệtrằngMỹthựcsựnghiêmtúctrongviệcphòngvệNamViệtNam.Họđãhoàntoànsailầmvềđiềuđó.NhữngngườiđócũngsailầmkhibiệnluậnrằngHoaKỳđãdựtínhkhiêukhíchBắcViệtvàomộtđợttấncôngmàsẽhợpthứchóaviệcMỹtrựctiếpmangsứcmạnhpháokíchvào,MỹrõràngđãlàmtheolờicamkếtcủamìnhvớichínhquyềnSàiGòn,saumộtbiếncốnhonhỏtạivịnhBắcBộvàotháng8/1968(điềunàyđãtrởthànhmộttrongnhữngsựkiện“khiêukhíchthùđịch”nổibậtchochiếntranhsắptới),nhưngđãkhôngcó“dựkiến”gìvềviệcđó,nóđơngiảnchỉđãxảyrathôi.
Vàongày02/08/1964,NhữngtàungưlôicủaBắcViệtđãtấncôngtàukhutrụcUSSMaddoxcủaMỹtrongvùngnướcquốctếtạivùngvịnhBắcBộ.Haingàysau,04/08,mộtvụtấncôngkhácđãđượcbáocáo,dùngàynàyrõràngrằngđólàchiếcUSSMaddoxvàUSSC.TurnerJoyđãđọcnhầmthôngsốsóngâm,vàtinrằngchúngbịngưlôitấncôngkhithựctếkhôngphảinhưvậy.Đáplạihaivụtấncông,ĐôĐốcGrantSharp,chỉhuytrưởnghạmđộiTháiBìnhDương,đãyêucầuchophépôngđượcbắnlạipheBắcViệt,TổngthốngJohnsonđồngý,nhữnglệnhtrảđũađượcthựchiệnbởihạmđộihảiquânthứ7.Vào05/08/1964,máybaytừtàusânbayUSSTiconderogavàUSSConstellationđãpháhủymộtcơsởlưutrữdầutạiVinhvàgâythiệthạihoặcđánhchìmkhoảngbamươitàutuầntạicảnghaydọcbờbiểncủaBắcViệt.
NhữngquyểnsáchCSsẽkhôngmuốnbạnđọc
Chiếnlượcđểthấtbại:ViệtNamtronghồitưởng(VietnaminRetrospect),ĐôđốcMỹGrant.Sharp(BáoPresidio,1979)
QuantrọnghơnnhữnghànhđộngtrảđũalàthôngđiệpmạnhmẽtừQuốcHộiHoaKỳvềnghịquyếtVịnhBắcBộvàongày07/08,nghịquyếtchỉđạoTổngThốngJohnsontuyểnlựalựclượngquânđộikhiôngthấythíchhợphòngchốnglạicộngsảnViệtNam.QuốcHộiđãkhôngquámặnmàkhithôngqua.Dựluậtthựcsựđãphảnánhsựđồngthuậntrongchínhsáchngoạigiaotừcảhaichínhđảng–thựcratừthờiTổngThốngHarryTruman–sựxâmlăngcủacộngsảnphảiđượcghinhận;vàQuốcHộiđãýthứcquárõvềvịtrínổibậtcủaViệtNamtạiĐôngNamÁ.ThượngnghịsĩWilliamFullbright,ChủtịchỦyđốingoạiThượngViện,trongmộtlầntrảlờithông
quacuộcvậnđộnghànhlang,đãđồngýrằngmộtnghịquyếtnhưthếsẽchỉđạoTổngThống“sửdụnglựclượngnhưtrongthờichiến”.NếunhưaiđómuốnấnđiểmChiếnTranhViệtNamtừnghịquyếtVịnhBắcBộ,thìphảinóirằngQuốcHộiMỹbiếtchínhxácmìnhđanglàmnhữnggì
3.3NghịquyếtVịnhBắcBộKỳhọpquốchộiHoaKỳlầnthứ88
Nghịquyếtchung
NhằmthúcđẩysựlâubềncủanềnhòabìnhvàanninhquốctếởĐôngNamÁ.
TrongkhiđócácđơnvịhảiquâncủachínhquyềncộngsảnViệtNam,đãviphạmnhữngnguyêntắccủaHiếnChươngLiênHợpQuốcvàLuậtphápQuốcTế,đãcốývàliêntụctấncôngnhữngcontàuhảiquânMỹcómặthợppháptrongvùngnướcquốctếvàvìthếđãtạoramốiđedọanghiêmtrọngchohòabìnhquốctế;vàtrongkhinhữngđợttấncôngnàylàmộtchiếndịchbànhtrướngcóchủđíchvàhệthốngrằngchếđộBắcViệtđangtiếnhànhchốnglạinhữngngườilánggiềngvànhữngquốcgiathamgiatronghiệpướcQuốcPhòngtổnglựcvìsựtựdocủachínhhọ;khiHoaKỳđanghỗtrợnhữngdântộcĐôngNamÁbảovệtựdomàkhôngcóthamvọnglãnhthổ,quânsựhaychínhtrịnàoởkhuvựcnày,ngoàimongmuốnduynhấtrằngnhữngdântộcnàycầnđượcsốngtrongyênbìnhđểquyếtđịnhsốphậncủariêngmìnhtheocáchcủahọ:Vìvậyngàynay,côngviệcđóđượcnghịbànbởiThượngViệnvàHạViệnHoaKỳtrongkỳhọpQuốchội.RằngQuốchộichấpthuậnvàủnghộquyếttâmcủaTổngThống,nhưngườiTổngTưLệnhthựchiệnmọigiảiphápcầnthiếtnhằmđẩylùibấtkìcuộctấncôngcóvũtrangnàochốnglạilựclượngHoaKỳvàngăncảnýđồbànhtrướngsâuxahơn.
Phần2.
HoaKỳxemlợiíchquốctếcủachínhhọvàđốivớisựduytrìcủahòabìnhthếgiớilàquantrọng.SựđồngthuậngiữaHiếnPhápHoaKỳvàHiếnChươngLiênHợpQuốc,vàdựatheonhữngràngbuộcdướiHiệpƯớcQuốcPhòngTổngLựcĐôngNamÁ,nhờvậymàHoaKỳđãđượcchuẩnbị,nhưTổngThốngquyếttâm,đểthựchiệnmọibướccầnthiếtgồmcảsửdụnglựclượngvũtrang,đểhỗtrợbấtcứthànhviênhaychủquyềnlãnhthổtrong
HiệpƯớcQuốcPhòngTổngLựcĐôngNamÁkhicóyêucầuhỗtrợbảovệđộclậpcủamình
Phần3.
NghịquyếtnàysẽhếthiệulựckhiTổngThốngcamđoanrằnghòabìnhvàanninhkhuvựcđượcbảođảmhợplýbởitìnhhìnhquốctếđượctạoranhờhoạtđộngcủaHoaKỳ,nếukhông,trừkhinóbịngừngsớmhơndựkiếnbởinghịquyếtđồngloạtcủaQuốcHội.
BấtkìkhẳngđịnhnàorằngHoaKỳđánglẽsẽkhôngthamgiavàochiếntranhViệtNamnếuTổngThốngJohnsonhayquânđộikhông“thổiphồng”vụtấncôngthứhaiphíaBắcViệtvàoUSSMaddoxđềulàgiảtạo.SựbànhtrướngcủaBắcViệtđãrõràngvàkhátvọngbảovệmộtNamViệtNamđộclậpcủachúngtacũngvậy.Tronggần10nămBắcViệtđãtấncôngcóhệthốngnhữngthànhphốcủaNamViệtNam,ámsátcácquanchứcđịaphương.Năm1959,HàNộiđãthừanhậncôngkhaichúngđangcổvũchoviệctấncôngmiềnNamvàgửiquânđếnchinhphạtnhữnghànhđộngcủacộngsảnmiềnNamchínhlàlídochoHiệpƯớcĐôngNamÁ(SEATO)đivàohoạtđộng.NghịquyếtvịnhBắcBộkhôngkhởiđầuchomộtcamkếtcủaHoaKỳvớiNamViệtNam,nóchỉmởrộngcamkếtmàTổngthốngKennedy(vàngườitiềnnhiệm,Eisenhower)đãthựchiện.KhôngphảiHoaKỳgâychiếnvớiBắcViệtvìsựkiệnvịnhBắcBộ,màvìBắcViệtđangtiếnhànhchốnglạiNamViệtNam.
3.4ChiếnthắngđầutiêncủaHảiquânViệtNam…điềuchưabaogiờxảyra?Sauchiếntranh,ĐạitướngGiápnóivớicựuBộTrưởngQuốcPhòngRobertMcNamararằngđãkhôngcóvụtấncôngthứhainàonhằmvàonhữngcontàucủaMỹtrênvịnhBắcBộ.Mặcdùvậy,hảiquânBắcViệtvẫnănmừngnónhưngàykỷniệmhay“ngàytruyềnthống”vàongày05/08,kỷniệmtrậntấncôngthứhaiđầytranhcãinhưcáchBắcViệtviết“mộttrongnhữngtàungưlôicủatađãđuổitheochiếmhạmUSSMaddoxcủaHoakỳkhỏivùngnướclãnhhải,chiếnthắngđầutiênchốngMỹđầutiêncủalựclượngHảiQuân.”
KhônglâusaukhiđạitướngWestmorelandnắmquyềnchỉhuycáclực
lượngMỹtạiViệtNam,nghịquyếtvịnhBắcBộđãchoTổngThốngmộtquyềnkiểmsoáttườngtận,vớisựhậuthuẫntuyệtđốicủaQuốcHội,để“thựchiệntấtcảcácbước,baogồmviệcsửdụngcáclựclượngvũtrang,nhằmhỗtrợbấtkìthànhviênnàoởĐôngNamÁhoặcthànhviêntrongnghịđịnhthưQuốcPhòngTổngLựcĐôngNamÁkhicóyêucầutrợgiúpbảovệtựdocủahọ”.Nhiệmvụkhôngquákhóhiểu,nhưnglàmsaođểđạtđượcnó,vậymớithậtphứctạp.BộchínhtrịtiếptụctinrằngtínhkháchquanbanđầuđãgiúpổnđịnhchínhphủNamViệtNam;màkhôngcóổnđịnhchínhtrị;chiếntranhởvùngđồngquêkhôngthểthắngđược.Westmorelandvànhữngchỉhuycủaôngthiênvềcáchnhìntráingược–rằngnếu(trongtìnhthếnguykhốn)chúngtachinhphụckẻđịchbằngtâmcan;tráitimvàtríóccủachúngsẽnghetheo;haytheocáchônhòahơn;chínhphủNamViệtNamsẽổnđịnhhơnmộtkhicuộcnổidậycủacộngsảnvàsựbànhtrướngcủaBắcViệtđãkếtthúc.
Westmorelandlàmộtquânnhâncủacácquânnhân.Ôngấyxuấtthântừmộtgiađìnhcógiaphảlâuđờiphụcvụquânđội,mộtsinhviêntốtnghiệpHọcViệnQuânSựWestPoint,vàmộttàinăngđượcpháthiệnsớmcũngnhưmộtsĩquanpháobinhthăngtiếnrấtnhanh.NhưngsựnghiệpvàtráitimWestmorelandkhôngchỉdừnglạiởpháobinhmàcòntronghạmđộinhảydùHoaKỳ.SựcốnghiếncủaôngdướithờiTướngMaxwellTaylor,ngườiđãchỉđạođộiquânnhảydù82trongtrậnSicilyvàoĐệNhịThếChiến,cólẽđiềuđóđãchoôngcôngviệcchỉhuyởViệtNam.TaylorđanglàđạisứMỹtạiNamViệtNamkhiTổngThốngJohnsonchọnWestmorelandlàmchỉhuy.Bằngtháiđộnghiêmkhắc,tỉnhtáo,đặcđiểmsắcbénnhưdiềuhâu,ôngấylàmụctiêudễdàngchonhữngkẻphảnchiếnsaunày,nhữngkẻcóthểmiêutảôngnhư“mộtkhốihìnhvuông”quánghiêmkhắcvàngungốcđểhiểunhữngđiềuphứctạpvềđạođứccủachiếntranh.Thựcra,WestmorelandđãđượcthăngchứctrởthànhThượngTướngvàothậpniên50,ôngkhôngchỉtốtnghiệptừWestPointmàcòntừkhoakinhdoanhđạihọcHavardvàchắcchắnđãchomọingườithấyđạođứcsâusắctrongthờigianphụcvụđểbảovệNamViệtNamcủamìnhhơnlànhữngsựchỉtríchmànhữngkẻđãvẫycờViệtCộngvàchúctụngnhữngtêncộngsảnđãlàm.
TừsựbổnhiệmcủaôngvớichứcdanhchỉhuytốicaoHoaKỳtạiViệtNamvào1964chođếncuộcphảncôngTếtMậuThân1968.Westmorelandđãtheođuổichiếnlượctìmvàdiệtquânđịch.Vớinhữngkẻgièmpha,vàchúngđãtồntạirấtnhiềuvàothờiđiểmôngrờiViệtNam,thìtầmnhìncủaôngdựatrênkháiniệm“chiếnđấuvớiquânđộiNgachắccũngtươngtựnhư
quânđộiĐức”mộtcuộcchiếntranhcủasựoanhtạcmàởđóbạnvượtquakhảnăngcủađốithủđểbốtríquântrênchiếntrườngbằngcáchđơngiảnlàtiêudiệtchúng.ỞViệtNam,kháiniệmnàylàmộtthiếusótvì3lídocơbản:
1. HàNộikhôngdễtổnthươngđểbịđánhbạibằngoanhtạc,bởinhữngngườicộngsảnđãquyếttâmchiếnđấuđếnbinhlínhBắcViệtcuốicùng.Chínhquyềncộngsảnkhôngcótrưngcầudânýđểtrảlời,khôngcócáccửtriđểphảimệtmỏivềcuộcxungđột,vàkhôngcógánhnặngvề“sựthiênliêngcủacuộcsống.”
2. NhữngtêncộngsảnởViệtNamcócáckhuđồnbênLàovàCampuchianhữngnơinằmngoàitầmvớicủahỏalựchoaKỳ,nơiđâychúngcóthểtrốnthoát,táithiếtđơnvị,vàtựcungcấpvũtrangvàvậtchất.MiễnlànhữngngườiyểmtrợLiênXôvàTrungQuốccòntiếptụcviệntrợ,ViệtCộngkhôngcómốinguythậmchíkhicạnkiệtnguồncung.
3. Vềnghĩađen,việcdựatheonhữngnhiệmvụ“TìmvàDiệt”đãlàmgiảmsựổnđịnhcủacảnước.Khicộngsảnđãcóthểchọnđịađiểmchocuộcchiến,córấtít,mànếucó,nhữngvùngantoàntrongđấtnướctrongsuốtnhữngnăm1964–1968.Mỗingôilàng,đồnglúa,haycâycầu,đoạnđường,hayconđậpđượcxâydựngkỳcôngdùvậycũngbịđedọa.
WestmorelandđãnhậnranhiềukhuyếtđiểmtrongchiếnlượccủaôngnhưngôngtatinnólàkếthoạchthaythếduynhấtđểtheođuổinhữngràngbuộcđượcgiaobởisựchỉthịcủaJohnson.Ôngấytinrằngmộtchiếndịchphảncôngsẽphảimấtrấtlâu.ÔngấytinrằngkhôngcóbụngdạnàoởWashingtonmàcóthểchấpnhậnmộtchiếnthuậtnhưchiếnlượchungbạovàbànhtrướngcủaMcArthurtrongchiếntranhHànQuốc;vàôngtinrằngsựtiêuhaocủaquânđịchlànhữnggìnhữngkẻthựcdụngtrongLầuNămGóccủaMcNamarachịuhiểu(vớitưcáchmộtsinhviênkhoakinhdoanhtừHarvard,nhữngphântíchđầytoantínhcũngkháphùhợpvớiWestmoreland.)
Nhiềusĩquankhôngđồngtìnhvớiôngấy-đặcbiệtnhữngsĩquanHảiQuân.Mộttrongnhữngđiềutrớtrêucủachiếntranhlànhữngkẻngungốclạihiểurõnhữngđiềucầnthựchiệnhơnlànhữngnhàtrithứcquânsự.
McNamaravà“nhữngthầnđồng”củaôngtađềuchẳnghiểugì.HọtưởngcóthểbảovệbiêngiớiphíatâyNamViệtNambằnghàngràođiện.(Khôngphảiđùađâu).NhữngtrungsĩThủyQuânLụcChiếnbìnhthườngcònbiếtrõcầnphảilàmgìhơntấtcảmọingườitrongchínhquyềncủaKenneđyvàJohnson.
ThủyQuânLụcChiến,lànhữngngườicónhiềukinhnghiệmtrongchiếntranhdukích,đãlànhữngngườitrungthànhvớicáigọilà“chiếnthuậtvếtmựcloang”(thuậtngữđượcsửdụngbởiTướngHảiQuânVictorKrulak),chiếnlượchướngđếnbảovệNamViệtNamtheotừnglàngtừngngôilàngmột.HảiquânđãnghiêngtheohướngápdụngkếthợpvếtmựcloangvớikiểuthảbomBắcViệtđượcđềđạtbởiĐôđốcHoaKỳG.Sharp.Westmorelandđãdẹpđinhữnglờichỉtríchvàbịthuyếtphụcmạnhmẽrằngcộngsảncóthểbịđánhbạibởimộtcuộcchiếnoanhtạc.TrợlývàngườikếnhiệmcuốicùngcủaWestmoreland,tướngCreightonAdams,đãtiếpnhậnoanhtạcnhưmộtchiếnlượcvàthayvìtậptrungtầmảnhhưởngvàoviệcbảovệcôngdânNamViệtNam.MộttrongnhữngcâuchuyệnbịgiấunhẹmmộtcáchnghiêmtrọngvềchiếntranhlàlàmthếnàoAbramsthựchiệnđượcvàmangnướcMỹđếnchiếnthắngtrênmặttrậnvớithậmchímộtnhómquânnhỏhơn.Abramsxứngđángvớisựtínnhiệm,nhưngchúngtacũngcầnchoWestmorelandthànhquảcủamình.CóthểnóichiếnlượccủatướngAbramsđãkhôngquáthànhcôngnếuWestmorelandkhôngtiêudiệtmườingànlínhViệtCộng(thựcra,đãrõràngloạibỏViệtcộng)vàhàngchụctiểuđoàncủaquânchínhquyBắcViệttrongsuốtthờichỉhuycủaông.ChiếclượcoanhtạccủaWestmoreland,nếumangrakếtluậtlogic–tìmvàdiệtquânđịchbấtcứnơiđâunhìnthấy,kểcảđồnquânhaysânnhàBắcViệt–cóthểđãthànhcông,nếukhôngbịchínhtrịhóavàomộtđịnhnghĩavôýbởinhữngđạoluậtcủamột"cuộcchiếnhạnchế."
Hướngđếnthấtbại
Hơnhaithiênniênkỷtrước,TônTửđãtiêntritrướctìnhthếtiếngthoáilưỡngnancủaWestmoreland.NhàtiêntriTrungHoađãviết:"ĐểđặtmộtsựhạnchếlênmộtvịtướngtrongkhiđikêugọiôngtaphảikìmnénmộtđịchthủxảoquyệtcũngnhưtróimộtConChóSănNhàHánvàralệnhchonóbắtnhữngconthỏđangchạy."
3.5MànđánhphủđầutrênBiểnĐôngVàotháng03năm1965,HảiQuânHoaKỳđổbộtrênbiểnĐông,ĐàNẵng,NamViệtNam.Việcđổbộđángchúývìsựthiếuvắngcủapheđốilập-thựctế,HảiQuânđãđượcnghinhđónbằngnhữngngườibánhàngrongvàđồlưuniệmcómặtởkhắpmọinơi,nhữngcôgáiViệtNamxinhđẹpcùngvớinhữngđóahoa,vànhữngcốvấnquânđộitậptrunglạiđểlahétnhữngmệnhlệnhđầyvẻcoithườngvàođámHảiquânkhuânvácthiếtbịcònnontay.ĐượclệnhbởiTổngThốngJohnsonvớisựđềđạtmạnhmẽvềphíaquânđội,điềunàyđánhdấubướckhởiđầuchoviệccamkếtchiếnthắngcủaHoaKỳvớichínhphủNamViệtNam.Bềngoài,HảiQuânđangneođậunhằmbảovệchocăncứkhôngquânrộnglớntạiĐàNẵng,nơiliêntụcđượcbảovệnhằmvàoBắcViệt.Johnsonvẫnchưachophépcáchạmđộicủaôngdựvàomộtnhiệmvụquyếtđịnhnhằmđánhbạinhữngtêncộngsản.
SựkhởihànhcủahọtừHoaKỳvàsựđổbộởViệtNamđãkhôngđượcbáocáorộngrãi.BùiDiệm,đạisứNamViệtNamtạiHoaKỳ,viếttrongcuốn“Gọngkìmlịchsử"(TheJawsOfHistory)rằngthủtướngNamViệtNamPhanHuyQuátnhậnđượctinvềsựđổbộcủahảiquântrêntruyềnhình.TạiMỹ,sứcchúýđượcchuyểnhướngđếncuộcbạođộngởhaiphihànhgiaGordonCoopervàCharlesconardđangđivàoquỹđạotrongcontàuGemini5.BộphimTheSandpiper,doRichardBurtonvàElizabethTaylorthủvai,đangcôngchiếukhắpcácrạp.TheBeatlesđangtrìnhdiễncakhúcHelp.HaiđộiTheTwinsvàTheDodgersđangtiếnđếngiảiWorldSeries,vàchỉsốcôngnghiệpbìnhquânDowJonesvừaphávỡmức900.RấtítngườiMỹtừngngheđến,chứđừngnóilàbànđến,cáidanhtừ“ViệtNam.”
Cuộcđổbộlẽrađãkhônggặptrởngại,nhưngchỉbốnthángsauThủyQuânđãbịthửsứcmộtcáchácliệttrongtrậnchiếnquantrọngđầutiêncủaquânlựcMỹtạiviệtNam.ĐólàchiếndịchStarlitetrênbánđảoVânTường,50dặmcáchnơihọđãneolạilầnđầu,vàchíndặmcáchđảoChuLai,căncứkhôngphậncủaThủyQuân.
Vàongày18/1965,ThủyQuânkhởiđộngchiếndịchStarlite,đợttấncôngđầutiênkếthợpcảkhôngvàthủy,chiếndịchmangtầmquốcgiađầutiêntrongchiếntranhViệtNam.MụctiêucủachiếndịchlàđểtìmvàdiệttrungđoànViệtCộngđầutiên,cáimà,theomộttênViệtCộngđàongũ,đãđượckhaipháởbánđảoVânTrường,mộtvịtrícóthểđặtramộtmốinguyhiểmnghiêmtrọngtìmtàngchoThủyquânởChuLai.Chiếndịchlàmộtcuộctấncôngkinhđiển,vớimộtcuộcđổbộbằngđườngthủytạiGreenBeach,và
đồngloạtnhiềutrựcthăngđổbộcáchmộtdặmnộiđịavềphíabiểntạibavùngđáp,Đỏ,Trắng,vàXanh.MộtnhómThủyQuântạothànhmộtlựclượngkhóachặngiữabánđảovàChuLai,trongkhiThủyquânnấpmìnhtrongnộiđịalèoláiViệtCộngđếnbờbiểnvàThủyquânmaiphụctạiGreenBeach.Súnglửacủathủyquânlụcchiếntừbacontàutrênđấtliền,đượchỗtrợđườngkhôngtừHảiQuân,KhôngQuân,ThủyQuânLụcChiến,vàpháokíchcủaThủyQuânđồngthủtrongchiếndịch.Trậnchiếnlớndiễnravàongàyđầutiêncủacuộccôngkích,chứngkiếnmộtsốđơnvịThủyquânchịuđựngthươngvonglênđến50%.Đơnvịtrựcthăngtiênphong,HMM361dướisựchỉhuycủatrungtáLloydChilders,đãhỗtrợthủyquântiếpcậnbakhuvựcvàliêntụcthựchiệnnhiệmvụbaytiếptếvàquâny.14trên18chiếctrựcthăngtừsưđoàn361đãbịbắn,với5phicôngbịthươngvàmộtthànhviênphihànhđoànthiệtmạng.Vàocuốicuộcgiaotranh,52línhThủyquânđãbịgiếtvàhơn200ngườibịbắn.ViệtCộngbỏlại600ngườichếttrênchiếntrường.Vìnhữnghànhđộngcủahọtrongchỉmộtngàychiến,hailínhhảiquânđãđượctraotặngHuânChươngDanhDự;sáuHuânChươngThánhGiáThủyQuânLụcChiếnđãđượctraotặng,cùngvới14saobạc.NhữngngườilínhHảiQuânđượcnghinhđónbởinhữngđóahoavàphụnữtrẻngườiViệtbốnthángtrước,giờđãngộrarằngViệtNamkhôngphảicáibánhdễxơi[Tôi(ngườiviết)đãởđó,mộtphầncủachiếndịchStarlite,vàđólàmộtđiềmbáo.Bấtcứaitừngkhẳngđịnhrằngchúngtachiếnđấuvớimộtloạtcácanhchàngmặcđồngủkhôngbiếtgìvềđiềumìnhnói.Nhữnganhchàngđóđãthậtcứngrắn,cótínhkỉluật,đoànkếtđếncuồngtín,đượctrangbịtốt,đượchuấnluyệntốt,tiếpviệndukíchtốt,nhữngngườiđóđãthamgiachiếntranhhàngthậpkỷ-vàđãtiếpthuđượckinhnghiệmgìđó.Họđãhọcđượcmộtđiềukháctừchiếndịch–dùhọcóthểđánhchúngtathậtđau,chúngtavẫncóthểtiêudiệthọtrongmộttrậngiaotranhmở.]
3.6Starlite,StarBright,MệnhLệnhđầutiêntôiđọcnhầmtốinayCánbộchiếndịchcủasưđoànThủyQuânLụcChiếnThứ3đãchọncáitên“Satelitte”chomộtchiếndịchquânsựđượclênkếhoạchvàotháng8/1965,NASAsắpphóngtàukhônggianGemini,vàchiếndịchđóbaogồmhaitiểuđoàntừnhữngtrungđoànkhácnhausẽlàm‘vệtinh”chotrụsởThủyQuân7.Mộtmáyphátđiệnhỏngđãkhiếncácnhânviênphảilàmviệcbằngđèncày.Đánhquânlệnhchínhthứctrongcănphòngphủbóngđêm,họđãđọcnhầmtừSatellite,vàchiếndịchtrởthànhStarlite.
ChỉquahơnhaithángsautrậnStarlite,quânđộiMỹđãphụckíchmộttiểuđoànBắcViệttạiCaoNguyênTrungPhầncủaNamViệtNamnơiđâythườngbịgọinhầmthànhtrậnđánhlớnđầutiêncủacuộcchiến.(ĐâylàtrậnđánhlớnđầutiênchốnglạiquânđộiBắcViệt.CácthếlựcthùđịchtrongtrậnStarlitelàViệtCộng).MộtsốlượnglớnquânBắcViệttậptrungởCaoNguyênTrungPhầnvớiýđịnhcốsứcchianhỏNamViệtNamralàmhai.Saukhithấtbạitrongnhiệmvụđó–mộtcuộctấncôngvàodoanhtrạiLựcLượngĐặcbiệtởPleiMecủaTrungĐoàn32và33đãđượctáikhởiđộng–hơn1,700binhlínhBắcViệtđangrútquânvềphíaCampuchia.NhữngngườichỉhuyHoaKỳđãthấycơhộituyệtvờiđểtậndụngnhữngyếutốcủasưđoànNhấtKỵBinhnhằmkhoanhvùngvàđónchặtkẻđịch.NósẽlàbàikiểmtrachonhữngđơnvịkhôngliênmớicủađộiKỵBinh.TrậnchiếndiễnratrongthunglũngIaDrang,phíaTâyPleiku.
TrungtáHalMooredẫntiểuđoànKỵBinhđầutiên1/7củaôngvàomộtcuộctấncôngkhôngliêntạithunglũngIaDrangbuổisángngày14/11/1965.Trậnchiếnsauđó–trọngtâmvàovùngđápX-Ray,nơinhữngchiếctrựcthăngthảbinhlínhcủaMoorexuống–sauđóđãtrởthànhmộttrongnhữngtrậnchiếnnổitiếngcủacuộcchiếntheocuốnsáchcủaMoorevànhàbáoJoeGalloway“Chúngtôitừnglàlínhvàtừngtrẻtrung,”trởthànhmộttácphẩmbánchạyvàđượcchuyểnthểthànhmộtbộphimhìnhsự.Giaochiếnđẫmmáuchốnglạiđoànquânđịchvớisốlượngápđảohơnmình,cácbinhsĩHoaKỳdựavàosựhỗtrợtolớntừhỏalựctronghìnhdạngcủahaihọngpháo(tươngđương12câysúng)củapháobinhtừtiểuđoàn1,tiểuđoànpháobinh21cáchđó6dặm,nhữngchiếctrựcthăngvàmáybaylênthẳng(Khôngquân)pháokíchtrênkhông(tênlửa,bom,baogồmcảbomNapalm)trongtưthếđợilệnh20giờmỗingày.
Cảhaibênđềutuyênbốđãchiếnthắngphagiaotranh,trậnchiếnđãdiễnrahơnbốnngày.NhữngngườiMỹcảmthấytựtinvàokhảnănggiaochiếnvớilựclượngápđảo(vềquânsố)củacộngsảnmộtcáchnhanhchóngvàhiệuquả,sửdụngđộiKỵBinhkhôngliêncùngvớihỗtrợbởipháokíchquymô,nhữngngườicộngsảntinhọcóthểchốnglạidànpháokíchquymôápđảocủangườiMỹ.SưđoànKỵBinh7đãhứngchịumộtsốlượngthươngvongcaohơnbấtkìtrungđoàncủapheLiênBanghayLiênMinhnào,tạitrậnGettysburgtrongcuộcNộiChiếnMỹ.XuyênsuốtchiếndịchIaDrang,cũngnhưtrậnđánhtươngtự,cộngsảnđãmấthơn1,500binhsĩ(tỷlệgiaotranhthôngthườngcủacuộcchiếnsẽđánhgiáconsốthươngvongcủahọcòngấpđôiconsốấy).NhữngngườiMỹchỉmấthơn30ngườichếttrongchiếndịch
vàhơn500ngườibịbắn.NếuchiếnthuậtcủangườiMỹvềtìmkiếmvàtiêudiệtcónhiềuyếuđiểm,thìmộttrongsốchúngkhôngphảiởkỹnăngvàlòngdũngcảmcủasĩquanhayquânnhânMỹ.HaisưđoànBắcViệtgâyrốiloạnvớiđộiKỵBinh7đãđượctiêudiệt.
3.7PháhủycácngôilàngvàgiữgìnchúngSaukhinhậnđượcbáocáotừThủyQuânLụcChiếntrongchiếndịchStarlite,nhàbáoPeterArnettfiledviếtmộtcâuchuyệnkhẳngđịnhrằngThủyquânđãthuatrận,thấtbạitrongviệcbảovệnhữngngườibịthương,vàchothấysựchỉđạochiếnđấunghèonàn.ThủyQuânđãtháchthứcbàiviếtcủaArnett;Arnettkhẳngđịnhôngta“bằngchứngtưliệu”vềtínhxácthựcvàyêucầuđượcgặpđạidiệnbáochíThủyquânlụcchiếnđểđềtrìnhnó.NgàyhẹnđãđượcsắpđặtvàArnettđãkhôngxuấthiện.
Arnett,ngườiđếnthămHàNộivàonăm1972vớinhữngnhàhoạtđộnghòabìnhMỹ,lànhàbáođãkhẳngđịnhmộtthiếutáMỹtừngnói(vàonăm1968),“Chúngtaphảipháhủyngôilàngđểcứunó”.NgàynayhóaraArnettcóthểđãtạoracâutríchchỉchokhớpvớimụcđíchcủaôngta.MộtđiềuchắcchắcrằngquânđộiHoaKỳđãcứunhiềungôilàngkhỏicộngsảnhơnArnett.
ArnettđãthắngmộtgiảiPulitzervềBáochíquốctếchocôngviệccủaôngtạiViệtNam.Ôngtacuốicùngcũngnhậnsựtrừngphạt(nhưbảnthânxứngđáng)vàonăm1998vìthuậtlạimộtchươngtrìnhsảnxuấtbởiCNN,TimevàNewstandkhẳngđịnhrằngMỹđãsửdụngkhíngạtSarinchốnglạimộtnhómquânphiếnloạnHoaKỳởLàovàonăm1970,ArnettvàmộtsốnhàsảnxuấtchươngtrìnhđãbịCNNsathải,rútlạinhữngcâuchuyệnthêudệtvềtộiácchiếntranh.
DùBắcViệtkhẳngđịnhđãthắngtạitrậnIaDrang(họkhẳngđịnhthắngmọitrậnđấuvớichúngta:tuyêntruyềncộngsản101),họlạilậptứcthayđổichiếnthuật.HọđãtừbỏmọihyvọngchiacắtvàtiếpquảnphầnđấtcủaNamViệtNam,bởivìhọkhôngmuốntrởthànhmụctiêuchongườiMỹ.Tómlại,chỉkhiđếnđợttấncôngcủahọởKheSanh(nơihọmất10,000đến15,000binhlính)thìgầnbanămsau(21/01đến04/08/1968)họmớidámliềulĩnhhuyđộngbinhsĩđểchiếnđấulạicáclựclượngMỹ.
3.8NhữnganhhùngđầutiênChắcchắcrằngnhữngtrậnchiếntrongchiếndịchStarlitevàthunglũngIaDranglànhữngđợttấncôngđầutiêncủacộngsản.Vàomùaxuân1964,HàNộiyêucầuViệtCộnggiatăngquymôvàtầngsuấtcủanhữngcuộctấncôngchốnglạiQuânLựcViệtNamCộngHòavànhữngcốvấnngườiMỹcủahọ.CuộcphảncôngmùaxuânđãchứngminhvớicácnhânchứngMỹthấyđược,nếucầnbấtcứbằngchứngnào,khôngchỉmứcđộnghiêmtrọngcủamốiđedọacộngsản,mànhucầuhỗtrợrấtlớncủaQuânLựcNamViệtNam.
Vàotháng7/1964,mộtcuộctấncôngvàolựclượngđặcnhiệmNamĐông,tỉnhThừaThiênHuếđãcungcấpbằngchứnghợplívềgiátrịcủahỏalựcHoaKỳvàsựhỗtrợcốvấnchoQuânlựcViệtNamCộngHòa.ĐượcdẫndắtbởiĐạiTáRogerDonlon,biệtđộilựclượngđặcnhiệmHoaKỳđãcóhaiSĩQuanvàmườiHạSĩQuantưvấncho300ngườitronglựclượngPhảnCôngNamViệtNam,cùng60ngườiNùng(línhđánhthuêTrungQuốc)làmbảovệ.ViệtCộngphávỡtừngphầncủadoanhtrạivàvượtquabộphậnPhảnCông,giếthoặcbắn100thànhviêncủalựclượngvàkhiếnnhữngngườikhácphảichạythoátthân.NhưngphầnđócủadoanhtrạilạiđượcbảovệbởingườiMỹ,vớiíthơn10phầntrămsứcmạnhcủanhữngkẻtấncôngcộngsản,đãtừchốiđểViệtCộngxâmnhậpvàophạmvicủahọ.TrungSĩTerranceTerrin,mộtquâny,đãsớmđểmấtmộtcánhtaytrongtrậnchiếnnhưngchủđịnhbắnsúngM-16củamìnhtừbênhôngkhiViệtCộngbăngquahàngrào,đượctraotặngmộttrongnămhuychươngNgôiSaoBạcchotrậnchiến.
ĐạiÚyDonlon,bấtchấpnhữnggìnhữngnhânchứnggọilà“mốinguycựclớncủatiếngsúngViệtCộngtừnhữngvũkhínhỏ,vũkhítựđộng,vàsúngcối”đãchỉđạophòngthủchobộphậnnhữnglựclượngĐặcNhiệmtrongdoanhtrại.Dùbịthươngđếnbốnlần,ĐạiTáDonlonđãnémlạiViệtCộngnhữngtráilựuđạn,giảicứumộthạsĩbịthương,đemmộtkhẩusúngcối60mm,mộtkhẩusúngtrườnggiật57mm,vànhữnghộpđạnvềphíahậuphương,vàthốngnhấtnhữngbinhsĩcủaôngđểthựchiệnmộtcuộcphòngthủthànhcôngtừvịtrícủahọ.Khiánhbìnhminhđến,nhữngngườiMỹvàNùngđãlèoláimộtcuộckhôngkíchquymôlớnđểchốnglạilựclượngViệtCộngđangtràtrộnvàđuổichúngrakhỏichiếntrường.Vìhànhđộngdũngcảmcủamình,ĐạiTáDonlonđãtrởthànhngườiđầutiênnhậnHuyChươngDanhDự(giảithưởngcaoquýnhấtdànhchoquânnhântrênchiếntrường)đượctraotặngtrongchiếntranhViệtNam.
CuốcsáchViệtCộngsẽkhôngmuốnbạnđọcChiếntranhcủaJaneFonda,MaryHershberger(TheNewPress,2005).ĐếnpheBắcViệtphảicònmắccỡvìcôtađãủnghộhọ.
Vàotháng7/1964,ViệtCộngđãtiếnhànhnhữngvụtấncônglớnhơnnhữngcáimàchúngđãlàmvàobấtkỳthờigiannàotrướcđó.Haimươitrongtổngsốvụtấncônglàcáctiểuđoàn(mộtngànngười)vàbảytrongsốđólàđạiđội(haitrămngười).Sựmởrộngvàsứcmạnhcủanhữngcuộctấncôngtừphíacộngsản,sựápđảocủakỷluật,kỹnăngchiếnđấu,vàpháokíchcủaMỹđốivớicácđồngminhQuânLựcViệtNamCộngHòa-điềuđãchothấylựclượngMỹcóthểgiữthếchiếmưuthếnhưthếnào-đãđènặnglênnhữngcuộcthảoluậnởWashingtonvềvịtrícủachúngtatrongcuộcchiến.
3.9''Này,này,Lyndon.BJohnson,thếquáinàoôngđãđưachúngtôivàocáihốnày?''NếuđổlỗilàđiềucầnthiếtchoviệcnhúngtaycủaMỹvàochiếntranh(haynóiđúngra,cáchchúngtathựchiệnnó),sẽcórấtnhiềuvấnđềxoayquanh:từphảnứngrụtrèvàkhôngquyếtđoáncủachínhquyềnKennedy,đếnxungđộtnộibộgiữaChínhQuyềnLiênBangvàLầuNămGóc,đếnsựđồngýmiễncưỡngcủachínhquyềnKenndyđểlậtđổôngDiệm.Nhưngnhữngđiềuthựcsựbắtnguồnchosựchậtvậtcủaquânđộitừ1965đến1968lànhữngthayđổibấtthườngtrongchínhquyềnJohnsonvớinhữngthamvọngvềchínhsáchnộiđịabànhtrướngvàsựphụthuộccủanóvànhữngconngườicứngđầuthiếukinhnghiệm.
Bỏquanhữngâmmưutolớnsangmộtbên,tìnhhuốngmàHoaKỳđãtựcảmthấytrongphầncònlạicủaChiếnTranhViệtNamthậtđơngiản.Quânđội(bắtđầuvớiWestermoreland,SharpvànhữngchỉhuycủaTổngCụcThamMưu)xemcuộcchiếntranhnàynhưbaocuộcchiếnkhác,vớinhữngkhácbiệtvềvũkhí,địahìnhvànguồnlực–nhưngmụctiêuvẫnlàđánhbạiquânđịchtrênchiếntrường.Tổngthốngvànhữngcốvấn(McNamara,Ruskvànhữngthườngdânkhác)đãthấychiếntranhlàmộtcôngcụmàcóthểđượcsửdụngđểđạtlấymộtvịtrímặccảtrênbànđàmphán.VớiQuânĐội,chiếnlượcưutiênlàsửdụngsứcmạnhápđảotrênphươngdiệnlớnnhằmchốnglạikẻthùvàđánhbạichúng.ChínhquyềnJohnson,tuynhiên,lạimuốnmộtcuộcchiếntranhgiớihạnnhằmchấpnhậnquânthùtớimứchợp
lí;nướcMỹsẽtừngbướcleothangsửdụngvũlực,nhưngsẽrútlạinhờbấtkỳýđịnhđàmphánnàotừđốiphương-điềunàynhìnnhậnrằngquânđịchđãcólòngthỏahiệp.CảquânđộiHoaKỳhaychínhquyềnJohnsonđềukhôngnhậnđượccáimìnhmuốn.Westermorelandđãbịbuộcphảiđồngývớimongmuốnnhữngchínhtrịgiavề“giớihạn”chiếntranh,vàchínhphủđangphảicốgắngđàmphánvớimộtkẻđịchkhôngbaogiờcóýđịnhđàmphánmộtkếtthúcchocuộcchiến.
Vàonăm1964ChiếntranhViệtNamđãlàcuộcchiếncủaLyndonJohnson.Bấtkìsailầm,ngộnhậnhoặclỗiphảinàomàKennedyđánglẽrađãphạmphải,Johsonđãkếthừacuộcchiếntrận(theocáchnhìncủaHoaKỳ)ởmứcđộnhỏvàthấphơnmàtừđóôngcóthểthoátramộtcáchhợplí.Ôngấysaucùngđãvậnđộngchiếndịchcủamìnhvàonăm1964chốnglạiđốithủBarryGoldwaternhưmộtứngcửviênyêuhòabìnhvàquantâmđếnthịnhvượngquốcgia,ôngtamiêutảGoldwaternhưmộtngườihungbạosiêubảothủcóthểkhiếnchúngtađivàomộtthảmhọahạtnhân.Nhưngsaucuộcbầucử,JohnsonlạitrởnênthôbạohơntrongchínhnhữngđánhgiávềViệtNamcủamìnhvàkếtcụclàmgiatăngsựcanthiệpcủaMỹđếnhơnnửatriệuquântạikhuvựcĐôngNamÁ;vàôngấyđãlàmnhưthếsaukhinhắcđinhắclạinhữnglờivuốtverằngtrongkhidựđịnhgiúpNamViệtNam,ôngsẽkhônggửi“nhữngchàngtraiMỹ”đếnđểlàmcôngviệccủa“nhữnganhchàngÁChâu”.TrongbàiphátbiểuđầutiêntrướcQuốcHộivớitưcáchTổngThống(27/11/1963),ônghứa:"QuốcgianàysẽgiữnhữngcamkếtcủamìnhtừNamViệtNamđếntậnTâyBerlin.Chúngtasẽkhôngngừngtìmkiếmhòabình;tháováttrongviệctheođuổinhữngcamkếtkhuvực,thậmchívớinhữngkẻkhácbiệtvớichúngta;rộnglượngvàtrungthànhvớinhữngaithamgiavớichúngtavìđộnglựcchung”.
