Working Paper KAJIAN TERHADAP EKSISTENSI BILYET GIRO DALAM SISTEM PEMBAYARAN DI INDONESIA
Working Paper
KAJIAN TERHADAP EKSISTENSI BILYET GIRO
DALAM SISTEM PEMBAYARAN DI INDONESIA
ii
iii
1
2
3
4
Credit
Transfer
Debit
Transfer
• Clearing
Houses
• Banks
• Others
Paper
based
Card
based
Electronic
based
• Bank
Teller
• ATM
• EDC
• Computer
• Mobile
Phones
• Others
Payment
Instruments
Payment
Systems
Operators
Delivery
ChannelsInterbank
Funds Transfer
Systems
• Paper
based
• Cards
based
• Electronic
based
5
6
YPVM ..
YPV
M .1
V
1
PYkM D .
7
M
KRP
)1( ChCPM
KRP
)()( 2121 rLYLMMM
8
uwrrrYfP
M e
embP
d
,,,,,,
e
9
10
11
12
13
14
15
Cheque Bilyet Giro
Volume Value (dlm Juta Rph)
Volume Value (dlm Juta Rph)
2008 72,810 2,697.874 193,366 4,121.582
2009 101,408 3,552.212 268,425 5,873.644
2010 159,282 6,341.364 525,661 13,799.578
2011 121,949 4,098.288 328,425 8,216.911
2012 107,250 5,024.560 155,366 9,549.938 Sumber : Bank Indonesia (Data Diolah)
2,697,8743,552,212
6,341,364
4,098,2885,024,560
4,121,5825,873,644
13,799,578
8,216,9119,549,938
0
5,000,000
10,000,000
15,000,000
2008 2009 2010 2011 2012
Cheque
Bilyet Giro
Value in million Rph
16
2007 2008 2009 2010 2011 2012
Cek & BG (Triliun
Rph)
8.2 12.79 16.94 16.65 21.62 23.6
Sumber : Bank Indonesia
No. Nama
Provinsi
Nominal Transaksi
(dalam juta)
Total Penyerahan
(dalam juta)
PDRB
(dalam juta)
% terhadap
total
% terhadap
PDRB
1 Jawa Barat 1,839,217,31 115,463,732 343,111,243,18 1.6 0.5
2 Jawa Tengah 1,020,806,32 72,678,885 198,226,349,47 1.4 0.5
3 Sumatera Utara 965,729,31 99,747,340 126,450,621,90 1.0 0.8
4 Kalimantan Timur 642,151,15 19,317,900 115,244,165,43 3.3 0.6
5 Jawa Timur 534,113,83 128,778,568 366,984,301,20 0.4 0.1
17
18
19
20
Nominal (triliun Rp) 2007 2008 2009 2010 2011 2012
BI-RTGS 42,925.97 39,622.13 34,194.45 54,169.75 66,927.38 95,765.41
Kliring Penyerahan 1,015.05 1,232.22 1,144.54 1,260.11 1,412.21 1,478.91
Kliring Kredit 385.44 431.77 415.12 487.59 558.39 600.08
SKNBI 1,400.49 1,663.98 1,559.65 1,747.70 1,970.61 2,079.00
Cek & BG Kosong 8.20 12.79 16.94 16.65 21.62 23.60
Kenaikan
(penurunan)/th
2008 2009 2010 2011 2012
BI-RTGS -3,303.84 -5,427.68 19,975.30 12,757.63 28,838.03
Kliring Penyerahan 217.17 -87.68 115.57 152.10 66.70
Kliring Kredit 46.33 -16.65 72.47 70.81 41.69
SKNBI 263.50 -104.33 188.04 222.91 108.39
Cek & BG Kosong 4.58 4.15 -0.29 4.97 1.99
% Kenaikan (penurunan)/th
2008 2009 2010 2011 2012
BI-RTGS -7.70% -13.70% 58.42% 23.55% 43.09%
Kliring Penyerahan 21.39% -7.12% 10.10% 12.07% 4.72%
Kliring Kredit 12.02% -3.86% 17.46% 14.52% 7.47%
SKNBI 33.42% -10.97% 27.56% 26.59% 12.19%
Cek & BG Kosong 55.90% 32.46% -1.69% 29.82% 9.19%
Sumber: Bank Indonesia (data diolah)
Volume
Transaksi
2008 2009 2010 2011 2012
Cek 72.810 101.408 159.282 121.949 107.250
BG 193.366 268.425 525.661 328.425 155.366
Value (juta
Rph)
Cek 2.697.874 3.552.212 6.341.364 4.098.288 5.024.560 BG 4.121.582 5.873.644 13.799.578 8.216.911 9.549.938
21
Berdasarkan data Bank Indonesia, penarikan bilyet giro kosong per tahun 2011
tampak pada tabel berikut.
