Yönetim ve Denetimle İlgili Temel Kavramlar

TC

FATİH ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

EĞİTİM YÖNETİMİ, DENETİMİ, PLANLAMASI VE EKONOMİSİ ANABİLİM

DALI

DERS ÖDEVİ

ÖDEVİN ADIYönetim ve Denetimle İlgili Temel

KavramlarDenetimin Amaçları ve Gerekliliği

DERSİN ADIEğitim Denetimi

HazırlayanlarAdnan AKÇEKOCE 512912180Atilla BACAK 512912126Ayşe Nurdan GEZER

512912206

Ankara – Pazar – A Grubu

Ders Sorumlusu

Yrd. Doç. Dr. Celal GÜLŞEN

02.06.2013 – ANKARA

İçindekilerGİRİŞ........................................................1YÖNETİM......................................................11) Yönetim İle İlgili Temel Kavramlar.....................3a) Planlama..............................................4b) Örgütleme.............................................5c) Yöneltme..............................................6d) Koordinasyon..........................................7e) Denetleme.............................................8

DENETİMİN AMAÇLARI..........................................111) Durum Saptama.........................................122) Değerlendirme.........................................123) Düzeltme ve Geliştirme................................12

DENETİMİN GEREKLİLİĞİ.......................................13Özet........................................................14Sonuç.......................................................15Öneriler....................................................15KAYNAKÇA....................................................16

GİRİŞ

Eğitim yönetimi biliminin gelişmesi, genel olarak kamu

yönetimi ve işletme yönetimiyle ilgili gelişme ve çalışmalardan

çok sonra görülmektedir. Oysa her alanda olduğu gibi eğitim

alanında da yönetim konusunda gerekli bilgi ve beceriye sahip

bireylere ihtiyaç vardır. Eğitim alanında, yönetim anlayışının

çağa uygun olması bir zarurettir. Eğitim örgütlerinin yapı

olarak diğer alanlardaki örgütlerden farklı olması yönetimin bu

alanda farklı ele alınmasını gerektirmektedir. Eğitimde

yönetim, bir disiplin olmaktan ziyade, sosyoloji, psikoloji,

tarih gibi pek çok alanının temeline yaslanan disiplinler arası

bir çalışma alanıdır. Yönetim konusunun çok geniş bir alanı

kapsaması nedeniyle, bütün alanlar için ortak olan yönetimin

işlevleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca tarihsel gelişimi ve

eğitim yönetiminin amaçlarına da kısaca değinilmiştir. Denetim

konusuna, yönetsel işlevlerin bir parçası olduğundan yönetim

altında değinilmiş, denetimin amaçları ve gerekliliğine ayrı

başlıklar altında yer verilmiştir.

Araştırmada gerekli verileri toplamak amacıyla literatür

toplama yapılmıştır. Yönetim, örgüt, liderlik, yönetici, kalite

ve verimlilik gibi birçok konuyla ilişkili olduğundan bu konuda

yapılmış birçok yazılı kaynağa ulaşılmıştır. Bu kaynaklardaki

olgusal veriler derlenerek rapor oluşturulmuştur.

Bu araştırmanın giriş, özet, sonuç, öneriler, yönetim ve

yönetimle ilgili temel kavramlar başlıkları Adnan Akçekoce

tarafından, planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve

1

denetleme başlıkları Atilla Bacak tarafından, denetimin

amaçları, durum saptama, değerlendirme, düzeltme ve geliştirme

ve denetimin gerekliliği başlıkları Ayşe Nurdan Gezer

tarafından yazılmıştır. Konu başlıkları Adnan Akçekoce

tarafından bir araya getirilmiştir. Oluşturulan raporun sunusu

Atilla Bacak ve Ayşe Nurdan Gezer tarafından oluşturulmuştur.

YÖNETİM

Bireylerin bir arada yaşamaya başlamalarıyla birlikte

ortaya çıkan yönetim eylemi, bir bilim olarak 18.nci yüzyıl

endüstri hareketiyle önem kazanmıştır. Bu yönüyle yönetim;

ilkeleri, felsefesi ve politikalarının incelenmesine yeni

başlanmış, gelişmekte olan bir bilim dalıdır. Ekonomi, siyaset,

felsefe, psikoloji, eğitim gibi birçok alan yönetim konusunda

araştırmalarda bulunmaktadır. Bu alanlar her ne kadar yönetimi

farklı tanımlamış olsalar da bu tanımların önemli ortak yanları

vardır.

Yönetim çok eski bir insanlık eylemi olmasına rağmen ortak

bir tanıma ulaşılamamıştır. Bu anlamda yönetim konusunda birçok

tanım yapılmıştır (Memduhoğlu ve Yılmaz 2012: 80-81).

Ekonomistlere göre; toprak, sermaye ve emekle birlikte üretim

fonksiyonlarından biridir. Siyasal bilimcilere göre; yönetim,

bir otorite sistemi olarak kabul edilir. Toplum bilimcilerine

göre, bir sınıf ve saygınlık sistemidir. Tanımların önemli

ortak yanı; yönetimi birtakım faaliyetlerden oluşan bir süreç

olarak ele almaları ve ortak amaca ulaşma yolunda işbirliğidir

(Can ve diğerleri, 1991: 105). Türk Dil Kurumunda yönetim

“Yönetme işi, çekip çevirme, idare” şeklinde tanımlanmıştır.