ChắcchắnLyndonB.JohnsonđãýthứcvềviệcgiatăngvấnđềtạiViệtNam.Vàođầunămđầutiêncủanhiệmkỳ,tháng3/1964,BộTrưởngQuốcPhòngcủaông,RobertMcNamara,đãtrởvềvớimộtchuyếnđitớiViệtNamcùngĐạiTướngMaxwellTaylor,TổngThamMưuTrưởngLiênQuânHoaKỳ,vàđãgửimộtbảnghichútớiTổngThốngkhẳngđịnhthẳngthừngrằng:
“1.Trêncươngvịkiểmsoátchínhphủởvùngquê,khoảng40%cácvùngnằmdướisựkiểmsoátcủaViệtCộng…2.Phầnlớncủadânsốbâygiờđangtỏranhữngdấuhiệucủasựthờơ.3.Vào90ngàycuốicùng,sựsuyyếuvềvịtrícủachínhphủđãđặcbiệtrõràng”.Bảnghichúnhắclạinhữngnguy
hiểmvềsựbànhtrướngcủacộngsảnvàkhuyếnnghịsửdụnglựclượngđểkiềmchếchúng–dùvậy,mộtlầnnữa,lựclượngnàyđãbịhiệuchuẩnhơnlàlớnmạnh.Ngàytiếptheokhinhậnđượcbảnghichú,JohnsonđãchấpnhậnnónhưlàĐộngLựcHànhĐộngAnNinhQuốcGia(NSAM)288.
CuốnsáchViệtCộngsẽkhôngmuốnđọc
ÁcmộngViệtNamcủachúngta,(OurVietnamNightmare,MargueriteHiggins)MargueriteHiggins(tạpchíHarper&Row,1965)
Gợiý:CơnácmộnggâyrắcrốivớiChínhquyềnLiênBangvàbáochíHoaKỳ.Higginslàmộttrongnhữngphóngviêntácnghiệpchiếntrườnggiỏinhấttrongthờiđạicủacô.VàmộtcáchchântìnhcôấybiếtđếnViệtNam
3.10Chotôithấycácconsốnào!TruyềnthôngthíchmỉamainhữngcuộchọpgiaobanbáochíQuânSự,gọihọlà"nhữngcuộchọpdạidột".Nhưngchúngtangàynaybiếtrằng"nhữngcuộchọpdạidột"ấyđãchínhxáchơnnhữngtrangtạpchíThờibáoNewYorkvàWashingtonPost.Mộttrongnhữngkhíacạnhbịchỉtríchthườngxuyênnhấtlànhữngbuổihọpbáocủaquânđộilànhữngsựphóngđạivềnhữngconsốbinhsĩpheđịchbịgiếtchết,hoặc"nhữngcuộcđếmxácchết.''Nhưngtừdữliệuthunhậpsauchiếntranh,baogồmnhữngnguồntừBắcViệt,dườngnhưviệcđếmngườicủaQuânđộiHoaKỳđãbịxemnhẹ.
Sauđó(khixuấtbảnvàonăm1971),TờbáoLầuNămGóc(mộttuyểntập7000trangvềnhữngbảnghinhớ,phântíchcủaquânđội,chínhphủvàchínhquyềnLiênBangHoaKỳmàMcNamarađãralệnhthunhậpvàđiềunàyghilạidữliệucủalịchsửcamkếtcủaHoaKỳtạiViệtNam.SauđóđãbịtrộmvàđưachoThờibáoNewYork)miêutảNSAM288:"TrongviệccôngbốcácchínhsáchvềNSAM288chúngtađãcamkếtvớichínhmìnhđểlàmbấtcứđiềugìcầnthiếtnhằmđạtđượcnhữngmụctiêuquốcgiacủachúngtatạiNamViệtNam.ChươngtrìnhđượcquyếtđịnhvànêuratrongNSAM288đãphảnánhsựcôngnhậncủachúngtarằngvấnđềđãlớnhơn
sovớinhữnggìtanhìnnhậnnhữnggìchúngtaphảilàmnhiềuhơnlàthựctế.Chươngtrìnhđãtạoramộtnỗlựclớnhơnchúngtatừngxemnhẹtrướcđây;nótươngứngvớinhữngdựđoángiatăngcủachúngtavềđộquymôcủanhiệmvụtrướcmắt.Dùvậy,cólẽchúngtađãchọnthựchiệnmộtđiềugìđómàchúngtađặcbiệtkhônglàmvàothờiđiểmhiệntại(dùchúngtađãbắtđầulênkếhoạchchovàiđiềudựatrêncáccơsởdựphòng).Nếucónhữngvấnđềmớihaytolớnhơnlàbởivìchúngtađãkhôngnhậnđịnhđúngđộlớncủavấnđềhoặckhôngnhìnthấytrướcsựphứctạptrongnhữngkhókhănmàchúngtađốimặt.Thựcsựđãcómộtvàingườitinrằngchươngtrìnhchúngtaquyếtđịnhlàchưađủ,đặcbiệtlàBộTổngThamMưu,sốngườiđãlêntiếngrằngchođếnkhiviệntrợchoViệtcộngtừbênngoàiNamViệtNambịcắtđứt,thìloạibỏcáclựclượngnổidậyđólàkhôngthể.Nhưngchươngtrìnhnhưđãquyếtđịnhtrong288tươngứngvớisựđồngthuậnchínhthứcmàđiềunàylàmộtđơnthuốcphùhợpvớicănbệnhmàchúngtađãchuẩnđoán.
BấtcứtranhcãinàovềviệcJohnsonđãlạclốihoặccóthôngtinsailệchvềtìnhhìnhôngtathừahưởngtạiNamViệtNamsẽcóvẻnhưlàvôcăncứ.Nhưngbịxaolãngbởiviệcchuyểnhướngđầysốtsắng(màcuốicùngcũngthànhcông)nhằmthôngquaĐạoLuậtQuyềnLợiDânSựvàonăm1964,sựđónggópcủaJohnsonvớinỗlựcchiếntranhbaogồmđồngýđểchuyểntiếpdầndầnlựclượngchốngđốiViệtcộngvàBắcViệt.VớitưcáchlàmộttrongnhữngthànhviênthànhcôngvàquyềnlựcnhấtQuốcHộitronglịchsửHoaKỳ,JohnsontinrằngquyềnlựcthuyếtphụcvàchuyênmôncủamìnhtrongviệcthúcđẩychươngtrìnhnghịsựthôngquanhữngngườibạnchínhtrịgialưỡnglựsẽdiễnratốtđẹpvớinhữngnhàlãnhđạoCộngSảnởHàNội,đặcbiệttừkhinhữnglựclượngtheosựsắpđặtcủaôngkhôngchỉđangbắtnạt,dùngnắmđấmhayphủnhậnnhữngchươngtrìnhquânsựđặcbiệtmàcòndùngsứcmạnhquânđội.NếuôngtacóthểlàmđúngtheolờihứaởQuốcHội,ôngchắcchắncóthểlàmviệcvới“lãnhđạototiếng”củamộtvàiquốcgiaChâuÁ“vôgiátrị”.NhưngQuốcHộiđãchơitheoluật.HàNộikhôngcócùngsựtôntrọngvớithủtụcNghịViện,haybầucử,haylãnhđạothínhtaicủamộtvàikẻkhổnglồMỹ
Thayvàođó,nhữngngườiCộngSảnđãkhôngngừngtậptrungvàomụctiêuxâmlượcmiềnNamcủahọ,chođếnkhikếtthúc,họđãgiatăngnhữngvụbắtcócvàtấncôngkhắpđấtnước.Vào02/03/1964,họđãtấncôngnhómngườiMỹtạithànhphốKontum;vàongày07/02,ViệtCộngđãphátnổmộtquảbomvàomộtrạphátởSàiGònđượcbảotrợđộcquyềnbởinhữngngười
Mỹ;vàotháng04khuvựcquanhSàiGòntrởnênquánguyhiểmđếnnỗimộtkhuvựcđặcbiệtvềQuốcPhòngđãđượcthiếtlập;mộttuầnsaukhiViệtCộngbắtKiênLongvàgiết300línhNamViệtNam,vàongày02/05,mộtngườilínhnháicủaViệtCộngđãđánhchìmtạmthờichiếctàuUSSCard,khicôtađangđậuởSàiGòn;vàvào04/07,mộttrungđoànViệtCộngđãvượtquadoanhtrạicủacáclựclượngĐặcBiệt,giếthaitrongnhữngcốvấnngườiMỹ
RõrànglàthayvìtránhlàmmíchlòngnhữngngườiMỹởNamVệtNam,nhữngngườicộngsảnđãchủđíchngắmđếnhọ-đểthấyphảnứngcủaJohnsonsẽranhưthếnào.ĐãkhôngcósựtrảđũanàocủaquânđộiMỹsaucácsựkiệntrên.ĐólàmộtmặtchocuộcbầucửTổngThốngvàJohnsonkhôngmuốnchỉtríchViệtNam.Johnsonđãsẵnlòngđểnguyênmọichuyệntheocáchđó.Cácnhàphêbìnhvàchuyêngiasauđógọicuộcchiếnlà“chiếntranhcủanhữngcơhộibịđánhmất”đặcbiệtđềcậpđếnnhữngđềnghịđàmphánthườngxuyêncủacộngsản(gianlận,nhưkhichúngtapháthiệnra).MộtcơhộidườngnhưcũngbịmấtlàcơhộiđểthuyếtphụcHàNộivàonăm1964rằngbấtkìcuộctấncôngvàocáccơsởvàquânlínhHoaKỳsẽdẫnđếnmộtsựtrảđũacấpđộlớnvàonhữngmụctiêucủaBắcViệt.NhữngtàiliệucósẵnchothấycácsửgiasauchiếntranhđãtiếtlộrằngHàNộiđãrấtcânnhắcđếnchiềusâutrongcamkếtbảovệNamViệtNamcủaMỹ.Vàođầucuộcchiến,chúngtađãđưaratháiđộhờhững,mộttháiđộđượcthểhiệnquaviệcchấpnhậnchiếnthuật“leothangdần”củachúngta.Mộtchiếnlượctốthơnđánglẽphảilàtrảđũatrênquymôlớn,khôngchỉđểbảovệquânlínhMỹ,màcònđểchứngminhvớichínhquyềncộngsảnHàNộirằnghọsẽphảichấpnhậnsựtồntạiđộclậpcủaNamViệtNam-hoặcđốidiệnvớisựhủydiệtcủachínhthủđôBắcViệt.Khichúngtaítnhấtđãgiảvờkiểutiếpcậnnhưthế,thìvớitrậnthảbomvàoGiángSinhnăm1972,dướithờiNixon,chúngtađãnhậnđượcnhữngkếtquảmongmuốn.Trướcđó,chiếntranhtrênkhôngtạiViệtNamdànhchonhữngmụctiêukhác.
3.11ChiếntranhViệtNamtrênkhôngTrongsuốtthậpniên60,HoaKỳđãtiếnhànhbachiếndịchoanhtạclớnvàkéodàichốnglạikẻđịchởBắcViệtvàLào.NhữngchiếndịchnàyvàtácđộngcủachúngbịbaophủbởiquanniệmsailầmvàthiếuhiểubiếtcũngnhưnhiềucốgắngkháccủangườiMỹtrongchiếntranh.Bachiếndịch,RollingThunder,BarrelRollvàSteepTiger,phầnlớnđềuthànhcôngvà
hiệuquảkhôngngờ,đưarachiếndịchtổngquátvềmộtchiếntranhhạnchế(điềumàmộtvàingườitrongquânđộiđãđồngý).Cácbiệnphápđểthànhcônglànhữnggìchúngngăncản,khôngphảinhữnggìchúngđạtđược.
NhữngchiếndịchnémbomchủyếuđượcthiếtkếđểđedọalãnhđạocộngsảnởHàNội(điềunàykhôngthựcsựthànhcông)vàphântánđườngdâytiếpviệncủanhữngđoànquânvàvậtchấtđitừBắcViệtvàoLào,CampuchiavàNamViệtNam.TínhhiệuquảchochiếndịchphântánnênđượcnghiêncứubằngsựthậtquacuộcchiếnrằngcộngsảnkhôngbaogiờcóthểtậphợpmộttrậnđánhđếnkhiđủlớnvàđủhỗtrợhậucầnđểđedọaMỹvàcáclựclượngĐồngMinhbêntrongNamViệtNam.MườingànchiếnbinhđịchthủvàmườitấnthựcphẩmvàquândụngchiếntranhđãbịpháhủytrênđườngvàomiềnNam.
SựpháhoạicủaBắcViệt,cũnggiốngnhưcáchquânĐồngMinhđãđịnhhìnhmứcđộnémbomlêncácvùngđấtrộnglớncủaĐứcvàNhậttrongĐệNhịThếChiến,khôngbịxemlàmộtmụctiêu.Khôngcótrungtâmdâncưnàobịnhắmmụctiêu.Khôngcóchínhsáchtiểuthổnàođượccânnhắcnghiêmtúc.
3.12SựhỗtrợkhôngquânchocácbộbinhHỗtrợtrênkhôngcủacácquânđoànđồngminhtạiNamViệtNamđượcthựchiệnbởiKhôngQuân,QuânĐội,HảiQuân,vàThủyQuânLụcChiếnlàvũkhíhiệuquảduynhấttrongcuộcchiến.HàngngàntronghàngvạnbinhsĩvàThủyQuântrongcuộcchiếnởNamViệtNammangơnnhữngkỹnăngđặcthù,tínhcanđảmvàkiêntrìcủanhữngphicôngMỹvàphihànhđoàn.Họđãlàmviệcliêntụcbảyngàymộttuần,tiếpứngbằngnhữngquảtênlửa,bom,súngvàsơtánytế.
PhầnnhiềutrọngtảibomđãđượcthảbởicáclựclượngMỹ.Nhưngphầnlớntrongđó(Làonhậnhầuhếtlượngbomđó)lạiđượcthảtrênnhữngkhurừngnhiệtđớiởnhữngvịtríthưadâncư.Vìvậy,đúnglàđãcónhiềnlượngbomrơitrongchiếntranhViệtNamhơncảĐệNhịThếChiến,nhưngnhữngđiểmmụctiêurấtkhácđểcóthểsosánh.
3.13ChiếnDịchKhôngKíchRollingThunder,tháng3/1965đếntháng11/1968Sángsớmngày07/02/1965,ViệtCộngtấncôngvàosânbayHoaKỳởPleiku,vùngCaoNguyên,vàvàobãiđáptrựcthăngtạidoanhtrạiHolloway,cáchđó4dặm.ChínngườiMỹđãthiệtmạngvà76ngườiđãbịbắnvàsơtán.16trựcthăngvà6máybaycánhcốđịnhđãbịhưhỏngvàpháhủy.SaukhihứngchịuquánhiềucuộctấncôngtừsớmvàonhữngngườiMỹ,TổngThốngJohnsoncuốicùngcũngralệnhchomộtcuộckhôngkíchtrảđũa(ChiếmDịchFlamingDart)-nhưngnólạiyếuvàkémhiệuquảphảnkhángvàonhữngmụctiêutầmthấp.Vàongày10/02,ViệtCộnglạitấncôngvàođồntrúquâncủanhữngngườithanhniênđượclệnhnhậpngũởQuiNhơn,venbiểnNamViệtNam,sáthại23línhMỹvàlàmbịthương21ngườikhác.Đáplại,TổngThốngchỉđạomộtcuộctấncôngvàocácdoanhtrạiquânBắcViệt(chiếndịchFlamingDartthứII).
Sauđó,vào13/02/1965,TổngThốngJohnsonđãralệnh“mộtchươngtrìnhcótínhnghiêncứuvàhạnchếhoạtđộngtrênkhôngphốihợpvớiGVN(ChínhphủNamViệtNam)chốnglạinhữngmụctiêuđãchọntạiDRV(BắcViệt)”.ChươngtrìnhgọilàRollingThundervànósẽkéodài(đượchỗtrợvềmặtchínhtrị)bằngnhữngđiểmdừngvàtấncôngtrong3nămrưỡitới.
Vàotháng08/1964,BộTổngThamMưuđềtrìnhmộtdanhsáchvề49mụctiêu–nhữngcâycầu,bãitiếpliệu,đườngsắt,bếncảng–màhọmuốntiêudiệt.Điềuđócóthểthựchiệnđược,họnói,trongmộtchiếndịchtámtuần.JohnsonvàMcNamara,dùvậy,đãcảmthấymụctiêuđángsợ,điềuđãsănđuổiMỹtrongchiếntranhHànQuốc–nếunhưTrungCộngcanthiệp,hayNgaXôhaynếunhưnhữngsựtrảđũađóchâmngòichoĐệTamThếChiếnthìsao?Thựcra,khôngcóhậuquảnàotrongđólàkhảthi.NhưngRollingThundervềcơbảnlàhànhđộngmàJohnsonvàMcNamaramuốn:mộtchiếndịchnémbom,nhưngtừtừ,từngmụctiêumộtsẽđượcdẹpsạchbởiTổngThốngvàBộTrưởngQuốcPhònggiảmtínhtoánxemnhữngloạimáybayvàbomnàonênđượcsửdụngvàkhinàochúngsẽphảnkháng.Nhữngmụctiêuthựcsựquantrọng,nhưsânbay,haythủđôHàNộicủaBắcViệtcảngchínhHảiPhòng,khôngnhữngngoàitầmmàcòncómộtvùngđệmrõràng,nhưđườngbiêngiớigiápTrungHoa.
3.14"1,2,3,4Chúngtađangchiếnđấuvìcáigì?"MộttrongnhữngngộnhậnlớnnhấtvềChiếntranhViệtNamlàquânđoànBắcViệtlànhữngchiếnbinhtuyệtvờivìhọbiếtmìnhđangchiếnđấuchocáigì,vàquânđoàncủachúngtathìkhông.Thựctế,quânđoànBắcViệtrấtthiếugiáodục,bịtruyềnbábởichínhphủCộngSản,vàkhôngcólựachọnnàongoàituânlệnhtheochínhphủđộctàitànbạođãgửihọvàomiềnNamnơihàngtrămngànngườitrongsốhọđãbỏmạng.QuânđoànMỹ,mặtkhác,nếubạnhỏihọ,họcóthểnóichobạnnghevìsaochủnghĩacộngsảnlàxấuvàvìsaochúngtaphảingănchặnmốinguylanrộngcủanó.NhữngbinhđoànMỹbiếtmìnhđangchiếnđấuchocáigì–nhữnggìhọkhônghiểunổilàchiếnlượccủaJohnson/McNamara,haynếugọimiễncưỡnggiờlànhưthế,vềoanhtạc;vềchốngtrả,vềnémbom,vàtiếpquảnvùngđấtchỉđểbỏrơilạinó.
Khinhữngphicôngcủachúngtanémbomvàođiểmmùhaychỉvớimộtđộngcơphảnlựcsaulưng,nhữngrủirokhihọvậnhànhrấtlàtolớn.BắcViệtđãnhờXôViếtchếtạonhữngchiếcMiG,cònchưađềcậpđếntênlửabắntừmặtđấtvàđộngcơchốngmáylênthẳng.Đặcbiệt,khiRollingThunderđượcmởrộngđểđánhcácmụctiêuxahơnvềphíaBắcvàcácmụctiêumanggiátrịthựctiễn,nhưnhữngbãiđápMiGvàonăm1967và1968,nhữngphicôngcủachúngtađãbaytrongmộtchiếntrườngtrênkhôngđầynguycơquanhữngđợtphảnkhángcủaViệtNam.Bởivìrấtnhiềutrongsốcácchiếndịchchỉlàdừngrồiđi,khiWashingtonhyvọngđàmphán,thìtiếnđộcủachúngtacầnthiếtlạibịcầmchừng,bởivìBắcViệtđãđượcchothờigianđểtáithiếtnhằmgiảigiápbomđạn.NếuRollingThunderlàmộtthấtbại,chỉbởivìnóbịchỉnhhướngtheocáchcủaJohnsonvàMcNamaranênnóphảithấtbại–áplựcđánglẽphảiđặtlênHàNộilạihoàntoànbấtlựcvàhoàntoànnhậnđịnhsaikẻđịch.DùvậychúngtanêncôngnhậnrằngkỹthuậtvàlòngdũngcảmtuyệtvờicủacácphicôngMỹvàphihànhđoàncùngnhânviênhỗtrợlàđiềuđãmangnướcMỹđếnchiếnthắngvàonăm1973,trướccácchínhtrịgiamộtlầnnữaphủibỏtấtcả.
3.15ChiếndịchBarrelRoll,tháng12/1964đếntháng03/1973BarrelRolllàmộtchiếndịchbímậttrênkhôngđượctiếnhànhtạiBắcLàovàonăm1964đểphântánnhữngnguồntiếpviệnvàquânđoànchuyểntừBắcViệt,xuốngđườngmònHồChínhMinh,vàvàosâutrongNamViệtNam.NhữngphicôngBarrelRollđãcungcấpviệntrợtầmgầntrênkhôngchoquânđộiHoàngGiaLàochiếnđấuchốnglạiquânPathetLàovàBắcViệt.ChiếndịchđượcgiữkínvìthếtrunglậpcủanướcLào.DùvậythựctếrõràngtrênmặtđấtlàBắcViệtkhôngnhữngcó40,000quânđoànchiếnđấusongsongvớiquânCộngSảnPathetLàonhằmlậtđổchínhphủLào,nhưnglạisửdụngLàonhưđườngdâytiếpviệnvàbànđạpchocuộcbànhtrướngsắptớitạiNamViệtNam.
Dùlàchiếndịchbímật,nhưngnólạikhôngquábímật.BấtkìdukháchnàođếnVientianne,thủđôhànhchínhcủaLào,sẽthấydấuvếtcủacácphicôngMỹtrongcácquánbarvànhàhàngcủathànhphố,vàhàngtámáybaychiếnđấukiểuquânđộibayvàđáptừphitrường.TạpchíTimethậmchíđãxuấtbảnmộtbàibáovàonăm1968nêuchitiếtvềchiếntranhtrênkhôngtạiLào.
BắcViệtcũngcốgắnggiữsựcanthiệpbímậtcủachínhhọ,nhưnghọítbíẩnhơnchúngta.HàNộiđãmuốnduytrìquanđiểmrằnghọtôntrọngtínhtrunglậpcủaLào–cảhaiduytrìmộtchútsựtôntrọngluậtphápquốctếvàđểđiềuđókhẳngđịnhrằngcuộcchiếntranhởNamViệtNamlàmộtsựnổidậy,chứkhôngchỉlàsựbànhtrướngcủaBắcViệt.Điềuđóhoàntoànsailầm,nhưngcốgắngduytrìcáisailầmđóđãthúcđẩyHàNộixemsựthamgiacủahọvàoLàonhưmộtcuộcchiếngiớihạn.QuânBắcViệtđánglẽđã
xâmchiếmLàotạithờiđiểmđó;nhưngsựápđảocủaBắcViệtlàđểduytrìđườngmònHồChíMinh.ViệcsụpđổdominocủaLàocóthểxảyrasau.
Trongtrườnghợpcủachúngta,chúngtađãtiếnhànhcùngvớisựhỗtrợcủachínhphủLào.ThủTướngLàoSouvannaPhoumađãđồngývớichiếndịchBarrelRollvàotháng12/1964.BarrelRollđãđượctiếnhànhnửakínnửacôngkhai–giánhưchiếcFlyingTigers(vànhữngchiếctrựcthăngđượctraotặng)đượctáisinhđểchiếnđấuởLào.ĐâyrõrànglàmộtchiếndịchcủaCIAvàKhôngQuân,đượchỗtrợkhôngnhữngtừChínhPhủLào,màcònbởiChínhPhủThái,đấtnướcgầnvớimặttrận,đãcóniềmtinlớnhơnvàothuyếtdominohơnnhữnggiáosưcánhtảcủaMỹ.TronggóckhuấtcủacuộcchiếnnàybạncóthểđãchứngkiếncuộckhôngkíchgiữaMỹ(kẻđánglẽkhôngnênxuấthiện)vàBắcViệt(cũnglàmộtkẻđángrakhôngnênởđó),saunàyđãsửdụngnhữngchiếcmáybaydoXôViếtchếtạovàthiếtbịngaytạinướcLào“trunglập.”
3.16GiảicứuStreetcar304TrungÚyphicôngHảiQuânKennyFields,baymộtchiếcA-7,đãbịbắnhạtạiTechphone,Lào,tháng05/1968,trongnhiệmvụthamchiếnđầutiêncấtcánhtừtàusânbayUSSAmerica.Ngaysauđómộtphicônggiảicứuđãbịbắnrơi.TrướckhichiếndịchgiảicứuFieldshoànthành(40giờsaukhiôngấyđàothoát),KhôngQuânđãbayđược189phivụ,4phicôngđãbịbắnrơi,và7máybaychiếnđấuđãthấtlạchoặcbịtổnhạinặngnềtrongkhicốgắnggiảicứuôngấy.Mộttrongnhữngphicôngbịbắnđãtrởthànhmộttùnhânchiếntranhtrong5năm.
MiễnlàchúngtacònthamchiếnvàoViệtNam,BarrelRollđãgiữCộngSảnkhỏilậtđổchínhphủLào,vàtrongquátrìnhđó,cungcấpmộtmànbảohộchoTháiLan.NócònlàmộtcuộcthửsứchiệuquảtrênđườngmònHồChíMinh.
3.17ChiếndịchSteeltiger,tháng04/1965đếntháng11/1968KhinhữngtráchnhiệmtrongchiếndịchBarrelRollgiatăngnhanhchóng,độiKhôngQuânthứ7vàlựclượngđặcnhiệmHảiQuân77củaHoaKìđãtiếnhànhchiếndịchSteelTigertạiphầnđôngnamcủanướcLào.Mụcđích
chínhcủaSteeltigerlànhằmtìmkiếmvàtiêudiệthệthốnggiaothôngcủakẻthùtrênđườngmònHồChíMinh.Dùnhiệmvụkhôngbịphứctạphóabằngbấtkìchiếndịchhỗtrợtầmthấptrênkhôngnào,vùngchiếnlượctrongchiếndịchcủaSteelTiger(TAOP)baogồmviệctậptrungnguyhiểmnhấtvàonhữnghệthốngphòngthủchốngmáybaychiếnđấucủacộngsảnởngoàiHàNội.MộttrongnhữngvụgiảicứukịchtínhvàthắtruộtnhấtcủanhữngphicôngbịbắnrơicủaMỹđãdiễnratạikhuvựcnày.TrướckhikếtthúcSteelTiger(đượckếtnạpcùngchiếndịchCommandoHuntvàonăm1967)hơn130máybaychiếnđấuvàtrựcthăngcủaHoaKỳđãbịbắnhạtrongchiếndịch(sovới131máybaychiếnđấubịmấttrongchiếndịchBarrelRoll,chiếndịchvốnđãkéodàigần9năm).
3.18TếtMậuThân1968TìnhhìnhtạiNamViệtNamkhôngthảmkhốcnhưtưởngtượngđốivớinhữngngườiMỹvàquânĐồngMinhcủahọ.DùchiếntranhoanhtạccủaWestermorelandkhôngmấyngoạnmụcvànhữngvụnémbonvàoBắcViệtkhôngtạoranhữngkếtquảkinhhoàngngaytứckhắc.ViệtCộngđangbịlàmtêliệtmộtcáchđángkể.PhầnlớnnôngthônNamViệtNambịđặtdướisựkiểmsoátkhôngmấydễdàngcủachínhphủNamViệtNam.KhôngmộtthànhphốlớnnàotạiNamViệtNamcảmthấybịđedọabởimộtcuộctấncôngbấtthìnhlìnhtrênquymôlớn.HàNộicũngýthứcđượcrằngmìnhđãkhôngđạtđượcthànhtíchnàoquantrọngtrongchiếndịchchốnglạiHoaKỳ.
NhưngBắcViệtcũngchúýđếnsựpháttriểncủamộtphongtràophảnchiếntạiHoaKỳ,vàchúngđãnhanhchóngnắmbắtđiềunàynhưcáiđònbẩynhằmchiarẽMỹkhỏiNamViệtNam.HọđãquyếtđịnhđiđếncùngvớichiếcđònbẩyấybằngviệckhởiđộngmộtcuộcđạitấncôngquymôlớntrongsựbấtngờtrongngàyTếtCổTruyềnViệtNam,mộtthờiđiểmkhimàcáclựclượngcộngsảnvàNamViệtNamcamkếtmộtcuộcđìnhchiến(cáimàcộngsảnrõràngkhôngcóýđịnhmuốngiữlời)vàcácquânđoànNamViệtNamtiếptụcnghỉphéptheosốlượnglớn.Nótrởthànhbướcngoặtcủacuộcchiến-khôngphảibởivìnhữnggìđãdiễnratrênchiếntrường,màbởicáchtruyềnthôngđãtruyềnđạtquásailệchsựthậtcủangàyTếtvàlạiviếtbàivềýnghĩariêngcủahọvềsựhoảngloạnvàdiệtvong,điềunàykhôngđúngvớinhữngsựthậttrênchiếntrường.
Vàongày30/01/1968,ViệtCộngđánhvàoĐàNẵngvàHộiAntạiQuânkhu
I(bắcNamViệtNam)vànhữngthànhphốtạiQuânkhuIIdọcbờbiển.Đêmtiếptheo,chúnglạitiếptụcnhữngđợttấncông,đánhvàohơn100thànhphốkhắpViệtNambaogồmHuế,BếnTrevàSàiGòn,nhữngmụctiêubaogồmĐạiSứQuánHoaKỳvàDinhTổngThống.Vàtấtcảđãbùngnổ.
3.19ChuyệngìđãxảyravớiViệtCộng?KhiQuânĐộiNhânDânViệtNamcôngbốlịchsửchiếntranhchínhthứccủamình,họchưabaogiờsửdụngtừViệtCộng,QuânĐộiGiảiPhóngMiềnNam,hayQuânĐộiBắcViệt.Thayvàođó,họđốixửvớitấtcảlựclượngquânsựcộngsảnnhưnhữngthànhphầncủachínhnó.ThìýtưởngrằngViệtCộnglàmộtlựclượngtựduytrì,độclập,làmột“phongtràonhândân”làmộtsựgiảdốimàthậmchíchínhphủcộngsảnViệtNamcũngkhôngcốtìnhchegiấu.Giờđâychỉcóthểtìmraởnhữngngườilớntuổicựcđoantrongcáckhoakhoahọc-chínhtrịtạicáctrườngđạihọc.
3.20LâuđàicủanhữngxácchếtNhữngcuộctranhcãivềsựtànphácủacácngôilàng,cáckhuphốvàvùngnôngthônNamViệtNamđãđượcđềcậpthườngxuyêntrongcácbáocáovềchiếntranh.Mộtvàinhàbáo,rõràng,đãtừngthấyquanhữngbứcảnhvềđốngđổnátcủamộtChâuÂuđượcgiảiphóngtrongĐệNhịThếChiến.Chiếntranhnghĩalàchiếnđấu,vàchiếnđấunghĩalàgiếtchóc,nhưmộtsĩquannổitiếngtrongLiênMinh(Confederate,pheủnghộchếđộnôlệ),NathanBedfordForrest,từngnói.Vàđiềuđócóýnghĩarằngnhữngtoànhà,cănnhàvàcâycốicũngbịhủydiệt.NhữngngườimiềnnamnướcMỹ,khôngphảiViệtNam–cóthểnhớrằngAtlanta,vàrấtnhiềunôngthônvàthịtrấnmiềnnamđãbịthiêuhủytrongchiếndịchSavannah.Nhưngnhữngnhàbáocánhtảdườngnhưđồngtình,cùngsựhyvọngảotưởngcủachínhquyềnJohnson,rằngchiếntranhcóthểđượckiểmsoát,hạnchếvàthựcsựchỉlànhữngcuộctranhluậnchínhtrịtửtếđượcthựchiệnvớibomđạnởnhữngkhuvựccáchlydânsố,
CuộctấncôngTếtMậuThânđãchocácđoànbáochímộttrậnchiếnmàhọđangmongđợi:nhữngtòanhàbốccháy,nhữngkhuphốbịhủyhoại,nhữngtrậnđấusinhtử,hỏachâutrênđầu,từngtiếngnổcủapháobinh,nhữngcơthểđãchếtvàbịthươngcủaViệtCộng,thườngdân,vàquânnhânHoaKỳtrêncácđườngphốSàiGònvàHuế.Nóđượctạorachonhữngbứcảnhkịchtính,nhữngcâuchuyệnlykì,vànhữngchươngtrìnhtruyềnhìnhgâycấn,tất
cảdiễnrakhôngphảitrongmộtcánhrừngrậmrạphayđồnglúa,màlàngaytrướcmắthọ.
TrậnđánhtạiĐạiSứQuánHoaKỳ,điềumàcácnhàbáobiếtrấtrõ,làtrungtâmcủasựchúý.ĐạiSứQuánbaogồm,nửachụccáctoànnhàđượcbaobọcbởimộthàngràocaotámthước,làtrungtâmcủaSàiGòn,khôngxacáctrungtâmtintức.Chỉsaunửađêmngày30/01,mộtanhViệtCộngmườichíntuổithuộcđoàncôngbinhđãtấncôngđạisứquán.Nhữngcôngbinhcủađịchđãcóthểchọcthủngbứctườngvàđộtnhậpvàokhuônviên.CácQuânCảnhvàlựclượngtiếpviệnThủyQuânđãđếnvàchiếnđấumộttrậnđấusúngvớiViệtCộng,nhữngngườitửtrậncuốicùngđượctìmthấy6giờsauđó.Muộnmàng,vàolúc11:45sáng,QuốckỳMỹđượcvươnlêntrướcĐạiSứQuán,đểchothànhphốthấyrằngĐạiSứQuánđãđượcbảovệantoàn.
CácngườilínhcộngsảnđãkhôngthựcsựthànhcôngkhiđộtnhậpvàoĐạiSứQuán,mặcnhữngdòngtinbuổisángbảorằngchúngđãlàmđược,vàmộtvàinhàbáothậmchítungcáccâuchuyệnvềnhữngtrậnđấusúngbêntronghộitrườngĐạiSứQuán.Thôngđiệpcủahọrấtrõràng,nếukhôngchínhxáclà–làmsaoMỹcóthểthắngcuộcchiếnnếuhọkhôngbảovệđượcchínhĐạiSứQuáncủamình?
NhữngtintứcbuổisángđãbáocáorằngSàiGònnhưmộtthànhphốchìmtrongkhóilửa.QuậnChợLớnchắcchắclàrấtsầuthảm.Nhưngướctính90%SàiGòncùnglúckhôngbịthiệthại.ViệtCộng,đôikhitrongtrangphụcthườngdân,chắcchắnđãgâyratangtóc,lượnvòngquanhthànhphố,nhắmvàoQuânLựcViệtNamCộngHòavàcảnhsátNamViệtNammàpháhoại.Tuynhiênđốivớibáochí,kẻpháhoạiítđượcbiếtđếnnhấtlàTướngNguyễnNgọcLoan,mộtcảnhsátviênSàiGònđãbắnmộttênViệtCộng“tìnhnghi”trênđườngphố.TênViệtCộngđượcbáocáorằngvừabắnmộtThiếuÚyQuânLựcViệtNamCộngHòavàgiađìnhanhấy.TướngLoanđãrấtýthứcvềquyềncủamìnhtrongviệcthựcthikếttộimộtquânlínhđịchbịbắttrongtrangphụthườngdân,nhưngbứcảnhchụplạicảnhtượngthắnggiảiPulitzerđãtrởthànhmộtphầnbằngchứngcủacánhtảvềchiếntranh(dùnhiếpảnhgiatựbảnthâncũngnghĩTướngLoanlàmộtngườihùngvàxinlỗiôngvìcáicáchbứcảnhđãbịlợidụngđểhủyhoạithanhdanhcủaông).
ĐiểmchínhkhácchocácphóngviênlàtrậnchiếnkéodàiởHuế,cốđôtạiphíabắcNamViệtNam.ViệtCộngđãchiếmthànhphốtrongsuốttrậnTết
MậuThânvàkhôngbịđánhđuổitronggầnmộttháng,vàchỉsautrậnchiếnđẫmmáunhấtmàcácquânđoànMỹtừngchiếnđấutạiViệtNam.ThủyQuânHoaKỳcuốicùngđãtáichiếmthànhphốbằngcáchđitừngcănnhàsaukhicuộcpháokíchlớn(chủyếubởipháobinhQuânLựcViệtNamCộngHòa)chốnglạicáckhuphốbịViệtCộngchiếmđóng.TruyềnthôngMỹđiđếnpháthiệntrongsựngạcnhiênrằngchiếntranhcóthểđedọađếnsựthịnhvượng–dùhọthườngđổthừasựhủyhoạiấychonhữngquanchứcthànhphốchứkhôngphảinhữngkẻtấncông.Thựcra,trongsuốtChiếnTranhViệtNam,truyềnthôngMỹđãnhấnmạnhsựthiệthạicủacácvùngnôngthônvàlàngquêViệtNam,hiếmkhinàođềcậpđếnsựbànhtrướngvàchiếmđóngcủaBắcViệt-điềuđãkhiếnQuânĐộiHoaKỳphảibắtđầucanthiệp.
ThảmkịchtạiHuế,câuchuyệntolớnấy,đãbịlàmngơbởichínhtruyềnthông,khôngchỉlàsựmấtđicủacáctòanhà;màlàviệctìmkiếmrahàngngàncôngdânbịvùitrongnhữngngôimộtậpthể–nhữngnạnnhâncủaViệtCộngvàQuânBắcViệt,nhữngngườiđơngiảnbịámsátvìbịcholàgiaicấpthùđịch:nhữngquanchứcchínhphủ,giáoviên,chuyêngiathànhthị,cảnhsátvànhiềungườikhác.ĐiềunàykhiếnchomộtnhàbáoAnh,StewartHarris(ngườiphảnđốichínhsáchcủaMỹởViệtNamtừngnói:"Chuyênmôncủatôikhôngthểduytrìbằngcáchviếttuyêntruyền”)đểtiếnhànhmộtcuộcđiềutravềnhữngtộiáccủaCộngSảnvàbáocáochúng.TheoPeterBraesgtrup,cơquanhàngđầubảotrợtruyềnthôngvềsựbáocáovềTếtMậuThân,rõràngđólàchiếndịchđiềutraduynhấtvàothờiđiểmđó.Trêncươngvịcủamình,tờTimeđãchọnđăngcâuchuyệncủaStewargtHarristừtờThờiBáoLondon.
QuânđộiBắcViệtvàViệtCộngđãgiếtchếtnhiềungườiViệtNam,vàingườiMỹvàmộtsốítngườingoạiquốctrongsuốttrậnđánhởnộivàngoạiviHuế.TôichắcchắnvìsauvàingàyđiềutranhữngcáobuộcvềnạngiếtchócvàtratấntạiHuế.Tôiđãgặpvàtựchụprấtnhiềuảnh,nhưngkhôngphủnhậnrằngtôiđãnhờvàonhiềudânthườngvàquânlính,ViệtNamcó,Mỹcó,Úccóvànhiềungườikhácnữa.Tấtcảdườngnhưlànhữngnhânchứngchânthành,kểvềnhữngsựthậtmàkhôngthểchốiđược.TómlượclạinhữngbằngchứngvềhànhđộngcủaViệtCộngvàquânBắcViệt,mộtđiềuquásứcrõràngvàchẳnglàmaibấtngờ.Chúngđãhànhđộng,vớiphánxétthôngthườngcủachúng,chínhsáchtruyềnthốngcủacộngsảnvềtrừngphạtbằnghìnhthứctấncôngnhữnglãnhđạo-nhữngngườiphụcvụkẻthùcủachúng.TạiHuế,cũngnhưbaonơikhác,chúngkhôngthểbắtvàtấn
côngnhữngviênsĩquantầmcỡhơnvìnhữngngườinàyđãtựbảovệbảnthânhọkỹcàngtrongnhữngliênkhucanhphòngnghiêmngặt,đượcbảovệbởilínhgácvàcảnhsát.ỞHuế,cũngnhưnhữngnơikhác,nhữngngười“khôngcókhảnăngtựvệ”chínhlànhữngnạnnhân–cácngôilàngvànhữngtrưởngthôn,giáoviên,vàcácviêncảnhsát.
KhôngchỉhầuhếtcáckênhtruyềnthônglờđivụthảmsátởHuế,màhọcònhoàntoànphớtlờmộttrongnhữnglýdologiccủanó:rằngsaucùngsựcanthiệpcủangườiMỹnhằmbảovệNamViệtNamlàlýdocaoquý;cólẽchúngtađãđangchiếnđấuvớimộtkẻthùđộcácvàxấuxađangmangtrongmìnhnhiệmvụtànbạo,thùghétvớiýđịnhnôdịchnhữngdântộckhácvànhữngđấtnướckhác;cóthể-chỉcóthểthôi–chúngtađanglàmđiềuđúngđắn.