22
No. Nama Provinsi Transaksi BG
Kosong Total Penyerahan BG PDRB
1 Lampung 193,841,25 22,651,830 40,829,411,29
2 Aceh 33,593,89 1,839,278 34,779,702,73
3 Sumatera Utara 965,729,31 99,747,340 126,450,621,90
4 Sumatera Barat 213,245,66 16,584,069 41,276,406,36
5 Kepulauan Riau 248,238,19 8,535,537 43,816,718,59
6 Jambi 65,981,66 136,079,991 18,962,396,90
7 Sumatera Selatan 254,888,12 18,394,468 68,011,310,00
8 Bengkulu 22,938,73 1,846,042 8,869,250,28
9 Riau 297,613,22 22,128,915 102,605,913,65
10 Bangka 15,401,35 1,996,131 11,575,263,56
11 Jawa Barat 1,839,217,31 115,463,732 343,111,243,18
12 Jawa Tengah 1,020,806,32 72,678,885 198,226,349,47
13 Jawa Timur 534,113,83 128,778,562 366,984,301,20
14 Bali 344,345,12 21,304,733 30,753,674,05
15 Kalimantan Barat 132,030,71 13,100,096 32,100,656,04
16 Kalimantan Tengah 7,156,79 468,870 20,070,727,71
17 Kalimantan Selatan 231,383,35 14,571,551 32,552,849,54
18 Kalimantan Timur 642,151,15 19,317,900 115,244,165,43
19 Sulawesi Utara 270,509,97 63,923,473 19,734,270,17
20 Sulawesi Tengah 60,090,64 2,078,916 19,239,945,04
21 Sulawesi Selatan 493,051,72 26,111,875 55,116,919,80
22 Sulawesi Tenggara 55,752,84 2,945,375 12,661,942,71
23
Nusa Tenggara
Barat 87,982,79 5,941,652 19,432,291,68
24 Nusa Tenggara Timur 24,429,75 3,464,665 13,249,720,21
25 Maluku 33,526,52 1,965,482 4,507,336,14
26 Maluku Utara 3,650,52 722,637 3,230,209,77
27 Papua Barat 7,640,89 856,527 11,916,133,71
28 Papua 37,461,19 3,785,545 21,137,537,80
29 Gorontalo 12,290,24 8,033,64 3,141,458,12
30 Banten 132,932,97 13,040,806 94,222,355,05
31 Yogyakarta 118,980,93 8,950,468 22,129,706,62
23
No. Nama Provinsi Nominal
Transaksi Total
Penyerahan PDRB
% terhadap
total
% terhadap
PDRB
1 Jawa Barat 1.839.217,3 115.463.732 343.111.243,2 1.6 0.5
2 Jawa Tengah 1.020.806,3 72.678.885 198.226.349,5 1.4 0.5
3 Sumatera Utara 965.729,3 99.747.340 126.450.621,9 1.0 0.8
4 Kalimantan Timur 642.151,2 19.317.900 55.116.919,8 3.3 1.2
5 Jawa Timur 534.113,8 128.778.568 30.753.674,0 0.4 1.7
24
25
26
27
28
29
30
Sumber : Kuesioner Penelitian Eksistensi Bilyet Giro
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
33%
34%
33%
Penerbitan daftar hitam didasarkan pada catatan atas debitur yang menerbitkan 3 kali “BG-Kosong” dalam
waktu 6 bulan pada bank yang sama
Penerbitan daftar hitam didasarkan pada catatan atas debitur yang menerbitkan 3 kali “BG-Kosong” dalam
waktu 6 bulan pada bank yang berlainan
Pengenaan denda berupa sejumlah rupiah tertentuper bilyet BG ditolak kepada bank yang selanjutnya
dibebankan kepada nasabah terkait penolakanBG.setuju).
