AKADEMIA EKOOMICZA IM. KAROLA ADAMIECKIEGO W KATOWICACH WYDZIAŁ FIASÓW I UBEZPIECZEŃ FINANSE I RACHUNKOWOŚĆ JAKUB DZIEMIDZIK WPŁYW KRYZYSU FINANSOWEGO PIERWSZEJ DEKADY XXI WIEKU NA GOSPODARKĘ ŚWIATOWĄ Praca zaliczeniowa na przedmiot Współczesna gospodarka światowa prowadzony przez dr L. Gabryś KATOWICE (Semestr zimowy 2008/2009)
32
Embed
Wpływ kryzysu finansowego pierwszej dekady XXI wieku na gospodarkę światową
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
AKADEMIA EKOOMICZA IM. KAROLA ADAMIECKIEGO W KATOWICACH
WYDZIAŁ FIASÓW I UBEZPIECZEŃ
FINANSE I RACHUNKOWOŚĆ
JAKUB DZIEMIDZIK
WPŁYW KRYZYSU FINANSOWEGO PIERWSZEJ DEKADY XXI WIEKU NA GOSPODARKĘ ŚWIATOWĄ
Praca zaliczeniowa na przedmiot Współczesna gospodarka światowa
prowadzony przez dr L. Gabryś
KATOWICE (Semestr zimowy 2008/2009)
2
Spis treści 1. Wstęp.................................................................................................................................. 3
1. Wstęp Kryzys finansowy pierwszej dekady XXI wieku spowodował, że słowo „kryzys” jest
obecnie na ustach niemal wszystkich ludzi na całym świecie. Serwisy finansowe w każdym
kraju podają aktualne informacje o jego przebiegu i poświęciły mu oddzielne działy, których
nagłówek zatytułowany jest najczęściej „Globalny kryzys finansowy” (ang. global financial
crisis). Bez wątpienia jest on wydarzeniem gospodarczym, które zasługuje na uwagę
i dokładną analizę w celu zapobieżenia podobnej sytuacji w przyszłości.
Celem niniejszej pracy jest kompleksowa analiza przyczyn wybuchu globalnego
kryzysu finansowego pierwszej dekady XXI wieku oraz wskazanie skutków, jakie pociągnął
on za sobą. Autor stara się udowodnić, iż obecna dekoniunktura gospodarcza nie jest efektem
wyłącznie rozprzestrzenienia się kryzysu finansowego, który ją niejako tylko wzmacnia, lecz
również wpływ na niego miał wcześniejszy standing gospodarki światowej, powiązany z
cyklem koniunkturalnym.
Analiza została przeprowadzona w oparciu o szereg wskaźników
makroekonomicznych, wspólnych dla gospodarek narodowych, a także indeksów
i wskaźników charakterystycznych dla gospodarki Stanów Zjednoczonych – kraju, w którym
obecny kryzys miał swój początek i będącego zarazem głównym przedmiotem badań autora.
W pracy ujęte zostały rozważania również na temat innych krajów, będących największymi
potęgami gospodarczymi na świecie – charakteryzujących się największym udziałem
w globalnym PKB i handlu.
4
2. Przyczyny kryzysu
2.1. Cykl koniunkturalny i produkt krajowy brutto
Pojęcie cyklu koniunkturalnego zostało zdefiniowane przez Arthura Burnsa i Wesleya
Mitchella w roku 1946 jako „pewien typ fluktuacji, obserwowanej w zagregowanej
aktywności gospodarczej narodów, które organizują pracę głównie w przedsiębiorstwach: na
cykl składa się obserwowana mniej więcej równocześnie w wielu sferach działalności
gospodarczej faza rozkwitu (ekspansji), następujące po niej fazy spadkowe (regresywne) –
recesja i depresja, oraz faza ożywienia, która prowadzi do fazy rozkwitu następnego cyklu”1.
Współcześnie cykl koniunkturalny jest bardzo często utożsamiany z produktem krajowym
brutto, służącym porównaniom gospodarek światowych pomiędzy sobą, w którym
występujące naprzemiennie fazy wzrostu i spadku PKB odzwierciedlają odpowiednio
ekspansję lub depresję. W rzeczywistości cykl koniunkturalny jest wypadkową wielu
wskaźników, odzwierciedlających różne aspekty gospodarki2.