Vàđãcómộtcâuchuyệnthậmchícòntolớnhơnmàtruyềnthôngđãbỏlỡ;vàcâuchuyệnnàymangtínhquyếtđịnhhơn.TạisàiGòn,trongvònghaituầnkhichủđộngchiếnđấu,mọisựđãrõràngrằngcuộctấncôngquymôbấtngờcủacộngsảnđãlàmộtthảmhọachoViệtCộng,sựmấtmátcủahọlàvôcùngtolớn.ViệtCộngchiếmgiữHuếtronggầnmộttháng,nhưngvớicáigiácủasựtiêudiệt.TạicácthànhphốNamViệtNamkhác,vàvùngnôngthôn,ViệtCộngđãnhanhchóngbịđánhbại.Từquânđiểmquânsự,TếtMậuThânvàmộtcuộcđầuhànglớncủaCộngSản,ởcảhaiđịnhnghĩavềthươngvong,vìrằngnếunhândânNamViệtNamcóvùngdậythìcũnglàđểchốnglạichúng,khôngphảivìchúng.NhưngTướngGiáp(ChỉhuyQuânđộitốicaoBắcViệttronghầuhếtchiếntranh)đangđánhcược.Ôngtacóthểđãbịtantáttrênchiếntrường,nhưngôngtatintrungtâmcủatrậnchiếnkhôngphảitạiSàiGòn,màlàởMỹvàdưluậncủanướcMỹ.MụcđíchcủaôngtrongchiếndịchMậuThân,nhưôngtađãkhẳngđịnhnhiềulần,làđểchâmngòichomộtcuộcnổidậychốngChínhQuyềnNamViệtNam(điềunàyđãkhôngthành),nhằmlàmnảnlòngQuânLựcViệtNamCộngHòa(điềunàycũngkhôngthànhnốt,khiQuânLựcViệtNamCộngHòathểhiệnngàycàngtuyệtvờitrongTếtMậuThân),vàđểlàmsuyyếuýchícủadânMỹvềviệctiếptụcthamchiến.Vớiquanđiểmcuốicùngnày,ôngtađãthànhcông.TruyềnthôngMỹđãthuyếtphụcdưluậntrongnướcrằngchiếndịchTếtMậuThân1968làmộtthảmkịchchonướcMỹvànhữngđồngminhNamViệtNamcủamình.
3.21Hyvọnghọchothấyđượcmặttốt
Trongbáocáo,vềtrậnchiếntạiKheSanh,nhữngviênđạnlửaầmĩcủachiếcmáybayC-130duynhấtđãbịbắnhạtrongvòngvâyđãđượcdùnglàmbứcbìnhphongchohàngtábáocáođếnkhángiảtruyềnhìnhtrongnhữngtuầnsauđó,tinhtếngụýrằngnhữngchiếcC-130vẫnđangđềuđặnbịbắnhạ.
Ngượcvớidưluậnbịdẫndắtsailệchvàothờiđiểmđó,cácTướngMỹkhôngmấyngạcnhiên,TướngEarleWheeler,ThamMưuTrưởngLiênQuân,vàTướngWilliamWestmorelandđãthôngbáođạichúngvàcánhântrongnhiềuthángtrướcTếtvềkhảnăngrõràngvềmộttrậnphảncônglớnbởiQuânBắcViệt.Truyềnthôngbiếttấtnhưngcốlờchúngđi.TổngThốngJohnsontâmsựvớinhữngsĩquanÚcĐạiLợirằngôngấyđãmongđợinhữngtrậncôngkíchtạiViệtNam.ĐólàlýdovìsaophảnứngcủaphíaMỹthôngquaTếtmậuThânlạihiệuquảnhưvậy.
Nhưngnhữngphóngviênđãđưatinnhữnggìtrướcmắthọ,điềunàyvôtìnhlànhữngcơnhỗnloạnvàthảmkịch.Hầuhếttrongsốhọchưatừngthấysựgiaotranhgầnsátnhưthếtrướcđây.Họchưabaogiờlùibướcđểnghiềnngẫmvềtoàncảnh.Họchorằngnhữngbáocáocủaquânđộinhưmộtmớ“giấy”xúctuyêntruyền.Nhưcáchgiớinhàbáomongmuốn,họđãlaovàoviếtnhữngcâuchuyệnvềthảmhọanhưthểđangtạoranhữngbảnsaohayho.
Côngbằngmànói,vềmặtnhânđạo,đãcókhakhábảnsaohayđượctạora.Bêncạnhnhữngthiệthạivềnhàcửa,kinhdoanh,vàtàisảncánhân,thìconsốthườngdânNamViệtNambịsáthạivàbịthươngtrongsuốtphảncôngTếtMậuThânlêntớihàngvạnngười.BáochíMỹđãmiêutảchínhxácnhữngđiềuxótxavàsựchịuđựngcủangườidânNamViệtNam.QuânĐộiNamViệtNamhứngchịu2,788thươngvongvàhơn8,000thươngtích.MỹvàcáclựclượngĐồngMinhkháchứngchịu1,536thươngvongvàhơn7,500thươngtích.SaukhinhiềunămnghevềtiếntrìnhđangdiễnraởViệtNam,côngdânMỹđượcthấymộtbứctranhvềsựhủydiệtvàhỗnloạn,vềđổnátvànhữngngườitịnạn,vềnhữngcuộcđấusúngtrênhèphố.Điềuhọkhôngbiếtđược,chođếnmãisaunày,làtrậntấncôngquymôcủacộngsảnđãbáohiệusựkếtthúcchoViệtCộngvớitưcáchmộtlựclượngcókhảnăngchiếnđấu.Từgócđộquânsự,đợttấncôngcủacộngsảnlàmộtphépthửtrongsựvôvọng.Cộngsảnđãdànhra6thánghuyđộng81,000tấnhàngviệntrợvậnchuyểnxuốngđườngmònHồChíMinhđểcungứngchochiếndịchTếtMậuThân;15,000quânBắcViệtđãthamgiađợttấncông;và
nhữnggìhọđạtđượclàmấtmátcủa75,000đến80,000lính.Nhưngtấtcảđãđâuvàođấy,chúngđãkhôngthểgiữmộtthànhphốNamViệtNamnào.ĐókhôngphảilàcâuchuyệnthậtvềTết1968haysao?
3.22“HàNội,trảlờicúđiệnthoạichếttiệtđi!”ChỉtrongchínhquyềnJohnson,đãcó16lầntạmdừngnémbom(choHàNộithêmlýdođểđàmphán)và62lầnchủhòa.Johnsontrongnhữnglầnthúnhậnđãnóirằng:“ChưatừngcólấymộtdấuhiệurõràngrằngHồChíMinhcóthiệnýtraođổivềhòabình.”
Rõrànglàkhông,theođasốnhữngnhàtưvấn,đượcdẫndắtbởiWalterCronkitecủakênhCBSNews,“ngườiđànôngđángtinnhấtnướcMỹ”.KhitrởvềtừmộtchuyếnđingắnđếnViệtNam,Cronkiteđãphátbiểu“kếtluậnđángbuồn”trongmộtdịpphátsóngđặcbiệtngày27/02/1968:"Quárõràngrằng…lốithoáthợplýduynhấtsẽlàđàmphán,khôngphảivớitưcáchkẻthắngcuộc,màlànhữngconngườiđángkínhđãsốngđếntậncùngđểbảovệchonềndânchủ,vàđãlàmhếtsứccóthể”.
Nóicáchkhác,chúngtavừađánhbậtViệtCộngvàQuânBắcViệttrênmộtvũngmáu,nhưngbảovệnềntựdodườngnhưlạiquákhókhăn.
Giánhư,theovàinhậnđịnh,buổiphátsóngcủaCronkitelàtâmđiểmnơimàdưluậnnghiêngvềpháichốngchiếntranh,nhiềungườitựhỏiđiềugìsẽxảyranếuôngấybáocáothôngtinđúngtìnhhình:
TôivừatrởvềsaumộtchuyếnđiđếnViệtNamđểchứngkiếnnhữngkếtquảcủađợttấncôngquymôcủacộngsảnvàođấtnướcấy.CuộctấncôngTếtMậuThânchỉrarằngBắcViệtđãquyếttâmchiếmđoạtquyềntựchủquốcgiacủaNamViệtNam(HoaKỳcũngcôngnhậnnhưvậy).Nhưngtôicóthểthôngtinmộtcáchchânthậtrằngnhữngtêncộngsảnhungbạo,trongnhữnghànhđộngtuyệtvọngrõràng,đãkhônggiữđượcmộtthànhphốnàoởMiềnNam(ngoạitrừHuếnơicónhiềubáocáovềnhữngđợttấncônglớnvàothườngdân)vàđãbịđánhbạinhanhchóngtrênchiếntrường.NhữngđơnvịQuânLựcViệtNamCộngHòađãchiếnđấudũngcảmvàhiệuquả
vớisựgiúpsứccủacáclựclượngMỹ.Đãcórấtít,nhữngcuộcđàothoátcủathườngdânvàquânđộiNamViệtNamvềphíaCộngSảnnhưchúngđangtuyêntruyền.RõràngdânNamViệtNamkhôngmongcầusốngdướiáchđộctàiCộngSản.
NgườitasẽhyvọngrằngHoaKỳsẽlợidụngđợtcànquéthủydiệtnàychonhữngkẻthùcủaNamViệtNam,dẹpsạchnhữngkhuđồntrú,đóngnhữngđườngdâytiếpviệnvàkếtthúcnhữngtrậncôngkíchđẫmmáu,phipháp,bấtnhânvàphinghĩacủacộngsản.NamViệtNamlàmộtquốcgiathânthiệnmàđãtìmđếnvàcầnsựgiúpđỡcủachúngta.ĐâylàhànhđộngmàTổngThốngKennedyđãtuyênbốvớithếgiới,vàđâylàtráchnhiệmcủachúngtađểtônvinhcamkếtđó.
3.23VàcâuchuyệnthựcsựdiễnratheocáchđóNhưngđólànhữnggìôngấynói.Thayvìthế,CronkitedườngnhưtiếpnhậncáigọilàquanđiểmtựdovềChiếnTranhViệtNam:khôngquantrọngnếudânNamViệtNamcóthểphảihysinhdướitaynhữngtêncộngsản-nhữngngườisẽmổthịthọ,vàđưahọđếnnhữngtrạicảitạo–nơinhữngtháiđộchốngcộngsẽbịđánhvăngkhỏiócrathôngquacácbuổinhồisọchínhtrị,nhấnmạnhbằngnhữnglầnlaođộngđếncụpsốnglưng(đôikhimụctiêulàchođếnchết)vàhàngloạthìnhphạtvàtratấn–vàgiamhọtrongmộtcáichếđộđộctàitoàntrị.Khôngphải,điềuquantrọnglàchúngtađơngiảnthoátkhỏimớhỗnđộn,bởivìsauđóchúngtasẽkhôngphảichịutráchnhiệmchobấtkỳgiếtchóchaytànphánàođicùngvớichiếntranh,nhữngngườilàmtruyềnthôngnhưCronkitesẽkhôngcầnchedấuđiềuđó,vànhữngbảndựthảosẽkhôngphảiđóngdấutêntrẻemđểđượcđónggóiranướcngoàitrênnhữngchuyếnbaychởhànghóavàrồigửichúngbayđếnĐôngNamÁ.Ngườitacóthểhiểuquanđiểmđó,nhưngnócóvẻngôntìnhquá,đặcbiệtkhicamkếtquyềnJohnF.KennedyvớiNamViệtNam;vàbạncóthểhiểuvìsaonhữngđồngminhNamViệtNamcólẽkhôngmongđợiđiềuđó.Hãytừbỏ,Cronkitenói,vềbảnchất,tháiđộvàconngườiôngấycóýrằngthôngđiệpcủamìnhđãgâyhạithêmchokếtthúcthànhcôngcủaChiếnTranhViệtNamhơncảnhữngtròhềcủanhữngkẻphảnchiếnnhưJaneFondavàDanielEllberg.
3.24Mộttranhluậnthẳngthắng,lýlẽ
SaumộtbàinghiêncứutườngtậnvàsâurộngvềĐôngNamÁ,BộTổngThamMưuđồngnhấtkếtluậnrằngmốinguyvềphảnứngtháiquácủaTrungQuốcvàSovietđốivớinhữngnỗlựccủaMỹtạiViệtNamlàrấtnhỏ.VìthếnóđượcquyếtđịnhrằnghìnhthứcchiếnđấulànhữngđợtkhôngkíchquymôlớnvàoHàNội,việcphongtỏavàđóngcửacáclốivàocảngcủaBắcViệtnhằmlàmchậmvàngănnhữngđoànquâncùngđồviệntrợcậpcảngtừnhữngnướccộngsảnkhácđểhỗtrợchoBắcViệt.
Vàotháng11/1965,BộTổngThamMưuđãyêucầuvànhậnđượcsựchophépđểgiảitrìnhnhữngnghiêncứucủahọvớiTổngThốngJohnsontạiNhàTrắng.Saukhilắngnghekhôngtườngtậntrongmộtlúcngắnngủi,Johnsonđãphảnhồi:"Ôngấyhétlênnhữnglờitụctĩu,ôngấymắnggiếthọ….Ôngấygọihọbằngnhữngcáitênbẩnthỉu–đầuphân,nguđần,đồkhốnnạn–vàsửdụng“từF**k”nhưmộttínhtừtựnhiênhơncảmộtThủyQuântrongdoanhtrại…Ôngấynóivớihọmìnhphátngánvớicáchtiếpcậnngâyngô,vàrằngôngấysẽkhôngđểkẻngốctrongquânđộinàodạyôngấyvềThếChiếnThứIII.Ôngấyđãkếtthúcbuổihộinghịkhithétlên:"Cútrakhỏivănphòngcủataongay”.
8nămvà350,000thươngvongchoHoaKỳ(baogồmcả60,000cáichết)TổngThốngNixonkếtthúcchiếntranhtạiViệtNambằngcáchdùngđúngnhữngchiếnlượcmàJohnsonđãquádèmpha.
4.1Chươngbốn-ChiếnThắngĐượcBáoTrước,1968-1973TrongbốicảnhcủacuộcTấnCôngTếtMậuThân,mộtquansátviênthôngminh-dườngnhưcórấtítngườicóthểnghĩrađượccâuhỏi:"NhữngngườiCộngsảnđãsuynghĩnhữnggì?Họhyvọngmìnhsẽđạtđượcđiềugì?TạisaohọnghĩrằnghọcóthểđánhbạiđượcquốcgiahùngmạnhnhấttrênTráiĐấtnày-khihọđãbịthuatấtcảcáctrậnđánhlớnchốnglạiquânđộiHoaKỳkểtừnăm1965?"
Câutrảlờichonhữngcâuhỏitrênsẽrấtthúvịvàdạychotanhiềubàihọcbổích.Thayvàođó,hầuhếtcácphóngviênlạichạytheocácđịnhkiếncủamình-vàhầuhếthọđềutheotưtưởngtựdovàphảnchiến.Cáchọcgiảpháitựdođãgầnnhưhânhoantunghôrằnghọđãđúngngaytừđầu-mặcdùhọđãkhông-nghingờsựlạcquancủaTướngWestmorelandvềtiếnbộquânsựcủachúngta.Thựcvậy,mộtsựmỉamaichútxíuđólàcuộcchiếnViệtNamđượcbắtđầunhưlàmộtcuộcchiếnvìtựdo,đãđượcchỉhuybởitướngWestmorelandtheolềlốitựdo(vớinhữnggiớihạnvôhạntrongviệcsửdụngvũlực,quảnlývimôdânthường,vàxuấtkhẩucácchươngtrìnhXãHộiVĩĐạiđếnmiềnNamViệtNam).Ngượclạichínhnhữngnhàcánhtảlạitựmìnhcốgắngphủnhậncuộcchiếncủachínhhọvàtấtcảnhữngngườiđãchiếnđấuchohọ.
Đoánxem?
●TổngthốngLyndonJohnsonđãkhôngtranhcửnhiệmkỳthứhaivìthấtvọngvềmộtchiếnthắnglớncủanướcMỹ(điềumàôngđãkhôngnhậnra,bởivìôngtatintheocácbảntinởtrêntruyềnhình).
●TổngthốngRichardNixonđãthắngtrongChiếnTranhViệtNamkhichorútquânMỹnhanhchóngrakhỏiđó.
ĐạitướngVõNguyênGiápcủamiềnBắcViệtNamđãxâmchiếnmiềnNamViệtNamchỉvìQuốcHộiđượcthốngtrịbởiđảngDânchủHoaKỳđãtừchốithựchiệncácnghĩavụhiệpước.
4.2NguyênnhânMộttrongnhữngcâutrảlờikhôngđượcquầnchúngưathíchđốivớicâuhỏi
lýdotạisaoBắcViệtlạitungracuộctổngtấncôngTếtMậuThânđólànhữngngườiCộngSảnđãtrởthànhnạnnhâncủamộttrongnhữngsailầmcủamộtchếđộđộctài-họđãtinnhữnglờituyêntruyềncủachínhhọ,vàcũnglànhữnggìhọđọcđượctrênbáochíphươngTây.Trongsuốtcuộcchiếnlâudàinày,cácphươngtiệntruyềnthôngtậptrungvàonhữngsailầmcủangườiMỹ-tưởngtượnghoặcthựctế-vàhiếmkhixemxétđếnsựngungốccủanhómchuyêngiacốvấncủaHàNội.Nhìnlạiquákhứ,hầunhưmỗimộtchiếndịchcủatướngGiáptrongcuộcchiếnnàythựcsựlànhữngsailầmtrầmtrọngdẫnđếnthiệthạikhủngkhiếpchongườivàcủa,(ướctínhthấpnhấtchothấymỗilínhMỹbịthiệtmạngthìcóđến10línhViệtCộngbịchết).NókhôngphảilàchiếnthuậthoặcchiếnlượcgìxuấtsắcđểmangđếnchiếnthắngchoBắcViệttạimiềnNamViệtNamcả.
4.3Đámcộngsảnđãsuynghĩcáiquáigìthế?MộtsĩquantìnhbáoquânđộiMỹ,ngườiđãnhìnthấytấtcảcácbằngchứngvềcuộctấncôngTếtMậuThânsắpdiễnra,đượctríchlờithừanhận:"Nếuchúngtôinhậnđượckếhoạchcảtrậnchiếnnày,thìchúngtôisẽkhôngcònđángtinnữa."ĐólàđiềuHàNộinên(saunhiềunămthấtbạitrênchiếntrường)phátđộngmộtcuộctấncôngtoàndiệnnhưlàđiềubấtngờkhôngthểnghĩranỗigiốngnhưmộtđấuthủcờvua,sắpbịchiếutướngtrongmộtcuộcthiđấugiànhchứcvôđịch,độtnhiênnémbàncờvàcácquâncờvớimộtkhủytaycủamìnhvànhảyvọtlêntrênbànđểnắmcổđốithủanhta.
ỞmiềnNam,TướngNguyễnChíThanh,lãnhđạocủacôngcuộcchiếnđấucủaCộngSản,trảinghiệmtrựctiếpsứcpháhủyápđảomàcôngnghệcủaMỹ(sứcmạnhkhôngquânvàpháobinh)cóthểđemtớiđốivớibấtkỳtrậnchiến,bấtkỳnơinàotrênđấtnướcnày.TínhcơđộngdođượctrựcthănghỗtrợcủacáclựclượngMỹđãgâykhókhănrấtlớnchonhữngngườiCộngSản,nhữngngườiluôncoirằngmìnhcóưuthếtrongviệclựachọnđịađiểmchiếnđấuvàcóthểrútluiantoàn.Nhưngchiếnlượctìm-và-diệtcủaMỹđãlàmsuyyếubinhlínhcủaôngtathànhtừngmiếngmột-vànếuôngtakhôngcóchỗẩnnấpởbênCampuchiavàLào,thìtướngThanhđãbiếtđượctìnhthếcủaôngtathậmchítồitệhơn.Ýđịnhcủaôngta,màđượcliêntụcgửivềBộchínhtrịtạiHàNội,đãkhôngthểhìnhthànhđượccáctrậnđánhlớn,màlàchỉđểthoáiluivềgiaiđoạnđầutiêntrongchiếnlượccủangườiCộngSản-chiếnthuậtdùngđơnvịnhỏvàđánhchớpnhoáng.
LậpluậncủatướngThanhđãkhônggiànhđượcsựủnghộbởivìcórấtítsựhỗtrợcủaHàNộiđốivớitìnhhìnhquânsựhaychínhtrịởmiềnNamViệtNamvàonăm1968.HàNộitinrằngcáccamkếtlớnlàcầnthiếtđểgiữchocuộcchiếnnàyluônnằmtrêntrangnhấtcủacáctờbáoMỹvàcácbảntinlúc6giờ.
MiềnNamViệtNamđãkhônghợptác.SaukhiNguyễnVănThiệunắmquyềnởmiềnNamViệtNamvớitưcáchlàngườiđứngđầuchínhquyềnvàonăm1965vàtổngthống(thôngquabầucử)vàonăm1967,khôngcócuộcđảochínhnàoxảyranữa.CũngkhôngcócuộcnổidậynàocủaquầnchúngchốnglạichínhphủmiềnNamViệtNammặcdùmệnhlệnhcủaCộngSảnlàphảitạorabấtổnxãhộiđượcbanđi.Trongthựctế,ngườidânmiềnNamViệtNamđãbắtđầutinrằnghọđãcómộtcơhộiđểcómộtchínhphủổnđịnh.KhôngcólýdogìđểhọủnghộViệtCộng–trừkhibịépbuộc,vìcácvụámsát,épđilính,vànhìnchunglàsựtànáccủaViệtCộng-chắcchắnlàkhôngcólýdogì,trừkhibạnlàmộtngườicộngsảnthựcsự,đểhỗtrợchocuộcxâmlượcmiềnNamViệtNamcủaquânBắcViệt.
ChínhHàNộiđãtựtrảiquanhữngđợtgiớinghiêmcaođộ,vàdođóbịvôhiệuhóagầnnhưmọihoạtđộng,trongcácđợtnémbomoanhtạcởmiềnBắcViệtNam,tuythế,mặcdùgâytổnhại,nhưngkhôngthểngănchặnđượccácnỗlựctiếnhànhcuộcchiếntranhchốngMỹcủaHàNội.Nhờnguồncungcấpvũkhíphòngkhôngvôtận,baogồmcảtênlửađấtđốikhông(SAM),radar,vàđạndượcphongphú,HàNộiđãcảmthấyphầnnàođượcanủisovớinhữngmấtmátbằngxươngmáutrongcuộcchiến.CácbinhsĩmàhọđãmấtởmiềnNamđượccoilàtấmbiađỡđạn;khôngcósựbiểulộtìnhcảmủymịnàotạiHàNội.
ĐiềunàykhôngnóilênđượcrằngcáctướnglĩnhquânđộiởHàNộiđãkhôngnhậnrađượcnhữngvấnđềnghiêmtrọngmàhọphảiđốimặt.HầuhếttrongsốhọđồngývớiđánhgiávềsựkhônghiệuquảcủaviệctiếptụcchiếnđấutrênquymôlớnđểchốnglạiMỹcủaTướngThanh.Giaođiểmgiữasốlínhbịmấtvàsốlínhthaythế(línhmớithaythếcholínhcũbịthiệtmạng)đãtrởnênkhôngthểlàmngơ.SốlínhthiệtmạngởmiềnNamđãtiếnđếngần200,000línhmộtnăm,gầnbằngvớisốlượngthanhniênđếntuổimườibảymỗinăm,độtuổiphảithựcthinghĩavụquânsự.Mộttìnhhìnhhợplý,chẳnghạnnhưJohnsonvàMcNamarađãmơrằnghọsẽthỏathuận,chắcchắnsẽxemxétđàmphánđểchấmdứtchiếntranhvàgánhnặngtàichínhkhủngkhiếplênngườidâncủanó.NhưngnhữngngườiCộngsảnchẳnghợp
lýtýnàocả,đólàlýdotạisaomộtchiếnlượclàmtiêuhaovàtăngdầnleothangđểkhuyếnkhíchcáccuộcđàmphánđãhoàntoànkhônghợplý.Nhữngngườicộngsảnlànhữngtínđồcuồngtínvềtínhchínhnghĩacủalýdotrongcuộcchiếnđấucủamìnhvàtínhtấtyếutrongchiếnthắngcủahọ-vàphongtràophảnchiếnởphươngTâyđãkhíchlệniềmtincủahọvềmộtchiếnthắngcuốicùnglàkhôngthểtránhkhỏi.
4.4TôiChỉTinNhữngĐiềuMàTôiĐãĐọcĐượcTrênBáoChíMộttrớtrêunữalàcácbàibáosailệchcủacácphươngtiệntruyềnthônglớncủanướcMỹđãkhiếnchoHàNộithựcsựtinrằngđộiquâncủaMỹđãbịlừadối,yếukémvàmấttinhthần,khôngthíchhợpvớichiếntranhtrongrừng,vàcóthểbịđánhbạibởinhữngngườithậtsựtinvàolýtưởngđượctuyêntruyềnbởicácnhàlãnhđạoCộngSản."Rấttiếc,"nhưtướngGiápcóthểnói,"Tôichỉmấtthêm10,000línhnữa.Ồtốtthôi,tacóthểdễdàngkiếmđượcthêmnhiềulầnnhưthếnữa."
Vìvậy,đólàmộtsựkếthợpcủasựngạomạnvàtínhtựcaotựđại,câycổthụtrongsốcácnhàlãnhđạo(ngườiđangtuyệtvọngmongmuốntrảinghiệmcảmgiáchồihộpkhiđánhbạiHoaKỳ)muốnđạtđược(ítnhất)mộtchiếnthắnglớntrênmặttrậnquanhệcôngchúngởphươngTây(mộttrongnhữngchiếnthắnghọđãgiànhđược),vàtừmộtquanđiểmthuầntúyquânsự,tínhtoánsailầmkhủngkhiếpđãdẫnhọđitớiphátđộngmộtcuộctổngtấncôngtoàndiệnchốnglạimiềnNamViệtNam.
VõNguyênGiáp,nhàlãnhđạoquânsựcóuytínnhấttạiHàNội,đãđượclựachọnđểlậpkếhoạchvàchỉhuycuộctấncôngnày.ChiếnlượccủatướngGiáplầnnàycũnggiốngnhưchiếnlượcmàôngđãdùngđểđánhlạingườiPháp:thựchiệnđánhđườngvòngđểkéoquânđịchrakhỏicáckhuvựcđôngdâncưvàsauđótấncôngvàonhữngvùngđó.KếhoạchđánhvòngcủaôngtrongdịpTếtlàđểkéolínhngườiMỹđếnKheSanh,nơiThủyquânlụcchiếnHoaKỳđãtăngcườngmộtkhuvựcngaybêndướiDMZ(khuvựcphiquânsự)chắnngangđườngquốclộchínhcủamiềnNamViệtNamdẫntừbờbiểnViệtNamvàomộtkhocungứngđangpháttriểncủaCộngSảnngaytạiTchepone,Lào.ChiếnlượccũnàycủatướngGiápthựctếđãthànhcôngởmộtmứcđộnàođó.QuânđộiHoaKỳvàchínhquyềnJohnsontinrằngmộtcuộctấncônglớnvàoThủyQuânsẽnổra.Nỗisợhãi
củahọvềmột"ĐiệnBiênPhủ"thậmchíkhiếnchoTổngthốngJohnsoncónhữngbổnhiệmcaobấtthường(trongquânđộiHoaKỳ)chonhữngchỉhuycủaquânMỹđảmbảobằngvănbảnrằnghọcóthểbảovệthànhcôngKheSanh.
TướngGiápđãgặpmộtvấnđề-vấnđềnàylàthựctế.TạiKheSanh,HoaKỳcóhàngngànlínhthủyđánhbộđượcđàotạobàibảnvàđượcvũtrangđầyđủ.Họcókhônglựckhônggiớihạn,kểcảB-52.Họcóhỏalựchảiquânkhổnglồđangđợisẵntừngoàikhơi.VàhọcómộtđộiquândựbịkhổnglồcóthểđượcdichuyểnnhanhchóngbằngtrựcthăngđểthamgiachiếnđấutạiKheSanh.
4.5MộtkiểuchămsócmangtêncộngsảnWilliamBundyquansátrằngtrongcuộctổngtấncôngTếtMậuThân"QuânBắcViệtđãchiếnđấuđếnngườilínhCộngSảncuốicùng."
ChiếnthuậtcủatướngGiápđãcónhữngyếutốcóthểdẫnđếnthànhcông.ÔngtinrằngchínhquyềnJohnsonsẽkhônggửithêmquântớimiềnNamViệtNam.NếutướngGiápcóthểtạoraảogiácrằngvaitròcủaMỹởmiềnNamViệtNamđãthiếukhôngthểchốicãiđược,mộtsựthamchiếntrựctiếpcủaquânđội,chínhquyềnJohnsonsẽbuộcphảithúnhậnrằngsựcamkếtcủaMỹđốivớimiềnNamViệtNamđãbịgiớihạnvàsắpkếtthúc.TướngGiápcũngđãbịthuyếtphụcrằngchínhquyềnJohnsonsẽkhônggâynguyhiểmtớicáckhutrúẩncủaBắcViệtdọctheoDMZhoặcởCampuchiahoặc(trongbấtkỳcáchnghiêmtúcnào)tạiLào.Cuốicùng,ôngtinrằngtìnhcảmphảnchiếnngàycànggiatăngtạiHoaKỳvànhữngáplựcchínhtrịđốivớiJohnsontrongmộtnămbầucử,đặcbiệtlàtrêncánhtráicủamình,cóthểbuộcchínhquyềnMỹphảirútquânrakhỏimiềnNamViệtNamsaumộtchiếnthắngtolớncủaCộngSản.Trớtrêuthay,dĩnhiên,làcuộcTổngtấncôngTếtMậuThânlàmộtthấtbạithảmhạicủaCộngSản-nhưngnóvẫnxétoangtinhthầncủachínhquyềnJohnsonvàthuyếtphụcJohnsonkhôngratáitranhcửtổngthống.NếuHoaKỳkhôngtrảđũacuộchủydiệtcủaViệtCộngtrongTếtMậuthânbằngcáchthảmìncảngHảiPhòngvànémbomHàNội(nhưNixonđãlàmtrongnăm1972),cuộcchiếncóthểđãkếtthúcvàonăm1968.
Nhưngđiềuđóđãkhôngxảyra.Thayvàođó,nhữngngườiCộngsản,vớisựthiếucácphươngánchiếnthuật-từmộtquanđiểmchiếnlược,cáccuộctấn
côngbiểnngười-bắtđầumộtloạtcáchànhđộngtấncôngtháng5/1968,gâyấntượngchủyếuxungquanhSàiGòn.Tronghaituầnđầutiêncủacuộctấncôngmớinày,họđãmấthơn12.000lính.CựuĐạiTáBắcViệtBùiTín,sauchiếntranh,đãnói,"ChúngtôikhôngnhữngđãkhônghọcđượcgìtừnhữngthấtbạiquânsựcủaTếtMậuThân.Thayvàođó,mặcdùchúngtôiđãmấtđiyếutốbấtngờ,chúngtôiđãtiếptụcbằngcáccuộctấncônglớnhơnnữatrongtháng5vàtháng9năm1968vàthậmchíbịthiệthạinặnghơn."
KhiWestmorelandrờiViệtNam,ôngtađãđược“đá”lênchứcThamMưuTrưởngQuânĐội(thựctếthìbịgiảmquyềnhành),nhiềungườitrongchínhquyềnJohnsoncoiôngtalàđãthấtbại.NhưngWestmorelandđểlạiđằngsaumìnhmộtkẻthùbịđánhbại;đólànhữngchuyêngiachínhtrịcủaôngtabịthấtbại.Westmorelandđãhoànthànhnhiệmvụcủamình.TổngthốngJohnsonvàchínhquyềncủaôngtađãkhônghoànthànhtráchnhiệmcủahọ-vàcólẽkhôngthểhoànthànhbởivìhọkhôngcótầmnhìnchiếnlượcthựctếvàmộtđiểmyếucơbảncủacamkếtkhinóđếnđể"trảbấtcứgiánào,chịubấtkỳgánhnặngtàichínhnào,chịuđựngbấtkỳkhókhănnào,hỗtrợbấtkỳngườibạnnào,chốnglạibấtkỳkẻthùnào,đểđảmbảosựtồntạivàthànhcôngcủatựdo."ChínhquyềnMỹđãkhôngđơnđộctrongviệcnày,hầuhếtcácphenhómKennedycảmthấynhưvậy,nhưngnóđãlàmnổibậtlênmộttrongnhữngsựkiệnhoenốtrongchínhsáchđốingoạicủaKennedy-Johnson-rằngnhữnglýtưởngcaocảcủanóthườngđượcphátngônhùnghồn,nhưnglạikhôngcóniềmtinthựcsựđằngsauchúng.Johnsonđãcốgắngđểlàmhàilòngtấtcảmọingười(Quốchội,quânđội,cửtriđảngDânchủcủaông,cộngđồngquốctế,ngaycảkẻthùởBắcViệtNam)vàchắcchắnkhônglàmhàilòngđượcaicả.
4.6Bạitrận:KiểuchiếntranhcủaphecánhtảSaukhinghiêncứuhàngtrămcuốnsáchđượcviếtbởicácnhàcánhtảvềchiếntranhViệtNam,bạnnhậnrarằngsựphảnđốichínhcủahọđốivớicuộcchiếnnày,đượctiếnhànhbởicáctổngthốngtheochủnghĩatựdoJohnF.KennedyvàLyndonBainesJohnson,chỉlàviệcgiànhchiếnthắngđãquákhókhăn.
Họkhôngbaogiờtừbỏvànhìnnhậnđiềukhiếnchiếnthắngtrởnênkhókhănlàviệcchiếnđấutheo"phongcáchcánhtả"vềmộtcuộcchiếngiớihạn.Nơimàbạnnóichođịchthủcủabạnbiếtnhữnggiớihạncủabạnlàgì.
Đólàviệcbạnđiềuchỉnhmứcđộviphạmchophépcủađịchthủchomỗiđợttấncông.Nhưngbạnđồngýsẽloạibỏgiớihạnđónếuđịchthủđồngýđàmphán;cùngvớisựnhunhượccủabạnsovớitinhthầncủađịchthủđểsẵnsàngtiêudiệtchínhđấtnướccủahọđểcộngsảnhóanó.
NếuRichardM.Nixonđãđượcbầulàmtổngthốngvàonăm1960,vànếuôngtađãchủtrươngquyếtchiếnởViệtNam,ắthẳnôngtađãchiếnthắngtrongcuộcchiếnnày-cũnggiốngnhưôngtađãgiànhđượcnó,trongđiềukiệnkhókhănhơnnhiều,vàonăm1973,chỉcóđảngDânchủtrongQuốchộimớibỏrơiđồngminhcủachúngtavàchođichiếnthắngcủanướcMỹtronghainămsauđó.
4.7NhữngnămthángthànhcôngbịlãngquênMànbikịchcủaphongtràophảnchiến,sựđầuhàngcủađảngDânChủtrướcnó,vàsựlừabịpcủaQuốcHộidướiđảngDânChủcủaRichardNixonđãlàmlumờnhữnggìđãxảyratrênchiếntrườngởViệtNamtừnăm1969đếnnăm1972.TrênthựcđịacủachiếntrườngmiềnNamViệtNam,TướngCreightonAbrams(ngườikếnhiệmtướngWestmorelandtạiBộchỉhuycốvấnQuânsựViệtNam,MACV),EllsworthBunker(đạisứHoaKỳtạimiềnNamViệtNamgiaiđoạn1969-1973),vàWilliamColby(ngườichỉhuynhữngnỗlựcbìnhđịnhnôngthôn),đãđưaHoaKỳđếnmộtchiếnthắngđãđượcbáotrước.NhưnhàsửhọclừngdanhLewisSorleychỉratrongtuyểntậpcốtyếucủamìnhvàothờikỳnày,MộtCuộcChiếnTốtHơn(ABetterWar),gầnnhưmọicuốnsáchnổitiếngvềViệtNamhầunhưkhôngđềcậpđếnbốnnămcuốicùngcủacuộcchiến-nhữngnămsaukhichúngtađãđánhbạiquânBắcViệttrênchiếntrường,huấnluyệnchomiềnNamViệtNamtiếpquảncuộcchiếnởtrênthựcđịa,vàbìnhđịnhđược90%vùngnôngthôn,trongkhiđãrúthết100%lựclượngchiếnđấucủachúngta.
Cuốnsáchdày752trangcủaNeilSheehancủaABrightShiningLie(Lờinóidốichóisáng-ngườidịch)chỉdànhra65trangchocácsựkiệnsaucuộctấncôngTếtMậuThânnăm1968-mặcdùnhânvậtchínhcủaSheehan(JohnPaulVann)phụcvụthêmbốnnămnữaởViệtNamsaucáiTếtMậuThân,chođếnkhiôngquađờitrongmộtvụtainạnmáybaytrựcthăng.VannđãlàmộtnhàphêbìnhđầutiênvềcácnỗlựcchiếntranhcủaMỹ,đólànhữnggìmàSheehanquantâm.NhưngVannsauđóđãthayđổiquanđiểmcủamình,vàlưuýnhiềulầntrongnhữngnămcuốicủacuộcchiếnmàHoaKỳrõràngđangchiếnthắng.CólẽđólàlýdotạisaoSheehanđãkhôngviếtnhiềuvềnhữngnămthángđó.CuốnViệtNam:MộtlịchsửcủaStanleyKarnowđã
khôngnóigìvềcáiTếtnàychođếntrang567trongtổngsố670trangcủacuốnsáchnày.CuốnCuộcchiếndàinhấtcủanướcMỹcủaGeorgeHerringcó60trangnóivềTếtMậuThânvà221trangdẫnđếnnó.Môhìnhnàyđượclặpđilặplạitronghầunhưtấtcảcuốnsáchlịchsửbạncóthểtìmthấytrênkệsáchcủacácthưviệncôngcộng;hầuhếtcácsáchviếtvềchiếntranhhầunhưđãbỏquanhữnggìđượccholàbốnnămquantrọngnhấtvàthànhcôngnhấttrongquátrìnhthamchiếncủaMỹởmiềnNamViệtNam.
4.8Abrams,Bunker,Colby:ĐộingũcóthểlàmđượcĐạisứEllsworthBunkerlàmộtngườiquýtộcởVermontvàtốtnghiệpĐạihọcYale.Ôngđãđầuquânchocơquanchínhphủsaumộtsựnghiệpthànhcôngvớitưcáchlàmộtgiámđốcngânhàngvàmộtdoanhnhân,vàôngđãđượctrọngdụngbởiliêntiếpcácđờitổngthốngkhácvớicácchứcvụngoạigiaotrongthờigiandàiliêntiếp–baogồmcácchứcvụnhưđạisứtạiBrazil,ÝvàẤnĐộ.Ôngđãởtuổitrên70khiđượcpháiđếnViệtNamvàonăm1967,nhưngôngvẫngiữđượccơthểrắnchắccủamình.LàmộtquýtộcngườiMỹtheokiểutruyềnthống,ôngluônhòanhã,nhưngtoátrađượcquyềnuytừchứcvụcủamìnhvàrõràngrằngôngsẽthựcthinhiệmvụvớikỷluậtrấtcao.Ôngkhẳngđịnhrằngmìnhsẽkhônglàmộtquanchứcquanliêu,vàxácđịnhrõmụctiêutrongnhiệmvụcủamình-ôngmuốngiànhchiếnthắngtrongcuộcchiếnnày.
Bunkercũngmangtrongmìnhmộtsựtrưởngthànhvềchínhtrịvàphongcáchquảnlýtaonhãtươngphảnhoàntoànvớicungcáchcủangườitiềnnhiệmcủaông,HenryCabotLodge,ngườimàngoàichiếnthắnglậtđổDiệm-mộtchiếnthắngkhárỗngtuếch-đãlàmviệckhôngmấyhiệuquảtheobáocáo.MặcdùLodgeđượcđánhgiálàxuấtsắcgiữanhiệmkỳđầutiên(1963-1964)vànhiệmkỳthứthứhai(1965-1967),nhữngnămmàLodgeđảmnhậncươngvịđãtrànngậpxungđộtgiữaBộNgoạigiao,BộQuốcphòngvàCIA.Ngượclại,Bunkerđãgiúpgiữhòakhíchotấtcảmọingười.ÔngthíchvàtôntrọngêkípcủamìnhtạiViệtNam(AbramsởphíaquânđộivàColbyởphíatìnhbáo)vàsựngưỡngmộlẫnnhauđãđượcphảnánhtrongtấtcảcôngviệcmàhọthựchiện.Sauđó,Bunkerđượchỏivềsựtươngphảnkhárõnét
giữatìnhhìnhởViệtNamtronggiaiđoạn1965và1968,suốtthờikỳmà"làmứcđộlínhMỹgiatăng,trongkhicómộtsốtiếnbộ,luônluôncómộtcảmgiácthấtvọng,"vànhữngnăm1969và1972,khi"khiquânMỹgiảm,dường
nhưđiềuđólạicóýnghĩatiếnbộthựcsựvàthậmchílàđángkể."BunkertríchdẫnnhữngsựcảithiệntrongquânđộicủamiềnNamViệtNam,mộtchínhphủdânsựhoạtđộnghiệuquảhơn,mộtkhuônkhổhiếnphápổnđịnhhơnởmiềnNamViệtNam,mộtchươngtrìnhcảicáchruộngđấtđượcđiềuhànhtốt,vànhữngtiếnbộtrongsảnxuấtnôngnghiệp.CốvấnMỹtronglĩnhvựcpháttriểnnôngthônởmiềnNamViệtNamcũngđãhoạtđộnghiệuquảvàcóích,vànhữngngườiMỹ,cảdânsựvàquânsự,nhữngngườiđãlàmviệcđểcảithiệncuộcsốngcủangườidân,đãmanglạithayđổithựcsựvàcóíchlợi.Bunkerkếtluận,"TôichưabaogiờphụcvụtrongmộttổchứccóhiệuquảhơnsovớiđạisứquánvàlựclượngquânđộiởViệtNam,"ôngkếtluận.