2

Tanımlar incelendiğinde yönetimin; başlıca üç nokta üzerinde

odaklaştığı görülmektedir. Bunlar; ortak bir amacın olması, bir

insan grubunun bulunması ve insanların ortak amacın

gerçekleştirilmesi için işbirliğinde bulunmalarıdır. Buna göre

genel anlamda yönetim, ” belirli bir işbirliği ve ilişki

sistemi içinde bir araya gelen insanların, ortak amaçlarını

gerçekleştirmek üzere yapacağı faaliyetlerin düzenlenmesi

süreci” şeklinde tanımlanabilir. (Web 1)

Günümüze kadar yönetim dönemlere ayrılarak incelenmiştir.

Yönetim alanında meydana gelen değişmelerle birlikte her aşama

yeni bir dönem olarak ele alınmıştır. Bu dönemler şunlardır;

(Ertürk, 2012: 11-50)

Çağdaş Yönetim Öncesi – 1880 öncesi

Çağdaş Yönetim Dönemi – 1880 / …..

o Klasik Yönetim Teorisi

Bilimsel Yönetim Dönemi – Frederick Winslow Taylor –

1880 / 1930

Yönetim Süreci Yaklaşımı – Henri Fayol

Bürokrasi Teorisi – Max Weber

Beşeri İlişkiler Dönemi

Modern Yönetim Teorisi – 1950’den sonrası

2000’li yılların başında yönetime ilişkin yeni değerler

ortaya çıkmıştır. Yönetime, “İnsanları ortak performans

gösterebilir duruma getirmek, güçlü yanlarını etkili kılmak,

zayıflıklarını önemli olmaktan çıkarmak” görevi atfedilmiştir

(Özden, 2008: 81). Yöneticinin temel amacı ise belirli amaçlara

yönelik olarak bir araya gelmiş insan ve madde kaynaklarını

3

örgütsel amaçlara ulaşmak için eşgüdümleyerek, iş birliği

içinde etkili ve verimli olarak yönetmektir. (Web2)

Eğitim Yönetim, genel yönetim alanının ilke ve

yöntemlerinden yararlanan kamuya ait bir etkinliktir. Kamu

yönetiminin eğitim alanına uygulanmasıdır. Eğitim yönetimi,

eğitim bilimlerinin bir alt dalıdır, bir alt disiplinidir.

Eğitim yönetiminin temel işlevi eğitim sistemini, çeşitli yasa

ve yönetmeliklerle belirlenmiş olan eğitim politika ve amaçları

doğrultusunda yaşatmak ve işler durumda tutmaktır. (Web2)

1) Yönetim İle İlgili Temel Kavramlar

Eğitim yönetiminin amaçları örgütsel amaçlar ve yönetimsel

amaçlar olmak üzere ikiye ayrılır. Örgütsel amaçları: (Web2)

Milli Eğitimin Amaçları

Okulun Amaçları

Dersin Amaçları

Konunun Amaçları

Yönetimsel amaçları:

Eğitimi Yaymak (Eğitimin niceliğini yükseltmek – Her

düzeydeki öğrenci sayılarını artırmak)

Eğitimin Niteliğini Yükseltmek (Nitelikli öğrenci

yetiştirmek)

Yönetimin işlevlerinin neler olduğu konusunda yönetim

bilimciler arasında bir birlik yoktur. Klasik Yönetim

Bilimcilerinden Gulick ve Urwick yönetsel işlevleri P-Ö-PE-YÜ-

KO-HA-MA (Planlama, Örgütleme, Personel Yönetimi, Yürütme,

Koordinasyon, Haberleşme ve Mali yönetim) formülüyle açıklamaya

çalışırlar. Yine Klasik Yönetim Bilimcilerden Henry Fayol bu

4

işlevleri; Planlama, Örgütleme, Yürütme, Koordinasyon ve

Denetleme olarak belirlemiştir. Temel işlevin Eylem Birliği

olduğunu kaydeden Mooney ve Reiley, bu temel işlevin, Emir

Komuta Zinciri, İşlevsellik, Komuta ve Uzmanlık gibi alt

işlevlere ayrıldığını söylemektedirler. (Web3) Bu yazıda

yönetsel işlevler olarak en geniş kabul gören Fayol’a ait

planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetleme

konuları üzerinde durulacaktır.

Tablo 1: Yönetimin Fonksiyonları

a) Planlama

Eğitim alanında çeşitli planlama modellerinden, planlama

yöntem ve tekniklerinden yararlanılarak planlar yapılır.

Planlama, önceden belirlenmiş amaçları gerçekleştirmek için

yapılması gereken işlerin belirlenmesi ve izlenecek yolların

seçilmesidir. Planlama, bazı amaçlara ulaşmak için gelecekte

5

uygulanacak kararları hazırlamaya yönelik bir süreçtir.