PKB jest wskaźnikiem, który w szeroki, wszechstronny sposób obrazuje kondycję
całej gospodarki narodowej, toteż często nazywany jest on barometrem ogólnej sytuacji
gospodarczej danego kraju. Zgodnie z definicją „PKB to suma wartości rynkowej dóbr i usług
finalnych, wytworzonych w danym kraju w określonym czasie przy wykorzystaniu
wszystkich jego zasobów, nawet jeśli ich właścicielami są podmioty zagraniczne”3.
Dane w raportach o PKB reprezentowane są w dwóch kategoriach – nominalnej
i realnej. Ujęcie nominalne wyrażone jest w cenach bieżących – z okresu, w którym
sporządza się raport, natomiast ujęcie realne wyrażone jest w cenach bazowych –
obowiązujących w ustalonym roku bazowym. Upraszczając, różnica pomiędzy wartością
nominalną i realną wynika z inflacji.
Ekonomiści korzystają zazwyczaj z szeregu wskaźników, w celu uzyskania
wyraźniejszego obrazu gospodarki. Oprócz PKB, są to jego elementy składowe i4:
� delatory – przede wszystkim inflacja bazowa (ang. core inflation), z
pominięciem cen żywności i energii; większość konsumpcji przypada na
gospodarstwa domowe, a wskaźnik obejmuje wszystkie dobra i usługi,
1 R. Yamarone, Wskaźniki ekonomiczne. Przewodnik dla inwestora, Helion, Gliwice 2006, s. 19 2 tamże, s. 22 3 tamze, s 27 4 Zestawienie własne na podstawie R. Yamarone, Wskaźniki …, s. 50-61
5
� wydatki konsumpcyjne – „jaki poziom życia obywateli, taka kondycja
gospodarki”,
� wydatki inwestycyjne – wszystkie artykułu przemysłowe i technologiczne,
wykorzystywane do wytwarzania dóbr i usług przeznaczonych do sprzedaży,
� wydatki rządowe – wartość raczej stabilna w czasie jako procent PKB; rośnie
w okresach zapaści gospodarczej (ożywienie gospodarki poprzez wydatki
rządowe) lub konfliktu zbrojnego,
� eksport netto – to różnica pomiędzy wielkością eksportu i importu; nadwyżka
eksportu nad importem nazywana jest nadwyżką bilansu handlowego
i zwiększa PKB, sytuacja odwrotna to deficyt bilansu handlowego,
� sprzedaż ostateczna – miara wartości dóbr wyprodukowanych i sprzedanych
(czyli bez zapasów) na terenie danego kraju w określonym czasie;
porównywanie z PKB pozwala uzyskać częściową odpowiedź na pytanie, czy
miarą wzrostu gospodarczego jest produkcja, czy konsumpcja zapasów,
� zyski przedsiębiorstw – cykl wzrostu gospodarczego rozpoczyna się od
wzrostu zysków przedsiębiorstw.
Wykres 1. Percent Change from Preceding Period in Real Gross Domestic Product of the U.S. (q/q)
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
ma
r-0
0
lip-0
0
lis-0
0
ma
r-0
1
lip-0
1
lis-0
1
ma
r-0
2
lip-0
2
lis-0
2
ma
r-0
3
lip-0
3
lis-0
3
ma
r-0
4
lip-0
4
lis-0
4
ma
r-0
5
lip-0
5
lis-0
5
ma
r-0
6
lip-0
6
lis-0
6
ma
r-0
7
lip-0
7
lis-0
7
ma
r-0
8
lip-0
8
lis-0
8
[ %
]
GDP
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Bureau of Economic Analysis.
Obecna dekoniunktura na rynkach światowych jest etapem następującym po wzroście,
który jednak został wzmocniony przez pewne wydarzenia w sektorze finansowym, o czym
mowa w dalszej części pracy.
6
2.2. Model kryzysu finansowego Minsky’ego i skutki kryzysu
Minsky jest autorem tradycyjnego modelu kryzysu finansowego, który obejmuję fazę
szybkiego wzrostu cen określonych aktywów i następującą po tym znaczącą korektę ich
wyceny oraz koncentruje się na epizodycznej naturze manii i pojawiających się w ich
następstwie kryzysów5 - baniek (mania ma oznaczać irracjonalność inwestorów, bańka
zapowiadać możliwość jej pęknięcia). Autor podkreślał rolę kredytów, wykorzystywanych
w celach spekulacyjnych do sfinansowania inwestycji, które miałyby przynieść stopę zwrotu
wyższą od kosztu kredytu.
