กกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกกกกกกกกกกกก กกกกกกกก กกกกกกกกกก 2561 1
การเปลยนระบบการจายคาจางแบบอเลคโทรนคในอตสาหกรรมประมงไทยกรงเทพฯกมภาพนธ 2561
กตตกรรมประกาศ
รายงานฉบบนจดทำาโดย วนก มโนมยพบลย ทปรกษาภายนอกของไอแอลโอ ชนนกานต โภชนกจ และ เจสน จดด จากโครงการสทธจากเรอถงฝง โครงการนไดรบทน
1
จากสหภาพยโรปรวมถงรายงานฉบบนดวย ทงนรายงานนจะเปนการนำาเสนอขอมลโดยคณะผจดทำาไมมการอางองถงสำานกงานแรงงานระหวางประเทศหรอผสนบสนนโครงการ
สารบญ
1) เกรนนำา1.1หลกการและเหตผลของการศกษา1.2วตถประสงคของการศกษา1.3ขอบเขตการศกษา1.4วธการศกษา
2) แรงงานขามชาตในอตสาหกรรมการประมงและการแปรรปอาหารทะเลไทย2.1การเปลยนแปลงลาสดในนโยบายแรงงานขามชาต2.2การเปลยนแปลงลาสดในนโยบายแรงงานประมง2.3 บรบททางสงคม ชมชนและบคคลเกยวกบการทำาธรกรรม2.4 บรบทของกฎระเบยบและโครงสรางพนฐานทางการเงน
3) การจายคาจางในประเทศ3.1 วธปฏบตทเปนอย
การจายเงนสดโอนผานบญชธนาคาร
3.2 ทางเลอกอนทมอยบตรเงนสด/ บตรจายเงน
3.3 ขอเสนอแนะสำาหรบการหาวธการควบคมและการตดตามเพอเปนการควบคมทางการเงนใหแกคนงานประมง
4) การสงเงนกลบประเทศ4.1 วธปฏบตทเปนอย
นายหนาโอนเงนทไมไดจดทะเบยนฝากเงนสดไปกบผอนอ-วอลเลต&บตรผทำาธรกจโอนเงนโอนเงนทางธนาคาร
5) ทางเลอกในอนาคต ขอเสนอแนะและปญหาทาทาย5.1 อ-วอลเลต5.2 บตรเงนสดลวงหนา / บตรจางงาน
2
6) ขอเสนอแนะในการดำาเนนการและควบคมสำาหรบการจายทางอเลคโทรนคใหแกแรงงานขามชาต
6.1 ขอพจารณาดานกฎหมายและขอบงคบ6.2 ขอพจารณาในการดำาเนนการและขอเสนอแนะสำาหรบระบบการ
จายคาจาง
1) เกรนนำา1.1 หลกการและเหตผลของการศกษา
โครงการสทธจากเรอถงฝงของไอแอลโอมจดมงหมายทจะลดการบงคบใชแรงงาน การใชแรงงานเดกและรปแบบการทำางานทไมเปนทยอมรบอนๆ ในภาคการประมงและการแปรรปอาหารทะเล และขจดการหาประโยชนโดยมชอบจากแรงงานอยางกาวหนาโดยลำาดบ โดยเฉพาะแรงงานขามชาตในภาคอตสาหกรรมดงกลาว และยกระดบการปฏบตสอดคลองกบสทธขนพนฐานในการทำางาน
ในชวงป 2559-2560 มแรงงานจดทะเบยนมากกวา 302,349 คนในภาคการประมงและการแปรรปอาหารทะเลทสรางรายไดใหกบประเทศไทยถง 6.6 พนลานเหรยญสหรฐฯ จากกจการสงออกอาหารทะเลทมการใชแรงงานขามชาต 57,000 ในป 2017 จากเรอประมงพาณชยทงหมด 6,700 ลำา การศกษาเสนฐานของโครงการไดบนทกรวบรวมการละเมดตางๆ เกยวกบการจายคาจางในภาคการประมง เชน การละเมดเกณฑคาจางขนตำา การหกเงนอยางผดกฎหมายและการกกคาจางซงเปนตวชวดการบงคบใชแรงงานของไอแอลโอ คนงานถงหนงในสามของอตสาหกรรมการประมงของไทยไมไดรบคาจางเปนประจำาหรอเตมจำานวน (สามารถหาขอมลเพมเตมไดในเวบไซดของโครงการ www.shiptoshorerights.org) ซงอาจเกดขนจากหลายสาเหต เชน ธรรมเนยมปฏบต ความพยายามทจะรงตวคนงานประมงไวไมใหไปทำางานทอน การตดหนนายจาง การโกงคาจาง และความออนแอของการบงคบใชกฎหมายในการคมครองคาจาง แรงงานขามชาตจำานวนมากในอตสาหกรรมแปรรปอาหารทะเล อยางเชนทมหาชย ไดรบการจายคาจางเปนประจำาผานทางระบบจายคาจางอเลคโทรนคทใชบตรจายเงน/บตรบญชทธนาคารออกใหโดยตรงหรอผานนายจาง