4.9MộtconbàiDominokhácđãngãxuống"ÝkiếncủacôngchúngMỹchínhlàconbàidominocầnthiết."---LeslieGelb,GiámđốcdựánHồsơlầunămgóc(PentagonPapers)
NếuBunkerlàmộtngườiimlặngvàbìnhtĩnh,thìđồngnghiệpquânsựcủaôngta,TướngCreightonAbrams,làmộtngườihùnghổ.TướngFredWeyand,mộtchỉhuycấpquânđoàndướiquyềncủatướngWestmorelandchobiết,"CácchiếnthuậtđãthayđổitrongvòngmườilămphútdướiquyềnchỉhuycủatướngAbrams."AbramslàmộtngườicủaHọcViệnQuânSựWestPointvàlàmộtngườinổitiếngchínhtrực.Mộtngườinghiêmtúc,khôngđùagiỡnvàcứngnhưđá,ônglàmộtnhàlãnhđạotuyệtvời.MặcdùôngkhôngbaogiờchỉtríchWestmoreland,saukhinắmquyềnchỉhuyôngđãcảitổtoànbộMACV(bộchỉhuycốvấnquânsựMỹtạiViệtNam)từnhữngthứnhỏnhất,từcảithiệnýthứctráchnhiệmđểcảithiệnmốiquanhệcủanóvớitruyềnthông.Cómộtđiềumàôngngưỡngmộkẻthùcủamìnhđólàsựhiểubiếtvàtuânthủđầyđủkháiniệm"mộtcuộcchiến"trongquátrìnhchiếnđấucủahọ:Nỗlựcquânsựphảilàmộtphầncủamộtcuộctấncôngphốihợpchínhtrịvàtâmlýchiếnvàođốiphương.Abramsđãđiềuhànhđểthấmnhuầntriếtlýđótrongtổchứccủamình,vàđãthànhcôngrựcrỡ.
ThànhviênthứbacủanhómlàWilliamE.Colby,mộtsĩquanCIAngườiđãbắtđầusựnghiệpcủamìnhtrongCơQuanCôngTácChiếnThuật(OSS-OfficeofStrategicServices,tiềnthâncủaCIA)trongChiếntranhThếgiớiII,nhảydùtrongchiếntuyếnĐức.ÔngđãtừnglàtrưởngtrạmCIAởSài
Gòn.Thôngquamộtloạtnhữngtìnhhuốngngoạigiaoliênquanđếnviệcthayđổicuộchẹn,đãđưaôngđếnvịtríđiềuhànhchươngtrìnhbìnhđịnhnôngthônởNamViệtNam.Làmộtconmọtsách,dángngườimảnhkhảnhvàđeokính,vàmộtnhàphântíchtàinăng,ôngđồngthờicũngrấtnăngđộngvàkhôngbiếtsợhãilàgì.CólẽôngđãdànhnhiềuđêmtrênnhữngcánhđồnggiữanhữngngườidânlàngvàquânlựcVNCHhơnbấtkỳquanchứcSàiGònnàokháctrongtoànbộcuộcchiếntranh.
CôngtrìnhcủaColby,đầynhữngtừviếttắt,lờinóitrại(uyểnngữ),vàsauđólànhữngtìnhtiết,cómộtmụctiêuduynhất:Làđểbìnhđịnhnôngthôn;hoặcnóicáchkhác,đểloạibỏbấtkỳlýdonàođểngườidânthônquêởmiềnNamViệtNamcảmthôngvớinhữngngườicộngsản.Cuốicùng,ôngđãtiếnhànhnhữngcốgắngđểcảithiệnkinhtếnôngthôn,xóabỏnạnthamnhũngvànhũngnhiễucủachínhphủ,vàthấmnhuầntưtưởngrằngmiềnNamViệtNamlàmộtthựcthểđộclậpxứngđángđểđượcbảovệvàtuyêntruyềnCộngSảnchínhlàđiềuđó.Đặcbiệt,ôngđãchỉđạođểtăngcườngcáclựclượngdânquânđịaphương,baogồmcảviệcbảođảmchohọcóđủnguồncungcấpvũkhídồidào-cónghĩalàtintưởngvàonhữngngườinôngdân,mộtđiềumàchínhphủViệtNamCộngHòađôikhimiễncưỡngthựchiện.
Cùngvớinhau,bangười,Abrams,Bunker,vàColby-nhữngngườiđồngývềkháiniệm"mộtcuộcchiến"đãthayđổibộmặtcủacuộcchiếntranhnày.
4.10SựthayđổitrậttựcũNăm1969,khôngcócuộctấncôngtrênquimôlớnnàocủaCộngSảndiễnracả.NgaycảnhữngkẻcuồngtíntạiHàNội,ướctínhđãbịmấtmộtphầntưtriệulínhvàonăm1968,vàcầnmộtthờigianđểnghỉngơi.
VớicácđơnvịquânsựlớncủaCộngSảndừnglạiởbiêngiớivìlosợhỏalựckhổnglồcủaMỹ,tướngAbramschỉđạocáctướnglĩnhcủamìnhsửdụngcácđơnvịnhỏđểtìmkiếmvàtiêudiệtkẻthùbêntrongmiềnNamViệtNam.Khônggiốngnhưcáccuộctìmvàdiệttrênquymôlớntrướcđó,tuynhiên,cácđơnvịnàytìmkiếm,tiêudiệt,duytrì,vàquétsạchkẻthùđểchươngtrìnhbìnhđịnhcủaColbycóthựchiện.AbramsduytrìáplựcliêntụclênquânViệtCộngvàBắcViệt.SửgiavàbinhsĩDaveRichardPalmertríchdẫnlờicủamộttướngMỹnóirằngnógiốngnhưchiếnthuậtgạtnướckínhchắngió:"Chúngtôichỉtiếptụcđi,đi,đitớiđiluiđểgiữchovùng
nôngthônđượcquangđãng."
Colbygiámsátviệcxâydựngcáccôngtrìnhphòngthủcủalàngvàkhuvực.Ôngvàngườicủamìnhtrangbịvũkhíchodânlàngvàhướngdẫnhọnhữngđiềucơbảncủachiếnđấuđơnvịnhỏ,chiếnlũy,vàthuthậpthôngtintìnhbáo.Trongbanămkếtiếp,mộtnửatriệuvũkhíđãđượctraochongườidânlàngởmiềnNamViệtNam.Colbyđãchẳngsợrằngnhữngvũkhínàycóthểđếntaykẻthùcủamình.Nhưôngnói,nhữngngườicộngsảncókhánhiều-vàtốthơnnhiềuso-vũkhícủachínhhọ;vàtrongquátrìnhtheodõicácloạivũkhínày,ôngđãlụctungra,ôngthấyrằngmứcđộthấtthoátchỉcó2hoặc3phầntrăm.Điểmmấuchốt,Colbynói,làchỉchodânlàngtinrằngchínhphủtintưởngởhọ.
ColbyvàAbramsđồngýrằngviệcthuthậpthôngtintìnhbáovàthôngdịchcầnphảiđượccảithiện.Vànóđượcthựchiệntheođó.Năm1969,mộtnhàmậtmãCộngSảnđàothoátsangphemiềnNamViệtNam.Ôngtađemtheohàngloạtcáckếhoạch,báocáotriểnvọng,vàcácgiấytờchiếnlượcdoTrungƯơngCụcMiềnNam-trungtâmchỉhuycủaĐảngCộngsảnởmiềnNamViệtNam(đượccholàđóngtạiCampuchiatronghầuhếtthờigianchiếntranh).Đâylàmộthànhđộngphithường,nhưngColbyđãđixahơnviệcchỉđơnthuầnlàphântíchdữliệu.Yêucầuđốivớitìnhbáotốthơndẫnđếncáckhíacạnhgâytranhcãinhấtcủanhữngnỗlựcbìnhđịnhcủaông-chươngtrìnhPhoenix(PhượngHoàng).
4.11ChươngtrìnhPhoenix(PhượngHoàng)TổngThốngThiệuđãkhởixướngchươngtrìnhPhượngHoàngvàonăm1967nhưmộtnỗlựcđểtìmhiểu,từđócóthểđánhlạicơsởhạtầngcủacộngsản/ViệtCộngđanghoạtđộngtạimiềnNamViệtNam.ThứđượcgọilàViệtCộng,thựcralàhàngngànngườiđànông,thựchiệnkiểmsoátđángkểcácphầndânsốnôngthônthôngquađedọa,épbuộc,vàcáccuộctấncôngvũtrang.Điềuđãkhôngđượcbiếtđếnchínhlàcáchthứchọhoạtđộng,
làmthếnàomàhọthuthậpđượcthôngtintìnhbáo,làmthếnàomàhọchuyểnđượcthôngtintìnhbáotừlàngnàysanglàngkhácvàlênđếnTrungƯơngCụcMiềnNam.
ChươngtrìnhnàyđãbịtạmngưngtrongsuốtdịpTếtMậuThân,khiưutiênsốmộtlàphảichămsócchongườitịnạnvàxâydựnglạinhữnggìđãbịpháhủy.Tuynhiên,trongnăm1968,nóđãđượcphụchồinhờnhữngnỗlựccủaColbytrongviệcmangcơquantìnhbáoViệtNamvàMỹlạivớinhauvàsắpxếpchocáccốvấnMỹthamgiachươngtrìnhnàyđểlàmviệcvớicácquanchức,quânđội,cảnhsátvàdânthườngđịaphươngngườiViệt.TổngThốngThiệusẵnsàngđồngývàđãkýmộtnghịđịnhmớitrongtháng7/1968,thiếtlậpchươngtrìnhPhượngHoàngsửađổinhưlàmộtưutiênquốcgia.CáctrungtâmPhượngHoàngđãđượcthiếtlậptrongmỗi244quậnhuyệnhànhchínhcủađấtnước.MỗihuyệnđãđónggópcácthôngtincủamìnhvềcơsởhạtầngvàhoạtđộngtạiđịaphươngcủaViệtCộng.
NólàphầndễdànggâytranhcãinhấtcủachươngtrìnhbìnhđịnhđượcđiềuhànhbởiColbytrongthờigiancủaôngtaởViệtNam."Mộtquyếtđịnhvềchươngtrìnhnàyđãđượcthựchiệnngaytừđầu:rằngnósẽkhôngphảilàmộthoạtđộngcảnhsátbímật."Colbylongạirằngchươngtrìnhnàycóthểbịxuyêntạclàbấthợppháphoặcvôđạođứctheomộtcáchnàođó.ÔngđãxuấtbảnmộtChỉthịMệnhlệnh(đượcchéplạiởđây)đểgiảithíchrõràngchongườiViệtvàngườiMỹcácquytắcvànhữngđiềuhạnchếliênquanđếncáchoạtđộngcủahọ.
ChươngtrìnhPhượngHoànglàmộttrongnhữnglờikhuyên,hỗtrợvàcốvấnchochươngtrìnhPhượngHoàngcủaChínhphủViệtNam,nhằmgiảmsựảnhhưởngvàhiệuquảcủacáccơsởhạtầngcủaViệtCộngởmiềnNamViệtNam.CơsởhạtầngcủaViệtCộnglàmộtphầncốhữucủanỗlựcchiếntranhđượctiếnhànhđốivớiChínhPhủViệtNambởiViệtCộngvàcácđồngminhBắcViệtcủahọ.TìnhtrạngbấthợpphápcủacácthànhviêncủacơsởhạtầngViệtCộng(nhưđượcđịnhnghĩatrongSáchXanhvàcácnghịđịnhchínhthứccủaChínhphủViệtNam)cũngđượcthiếtlậptrongluậtphápcủaChínhphủViệtNamvàphùhợphoàntoànvớiluậtchiếntranhtrênđườngbộđượctuânthủbởiquânđộiHoaKỳ.
CáchoạtđộngchốnglạicơsởhạtầngViệtCộngbaogồmviệcthuthậpthôngtintìnhbáoxácđịnhcácthànhviên,lôikéohọtừbỏlòngtrungthànhcủamìnhđốivớiViệtCộngvàquyphụcchínhphủVNCH,bắtgiữhọđểmangratrướcỦybanAnninhTỉnhđểcóhìnhphạtthíchđáng,vàphương
sáchcuốicùng,đólàviệcsửdụnglựclượngquânđộihaycảnhsátđểchốnglạichúngnếukhôngcócáchnàokhácđểngănngừachúngtiếnhànhcáchoạtđộngphipháp.ViệcđàotạocủachúngtôinhấnmạnhđếnsựcầnthiếtcủaviệcbắtđượcnhữngmụctiêucánhâncònsốngvàsửdụngcácphươngphápthẩmvấntìnhbáovàhợpphápđểlấyđượcthôngtinsựthậtmàhọbiếtvềcơsởhạtầngcủaViệtCộng.NhânsựcủaHoaKỳđềuchịusựràngbuộcpháplývàđạođứcnhưnhauđốivớicáchoạtđộngcủamộtnhânvậtPhượngHoànggiốngnhưđốivớicáchoạtđộngquânsựthườngxuyênchốnglạicácđơnvịđốiphươngởtrênchiếntrường.Vìvậy,họđặcbiệtkhôngđượcphépthamgiavàocácvụámsáthoặccácviphạmquytắccủachiếntranhtrênbộkhác,nhưnghọcóquyềnsửdụngvũlựcquânsựhợplýkhicầnthiếtđểđạtđượcmụctiêutậphợp,thugiữ,hoặcloạibỏCơSởHạTầngcủaViệtCộngtronglãnhthổcủaViệt-NamCộngHòa.
NếunhânviêncủaHoaKỳtiếpxúcvớicáchoạtđộngđượctiếnhànhbởingườiViệtmàkhôngđápứngcácquytắctiêuchuẩncủachiếntranhtrênbộ,họchắcchắnsẽkhôngđượctiếptụcthamgiahoạtđộngnày.HọcũngđượctrôngđợilàsẽthểhiệnsựphảnđốicủamìnhđốivớiloạihànhvinàykhibiếtngườiViệtthựchiệnchúngvàchínhhọsẽbáocáocáctrườnghợpnàychocấpcóthẩmquyềncaohơncủaHoaKỳđểquyếtđịnhhànhđộngtiếptheosẽđượcthựchiệnđốivớiChínhphủViệtNam.(TrongđótheosaumộtđoạnvănchophépquânđộiHoaKỳkhôngthamgiavàochươngtrìnhPhượngHoàngmàkhôngbịảnhhưởnggì).
NhữngngườiquenbiếtBillColby,nhưtôiđãtừng,cũnghiểurằngôngđãsuytínhđếntừngtừvàtừngchữ.ÔngđãviếtcácchỉthịbằngtiếngAnh,màkhôngsửdụngmộttừnóitrại(uyểnngữ)nào.Tuynhiên,chươngtrìnhPhượngHoàngđãtrởthành,vàvẫnduytrìmạnhmẽ,trongtâmtrícủacôngchúng"đồngnghĩa"vớiviệcámsát,tratấnvàsựtànbạocủachínhquyềnmiềnNamViệtNamvàHoaKỳ.Lýdochoviệcnày,ởmộtmứcđộnàođóthậtdễhiểu:
Đãcósựnhầmlẫnvềchươngtrìnhthuthậpthôngtintìnhbáo,chứcnăngcủachươngtrìnhPhượngHoàng,vàchứcnăngcủacácđơnvịphòngthủđịaphươngvốnđiềuhànhcácchiếndịchchốngViệtCộngtrongnhữngtrậnđánhvàđụngđộthôngthường.Cáclựclượngchiếndịchlàtấtcảmọingườitừquânđộithườngtrựcchođếncáclựclượngdânquântựvệ.HọđãsửdụngthôngtintìnhbáoPhượngHoàng,nhưngkhôngphảilàmộtphầncủachươngtrình.HầuhếtcácViệtCộngbịgiếtlàkếtquảcủacácchiếndịch
quânsựtheođúngnghĩacủanó.
Tuynhiên,khôngphảilàkhôngrõràngđốivớicácđặcvụtìnhbáo,nhữngngườiđãphảichịuđựngsựmấtmátvìcáichếthoặcbắtcócmộtngườithâncủahọgâyrabởiViệtCộng,hànhđộngngoàiquytắccủacácđơnvịtìnhbáokhimộtđặcvụViệtCộngđượcpháthiện,đặcbiệtlàkhingườiViệtCộngđócóthểđãtrựctiếpthamgiavàovụgiếtngườihoặcbắtcócđó.
Và,tấtnhiên,nódễdàngđượctintưởngvàđượcbáocáobởigiớitruyềnthôngrằngcácchứcnăngtìnhbáocủaPhượngHoàng,làcácchiếndịchcủaCIA(bằngcáchgắnvớiBillColby,ngườivềmặtkỹthuậtlànhânviênviệntrợcủaUSAID(chươngtrìnhviệntrợquốctếcủaHoaKỳ)lúcôngđangđiềuhànhchươngtrìnhnày),cốýhoạtđộngbênngoàiranhgiớicủatínhhợppháp.RấtđôngcácphóngviêntựdođãgiảđịnhrằngnếuCIAnhúngtayvào,nóphảilàmộtcáigìđóxấuxa,mặcdùtựbảnthânColbylàmộtngườitựdo-mặcdùmộttrongsốđólàngườihiếmhoigiữđượcniềmtinvớingườidânmiềnNamViệtNamvàtintưởngkhôngchỉlàcóthểgiànhđượcchiếnthắngtrongcuộcchiếnnàymàlàđãgiànhđượcnó.
4.12Làmvậyđểlàmgì?CựuĐạitáViệtCộngPhạmXuânẨnđãcómộtcâutrảlờicayđắng:"Tấtcảnhữnggìnóivề'giảiphóng'haimươi,bamươi,bốnmươinămtrướcđây,tấtcảđềulàâmmưu,vàtấtcảcáccơquantạorađiềunày,điềunàyđãlàmnghèo,làmsuynhượcđấtnướcnàyđượcdẫndắtbởimộtbăngđảngcủacácnhàlýthuyếtnửavờitànbạovàgiatrưởng."
Đếncuốitháng10năm1969,ChươngTrìnhBìnhĐịnhTăngTốc(AcceleratedPacificationProgram),dướisựchỉhuycủaTướngAbrams,điềuhànhbởiWilliamColby,đãđạtđượcvàtrongthựctếđãvượtmụctiêuđềrachocảnăm.92%ngườidânởnôngthôngiờđâysẽsốngtrongcácloạiấpA,B,hoặcC,cónghĩalà"tươngđốiantoàn."Giaothôngtrêncáctuyếnđườngđãgầnbìnhthường,ngoạitrừcáckhuvựcnổitiếngtậptrungnhiềuViệtCộng.Cuộcsốngđãbắtđầutrởlạibìnhthườngnhưmọingườitrôngđợi,giốngnhưđangsốngtrongmộtđấtnướcđangbịvâyhãmbởiCộngSản.
Ngaycảkẻthùcũngthừanhậntínhhiệuquảcủachươngtrìnhnày,lưuýrằngchươngtrìnhbìnhđịnh"kếthợpcácchươngtrìnhchínhtrị,kinhtế,văn
hóavàchiếntranhgiánđiệpđểloạibỏcơsởhạtầngcủacuộccáchmạng."Chínhxáclànhữnggìnóđãthựchiệnđược.
NhàvănvàsửgiaStanleyKarnowđãhoàinghichươngtrìnhPhượngHoàngchođếnkhiônggặpcácnhàlãnhđạoBắcViệtNamsaucuộcchiến."CácquanchứcCộngsảnởViệtNam...nóirằngPhượngHoànglà'chươngtrìnhhiệuquảnhấtmàcácôngđãdùngđểchốnglạichúngtôitrongsuốtcuộcchiếntranhnày.'"
4.13BàngiaochoNixon-khôngcònlàQuýÔngTửtếnữaSausựthấtbạicủaTếtMậuThân,nhữngngườiCộngSảnởHàNộiliềnbaysangMoscowđểcầuxinsựgiúpđỡ.HọđãđượcLiênXôđáptrả.Trongmộtthờigianngắnngủi,tướngGiápđãcóthểtrangbịvàgửisáuhoặcbảysưđoànmớihoàntoànvàochiviệnchochiếntrườngmiềnNam,thaythếchođộiquânViệtCộngđãbịquétsạchtrongdịpTếtnày.
TổngthốngJohnson,trongkhiđó,đãthamgiasâutrongthànhcôngnàynhưngđãkhôngbiếtgìvềnó.Chínhquyềncủaông,đãtừngkéođượctruyềnthôngnghiêngvềphíamìnhbởichươngtrìnhXãHộiVĩđại(GreatSociety),đãbịđụckhoétbởinhữnglờichỉtríchầmầmtrêncácphươngtiệntruyềnthôngtựdomàđãtrởthànhmộttiếnggầmchínhthứcsauTếtMậuThân.Johnson,mệtmỏi,bịtruyềnthôngquấynhiễu,vàbịchỉtríchbởiđảngcủachínhmình,đãtừbỏtấtcả,tuyênbốrằngôngsẽkhôngtáitranhcửvàonăm1968.Thậtkhôngmaychonhữngngườilínhởtrênchiếntrườnglúcnày,Johnsonđãkhôngcòncóýtưởnggìkhácngoàicáchthứcrútrakhỏimộtchiếntranhhạnchếhơnlàcáchthứcđểtiếptụcchiếnđấu.HoaKỳđãcó525.000ngườiởViệtNam.Họnênlàmgì?
Johnsonkhôngbaogiờtrựctiếptrảlờicâuhỏiđó.Ôngđểlạinóchongườikếnhiệm,đảngviênđảngCộngHòaRichardM.Nixon,ngườicựcghéttruyềnthôngvàbiếtcảmgiáccủatruyềnthôngđốivớimìnhcũngtươngtự.ÔngđãcómộtkếhoạchchoViệtNam.Ônggọinólà"hòabìnhvớidanhdự".BộTrưởngBộNgoạigiaocủaôngđãthấynógiốngnhưviệcápdụngcácnguyêntắccủaRealpolitik(chínhsáchthựcdụngchínhtrị)(đốiphóvớitìnhhuốngthựctếvìlợiíchquốcgiacủanướcMỹ,chứkhôngphảilàhànhđộngtheolýthuyết,nhưcácchínhquyềncũ)đốivớicuộcchiếntranhởViệtNam.Kếhoạchnàycóđặcđiểmlàvừathamvọnglạivừahạmình.Nixon
khinhthườnglờihứahẹnmangngọnđuốctựdorakhắpthếgiớicủaKennedy.ÔngphátbiểutrongbốicảnhlợiíchquốcgiacủaMỹ.Ôngdựđịnhhỗtrợcácđồngminhcủachúngta,nhưnghọsẽphảicungcấpnguồnnhânlựccủahọđểchiếnđấuchocáccuộcchiếncủachínhmình-chúngtasẽkhônglàmđiềuđóthaychohọ.Cuốicùng,Nixonbắtđầuchươngtrình"ViệtNamhóachiếntranh"–mộtcuộcchuyểngiaotráchnhiệmtừquânđộiMỹsangquânđộiViệtNamCộngHòanhanhchóngnhưngrấthiệuquả.ÔngđãrấttáobạotrongviệclàmgiatăngmâuthuẫngiữahainhàbảotrợlớncủaBắcViệt,TrungQuốcvàLiênXô.Ôngcoithườnghọcthuyết"đápứngtừtừ"vôtíchsự,thứđãdẫndắtchínhquyềnJohnsonủnghộmộtcuộctấncôngphủđầuchớpnhoángtrongthậpniên1970,điềukhiếnchochínhquyềnBắcViệthoảnghốtlolắng.Chửirủa,cườinhạo,bịnguyềnrủa,vàbịgạtbỏbởigiớitríthức,NixonđãquyếtđịnhnơiKennedyđãtạmdừng;vàôngđãlàmộtchínhkháchcứngrắntrongkhiJohnsonlàmộtnhàchấphànhcủaQuốchộiđượcđánhgiácao.NixonđãthànhcôngtạinơimànhữngngườitiềnnhiệmđảngDânchủcủaông(vàcácđốithủchínhtrị)thấtbại.
4.14HòabìnhvớiDanhDựNgaysaukhinhậmchức,Nixonđãnói:"KhichúngtachorằnggánhnặngcủaviệcgiúpbảovệmiềnNamViệtNam,hàngtriệungườiđànông,phụnữ,vàtrẻemcủamiềnNamViệtNamlạiđặtniềmtinvàochúngta.Từbỏhọngaybâygiờsẽcónguycơxảyramộtvụthảmsát....BỏrơinhândânmiềnNamViệtNam...sẽđedọanhữnghyvọngdàihạncủachúngtađốivớihòabìnhtrênthếgiới.Mộtquốcgiavĩđạikhôngthểthấthứavớinhữngcamkếtcủamình.Mộtquốcgiavĩđạiphảixứngđángvớisựtintưởng....NếuchúngtachỉđơngiảnlàtừbỏnỗlựccủamìnhtạiViệtNam,lýdocủahòabìnhcóthểkhôngtồntạinữa,điềuđósẽgâytổnhạitớisựtintưởngcủacácnướckhácđốivớichúngta....NếuHàNộiđãthànhcôngtrongtiếpquảnmiềnNamViệtNambằngvũlực-ngaycảsaukhiquânđộiHoaKỳthamchiến,nósẽcũngcốđángkểnhữngnhàlãnhđạo,nhữngngườiđãkhinhmiệtđàmphán,nhữngngườiủnghộcuộcxâmlược,nhữngngườihạnchếtốiđanhữngrủirocủacuộcđốiđầuvớiHoaKỳ.Nósẽmanglạihòabìnhngaybâygiờ,nhưngnósẽlàmtăngđángkểnguycơcủamộtcuộcchiếntranhlớnhơn."Ngườitathắcmắclàcácnhàhoạtđộngtựdochốngchiếntranhđãkhônghiểuphầnnào.
Tạilễnhậmchứcvàongày20tháng1năm1969,Nixonđãđượcnhắcđến
nhưlàmộtngườikiếntạohòabình.Nămngàysau,cuộcđàmphánhòabìnhParisđượcmởcửa;đólàcủcàrốt.Ngày17tháng3năm1969,Nixondùngtớicâygậy,tiếnhànhChiếnDịchThựcĐơn(menu),việcrảibomCampuchia,nhắmmụctiêuvàocáckhuvựctrúẩncủaquânBắcViệtnằmdọctheobiêngiới.
Trongtháng5,NixonkêugọirútquânđồngthờicủacáclựclượngcủaMỹvàBắcViệtrakhỏimiềnNamViệtNam.HàNộitừchốivàlặpđilặplạiyêucầucủamìnhlàViệtCộng,khôngcònmộtlựclượngđểtínhđến,trởthànhmộtphầncủamộtchínhphủliênhiệptạimiềnNamViệtNam-mộtyêucầutựBắcViệtbỏquakhihọxâmlăngmiềnNamViệtNamsausáunămvàđưarakhôngvịtrícóýnghĩanàochobấtkỳđạidiệncủaViệtCộngtrongchínhphủmới.
TrongthángBảy,NixontuyênbốrằngHoaKỳsẽcungcấpviệntrợquânsựvàkinhtếchocácquốcgiachốngcộngsản,nhưngsẽkhôngcamkếtviệntrợbộbinh(thứđượcbiếtđếnlàHọcThuyếtNixon).ChínhquyềncủaôngtađãlậpcáckếhoạchchomộtcuộcrútquânđộiMỹtừtừrakhỏiViệtNam,quátrìnhnàyđượchoànthànhvàocuốinăm1972-thờihạnmàNixonđãđạtđượcvàđánhdấubằngviệcrút100.000quânvàonăm1969.
CáigọilàPhongTràoHòaBìnhđãkhôngcảmkíchcũngkhôngnguôingoaicơngiận:mộtphầnvìnókhôngthểđểmìnhcangợimộtngườinhưNixon,mộtphầnnữalàdomộtthànhphầncứngđầutrongsốcácnhàlãnhđạocủaphongtràophảnchiếnvàngườiphảnđốiđãcôngkhaiủnghộnhữngngườiCộngSản(vàchínhquyềnCộngsảnBắcViệtđãcôngkhaiủnghộnhữngngườiphảnđối),vàmộtphầnvìkhiBắcViệttỏrakhôngkhoannhượngngồivàobànđàmphán,NixonđãphảnứnglạivớicáckiểusứcmạnhmàJohnsonđãnétránh.
Đếncuốinăm1969,cáccuộcđàmphánhòabìnhbịbếtắc.NhữngngườiCộngSảnđãlàmnảnlòngĐạiSứLodge,trưởngđoànđàmpháncủaMỹtạicáccuộcđàmphánhòabìnhParis,ôngtađãtừchức.HàNộichứngkiếnsựrútquâncủaMỹ,cườikhúckhíchvớiýnghĩrằngQuânLựcVNCHbaogiờcóthểchịunổiquânBắcViệt,ghinhậntâmtrạngphảnchiếncủaĐạihộiđảngDânchủ,vàcổvũcáccuộcbiểutìnhcủacáigọilàcácnhàhoạtđộngvìhòabình.Họđãnhìnthấykhôngcònlýdođểthươnglượngnữa.Chiếnthắngđãgầnđếnrồi.
ĐiềumànhữngngườiCộngSảnởHàNộiđãkhônglườngtrướcđượclàsự
kiêncườngcủaNixon.
Kểtừkhilênnắmquyềnchỉhuy,TướngAbramsđãmuốnchophépgửiquânĐồngMinhvàoCampuchia-đểtrinhsát,nếukhôngcólýdogìkhácnữa."Chínhquyềnđượcyêucầu,chúngtôithihành,"Abramsthừanhậnvàonăm1968,"làlớnhơnnhiềusovớibấtcứaiđãyêucầutrongquákhứ...[tuynhiên]...cácbiệnpháptừngphầnsẽkhôngđủ."YêucầuđóđãbịchínhquyềnJohnsontừchối.AbramssauđóyêucầuchophépđánhbomcáclựclượngcủakẻthùởCampuchia.Vàomùaxuânnăm1969,chínhquyềnNixonchấpthuậnyêucầucủaông.ĐánhdấuchosựkhởiđầuthựcsựcuộcchiếntranhcủaNixon.
4.15Chiếndịchnémbom"bímật"BắcViệtđãchiếmđóngmiềnĐôngCampuchiakhoảngbốnnăm,sửdụngnónhưmộtnơitrúẩnantoànđểcấtgiữbinhlínhvàvậttư,tựtinrằngHoaKỳkhôngcóthamvọngmởrộngcuộcchiếnởĐôngDương.ĐốivớiBắcViệt,CampuchialàmộtnơiẩnnáukhỏihỏalựccủaMỹ,mộtnơitrúẩnmàhọluônluôncóthểlẫntrốn.TheonhữngtàiliệucủaBắcViệt,cóđến300.000binhlínhBắcViệtđãđóngquânvàđượcvũtrangtạiCampuchiatrongnăm1969-1970.Phầnlớnnhữngbinhsĩnàylàlínhchiếnđấu;vàhọhộiquânởđó,khôngquấynhiễutrongmộtkhuvực"trunglập"cáchkhônghơnnămdặmtínhtừđườngbiêngiớivớimiềnNamViệtNam.
VàsauđólàBắcViệttạoramộtsựkhiêukhíchkhác.
Năm1968,chínhquyềnJohnsonđãđạtđượcmộtthỏathuậnbấtthànhvănvớiHàNộirằngsẽkhôngcócuộctấncôngnàocủaViệtBắctạicácthànhphốcủamiềnNamViệtNamtrongsuốtcáccuộcthỏathuậnhòabình.Tuynhiên,vàongày22tháng2năm1969,HàNộiđãphátđộngmộtcuộctấncôngtoànquốcởmiềnNamViệtNam.Giậndữ,NixonđãhỏiýkiếncủacácThamMưuTrưởngcáclựclượngvũtrangđểcóphảnứngthíchhợp-ngaycảkhiôngthừanhậnrằngnhữngnhàbìnhluậncánhtảcảtrongvàngoàinướcsẽkhôngtiếccôngđảkíchôngnếuôngtrảđũa.
CuộctấncôngcủaBắcViệtđãkhiếnsốthươngvongcủaquânMỹlênđến400línhthiệtmạngmỗituần.Trongmộtcuộchọpbáongày04tháng3năm1969,Nixonnói:"Chúngtôisẽkhôngthểtiếptụcchịuđựngmộtsựviphạmthỏathuậnkéodàihơnđượcnữa.Nhưnghơnthếnữa,chúngtôisẽkhông
chophépcáccuộctấncôngdẫnđếnthươngvongnặnghơnchonhữngngườilínhcủachúngtôitạimộtthờiđiểmmàchúngtôiđangthậtsựcốgắngđểtìmkiếmhòabìnhtrênbànhộinghịởParis.Mộtđáptrảthíchứngvớicáccuộctấncôngnàysẽđượcthựchiệnnếuchúngcòntiếptục."
Tuynhiên,Nixonđãchờđợithờicơthíchhợp.SaukhiralệnhbắtđầunémbomcáckhutrúẩnởCampuchiavàongày9tháng3,ôngrútlạimệnhlệnh,vớilờikhuyênvàtưvấntừbộtrưởngngoạigiaoWilliamRogerscũngnhưnhữngngườikhác.NhưngsaunămquảtênlửacủaBắcViệtđánhvàoSàiGòn-cuộctấncôngbamươigiâyvàomộtthànhphốcủamiềnNamViệtNamtronghaituần-NixonquyếtđịnhôngphảitấncôngkhuvựctrúẩnởCampuchiacủaquânBắcViệt.Ngày16tháng3,NixonđãgặpBộTrưởngQuốcphòng(MelvinLaird)vàBộTrưởngBộNgoạiGiao(WilliamRogers),ChủTịchThamMưuTrưởngLiênQuân(TướngEarleWheeler)vàCốvấnAnninhquốcgiaHenryKissingertạiPhòngBầuDục.Mặcdùôngđãhạquyếttâmthựchiệncácvụnémbom,Nixoncảmthấymìnhnêngặpcáccốvấnhàngđầucủamìnhtrướckhitiếnhànhbấtkỳhànhđộngnào.
Cuộchọpbuổichiềuchủnhậtđãdiễnratrongnhiềugiờđồnghồ.NgoạiTrưởngRogersphảnđốihànhđộngdựatrêncơsởdưluậntrongnước(đặcbiệtlànhữngphảnứngtiêucựcdựđoánsẽxảyratrongQuốchội).LairdvàWheelernghĩrằngviệcnémbomnêntiếptụcđượctiếnhành.TìnhtrạngđượccholàtrunglậpcủaCampuchiakhôngđượcđưarathảoluận.TheoKissinger,"MặcnhiênrằngchúngtacóquyềnchốnglạisựviphạmtrắngtrợncủaBắcViệtđốivớitínhtrunglậpcủaCampuchiabởivìCampuchiakhôngmuốnhoặckhôngthểbảovệtìnhtrạngtrunglậpcủanó."QuanđiểmcủaNixonlàcáchoạtđộngphảihoàntoàndựavàoluậtphápquốctế,đặcbiệtlàCôngướcHaguenăm1907:"mộtđấtnướctrunglậpcónghĩavụkhôngchophéplãnhthổcủamìnhđượcsửdụngbởimộtnướcthamchiến.Nếuquốcgiatrunglậpđókhôngmuốnhoặckhôngthểngănchặnđượcđiềunày,cácnướcthamchiếnkháccóquyềnthựchiệncáckhángcựthíchhợp."
4.16LàmngoạigiaoởnhàNixonđãkhôngluônnhãnhặntrongcácbáocáovàtháiđộvớiđốithủcủamìnhtrongQuốchội.Saubàiphátbiểu"imlặngđasố"thúcgiụcMỹphải"đoànkếtvìhòabình"(màbanđầuđãtỏratácdụng,vìhầuhếtngườiMỹchấpthuậncáchxửlýcủaôngđốivớicuộcchiếntranhnày)củaông,Nixon
đãkhoekhoang,"Chúngtôiđãcónhữnggãtheochủnghĩatựdolaicăngđangchạytrốn,vàchúngtasẽtiếptụckhiếnchúngphảichạytrốn."
Kissingernóirằng,"Nhữngtranhluậnnàycungcấprấtnhiềuthôngtin:SaumộtthángtấncôngvôcớcủaquânBắcViệt,hơnmộtngànngườiMỹbịthiệtmạng,gợirasaunhiềutuầncuộctranhluậnđaukhổchínhxácmộtcuộcđộtkíchtrảđũacủangườiMỹtrongbánkínhbadặmxungquanhbiêngiớiCampuchiatrongmộtkhuvựcbịquânBắcViệtchiếmđóngtronghơnbốnnăm.Vàđiềunàysẽđượcdângiannhắctớinhưmộtvídụvề'hànhđộngbấthợppháp'bừabãi."Sauđónócũngbịchỉtríchvìcáobuộcgiấudiếm.
Nixonđãralệnhtiếnhànhcácvụnémbom,vàvàongày18tháng3,đãdiễnramộtcuộctấncôngB-52vàomộtmụctiêuđượcchỉđịnhlàKhucăncứ353.Hơn2.000tấnbomđãđượcthảxuốngnơiđượccoilàvịtrícủaTrungƯơngCụcMiềnNam.Cótổngcộng73vụnổthứcấpđãđượcbáocáo,dấuhiệurõrànglàcáckhođạndượccấtgiữởtrênmặtđấtđãbịđánhtrúng.
Khôngcóphảnứngnàocủabấtkỳai–từHàNội,PhnomPenh,Mátxcơva,hoặcBắcKinh.CảBắcViệtlẫnCampuchiacũngkhôngcótuyênbốvềthươngvongchodânthườngnàocả.Vớicườngđộcủacácvụđánhbom,cókhảnănglàcóthươngvongdânsự,nhưngkhôngthểgầnvớiconsố600.000(hoặcthậmchí100.000người)màmộtsốnhàhoạtđộngchốngchiếntranhtuyênbốlàkếtquảcủachiếndịchnémbomcủaMỹchốnglạicácmụctiêuCộngSảntạiCampuchia.MiềnĐôngCampuchiakhôngcódâncưđôngđúc.Hơnnữa,BắcViệtkhôngmuốnnôngdânCampuchiađếngầncăncứcủahọ,trừkhilàngườilaođộng,sauđólàlínhnghĩavụquânsự,vàchỉvàingườihiếmhoilàmuốnsốnggầnkhuvựcchiếntranh.
Cáobuộc"dấudiếm"củacácvụđánhbomlàmộtsựnhầmlẫn.ChắcchắnNixonđãkhôngcôngbốcôngkhai;nhưngkhithựchiệnthìcáckếhoạchquânsựphảitiếtlộchođốiphươngbiết?NếuHoaKỳcôngbốcácvụđánhbom,Sihanouksẽởtrongthếkhóxử,cóbímậtđồngývớichiếndịchnày?,vàBắcViệtsẽkhôngchỉđượccảnhbáo,màcólẽđãđượcnhắcnhởđểkhởiđộngmộtcuộcphảncôngđểgiữthểdiện.MộtcuộchọpbáođầyđủvềkếtquảcủachiếndịchnàyđãđượcthựcthiệntạiPhòngBầudụcvàongày11Tháng6năm1969,đểcáclãnhđạoHạViệnvàThượngViện,trongđócóThượngNghịSĩJohnStennis(ChủTịchỦyBanQuânVụThượngviện),ThượngNghịSĩRichardRussell(ChủtịchỦyBanPhânBổNgânSáchThượngviện),ThượngNghịSĩEverettDirksen,DânBiểuMendelRivers
(ChủTịchỦyBanQuânSựHạViện),DânBiểuLeslieArends,vàDânBiểuGeraldFord(lãnhđạophethiểusốHạViện).KhôngaiđềnghịtómtắttoànbộQuốcHội.
Trongsuốtvụđánhbom,ngaycảnhữngphicôngcũngkhôngđượcgiaomụctiêuchođếnphútcuốicùng.Nhưngtrongvòngnhiềutuầncủavụnémbom"bímật"đầutiênvàocáckhuvựctrúẩncủaCampuchia,mọitrangtinlớncủaHoaKỳ,baogồmNewYorkTimes,WashingtonPost,HãngthôngtấnHoaKỳ,vàWallStreetJournalđãthựchiệnnhữngcâuchuyện,mộtsốchitiết,vềchiếndịchnémbomCampuchia.Quánhiềuđiềuđểchegiấu.
4.17Cuộc“xâmlược”Campuchia.
Theobấtkỳnhàcánhtảnào,sựđồngýcủatổngthốngNixonchocuộcđộtkíchkéodài3thángchốnglạicáckhubảotồncủaBắcViệttạiCampuchialàđủtiêuchuẩnchoôngtrởthành“tộiphạmchiếntranhkhéttiếngnhấtthếkỷ”vàbịbuộctội“diệtchủng.”
Nhưthườnglệ,họsai–saimộtcáchkỳquặc.
Tháng4năm1970,NixontuyênbốvớiMỹvàcảthếgiớirằngôngđãchophépquânđộiMỹđộtkíchvàoCampuchia(miềnnamViệtNamsẽthamgia).KhiMỹtiếptụcgiảmsốlượngbinhsĩ,ôngbiếtrằngđiềuđósẽlàquánguyhiểmđểchophépkẻthùtiếptụcxâydựngnguồnlựcvàsứcmạnhngaycạnhbênbiêngiớiViệtNam.CảKhmerĐỏ,CộngSảnCampuchiađãtiếnhànhtăngviệntrợchốnglạiLonNol,ngườinắmquyềnnhờđảochínhcủaCampuchia,biếnmộtđấtnướctuyênbốtrunglậpchìmsâuvàobóngmacộngsảnđỏ.
Nókhôngthểđượcnóiđếnthườngxuyên:mụcđíchcủaviệcđộtkíchCampuchialàđểtiêudiệtkhubảotồncộngsản,khuyếnkhíchHàNộiđàmphánhòabình,vàbảovệtốthơnbiêngiớiphíatâymiềnnamViệtNamđểquânđộiMỹcóthểrútkhỏiđấtnướcnàydễhơn.Nhưngvớiphongtràophảnchiếncủacácnhàcánhtả,cùngnhữngcuộcbiểutìnhnổrakhắpnướcMỹcủahọ,Nixonđãmởrộngcuộcchiếnquámức,vàbằngviệccanthiệpchốnglạicộngsảntạiCampuchia,ôngbịcáobuộc,bởimộttrongnhữngphátngônthổiphồngngôngcuồngnhấtvàđượcưathíchnhấtcủanhữngnhàphêbìnhNixonlàgâymấtổnđịnhđấtnước,đểđảmbảothắnglợichoKhmerđỏ.HọcóthểđãđổlỗichoNixonvìđãphạmNguyênTội.