Badania Haymana P. Minsky’ego dowodzą również, iż pierwszym etapem mogącym
dać początek kryzysowi finansowemu jest wystąpienie w systemie ekonomicznym pewnego
rodzaju zewnętrznego „szoku”, w wyniku którego rósłby efektywny popyt na dobra i usługi,
co po pewnym czasie doprowadziłoby do zrównania popytu z podażą, wyczerpania
faktycznych mocy produkcyjnych, a w efekcie dalej rosnącego popytu – do wzrostu cen.
Rosnące ceny przyciągają nowe firmy, skłonne zainwestować w nowe moce produkcyjne,
czego skutkiem jest z kolei ponadprzeciętny wzrost gospodarczy. Jest to etap fazy ekspansji,
w której banki liberalizują standardy kredytowe, przez co nadmiernie rośnie zadłużenie.
Konsekwencją kryzysu finansowego są zakłócenia w funkcjonowaniu rynków
finansowych, a w rezultacie również w gospodarce. W efekcie kryzysu finansowego dojść
może do sytuacji, w której dłużnicy będą mieli problem z wywiązywaniem się z
zaciągniętych zobowiązań, które doprowadzić mogą do bankructwa, a w efekcie do
zachwiania płynnością na rynku finansowym.
Ogólna sytuacja w gospodarce znajduje odzwierciedlenie w indeksach giełdowych
przy założeniu, że część oszczędności gospodarstw domowych kierowana jest na rynek
papierów wartościowych, w wyniku czego mówić można o efekcie6:
� konsumpcyjnym – zmiany cen papierów wartościowych wpływają na zmianę
wartości aktywów gospodarstw domowych, a tym samym na poziom
konsumpcji,
� inwestycyjnym – koniunktura na rynku papierów wartościowych powiązana
jest z poziomem inwestycji dokonywanych przez przedsiębiorstwa,
5 W. Nawrot, Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny, przebieg, skutki, prognozy, Wyd. 1, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 15 6 tamże, s. 18-19
7
� kredytowym – wycena przedsiębiorstw dokonywana przez rynek papierów
wartościowych znajduje odzwierciedlenie w poziomie udzielanych kredytów.
Schemat 1. Efekty hossy i bessy giełdowej
Źródło: Opracowanie własne na podstawie W. Nawrot, Globalny kryzys finansowy XXI wieku. Przyczyny,
przebieg, skutki, prognozy, Wyd. 1, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 18-19.
2.3. Bańka spekulacyjna na amerykańskim rynku nieruchomości
Rynek nieruchomości Stanów Zjednoczonych i bańka spekulacyjna, która na nim
powstała podawane są jako przyczyna kryzysu finansowego pierwszej dekady XXI wieku
niemal w każdym opracowaniu.
W latach 1970-2007 cena sprzedanych nowych domów jednorodzinnych wzrosła
niemal dziesięciokrotnie (959,40%), dając tym samym średnioroczną stopę zwrotu na
poziomie 6,16%. Zależność ta utrzymywała się również w okresie ostatnich dziesięciu lat i od
roku 2000, co przedstawia Tabela 1.
Tabela 1. Average Sales Prices of New One-Family Houses Sold
Średniorocznie [%] Zmiana w okresie [%]
1970-2007 6,16 959,40
10-lat 5,44 62,56
2000-2007 5,54 46,69
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych U.S. Census Bureau.
Koniunktura na rynku nieruchomości jest bardzo silnie powiązana ze stopami
procentowymi ustalanymi przez bank centralny, które wpływają na koszt kredytu
hipotecznego, będącego głównym źródłem finansowania zakupu obiektów mieszkalnych (nie
trzeba przy tym dodawać, iż Amerykanie i bez tego postrzegani są jako naród „żyjący na
kredyt”). W roku 2001 Federal Reserve (Fed) zaczęła obniżać stopy procentowe, które
wynosiły wówczas 6,50%. Tempo obniżek stóp procentowych było wówczas relatywnie
8
duże, a zostało ono dodatkowo przyspieszone w wyniku zamachów terrorystycznych,
mających miejsce 11 września 2001 roku. Już w grudniu tego samego roku stopy procentowe
były na poziomie 1,75%, co oznaczało obniżkę o 4,75 punktu procentowego, a przy tym nie
był to poziom najniższy, gdyż kolejne obniżki „zbiły” stopę do poziomu 1% w czerwcu 2003
roku. Oczywiście obniżka stóp procentowych w tamtym czasie była uzasadniona, gdyż tempo
wzrostu produktu krajowego brutto (PKB, ang. GDP) spadło, a inflacja bazowa utrzymywała
się na niskim poziomie. Opisaną sytuację przedstawia Wykres 2. Niskie stopy procentowe
stanowiły wówczas istotny bodziec w kierunku zaciągania nowych kredytów hipotecznych.