การปองกนการหาประโยชนโดยมชอบจากแรงงานในรปแบบของการละเมดเกยวกบการจายคาจางเปนเรองสำาคญ การสรางความเขมแขงใหกบกลไกการจายคาจางและการบงคบใชกฎระเบยบเกยวกบการจายคาจางอยางจรงจงสามารถชวยดแลใหคนงานไดรบคาจางอยางเปนธรรมตามกฎหมาย คำาสงกระทรวงแรงงานลงวนท 1
3
พฤศจกายน 2560 ทกำาหนดใหจายคาจางแบบอเลคโทรนคผานบญชธนาคารสำาหรบคนงานประมงเปนกาวทสำาคญในทศทางน และเปนวธการเบกจายคาจางทมการบรหารจดการในอตสาหกรรมอาหารทะเลไทยมาเปนเวลานานแลว โดยแรงงานขามชาตในมหาชยนนไดรบคาจางผานระบบธนาคารและการดเงนสดผานบญชเจาของกจการและมาเปนเวลานานแลว
ในสวนหนงของวตถประสงคขอท 2 ของโครงการในการ เสรมสรางศกยภาพของ‘รฐบาลไทยและผตรวจแรงงานในการบงคบใชกฎหมาย และเพอสนบสนนคำาสงของ’รฐบาล โครงการฯ ตกลงทจะดำาเนนการศกษาการเปลยนผานไปสการจายคาจางแบบอเลคโทรนคสำาหรบคนงานประมง
โดยรายงานฉบบนไดรวบรวมขอเสนอแนะสำาหรบการเปลยนระบบการจายคาจางในรปแบบการจายเงนสดเปนการจายคาจางผานทางธนาคารและระบบการจายคาจางแบบอเลคโทรนคในภาคประมง ทสามารถนำาไปปรบใชโดยภาคของโครงการเชน รฐบาลไทย การะทรวงแรงงาน เจาของเรอประมงและสมาคมทเกยวของ รวมถงสมาคมลกจางและนายจาง ภาคประชาสงคมและธนาคาร โดยคำาแนะนำาในรายงานฉบบนสามารถนำาไปดำาเนนการอยางทนทวงท หากรฐบาลไทยและสมาคมประมงสามารถนำาไปปรบไดตามขอแนะนำาดงตอไปน:
การรณรงครวมกบสมาคมประมงแหงประเทศไทยทมเจาของเรอประมงเปนสมาชก เพอสรางเสรมความรความเขาใจกฎหมายทเกยวของกบการจายเงนคาจางและการสรางระบบการจายคาจางแบบอเลกโทรนค
การจดงานรณรงคบรเวณทาเรอและผานชองทางออนไลน (รวมกบองคกรแรงงาน ในกรณทสามารถจดงานรวมกนได) แรงงานขามชาตกวา 60,000 คนและแรงงานไทยทเปนแรงงานประมงไดเปดบญชธนาคารและมบตรเอทเอม
การไดฉนทามตจากธนาคารไดการยกเลกคาธรรมเนยมสำาหรบแรงงาขามชาต และจดตงตเอทเอมในบรเวณทาเรอทมศนยตรวจเรอประมงเขา-ออก โดยไมมคาใชจาย และเพมภาษาเขมรและเวยดนามเพอเปนตวเลอกในการใชเอทเอม
การบงคบใชกฎหมายเพอการจายคาจางแบบอเลคโทรนคเพอกำาจดปญหาการจายคาจางขนตำาทไมเปนธรรม การยดเงนคาจาง การยดเอกสาร และการจายเงนลวงหนา
เจาของเรอประมงและสมาคมประมงนนไดรบการผอนปรนในการจายาจางแบบอเลคโทรนค ซงจะมผลตงแตวนท 1 เมษายน 2018 ดงนนการปรบเปลยนระบบการจายคาจางจงมความสำาคญเพอใหเกดความวองไวสำาหรบเจาของกจการ
4
และการใหความรเกยวกบกฎหมายการจายเงนคาจางแกเจาของเรอ ชว (ผควบคมเรอ) และไตกง
ทาง ILO ไดมการนำาเสนอขอมลเชงนโยบายแกรฐบาลไทยเพอนำาไปสการพฒนาสอการรณรงคแกแรงงานประมง ทหนวยงานราชการสามารถนำาไปใชในการรณรงค รวมถงองคกรนายจาง สหพนธลกจาง และภาคประชาสงคม (ภาคผนวก จ)