Planlama, eyleme geçmekten önce yapılacakları düşünmeyi

gerektiren zihinsel bir süreçtir. Dolayısıyla amaçların

belirlenmesi, planlama için ilk aşamayı oluşturur. Planlama

geleceği tahmin etme, gelecekteki fırsat, risk ve tehditleri

görmek, seçenekler arasından bir tercih yapmak, öncelikleri

belirlemek ve bir karar vermektir. Okullar açısından planlama,

okulun amaçlarını gerçekleştirmek için gerekli olan her türlü

girdilerin sağlanma ve kullanılma yollarının belirlenmesidir.

Planlama, kısaca, yönetimin pusulası olarak nitelendirilir

(Şişman, 2010: 52).

Planlamada şu soruların cevaplanması gerekir: (Şişman,

2010: 52).

Ne yapılacak?

Kim / kimler tarafından yapılacak?

Ne zaman yapılacak?

Nasıl yapılacak?

Neden / niçin yapılacak?

Hangi kaynaklarla yapılacak?

Planlama, sürekli bir etkinlik olup planlar, sürekli

olarak gözden geçirilir, değiştirilir, geliştirilir. Bu nedenle

planlar esnek olmalıdır. Planlama, bazı kaynakları kullanmayı

gerektirir. Planlamanın çeşitli yararları yanında sakıncaları

da olabilir. Planlama, yapılacak eylemlerin amaca dönük olması,

geleceği düşünme, kaynaklar ve emekten tasarruf sağlama,

kestirme gücünü geliştirme ve belirsizliği azaltma gibi

yararları yanında, bağlayıcı olma, girişim ve yaratıcılığı

6

köreltme, gevşeklik ve rahatlığa neden olma, esnekliği ortadan

kaldırma, değişime engel oluşturma gibi sakıncaları

taşıyabilir. Planlar, sağlıklı verilere dayanmadığında ve

sadece temennileri yansıttığında gereksiz bir çabadan öteye

geçemez. (Şişman, 2010: 53)

b) Örgütleme

Örgütlemenin kavram olarak tanımını yapmadan önce, örgüt

kavramını açıklamak gerekmektedir. Örgüt, işleri insanları ve

işlerle insanları bir arada tutan, onların arasındaki

ilişkileri düzenleyen sosyo-teknik bir yapıdır. Örgütleme

sanayi devrimiyle beraber ortaya çıkan bir kavram değildir.

Örgüt, belirlenen amaçları başarmak için iki yâda daha fazla

kişinin eşgüdümlenmiş biçimde çalıştıkları bir yapıdır. (Can ve

diğerleri, 2004: 179)

Örgütlenme, öncelikle mal ve hizmet üretimi gibi fiziksel

etkinliklerle, işin departmanlar biçiminde bölünmesi ve birey -

toplum ilişkileri ile ilgilidir (Ergun ve Polatoğlu, 1992: 95),

ve ortak bir çabayı gerektiren bir amacın

gerçekleştirilebilmesi için gerekli yapının oluşturulması

eylemlerini kapsamaktadır (Aydın, 1988: 97).

Geniş anlamda örgütleme, beşeri fiziksel ve teknik

olanakları ve araçları işletmenin amacını gerçekleştirecek

şekilde düzenlemek ve hizmete koymak demektir. Örgütleme

gerekli sorumluluklar üstlenen ve belirli aktiviteler

içerisinde olan ünitelerin gruplandırılması, haberleşme ve

otoriter olayların saptanması, koordine edilmesi ve

geliştirilmesi esansa dayanır. (Liebler ve diğerleri, 1984: 71)

7

Örgütleme sürecini kısaca;

• Plandan daha ayrıntılı olarak, amaçların, faaliyetlerin

ve işlerin belirlenip gruplandırılması,

• Personelin belirlenip görevlendirilmesi ve karşılıklı

yetki ve sorumlulukların belirlenmesi yâda insan gücünün

organizasyonu,

• İşlerin görüleceği yer, araç gereç ve yöntemin

belirlenmesini içerir. (Muck, a.g.e., 156)

c) Yöneltme

Örgütteki tüm çalışanların belirlenen amaçları

gerçekleştirecek şekilde çalışmalarını sağlayan, onları

organizasyonun istediği biçimde hareket etmeye yönlendiren,

çalışanları istekli bir şekilde çalışmaya sevk eden ve onların

performansını artırmayı hedefleyen bir yönetim fonksiyonudur.

Yöneltme sadece çalışanları işletmenin amaçlarını

gerçekleştirmek adına onları iş yapar konuma getirmeyi

hedeflememelidir. Ayrıca çalışanları istekli bir şekilde ve

yaptıkları işten zevk alacak şekilde çalışmalarını sağlamayı

hedeflemelidir. Bunun için öncelikle yöneticilerin çalışanlara

işletme amaçlarının ne olduğu hakkında bilgi verip açıklama

yapmalıdır. (Şakar, 2012: 125-127)

Örgütlerde yönetim faaliyeti içinde en fazla zorlanılan

konu yöneltme fonksiyonunun yerine getirilmesidir. Çünkü bu

fonksiyon ile çalışanlar ortak bir amacın gerçekleştirilmesi

için yönlendirilmeye, iş yapmaya karşı istekli olmaya, iş

tatmini yaratmaya ve mutlu çalışanlar oluşturmaya

çalışılmaktadır. Tüm bunları gerçekleştirilmesi için de

8

yöneticilere düşen sorumluluk çok fazladır. Özellikle etkin bir

yöneltmenin yerine getirilmesi için yöneticilerin dikkat

etmeleri gereken kurallar vardır. Bu kurallar; (Şakar, 2012:

129-130)

Ekip çalışması yapmak

Çalışanı İyi Tanımak

Göreve Uygun Olmayanları Uzaklaştırmak

Çalışan ile Örgüt Arasında Objektif Olmak

Çalışanlara İyi Bir Örnek Olmak

Verilen Emirleri Takip Etmek

Astlardan Sürekli Bilgi ve Rapor Almak

Detaylara Boğulmamak

d) Koordinasyon

Yönetimin ya da örgütün amacını gerçekleştirebilmesi için

ilgili tüm birimler ve kişilerin uyum içinde hareket etmesidir.