Dodatkowo w Stanach Zjednoczonych bardzo aktywnie działały kasy pożyczkowe i brokerzy
kredytowi, a liberalne wymagania kredytowe umożliwiły kupno domu niemalże każdemu –
kredyty były przyznawane nawet osobom bez stałych dochodów, pracy i odpowiedniego
majątku, tzw. 0I0JA7, a także osobom o słabszej historii kredytowej, tzw. subprime loan.
Część kredytobiorców to osoby, które kupowały domy w celach spekulacyjnych; często
posiadały więcej niż jedną nieruchomość.
Wraz ze wzrostem gospodarczym i rosnącym poziomem wskaźnika cen koszyka dóbr
konsumpcyjnych (ang. CPI) System Rezerwy Federalnej zaczął podwyższać stopy
procentowe – do poziomu 5,25% w czerwcu 2006 roku.
Wykres 2. Interest rate, Core inflation and CPI (m/m)
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Federal Reserve, OECD i Bureau of Labor Statistics.
7 NINJA – No Income, No Job, No Assets
9
Początkowo stopy procentowe utrzymywały się na niskim poziomie, a koszty kredytu
były niskie, przez co stać na nie było coraz więcej osób. Dodatkowym aspektem
przemawiającym za udzielaniem kredytów była również malejąca wartość wskaźnika LtV8,
która wyraża stosunek zadłużenia do zabezpieczenia kredytu – czyli do wartości domów
(aktywów), których cena rosła. Efektem opisywanej sytuacji był wzrost ilości domów
wystawianych na sprzedaż i sprzedawanych, przede wszystkim w fazie budowy (ang. under
constrution), co obrazowo przedstawia wykres Wykres 3. Tabela 2 zawiera zestawienie zmian
w ilości domów wystawianych na sprzedaż i sprzedawanych w okresie od stycznia 2001 roku
do czerwca 2006, w którym to miesiącu skończyły się podwyżki stóp procentowych.
Wykres 3. Houses Sold during period and Houses For Sale at the end of period (m/m)
0
10
20
30
40
50
60
sty
-00
maj
-00
wrz
-00
sty
-01
maj
-01
wrz
-01
sty
-02
maj
-02
wrz
-02
sty
-03
maj
-03
wrz
-03
sty
-04
maj
-04
wrz
-04
sty
-05
maj
-05
wrz
-05
sty
-06
maj
-06
wrz
-06
sty
-07
maj
-07
wrz
-07
sty
-08
maj
-08
wrz
-08
So
ld (S
) [ 1000 U
nit
s ]
0
60
120
180
240
300
360
Fo
r S
ale
(F
S)
[ 1000 U
nit
s ]
GFC S - Under Construction S - Completed S - Not Started
FS - Not Started FS - Under Construction FS - Completed
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych U.S. Census Bureau.
Tabela 2. Dynamika zmian ilości domów sprzedawanych i wystawianych na sprzedaż w okresie od stycznia
2001 do czerwca 2006
[%] Wg etapów budowy
Ogółem Nie rozpoczęte W fazie budowy Zakończone
Na sprzedaż 182,11 246,51 173,16 168,75
Sprzedane 148,48 120,00 158,33 176,47
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych U.S. Cenzus Bureau.
8 LtV – Loan to Value
10
Tak duża dynamika wzrostu ilości domów wystawianych na sprzedaż i sprzedawanych
na amerykańskim rynku nieruchomości wpłynęła również na wzrost ich ceny. Średnia cena
sprzedawanych domów w okresie od stycznia 2001 do października 2007 roku wzrosła
o 43,81%9. W tym samym okresie wzrosły również wskaźniki ilości nowych zezwoleń
wydawanych na budowę obiektów mieszkalnych (ang. 0ew Housing Units Authorized by
Building Permits) oraz ilości rozpoczętych budów (ang. 0ew Housing Units Started), co
znalazło swoje odzwierciedlenie w omawianej już ilości domów wystawionych na sprzedaż
w fazie przed rozpoczęciem i w trakcie budowy.