SựthậtlàtrongkhinhàlãnhđạocựckỳlanhlợicủaCampuchia,hoàngtửNorodomSihanouk,cốgắngduytrìvẻngoàitrunglập,ôngtađãđốimặtvớimộttươnglai,vàthựcralàhiệntại,vềviệctrởthànhmộtđấtnướcvệtinhcủaBắcViệt.ĐólàlýdovìsaoquânđộiCampuchia,nhưtrướcđây,khôngcóđộngtháigìđáptrảquânđộiBắcViệtđãchiếmlĩnhmiềnđôngCampuchia.ĐócũnglàlýdovìsaoôngchophépNVAsửdụngcáccảngtạiSihanoukvilleđểvậnchuyểnthiếtbịquânsự(rõràng,sựmuachuộccủacộngsảnđãgiúpđảmbảochínhsáchnày).Nóicáckhác,ôngkhôngphảimộtcộngsản–thựcra,ôngbảoôngghétcộngsản–vàkhôngphảnđốikhiMỹcanthiệpvàoCampuchia.Mặcdùvậy,ôngđãkếtluậnrằngcộngsảnsẽchiếnthắngởĐôngNamÁ.ĐiềunàyđặtôngvàovịtrícủamộtđồngminhkhóchịuvàkhôngđángtincủaMỹ,ngườiđồngthờikếtthânvớiTrungQuốcvàkếthợpvớiBắcViệt,kẻmàôngđãchophépchiếmlĩnhmộtvùngrộnglớncủađấtnướcmình.
Tuynhiên,vàingườicủaôngmạnhmẽhơnvềtháiđộchốngcộngsản.Tháng3năm1970,khiôngđangthămviếngPháp,SihanoukđãbịđảochínhbởithủtướngLonNol,ngườiđãmờiMỹcanthiệpđểgiúpôngcứuCampuchiakhỏiquânđộicộngsản“chiếmđóng.”Sihanouk,lưuvongtạiTrungQuốc,tựliênminhvớicộngsảnKhmerđỏ,mộtnhánhphứctạpcủađảngcộngsảnĐôngDương,vàtrởthànhngườiđứngđầutrêndanhnghĩacủachínhquyềnlưuvongKhmerđỏ.Rấtnhiềungười,đặcbiệtởkhuvựcnôngthôn,duytrìlòngtrungthànhvớihoàngtửSihanouk,vàđiềunàylàmtăngsựhấpdẫnchínhtrịcủaKhmerđỏ,kẻđãtiếnhànhchiếntranhchốnglạichínhquyềnLonNol.Năm1973,Khmerđỏkiểmsoáthiệuquảphầnlớnvùngquê;nhữngngườiCampuchiaởthônquêtinrằngbằngcáchủnghộKhmerđỏ,họthựcsựđanggiúpđỡchosựtrởvềcủaSihanouk.
Khmerđỏđượcthànhlậptrongthậpniên1920vớisựgiúpđỡcủaHồChíMinh.Thủlĩnhcủanó,PolPot,đượchuấnluyệnkỹlưỡngvềhọcthuyếtMao,vàtuyệtđốithiếulòngthươngxóthaysựquantâmchonhữngđồngbàoCampuchiacủamìnhnhưnhữngconngười.MọithứphảiđượclậtđổtheohệtưtưởngcủacáchmạngMaovàđấutranhgiaicấp.NóbắtđầugâyrắcrốichochínhquyềnCampuchiatrongnửasauthậpniên1960,mặcdùlúcđónóchỉcóvàingànngườiđượcvũtrang.Tuynhiên,năm1968,KmerđỏphátđộngmộtcuộcnổidậytoànquốctrênkhắpCampuchia.LựclượngBắcViệtcungcấpnơitrúẩnvàvũkhíchoKhmerđỏ.Trong2nămtiếpđó,cuộcnổidậypháttriểnkhiSihanoukgầnnhưkhônglàmgìđểdừngnólại.SaukhilậtđổSihanouk,LonNolcốgắngđưaCampuchiathoátkhỏimốiđe
dọacộngsảnmớinày,nhưngBắcViệthỗtrợchocuộcnổiloạndẫnđếnquânđộiCampuchiakhôngthểchốngcự.
Năm1970,RichardNixonphảiđốimặtvớiviệcmộtnướccộngsảnCampuchiacóthểthànhlập,vớiquânđộiBắcViệttậpkếtdọctheođườngbiêngiới800dặmcủamiềnnamViệtNam.MụctiêuNixongửilínhMỹđếnCampuchiakhôngphảiđể“mởrộngcuộcchiến”nhưnhữngtuyênngôncuồngloạnvàchóitaicủacácnhàphêbìnhvềvịtổngthống,nhưngđểbảovệcánhtráicủamiềnnamViệtNam,đểbảovệlínhMỹ,đểchốngđỡLonNoltrongcuộcchiếnchốnglạicộngsản,vàđểngănchặnmộtmặttrậnkẻthùmởrộngcóthểgâynguyhiểmchocácchínhsách“ViệtNamhóa”đangtiếntriểnrấtnhanhcủaông.CácbinhchủngMỹhồiviệnnhanhchóng,vớiquânđộimiềnnamViệtNamtiếpquảnnhiềuhơnvànhiềuhơnnữatráchnhiệmchiếnđấuchốnglạicộngsản.CuộcđộtkíchcủaNixonvàoCampuchiacóýnghĩabảovệbiêngiớiphíatâymiềnnamViệtNamđểtiếntrìnhcóthểtiếptụcvàduytrìbướctiếnnhanhchóngcủanó.Nixonbiếtmìnhcóthểgánhnhiềutiếngxấuchínhtrịchohànhđộngcủamình;ôngbiếtnhữngnhàbiểutìnhchốngchiếntranhsẽphátđộngmộtđợtbiểutìnhđiêncuồng;nhưngdùsaoôngcũngphảilàm,bởivìôngtinrằngđólàđiềucầnthiếtvàđúngđắn.
4.18Nhữngtrạicảitạo:Tiếnghátchungquanhlửatrại?CácướclượngtốtnhấtchothấyrằngBắcViệtđãgửi250,000ngườitớinhữngtrạicảitạosauchiếnthắngcủahọnăm1975.NhàvănNguyễnVănCảnhcólẽđãkểlạitốtnhất:
“Quanđiểmchorằngtratấn,nhữngcuộctửhìnhnhanhgọn,sựthiếuchămsócytếhaychếtdầnchếtmònvìsuydinhdưỡngsẽcảithiệntháiđộcủabấtkỳaivềchínhquyềnđãápđặtnólênanhtalàmộtthứmàthậmchícảmộtnhàlýluậncộngsảncũngkhôngthểthừanhậnđược.”
ĐạitáCharlesAskinscủaquânđộiMỹ,ngườiđầutiênđếnViệtNamtrongthậpniên1950,vàbiếtSihanouk,đãđượchỏivềquyếtđịnhgửiquânđếnCampuchiacủaNixonnăm1970.Câutrảlờicủaông:“ĐốivớimộtChỉHuyTrưởng,việckhôngsửdụngtấtcảmọiđiềucóthểđểbảovệbinhlínhcủamìnhcóthểkhiếnôngbịđángaykhỏivănphòngtrongbấtkỳđấtnướcnàotheomộtlốisuynghĩthôngthường.Tôikhôngquantâmnếuôngtalàmthế
vìônghoangtưởng,bấtanhaylànghiệnrượu,ôngđãquyếtđịnhđúng.NếumộtthủlĩnhquânsựhysinhsựantoàncủabinhlínhmìnhchỉđểmộtsốthằngngukhỏiđốttòanhàROTC(Độisĩquandựbị)tạiPadooka,tôisẽtựtaybắnôngta.”
Cuốitháng4năm1970,vịthếcủaLonNolđãnhanhchóngxấuđi.BắcViệttiếptụctâytiếnvàosâutrongCampuchiavàđedọathủđôPhnomPenh.TrongcáccuộcthảoluậntạiNhàTrắng,Nixon,KissingervànhữngbinhsĩđangchiếnđấuchốngcộngsảntạiCampuchia;cốvấndânsựcủaNixonnóichungđãphảnđối.Tạimộtcuộchọphộiđồnganninhquốcgiangày22tháng4năm1970,NixonđãquyếtđịnhrằngmiềnnamViệtNamnêntấncôngkhubảotồncủaNVAtạimộtnơiđượcbiếtđếnvớitêngọi“MỏVẹt”tạimiềnđôngCampuchia.HọsẽđượchỗtrợnếucầnthiếtbởilựclượngkhôngquânMỹ.Quyếtđịnhkhóhơn,làdùngbộbinhMỹ,đãbịtạmhoãnvàingàysaukhithảoluận.Tấtcảnhữngcốvấnthamgia,vàtổngthốngđãcảnhgiácvớinhữngrủirotrongnước.TướngAbrams,tướnglĩnhcaocấpcủaquânđộiMỹtạimiềnnamViệtNam,đãkhuyêntổngthốngrằngôngkhôngthểđảmbảochiếnthắngtrongchiếndịchmạohiểmCampuchiatrừkhiôngcóthểsửdụngquânđộiMỹ.Ngày28tháng4,NixonđưaraquyếtđịnhcuốicùngrằnglựclượngnamViệtNamsẽtấncôngMỏVẹtvàquânđộiMỹsẽtấncông“lưỡicâu”cáchkhoảng50-60dặmvềphíabắc.
VàongàyD,ngày1tháng5năm1970,15,000línhMỹtấncông,đitrướclàcácmáybayB-52vàhỗtrợbởixetăng.Quânđịchchạyvềphíatây,vàkhôngcótrậnđánhlớnnàonổrasauđó.Vềphíanam,mộtngàytrướcđó,gần8,000binhlínhARVNđãtấncôngMỏVẹt.Saumộtvàicuộcđụngđộsớm,họcũngnhậnrarằngNVAđãtháochạy.Tuynhiên,quânđịchthiệthại12,000línhvàhơn1000nữabịbắtgiữ.LínhMỹcó434ngườichếtvà2,233ngườibịthương.
CáckhítàiquânsựvàđạndượcthuđượcđãchobằngchứngvềsựnguyhiểmcủaviệcchophépNVAbảotồntạiCampuchia.Hơn23,000vũkhíthuđược(đủđểtrangbị74tiểuđoànNVA),cùngvới2,500vũkhíđoànđội,16triệuviênđạnsúngnhỏ(tươngđương1nămđạndượccủacộngsản),14triệupoundgạo,143,000viênsúngcối,hỏatiễn,vàđạnsúngtrườngkhônggiật,vàkhoảng200,000viênđạnchốngmáybay.
ÁplựccủacộngsảnlênLonNoltạmthờiđượcgiảitỏa,choôngthờigianđểcốgắngxâydựngquânđộicủamình.NgàiRobertThompson,chuyêngiachốngđộtkíchngườiAnh,ướclượngrằngcuộcđộtkíchcủaliênquânMỹ-
ARVN,mặcdùbịhạnchế,đãđẩylùithờigianbiểucủaNVAtừ18chođến24tháng.QuânđộiARVNđãcótựtinvàokhảnăngcủamìnhđểchiếnđấuvàđánhbạiNVA,vàbằngcáchbảovệcánhtráicủamiềnnamViệtNam,quânđộiMỹcóthểtiếptụcrútluicótrậttựkhỏiđấtnước.
TạiMỹ,cáobuộc“mởrộngchiếntranh”nàygâyramộtđợtbùngnổcáccuộcbiểutìnhtạicáctrườngđạihọc,baogồmcả4sinhviênthiệtmạngtrongtaynhữngvệbinhquốcgiađượchuấnluyệnsơsài,lolắngvàsợhãicủaOhiotạitiểubangKentvàongày4tháng5năm1970.Điềuthườngbịquênlãnglà“thảmsátởĐạiHọcKentState”đãđượcthúcđẩybởinhiềungàybạoloạndữdội(kểcảviệcđốttòanhàROTC),đãđạtđếnđỉnhđiểmvàongày4tháng5,vànhữngngườilínhđãbịtấncôngbởimộtđámlưumanhnémđá,chỉnổsúngsaukhimộtkẻquákhíchđãquấtsúngvàomộtsinhviênkhácrồisauđóđộtkích,chỉasúngvàomộtvệbinh.Buồnthay,2trongsốnhữngngườithiệtmạnglàkẻngoàicuộcvôtội,mộttrongsốhọ,thựcra,đãđượcghidanhtạiROTC.
4.19Ngườinàochầnchừlàthuatrận“ĐiềutaihạicủanhữnghànhđộngquânsựtạiViệtNamchínhlàsựchầnchừ(củanhữnghànhđộngđó);chúngtaluôncốgắngtínhtoánchínhxácconsốtốithiểutuyệtđốivềbinhlựchaythờigian,khôngchừakhoảngtrốngnàochonhữngsailầmhaysựbốirối,khuyếnkhíchkẻthùgiữvữngphòngtuyếnchotớikhinhữngnghingờcủachúngtavượtquánỗlựccủachínhchúngta.”
Bấtchấphàngtrămcuộcbiểutìnhcủacáctrườngđạihọc,vàcácbảngđiểmđónglạitạinhữngtrườngđạihọccùngvớisựlênáncủabáochí,mộtcuộcthămdòngaysaucuộcđộtkíchCampuchiachothấyNixonkhônggặpphảisựtụtgiảmnghiêmtrọngnàovềđộtínnhiệm.Chưatới2nămsauôngtáiđắccửchomộtnhiệmkỳthứ2bởimộtconsốủnghộkỷlục.NhữngsuynghĩthôngthườngvẫnchiếmưuthếtạitrungtâmnướcMỹ.
Xuyênsuốtmùahèvàmùathunăm1970,NixonliêntụccảnhbáoHàNộirằngnếuhọtiếptụctấncôngmiềnnamViệtNam(vàCampuchia),ôngcóthểsẽchophépnémbomBắcViệtnhiềuhơn.ViệtBắc,cólẽđượcđộngviênbởinhữngcuộcbiểutìnhchốngchiếntranhđangkhuấyđảocáctrườngđạihọctạiMỹvàbởinhữngnỗlựccủađảngDânChủtạiquốchộiđểhạnchếquyềnlựccủaNixon,vẫntiếptụcgâychiến.Họđẩymạnhvềphía
PhnomPenhcủaCampuchiachỉđểbịđẩylùibởisứcmạnhkhôngquâncủaMỹ.Họduytrìhơn40,000bộbinhtạiLào.HọkhônghềhạnchếnhữngcuộctấncôngvàomiềnnamViệtNam.
Mùaxuânnăm1970,thượngnghịviệnMỹbỏphiếubãibỏcácnghịquyếtvịnhbắcbộ(khángcáonàyđãtrởthànhluậtnăm1971);Quốchộitiếptheovớimộttuchỉnhtháng12năm1970vềluậtủyquyềnquốcphòng,cấmcáclựclượngbộbinhMỹtiếnhànhcácchiếndịchtạiLàohayCampuchia.NixonvàKissingernhậnramìnhkhôngchỉchiếnđấuvớicáckẻthùnướcngoàimàđốimặtvớicảmộtquốchộithùđịchngaytạiquênhà,đangnỗlựccòngtaycáctổngtưlệnh.Tháng10năm1970,Nixonđềxuấtmộtlệnhngừngbắnchotớikhimộtthỏathuậnhòabìnhchínhthứcđượcký.NhưngHàNộixemđâylàmộtdấuhiệukháccủamộtnướcMỹđangsuyyếuvàkhôngthèmđáplời.Thêmvàođó,thờigianđứngvềphíaHàNội,khiquânđộiMỹtiếptụcrútluichậmchạp.Cuốinăm1970,NixonđãcắtgiảmlựclượngquânsựMỹtạiViệtNamcòngầnmộtnửakểtừkhiôngnhậmchứcvàotháng1năm1969.
Bấtchấptấtcảcácthếlựcchínhtrịđangchốnglạiông,NixontinrằngchínhsáchViệtNamhóađanghiệulực,rằng“hòabìnhtrongdanhdự”sẽsớmđạtđược.Ngày4tháng1năm1971,ôngđảmbảovớingườidânMỹrằng“điểmcuốicủacuộcchiếnđãnằmtrongtầmmắt.”EngạirằngBắcViệtcảmthấyquáthoảimáivềthôngbáođó,MỹphátđộngmộtcuộckhôngkíchkhủngkhiếptấncôngcáctrạicungcấpcủaNVAtạiLàovàCampuchia.NórõrànglànộicácNixontinrằngchìakhóađểbảovệhòabìnhtạiViệtNamlàtừchốisựbảotồncủaquânđịchtạiLàovàCampuchia.
4.20NixonchiếnthắngMộtthửnghiệmvềViệtNamhóađãđượckhởiđầuvàongày30tháng1năm1971,vớimộtcuộctấncôngtoànbộbinhViệtNamvàoLào,17,000línhARVNtấncông22,000línhNVAtronglòngnướcLàotrongmộtnỗlựccắtđứtđườngmònHồChíMinh.Chiếndịchnày,LamSơn719,đượchỗtrợbởipháobinh,khônglựcvàtrựcthăngtiếptếcủaMỹđãgiúpARVNđổbộvàocuộcchiến.Trậnđánhkhôngsuônsẻlắm.ĐịahìnhhiểmtrởvàthờitiếtkhắcnghiệtngănARVNđạtđếnmụctiêutheokếhoạch,vàsựchậmtrễchophépNVAđưa20,000línhđếnchiếntrường.ARVNthiệthạihơn7,500người–gầnnửasốquânđộtkích.BáochíđãcómặtđểchứngkiếnsựtháochạytantáchoảngloạncủaARVN.Họđãlấynólàmbằngchứngrằng
chươngtrìnhViệtNamhóacủaNixonđãthấtbại.DĩnhiênARVNđãtrìnhdiễnrấttệ.Nhưngnócũnglàsựthậtrằnggần20,000línhBắcViệtđãbịtiêudiệthoặcthươngtật(nhờvàohỗtrợkhônglựccủaMỹ).VìvậycuộcchiếnkhôngphảimộtthảmhọachonướcMỹvàmiềnnamViệtNam(Mỹthiệtmạng200línhcùngvới100trựcthăngbịbắnhạvà600chiếckháchưhỏng).BàihọcmàNixonđãrútratừcuộcchiếnlàViệtNamHóađãkhôngthấtbại,nhưngchínhkhônglựcMỹphảichịutráchnhiệmnặnghơnvìsựthấtbạicủahọtrongviệcđánhbomHàNộiđếnlúckhuấtphụctrongnhữnggiaiđoạnsớmhơncủachiếntranh,cóthểđảmbảochothànhcôngcủanó.MỗikhiNVAtậptrungquânlựcchomộtcuộctấncôngchớpnhoáng,họsẽtrởnêndễtổnthươngtrướccáccuộckhôngkíchMỹ.Nóingắngọn,MỹcóthểđảmbảonềnđộclậpchomiềnnamViệtNammàkhôngcầnmộtlựclượngbộbinhđángkểnàođónggiữ.
Thậtvậy,trênchiếntrường,BắcViệttiếptụcbịđánhtan–nhiềuđếnnỗingày10tháng3năm1971,cộngsảnTrungQuốccầnphảiđưaramộtthôngbáochínhthứcvềviệchỗtrợhoàntoànchoBắcViệt.Nixonđãchứngtỏmìnhlàmộtđốithủngoancố.Tạiquênhà,ôngtiếptụcđốimặtvớiquốchộithùđịch,vàtruyềnthôngcònthùđịchhơn,kèmtheonhữngcuộcdiễuhànhphảnđốichiếntranhlớnnhấttừthờinộichiến;tạiĐôngNamÁ,ôngkhéoléorútbớtquânđộiMỹtrongkhivẫnbuộckẻthùphảiđồngýtiếntớinơiđàmphán.
4.21BạnnóixâmlượcvàtôinóiđộtkíchNhữngngườibiểutìnhchốngchiếntranhđãquámứcgiậngiữvềcuộc“xâmlược”Campuchia,điềuthựcralàmộtcuộcđộtkíchhợpphápvàocáckhubảotồnquânlựctạimộtđấtnướctrunglậptrongvàituần,bỏquacuộcxâmlượccủaBắcViệthướngtớimiềnnamViệtNam,làmộtcuộcxâmlượcbấthợppháp–mộtcuộcchiến–đãkéodàihơnmộtthậpkỷ.Tựtìmhiểuđi.“Mởrộngchiếntranh”làmộttiêuđềbắtmắtkháccủacánhtảđểtậphợpnhữnglờikêugọi,nhưngnókhôngphảnánhsựthậtcủacuộcđộtkíchCampuchia.SựthậtlàMỹkhông“mởrộng”cuộcchiến–nóđánhvàocùngmộtkẻthù,chocùngmộtlýdo,vàlàmthếđểkếtthúcchiếntranhtheomộtcáchcóthểbảotồnnềnđộclậpcủamộtquốcgiatựchủđượccảthếgiớicôngnhậncủamiềnnamViệtNam.
Tháng6năm1971,NewYorkTimescôngbốđiềumàhọnghĩlàmộtđònnặngnềdànhchoNixon–“tàiliệuLầuNămGóc.”Nhữngthứnàylàmộtbáocáotổnghợp(màMcNamarađãralệnhthựchiệnvàonăm1967)của
nhữngtàiliệumậtvềlýdoMỹđãthamgiacuộcchiếnvàcáchthứcmàcuộcchiếnđãđượctiếnhành.NộicácNixonđãđếntòaánđểcốgắngngừngviệccôngbốnhữngtàiliệumậttiếptheo,nhưngchưađến1tuầnsau,tờWashingtonPostbắtđầupháthànhtàiliệuLầuNămGóc,mặcdùhànhđộngnàycóvẻlàđểbảotồntuchỉnhánthứnhất–mặcdùNixongiảđịnhđúngrằngđộngcơthựcsựlàđểtiếpthêmđạndượcchocácphongtràochốngchiếntranh.Vòngxoaybáochílàkhimàcáctờbáođưaranhữnglờidốitrá,lừabịp,sailầmvàphánxétsaiđiềuđãđưaMỹđếnĐôngDương,vàrằngđâylàlýdovìsaonộicácNixoncốgắngđểngănchặncáccôngbốcủahọ.Thựcra,nếubạnthựcsựđọccáctàiliệu,bạnsẽthấynócònhơnlànhữnglờinóidốitrầntrụivàsựlừagạt,chúngchothấycáchmàMỹvàoViệtNamđầynhữngchủnghĩatựdolýtưởng(theokiểucũ).Rõràng,trongsựđiêncuồngbôinhọchiếntranhcủahọ,truyềnthôngcóvẻkhôngquantâmđếnđiềunày.ĐólàtổngthốngNixon,ngườibịđánhbạibởiKennedytrongcuộcbầucửtổngthốngnăm1960,ngườiđãthựcsựchiếnđấuđểbảotồndanhdựcủanộicácKennedyvàJohnson–thậtvậy,ôngtạithờiđiểmđóđãrấtcốgắngkéonhữnghạtdẻcủahọrakhỏilòlửavớichươngtrìnhViệtNamhóa.Dĩnhiên,vớiông,vấnđềthựcsựvềtàiliệulầunămgóclànhữngthôngtinmật,nhưcáctàiliệuchứađựng,khôngnênđượctiếtlộchokẻthù–vàchắcchắnkhôngphảitrongthờichiến.
NếuNixoncảmthấybịbaovâybởinhữngkẻthùtrongnước,cólẽlàvìôngthựcsựnhưvậy.Ngày22tháng6năm1971,mộtnghịquyếtkhôngràngbuộcđãđượcthôngquabởithượngnghịviệnMỹthúcđẩyviệcrútluitoànbộquânđộiMỹkhỏiViệtNamtrongvòng6tháng.ThượngnghịsĩMikeMansfieldgọicuộcchiếnlà“mộtsailầmbithảm.”Ngày30tháng6,tòaántốicaoMỹthắng6sovới3cólợichophíaNewYorkTimesvàWashingtonPosttrongvụtàiliệuLầuNămGóc.
4.22Cảmơn,đạihộiđảngDânChủ!“Chúngtahãyhiểurằng:BắcViệtkhôngthểđánhbạihaylàmnhụcMỹ.ChỉcóngườiMỹcóthểlàmđiềuđó.”---RichardM.Nixon,1969
NhưngngaykhiNixondườngnhưsắpbịtreolêndây,ôngđãthựchiệnmộttuyênbốngoạigiaotuyệtđẹp.Ngày15tháng7năm1971,tổngthốngNixonthôngbáorằngôngsẽđếnthămcộngsảnTrungQuốctrongtháng2.NgườitacóthểgiảđịnhrằngcúshocktạiHàNộicũngtươngđươngnhưcúshocktạiWashington.Nixonchothấycúđònbậcthầyvềngoạigiaonàysẽkhông
làmyếuđinhữngcáobuộcvềôngtrongcuộcchiếntạiViệtNam.Tháng12,chỉvàituầntrướcchuyếnthămviếngcủaôngđếnBắcKinh,NixonủyquyềnnémbomnặngnềcáccăncứquânsựởBắcViệt.
ChuyếnthămviếngcủaNixontớiTrungQuốclàmộttrongnhữngpháttriểnngoạigiaođángkinhngạcnhấtcủathếkỷXX.ÔnggặpchủtịchMaoTrạchĐôngvàthủtướngChuÂnLaitrongmộtchươngtrìnhthămviếngkéodàimộttuần,từ21tháng2tới28tháng2năm1972.MoscowlolắngrằngMỹsẽmởrộngvếtnứtTrung–XôcholợithếcủaMỹ.HàNội–mặcdùđangphụthuộcgầnnhưhoàntoànvàoviệntrợvàvũkhícủaNgađểduytrìsựhiếuchiếncủahọtạimiềnnamViệtNam–lolắngrằngTrungQuốccóthểgâyáplựclênBắcViệtđểgiảiquyếttronghòabìnhtheocáchmàcộngsảnViệtNamkhôngmuốn;vàcũngcónhữngnỗilosợrằngcộngsảnTrungQuốccóthểquêntinhthầnđoànkếtcộngsảnvàthựcsựquaysangchốnglạiHàNội.Ítnhất,chuyếnviếngthămcủaNixonbắtđầumộtquátrìnhtanbăngcủacuộcchiếntranhlạnhtạiChâuÁvàgâymấtbìnhtĩnhtạiBắcViệt.
Trongkhiđó,Nixontiếptụcchiếnlượccủamìnhđểcuộndầnchiếntranhxuống.SưĐoànKhôngquân101danhtiếngrờiViệtNamngày10tháng3năm1972.Nhữngnhómlínhthủyđánhbộcuốicùngđãkhởihànhmộtnămtrước.NhưngkhônglựcMỹtiếptụctànpháquânđộicủatướnggiápbấtcứnơiđâuhọdámlộdiệnchomộtcuộctấncôngkhác–vàtấncôngvẫnluônlàgiảiphápthaythếkiênđịnhcủaHàNộichoviệcđàmphántạiParis.
Giápquyếtđịnhchơicanhbạccuốicùng.ÔngbiếtrằngcộngsảnTrungQuốcđangthúcépHàNộitiếnhànhđàmphán,nhưngôngcũngbiếtrằngNixonđangchuẩnbịtáitranhcử.CóthểmộtcuộcchiếntranhtoàndiệncủaBắcViệtsẽđẩyNixonrakhỏinhàtrắngnhưđợttấncôngTếtMậuThânđãđẩyđiJohnson.Ngày30tháng3năm1972,Giápphátđộngcuộctấncôngdịpphụcsinhcủamình,gửi200,000quânBắcViệtxuốngphíanamtrongmộtnỗlựctoàndiệnđểchinhphụcmiềnnamViệtNam.
4.23SựthiêntàicủatướngBắcViệtVõNguyênGiápĐượctunghôrộngrãinhưmộtthiêntàiquânsự(mộtbàibáogọiônglàthủlĩnhquânsựquantrọngnhấtthếkỷXX),42quytắcchiếnlượccủaGiápcóthểđượcchiaranhưsau:
1. Nguồncungcấpbiađỡđạnkhônggiớihạn,10đến20%dânsốquốc
giacủabạncóthểtạmđủ.2. Cóhàngtrămngànlaocôngđểxâydựngcôngsựmàkhôngphảitrả
thêmgiờ,hoặclà,thựcracũngkhôngphảitrảchútnàohết.3. Cótoànbộthờigiancủathếgiớivàkhôngcóviệcgìkhácđểlàm.4. Cónguồncungcấpvôtậnhoàntoànmiễnphí!Miễnphí!Miễnphí!–
vũkhí,đạndượcvàxecộgiaohàngtậncửabởinhữngngườibạndễtính–(oh,vàcósựchịuđựngquágiớihạnchonhữngcuộctấncôngcủakẻthù).
5. Cósựcanđảmđểđứngthẳngtrongmáuvàcácmảnhxácchếtcủaquânlínhngậptớiđầugốivàtuyênbốchiếnthắng;thựcratuyênbốnàylàmộtphầncủakếhoạchtiếpdiễnđểthắngmộtcuộctiêuhaochiếnmàbạnthựctếđãthua.
6. Cótrạngthái“kẻyếu”đểdưluậnthếgiớivẫnđứngvềphíabạn.7. Cókhảnăngkiểmsoátbáochí–củariêngbạnvàcủacảquânđịch.
(Ok,thựcracáithứ2cũngđòihỏivàichiếnlược.)8. Cókhảnăngtrìnhbàyrõchiếnlượccủabạnnhưsau(từCáchChúng
TôiThắngChiếnTranhviếtbởiGiáp):“Trongcáchlựachọnhướngtấncôngvàcácmụctiêu,cáccuộctấncôngcủachúngtôinhắmchínhxácvàođiểmyếuchímạngcủakẻđịch.Điểmyếuchímạngtronghầuhếtcáctrườnghợpđặtởnơiquânlựcđịchyếuhoặctươngđốiyếu.Nhữngđiểmnàycũngcóthểđượcđặttạinơihọmạnhhaytươngđốimạnh.Nhưngtrongcả2trườnghợp,quânđịchcóđểlộhayđểlộtươngđối,tìnhhuốngnàyđượctạorahoặcthôngquacácsailầmcủakẻđịchhoặcthôngquacáchànhđộngcủachúngta.Ởđóchúngtasẽcónhữngđiềukiệncầnthiếtđểtậphợplựclượngtuyệtđối,tấncôngmộtcáchbấtngờ,sửdụngcácphươngphápchiếnđấuhiệuquảvàhạgụckẻđịchnhanhchóng.”(Chínhxác!Tránhxanhữngđiểmyếukhôngchímạngravàđánhvàonơikẻđịchhoặcmạnhhoặcyếu.Tạisaochúngtakhôngnghĩrađiềuđónhỉ?)
9. Cómộtkẻthùvớiđạođứcvàlươngtâmxuấtbảntrongcuốn“luậtthamgia”củahọ.
10. CómộtbảnsaochéplậucủaBarberellađểtốngtiềncácngôisaođiệnảnhđểhỗtrợchobạn.
QuânđộiBắcViệtbaovâyvàchiếmlĩnhthànhphốQuảngTrị(tạiphíabắcmiềnnamViệtNam),cốgắngcắtđôimiềnnamViệtNambằngmộtcuộctấncôngquymôlớnvàothànhphốKontum(tạiphầntrungmiềnnamViệt
Nam),vàtấncôngAnLộc(tạimiềnnam).Nixonđáptrảbằngviệcủyquyềnchohạmđộithứ7củaMỹnhắmmụctiêuvàoquânđộiNVAđangtậptrungđôngđúcquanhDMZvớicácđợtkhôngkíchvàpháoyểmtrợtừhảiquân.SauđóôngralệnhtiếptụcchomộtcuộcthảbomkhủngkhiếpnhắmvàotấtcảquânđộiNVAtạimiềnnamViệtNam,cùngvớiB-52tấncôngvàoBắcViệt.“Lầnnày,lũconhoangsẽđượcănbomthỏathíchnhưchưabaogiờđượcăntrướcđây,”ôngnóivớiKissinger.CuộcđánhbomnhắmvàocảHàNộivàcảngHảiPhòng.NixonđẩymạnhcuộcphảncôngvớichiếndịchLinebackerI–càyxớicácbếntàucủaBắcViệtcùngvớinhữngcuộcđánhbomtăngcườnglêncácconđường,nhữngcâycầuvàcáccơsởdầuBắcViệt.
Tạithờiđiểmđó,chỉcó69,000línhMỹtạimiềnnamViệtNam,íthơn1/3sốđólàlínhchiếnđấu,vàbấtchấptấtcảnhữngcuộcđánhbommàNixonđãủyquyền,thậmchícảkhônglựcMỹcũngbịkéoxuốngđếnmứcphảidùngmáybaychiếnđấuhỗtrợcácchiếntrường.Tuyvậy,Nixonvẫntựtinvàoưuthếkhônglựctuyệtđốicùngvớipháocủahạmđộithứ7đểgiúpARVNđẩylùicuộcxâmlăngcủaBắcViệt.
Tháng5,Nixonbắtđầucưathêm1chânkháccủachiếcghếvốnđãbấpbênhcủaHàNội.CuộchọptạiMoscowvớiLoenidBrezhnev,NixonthảoluậnvềviệccảithiệnmốiquanhệMỹ-Xô.LiênXôcungcấpchoHàNộiđến90%tàinguyênquânsựcủanó.BắcViệtkhôngvuivẻnổi.Họbịcôlậpvềchínhtrị-vàcáckếtquảtrênchiếntrườngcũngkhôngcóvẻtốtđẹpgìmấy.
ĐượctrợgiúpbởicáccuộckhôngkíchlớncủaMỹ,ARVNđánhlùicuộctấncôngKontum.PháotừtàuchiếnMỹvàB-52rảibomhỗtrợkhiARVNchiếmlạiQuảngTrị.Khoảnggiữatháng7,NVAbịxétanbởinhữngcuộcrảibomB-52,đãbỏcuộctấncôngAnLộc.Nixonkhôngdễchoqua.Ngày29tháng9,MỹđánhsậpcácphitrườngBắcViệt,hủydiệt10%lựclượngkhôngquânHàNội.
TạiParis,HàNộicuốicùngcũngchịuxuấthiệnđểđàmphán.Ngày8tháng10năm1972,HenryKissingervàLêĐứcThọđạtđếnmộtdựthảonghịquyếtthỏahiệp.MỹđồngýchophépquânđộiBắcViệtđãđếnmiềnnamViệtNamởlạiđó(mộtsựnhượngbộlớnlàmnổigiậnchínhphủmiềnnamViệtNam)vàBắcViệt,đổilại,hạthấpyêusáchrằngsẽkhôngcóhòabìnhchotớikhitổngthốngNguyễnVănThiệucủamiềnnamViệtNamtừchứcvàchínhphủcủaônggiảithể.KissingerđánhcượcrằngmốiđedọatừkhônglựcMỹsẽngăncảnBắcViệtphátđộngmộtcuộctấncôngđángkể
sauhiệpước.MiềnnamViệtNam,trongthờigianđó,cóthểtiếptụcpháttriểnlựclượngvũtrangcủachínhhọvàbảovệvùngnôngthôn.NhữngthànhcônggầnđâycủaARVNtạiKontum,QuảngTrịvàAnLộcmanglạimộtchúthyvọngrằngkếhoạchViệtNamhóađãbắtđầucóhiệuquả.Trongsuốtcuộctấncôngdịpphụcsinh,NVAmấthơn100,000lính,mộtnửalượngxetăngvàpháobinh,vàngườihùngcủaĐiệnBiênPhủ,tướngGiápđãbịbãinhiệmquyềnchỉhuyquânsự.
4.24Rênrỉkhônggiảiquyếtvấnđề“MộtlýdochínhquyềnKennedyvàJohnsonthấtbạiđểcómộtcáchtiếpcậnhợplý,trậttựchocâuhỏicơbảnvềViệtNamlàsựđadạngđángkinhngạcvàsựphứctạpcủacácvấnđềkhácmàchúngtađốimặt.Nóimộtcáchđơngiản,chúngtôiđốimặtcảmộtcơnbãocácvấnđề,chỉcó24giờmộtngày,vàchúngtôithườngkhôngcóthờigianđểsuynghĩrõràng.”---RobertS.McNamara32
Sóngcóvẻđãđổichiều.Ngày7tháng11năm1972,RichardM.Nixonthắngcuộcbầucử,đâylàcơnđịachấnlớnnhấtlịchsửnướcMỹ,đánhbạimộtứngviênDânChủ,GeorgeMcGovern,ngườicólậptrườngchấmdứtngaycuộcchiếnchodùcóthếnào.Khônghềphôtrương,lựclượngchiếnđấucuốicùngcủaMỹrútkhỏiViệtNamtrướckhikếtthúctháng11năm1972.Chỉcó16,000cốvấnquânsựởlạiđấtnướcnày,mộtcáchmỉamai,nóbằngđúngconsốmàKennedyđãgửitớiViệtNamkhiôngchọncáchgiatăngmạnhsựthamgiacủaMỹnăm1963.
Tựtinsaucuộcbầucử,NixongửimộtbứcthưtớitổngthốngThiệucủamiềnnamViệtNamcốgắngđảmbảolầnnữavớiôngtarằngMỹsẽ“hànhđộngnhanhchóngvàmạnhmẽ”nếuBắcViệtxâmphạmhiệpướchòabình,điềuNixonhyvọngsẽđượckếtluậnsớmtạiParis.Thiệunghingờnghiêmtrọngvềhiệpướcvàphảibịdọanạtđểchấpnhậntínhcầnthiếtcủanó.KissingertrởlạiParisđểkếtthúcthỏathuậnvàbịkinhngạckhiLêĐứcThọtừchốiđàmphánxahơn.ĐólàsailầmcủaHàNội.
NixonralệnhchochiếndịchLinebackerII,mộtnỗlựctốiđacủaMỹđểđánhbomHàNộivàHảiPhòng,vàsẽđượctungratrừkhicộngsảntrởlạibànđàmphántrongvòng72giờ.KhiHàNộikhôngđáplời,chiếndịchđánhbomkịchliệtnhấttrongsuốttoàncuộcchiếnbắtđầu.Hếtđợtnàyđếnđợt
khác,cácmáybayB-52đậptancácmụctiêuquânsựtạiBắcViệt,thảxuốnghơn100,000quảbomtrongmộtgiaiđoạnkéodài11ngày.1200tênlửađấtđốikhôngbắnvàocácmáybayMỹ,hạgục26máybay,trongđócó15chiếcB-52.
4.25CuộcđánhbomGiángSinhnăm1972TờWashingtonPostmôtảcuộcđánhbomgiángsinhnăm1972(LinebackerII)là“hànhvimanrợvàvônghĩanhấtcủachiếntranhtừngđượcthựchiện,dàigần10ngày,bởimộtngườicóquyềntốicaovượttrênnhữngngườikhác.”NewYorkTimes,WashingtonPost,Time,Newsweek,CBSvàcáckênhtruyềnthôngchínhthốngkhácbáocáorằngcuộcđánhbomthựcsựbừabãi,rằngmụcđíchcủanólàgâythươngvongnặngnềchodânthường,rằngnósẽlàmquyếttâmcủaHàNộitrởnêncứngrắnhơn,lànósẽgâythiệthạinghiêmtrọngcholựclượngkhôngquânvànhânlựccủaMỹ,vànósẽlàmxấuđihìnhảnhcủaMỹtrongmắtngườidânvàtrongmắtcảthếgiới.
Họkhôngthểsailầmhơnnữanếuhọđãcốgắng.Màhọthựcsựđãcố.
Vụđánhbomkhôngphảimộtquyếtđịnhbừabãi–khôngcócuộckhôngkíchnàotrướcđâylàvậy.Dânthườngkhôngphảimụctiêu;thựcra,nhiềusựhysinhđãxảyrađểtránhthươngvongchodânthường.Đãcó754máybayB-52và640máybaythảbomchiếnđấuxuấtkích,thả20,000tấnbomtừngày18tớingày29tháng12năm1972.TheothốngkêcủaBắcViệt,1,318dânthườngđãthiệtmạngtrongvụrảibom.Haynóicáchkhác,trongcácvụrảibomởHarmburg,Đứcnăm1944,nửatấnbomđãgiếtsốdânthườngnhiềuhơngần20lần.Lầnnữa,cuộcrảibomkhôngphảiđểgâyđaukhổquámứcchodânthườngBắcviệt,nhưngđểthểhiệnquyếttâmcủaNixonvàsứcmạnhkhôngquânkinhkhủngcủaMỹ.
VụđánhbomdịpgiángsinhkhônglàmquyếttâmcủaBắcViệttrởnêncứngrắn.Ngượclại,nócuốicùngđãbuộcBắcViệtphảiđầuhàngtạihộinghịhòabìnhParis.Ngày15tháng12năm1972,NixonđãgửimộtlưuýchochínhquyềnHàNộitrởlạibànđàmphántrong72giờhoặctựgánhlấyhậuquả.BắcViệtlàmlơông–chođếnkhicuộcđánhbomxảyra.Ngày26tháng12,HàNộibàytỏýmuốntrởlạiđàmphán.Nixonngừngđánhbomvàongày28tháng12.Ngày8tháng1năm1973,KissingervàBắcViệtgặpgỡtạiParis.Ngày13tháng1,mộtthỏathuậncơbảnđãđượcquyếtđịnh,vàphêchuẩnngày23tháng1năm1973.
4.26Coichừngcáicây!Đánhbomrảithảmthườngđượctríchdẫnnhưmộttrongnhững“tộiácchốnglạiloàingười”màMỹđãbịkếttội.“tộiácchốnglạirừngxanh”khôngởcùngmộtcấpđộ.Khôngmộtthànhphốnàoởmiềnbắchaymiềnnambị“đánhbomrảithảm”trongsuốtcuộcchiến.HàNội,HảiPhòngvàtấtcảnhữngthànhphốkháckhôngâmỉtrongđốngtrotàntronghoặcsaucuộcchiến.(Nhữngđốngtrotànâmỉlàđiềumàcácthànhphốsẽtrôngnhưthếnếubịđánhbomrảithảm.)