44
45
Sumber : Kuesioner Penelitian Eksistensi Bilyet Giro
46
47
48
49
50
51
1 Januari 13,901 232,790
2 Februari 12,810 250,210
3 Maret 14,209 253,604
4 April 12,501 231,277
5 Mei 13,951 354,189
6 Juni 15,125 316,177
7 Juli 16,366 339,594
8 Agustus 16,078 361,189
9 September 19,160 411,920
10 Oktober 19,012 399,215
11 Nopember 18,624 442,713
12 Desember 21,629 528,705
Total 193,366 4,121,582
No. Bulan Volume Nominal (juta rupiah)
1 Januari 19,620 430,332
2 Februari 17,579 378,745
3 Maret 22,900 485,584
4 April 20,856 465,476
5 Mei 19,106 421,423
6 Juni 23,102 476,346
7 Juli 23,524 545,582
8 Agustus 24,245 493,762
9 September 25,176 525,901
10 Oktober 24,129 519,177
11 Nopember 23,667 520,820
12 Desember 24,521 610,496
268,425 5,873,664
52
No. Bulan Volume Nominal (juta rupiah)
1 Januari 35,111 837,319
2 Februari 34,550 954,150
3 Maret 50,681 1,252,959
4 April 42,893 1,078,870
5 Mei 42,912 1,346,337
6 Juni 46,400 1,241,037
7 Juli 44,198 1,047,253
8 Agustus 48,787 1,303,299
9 September 44,036 1,071,508
10 Oktober 42,128 1,192,634
11 Nopember 46,806 1,154,658
12 Desember 47,159 1,319,553
525,661 13,799,577
Tabel 13 : Pertumbuhan Penggunaan BG tahun 2011
No. Bulan Volume Nominal (juta rupiah)
1 Januari 25,375 629,241
2 Februari 23,818 566,962
3 Maret 29,603 687,932
4 April 26,369 659,404
5 Mei 31,155 731,073
6 Juni 28,116 669,529
7 Juli 26,595 704,640
8 Agustus 26,449 720,643
9 September 30,393 752,183
10 Oktober 26,197 671,024
11 Nopember 27,337 725,243
12 Desember 26,968 699,038
Total 328,375 8,216,912
53
No. Bulan Volume Nominal (juta rupiah)
1 Januari 13,081 709,849
2 Februari 13,056 650,458
3 Maret 13,734 705,006
4 April 13,142 806,394
5 Mei 12,408 780,561
6 Juni 13,168 701,820
7 Juli 12,473 1,074,110
8 Agustus 11,901 858,103
9 September 12,432 711,332
10 Oktober 14,349 855,739
11 Nopember 13,585 947,803
12 Desember 12,037 748,763
Total 155,366 9,549,938
No. Bank % Provinsi % No.
1 A 18.91 Jabar 13.47 1
2 B 12.89 Jatim 12.38 2
3 C 11.79 Jateng 8.34 3
4 D 8.27 DKI-Jakarta 3.98 4
5 E 5.27 Kaltim 3.63 5
6 F 3.56 Sumsel 2.97 6
7 G 3.31 Sulsel 2.68 7
8 H 3.02 Banten 2.52 8
Terbanyak
No. Bank % Provinsi % No.
1 C 39.04 DKI-Jakarta 10.48 1
2 A 34.57 Jabar 5.18 2
3 D 4.02 Jatim 3.88 3
4 B 3.99 Jateng 3.35 4
5 E 2.37 Sumut 2.82 5
6 I 1.14 Riau 2.11 6
7 F 1.26 Bali 1.29 7
8 J 1.40 Sulsel 1.75 8