Wykres 4. New Housing Units Authorized by Building Permits, New Housing Units Authorized But Not Started,
New Housing Units Started and New Houses’ Sales Price (m/m)
0
50
100
150
200
250
300
sty
-00
maj
-00
wrz
-00
sty
-01
maj
-01
wrz
-01
sty
-02
maj
-02
wrz
-02
sty
-03
maj
-03
wrz
-03
sty
-04
maj
-04
wrz
-04
sty
-05
maj
-05
wrz
-05
sty
-06
maj
-06
wrz
-06
sty
-07
maj
-07
wrz
-07
sty
-08
maj
-08
wrz
-08
[ 1000 U
nits ]
0
60
120
180
240
300
360
Sale
s P
rice [
1000 U
SD
]
GFC New HU Permits New HU Permits, But Not Started
New HU Started New Houses' Sales Price
Źródło: Opracowanie i obliczenia własne na podstawie danych U.S. Census Bureau.
Dopiero, gdy w roku 2006 stopy procentowe osiągnęły swoje maksimum w badanym
okresie, wartości niemal wszystkich omawianych dotąd wskaźników zaczęły maleć –
relatywnie wysokie stopy procentowe (5,25% w porównaniu z 1%) spowodowały
podwyższenie kosztów kredytu, a tym samym sytuację, w której wielu kredytobiorców nie
było stać na spłatę zaciągniętych wcześniej zobowiązań, a także zmniejszenie liczby
zaciąganych nowych kredytów hipotecznych. Podwyżka stóp procentowych znalazła również
przełożenie na rynku wtórnym – drastycznie spadła liczba sprzedawanych domów w fazie
budowy i przed jej rozpoczęciem, rosła natomiast liczba domów wystawianych na sprzedaż,
9 Obliczenia własne na podstawie danych U.S. Cenzus Bureau
11
będących w fazie budowy. Jednoczesny wzrost podaży domów (będący wynikiem wcześniej
podjętych decyzji inwestycyjnych) i malejący popyt (będący wynikiem podwyższenia stóp
procentowych), mające swój początek w roku 2005 spowodowały ustabilizowanie się cen na
rynku nieruchomości, które od tego czasu, aż do października 2007 roku zmieniały się
w niewielkim stopniu, poruszając się w trendzie horyzontalnym.
Obniżka stóp procentowych dokonywana ustawicznie do roku 2002 wpłynęła na
poprawę koniunktury gospodarczej, a tym samym na sytuację gospodarstw domowych. Rosły
dochody, konsumpcja i zadłużenie, a wraz z ilością sprzedawanych domów, również wydatki
związane z ich wyposażeniem. Ogólna poprawa sytuacji gospodarczej znalazła
odzwierciedlenie w wycenie spółek giełdowych. W okresie od pierwszego notowania
giełdowego w roku 2002 (2. stycznia) do 18 października 2007 roku, kiedy indeksy giełdowe
osiągnęły swoje maksima, indeks DJIA10 wzrósł o 37,88%, podczas gdy 0YSE Composite
62,94%, co przedstawia wykres Wykres 5.
Wykres 5. DJIA, NYSE Composite and NYSE Financial Indices
0
3000
6000
9000
12000
15000
sty
00
ma
j 00
wrz
00
sty
01
ma
j 01
wrz
01
sty
02
ma
j 02
wrz
02
sty
03
ma
j 03
wrz
03
sty
04
ma
j 04
wrz
04
sty
05
ma
j 05
wrz
05
sty
06
ma
j 06
wrz
06
sty
07
ma
j 07
wrz
07
sty
08
ma
j 08
wrz
08
[ P
oin
ts ]
GFC DJIA NYSE Composite NYSE Financial
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych http://stooq.pl/ i http://www.nyse.com/.
2.4. Rozwój rynków finansowych i rola agencji ratingowych
Jak w ogóle doszło do tak dynamicznego rozwoju rynku nieruchomości w Stanach
Zjednoczonych? Skąd banki posiadały środki na udzielanie kredytów na tak dużą skalę, nawet
tych bardziej ryzykownych – subprime loans?