Yönetim birimlerinin belirli bir amacı gerçekleştirmek için

aynı konuda çalışan diğer kuruluşlarla ve birimlerle işbirliği

yapmalarıdır. Örgütlerde iş ve eylem birliği gereklidir.

Koordinasyon sadece örgüt içi değil diğer kurum ve kuruluşlarla

da gereklidir. Ahenkli birleştirme, İşbirliği ve Teşvik

(özendirme) koordinasyonun üç unsurudur. (Tortop ve diğerleri,

2007:114-115)

Koordinasyon yöneticiler tarafından, tüm birimlerin kendi

arasında işbirliği yapmasıyla veya temel görevi koordinasyon

yapmak olan birim aracılığıyla sağlanır. Koordinasyon değişik

kişilerce sağlanabildiği gibi değişik birimlerce de

9

gerçekleştirilebilir. Bakanlar kurulu örneğinde olduğu gibi

koordinasyon Kurulları kurulabilmektedir. (Aydın, 2001: 75)

Koordinasyon ilkeleri şunlardır: ( Web4)

Teşkilat yapısında sadeleştirme yapmak

Kamu hizmeti politikalarında birlik temin etmek

Haberleşme kanallarını iyi düzenlemek

Koordinasyon için personeli teşvik etmek

Koordinasyon türleri: ( Web5)

Hiyerarşiye dayanan koordinasyon: Yöneticinin yetki ve

otoritesini kullanarak yaptığı koordinasyon (ast-üst).

İnandırıcı koordinasyon: Çalışanları ikna ederek uyum

sağlama (daha etkili).

Komiteler yoluyla koordinasyon: Birim yöneticilerinin

bir araya gelerek oluşturduğu koordinasyon (Üye çok,

gecikmeli karar, Sorumluluğu paylaşma).

Yatay-Dikey Koordinasyon: Yatay, eşit yetki ve

sorumluluğa sahip birimler arasındaki; dikey, ast-üst

makamlar arasındaki.

Yapıyla-görevle ilgili koordinasyon: Örgüt kurulurken

koordinasyon sağlamaya dönük kurulması (APK); örgütün

işleyişi sırasında sağlanan koordinasyon.

İç-dış koordinasyon: Kurumun kendi iç birimleri

arasındaki; kurumun dış örgütlerle olan koordinasyonu.

10

e) Denetleme

Denetim işlevi, yönetim sürecinin en son aşamasını

oluşturmaktadır. Denetim işlevi ile örgütün planlama aşamasında

belirlediği amaçlara ve hedeflere ne ölçüde ulaşıldığı ve

alınan kararların ne düzeyde başarıya ulaştığı ortaya konulur.

Bu açıdan denetim “neyi amaçlamıştık?” ve “nereye ulaştık?”

sorularını yanıtlamaya yarayan bir işlev niteliğindedir. (Web

6)

Denetim ile ilgili tanımlardan bazıları şunlardır: (Web 6)

Örgütte gerçekleştirilen faaliyetlerin ve ulaşılan

performansın daha önceden belirlenen kural ve prosedürlere

uygunluğunun ölçülmesi

Örgüt içindeki faaliyetlerin planlandığı gibi

gerçekleşip gerçekleşmediğinin ölçülmesi ve bu planlardan

önemli sapmalar olması halinde düzeltme yapılmasından

oluşan bir süreç

Sistemin ve çalışanların davranışlarının, örgütün amaç

ve hedefleriyle uyumlu hale getirilmesi süreci

Geniş anlamda denetim: genel olarak kamuda, özel ve tüzel

kişiliği bulunan kurum ve kuruluşlarda yapılmakta olan işlerin;

kaynak, imkan ve şartlar dikkate alınarak, yasal çerçeve ile

belirlenen amaç, öngörülen temel ilke ve hedeflere uygunluğunu,

doğruluğunu, düzenliliğini, verimliliğini, ekonomikliğini,

etkinliğini; objektif, geçerli, güvenilir ölçütlere göre

karşılaştırma yapabilme, ulusal standartlara ve planlanan

esaslara göre durumunu ortaya koyma, giderilebilir eksiklikler

11

için rehberlikte bulunma, değişim ve gelişim için misyon ve

vizyon kazandırmaya ilişkin öneriler getirme sürecidir. (Esmer

ve diğerleri, 2011: 5)

Denetlemenin özellikleri: (Web 7)

Denetim sürecinin hem denetleyecek bireyler hem de

denetlenecek astla tarafından onaylanması gerekir.