Mỹkhôngchịumộttổnthấtkhôngcânxứnghaykhôngbềnhvữngnàotrongcuộcđánhbom.26máybaybịbắnhạ,43línhMỹthiệtmạngvà94ngườibịbắtgiữ.Đâylànhữngtổnthấtkhôngthểtránhkhỏi–vàmọitổnthấttrongchiếntranhđềunhưvậy.NhưngnhữngphicôngMỹvàđoànphicôngcủahọđãhủydiệtcácsânbaycủaBắcViệt,làmcạnkiệtnguồncungứngtênlửađấtđốikhông(trong3ngàycuốicuộcđánhbom,máybayMỹgầnnhưkhôngbịbắn),vàgầnnhưlàmtêliệthệthốngđườngsắt,khoxăngvàmạnglướiđiện.Từquanđiểmrủirovàíchlợi,củađượcvàmất,chiếndịchrảibomdịpgiángsinhcóthểlàmộttrongnhữngchiếndịchthànhcôngnhấttừngđượcthựchiệntrongsuốtcuộcchiến.
Dĩnhiên,cảmơncácphươngtiệntruyềnthôngMỹ,vụđánhbomđãlàmphẫnnộnhữngthànhviênchốngchiếntranhcánhtảtạiMỹvàChâuÂu.NhưngđợtđánhbomdịpgiángsinhlàmộttrongnhữngcâuchuyệnđượcbáocáosailầmnhấtcủacuộcchiếnViệtNamkểtừđợttấncôngTếtMậuThân.BạnkhôngcầnphảiđọcPravdađểđượcsựtuyêntruyềncộngsảnxoaybạnvòngvòng–bạncóthểđọcNewYorkTimes.Cácchínhtrịgiaônhòađãnổigiận.Cácnhómtruyềnthônglớnđãnổikinhphong.Đưalênnhãndáncủa“cuộctấncôngtànácnhấtlịchsửquânsự”và“côngtrìnhcủamộtgãđiên”và“mộttộiácchốnglạiloàingười”,đượctunghứngqualạinhưbônggiấybởicácchuyêngiavàchínhtrịgiatrêntoànthếgiới.KissingerđượcsosánhvớiHimmler;hìnhnộmNixonbịđốt;cáccuộctuầnhànhbiểutìnhlàmrungchuyểnnhữngkhuphố.Và,dùsaođinữa,cuộcrảibomcũngđãhoànthànhchínhxácđiềunómuốnlàm.Mộtđiểmnữamàcácchuyêngiadườngnhưđãquên.
4.27Némbomchokiếmbiếnthànhlưỡicày
TrongmộtláthưgửiđếnbiêntậpviêncủaNewYorkTimes(1tháng5năm1975)trảlờiđánhgiáchoquyểnsáchcủaônguytínbáochívàvụđánhbomdịpgiángsinhnăm1972,MartinF.Herzđãviết,“LầuNămGóc(vàotháng4năm1973)đãđưaranhữngbằngchứnghìnhảnhrằngHàNội,màsự‘hủydiệt’bừabãibởi‘đánhbomrảithảm’củanóđãlàcáicớphảnđốicủaNewYorkTimesvàWashingtonPost,gầnnhưcònnguyênvẹnsaucuộcđánhbomvà–chỉvớimộtsốngoạilệnhỏ-chỉcácmụctiêuquânsựđãbịtấncông.TờTimescòncóchútliêmsỉđểbáocáođiềunàytrêntrangnhấtmộtthángsauđó;cácbáokhácchônvùitintứchoặckhuếchđạinóhoàntoàn.Hơnxasovớiviệcbừabãivàtànnhẫn,cuộcđánhbomdịpgiángsinhnăm1972đãtăngtốchiệpướcđìnhchiến.”
4.28TròchơikếtthúcĐólàmộtphéplạnếuMỹvàmiềnnamViệtNamđạtđượcbấtcứđiềugìbằngcáchnóichuyệnvớiBắcViệttạiParis–vàkhôngchỉvìvởtuồngkhôngkhoannhượngvôlýcủaBắcViệt.CuộcđàmphánđãđượctổchứctrênbốicảnhồnàocủathượngnghịviệnMỹ,cácphươngtiệntruyềnthôngkêugọitựdo,vànhữngnhàhoạtđộngchốngchiếntranhkêugọiMỹrútkhỏiViệtNambằngbấtcứgiánào.NhữngnhàđàmphánngườiMỹcóđònbẩyvềnhữnggìquânđộicủachúngtađãđạtđượctrênchiếntrường,nhưngBắcViệtcóđònbẩycủa“phongtràohòabình”phươngTây,điềulàmhọtinrằngsẽkhôngcócamkếtlâudàinàocủaMỹdànhchomiềnnamViệtNam.
Cuốicùng,nhữngđiểmgắnbóchủyếucủahiệpướchòabìnhlàmụcchophépquânđộiBắcViệttiếptụcởlạimiềnnamViệtNamsaukhiđìnhchiến.MiềnnamViệtNamcuốicùngcũngchấpnhậnđiềunàyvớiđiềukiệnrằngMỹsẽkhôngbaogiờchophépBắcViệttáicungcấphoặcthaythếquânđộivớinhữngcuộcchuyểnquânlớnquabiêngiới.Tạithờiđiểmkýhiệpướchòabình,quânđộimiềnnamViệtNam,đượcvũtrangvàđàotạobởiMỹ,đãthừasứcđểđốiđầuvớicácbinhchủngBắcViệtcònlạitạimiềnnamViệtNam.Dĩnhiên,BắcViệtphávỡthỏathuậnngaykhihọđãphụchồiđầyđủtừnhữngđònđánhnặngmàMỹđãgiángxuốnghọtrong8năm,vàThượngViệnMỹphávỡlờihứacủachúngtavềviệcngănchặnđiềuđó(bấtchấpcáccuộcphảnđốiđaukhổcủatổngthốngGeraldFord).NgaytừđầuBắcViệtđãxemhiệpướchòabìnhnhưmộtcáchchophéphọtáithiếtlậpvàtrangbịlạimàkhôngcósựquấyrốicủaMỹ.Họkhôngcóýđịnhsốngtheo
thỏathuận,bấtkểđiềukhoảncuốicùngcólàgì.
HiệpđịnhParisđượckýkếtbởiMỹ,BắcViệt,miềnnamViệtNamvàViệtCộng.Mỹđồngýrúttoànbộlựclượngcònlạitrongvòng60ngàyvàHàNộiđồngýthảtoànbộtùbinhchiếnTranhMỹtrongthờihạntươngtự.150,000binhlínhNVAvẫncòntrongbiêngiớimiềnnamViệtNam.Bấtkỳhànhvitấncôngnàocủahọsẽđượccoilàxâmphạmhiệpđịnh–mặcdùrốtcuộcnhómquânnàycógìkhácđểlàmởmiềnnamViệtNamhơnlàchờcơhộixâmphạmhiệpđịnhvẫnlàmộtcâuhỏimở.TổngthốngThiệunghĩôngtađãbiếtrõcâutrảlờikhôngmaycholắm.Đólàmộttinxấu.Vìvậy,tươngtự,làsựthậtrằngcóđến2chínhquyềnmiềnnamViệtNamđượccôngnhận,chínhphủThiệuvàchínhphủcủaViệtCộng,vớihivọngrằngsẽcómộtchínhphủđểhòagiảidântộc.
TintốtlàmiềnnamViệtNamvẫncònlàmộtquốcgia,mộtchínhphủđộclập,tốicaođãđứngvữngmọithứmàcộngsảncóthểnémvàohọ.KếhoạchcủaNixon–Kissingerđểchấmdứtchiếntranhđãthànhcông.ĐiềucầnthiếtđểđảmbảoduytrìthànhcôngđólàsựcamkếtcủaMỹtrongviệcbảovệhiệpđịnhvàtrừngphạtcộngsảnnếuhọxâmphạmnó.HàNộiđãhọcđượcrằnghọcầnphảicoitrọngsựngoancốcủaNixon,vàTrungQuốc–nhữngngườimàBắcViệtchỉcóchúttưcáchvừađủđểnóichuyện–cóvẻnhưđãsayđắmvớigãchốngcộngcótuổitừSanClemente,xemôngnhưmộtchínhkháchtầmcỡthếgiớixứngđángvớisựtôntrọngdànhchoông.Tuynhiên,Nixonkhôngchỉtintưởngvàoquânlựcvàngoạigiao;ôngcũngđềnghịviệntrợchínhquyềnHàNộiđểgiúpxâydựnglạiBắcViệt.
Thêmnhiềutintốtnữa:quânđộiMỹđãvềnhà.MiềnNamViệtNamcuốicùngđãhòabình(mongmanh)lầnđầutiêntrongcảmộtthếhệ.KissingervàLêĐứcThọcùngchiasẻgiảiNobelHòaBìnhnăm1973(mặcdùThọtừchốinhậngiải.HàNộikhôngcótâmtrạngđểănmừng,họcónhữngthamvọngkhác).
TạiMỹ,buổilễkỷniệmđángkểduynhấtchosựchấmdứtliênquancủaMỹchocuộcchiếnViệtNamdiễnravàotháng2năm1973,vớisựtrởvềcủa591tùnhânchiếntranhMỹ,chủyếulàphicông,từnhữngnhàtùBắcViệt.CảnướcMỹhânhoannhìnthấynhữngngườiđànôngnàytrởvềvớigiađìnhvàbạnbècủahọ.Mộtvàingườitrongsốnhữngtùnhânchiếntranhnàyđãsốngsót7nămròngquanhữngcuộctratấnvànhữngđiềukiệntànbạo,khôngthuộcvềloàingười.Hầunhưtấtcảhướngđếnmộtngườiđànông,nhữngtùnhânchiếntranhcảmơntổngthốngNixonvìđãmanghọrakhỏi
BắcViệt.Đầutiên,đãcómộtbuổihòanhạc,mộtnỗlựcngoạigiaođểlàmnhạtsựthậtrằngcáctùnhânchiếntranhđãbịtratấnvàbuộctộihìnhsự,nhằmhướngtớihòabìnhvớiBắcViệt,Nhưngkhinhữngcâuchuyệnriêngtưcủacáctùnhânchiếntranhtuồnravàonhữngnămtiếptheo,nướcMỹgiậngiữvềsựtànácvàxúcđộngmạnhmẽtrướcnhânphẩmvàsứcmạnhmànhữngngườitùnhânchiếntranhđãkiêntrì.Họkhôngbaogiờđầuhàng.Saunhiềunămchiarẽvàxungđộtgaygắt,nướcMỹmuốnnhữngngườianhhùng,vàđãtìmthấyhọtrongnhữngngườiđànôngđãtừngđiquangụctù.
TổngthốngmiềnnamViệtNam,1955-1975:2thậpkỷgậpghềnh
●NgôĐìnhDiệm,1955-1963●DươngVănMinh,1963-1964●NguyễnKhánh,tháng1đếntháng2năm1964●DươngVănMinh,tháng2đếntháng3năm1964●NguyễnKhánh,tháng3đếntháng8năm1964●Banlãnhđạolâmthời,tháng8đếntháng9năm1964●DươngVănMinh,tháng9đếntháng10năm1964●PhanKhắcSửu,1964-1965●NguyễnVănThiệu,1965-1975●TrầnVănHương,1975●DươngVănMinh,1975
Suốtgiaiđoạnchiếntranh,gần3triệungườiMỹđãthamgiatrênmặttrận,vớiướctínhkhoảng500,000ngườiđãthấychiếnđấuthựctế.Có47,244ngườiđãchếttrongchiếntranhbaogồmcả8,000phicông.Chếtngoàichiếntranhthốngkêthêm11,000ngườivà153,329ngườibịthươngtậtnghiêmtrọng.Hơn2400tùnhânchiếntranhMỹmấttíchkhôngthểthốngkêkhicuộcchiếnkếtthúc.Nóthậtghêtởmkhinóinhữngsựhisinhnàylàvônghĩa.KhôngcólýdođểtuyênbốrằngnhữngngườiphụcvụnướcMỹđã“mấtmát”bấtkỳđiềugì.MiềnnamViệtNamđãkhôngsốngdướisựcaitrịcủacộngsản.Họcómộtkhungcửasổmongmanhcủacơhội,vớisựchechởcủakhônglựcMỹkhiBắcViệtimlặngliếmnhữngvếtthươngsâucủanó.TháiLanvànhữngquốcgiakhôngcộngsảncònlạicủaĐôngNamÁsẽtiếptụcsựtăngtrưởngkinhtếđángkểchỉmớivừanảymầm.
MặcdùđúnglàNixonđãkýmộthiệpđịnhhòabìnhkhônghoànhảo,khôngđúngkhinóirằngnókhôngcócơhộithànhcông.Rấtnhiềucáctranhluận
chốnglạikếhoạchnàylàgiảmạo,nhưchúngtakhôngcóđủB-52đểtiếptụcrảibomHàNộivìchúngtađãmất15chiếctrongcuộcđánhbomdịpgiángsinhnăm1972.(Trongkhichúngtôimất15máybaynémbom,BắcViệtmấttoànbộtênlửađấtđốikhôngcủahọ;mộtcuộcchạyđuavũtrangvớiBắcViệtvànhữngnhàcungcấpLiênXôcủahọlàđiềumàchúngtôicóthểthắng.)
ThứđãchấmdứthiệuquảhiệpđịnhhòabìnhParislàvụtaitiếngkhôngđượctháogỡWatergate.Nókhuyếnkhíchmộtquốchộivốndĩđãthùđịchthôngqua–vớitỉlệthuận-chống278sovới124tạihạviệnvà64sovới26tạithượngviện–tuchỉnhánCase-ChurchvềBộLuậtKinhPhíCủaBộQuốcPhòng.NócấmbấtkỳsựliênquanvềquânsựnàocủaMỹtạikhuvựcĐôngNamÁ,cóhiệulựcngày15tháng8năm1973.ĐảngDânChủtựdotạiquốchộiđãsănđuổiNixonđểđạtđếnmộthiệpđịnhhòabìnhtạiViệtNam.Ôngđãlàm.SauđóchínhnhữnggãDânChủnàyphábỏhiệpướcmộtcáchhiệuquảbằngcáchvôhiệuhóacamkếtcủachúngtavớitổngthốngThiệu.
Tháng7năm1973,HảiQuânMỹrỡbỏthủylôiphongtỏacáccảngBắcViệt,hoànthànhnghĩavụcủaMỹtheohiệpđịnhhòabình–kếtquảlàmộtlượngviệntrợlớnmàLiênXôcungcấpđãđivàoBắcViệt,trangbịtậnrăngchomộtcuộcxâmlăngkháctớimiềnnamViệtNam,vàbâygiờthìchúSamđãrakhỏinhữngbứcảnh.Vàôngđãkhôngcònkhảnăngquaytrởlại.KhôngphảichỉvìquốchộiđãthôngquatuchỉnhánCase-Church,màvàotháng11năm1973,vượtquaquyềnphủquyếtcủaNixon,quốchộibanhànhnghịquyếtvềquyềnchiếntranh.Nóđòihỏirằngtổngthốngphảicóđượcsựủnghộcủaquốchộitrongvòng90ngàykhigửiquânđộiMỹthamchiếnởnướcngoài.BắcViệtbiếtrằngsẽkhôngcósựủnghộnàonhưthếsắptớicả.
Ngày9tháng8năm1974,tổngthốngNixontừchứchơnlàphảiđốimặtcáccáobuộc.GeraldFord,mộtngườitửtếnhưngcóvịthếyếu,đãtuyênthệnhậmchứctổngthốngthứ38củaMỹ.Tháng10,bộchínhtrịBắcViệthọpvàđưaraquyếtđịnhphátđộngcuộcxâmlăngmiềnnamViệtNamnăm1975.
BắcViệtđãđoántrướcrằngquốchộikhônghứngthúgìtrongviệcsắpđặtlạiĐôngDươngnữa,vàthấycáchmàquốchộiđãtướcđoạtcảviệntrợquânsựtốithiểuchomiềnnamViệtNammộtcáchghenghét.Tháng12,BắcViệttấncôngPhướcLongtạimiềnnamViệtNam–rõràngđểthấyphảnứnghọcóthểđốimặttừMỹ.Câutrảlời:chỉtríchmạnhmẽtừtổngthốngFord,
nhưngkhôngcóhànhđộngquânsựnào.
4.29Cảmơnnhiều,cácbạnhiềnNgày21tháng12năm1970,cuộc“đàmphánbímật”đầutiêngiữaBắcViệtvàngườiđạidiệncủaMỹđượctổchứctạiParis.LêĐứcThọ,ngườitừchốigiảiNobelHòaBìnhtrongtươnglai,nóivớiKissingerrằngôngđã“thấyrấtnhiềutuyênbốbởiủybanquanhệquốctếcủathượngviện,bởiđảngDânChủ,bởiôngClarkClifford(cựubộtrưởngbộquốcphòngdướithờiLBJ),vớinhữngyêusáchkêugọirútquântoàndiệncủaquânđộiMỹ,sựthayđổicủaThiệu–Kỳ-Khiêm(cácchínhphủcủamiềnnamViệtNam),vàthưbổnhiệmcủamộtngườikếthừađạisứLodge.”
CóthểtiếtkiệmkhakháthờigianvàbớtđirấtnhiềurắcrốinếuđảngDânChủMỹvàtruyềnthôngtựdochỉđơnthuầnlàđicùngvớiđoànđàmphánBắcViệtđểNixonvàKissingercóthểđàmphánvớitấtcảbọnhọcùng1lúcchođỡmấtcông.
Thựcthếnghiêmtrọnglàđámđôngphảnđốichiếntranhtạiquốchội,truyềnthôngvàcáchọcviệnyêusáchmộthiệpướcchocuộcchiếntrongkhihọlàmgầnnhưtấtcảnhữnggìcóthểđểđảmbảorằngkhônghiệpướchợplýnào(đểcứulấynhữngngườidânmiềnnamViệtNamđangbịtừbỏ)cóthểđượcđạttới.
BắcViệtcóquânđộilớnthứ5thếgiới,vàmộtnhàcungcấpkhítàiquânsựlàLiênXô,chưabaogiờtiếcrẻsựrộnglượngcủahọ.HàNộibắtđầumàilưỡilê.BộtrưởngbộquốcphòngJamesSchlesingerlàmchứngrằngquốchộiđangngăncảnnướcMỹthựchiệnlờihứacủahọvớitổngthốngThiệuvề“hànhđộngtrảđũanặngnề”nếuBắcViệtxâmphạmhiệpđịnhhòabìnhParis.Sựxâmphạmđóđangxảyra,vàquốchộisẽkhôngđểchínhphủMỹđáptrả.Tuầnsauđó,ngày21tháng1năm1975,tổngthốngGeraldFordtuyênbốrõràng:MỹkhôngmuốnthamchiếntrởlạitrongcuộcchiếnViệtNam.
55ngàysaukhiNVAphátđộngtấncông,SàiGònThấtthủ,30tháng4năm1975.CờđỏvàxanhcủaViệtCộngđãtungbaytrênnócdinhđộclập.TổngthốngcuốicùngcủamiềnnamViệtNam,DươngVăn“Bự”Minh(mộtthuậtngữViệtNamámchỉsựquákhổ,chỉchungnhữngngườiđãlàmtổngthống3lầnvềtrước,tínhngượcchođếnnăm1963),phátsóngmộtthôngđiệpđầu
hàngvôđiềukiện.HàngtriệungườiMỹbaogồmcảnhữngcựuchiếnbinhnấclênnghẹnngàotrongsựtứcgiậnvàghêtởm
4.30Hiệpước?Chúngtôikhôngcócáihiệpướcthúihoắcnàohết!“Trong2thángđầutiênsaulệnhđìnhchiếnnăm1973,hơn30,000binhlínhbắcViệtthâmnhậpvàomiềnnamViệtNamquaLàovàCampuchia…trongnăm1973,BắcViệtxâydựng12phitrườngtạimiềnnamvàlắpđặttênlửaSAM-2tạiKheSanh.”
Sẽkhôngbaogiờcócâutrảlờicuốicùngchocâuhỏiailàngười“thắng”tạiViệtNam.NóchưabaogiờlàmụctiêucủaMỹ-vàđâycóthểlàđiềudạidộtcủanhữngmụctiêuđó–để“chiếnthắng”BắcViệt.NướcMỹđãthamgiamộtcuộcchiếngiớihạnvớinhữngmụctiêugiớihạn,vàkhiquânđộicủachúngtarútluirõrànglànhữngmụctiêuđóđãđạtđượcrồi–mộtmiềnnamViệtNamđộclậpvàthànhlũyngănchặnsựhiếuchiếncủacộngsảnđểchúngkhônglanrộngrakhắpĐôngNamÁ.Mỹđãtrảmộtgiáđắt,nhưngnhữngcáitêntrênbứctườngtưởngniệmcáccựuchiếnbinhViệtNamtạiWashington,D.C.,đạidiệnchomộtTháiLantựdo,mộtTrungQuốcnửatưbản,vàmộtViệtNammộtphầntưtưbản(đểkhỏichếtđói)nơinhữngngườidân(nhờsựbấtmãnvớichínhquyền)thânMỹápđảo,vàmộtĐôngNamÁổnđịnhhơnnhiềusovớiđiềusẽxảyranếuHàNộidiễuhànhđắcthắngquaSàiGònvàothậpniên1960.Khôngnghingờgìnữa,dĩnhiênlàmiềnnamViệtNam,LàovàCampuchiađãthuatrận.ChiếnthắngcủaBắcViệtđãmangđếnchohọsựđaukhổtộtcùng.Tuynhiên,vẫnchưarõràng,rốtcuộcBắcViệtđãthắngđượcgìsaucuộcrútluicủachúngta.Vâng,đảngcộngsảnthốngnhấtđấtnướcdướisựchuyênchếcủachúngvàtrởthànhmộtthếlựcquânsựtrongkhuvực,dámđánhtiếpvớicảTrungQuốcvàCampuchia.Nhưngngaycảkhichếđộcộngsảnvẫncòntrênmặtđất,nóbảovệmộtýthứchệđãbănghoạirõràng–vàhồichuôngbáotửchẳngnhữngđãngânvang,màcònkéodài(hơn1,1triệungườichết)ápđặtýthứchệgiảmạo,độcácvàápbứcđó,mộttrongnhữngthứmàchắcchắnkhôngcóngườiKitôgiáophươngTâynàocóthểhiểunổi.
4.31Ngườiyêunước,kẻgâyrốihaychỉlàlũdốitráTổngthốngTruman(1949):“…Mọiquốcgiavàmọiconngườiđềutựdođể
quảnlýchínhmìnhtheocáchphùhợp.NướcMỹsẽ‘bảovệnhữngquốcgiayêuthíchtựdotrướcnhữngnguyhiểmtừsựhiếuchiến.’”
TổngthốngEisenhower(1953):“Nhậnthứcvềtựdo,cũngnhưbảnthânnó,làmộtthểthốngnhấtkhôngthểtáchrời,chúngtaxemtấtcảlụcđịavàconngườivớisựtôntrọngvàvinhdựnhưnhau.”
TổngthốngKennedy(1961):“Hãyđểmọiquốcgiabiết,chodùhọnghĩtốthayxấuvềchúngta,rằngchúngtasẽtrảbấtcứgiánào,gánhbấtcứgánhnặngnào,đốimặtbấtcứkhókhănnào,hỗtrợbấtcứngườibạnnào,chốnglạibấtcứkẻthùnàođểđảmbảochosựsinhtồnvàthànhcôngcủaquyềntựdo.”
TổngthốngJohnson(1965):“Nhữngmốinguyhiểmvàrắcrốikhủngkhiếpmàchúngtatừnggọilà‘ngoạiquốc’giờđangliêntụcsốngngaygiữachúngta.NếungườiMỹphảingãxuống,vàkhobáuMỹphảiđổra,trênnhữngquốcgiachúngtathậmchíkhôngbiếtđến,vậythìnólàcáigiámàsựthayđổiđóđãyêucầuchosựphánquyếtvàchonhữnggiaoướclâudàicủachúngta.”
TổngthốngNixon(1969):“Tôisẽrảibomlũconhoangđónhưchúngchưatừngbịrảibomtrướcđây.”(Kissinger)“Đốivớimộtsiêucườngquốcđãbỏrơimộtquốcgianhỏtrướcsựápbứctànbạo,chỉđểcóđượcchútthờigiannghỉngơichosựvấtvảcủachínhmình,dườngnhưđốivớitôilàquámứcthiếuđạođức,vàlàsựhủydiệtkinhhoàngcủanhữngnỗlựccủachúngtôiđểxâydựngmộtnềntảngmới,cuốicùngvàhòabìnhhơntrongquanhệquốctế.”
4.32QuốchộiMỹ(1973-1975):Ôitrời,kệxáchọđi!ĐiềuámảnhcácgiấcmơcủanhữngngườitịnạnViệtNamlàthứđánglẽđãcóthểxảyra.SựsụpđổcủamiềnnamViệtNamkhônglàđiềuchắcchắnphảixảyra.CựuđạisứmiềnnamViệtNamBùiDiệmmôtảtrongquyểnsáchcủaông,GọngKìmCủaLịchSử(TheJawsofHistory),quancảnhtrongsuốtcuộcđẩymạnhcủacộngsảnvàođấtnướccủaông,“ToànbộlựclượngBắcViệt,vớisốlượngvũkhíkhổnglồcủaLiênXôvàTrungQuốc,đãchiarangaytừđầu,tiếnquânthànhnhữnghàngdàidọctheođườngcaotốcchính,dễtổnthươngtrướccáccuộckhôngkíchhơnbấtcứthờiđiểmnàotrongcuộcchiến.TạiXuânLộc,tạichuviphòngthủvòngngoàicủaSài
Gòn,sưđoàn18củamiềnnamViệtNamđãđẩylùimọiđợttấncôngmàkẻthùđãphátđộngvớihọ.ChỉvớisựcanthiệpcủakhônglựcMỹ,loạicanthiệpmàNixonVàKissingerđãhứahẹnthiếtthanăm1973,đãcóthểxóasổnhữngđoànquânlómặtra,chặtđứtkhảnănggâychiếncủacộngsảntrongnhiềunăm.MộtđộiquânmiềnnamViệtNamđượctiếptếvàcổvũtrởlạilẽrađãcóthểlấylạiphầnlớnnhữnggìđãmất.”TấtcảmọitrậnđánhlớnbởiARVNvàMỹchốnglạiquânđộiBắcViệtđãủnghộquanđiểmnày.NhưngnướcMỹbâygiờchỉcònlà“ngườikhổnglồtrơtrọi”trongnhữngcơnácmộngcủaNixon,mộtGuillerkhôngcócâyđànharpbịtróibuộcbởiđạihộiDânChủbénhỏ,nhữnggãcánhtảcựcđoan,vàcáclựclượngtruyềnthônglớn.Chỉvìnhữnggãbénhỏnày,gần20triệungườimiềnnamViệtNam,nhữngđứatrẻcủahọ,vànhữngđứatrẻcủahọsauđónữađãbịhiếnchochủnghĩaCộngSản.
5.1Chương5-PhongTràoChốngChiếnTranhTừnăm1965đếnnăm1973,nếubấtcứđiềugìthuhútsựquantâmcủabáochíhơncuộcchiếnViệtNam,thìđóchínhlàphongtràochốngchiếntranh.Trongtâmtrícủacôngchúng,phongtràochốngchiếntranhcóthểcuốntheocảnhữngkẻbạolựcbấttrịnhấtsốngbênlềxãhộiMỹ,xétannhữngbấtổnxãhộiMỹtạithờiđiểmđó–phânbiệtchủngtộc,dânhippi,cáccuộcbiểutình,bạoloạn,matúy,cáchmạngtìnhdục,nhữngngườidađen–tấtcảdườngnhưđoànkếtlạivìmộtvàiđiểmchung.Nếubạnđốimặtvớimộtgã
tócdàivớiánhmắtđiêncuồng,bạncònkhôngbiếtbạnsẽđốimặtvớisựphảnđốichiếntranh,haymộttaybánlẻmatúy,mộtkẻsaymêvạchtrầnnhữnggóccạnhtàáccủachínhphủMỹ,haycóthểlàmộtkẻănbámnghiệnLSD(thuốcảogiác)hoặcheroinquáđộtrongkhihắnvẫnthíchthúbảolưukếtquảđạihọcvàtrìhoãnviệctốtnghiệpđểduytrìtìnhtrạngchucấptráiphép.
Đoánxem?
●Cáigọilà“phongtràohòabình”đãbịthẩmthấubởinhữngngườicócảmtìnhvớicộngsảnvànhữngngườikhácđãbịthuyếtphụcvớikhảnăngngụybiệnhùnghồncủacáctuyêntruyềnviêncộngsản.
●NhiềuthànhviêncủahộicựuchiếnbinhViệtNamchốngchiếntranh(VVAW)thậmchícònchưabaogiờchiếnđấutạiViệtNam.
●Chủnghĩacộngsản,thứmànướcMỹchốnglạitạiViệtNam,làmộttrongnhữnghệtưtưởngđẫmmáunhấttừngđượcbiếtđếntrênthếgiới.
ĐâylàmộttrongnhữngsựthậtkhónhainhấttừmộttrongnhữngngườiđãchiếnđấutạiViệtNam.Nólàmtôiđãbịsốcngaythờiđiểmđó–vàthậmchícònnặnghơnsaukhinghiêncứuvềphongtràochốngchiếntranh–rằngrấtnhiềungườitrongphongtràochốngchiếntranhưathíchsựphấnkhíchviệclênáncáckhóahọc(nếuhọlàsinhviên),hoặcnhữngảogiácvàniềmkhoáicảmtrầntụccủamatúyvàtìnhdụcmiễnphí,hoặcbịlôikéo,nhưthườnglệ,bởinhữngphongtràothờithượng:chuyệnđóvừadễdàng,vừahợpthờivàlạivuivẻđểtựtângbốcmìnhvàchứngminhsựnổitrộivềmặtđạođứcsovớichamẹvànhững“kẻthốngtrị”và“đámđông”khiđứnglênchốnglạichiếntranh;cáigiáphảitrảlàlòngkiêntrìđạođức,vàlòngdũngcảmlỗithời,đểđổilạinhữngđiềuđóvàkhoácđồngphụclênngười,rađườngbảovệnhữngngườidânmiềnnamViệtNam.
Mộtquyểnsáchmàviệtcộng(vàhộicựuchiếnbinhphảnđốichiếntranh)sẽkhôngmuốnbạnđọcStolenValor,B.g.BurkettvàGlennaWhitley(VerityPress,năm1998)
NếuloạitrừnhữngngườicấptiếnđíchthựcvàViệtCộng(thiểusốtiên
phongcủaphongtrào)vànhững“nhàhoạtđộngvìhòabình”theophongtràođangtìmkiếmcơhộiđểtrìnhdiễncáitôi,cònlạiainào?Tốtthôi,chắcchắn.Khôngcònnhiềungườilắmđâu,nhưngdĩnhiêncũngcónhữngngườiphảnđốithựcsự,biếtđượcvàivấnđềliênquan,yêumếnvànểphụcnướcMỹ,vàmongmuốnmanglạihòabìnhchothếgiới.MộttrongsốhọởMaineđiềuhànhmộtcửahàngkhắcgỗvàmộtngườikháccócuộchônnhângiàucóvàsốngởBocaRaton.
Nhữngdấuhiệunàochothấyđámđôngphảnđốichiếntranhkhônghềnghiêmtúcvớinhiệmvụcủamình?
Vâng,cóthểlàcáchhọđịnhnghĩa“hòabình”.HòabìnhchínhlàthứmàMỹđangcốbảovệ-nềnhòabìnhđángraphảitồntạigiữachínhquyềntốicaoBắcViệtvàmiềnnamViệtNam,đángraphảitồntạigiữaBắcViệtvàLào,đángraphảitồntạigiữaBắcViệtVàCampuchia.ChínhcộngsảnlànhữngkẻxâmlượctrênkhắpmặttrậnĐôngNamÁ.Chínhchúnglànhữngngườiphủnhậnquyềntồntạicủanhữngquốcgiakhôngcộngsảntrongtầmvới.Hòabìnhmàchúngđềnghịlàhòabìnhcủamộthệthốngchínhtrịtoàntrịápbứckhủngkhiếpnhấttừngđượcbiếtđếntrênthếgiới.HòabìnhmàquânđộiMỹtìmkiếmlàhòabìnhgiữanhữngquốcgiacóchủquyền–làngănchặnsựhiếuchiếncủachủnghĩaCộngSảnthếgiớiđểnhữngtổchứctựdocóthểpháttriểnbênngoàiquỹđạocủanó.
Chuyệnrõnhưbanngày,nhưngnhữngngườihoạtđộngchốngchiếntranhdườngnhưkhôngthểnắmbắtđược.MộttrongnhữngthằngngốchữudụngngườiMỹ,JaneFonda,khoatrươngtrênđàiHàNộirằngBắcviệtchỉchiếnđấuchonềnđộclậpcủachínhhọ.Từai?Chúngtacóthểhỏi.NgườiPhápđãrờiđilâurồi.
Cóthểđámđôngchốngchiếntranhđãbịdẫndắtbởimộtcảmgiácđốilậpchânthànhvớicuộcchiếnnày,cũngcóthểhọlànhữngngườiônhòa.Nhưngnếuvậy,tạisaocóquánhiềungườithấytiếcthươngcholựclượngkhôngcóchútônhòanàonhưviệtcộng?Trongtấtcảmọisựkiện,phầnlớnquânđộiMỹđếnViệtNamlànhữngngườitìnhnguyện,nhữngtráitimđãđổmáuvớiviệcbảolưubậcđạihọclẽrađãkhôngphảiđi,họcóthểthưởngthứccuộccáchmạngtìnhdụctạiquênhàhơnlàmạohiểmtuổithanhxuâncủamìnhđểbịbắntrênmộtcánhđồnggạo.Khoảng2/3đến3/4nhữngngườithamchiến,nhữngngườiđãbịgiếttrongkhithamchiến,đềulànhữngngườitìnhnguyện.(Sựkhácnhaugiữanhữngconsốlàdomộtsốngườitìnhnguyệnđểthoátkhỏidựthảo,họkhôngthựcsựđượctínhlàngườitình
nguyện.)
Đúng,bạncóthểphảnđốichiếntranhvìmiềnnamViệtNam(theoNewYorkTimesvàcáctờbáokhác)đãkhôngđốixửtửtếvớinhữngcôngdâncủamình.Dĩnhiên,sựthaythếchochínhquyềnmiềnnamViệtNamlàHàNội,nơitrừkhửcáckẻthùgiaicấpcủamìnhvớisúngđạn(nếubạnđủmaymắn).
5.2Chúngtôicócầnđánhvầntừngchữchobạnnghekhông?RấtnhiềukẻđầnhữudụngđãđếnBắcViệttrongsuốtchiếntranhđưaranhậnxétrằngcórấtítnhữngcuộcbiểutìnhchốngchínhphủtạiHàNội,họxemđónhưmộtdấuhiệuminhchứngchosựủnghộcủadânchúngvớichếđộCộngSản.
Đúng,bạncóthểchốngchiếntranhbởivìmộtchếđộđãđẩynhữngPhậttửđếnviệctựthiêulàmộtvếtnhơlớn.Dĩnhiên,lựachọnthaythếnhưHàNộilàmộtchếđộvôthầnbópnghẹtmọitôngiáomộtcáchhoàntoàn.
Đúng,bạncóthểchốngchiếntranhvìchếđộmiềnnamViệtNamcótiếnglàthamnhũngvàkhôngđượccôngnhận.Dĩnhiên,lựachọnthaythếlànhànướcđộcđảngcủaHàNội.
HànQuốckhôngphảilàmộtnhànướcđiểnhìnhkhichúngtabảovệhọtrongsuốtcuộcnộichiếnTriềuTiên.Nhưngnóchắcchắnlàmộtnhànướcổnđịnh,thịnhvượngvàdânchủ,vàlàmộtđấtnướcđãlấyvềtựdocủanótừnhữngngườihàngxómcộngsảnphíabắc.
Sựthậtlàhọđãloạibỏmốiđedọacộngsản–vàchủnghĩakhủngbốcùngvớinhữngcuộcchiếnmàcộngsảnmangđến–vàmiềnnamViệtNamlàmộtnơihòabình,hướngđếngiađình,làmviệcchămchỉ,phongcảnhtuyệtđẹp,mộtnơilýtưởngđểsống.Chínhquyềncủanócònlâumớihoànthiện,nhưngchínhquyềncủaMexicohaycủachúngtacũngvậymà.
Mộtsốngườicóthểphảnđốichiếntranhbởivìhọtheochủnghĩabiệtlập.NhưnglưỡngđảngcủaMỹ,đãđồngthuậntrướcchiếntranhrằngchúngtacótráchnhiệmchặnđứngsựhiếuchiếncủacộngsản.Trongmọisựkiện,nhữngngườibiểutìnhchốngchiếntranhthíchgiảđịnhrằnghọđạidiệnchomộttầmđạođứccaohơn,vàrấtkhóđánhđồngchủnghĩabiệtlậpvớichủ
nghĩaduytâm.Trongtrườnghợptốtnhất,ngườitacóthểgọinólàngâythơ;còntrongtrườnghợptệnhất,nólàsựthiểncậnvàíchkỷ.
5.3Hồ,Hồ,HồChíMinh,MaovàChesẽchiếnthắngTheohầuhếtcácướcđoán,chủtịchMaođánhbạiStalinngườiđãđánhbạiHitlerđểthắnggiảikẻgiếtngườihàngloạtlớnnhấttronglịchsử.Tuyvậy,hắnvẫnđượcmộtsốthànhviêncánhtảxemnhưmộtanhhùng,mộttưtưởngdẫnđườngđãđượctríchdẫnbởiítnhất2thànhviênđượcbổnhiệmvàonộicácObama,VanJonesvàAnitaDunn.Maolàmộtconquáivậttheomọinghĩa,leolênghếchủtịchthôngquahàngloạtcuộctànsát,cáctrạicảitạovàsựápbứccủamộtxãhộiđộctàitoàntrị.Thóiquenvàtháiđộcánhâncủagãvừabiếntháivừaghêtởm.HắnđãtừngđềnghịKissingerrằngTrungQuốccóthểxuấtkhẩuhàngtriệuphụnữTrungQuốcđếnMỹ.TrungQuốc,hắngiảithích,đangdưthừaphụnữ,vàđólàgánhnặngcủaquốcgia.Sởthíchngủvớicáccôgáitrẻ(khoảng11tuổi)đếntừniềmtinrằngngủvớigáitrinhsẽgiúptăngsinhlựcchonhữngngườiđànônglớntuổi.Giốngnhưnhữngngườimặcáothun“Che”–vớihìnhảnhcủaCheGuevara,ngườicaiquảnnhàtùchínhtrịcủaCubavàcósởthíchcánhân(khôngphảiđểđềcậpđếnsựtànbạođâu)trongviệcchặtđầu–việcmặcnhữngchiếcáocủaMao(đặcbiệtlàvớiphụnữ)trưngbàymộtsựsuyđồikhôngđáycủađạođứcvàlịchsử.
5.4TôinghetừnhữngnguồntinmậtcộngsảnKhốitìnhbáocộngsảnluônlàmviệcthêmgiờđểbẻcongnhữngcâuchuyệnsailầmvềtộiácchiếntranhcủaMỹtạiViệtNam.Chắcchắn,nhữngcâuchuyệnnàyđượcxemnhưsựthậtbởinhữngngườilẽraphảitìmhiểunhiềuhơn.IonMihaiPacepa,sĩquantìnhbáoxếphạngcaonhấttừnggiảingũkhỏitìnhbáoXôViết,ghichúrằng“LàmộtgiámđốctìnhbáovàmộttướngtrongcáccựuvệtinhcủaXôViếttạiRomania,tôiđãsảnxuấthàngloạtnhữngcâuchuyệnchỉtríchgaygắt,cáccựubinhchốngchiếntranh,cácnghịsĩtươnglaivàứngcửviêntổngthốngJohnKerryđãlặplạivớiquốchộiMỹgầnnhưchínhxáctừngchữvàlênkếhoạchchonótrongcáchoạtđộngcánhtảtrênkhắpChâuÂu.GiámđốcKGBYuriAndropovchuyênquảnlýcáchoạtđộngchốngchiếntranh.Ôngthườngkhoekhoangvềcácchiếntíchlàmhỏngsựđồngthuật,đầuđộccáccuộctranhluậntrongnướcMỹ,vàlàmgiảmtínnhiệmgiữaMỹvàýkiếncôngchúngtạiChâuÂubằngviệcphát
tánnhữngthôngtinsailệch.ViệtNamlà,ôngtừngcólầnnóivớitôi,thànhcônglớnnhấtcủachúngtôi.”
ThếcònýtưởngrằngViệtNamlà“váncờ”,vớiMỹở1bênvàliênbangXôViếthoặcTrungQuốcởphecònlại?Theocộngsản,mọiquốcgia,theomộtnghĩanàođó,làquâncờcủaýthứchệcộngsảntiêntiếnvàcáchmạng;chủnghĩacộngsảnlàmộtphongtràotoàncầu–“côngnhântoànthếgiớiđoànkếtlại!”–vàđólàlýdovìsaoTrungQuốcvàNgahỗtrợhàngtriệutriệutấnkhítàiquânsự,hàngchụcngànbinhlínhvànhânviênhỗtrợ,hàngtriệutấnlươngthực,vàhàngtỷrúpvàyuanchoBắcViệt.NhưngMỹkhôngxemViệtNamnhưmột“quâncờ.”ChúngtakhôngđếnđóđểtấncôngTrungQuốcĐỏhayLiênXôhaythúcđẩynềndânchủhoặccácdoanhnghiệptựdo.ChúngtaởđóvìmiềnnamViệtNamđãbịtấncông,vàvìbảovệnhữngnạnnhâncủanónhưJohnF.Kennedylàđiềunhânđạođểthựchiện.