10 DJIA – Dow Jones Industrial Average
12
Postępująca globalizacja bardzo silnie dotknęła rynki kredytowe. Obok podstawowych
operacji bankowych, polegających między innymi na udzielaniu kredytów, rozwinął się rynek
derywatów, dzięki któremu kredyty były pakowane w wiązki, a następnie transferowane wraz
z ryzykiem jako produkty strukturyzowane. Bank natomiast dostawał od ich nabywców
środki finansowe, które umożliwiały mu dalszą działalność kredytową bez konieczności
podnoszenia kapitału własnego. To skłoniło je do udzielania kredytów nawet podmiotom
o niskiej wiarygodności kredytowej. Tak to wyglądało w Stanach Zjednoczonych, gdzie
w samym tylko 2007 roku sprzedaż papierów wartościowych zabezpieczonych kredytami
hipotecznymi wyniosła prawie 600 mld USD11. W Europie natomiast banki tworzyły spółki
celowe (ang. SPV12), będące najczęściej spółkami córkami banków. Miały one za zadanie
pozyskiwanie środków poprzez emisje nisko oprocentowanych papierów komercyjnych i ich
sprzedaż, a uzyskane w ten sposób pieniądze przeznaczały na zakup wysokooprocentowanych
kredytowych instrumentów pochodnych, dzięki czemu osiągały one wysokie dochody.
Kreatorami kredytowych instrumentów pochodnych były banki inwestycyjne, które
ryzyka kredytowe wielu klientów łączyły w jedną pulę, a następnie dzieliły na mniejsze
części (pakiety) i sprzedawały inwestorom, poszukującym wysokich stóp zwrotu – wyższych
od tradycyjnych produktów finansowych13 (Schemat 2).
Tabela 3. Udział wybranych instrumentów finansowych w globalnych rynku kredytowych instrumentów
pochodnych
2006 2008*
Credit Default Swaps (CDS) 51,0% 32,9%
Colateralized Debt Obligations (CDOs) 16,0% 16,3%
* Wartość szacowana
Źródło: Zestawienie własne na podstawie British Bankers’ Association, Credit Derivatives Report 2006.
Instrumenty przedstawione w Tabela 3. oraz inne derywaty kredytowe sprzedawane
były na całym świecie, włączając w to nawet Chiny, stąd problemy nie tylko amerykańskiego
systemu bankowego. Wśród ich nabywców wyróżnić można fundusze hedgingowe, fundusze
private equity, banki uniwersalne, banki inwestycyjne, zakłady ubezpieczeń i bogatych
inwestorów indywidualnych.
11 J. Żabińska, Globalizacja a dynamika zmian na rynkach finansowych na przykładzie kryzysu subprime, W: Gospodarka i finanse w warunkach globalizacji, Tom 2, WSB Toruń, Toruń 2008, s. 312 12 SPV – Special Purpose Vehicle 13 tamże, s. 308
13
Sch
emat
2. S
poso
by tr
ansf
eru
ryzy
ka k
redy
tow
ego
prze
z ba
nki
„UB
EZ
PIE
CZ
YC
IEL
”
ZA
KŁ
AD
U
BE
ZP
IEC
ZE
Ń
KR
ED
YT
OB
IOR
CY
PO
ŚR
ED
NIK
(BA
NK
IN
WE
ST
.)B
AN
KP
aki
et n
ale
żnośc
i
(Tra
nsfe
r ry
zyka
kr
edyt
oweg
o)
Pła
tnośc
iP
łatn
ośc
i
Sprz
edaż
pap
ieró
w
wa
rtośc
iow
ych
Raty
+ O
dse
tki
Kre
dyt
Ko
szty
po
lisy
Po
lisa
Pła
tnośc
i
okr
esow
e
(Tra
nsfe
r ry
zyka
kr
edyt
oweg
o)
(Zab
ezpi
ecze
nie
kred
ytow
e)
Wyp
łata
od
szko
dow
ań
Wyp
łata
odsz
kod
ow
ań W
ysta
wca
CD
S
Nab
ywca
CD
S
(Tra
nsfe
r ry
zyka
kr
edyt
oweg
o)
(Tra
nsfe
r ry
zyka
kr
edyt
oweg
o)
NA
BY
WC
Y
Rze
czyw
iste
Wa
run
kow
e
UB
EZ
PIE
CZ
EN
IE
SE
KU
RY
TY
ZA
CJA
SW
AP
Prz
epły
wy
pien
iężn
e:
Ź
ródł
o: O
prac
owan
ie w
łasn
e na
pod
staw
ie W
. Naw
rot,
Glo
ba
lny
kryz
ys f
ina
nso
wy
XX
I w
ieku
. P
rzyc
zyn
y, p
rzeb
ieg
, sk
utk
i, p
rog
no
zy, W
yd. 1
, CeD
eWu,
War
szaw
a 20
09,
s. 1
86-1
91.