Denetim sürecinin odak noktası, örgüt amaçlarının

gerçekleştirilmesi doğrultusunda bireylerin ve örgütlerin

becerilerini sınırlayan etkenler olmalıdır.

Denetim süreci ekonomik olmalıdır. Denetimden elde

edilecek yarar masraflardan çok olmalıdır.

Denetim sürecinde, mevcut performansı standartlarla

karşılaştırmada denetlenecek bireylere ilişkin yeterli

nitelikte ve nicelikte ve doğru bilgiler kullanılmalıdır.

Karşılaştırma yapmak için gerekli olan bilgiler

denetleyecek bireylerin elinde zamanında olmalıdır.

Denetimin önemi:

Denetim yoluyla girişimin güçlü yanları saptanır ve

vurgulanır, yetersizlikler belirlenir ve azaltılır yâda

giderilir.

Denetim amaçların yeniden gözden geçirilmesini veya

değiştirilmesini gerekli kılacak kanıtlar sağlayabilir.

Denetim amaçları gerçekleştirmek için daha iyi kararlar

ve planlar gerektirebilecek sonuçlara götürebilir.

Planların uygulanmasında işgörenlerin daha etkili

katkılarını gerektirecek kanıtlar sağlayabilir (Aydın,

1991: 156)

12

Denetim süreci:

a) Standartların saptanması

Karar verme süreci ile örgütün amaçları ve bu amaçlara

ulaşmak için uygulanacak politikalar, planlar, bütçeler,

işlemler saptanır. Bu saptananlar örgütün amaçlarına ulaşması

için arzulanan eylemlerdir, bunlar birer standart görevi görür.

Sağlıklı bir değerlendirmenin yapılması objektif ve amaca

yönelik standartların belirlenmesine bağlıdır. Standartlar

genel olarak, bir işgörenin belli bir sürede yapabileceği işin

ölçülerini saptamaktır (Web 7).

b) Gerçekleşen performansın ölçülmesi

Sürecin ikinci aşamasında daha önceden belirlenen

standartlara göre, yapılan performansın değerlendirmesi

yapılır. Performans düzeyinin standarda uygunluğunun

anlaşılmasına ölçme denir. Burada amaç, standart ile gerçek

performans arasındaki farkın ortaya çıkarılmasıdır. Bu fark

ortaya çıktığı zaman, performansın örgüt amaçlarından sapma

derecesi ve personelin eksik yanları ortaya çıkacaktır.

Ölçmenin nasıl yapılacağı daha standartlar belirlenirken

kararlaştırılmalıdır. Değerlendirme sadece ölçme değildir.

Değerlendirme yapılırken, performans verileri, işgörenin

kişisel durumu, çevre etkenleri ve yönetsel etkenler birlikte

ele alınmalıdır (Web 7).

c) Gerçekleşen performans ile standartların

karşılaştırılması

13

Standartlar saptanıp gerçekleşen performans ölçüldükten

sonra yapılacak iş gerçekleşen performans ile standartları

karşılaştırmadır. Burada geri bildirimler (dönüt) önemlidir.

Gerçek performans ile istenen performans karşılaştırıldığında

eğer varsa farklılıklar (eksiklikler) veya sapmalar ortaya

çıkacaktır (web 7).

d) Gerçek performans ile istenen performans arasındaki

aykırılığın değerlendirilmesi

Gerçek performans ile istene performans karşılaştırılıp,

eğer varsa farklılıklar veya sapmalar ortaya çıkarıldığında bu

sapmalar çok önemli ve anlamlı yâda çok önemsiz ve anlamsız

olabilir. Bu nedenle ortaya çıkarılan sapmanın gerçek önem ve

anlam derecesinin saptanması yönetici veya denetici durumundaki

bireyin önemli sorumluluklarından biridir. Çünkü bu sapmanın

önem ve anlam derecesine göre yapılacak örgütsel işlemler bu

karara göre biçimlenecektir (web 7).

e) Düzeltme işlemlerini-eylemlerini başlatma

Düzeltme işleminde işgörenin değil, işin düzeltileceği

hiçbir zaman unutulmamalıdır. Amaç işgöreni üzmek, sıkıştırma,

kötülemek değil, işin düzeltilmesi, amaca ulaşmadaki engellerin

kaldırılmasıdır (web 7).

14

Tablo 2: Denetim Türleri

DENETİMİN AMAÇLARI

Olumsuzlukları gidermek için önleme, sınırlama ve düzeltme

yapmak, reformlara gitmek denetimin amaçları arasında yer

almaktadır. Ancak denetimin yöneldiği nihai amaç verimlilik ve

etkinliktir. Her kurum örgüt veya işletme iyiye ulaşmayı

hedeflediği için verimlilik, etkinlik bir amaçtır (Atay, 1999:

33-36). Denetimin diğer bir amacı verilmiş olan kararlarla

tutarlılığı sağlamak, mevcut duruma kıyasla daha iyi ve yararlı

olanı ortaya çıkarmak, uygulamalardaki olumsuzlukları ve

farklılıkları gidermektir (Falay, 1997: 18). Bunun yanı sıra

denetim, denetlenen birimlerdeki hata ve yolsuzluk riskini en

aza indirerek, mal ve hizmet üretiminde daha etkin, verimli ve

tutumlu yöntemlerin uygulanmasını sağlayan alternatifleri

geliştirmeyi amaç edinmiş bir eylemdir (Köse, 2004: 6)

Örgütlerin etkililiğinin, amaçlarının gerçekleşme

derecesine bağlı olduğu söylenebilir. Örgütsel amaçlar, örgüt

15

etkinlikleri için bir danışma noktası, eşgüdümlü etkinlikler

için bir gereklilik ve bu etkinliklerin yöneltildiği uçlardır.

