1
ÁrmiðaldirMiðaldir frá 500 - 1500
Upphaf kristinnar Evrópu
Kafli II.1
Klofningur Rómaveldis
http://www.eduplace.com/kids/socsci/ca/books/bkf3/imaps/AC_15_491_division/AC_15_491_division.html
2
3
Þjóðflutningar
• Miðaldir miðast við fall Vestrómverska ríkisins 476 e.Kr.
• Á mótum forn- og miðaldar er einkum tvennt sem einkennir Evrópusöguna:– Þjóðflutningar– Útbreiðsla kristninnar
Þjóðflutningatíminn miðast við 375 – 500.sjá kort á bls. 82
4
Frankar• Það tók langan tíma að koma á fastri
ríkjaskipan í Evrópu.• Ríki Franka í Gallíu varð öflugast evrópskra
ríkja.• Í tíð Karlamagnúsar (vígður keisari af
páfanum árið 800) varð Frankaríkið stærst. • Með honum fluttist veraldlegt vald í Evrópu
norður yfir Alpana en trúarlegt vald og ritmenning hélst áfram við Miðjarðarhaf.
5
Kaþólska • Kristni var gerð ríkistrú í Rómaveldi árið 392
• Biskupinn í Róm varð smám saman valdamestur biskupa og var farið að kalla þær kirkjudeildir sem lutu vilja hans kaþólska (almenna) kirkju.
• Ágústínus kirkjufaðir (354-430) var einn áhrifamesti kenningasmiður kaþólsku kirkjunnar. – Í riti hans Um Guðsríki var lagður grundvöllur undir klausturlifnað –
draga sig frá skarkala heimsins
– Ágústínus: Ríki mannanna koma og fara en ríki guðs er eilíft
• Biskupsstólar náðu yfir ákveðið landsvæði. Þar var m.a. skipulagt trúboð, safnaðarstarf og skólar starfræktir.
• Dómkirkjur voru oft glæsilegustu byggingar biskupsstólsins.
6
Tíund
• Tíund var tekin upp til að standa undir kostnaði við kirkjustarfið. – Greiða tíunda hluta uppskerunnar til kirkjunnar
• Tíundin skiptist í fjóra jafna hluta:
– einn rann til biskups, – annar til prests, – þriðji til að standa undir rekstri og kirkjubyggingu, og – fjórði rann svo til fátækra.
7
II.2. Landbúnaður og lénskerfi
• Lénsveldi– Landbúnaður undirstaða lífsins á miðöldum – Bændur borguðu landeiganda hluta af
uppskerunni. Einnig til aðals, konungs og kirkju.
– 9 af 10 íbúum bjuggu í sveitum – borgum hafði hnignað frá tímum Rómaveldis
– Hvaða leiðir höfðu landeigendur til að hafa fé af bændum?
8
þorp Landspildur sem þorpsbúar skipta á milli sín.
Landeigandi átti oft spildurnar og meira land fyrir utan þessar spildur. Oft besta landið. Fékk bændur til að vinna á sínu landi. Kvaðavinna. Tók síðan leigu af bændum fyrir spildurnar í kringum þorpið. Tók síðan gjald af bændum fyrir að mala kornið þeirra í myllunni eða fyrir að flytja kornið á markað.
9
Framfarir í landbúnaði á miðöldumFramfarir í landbúnaði á miðöldum• Plógur úr járni tekinn í notkun í Evrópu• Hestaskeifur og aktygi• Myllan
– vatnsmylla og síðar vindmylla– Sparaði vinnu kvenna við að mala korn
• Tekið upp þrívangskerfi– Akurlendinu skipt í þrennt
• 1. HVEITI, 2. ÖNNUR KORNTEGUND, 3. HVÍLT– Þannig fékkst uppskera af 2/3 landsins á hverju ári– Hafði mikil áhrif á N-Evrópu –
• Veraldlegt vald færðist frá Miðjarðarhafslöndum• Fólksfjölgun
• Hvernig var kerfið áður?
10
Vatnsmylla
11
Plógur – Holland um 1500
12
Lénskerfi• Skipulag það sem þróaðist milli höfðingja og bænda
kallast lénskerfi• Góssið=jarðeignin var grunneining samfélagsins• Höfðingi eða landeigandi yfir bændum en var aftur á
móti háður öðrum höfðingja sem lánaði honum landið (lén)
• Í staðinn hét höfðinginn hinum tryggð sína og liðveislu í stríði
• Konungurinn var efstur í goggunarröðinni og veitti hershöfðingjum sínum og ættmennum landsvæði.
13
Lénskerfi
• Komst á í einni eða annarri mynd í allri Evrópu
• Komst ekki á á harðbýlli svæðum t.d. Íslandi – þess vegna var hærra hlutfall sjálfseignarbænda þar
• Þar mynduðust ekki sveitaþorp
14
II.3. Býsansríkið
• Rómaveldi féll 476 við innrás Austgota– komu frá Rússlandi og Úkraínu
• Austrómverska ríkið stóð þó í 1000 ár í viðbót og var síðar kallað Býzans eftir höfuðborginni við Bospórussund (Istanbúl í Tyrklandi)
• Borgin hafði verið kölluð Konstantínópel hjá Rómverjum
• Kölluð Mikligarður hjá Íslendingum
15
Bysans
• Bysans var mesta borg hins kristna heims á miðöldum
• Var höfuðborg Austrómverska ríkisins sem var arftaki Rómaveldis
• Keisarar Rómaveldis færðu hásæti sitt frá Róm til Konstantínópel, þ.e. Bysans
• Þetta ríki – Austrómverska ríkið stóð til um 1500
16
Bysans
• Sjá stærð ríkisins á korti á bls. 91
• Bysans (Mikligarður) getið í miðaldahandritum íslenskum – kemur t.d. Fyrir í Grettissögu – Víkingar sigldu þangað eftir ám í Rússlandi og Úkraínu og störfuðu fyrir keisarann- voru þá kallaðir Væringjar
17
Keisarinn í Býsans (Miklagarði)
• Var yfirmaður kirkjunnar eins og keisarar Rómaveldis höfðu verið á síðustu öldum þess
• Trúardeilur – má tilbiðja íkona?– Trúarlegar myndir eyðilagðar í kirkjum– Að lokum ákveðið að mætti tilbiðja íkona– Austrómverska kirkjan þekkt fyrir íkona
18
Skipting kirkjunnar• Vestrómverska kirkjan – tungumálið latína• Austrómverska kirkjan – tungumálið gríska
– oft kölluð rétttrúnaðarkirkjan á íslensku eða grísk-kaþólska kirkjan en ortodox á erlendum málum
• Páfinn í Róm og Patríarkinn í Býsans kepptust um völdin
• Slavneskar þjóðir kristnaðar frá Bysans– ´Rússar, Serbar, Búlgarar
19
Íkonar
20
Kyrilliskt letur
• Í Austrómversku kirkjunni er notað kyrilliskt letur
• Er ættað frá grísku letri– Знакі алфавітаў на кірылічнай аснове
• Guð er miskunnsamur
• Króatíska: Bog je milost
• Serbneska: Бог је Мерцифул
21
Aðskilnaður á 11. öld
• Fullur aðskilnaður Austrómversku- og Vestrómversku kirkjunnar átti sér stað á 11. öld
• Krossferðir kaþólskra riddara hófust skömmu síðar
• Bysans fellur þegar Tyrkir sem höfðu tekið Islamstrú taka yfir 1453