14
3. Przebieg kryzysu w sektorze finansowym Jednym z pierwszych sygnałów nadchodzącej dekoniunktury było wyhamowanie
amerykańskiego rynku nieruchomości pod koniec 2005 roku. Wówczas nie można było
jeszcze mówić o nadchodzącym kryzysie, gdyż nieznana była skala zaangażowania banków
w rynek instrumentów pochodnych związanych z subprime loans. Dopiero w lutym 2007
roku bank HSBC, jako pierwszy, ogłosił niższe od oczekiwanych wyniki finansowe, ze
względu na wzrost udziału kredytów zagrożonych, a zaraz za nim zrobił to również główny
kredytodawca w segmencie kredytów zagrożonych w Stanach Zjednoczonych – 0ew
Centaury Financil. Niejako podsumowaniem tych wydarzeń okazał się raport opracowany
przez Mortgage Bankers Association w marcu 2007 roku, wskazujący na gwałtowny wzrost
zagrożenia kryzysowego amerykańskiego rynku subprime mortgages.
Informacja o coraz większej liczbie nieobsługiwanych kredytów hipotecznych typu
subprime obiegła świat, utrudniając tym samym sprzedaż papierów komercyjnych przez SPV,
których zabezpieczeniem miały być derywaty kredytowe, a przez to spółki te zaczęły mieć
problemy z płynnością i wywiązywaniem się z zobowiązań. Banki posiadające nadwyżki
płynności nie chciały udzielać im kredytów na rynku międzybankowym, gdyż nie były
w stanie ocenić ich wartości i związanego z nimi ryzyka.
W kolejnych miesiącach w USA Bear Stearns, będący macierzystym bankiem
funduszy hedgingowych inwestujących w segmencie zagrożonych kredytów hipotecznych,
zdecydował o udzieleniu jednemu z nich linii kredytowej, drugiemu natomiast pozwolił
upaść. Okazało się, że również banki europejskie, nawet niemieckie, które do tej pory
postrzegane były jako konserwatywne14, zaangażowały duże kwoty w rynek subprime,
w wyniku czego musiały one tworzyć wielomiliardowe rezerwy, a niemiecki regulator
stwierdził, iż jego kraj zmierza w kierunku najpoważniejszego od przeszło 70 lat kryzysu
bankowego. Stopy procentowe na rynku międzybankowym zaczęły rosnąc, zmalała płynność
i pojawiły się pierwsze interwencje banków centralnych, polegający na „wpompowaniu”
wielomiliardowych kwot w celu usprawnienia funkcjonowania systemu bankowego. Inaczej,
w porównaniu z Fed, czy EBC15 zachował się Bank Anglii (ang. Bank of Englaand), który
prowadząc konsekwentną politykę nie tylko nie przyłączył się do akcji pozostałych banków
centralnych, lecz również postanowił karać banki z nadmierną ekspozycją na segment
subprime, podwyższając im koszt kredytu na rynku międzybankowym. Efektem decyzji
14 W. Nawrot, Globalny … op. cit., s. 28 15 EBC – Europejski Bank Centralny
15
Banku Anglii była późniejsza nacjonalizacja 0orthern Rock, który uzależniony był od
krótkoterminowego finansowania płynącego z rynku międzybankowego16.
Wyniki banków za trzeci kwartał 2007 roku okazały się znacznie gorsze od
US Exp Total 904289 8,6 10,5 1036635 8,6 14,6 1162479 8,3 12,1
World Exp Total 10485000 100,0 13,7 12113000 100,0 15,5 13950000 100,0 15,2
CH – China, EU27 – European Union (27), FR – France, DE – Germany, JP – Japan, UK – United Kingdom, US
– United States; Exp – Exports, Imp – Imports, AmP – Automotive products, I&S - Iron and steel, F – Fuels.
Źródło: Zestawienie własne na podstawie danych WTO.
4.2. Stany Zjednoczone
Część wskaźników ekonomicznych dla Stanów Zjednoczonych została już
zaprezentowana w pracy, w rozdziale drugim i trzecim, w tej części natomiast zostaną one
zinterpretowane według stanu obecnego wraz z innymi, wcześniej nie podejmowanymi
danymi.