Örgütsel amaçlar aynı zamanda etkin politikaların, yöntemlerin,

stratejilerin ve ilkelerin saptanmasında ön bilgiler sağlayan

ve örgütün geleceğini tayin eden, örgüt etkinliklerine

kılavuzluk yapan bir işleve sahiptirler. (Tekok ve Şen, 1979:

74)

Bir yönetici görevi olan denetimin kavram ve uygulama

olarak bir ülke veya sistemde egemen olan yönetim anlayışına

bağımlılığı, denetimi yönetim kavramı bütünü içinde görmeyi

gerektirir (Tortop, 1974: 27). Yasalar, yöneticilere denetim

yetki ve sorumluluğu vermekte, denetçiler, görevlerini yönetim

izniyle ve onun adına yapmaktadırlar. Denetimin üç temel amacı:

1) Durum Saptama

Denetim kavramının algılanması, onun öğelerinin

bilinmesine bağlıdır. Bunlardan biri, durum saptama, var olan

durumu, fotoğrafını çekiyormuş gibi ortaya koymadır. Durum

saptama amacıyla yapılan bir etkinlik olan kontrol, amaç-sonuç

uygunluğunu karşılaştırmak için veri toplama süreci olarak

görülmesi gerektiği halde bazen daha geniş anlamlar verilerek

yönetme ve egemen olma anlamlarında klasik denetim kavramı

karşılığında kutlanılmaktadır (Unesco, 1982: 5-31). Türkçe

sözlükte "inceleme“, "karşılaştırma" olarak tanımlanmakta, yani

kontrol süreci durum saptama ve karşılaştırma ile sınırlı

olmakta, kanıtlamaya yönelik görülmektedir. Bu özellikleri ile

kontrolün denetimin ilk basamağı olduğu söylenebilir.

(Bursalıoğlu, 1982: 165) Kontrol prosedürleri tüm olasılıklar,

16

gözetilerek esnek tutulmalı, insancıl yönü teknik yönü kadar

önemsenmelidir. Kontrol süreçlerinde personel beklentilerinin

örgütçe, örgüt beklentilerinin de personelce algılanması ve

karşılıklı anlayışın gelişmesi önemlidir. (Unesco, 1982: 33)

2) Değerlendirme

Denetim kavramının ikinci öğesi değerlendirmedir

(Taymaz,1982: 2). Durum saptamayı, ölçüm sonuçlarının bir

ölçütle karşılaştırılıp değer yargısında bulunulması diye

tanımlanabilecek olan değerlendirme izler. Değerlendirmenin

yapılması için bir araştırma sürecine, durum saptayıcı veri

toplamaya gereksinim vardır. Bu süreç sonunda,

değerlendirilecek olan veriler ortaya çıkar. Kontrolün

kanıtlamaya yönelik olmasına karşın, değerlendirme geliştirmeye

yöneliktir (Bursalıoğlu, 1982: 165). Değerlendirme, kararlar

için işlenmemiş bilgi sağlama ve karar seçeneklerine ağırlıklar

vermeyi içerir. Değerlendirme konusu, denetçi rolleri bölümünde

daha geniş olarak istenmiştir.

3) Düzeltme ve Geliştirme

Denetim kavramının üçüncü öğesi, değerlendirme sonucu

ortaya çıkacak seçeneklerden karara  dönüşenlerin uygulanması

şeklinde görülebilecek olan düzeltme ve geliştirme

etkinlikleridir (Bursalıoğlu, 1982: 165). Denetim kavramının

ağırlığını, amacını da belirleyen  bu öğe oluşturur.  Diğer iki

öğe, buna göre araç durumundadır. Çünkü denetimin amacı

kanıtlamak değil, geliştirmektir (Bursalıoğlu, 1982: 16).

Değerlendirme sonucunda ortaya çıkan eksikliklerin tamamlanması

gereksiz fazlalıkların atılması, yanlışların doğruya

17

dönüştürülmesi, amaç Ve planlardan sapmaların düzeltilmesi,

daha iyi süreç ve sonuçlar için öneri ve uygulamalara

ulaşılması, bu öğe içinde görülür. Denetim, birbirine bağımlı

olan ve çembersel olarak işleyen bu üç öğenin bir araya

gelmesiyle oluşur. Bu algılama, denetimi durum saptayıp

raporlama aşamasından ilerilere götürmüş, çalışanlara yol

gösterme ve yardım etme, amaçlarından sapmaları düzelterek

etkinlikleri geliştirme, denetim eylemlerinin ağırlığını

oluşturmuştur (Web8).