5.5“Oh,thúthậtđi,bọncộngsảnthựcsựtệdữvậysao?”Điềuđó,trongmộtngữcảnh,làgiảđịnhcơbảncủarấtnhiềungườichốngchiếntranhbênphecánhtả.Đóthựcsựlàmộtgiảđịnhtệhại.Câutrảlờingắngọnlà“có”,chúngthựcsựrấttệnếubạnlàmộtthànhviêntronggiớitusĩ,mộtđịachủ,hoặcmộtnhàđầutư,hoặcgiàucó,hoặctôntrọngtựdo,hoặcphảnđốiviệckiểmsoátvàtuyêntruyềncủanhànước,hoặcnếubạnđeokính(mộtdấuhiệucủatríthứcgiảhiệuvàorấtnhiềugiaiđoạntạiTrungQuốcvàCampuchia),hoặctrởthànhmộtkẻđịchcủađảngcộngsảntheobấtkỳcáchnào.
Tốtthôi,đócũnglàmộtgiảiphápTháng1năm1956,cáccơquanchínhthứccủađảngcộngsảntuyênbố“bọnđịachủsẽkhôngbaogiờđượcyênchođếnkhichúngbịhủydiệt.”
Trêntoànthếgiới,chủnghĩacộngsảnlàcuộcthínghiệmxãhộilớnnhấtvànguyhiểmnhấtchotoànnhânloại.Khinósụpđổvàothậpniên1990,nóđãgiếtchết,dựatheocácướcđoánchínhxácnhất,100triệuđànông,đànbàvàtrẻem.Hơn30triệungườinữachếttrongcáccuộcchiếnvớinhữngquốcgiakhác.ĐólàýthứchệcủachếđộBắcViệt,thứđãđượcủnghộbởicácngôisaođiệnảnh,sinhviênđạihọc,cácchuyêngiađảoloạn,giớihọcthuậtvà
cácphóngviêncánhtả,nhữngngườitựhàovềchínhbảnthânvìđãchốngchiếntranh.
Vàhọkhôngphảinhữngngườiduynhất.Hầuhếtmọingườichorằngnhữngngườitrẻtuổitrongthậpniên1960và1970lànhữngngườichốngchiếntranhquyếtliệtnhất.Đólàbởivìhầuhếtcácphươngtiệntruyềnthôngđượcphủsóngbởicáccuộcbiểutìnhsinhviên.Nhưngsựthựclà,dựavàochỉsốmànói,nếubạnphảnđốichiếntranh,bạnlàmột“bàgià.”Cácthămdòýkiếnđượcthựchiệntrongsuốtchiếntranhđãchothấy–ngườilớntuổihơnphảnđốichiếntranhnhiềuhơn,vàphụnữnhiềuhơnnămgiới.
Trongmộtloạthơn20cuộcthămdòýkiếnđượcthựchiệntừtháng5năm1965đếntháng5năm1971,hỗtrợchochiếntranhđếnnhiềuhơntừnhữngngườidưới30tuổihơnnhữngngườilớnhơn49tuổi.Thựcra,sựủnghộchiếntranhnhiềuhơnởlứatuổidưới30hơnlàlứatuổitừ30đến49trongtấtcảcáccuộcthămdò,trừtháng9năm1966vàtháng9năm1969
Tạisaovậy?
Bằngcáchnàođó“cựucộngsản,”hoặcthậmchílà“nhữngngườicócảmtìnhvớicộngsản”khôngbịxemlànhữngkẻgiếtngườinhư“cựuQuốcXãĐức.”
Vàocuốitháng2năm1968,phầnlớnngườiMỹđíchthịlàphediềuhâu.25%muốn“dầndầnmởrộngvàtăngcườngcáchoạtđộngquânsự,”vàkhoảng28%khácmuốn“bắtđầumộtcuộcchiếntổnglựcvớihivọngsẽkếtthúccuộcchiếnnhanhchóngthậmchíkểcảphảiđốimặtvớirủirothamchiếntừNgavàTrungQuốc.”Nếucáccuộcthămdòlàđángtin,ủnghộchiếntranhbắtđầugiảmdầnsaunăm1968(khônglấygìlàmngạcnhiênkhitinthuatrậntrànngậpcácphươngtiệntruyềnthôngsauTết).Nhưngcuộcthămdòquantrọngnhấtlàtạithờiđiểmbầucửtổngthống.NgườiMỹđãtínnhiệmRichardNixonnăm1968vàtáitínnhiệmôngtrongmộtchiếnthắngbầucửápđảonăm1972.
5.6"Jane,đồconđiếmvôhọc""Jane,đồconđiếmvôhọc"---(LờimàDanAykroydđãthựcsựnóivớiJaneCurtintrongchươngtrìnhtrựctiếptốithứbảy,àmàthôi…)
Vậyailànhữngngườibiểutìnhgiậndữthíchgâysựchúý?
DĩnhiênnhânvậtgâychúýnhấtlàdiễnviênkiêmnhàhoạtđộngchínhtrịJaneFonda.NhữnghànhđộngcủacôtrongsuốtthờikỳchiếntranhViệtNamđịnhnghĩaconngườicôvớiphầnlớnngườiMỹ.Chomộtsốítngườichưabiếtchuyện–côđãhỗtrợkẻthù.Sựthậtkhôngcáchnàochốicãiđược.CôđếnHàNội,gọinhữngngườilínhMỹlà“tộiđồchiếntranh,”cảmơnngườiNgađãhỗtrợBắcViệt,đăngảnhchụpngồitrongthiếtgiápđốikhôngcủaBắcViệt,vàbácbỏlờicủanhữngtùbinhMỹnhưnhữngkẻdốitrákhihọnóihọđãbịtratấn.
JameFondađãmuatoànbộchươngtrìnhchốngchiếntranhđểchấpnhậnchủnghĩacộngsảnnhưmộtthứkhôngđếnnỗitệlắm.Hoặc,nhưcôđềcậptrongmộtbàidiễnvănvớicácsinhviêntrườngđạihọcDukenăm1970,“Nếubạnhiểuchủnghĩacộngsảnlàgì,bạnsẽhyvọngvàquỳgốicầuxinmộtngàynàođómìnhtrởthànhngườicộngsản.”
NhữnghiểubiếtcủaFondavềchiếntranhluôncóvẻhơisơsài,mặcdùđiềuđóchẳngmaycảntrởcôtrongnhữngcuộcbiểutìnhhàngđầuchốnglạinó.TrongsuốtchuyếnđiđếnBắcViệtcôđãnói,“Mọingườiđànông,phụnữvàtrẻemtạiđấtnướcnàyđềucóquyếttâmcháybùngnhưmộtngọnlửathúcđẩyhọtiếntới,đểchiếnđấuchođộclậpvàtựdo.”FondacóthểkhôngchúýviệcBắcViệtthựcsựđộclập,họchỉcốgắngphủnhậnquyềnđộclậpcủamiềnnamViệtNam.Vàtựdo?Ờthì,JanenghĩcộngsảnBắcViệtcóýtưởngtốthơnvềtựdosovớichúngta.“VàđiềuhấpdẫntôinhấtvớicươngvịmộtngườiMỹ…mộtphẩmchấtthốngnhấtmàtôihằngtintưởngvềngườiMỹ,mộtmẫusốchungmàchúngtôichiasẻ,làtìnhyêuvớitựdovàdânchủ.Vấnđềlàđịnhnghĩavềtựdovàdânchủđãbịbópméovớichúngtôi,vàchúngtôiphảitáiđịnhnghĩanólầnnữa.NhưngnhữngngườiViệtNamđãchiếnđấu4000nămbiếtnórấtrõ.”Nóivớinhữngthuyềnnhânấy,Jane.
ChỉcóởMỹmộtngườiđànbànhưthếcóthểtrởnêngiàucóthôngquacácvideothểdụcnhiệpđiệuvàtrởthànhngôisaoHollywood.JaneFondalàmmaimộtcáchthảmhạichochủnghĩacộngsản;côtadùngdanhtiếngcủamìnhđểtângbốccácnhàhoạtđộngchốngchiếntranh;vàcácnhàlãnhđạochốngchiếntranhtângbốccôbằngcáchgiảvờxemnhưcôquantrọng.
5.7LạilànhữngVFW(Nhữngcựuchiếnbinhủnghộcuộcchiến)…Trongnhiềuphươngdiện,nhữngnhàhoạtđộngchốngchiếntranhtaihạivàđêhènnhấtlàHộiCựuChiếnBinhViệtNamChốngChiếnTranh(VVAW).Phầnlớnnhững“cựuchiếnbinh”nàybịphátgiáclànhữngkẻgianlậnhoặclangbăm,khônghềphụcdịchtạiViệtNam,vànhữnglờitựthúvềcáctộiácchiếntranhtạiViệtNamlàvôđạođức,khôngtrungthựcvàcókhilàsảnphẩmcủasựdàyvòvềtrítưởngtượng.VVAWlànhóm“cựuchiếnbinh”đượctàitrợbởiJaneFonda–cócầnphảinóinhiềuhơnkhông?
Trongtrườnghợpcần,chúngtacóthểlưuýrằngVVAWlàmộtnhómcựcđoanthànhlậpnăm1967.Nóđạtđượcsựtônkínhvàotháng1năm1971khithànhlậphộiĐiềuTraCácChiếnBinhMùaĐôngởDetroit.Cuộc“điềutra”đượctàitrợphầnlớnbởiJaneFondavàMarkLane,mộtngườitheothuyếtâmmưuvềvụámsátJohnF.Kennedy,kẻđãxuấtbảnmộtquyểnsáchbuộctộichonhữngngườiMỹvềcáctộiácchiếntranhtạiViệtNam–mộtquyểnsáchđãbịmấtuytínbởibàiphêbìnhcủaNeilSheehantrêntờNewYorkTimes,ôngđãkhẳngđịnhrằngquyểnsáchđầynhữngcâuchuyệndốitráđượckểbởinhữngngườichưatừngthựcsựphụcdịchởViệtNam;CuộcĐiềuTraCácChiếnBinhMùaĐông(WinterSoldierInvestigation)sẽtiếptụcsảnxuấtthêmnhữngthứtươngtự.Cùngủnghộcuộc“điềutra”làDickGregoory,PhilOchs,GrahamNash,DavidCrosbyvàDonalSutherland.Đólàmột“sựkiện,”vànócổvũýtưởngrằngnhữngngườiMỹphụcdịchtạiViệtNambịkếttộihiếpdâmtậpthể,sáthạivàcáchànhviphạmtộikhác.Vìcáclýdođó,sựthậthaytínhxácthựclàkhôngcầnthiết.NhưhọcgiảGuenterLewylưuýtrongquyểnsáchkinhđiểncủaông:nướcMỹtạiViệtNam.“VVAWsửdụngnhữngnhânchứnggiảvàthấtbạitrongviệchợptácvớicáccơquancóthẩmquyềnquânsự[ngườisẵnsàngđiềutranhữngcáobuộcđượcđưarabởihộiCuộcĐiềuTraChiếnBinhMùaĐông],vàcungcấpnhữngchitiếtquantrọngcủacácsựcốtạoranhữngnghingờnghiêmtrọngvềướcmuốntựxưnglàphụcvụchocônglývànhânloại.
Chuyệngiốngnhưnhữngđiềutranày,cũngnhưcáccuộcđiềutrakháctrướcđóvàsauđó,chủyếulàphụcvụcácđộngcơvàmụctiêuchínhtrị.ĐólàmộtcáchhànlâmvàlịchsựđểnóivềnhữngđiềumàB.G.BurkettvàGlennaWhitleykếtluậnsaukhiđiềutravềcáccuộcđiềutracủaCuộcĐiềuTraChiếnBinhMùaĐông–nólà“vídụđiểnhìnhvềviệcbẻcongsựthậtcómụcđích.”Nhưmộtcáchnóilịchsựcủađiềumàcáccựuchiếnbinhthựcsựnói:“Nólàmộtđốngrác.”
VVAWđãkhôngthànhcôngtrongviệcthuhúttấtcảcácchiếnbinhgiảhình.Vàonăm1992,trongcuộcbầucửsơbộcủađảngdânchủ,thượngnghịsĩTomHarkincủaIowatuyênbốrằngôngđãphụcdịch1nămvớicươngvịphicôngtrinhsátvàchiếnđấutạiViệtNam,nhưngnhậnnhiệmvụchiếnđấutạiCuba.Ồ,cóphảitôivừanóiCuba?ÝtôilànhữngnhiệmvụchuyênchởkhỏiAtsugi,NhậtBản.(TôiluônnhầmlẫnNhậtBảnvớiCuba,cả2đềulàđảoquốcmà,đúngkhông?)NhưngôngấyđãláimáybayvậntảitớiViệtNam,12lần.OK,ôngquảlàmộtbácsĩthúycủakỷnguyênViệtNam.Vàôngbiếtlàmthếnàođểbay.VàôngđồntrútạiCuba.Dĩnhiênlàôngcócôngtytốt.TrongđiềutradânsốtạiMỹvàonăm2000,hơn12triệungườitựxưnglàcựuchiếnbinhchiếntranhViệtNam.Chưatới3triệungườithựcsựđilính.
SauhộiđiềutraCuộcĐiềuTraChiếnBinhMùaĐông,mộtsốcựuchiếnbinhthamdựmàhọthậmchícònkhôngbiếtmìnhthamdự,chotớikhihọthấytênmìnhđượcsửdụngchocácsựkiệnlớncủaVVAWkhimộtđoàncựuchiếnbinh,thựcthụhaytựxưng,quẳnghuânchươngchiếnđấucủamìnhquahàngràotrướctòanhàCapitol.MộttrongnhữngtaynémnổibậtlàJohnKerry.Nhiềunămsau,saukhiđượcbầuvàothượngviện,JohnKerrytrưngbàyhuânchươngcủamìnhtrêntườngvănphòngtạiCapitolHill.Khiđượchỏi,Kerrythừanhậnrằnghuychươngmàôngđãnémkhôngphảicủamình.ChỉlàmộttròlừađảokhácđượcsắpđặtbởiVVAW.
NhưngnómangđếndanhtiếngchothànhviênVVAWJohnKerry,ngườiđượcmờiđểphátbiểutrướcỦyBanĐốiNgoạiThượngViệnvàongày22tháng4năm1971.Cácthượngnghịsĩchốngchiếntranh,đặcbiệttrongcơnđịachấnvềcuộcthảmsátMỹLai,rấtvuilòngsửdụngbấtkỳcôngcụnàotrongtầmtayđểhạtínnhiệmcuộcchiến,thậmchíkhiđiềuđóđồngnghĩavớiviệctrátbùnvàonhữngchàngtraianhdũngvàđángkínhmàchínhphủMỹđãkêugọilàmnhiệmvụvàgửitớichiếntrường.KerrynóivớicácthượngnghịsĩrằngCuộcĐiềuTraChiếnBinhMùaĐôngđãtìmthấyhơn
150nạnnhânViệtNam,nhữngngười“làmchứngchonhữngtộiácchiếntranhđãxảyratạiĐôngNamÁ,khôngphảinhữngsựcốrờirạcmàlàtộiáccókếhoạchtheolịchhàngngàyvớiđầyđủnhậnthứccủacácsĩquanmọitầnglớp…Họkểcâuchuyệnvềnhữnglầnhọbịhãmhiếp,cắttai,chặtđầu,kẹpdâyđiệntừđiệnthoạivàobộphậnsinhdụcvàbậtlên,chặttaychân,chonổtanxác,bắnngẫunhiênvàodânthường,sanbằngcácngôilàngnhưmộtcuộctưởngnhớthờikỳThànhCátTưHãn,bắntrâubòvàchóchovui,đầuđộcvậttưdựtrữ,vàthườngxuyêncướpphávùngđồngquêmiềnnambêncạnhcáccuộccướpbócthườngxuyêntrongchiếntranh…”Khiđượchỏibởicácthànhviênủybansaubàiphátbiểucủamình,Kerryđãtuyênbốrằngkhoảng200,000ngườiViệtNammỗinămđãbị“giếthạibởinướcMỹ.”MộtphéptínhnhẩmnhanhchotuyênbốcủaKerrycónghĩalàMỹđã“sáthại”hơnmộttriệucôngdânđồngminhtrongthờigianônglàmchứng.Vàchúngtađãnghĩgãnàynghiêmtúchả?
5.8NhữngcâuchuyệnlửatrạichocácphầntửcựcđoanSauđóbộphậnđiềutrahìnhsự(CID)điềutracáccáobuộcthựchiệnbởiVVAW/CuộcĐiềuTraChiếnBinhMùaĐôngđãchứngminhlàkhôngcókếtquả,vìhọkhôngtìmthấyaisẵnsànglàmchứnghaycôngnhậnbằngvănbảnvàtuyênbốchocáccuộcđiềutracủaCuộcĐiềuTraChiếnBinhMùaĐông.
BằngchứngnàocủaKerrychocáccáobuộctháiquánày?Câutrảlờilà–gầnnhưkhôngcógìđứngvữngđượctrướcnhữngdòxétnghiêmtúc.Thựcra,ngaytừkhinhữngcâuchuyệnnàybắtđầuđượcđiềutrathìchúngđãbắtđầusụpđổrồi.Khôngcóvănbản,bằngchứnghaynhânchứngtuyênthệnào,vàđặcbiệtthiếuthôngtin,những“cựuchiếnbinh”tuyênbốrằngmìnhtừngphạmnhữngtộiácchiếntranhnghiêmtrọngtựdưngbiếnmất.Mỹthậmchítruytốđếnnhữngtộiácchiếntranhnhỏhơn(hơn200vụtrongsuốtcuộcchiến)chứkhôngnhưnhữnggìcộngsảnđãthúcgiụchọ.
5.9SựtànbạođíchthựcCuộcthảmsátMỹLai–sựtànsátkhủngkhiếpcủakhoảng350dânthường,kểcảngườigià,phụnữvàtrẻem–làmộthànhđộngđiênrồtrởnênkhéttiếngchínhxácvìsựduynhấtcủanó,nhưmộtsựxâmphạmcủacáctư
tưởngMỹvềđạođứcvàluânlý.Đólàtộiácduynhấtvớiquymôlớnmàchưabaogiờđượcchứngminhbằngtàiliệu.
KhôngcầnnghingờrằngtộiácchiếntranhvàcáchànhđộngđángtráchđãxảyratạiViệtNam.Khôngcầnnghingờrằngcácchỉhuythỉnhthoảngcốgắngchegiấucáchànhviphạmtộiđểtránhtaitiếng.Cũngkhôngcầnnghingờrằngnhữngđiềunhưthếxảyratrongmọicuộcchiến,kểcảnhữngtrậnchiếnkinhđiểnnhất.Khôngcógìcóthểbàochữađượcchonhữnghànhđộngđó.Tuynhiên,chúngtanênxétcuộcchiếndàidòng,bạolựcvàphiềnphứctạiViệtNamlàmộtcuộcchiếnnhưbaocuộcchiếnkhác.Khimàđiềuxấukhôngbaogiờcóthểbịtrụcxuấthoàntoànkhỏitráitimconngườivàlỗilầmkhôngbaogiờcóthểbịtrụcxuấthoàntoànkhỏimọihànhvi,sựtháiquánhưvậythậthiếmhoibênphíaMỹ.Chúngkhônghiếmhoi–chúnglàchínhsách–củaphíacộngsản.Bỏquasựthậtmàchỉnhấnmạnhvàosựthiếuhiểubiếtvàsựthiênvịcủaphongtràochốngchiếntranh.
5.10SáungộnhậnvĩđạicủaphongtràophảnchiếnNếuchiếntranhkhủngkhiếpđếnthế-vàđiềuđókhôngthểchốibỏđược–vậychủnghĩaônhòacócaoquýkhông?CáctriếtgiangườiAnhvàothếkỷ19,nhàkinhtếhọcvànhàbìnhluậnchínhtrịJohnStuartMillcólẽtrảlờitốtnhấtcâuhỏinày.
“Chiếntranhlàđiềuxấuxí,nhưngkhôngphảilàđiềuxấuxínhất.Sựsađọavàsuyđồicủanhànướcvềđạođứcvàlòngyêunước,điềuchorằngkhôngcólýdogìđángđểchiếnđấumớitệhơncả.Ngườikhôngcómụctiêugìđểchiếnđấu,khôngcógìquantrọnghơnsựantoàncủabảnthân,làmộtsinhvậtkhốnkhổvàkhôngcócơhộinàođểđượctựdotrừkhitựdođóđượcthànhlậpvàgìngiữbởinhữngngườicaothượnghơnhọ."
Lựclượngchốngchiếntranhcánhtảbiểutìnhnhiềuhơnlàtranhluận;nhưngkhihọtranhluận,họthườngtậptrungvào6mệnhđềcơbản–cả6đềusai.
5.11“ChínhphủcủaNamViệtNamthamnhũngvàkhôngđángđượcchúngtahỗtrợ”Tốtthôi,quốchộiMỹcũngđôikhithahóavàkhôngđángđượcủnghộ.Câu
hỏithựcsựlà:Sovớicáigì?MiềnnamViệtNamcóthểchưacónềndânchủkiểumẫu,nhưngnókhácxamộtthếgiớikhiđemsovớichủnghĩagiếtngườiđộctàicộngsảntoàntrịcủaMiềnBắc.Dùnócósaiđếnđâu,nếubạnsốngởmiềnnamViệtNam,bạnthườngđượctựdolaođộng,thờphụng,đidulịchvàsốngtheocáchvànơimàbạnthích–khônggiốngcácnướclánggiềngmiềnbắc.ChínhphủMỹtinrằngcónhữngíchlợiquốcgiahấpdẫntrongviệcchặnđứngsựlantràncủachủnghĩacộngsản,vànóđãthànhlậpmộtcamkếtchínhtrịvàđạođứctrongviệcgiữmiềnnamViệtNamtựdotrướcnhữngcuộctấncôngcủacộngsảnViệtBắc.
5.12MộtngườitốtđụngbịsađọaCơnsốtvôlýcủaphongtràochốngchiếntranhrấtdễlâylan,nótiêmnhiễmkhôngchỉnhữngsinhviênđạihọc,cácthượngnghịsĩvàcácthểloạiHollywood,màcảnhữngconngườimàbạnđãhivọngrằnghọsẽhiểubiếthơn,nhữngngườinhưReverendMartinLutherKing,Jr.
“TuyênbốvềchiếntranhViệtNam”tháng4năm1967củaKingđãgọiNgôĐìnhDiệmlà“mộttrongnhữngtênđộctàixấuxanhấtthờihiệnđại”(tốtnhấtnênkiểmtralạicácthôngsốlầnnữa),tuyênbốrằngchỉ1/4ViệtCộnglàcộngsản(thậmchílàViệtCộngcũngsẽđượcbaochekiểunày;nếuchúngkhôngphảilàcộngsảnthìchúngcũngchỉlànhữngkẻcướpcủagiếtngười–mặcdùdĩnhiêngiờchúngvẫnlàvậy),vànóirằngMỹ“khôngcómụctiêudanhdựnàotạiViệtNam.RõràngsựmongchờtốithiểucủachúngtalàchiếmlĩnhnónhưmộtthuộcđịacủaMỹ,vàngườitasẽkhôngkiêngdèsuynghĩrằngthamvọnglớnnhấtcủachúngtalàkéoTrungQuốcthamchiếnđểchúngtacólýdođánhbomcáccơsởhạtnhâncủachúng.”Kingcũngđưaranhiềutốcáosailầmkỳcụckháctrongbàidiễnvăn.Thựcra,theomộtsốghichúthờiđiểmđó,bàidiễnvănđãđượcnângđỡtừngchữmộtbởinhữngtuyêntruyềnviêncộngsản.Kingkhôngphảilàmộtcộngsản,nhưngquánhiềungườicánhtảlúcđóđãsẵnlòngchấpnhậnnhữngngườicộngsảnchỉlànhữngngườicánhtảbịlạclõngthôi.
5.13“ChiếntranhViệtNamlàmộtcuộcnộichiếncầnđượcquyếtđịnhbởichínhnhândâncủahọ”NhữngngườiđưaralậpluậnnàythườngtìmcáchgiảmnhẹsựxâmchiếmcủaBắcViệt–mộtđiềubâygiờcóvẻnhưminhbạchđếnnựccười.
Tuynhiên,sựthậtlànhữngvụtấncôngkhủngbốtạicáclàngquêvàthànhphốmiềnnamViệtNamhầuhếtđượcthựchiệnbởiViệtCộngđịaphương.RấtnhiềutrongsốnhữngkẻkhủngbốnàylàlínhViệtMinhngàytrướccònsótlạitạimiềnnamViệtNamsauhiệpđịnhGenevanăm1954phânchiamiềnbắcvàmiềnnamViệtNam.CuộcchiếntranhkhủngbốmàViệtCộngđãtiếnhànhchốnglạichínhphủdânsựmiềnnamViệtNam,theotỷlệdânsốcủaMỹ,tươngđươngvớiviệcámsáthàngchụcngànthịtrưởngMỹvàủyviênhộiđồngthànhphố-tấtcảđượcthựchiệndướisựchỉđạovàhỗtrợtrựctiếpcủamộtchínhphủnướcngoài.Năm1959,miềnBắcđãgửilựclượngquânsựthườngtrựccủamìnhđếnmiềnnamViệtNam,vànăm1960côngkhaituyênbốýđịnhlậtđổchínhquyềnmiềnnamViệtNam(điềumàHàNộiđãđịnhlàmsauhiệpđịnhGeneva).Sựthậtrõrànglàtừgiữanhữngnăm1960chođếnkhithấtbạihoàntoànvàonăm1975,miềnnamViệtNamđãchiếnđấuchốnglạinhữngđạoquânxâmlược.PatNixonphátbiểuhaynhất:“JaneFondanêntớiHàNộivàyêucầuhọđừngxâmlượcnữa,sauđósẽkhôngcònbấtkỳsựxungđộtnào.”
Việcđãmất2thậpniệnvàcáichếtcủahàngtriệungườiViệtNamđểchứngminhrằngsựthốngnhấtdướicờcủachínhphủcộngsảnBắcViệtlàđiềuxarờihoàntoànvớimụctiêukỳvọngcủamọingười.CuộcchiếnViệtNamkhôngphảimộtcuộcnộichiếngiữanhữngngườidânmiềnnamViệtNam;nólàcuộcchiếnxâmlượccủacộngsảnViệtBắcchốnglạichínhphủtựdotốicaođượccôngnhậnbởitoànthếgiớicủamiềnnamViệtNam,LàovàCampuchia.
5.14“NgườidânMỹkhôngủnghộcuộcchiến”Trongmộtnềndânchủ,mọingườiđềumuốnđứngvềsốđông,vàhếtcuộcthămdònàyđếncuộcthămdòkhác–khôngđềcậpđếncuộcbầucửtổngthốnggâychấnđộngnăm1972–đãlàmrõrằngphầnlớnngườiMỹủnghộchínhsáchcủaNixonvề“hòabìnhtrongdanhdự”vàkhôngđồngtìnhvớiphongtràochốngchiếntranhcánhtả.MộtcuộcthămdòcủaHarrisnăm1969chothấychưatới10%ngườiMỹmuốnrútkhỏimiềnnamnếuđiềuđóđồngnghĩavớichiếnthắngchophecộngsản.
NhữngphóngviêncánhtảngườiMỹ,nhữnghọcgiảvàchínhtrịgiagiảđịnhrằngngườidânMỹđồngtìnhvớiýkiếncủahọ.Họkhônghề.NgườiMỹkhônghềấntượngbởinhữngkẻđốtápphíchvànhững“kẻhòabình”bạolựccủacánhtảcựcđoan.
PhầnlớnngườiMỹ(“đámđôngimlặng”củaRichardNixon)chốnglưngchocácnỗlựcchiếntranh,giữlòngtrungthànhvớituyênthệ“chịuđựngbấtkỳgánhnặngnào,trảbấtkỳgiánào”,tầmnhìncủaJohnF.KennedyrấtlâusaukhinhữngbạnbèủnghộtựdocủaKennedyđãbỏrơinó.Chođếnngàynay,80%cáccựuchiếnbinhViệtNamvẫnkhẳngđịnhhọsẽtrởlạilầnnữa,ngaycảkhiđãbiếtkếtquả,nếutổquốckêugọi.
5.15“ChiếntranhViệtNamlàcuộcchiếngiántiếpgiữatưbảnphươngTâyvàcộngsảnphươngĐông”KểcảkhiMỹkhôngcòncamkếtquânsựđểbảovệmiềnnamViệtNamkhỏimiềnbắc,kểcảkhimiềnnamViệtNamkhôngnhậnđượchỗtrợquânsựtừMỹ,vàkểcảkhiBắcViệtkhôngnhậnđượchỗtrợquânsựtừLiênXôvàcácvệtinhhaytừTrungQuốc,miềnbắcvàmiềnnamViệtNamvẫnsẽcómộtcuộcchiến,vìcộngsảnmiềnbắckhôngthểthathứchomộtmiềnnamkhôngtheocộngsản.Cộngsảnchốnglưngchoýđồxâmlượccủamiềnbắc,vàchúngtabảovệmiềnnamkhỏiđiềuđó.NguyênnhângâyrachiếntranhlàthamvọngcủaHồChíMinhmangcuộccáchmạngcộngsảnvềphíanam(và,vềvấnđềđó,cảphươngTây).
5.16“Cuộcchiếnđóvôđạođức”Sựphủnhậnnàycủacáchọcgiảvàcácgiáosĩcánhtảchỉnhấnmạnhchủnghĩanôngdânđịaphươngcủacánhtả-cứnhưthểlà,bằngcáchnàođó,mọithứtrênthếgiớiđềuổnnếuchúngtađừngđụngvàochúng.Nhưngvôđạođứckiểugìkhicốgắngbảovệconngườikhỏichủnghĩakhủngbốvànôlệ(vàchủnghĩavôthầngiếtngười)củacộngsản.
Dĩnhiên,cóthểhơikhóđểtranhluậnvềtínhđạođứccủabấtcứcuộcchiếnnào–chiếntranhlàđịangục.NhưngnếuchúngtaxemxétnhữngtiêuchícơbảncủathánhAugustinehướngdẫnvềnhữngyếutốtạothànhmộtcuộcchiếnchânchính–đólànóđượcchiếnđấuvìmộtlýdochânchính–(chốnglạisựxâmlượccủacộngsảnđãhộiđủđiềukiện),vớimộtxácsuấtthànhcôngnhấtđịnh(chúngtađãbảovệthànhcôngNamTriềuTiênchỉmộtthậpkỷtrước),vàlưuýđếncáigiáphảitrả(thàsốngtựdo,thậmchídùcóphảitrảgiáchochiếntranh,cònhơnkhuấtphụctrướcsựđộctàicủacộngsảnxemracũngcóýnghĩavớihầuhếtchúngta)–chúngtachiếnđấutrongmộtcuộcchiếnchânchính.
Trongmộtdựthảo(chưabaogiờđượcgiao)gửiđếntổngthốngFordthảoluậnvề“cácbàihọcViệtNam”,HenrryKissingerđãviết,“Khichúngtathamchiến,nhiềungườiđãủnghộnhândanhđạođức.Trướckhicuộcchiếnkếtthúc,nhiềungườiđãphảnđốinhândanhđạođức.Nhưngchảainóiđếntínhđạođứccủasựkiênđịnh,hayđứchạnhcủasựthấuđáo…”SựvôđạođứcthựcsựtrongcuộcchiếnViệtNamlàsựtrởmặtcủanhữngnhàhoạtđộngtựdođãlôichúngtavàocuộcchiếnnày.
5.17“Đólàmộtcuộcchiếnkhôngthểthắng”ĐãcórấtnhiềucáchđểchúngtacóthểthắngtrongcuộcchiếnViệtNam,nhưngchúngtakhôngcầnphảinhắclạichúng,vìchúngtacóthểchỉthẳngvàocáchmàchúngtađãchiếnthắng,vàcáchmàchúngtalẽracóthểbảotoànchiếnthắngđó:Đólà,thôngquakhônglựcMỹvàđạibáccủahảiquânMỹ.HọchặnđứngquânđộiBắcViệtmỗilầnhọđượcphéplàmvậy.
VídụnổitrộinhấtlàcuộctấncôngvàomùaPhụcSinh(MùaHèĐỏLửa)đượckhởiđộngnăm1972bởiBắcViệt,cuộctấncôngcộngsảnlớnnhấttrongsuốtchiếntranh.VớihầuhếtquânđộiMỹđãrútkhỏiđấtnước,ARVNđẩylùihếtcuộctấncôngnàyđếncuộctấncôngkhácvớisựhỗtrợtừkhônglựcvàhảiquânMỹ.Trongsố200,000quântấncôngBắcViệt,hơn100,000đãbịtiêudiệt,vàcanhbạclớncủaBắcViệtchomộtchiếnthắnghuyhoàngđãkếtthúcbằngmộttrậnthuađauđớn.
5.18Baonhiêuquândominonữaphảingãxuống?Cánhtảchếnhạorằnghọcthuyếtdominolàmộtlờingụybiệnkhôngđángtínnhiệm.HọnênnóiđiềuđóvớinhữngngườidâncủaLào,CampuchiavàmiềnnamViệtNam,nhữngngườimàđấtnướccủahọđãsụpđổ-nhưnhữngquândomino–saukhiMỹrútkhỏikhuvực.
Sựthậtvẫncònđó,rằngsauhiệpđịnhđìnhchiếnParisnăm1973,tấtcảnhữnggìchúngtacầnlàmlàcungcấphỗtrợkhônglựcvàhảiquânchonhữngđồngminhmiềnnamViệtNamcủachúngta.Thayvìmộtcuộcchiếnkhôngthểthắng,chúngtađãthắng.Nhưngsaukhiđạtđượcđiềumànhữngkẻchốngchiếntranhcánhtảchorằngkhôngthể,phầnlớnnhữngnhàcánhtảcủaĐảngDânChủtrongquốchộiđãquyếtđịnhchứngminhrằngcuối
cùnghọcũngđúngbằngviệcxétoạccamkếtcủachúngtavớimiềnnamViệtNam.LýlẽbiệnminhrằngViệtNamlàmộtcuộcchiếnkhôngthểthắngkhôngđúng,nhưngđảngdânchủtrongquốchộiđãquyếtđịnhnónhưvậy.
Aiđãđưaranhữnglậpluậnnày?Danhsáchthìdàilắm.Nhưngbạncóthểthêmvàonhữngnhânvậtnhư:
●TomHayden,sinhviênởCaliforniabịbiếnthànhmộtnhàhoạtđộngchínhtrịcựcđoan,nổitiếngnhấtvớiviệcđãgiúptổchứccuộcbạoloạnnăm1968tạiđạihộiĐảngDânChủChicago,vàđểtrởthành''ôngJaneFonda.''
●DanielEllsberg,cựuchiếnbinhViệtnamchuyểnsanglàmcốvấnphântích,ngườiđãđánhcắpcáctàiliệumậtđượcgọilà“DữLiệuLầuNămGóc”vàgửinóchoNewYorkTimes.
●NoamChomsky,mộthọcgiảchuyênngànhngônngữhọc(vàlàmộtnhàhoạtđộngchínhtrịcánhtảcựcđoan),ngườithườngchoýkiếnrằngcuộcchiến“chỉđơnthuầnlàsựtấncôngcủanướcMỹvàomiềnnamViệtNam,”rằngchúngta“chiếnđấuvớinhữngconngườikhôngđượctrangbịvũkhí,”vàrằngcuộcchiếnlà“vídụtụctĩunhấtchomộtnỗlựccủađấtnướcchúngtađểápđặtkháiniệmkiểumẫuvềtrậttựvàổnđịnhtrênkhắpthếgiới.Theobấtkỳtiêuchuẩnnào,Mỹđãtrởthànhlựclượngxâmlượclớnnhấttrênthếgiới,mốiđedọalớnnhấtđốivớihòabình,tựquyếtdântộcvàhợptácquốctế.”
●AbbieHoffman,kẻtựcaotựđạithốimồm(mộtsựkếthợpchungcủanhiềuphầntửcựcđoan)đồngsánglậpđảngquốctếthanhniên(“Yippies”),ngườiđãbịbắt(cùngvớiTomHayden)vìtổchứcbạoloạnnăm1968tạiđạihộiĐảngDânChủtoànquốc;sauđóbịbắtkhẩncấpvìbuônbáncocaine,Hoffmanchuyểnsanghoạtđộngbímật,chỉlómặttrongnhữngcuộcbiểutìnhcánhtảngẫunhiênkhác,vàsaucùngđãtựtử,nạnnhâncủachứngrốiloạnlưỡngcực.
●JerryRubin,mộtsinhviêncựcđoankhácthíchđượcchúý(ngườicôngkhaikhâmphụckẻgiếtngườiCharlesManson),hắn(cũngnhưHoffmanvàHayden)bịbắtvìtổchứccuộcbạoloạnnăm1968tạihộinghịdânchủquốcgia;saunàyhắntrởthànhmộtthươnggiathànhđạt(saukhikhámphárarằnghucksterismcũngcóthểbiếnthànhlợinhuận).
●WilliamRamseyClark,ngườichuyểntừluậtsưcủaLBJsang
thamgiaphongtràochốngchiếntranhvàcungcấpdịchvụbàochữachonhiềunhânvậttiêubiểukhácnhaucủaphongtràochốngMỹ,từSlobodanMilosevicđếnSaddamHussein.
●GiáoSĩWilliamSloaneCoffin,Jr.,mộtgiáosĩcánhtảtìnhnguyệndânghiếnnhữnglờicầunguyệncủamìnhcho“cáchoạtđộngvìhòabình.”
●BillAyers,đồngsánglậpWeatherUnderground,mộtnhómcựcđoanchốngchiếntranhViệtNam,hắnđánhbomtạiTòaNhàQuốcHộiMỹ,lầuNămGóc,vàTrụSởCảnhSátThànhPhốNewYork;mộtphầntửcánhtảcựcđoancứngđầu,bâygiờtrởthànhmộtgiáosưgiảngdạyvàgiúpthiếtkếcácchươngtrìnhgiảngdạytạitrườngcônglập;hắnlấylạisựchúýtrêntoànquốcnăm2008khixuấthiệnnhưmộtcộngsựcủaBarrackObama.Mộtlần,khiđanggặpgỡvớicáccộngsảnViệtNam(tạiToronto,nơicuộcsốngdễdànghơntạiHàNội)hắnnhậnđượcmónquàlàmộtchiếcnhẫnđượclàmtừvỏmộtchiếcmáybayMỹbịbắnhạtạiBắcViệt.Hắnnóihắnđãxúcđộngvớicửchỉđóđếnmứchắnphải“rakhỏiphòngvàkhóc”.Nólàmhắnnhậnrarằng“nướcMỹthậtácđộc…vàtôiđã…sốngtrongbụngcủamộtconthú…”
Cũngcónhữnglầnghiđiểm,nếukhôngnóilàhàngtrămngườihoạtđộngchốngchiếntranhđãđạtđượcdanhtiếngcủahọtrong15phút(hoặchơn).Mộtsốchẳngcógiátrịgìhơnmộtđốngrắcrốibốcmùi.Tấtcả,nóichung,đãgâyhạichocácnỗlựckếtthúcchiếntranhvàđưanhữngquânnhântừViệtNamvềnhàantoàn.Vàtấtcảphảichịutráchnhiệm,dùlớndùnhỏ,chonhữngmấtmátcủamiềnnamViệtNamvớinhữngluậtlệtànbạovàđộctàicủacộngsảnBắcViệt.
6.1Chương6-VềNhà“Chúngtôirấtvinhdựvìđãcócơhộiphụcvụđấtnướctrongnhữngtìnhhuốngkhókhăn.ChúngtôichânthànhcảmơnChỉHuyTrưởngvàđấtnướcchúngtavìngàynày.ChúaphùhộnướcMỹ.”
ĐólàlờiphátbiểucủachỉhuyHảiQuânJeremiahDenton,sĩquancaocấptrongsốcáctùbinhchiếntranhđượctrảtựdobởiBắcViệttháng2năm1973,khiôngbướcrakhỏichiếcmáybayđãđưaôngđếncăncứkhôngquânClarktạiPhilipine.Vàocuốitháng3,589tùbinhkhácđãtheoôngvềnhà,chấmdứtthờikỳbịgiamcầmdàinhấtđốivớibấtkỳnhómtùbinhchiếntranhnàotronglịchsửnướcMỹ.
Đoánxem?
●CựuchiếnbinhViệtNamtốthơnvề-tàichính,giáodục,tâmlý–sovớinhữngđồngnghiệpkhôngphụcdịch.
●QuânĐộiđãphụcdịchtạiViệtNamđượcgiáodụctốtnhất,đàotạobàibảnnhất,vànguyhiểmnhấtđốivớikẻđịchtrongtấtcảcáccácQuânĐộiMỹđãđượcđiềuđộngchotớithờiđiểmđó.
●Hơn80%cựuchiếnbinhViệtNamsẽphụcvụlầnnữa,ngaycảkhiđãbiếttrướckếtquả.
MặcdùcáctùbinhtrởvềtừBắcViệtđãnhậnsựđóntiếpnồnghậuvàxứngđáng,điềuítđượcbiếtđếnhơnlànhữngngườilínhMỹvàphicôngbịbắtgiữtạimiềnnamViệtNam(bởiViệtCộng),CampuchiavàLào.Trongphầnlớntrườnghợp,sựtratấnmàhọchịuđựngítmangtínhhệthốnghơn,nhưngcuộcđấutranhsinhtồncủahọtrongnhữngcánhrừngvàđồinúitạiĐôngNamÁđãchứngminhhọanhdũngvàkiêncườngkhôngkém.Mộttrongsốhọ,mộtcốvấncủaThủyQuânLụcChiếnmiềnnamViệtNam,chỉhuyDonalCook,làThủyQuânLụcChiếnđầutiênbịbắtbởiViệtCộng.KhônggiốngvớinhữngphicôngngườiMỹbịbắnhạtạiBắcViệtvàmạnglướiônhụcHàNộiHilton,ThủyQuânLụcChiếnvànhữngngườilínhMỹbịbắtởmiềnnamthườngbịnhốttrongnhữnglồngtrenhỏtrongcáctrạitạmbợ.Nhữngtùnhânphảiđốimặtvớiviệcbỏđóitừtừ,bệnhtật,vàcốgắngsốngsóttrongmộtmôitrườngcựckỳkhắcnghiệt.ChỉhuyCookđượcnhậnHuânChươngDanhDựchosựcốnghiếnvớinhiệmvụ,sựgiúpđỡđốivớicácbạntù,vàsựkhángcựkiênđịnhcủamìnhđốivớinhữngkẻbắtgiữViệtCộng.