26
Analizując pierwsze wykresy zauważyć można, iż inflacja bazowa w USA jest na
niskim poziomie, nie wykazując tendencji rosnącej, co jest bardzo korzystne, zważając na
fakt, iż stopy procentowe są dużo mniejsze – różnica pomiędzy nimi wynosi 1,75-2,00
punktów procentowych. Fed zdecydował się na obniżkę stóp procentowych do tego poziomu
w celu ratowania gospodarki – jak najszybszego odbicia PKB, podobnie jak uczyniła to
Wielka Brytania. Wszystkie wskaźniki rynku nieruchomości wykazują tendencją malejącą, co
jest efektem braku popytu i rosnącego bezrobocia; maleje sprzedaż domów we wszystkich
stadiach budowy, ale ceny pozostają mniej więcej na tym samym poziomie, poruszając się
w trendzie horyzontalnym. Maleje również liczba pozwoleń wydawanych na budowę nowych
domów. Ogólny standing gospodarki Stanów Zjednoczonych ilustrują wykresy z indeksami
giełdowymi, na których widoczne są potężne spadki, zresztą jak na całym świecie. Spadające
ceny akcji przedsiębiorstw amerykańskich skutkują wieloma przejęciami i prowadzą do
pewnych absurdów, kiedy to polskie przedsiębiorstwa stać na przejęcie amerykańskich
gigantów motoryzacyjnych, o czym wcześniej nikt nawet nie myślał. Cena rynkowa akcji
General Motors spadła z poziomu 42,64 USD w szczycie hossy do 3,20 USD w ostatnim dniu
grudnia 2008, co oznacza spadek o 92,50%22!
W związku, że amerykański rynek pracy charakteryzuje się dużą elastycznością, warto
poświęcić chwilę jego analizie, bez wgłębiania się w rynki pracy krajów europejskich, które
za wyjątkiem brytyjskiego, są dużo mniej elastyczne. Amerykanie cechują się dużą
mobilnością, nie tylko w odniesieniu do miejsc zamieszkania, lecz również miejsc pracy, co
być może niejako wpływa na elastyczność rynku pracy. Należy jednak pamiętać, iż to właśnie
w USA kryzys finansowy ma swój początek, a tamtejsze instytucje finansowe poniosły
największe straty. Nie dziwi więc fakt, że liczba osób tracących pracę (ang. job losers), którą
przedstawia Wykres 15, rośnie tak szybko. W przeciągu ostatnich dwóch miesięcy
praktycznie co tydzień podawane są nowe, coraz to gorsze dane o zapowiedziach zwolnień,
przede wszystkim w branży finansowej i motoryzacyjnej. Tylko w grudniu w USA w sektorze
pozarolniczym pracę straciło 533 tysiące Amerykanów23, a na przykład w czwartym tygodniu
stycznia kolejne przedsiębiorstwa zapowiedziały redukcję 70 tysięcy miejsc pracy24 i nie były
to jedyne styczniowe redukcje. Fala zwolnień jest efektem między innymi malejącej
konsumpcji i eksportu oraz przejęć przedsiębiorstw. Wraz za spadającymi przychodami,
firmy starają się ciąć w ten sposób koszty.
22 Obliczenia własne na podstawie danych http://stooq.com/ 23 http://ft.onet.pl/11,19441,na_recesji_traca_przede_wszystkim_ludzie,artykul.html 24 http://ft.onet.pl/11,20408,kryzys_sie_poglebia_redukcja_70_tysiecy_miejsc_pracy,artykul.html
Schemat 2. Sposoby transferu ryzyka kredytowego przez banki .......................................................................... 13
8. Spis tabel Tabela 1. Average Sales Prices of New One-Family Houses Sold ......................................................................... 7
Tabela 2. Dynamika zmian ilości domów sprzedawanych i wystawianych na sprzedaż w okresie od stycznia
2001 do czerwca 2006 ................................................................................................................................... 9
Tabela 3. Udział wybranych instrumentów finansowych w globalnych rynku kredytowych instrumentów
Wykres 7. CPI all item non-food, non-energy (y/y).............................................................................................. 18
Wykres 8. Industrial Production (y/y) ................................................................................................................... 19
Wykres 9. GDP (q/q)............................................................................................................................................. 20
Wykres 12. Exports and Imports in goods (m/m) ................................................................................................. 23
Wykres 13. Net Exports in goods (m/m)............................................................................................................... 23
Wykres 14. Exports in Automotive Products (y/y) ............................................................................................... 24