DENETİMİN GEREKLİLİĞİ

Denetim yönetim sürecinin tamamlanması, denetimin

başarılması için gereklidir. Denetimin örgütsel yaşam için iki

türlü gerekliliği vardır: İlk olarak denetimin tek basına

varlığı bile kamu görevlilerinin davranışlarını sürekli olarak

düzeltmelerini sağlamaktadır. İkinci gerekliliği ise denetim

sonrasında oluşan raporlarda ve bunların sonuçlarında

görülmektedir. Buna denetimin biçimsel ve yaptırıma yönelik

sonuçları denilmektedir. Ayrıca denetim varlığı ile gerek kamu

gerekse özel kurumlarda sorumluluk duygusunu arttıran ve canlı

tutan bir etki rolü üstlenmektedir (Ertekin, 1998: 497).

Denetim hata ve yolsuzlukların önlenmek açısından

gereklidir. Denetim kalkınmanın, çağdaşlaşmanın, toplumsal

refaha ulaşmanın vazgeçilmez bir halkası, ülkeyi geliştiren

girişimcilerin itici gücü, kalkınmayı sağlayan unsurların

birbiriyle pekişmesi kaynaşması için gerekli olan bir harç

olarak değerlendirmektedir (Aytuna, 1986: 63).

18

Bir ülkenin ekonomik kalkınması, kaynaklarının akılcı

kullanılmasıyla doğrudan ilişkilidir. Kaynakların akılcı

kullanımı ise büyük oranda devletin belirlediği politika, plan,

program ve projelere bağlıdır. Bu bağlılık kamusal denetimle

sağlanır. Kamusal denetiminin şu iki işlevi gerekliliğini

gözler önüne sermektedir. Birinci işlev kaynakların dağıtımını

yapmak, kaynak israfını önlenmek, yolsuzluk gibi durumlar

sonucu oluşan kaynak kaybının ve kaynakların belirli kişilerde

toplanmasını önlenmektir. İkinci işlev ise, kamu sektöründe

performans yönetimini egemen kılmaktır. Kamusal kaynakların

etkin, verimli ve tutumlu kullanımını özendirmek, gelir ve

gider dengesinin iyi kurulması için çaba göstermek, ulusal

çıkarlar ve toplumsal beklentiler ekseninde hükümet

politikalarını denetlemek, çağdaş kamusal denetimin temel

fonksiyonlarıdır (Köse, 2004: 81).

Özet

Tarım toplumundan sanayi toplumuna geçişle birlikte örgüt

yapısı daha fazla alanda kendini göstermiştir. Sanayi

toplumunda verimliliği artırmak için örgüt yönetimi üzerinde

bilimsel çalışmalar yapılmaya başlanmıştır. Böylece çağdaş

yönetim dönemi başlamıştır. Çağdaş yönetim döneminde Frederick

Taylor, Henri Fayol ve Max Weber tarafından geliştirilen

yönetim teorileri öne çıkmaktadır. Her üç teorinin belirgin

özelliği, örgüt ve yönetimde insan boyutunun yeterince dikkate

alınmamış olmasıdır.

Taylor’a göre İşçilerin yapması gereken sadece kendilerine

verilen görevleri yapmak ve konulan teknik ve iş standartlarını

19

izlemektir. İnsana makine gibi davranıldığı iddiasıyla

eleştirilmiştir.

Fayol daha büyük ve karmaşık örgüt yapılarında yönetimin

nasıl olması gerektiği ile ilgilenmiştir. Fayol yönetimde;

Planlama, Örgütleme, Yürütme, Koordinasyon ve Denetleme

fonksiyonlarının önemi üzerinde durmuştur.

Weber’ in yönetim ilkelerine göre özellikle örgütte yazılı

kuralların oluşturulması, yönetici ve çalışanların bu kurallar

çerçevesinde hareket etmesi öngörülmüştür. Yine bugün genel

kabul gören insan kaynakları yönetimi felsefesinden farklı

olarak Weber yönetim felsefesinde alt-üst ilişkilerinin hâkim

olduğu bir hiyerarşik-bürokratik model öngörülmüştür.

Neo-Klasik yönetim düşüncesi esas itibariyle klasik

yönetim düşüncesinin kavram ve ilkelerine dayanır. Ancak neo-

klasik düşüncede bu yumuşatılmış ve genişletilmiştir. Diğer bir

ifadeyle, neo-klasik yönetim düşüncesi, beşeri ilişkiler

yaklaşımı ile klasik yönetim düşüncesinin karışımından meydana

gelen ve bu iki felsefe ve görüşü uzlaştıran bir düşünce

sistemidir. Bu yaklaşım, klasik yönetim düşüncesinde olduğu

gibi insanı “üretim faktörlerinden biri” ve makinenin bir

parçası şeklinde ele alınmamış, insanların örgütler içinde ne

şekilde davranmaları gerektiğinden çok nasıl davranacaklarını

belirlemiştir.

Çağımızda modern teknolojinin hızlı gelişme göstermesi ona

koşut olarak örgütsel yapı ve anlayışta birtakım gelişmeleri

zorunlu kılmıştır. Ancak çağdaş örgüt kuramının sınırlarını

20

çizmek ve kesin çizgilerle belirlemek oldukça güçtür, çünkü

sürekli yeni yaklaşımlar ve teknikler ortaya konulmaktadır.

Günümüzde yönetimin temel fonksiyonları olarak Fayol ’un;

planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetleme

süreçleri evrensel kabul görmektedir.