TrongtrạitùBắcViệt(vàtạiCapuchia,LàovàmiềnnamViệtNam),nhữngkẻcaingụcBắcViệtsẵnsàngtrôngcậyvàosựtànácvàbạolựckhôngthểtưởngtượngnổi:biệtgiam,cácnghithứclàmnhục,cácchuyêngiatratấnngườiCuba,vàtừchốiđiềutrị.NgườiMỹchỉcó1niềmtinvàoChúa,giađìnhvàđấtnước:mộttruyềnthốngvềlòngtrungthànhvàsựtậntâmvớiđồngđội;vàmộtnguồnsángtạo,hàihước,sángchế,lòngdũngcảmvềthểchất,vàcátính.HọkhôngthểbịđánhbạibởinhữngcaingụcBắcViệt.3línhMỹ-JimStockdale,BudDayvàLanceSijan–nhậnHuânChươngDanhDựQuốcHộichonhữnghànhđộngcủahọkhiđốimặtvớikẻthùtànnhẫnnày.
ChắcchắnBắcViệtđã“làmhỏng”mộtsốtùbinhvớikỹthuậttratấncủachúng.Khôngcósựbảovệvữngvàngnàochốnglạicáccơnđautớimứcmàtâmtríkhôngcònkiểmsoátnổihànhvi.NhưngBắcViệtkhôngthuthậpđượcthôngtinquânsựnàovềviệcsửdụngđángkểcáckỹthuậttratấnđó.SựtratấnthườnggiatăngkhicáckẻthẩmvấnônhụcBắcViệtnhậnrarằngchuộtMickeykhôngchỉhuyhạmđộithứ7,hayHuclkeBerryFinnkhông
thuthậpthôngtintìnhbáotạiHàNội.PhươngpháptratấnkiểuViệtNamcoitrọngviệcgâyđauđớn,suynhượcvàcáccơnđauhủydiệttâmtrí,đixahơnnhiềulầnđiềumàconngườicóthểtưởngtượng.“Lờithútội”củanhữngphicôngchọnmụctiêulàbệnhviệnvàtrạimồcôichỉcóthểđượccoilànghiêmtúcbởinhữngkẻthùghétnướcMỹ.
Mộttrongnhữngvídụvềnhữnggìtùnhâncóthểmongđợiđếntừquyển“BịTróiTrongVinhQuang”(HonorBound),viếtvềnhữngtrảinghiệmcủanhữngngườiMỹbịbắtbởiCộngSản.NhânvậtđượcmôtảdướiđâylàđạiúykhôngquânEarlCobeil:
Ngườiđànôngchỉcóthểđibộ,ônglêbướcchậmchạp,đauđớn.Quầnáocủaôngbịxéthànhtừngmảnh.Ôngchảymáukhắpnơi,sưngtấykhủngkhiếpvàdơbẩn,vàngđenvàtímbầmtừđầuđếnchân.Đầuôngcúigằm;ôngkhôngcốnhìnvàobấtcứai…Fidel[kẻtratấnngườiCubađượcmờivềbởiBắcViệt]đấmthẳngvàomặtông,khiếnôngvăngvàotường.Sauđóôngđượcđưaragiữaphòngvàbịbuộcphảiquỳxuống.Lahéttronggiậngiữ,Fidelgiậtchiếcốngcaosudàimàuđentừtaymộtbảovệvàquấtnóvàomặtôngmạnhhếtmứccóthể.Ngườitùkhôngphảnứng;ôngkhônghềkhóchaythậmchílàchớpmắt.ThấtbạicủaôngtrongviệcphảnứngxemrađổthêmdầuvàocơnthịnhnộcủaFidelvàmộtlầnnữahắnquậtchiếcvòicaosulênmặtcủaông.
6.2SựđộcáccủaCộngSảnĐãcónhữngýkiếnchorằngcáctùnhântạiHàNộiđánglẽđãđượcđốixửtốthơnnếuMỹchínhthứctuyênchiếnvớiBắcViệt.Thanôi!CáchHàNộiđốixửvớinhữngngườiMỹtrongtùlàmộttộiác,thậmchíkhôngcầnviệcdẫnđếncáchiệpướcquốctếvềđốixửvớitùnhânchiếntranh.HàNộiđộcácvớichínhnhândâncủamình;chúngđộcácvớidâncủata;luậtphápvànhânquyềnlànhữngkháiniệmtưsảnmàcộngsảntạiHàNộihiếmkhitôntrọng.
SaukhiFidelvàcácbảovệrờikhỏinhàngục,bạntùcủaCobeilnhậnrarằngCobeilđã“trảiquanhiềuhơnlànhữngđợtđánhđậptrongngày.Cơthểcủaôngbịxéráchkhắpmọinơi;‘còngđịangục’gầnnhưđãcắtđứtcổtay;cácvếthằndâytróivẫncònrỉmáuquanhcánhtaylênđếntậnvai;cácmảnhtrevụngămđầyvàoốngquyểnmáumevàcácdấuroitừốngcaosutrảiđầyngực,lưngvàchân.”
TôiđãhânhạnhđượcbiếtmộtsốtùbinhMỹ.MikeCroninlàmộtbạnhọccùnglớpởtrườngbay.JoeMobleylàmộtngườibạnthân,vàanhđãvinhdanhcontraicủatôikhicậubétốtnghiệptừtrạihuấnluyệnthủyquânlụcchiến.RobbieRisnerlàngườibạncủagiađìnhquanhiềuthậpkỷ.Anhấylàmộttrongnhữngngườiđànôngtốtnhấtmàtôitừngđượcbiết.SựcốnghiếnanhdànhchoChúavàđấtnướcđãtạonênmộtchuẩnmựcchotấtcảngườiMỹ.SựdịudàngvàlòngtốtcủaanhđínhchínhchoquákhứtừnglàmphicôngchiếnđấutạiNamHàn.Sựthiếuvắnglòngthùhậnvàsựyênbìnhtrongtâmtríanhthậtkhiêmnhường,phảibiếtrằnganhlàmộttrongnhữngngườibịtratấnnhiềunhấttrongsốcáctùbinhMỹtrongchiếntranhViệtNam.TạilễnghỉhưucủađạitướngRisner–chủtrìbởiH.RossPerot,ngườimànhữngnỗlựccủaôngthaymặtchocáctùbinhvàgiađìnhlàkhôngthểsosánh–tôiđãcódịptròchuyệnvớiJerryDenton,JimStockdale,RedMcDaniel,JohnMacCainvàhàngchụcngườikhác,baogồmrấtnhiềucácbiệtkíchSơnTây.NướcMỹkhôngthểtìmranhữngngườitốthơn.
6.3CựuchiếnbinhViệtNam–vàlòngtựhàovềđiềuđóDĩnhiên,mộtvàicựuchiếnbinhlàtùbinhchiếntranh.Vớihầuhếtchúngta–phầnlớnchúngta–hòanhậplạicuộcsốngđờithườnglàđiềukhádễ.Theobấtkìthướcđoxãhội–kinhtếnào–thunhập,thànhcôngvềhônnhân,giáodụcbậccao,sứckhỏetâmlý,ítdùngmatúy,tránhkhỏinhàtù–cáccựuchiếnbinhViệtNamvượtxacácđồngnghiệpphiquânsựcủamình–chínhxáclànhữnggìđốilậphoàntoànvớiđiềumàcácnềnvănhóathôngthườngmuốnbạntin.
Vớitôi,chuyệnđókhôngđángngạcnhiên.ChúngtabỏchiếntranhlạisaulưngvớimọicáchtốtnhấtcóthểvàhòamìnhvàodòngchảycủangườiMỹ.ChúngtôiđượcvũtrangvớimộtđiềugìđómàcàngngàycàngítngườiMỹcóvinhdựđượcsởhữu–nhữngkiếnthứcmàchúngtôiđãcốnghiếnchođấtnước.Nếutựdophảitrảgiá,chúngtôivàtrườnghọccủachúngtôiđãtrả.Chúngtôinhậnthứcrằngcuộcsốngvàtựdolàmộtmónquàquýbáu.Mộtvàingườitrongsốchúngtôitrởnênnổitiếng–nhưsiêusaobóngđáRogerStaubach,hayngườisánglậpFederalExpressFredSmith,haythượngnghịsĩJohnMcCain,hayngườitổchứcgameshowPatSajak–nhưnghầuhếtchúngtôichúngtôilựachọnmộtcuộcsốngbìnhthường,sốngmỗingày
nhưmọingườiMỹkhác,làmviệcchămchỉvàchămlochogiađình.
TruyềnthuyếtrằngcáccựuchiếnbinhViệtNambịhànhhạbởicảmgiáctộilỗi,nhữngcơnácmộngvàcảmgiácloâu,dễmấtcânbằngdẫnđếnbạolựcvànghiệnmatúy,vàkhôngthểhòanhậpdễdàngvớixãhội,tồntạimộtcáchngoancốbấtchấpsựthậtrằngcácthôngsốtừhàngtrămnguồnkhácnhau–cácnhómcựuchiếnbinh,VA,BộQuốcPhòng,cácnghiêncứuchấmđiểmcủacáctrườngđạihọcvàcácnguồnkhácnữa–đãhoàntoànbácbỏnó.Vậytạisaocácngộnhận–vànólàmộtngộnhậnđầyônhục,làmôdanhcảmộtthếhệ-vẫntiếptụctồntại?
Ờthì,tôimuốnnóirằngchúngtồntạivìchúngkhiếnnhữngngườicánhtảcảmthấymìnhtốt.NếubạnmuốntinrằngcuộcchiếnViệtNamlàvôđạođứcvàkhôngcầnthiết,nócựckỳtiệnlợiđểnóirằngnhữngngườitừngchiếnđấutrongcuộcchiếnđóđãbịtổnthươngnghiêmtrọngbởinó.Chuyệnđólàmbạncảmthấynhưmìnhrấtquantâmđếncáccựuchiếnbinh–bạnthấythậttộinghiệpchohọ-đồngthờikhẳngđịnhrằngnhữngngườibiểutìnhchốngchiếntranhthựcsựđãđúngvềcuộcchiếnvàchắcchắnlàđiềuchỉnhtốthơnnhữngngườiđãphụcvụđấtnướcmình.Vàdĩnhiên,vớinhữngngườiđãtựhỏitừsâuthẳmtráitimmình,rằngliệuhọcóhènnhátkhitừchốiphụcvụđấtnướckhông?Sựngộnhậncủanhữngcựuchiếnbinhgặprắcrốithiệtlàanủihếtsức.
CácngộnhậnđộcácvềnhữngcựuchiếnbinhViệtNamnóilênrằnghầuhếtchúngtađãphíthờigiangiảithíchchonhữngđiềumìnhkhônghềlàmtrongchiếntranh.Nghĩalàhầuhếtnhữngngườichacủacáccựuchiếnbinhđãcónhữngthờikhắclolắngrằngconcủahọđangbịlừadốivàcườngđiệuvềcuộcchiến.Nghĩalàhầuhếtchúngtaphảitạmchấpnhậnđiềutươngđươngvớimộtđịnhkiếnbẩnthỉu.KhôngchỉmộtlầnsaukhitrởvềtừĐôngNamÁvàonăm1970,đãcónhữnglờiđềnghịchotácgiảnàyrằngôngnênbỏphầnlýlịchphụcdịchtạiViệtNamrakhỏiđơnxinviệc.Khiđượchỏitạisao,cácnhàtuyểndụnglaođộngtrảlời,“Ờthì–bạnbiếtđấy.”
NhữngquyểnsáchViệtCộngsẽkhôngmuốnbạnđọc
●Điquađêmtối:7nămtùcủatôitạiBắcViệt(ThePassingoftheNight:MySevenYearsasaPrisoneroftheNorthVietnamese),RobbieRisner.
●Mộtđiềuluậtđểgiữ:câuchuyệnthậtcủatùnhândânsựMỹbịgiamgiữlâunhấttrongchiếntranhViệtNam(ACodetoKeep:TheTrueStoryofAmerica’sLongestHeldCivilianPrisonerofWarinVietnam),ErnieBrace.
●Tùnhânchiếntranh:cuộcsinhtồncủaTrungTáRichardA.Stratton(PrisoneratWar:TheSurvivalofCommanderRichardA.Stratton),ScottBlakey.
●Kẻsốngsótcôđộc:tùnhânchiếntranhđầutiêntạiĐôngNamÁ(SolitarySurvivor:TheFirstAmericanPOWinSoutheastAsia),LawrenceBailey.
ĐiềutấtcảchúngtanênbiếtlànhữngconngườiđãphụcvụtrongchiếntranhViệtNamđượchọchànhtửtếnhất,đàotạobàibảnnhất,vàlàđộiquânthànhcôngnhất(vềtỷlệtiêudiệt)mànướcMỹđãtừngtriểnkhaichotớithờiđiểmđó.Trongnhữngđiềukiệnkhókhănnhất,vớitạithờiđiểmđó,sựchỉđạomơhồ,vàmộtchiếnlượcđầynghivấn,họđãđánhbạimộtđạoquântànnhẫnđượcsựhậuthuẫnkhônggiớihạntừnhữngđồngminhcộngsảncủanó.Mặcdùnhữngcựuchiếnbinhvềtớiquênhànơiđầynhữngngườibiểutìnhcókhảnăngnhụcmạhọ,họđãxuấtsắctrênconđườngtrởlạicuộcsốngriêng.Mọiđộiquânđềucónhữngconsâu,nhữngkẻđàongũ,nhữngkẻgâyrốivànhữngngườiphànnàn(sautấtcả,chúngtôicũngcóJohnKerry),nhưngchúngchỉlànhững–consâu,mộtthiểusốnhỏ.VàbấtchấpnhữnglạmdụngđãđượcchấtchồnglênnhữngcựuchiếnbinhViệtNam,ngườidânMỹbiếtrõhơncả.CáccuộcthămdòchothấymộtsựtôntrọngápđảodànhchocáccựuchiếnbinhViệtNam–thậmchíđếnmứchàihước.Vídụ,cuộckhảosátdânsốtháng8năm2000chothấy13triệungườiMỹnhậnvờrằngmìnhlàcựuchiếnbinhViệtNam.Cóvẻnhưchúngtacómộtnétđặcsắcởđây.
6.4PhimvềchiếntranhViệtNamTậnthếđươngthời–chiếntranhchắcchắncóvẻsiêuthựcvàlạclối,nhưng
bộfilmnày,nóisaonhỉ,cóvẻđãleolênhàngđầuvềmứcđịnhkiếnvàđộngớngẩn.Đóhẳnphảilàmộtloại“nghệthuật”,nhưngnókhôngđượcthựchiệnnghiêmtúc.Thậtlòngmànói,tôikháthíchnó.CómộtvàitròhềđãphảnánhcuộcchiếnViệtNam,vàmọicuộcchiến,ởmộtgócđộnàođó.Saucùng,nhữngngườiđànôngtrưởngthànhđềucốgắngbắnvàongườikhác.NhưmọibộfilmkhácvềchiếntranhViệtNam,tuynhiên,nóchỉcốtìnhquênlãngbênnàomớilàngườitốt.
Vềnhà–quênmấtlàbạnghétJaneFonda(coinào,thửxem),quênchuyệncôtadùnggầnhếtbộphimđểphunvềnhữngtuyênbốchínhtrịgiảvờngớngẩn,quênchuyệnhầuhếtmọingườixembộfilmchỉvìmộtcảnhquaytìnháingoàiýmuốn(ítracũngcólúc,tốithiểulànhàlàmfilmcũngtỏrarấtcanđảm).Thựcra,bạncóthểquênbộfilmđi,nhưngnócũngcómộthaikhoảngkhắccoiđược.Mộtchuyếnbaydài12giờtừvùngrừngrậmcủaViệtNamđếnvùngvenngoạithànhcủaMỹlàmộttrongnhữngsựkiệnsửngsốtnhấttrongcuộcđờicủahầuhếtcáccựuchiếnbinhViệtNam.Thậtkhôngmay,Fondađầurỗngđãphảibiếnnóthànhmột“tuyênbố”vềtính“đạođức”củacuộcchiến–ngaygiữamộtmốiquanhệngoạitình,dĩnhiênrồi.
Ngườithợsănnai(TheDeerHunter)–nửađầubộphimlàcảnhquayquêhươngPennsylvaniacủa3nhânvậtchínhchuẩnbịlênđườngđếnViệtNam,nódàigầnbằngcuộcchiếnthật.Hoặcítracóvẻthế.Nhưngdùsao,nếubạnđủkhảnăngchịuđựngnó,nókhôngphải1bộphimtệlắm.
ÁoGiápSắt(FullMetalJacket)–Nótựlàmrốinửađầubằngcáchthêmvàomộtcảnhquayđầyvẻthầnkinhvềthứthựctếtrôngkhágiốngtrạithủyquânlụcchiến.Nólàmhỏngnốtnửasau(cảnhquaytrongnước)bằngviệckếtthúcvớimộtbàithuyếtgiảngnhonhỏvềchốngchiếntranh.
Mũnồixanh(TheGreenBerets)–vềcơbảnlàmộtbộfilmvềthếchiếnthứIIchuyểnthểthànhmộtViệtNam–khônggiốngViệtNamcholắm.Ítrathìtâmđiểmcủanócũngtậptrungđúngnơi.
ĐồiHarmburger(HamburgerHill)–câuchuyệnvềđoànkhôngquân101đánhchiếmđồi937làmộttrongnhữngtrậnđánhlớncuốicùngcủacuộcchiến.Quênviệccốgắngđọcnhữngtuyênngônchínhtrịtrongsuốtdiễnbiếnđi.Bộfilmmộtlầnnữamôtảnỗisợthắtruộtcủacáctrậnchiếntrênbộ.
HàNộiHilton(HanoiHilton)–oh,tốt,mộtbộfilmvớiýtốtvềcuộcsống
củanhữngtùnhântạiBắcViệt,cólẽlàvìnhữnglýdolễnghi,đãtránhviệcbộclộchiềusâuvềsựtànbạocủanhữngbảovệBắcViệtvànhữngchuyêngiatratấn.
Trungđội(Platoon)–Ok,nhữnglínhMỹlànhữngngườilaođộngnghèovôhọcvàliêntụcuốngbiarượu.HọđốixửvớingườiViệtNamnhưcỏrác.LínhMỹtốtthìbịbỏbùamê.HọđốixửvớingườiViệtNambằnglòngtừbi.VàbộfilmđượclàmbởiOliverStone.Vớimọichuyệnhoàntoànlạcđề,ítracóvàicảnhchiếnđấulàthật.
Chúngtôilànhữngngườilính(WeWereSoldiers)–cuộcchiếncủađoànkịbinhthứ7tạithunglũngIaDrang,chỉhuybởiđạitáHalMoore.Mộtbộfilmtuyệtvời.Chiếnđấuthựctếvàdiễnxuấtsắc.Làmbạnthấytựhào.
6.5BàiDiễnVănCủaThượngNghịSỹJohnF.KennedyTạiHộiNghịVềViệtNamTiệcTrưaTạiKháchSạnWillard,Washington,D.C,1tháng6năm1956
ĐâylàmộtniềmvuitừđáylòngkhiđượccómặtởđâyhômnaytạihộinghịquantrọngnàyvềtươnglaicủaViệtNam,vàsựgópphầncủaMỹtrongquốcgianontrẻấy,đượcnângđỡbởinhữngngườibạnMỹcủaViệtNam,
mộttổchứcmàtôitựhàođượclàmthànhviên.CuộchọpvớicácbạnhômnaytạithờiđiểmmàcácsựkiệnchínhtrịliênquanđếnViệtNamđangtiếndầnđếncaotrào,cảtrongnướcvàtạiquốchộicủachúngta,làthờiđiểmtốtnhất.Chủđềvàthảoluậncủacácbạn,điềunhấnmạnhnhữnghứahẹnvềtươnglaihơnlànhữngthấtbạitrongquákhứ,làcótínhxâydựngnhất.TôicóthểđảmbảovớicácbạnrằngQuốcHộiMỹsẽthựcsựcoitrọngnhữngpháthiệnvàkiếnnghịcủacácbạn;vàtôigởiđếntấtcảcácbạn,nhữngngườiđãnỗlựcthamdựvàohộinghịnàylờichúcvàchúcmừngtrangtrọngnhấtcủatôi.
ĐólàmộtthựctếtrớtrêuvàbithảmrằnghộinghịnàyđượctổchứctạithờiđiểmmànhữngtintứcvềViệtNamgầnnhưđãbiếnmấtkhỏitrangnhấtcủacáctờbáoMỹ,vàngườiMỹdườngnhưđãquênđấtnướcnhỏbénày,nơichúngtacórấtnhiềutráchnhiệm.Sựsuygiảmcủachúýcộngđồng,tôitinrằng,đếntừ3yếutố:(1)đầutiên,nóđếnmộtphầntừnhữngthànhcôngđángkinhngạccủatổngthốngDiệmvớinhữngcuộchọpcứngrắnvàchắcchắnlàcảnhữngcuộckhủnghoảngchínhtrịvàkinhtếlớnmàtừtrướcđếnnayđãliêntụccảnbướcViệtNam.(Tôisẽnóithêmvềvấnđềnàysau,nóxứngđángđượcxemxétkỹhơntừtấtcảnhữngngườiMỹquantâmđếntươnglaicủaChâuÁ.)
(2)Thứ2,nóđếnmộtphầntừvaitròtruyềnthốngcủabáochíMỹ,cảngườiđọclẫnngườiviết,vềviệcquantâmnhiềuđếncáckhủnghoảnghơnlàthànhtựu,vềviệcdànhnhiềukhoảngtrốngchocácmốiđedọachiếntranhhơnlàsựcầnthiếtchocáccôngtrình,vàđãviếtnhữngtiêuđềgiậtgânvềcácthiếusótnhạycảmcủaquákhứhơnlàcácnhiệmvụsángtạochotươnglai.
(3)Thứbavàcũnglàcuốicùng,sựbỏbêViệtNamlàkếtquảcủamộttrongnhữngđiểmyếulớnnhấtđãcảntrởhiệuquảdàihạncủachínhsáchđốingoạiMỹtrongsuốtnhữngnămvừaqua–vàđólàsựnhấnmạnhtháiquávaitrò“ngườicứuhỏa”củathếgiới.Bấtcứnơinàovàbấtkỳkhinàolửanổilên–tạiĐôngDương,tạiTrungĐông,tạiGuatemala,tạiCyprus,tạieobiểnFormosan–nhữngngườilínhcứuhỏacủachúngtavộivàngnhảyvào,lămlămnhữngcôngcụhạngnặng,vàdùngmọiphươngphápđượcbiếtđếnđểngănchặnvàdậptắtđámcháy.Đámđôngtậptrunglại–nhữngnỗlựcthànhcôngthườngxuyêncủacáctìnhnguyệnviêncủachúngtađượchoannghênhnhiệtliệt–vàrồisauđólínhcứuhỏalạivộivàngchạyđếnnhữngđiểmnóngtiếptheo,đểmặcnhữngngườidânđầylòngbiếtơnnhưngvẫn
cònchoángvángdọndẹpđốngđổnát,nhặtnhạnhcácmảnhvỡvàxâydựnglạiquênhàvớimọinguồnlựccóthể.Vaitròđó,hiểnnhiênlàcựckỳcầnthiết;nhưngnókhôngphảilàvaitròduynhấtcầnđượcđảmnhiệm,vànhữngvaitròkháckhôngthểbịlơlà.Mộtsởcứuhỏatìnhnguyệnđãngừnghẳn,nhưnghiếmkhingănchặncácđámcháy.Họđẩylùinhưnghiếmkhixâydựnglại;họgiảiquyếttốtcácvấnđềhiệntạinhưngkhôngphảitươnglai.VàkhichúngtacốnghiếnsựchúýđếnnhữngkẻphónghỏacộngsảntạiTriềuTiên,trotànlạibùngcháyởĐôngDương;chúngtachuyểnhướngnỗlựcđếnĐôngDươngchođếnkhicòibáođộnghúlênởAlgeria–vàcứthế.
DĩnhiênlàViệtNamkhônghoàntoànbịquênlãngbởinhữngnhàthiếtkếchínhsáchcủachúngtangàyhômnay–Tôikhôngthểthựclòngđưaramộtlờitráchcứnhưvậyvàsựthậtsẽdễdàngbácbỏnó–nhưngsựthậtkhôngmayvềcácvấnđềlà,theoýkiếncủatôi,ViệtNamsẽcókhảnăngnhậnđượcnhiềusựquantâmtừquốchộivànộicáccủachúngtahơn,vàsựhỗtrợtốthơndướicácchươngtrìnhviệntrợcủachúngta,nếunórơivàotìnhtrạngnguyhiểmcấpbáchcủacáccuộctấncônghaycácmạngcộngsản.NhưnhữngngườidâncủaChâuMỹLatinvàChâuPhimàchúngtađãbảobọcquámứcnhữngthậpkỷqua,nhữngngườiViệtNamcóthểchorằngsựcốnghiếncủahọchosựnghiệpdânchủ,vàsựthànhcôngcủahọtrongviệcsuygiảmsứcmạnhcủanhữngnhómCộngSảnđịaphương,đãcótácdụngmỉamailàlàmgiảmsựhỗtrợtừMỹ.Nhưngnhucầuvềnhữngsựhỗtrợđóchưathểnàogiảmbớt.(TôihivọngrằngchínhquyềnDiệm–hoặctổchứcnàykhôngcầnviệntrợchosựpháttriểncủaĐảngCộngSảnmiềnnamViệtNamđểtậptrungsựchúýcủaMỹvàonhữngnhucầuthiếtyếucủaquốcgiađó!)
KhôngaichorằngchúngtanênvộivàngtậptrungtấtcảnhữngthiếtbịcứuhỏacủamìnhvàoViệtNam,bỏmặcTrungĐônghaybấtcứnơinàokháccủathếgiới.NhưngchúngtacũngkhôngnênkếtluậnrằngsựđìnhchỉnhữngdấuhiệuthùđịchtạiĐôngDươngđãloạibỏvùngđấtnàykhỏidanhsáchcácvùngquantrọngcủachínhsáchngoạigiaoMỹ.Chúngtahãyxemxétmộtthoángrằngchínhxácđiềugìlà“íchlợicủaMỹtạiViệtNam”:
(1)Đầutiên,ViệtNamđạidiệnchonềntảngcủathếgiớitựdotạiĐôngNamÁ,làtảngđágóctường,làsườncủaconđê.Burma,TháiLan,ẤnĐộ,NhậtBản,PhilipinvàrõrànglàcảLàovàCampuchialànhữngquốcgiasẽbịđedọaanninhnếulànsóngđỏCộngSảntrànvàoViệtNam.Trongquákhứ,cácnhàhoạch
địnhchínhsáchcủachúngtađôikhiđưaranhữngtuyênbốtráingượcnhauvềđiểmnày–nhưnglịchsửlâudàivềcáccuộcxâmlượcĐôngNamÁbịchặnđứngbởinhữngchiếnbinhViệtNamchắchẳnđãloạibỏmọinghingờvềchủđềnày.
Hơnnữa,sựđộclậpcủamộtnướcViệtNamtựdolàrấtquantrọngđốivớithếgiớitựdotrongnhữnglĩnhvựckháchơnlàquânsự.NềnkinhtếcủanólàđiềuthiếtyếuchonềnkinhtếĐôngNamÁ;vàsựtựdochínhtrịlànguồncảmhứngchonhữngngườitìmkiếmđểđạtđượchoặcduytrìquyềntựdocủahọtrêntoànChâuÁ–vàdĩnhiênlàcảthếgiới.Nhữngnguyênlýcơbảnvềchínhsáchđốingoạicủaquốcgianày,trongngắnhạn,phụthuộcđángkểvàocácthướcđovềmộtquốcgiaViệtNammạnhmẽvàtựdo.
(2)Thứhai,ViệtNamđạidiệnchomiềnđấthứacủanềndânchủtạiChâuÁ.Tuynhiênchúngtacóthểchọnviệcbỏquahoặcphủnhậnnó,sựgiatăngvềuytínvàlựcảnhhưởngcủaCộngSảnTrungQuốctrongkhuvựcChâuÁlàsựthậtkhôngthểtháchthức.ViệtNamđạidiệnchomộtsựthaythếcủanềnđộctàiCộngSản.Nếuthửnghiệmdânchủnàythấtbại,nếumộtaiđótrongsốhàngtriệungườitịnạnđãchạytrốnkhỏisựtoàntrịcủamiềnbắcmàkhôngtìmthấytựdolẫnsựantoàntạimiềnnam,vậythìđiểmyếu,chứkhôngphảisứcmạnh,sẽlàđặctínhđịnhnghĩanềndânchủtrongtâmtrícủanhiềungườiChâuÁkhác.Mỹchịutráchnhiệmtrựctiếpchothửnghiệmnày–chúngtađóngvaitròquantrọngtrongphòngthínghiệmnơinóđượctiếnhành.Chúngtakhôngthểchophépthửnghiệmđóthấtbại.
(3)Thứba,vàtrongnhữngxuhướngcóphầntươngtự,ViệtNamđạibiểuchomộtthửnghiệmvềtráchnhiệmvàquyếttâmcủaMỹtạiChâuÁ.NếuchúngtakhôngphảilàchamẹcủanướcViệtNamnontrẻ,thìchúngtachắcchắnlàchamẹđỡđầu.Chúngtađãchủđạochosựkhaisinhcủanó,chúngtahỗtrợcuộcsốngcủanó,chúngtađãgiúpđịnhhìnhtươnglaicủanó.Vớilựcảnhhưởngvềchínhtrị,kinhtếvàquânsựđãsuygiảmtạiViệtNam,lựcảnhhưởngcủaMỹđangtăngtrưởngđềuđặn.Đâylàconcáicủachúngta,chúngtakhôngthểbỏrơinó,chúngtakhôngthểchốibỏnhữngnhucầucủanó.Vànếunótrởthànhnạnnhâncủanhữngmốiđedọađếnsựsinhtồncủanó–cộngsản,sựhỗnloạnchínhtrị,sựđóinghèohaytấtcảnhữngđiềukhác–thìnướcMỹ,
theomộtsốcáchlýgiải,sẽphảichịutráchnhiệm,vàuytíncủachúngtaởChâuÁsẽchìmxuốngmộtmứcđáymới.
(4)Thứtưvàcuốicùng,íchlợicủaMỹtạiViệtNam,trongsứcmạnhvàsựanninhcủanó,làrấtíchkỷ-đểnócóthểđượcđođạc,trongnhữngnghiêncứucuốicùng,trongđiềukiệnsốngcủaMỹvàđôlaMỹ.MọingườiđềubiếtđãcólúcchúngtađứngtrênbờvựccủachiếntranhtạiĐôngDương–mộtcuộcchiếncóthểtốnkémhơn,mệtmỏihơnvàítthuyếtphụchơnbấtkỳcuộcchiếnnàomàtatừngbiết.Mốiđedọavềmộtcuộcchiếnnhưthếchưabịloạibỏhoàntoànkhỏichântrời.Yếuđiểmvềquânsự,chínhtrịbấtổnhaykinhtếsuythoáitrongđấtnướcmớicủaViệtNamcóthểthayđổigầnnhưhoàntoàntìnhtrạnganninhchỉsaumộtđêm,điềungàycàngtrởnênrõràngtạikhuvựcchịusựlãnhđạocủathủtướngDiệm.VàvịtríchiếnlượccủaViệtNamtạiĐôngNamÁ,nhưđãbànluận,khôngthểtránhkhỏisựliênquancủaanninhquốcgiavớibấtkỳsựbùngphátrắcrốinàomới.
Đólà4điểmmàtheoýkiếncủatôilàlợiíchcủanướcMỹvềanninhtạiViệtNam.Vàtrướckhinhìntớitươnglai,chúngtahãydừnglạimộtchútđểđiểmquanhữngđiềumàchínhquyềnDiệmđãđạtđượcbằngcáchtăngcườnganninh.Điềuấntượngnhất,cólẽlàviệctáiđịnhcưchohơn3/4củamộttriệudântịnạntừmiềnbắc.Bằngvàocácnỗlựccủanhữngconngườicanđảmnàychosựtựdosinhsống,ướcchừng45,000ngôinhàđãđượcxâydựng,2,500giếngnướcđượcđào,100ngôitrườngđãđượcthànhlậpvàhàngchụccáctrungtâmytếvànhàhộsinhđãđượccungcấp.
Ấntượngkhôngkémlàsựtăngcườngvềtínhbềnvữngvàổnđịnhcủachínhquyền,sựquétsạchcácvùngnổiloạnvàbướctiếnđầutiêntớinềndânchủthựcsự.NơitừngbịlệthuộcvàphảiđấutranhvớiCộngSảnchoquyềntốicao,mộtnềncộnghòatựdovàđộclậpđãđượctáithiếtlập,đượccôngnhậnbởihơn40quốcgiacủathếgiớitựdo.Nơiđãtừngbịcaitrịbởimộtvịvuaănchơitừmộtbờbiểnxa,giờđâyquốchộiđãđượcthànhlập.
Cácsựcảicáchxãhộivàkinhtếcũngrấtđángkể.Điềukiệnsốngcủanhữngngườinôngdânđãđượcnângcaotrêndiệnrộng,cácvùngđấthoangđãđượckhaikhẩn,vàquyềnsởhữurộnglớncácmảnhđấtđangdầnđượccổvũ.Cáchợptácxãvàcáckhoảnvayưuđãichonôngdânđãhiệnđạihóanềnkinhtếnôngnghiệplỗithời;vàmộtconđậpsiêulớntọalạctạitrungtâmđấtnướcđãtạođiềukiệnthủylợichonhữngvùngđấthoangchưađược
khaikhẩntrướcđây.Phápluậtchonhữngquanhệlaođộngtốthơn,bảovệsứckhỏe,điềukiệnlàmviệcvàchếđộlươngbổngđãđượchoànthiệndướisựdẫndắtcủatổngthốngDiệm.Cuốicùng,quânđộiViệtNam–giờđâyđangchiếnđấuchoquênhàcủachínhhọchứkhôngphảichủnhâncácthuộcđịa–đãtăngcườngđángkểvềcảchấtlượnglẫnsốlượng.ĐạitướngO’Danielcóthểkểthêmvớicácbạnvềnhữngthànhtựunày.
NhưngtráchnhiệmcủaMỹđốivớiViệtNamvẫnchưakếtthúc,chắcchắn,vớinhữngnhậnxétsơlượcvềnhữngthànhtựuđếnmứcđónhờsựgiúpđỡcủachúngta.Sẽcónhiềuđiềucầnlàmhơn;nhiềuhơnrấtnhiều,trongthựctế,sovớinhữngđiềuchúngtađanglàmchotớithờiđiểmnày.NhữngliênminhquânsựtạiĐôngNamÁlàđiềucầnthiếtnhưngchưađủ.Sựưuviệtvềvũkhíhạtnhânvàsựpháttriểncủanhữngvũkhítốithượngmớilàchưađủ.
Cáchoạtđộngtìnhbáovàtuyêntruyền,đangcảnhbáovềnhữngconquỷCộngSảnvàsựnguyệncầucholốisốngMỹlàchưađủchomộtđấtnướcnơinhữngkháiniệmvềdoanhnghiệptựdovàchủnghĩatưbảnlàvônghĩa,nơiđóinghèokhôngphảilàkẻthùdọctheovĩtuyến17màlànhữngkẻthùngaygiữabọnhọ.NhưđạisứChươngđãnóigầnđây:“Ngườidânkhôngthểđượctrôngcậysẽchiếnđấuchothếgiớitựdotrừkhihọcótựdocủachínhmìnhđểbảovệ,tựdocủahọtrướcquyềnthốngtrịnướcngoàicũngnhưsựtựdothoátkhỏiđaukhổ,ápbứcvàthamnhũng.”
TôisẽkhôngthểnóitrướcnhữngchitiếtvềcáchmàcácchươngtrìnhviệntrợnêncungcấpchongườiViệtNam–khôngphảinhữngchitiếtcủacácchươngtrìnhquantrọng,màlàtinhthầnđượctruyềnlạivàsứmệnhmànóđangtìmkiếmđểhoànthành.ChúngtakhôngthểmualấytìnhbạntừngườiViệtNam.Cũngkhôngthểthắngđượctráitimhọbằngcáchlàmhọphụthuộcvàosựbốthícủachúngta.Cáichúngtacầnchohọlàmộtcuộccáchmạng–mộtcuộccáchmạngvềchínhtrị,kinhtếvàxãhộiưuviệthơnnhiềulầnsovớibấtcứthứgìmàCộngSảncóthểcho–ônhòahơnnhiều,dânchủhơnnhiềuvàquyềntựchủđịaphươngcaohơn.MộtcuộccáchmạngnhưvậyđòihỏinhiềunỗlựchơntừcảMỹlẫnViệtNam.Chúngtaphảicungcấpnguồnlựcđểthaythếnhữnggìđãbịcạnkiệtquanhiềuthếkỷkhaithácthuộcđịa;kỹthuậtviênđểđàotạonhữngngườibịhạnchếbởinhữngchínhsáchngudâncốý.Sựhướngdẫnđểhỗtrợquốcgiabướcnhữngbướcchânchậpchữngđầutiênvềphíasựphứctạpcủamộtdạngchínhphủcộnghòa
mới.ChúngtaphảihỗtrợsựkhơinguồnpháttriểncủanềndânchủvànềnkinhtếViệtNam,baogồmcảviệchoànthànhhộinhậpnhữngngườitịnạnđãbỏcảquênhàvàtàisảnđểtìmkiếmtựdo.ChúngtaphảicungcấphỗtrợquânsựđểtáithiếtlậpquânđộiViệtNammới,nhữngngườiphảiđốimặthàngngàyvớisựnguyhiểmgiatăngtừquânđộiViệtMinhdọctheođườngbiêngiới.
Vàcuốicùng,trướccáchộiđồngcủathếgiới,chúngtakhôngđượcchophépbấtkỳhànhvingoạigiaonàobấtlợichođấtnướcnày,mộttrongnhữngthànhviêntrẻtuổinhấtcủagiađìnhquốctế-vàtôibaogồmtrongsắclệnhnàymộtlýdochoviệcMỹkhôngbaogiờđồngýthôngquacuộcbầucửsớmđượckêugọibởihiệpđịnhGenevanăm1954.KhôngaitrongsốMỹhaynướcViệtNamtựdolàmộtphầncủahiệpướcđó–vàkhôngaitrongsốMỹhaynướcViệtNamtựdosẽlàmộtphầncủamộtcuộcbầucửrõrànglàđãđượcthuxếpvàlậtđổtừtrước,thúcgiụcchúngtôibởichínhnhữngngườiđãphávỡcamkếtcủachínhmìnhdướimộthiệpướcmàbâygiờhọđangtìmcáchthihành.
Tấtcảnhữngthứnàyvànhiềuhơnnữa,chúngtacóthểchonướcViệtNamtựdo,khinóđangtrảiquagiaiđoạnhiệnthờiđểhướngđếnconđườngvềmộtkỷnguyênmới–kỷnguyêncủalòngtựhàovàđộclập,vàmộtkỷnguyêncủanềndânchủvànềnkinhtếpháttriển–mộtkỷnguyênmàkhisosánhvớinhữngnămdàibịápbứcnhưmộtthuộcđịa,sẽthựcsựđạidiệnchomộtcuộccáchmạngvềchínhtrị,xãhộivàkinhtế.
Đâylàcuộccáchmạngmàchúngtacóthể,chúngtanên,vàchúngtaphảimangđếnchongườidânViệtNam–khôngphảisựbốthí,cũngkhôngphảimộtđềnghịlàmăn,cũngkhôngphảimộtâmmưuchínhtrịhaychỉđơngiảnlàchiêumộhọnhưnhữngngườitínhchốnglạichủnghĩaCộngSảnhoặcmộtvậtsởhữucủachínhsáchđốingoạiMỹ-màlàmộtcuộccáchmạngcủachínhhọ,chophúclợicủachínhhọ,vàchosựanninhcủatựdokhắpmọinơi.Cộngsảnđềnghịchohọmộtcuộccáchmạngkhác,sánglunglinhvàquyếnrũvớivẻngoàihấpdẫn.Sựlựachọngiữa2cuộccáchmạngchỉcóthểđượcquyếtđịnhbởichínhnhữngngườiViệtNam.Nhưngtạinhữngthờiđiểmcủathửtháchvàgánhnặng,tìnhbạnthựcsựsẽnổibậtlên.NhưthủtướngDiệmgầnđâyđãviếtchomộtngườibạntuyệtvờicủaViệtNam,thượngnghịsĩMansfiled,“Chỉtrongmùađôngbạnmớibiếtnhữngcâynàoxanhmãi.”VàtôitựtinquốcgianàyđãchứngtỏrằngnókhôngquênđinhữngconngườiViệtNam,vànhữngngườiViệtNamsẽchứngtỏrằnghọ
khôngquênchúngta.
TheoThưViệnVàBảoTàngTổngThốngKennedy
Cảmơnnhữngaiđãủnghộvàđọccuốnsáchnày.ĐâylàcuốnsáchđầutiênCaféKuBúapháttriểnnênkhôngthểnàokhôngcósaisót.Nếucó,phiềnmọingườibỏquavàhãyliênlạctrựctiếpvớichúngtôiđểchúngtôichỉnh
sửa.
Nhữngngườiđãthamgiavàodựánnày:
KuBúa,Peterburg,HộpQuẹt,BéĐẹp,BéXinh,DXDvàvàicộngsựkhác.
Mộtlầnnữa,cảmơntấtcảmọingười.