Sonuç

Teknolojinin gelişmesi, küreselleşme gibi sebepler

günümüzde örgüt kuramının sınırlarını çizmeyi

güçleştirmektedir. Sürekli yeni yaklaşımlar ve teknikler ortaya

çıkmaktadır. Birçok disiplin bu değişimlere ayak uydurmaya

çalışmak için araştırmalar yapmaktadır. Küçük yönetim

farklılıkları olmasına rağmen temelde aynı yönetim ilkeleri

benimsenmiştir. Çünkü yönetimin amacı tüm örgütler için

maksimum verimliliği sağlamaktır. Gelecekte de yönetimde

verimliliği artırmak veya disipline göre istenen hedefe ulaşmak

için yönetimin temel fonksiyonları üzerine farklı uygulamalar

inşa edilmeye devam edilecektir.

Öneriler

Birey günlük hayat içerisinde birçok farklı örgüt

içerisinde yer alabilmektedir. Her örgüt içerisinde de bir

yönetim vardır. Eğitim yönetimi bu yönüyle eğitim bilimlerinin

önemli bir alt dalıdır. Okul örgütü diğer örgütlere göre bazı

farklılıklara sahip olmasına rağmen temelde aynı hedefi yani

maksimum verimliği sağlamaktır. Okul örgütünde verimlilik

bireyi topluma en yararlı şekilde katmaktır. Öğretmenler okul

örgütü içerisinde birer yönetici olduklarından yönetimle ilgili

21

temel bilgi ve becerilere sahip olmalıdır. Daha geniş açıdan

bakıldığında milli eğitim örgütü içerisinde karar vericilerin,

öğretmenlerin yönetim konusundaki kişisel gelişimlerine yönelik

eğitim faaliyetlerine yer vermesi bir zaruret olarak

görülmektedir.

KAYNAKÇA

Akpınar, E. (2006). Kamu Yönetiminde Denetim Olgusu ve

Türkiye'de Kamu Yönetiminin Denetlenmesi. Isparta: Yüksek

Lisans Tezi.

Aydın, M. (1988). Eğitim Yönetimi. Ankara: Hatiboğlu

Yayınevi.

Can, H. ve diğerleri. (2004). Genel İşletmecilik

Bilgileri. Ankara: Siyasal Kitabevi.

Can, H. , Tuncer, D. ve Ayhan D. Y. (1991). Genel

İşletmecilik Bilgileri. Ankara: Adım Yayıncılık.

Erdem, A. R. Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ders Notu.

Pamukkale Üniversitesi – Eğitim Fakültesi.

Ergün, T., ve Polatoğlu, A. (1992). Kamu Yönetimine Giriş.

Ankara: TODAİE Yayınları.

Esmer, G. ve diğerleri. (2011). İl ve İlçe Milli Eğitim

Müdürlükleri Denetim Rehberi. Ankara: Rehberlik ve Denetim

Başkanlığı.

Ertürk, Mümin. (2012). İşletmelerde Yönetim ve

Organizasyon. İstanbul: Beta.

22

Gökçe, F. (1994). “Eğitimde Denetimin Amaç ve İlkeleri”.

Ankara: Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Sayı:

10.

Liebler, J. ve diğerleri. (1984). Management Principles,

For Health Professional. Marlyland: Malloy, Inc.

Memduhoğlu, Hasan Basri ve K. Yılmaz. (2012). Türk Eğitim

Sistemi ve Okul Yönetimi. Ankara: Pegem Akademi.

Özalp, İ. ve diğerleri. (2012). Yönetim ve Organizasyon-I.

Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2564.

Özden, Yüksel. (2005). Eğitimde Yeni Değerler. Ankara:

Pegem A Yayıncılık.

Şişman, Mehmet. (2010). Eğitim ve Okul Yönetimi. Ankara:

Pegem.

Tekok, B. A. ve S. Şen (1979). Örgütlerin Yönetimi.

Ankara: Turhan Kitabevi.

WEB 1: http://notoku.com: “Yönetimin Tanımı.”

(09.05.2013).

WEB 2: http://www.dersnotlarin.com: “AÖF Türk eğitim

sistemi ve okul yönetimi dersi kitap özeti.” (11.05.2013).

WEB 3: http://www.muhasebedersleri.com: “Yönetsel

İşlevler.” (11.05.2013).

WEB 4: http://www.turgutgoksu.com: “Yönetimin

Fonksiyonları: Koordinasyon (Eşgüdüm).” (12.05.2013).

WEB 5: http://www.turgutgoksu.com: “Yönetimin

Fonksiyonları.” (12.05.2013).

WEB 6: http://www.recepkilic.net/: “Yönetim ve

Organizasyon 5. Ders.” (13.05.2013).

23

Web 7: http://www.okulonceciyiz.biz/attachments/okul-

oncesi-ders-notlari/36003d1279744589-egitim-yonetimi-ve-

denetimi-ders-notu-egitim-yonetimi-ve-denetimi-ders-notu.doc

“Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ders Notu.” (13.05.2013).

Web 8: http://yunus.hacettepe.edu.tr/~alerbas/: “Eğitimde

Çağdaş Denetim Yaklaşımları.” (13.05.2013).

24