แผนการดำาเนนงานทแนะนะในสวนนสามารถดำาเนนการรวมกบขอมลสวนอนในรายงาน เพอแกไขปญหาความกงวลของแรงงานในการเปดบญชและการรบคาจางผานระบบอเลคโทรนคได เพอใหแรงงานสามารถควบคมความเคลอนไหวของเงนคาจาง การจายเงนคาจางผานระบบอเลคโทรนดนนจะสรางความโปรงใสและสามารถตรวจสอบไดในสวนของเสนทางการจายคาจาง โดยทางรฐบาลสามารถบงคบใชกฎหมายการจายเงนคาจางไดอยางมประสทธภาพและเจาของเรอประมงสามารถนำาไปปรบใชไดในอนาคต
1.2 วตถประสงคของการศกษา
วตถประสงคของการศกษาคอการพจารณาหาทางเลอกทดทสดในการดำาเนนการระบบจายคาจางแบบอเลคโทรนคผานธนาคารสำาหรบเจาของเรอและคนงานประมงตามทกฎหมายกำาหนดในปจจบน โดยมรายละเอยดเฉพาะดงน
▪ เพอเกดความเขาใจในรายละเอยดเกยวกบทางเลอกของการจายคาจางแบบอเลคโทรนคทมอยสำาหรบเจาของเรอและแรงงานประมง
▪ ความเขาใจกลไกการธนาคารทมอยหรอจำาเปนสำาหรบการสงเงนระหวางประเทศทงายและมคาใชจายตำาสำาหรบแรงงานประมงและครอบครว
▪ ความเขาใจอปสรรคและหาทางออกทปรบแกไดสำาหรบเจาของเรอประมงและคนงานประมงในการดำาเนนการระบบจายคาจางแบบอเลคโทรนค รวมถงแรงงานและเจาของกจการในภาคธรกจอนๆ
1.3 ขอบเขตของการศกษารายงานนมงหมายทจะเสนอคำาตอบตอคำาถามดงตอไปน
5
▪ ระบบจายคาจางแบบอเลคโทรนคทมอยระบบใดทเจาของเรอและคนงานประมงสามารถใชในการจายและรบคาจางได? ขอดและขอเสยของระบบเหลานสำาหรบนายจางและคนงานคออะไร?
▪ นายจาง คนงานประมงและครอบครวจะยนยนตรวจสอบวามการจายคาจางไดอยางไร? ระบบการจายจะสามารถแจงเตอนกรณเกดความผดพลาด/ไมมการจายใหนายจางและ/หรอผกำากบดแลทราบไดหรอไม?
▪ ระบบดงกลาวจะทำาใหเจาของเรอตองลงทนเทาใดในการตดตง/เรม/ใช?
▪ ธนาคารตางๆ มองเหนอปสรรคอะไรบางในการนำาแรงงานขามชาตเขาสระบบบรการธนาคารอเลคโทรนค? ‘การเปลยน นจะหลกเลยงอปสรรคเหลานนได’อยางไร?
▪ คนงานแปรรปอาหารทะเลทมหาชย (หรอทอน) จะสงเงนกลบบานในเมยนมาและกมพชาทางอเลคโทรนคไดอยางไร? อะไรคอสงทตองมสำาหรบคนงานและ/หรอผใหบรการทางการเงนของไทยในการสงผานระบบบรการธนาคารทางมอถออยางเชน Wing (กมพชา) และ Wave (เมยนมาร)?1.4 วธการศกษา
สมภาษณรวบรวมขอมลจากภาครฐ นายจาง คนงาน และผใหบรการทางการเงน ตลอดจนธนาคารแหงประเทศไทยและบรษทเนชนแนลไอทเอมเอกซ (National ITMX) เกยวกบโครงสรางพนฐานทางการเงนของไทย เชน
▪ ธนาคารและผใหบรการทางการเงนทสำาคญ▪ เจาหนาทรฐทมหนาทดแลการคมครองคาจางในภาคการประมงและแปรรป
อาหารทะเล▪ ผประกอบกจการเรอประมงและโรงงานแปรรปอาหารทะเลในสมทรสาครและ
ระยอง▪ คนงานประมงและแปรรปอาหารทะเลในสมทรสาครและระยอง
2)แรงงานประมงและแรงงานในอตสาหกรรมสตวนำ*า2.1 การเปลยนแปลงลาสดในนโยบายควบคมการยายถนและแรงงาน
ประมง
การออกกฏหมายทมผลตอการจายคาจางทสด คอคำาสงทออกมาในเดอนพฤศจกายน 2560 ทกลาวถงขางตน (ออกภายใตกฎหมายคมครองแรงงานในฐานะกฎกระทรวง
6
ของกรมสวสดการและคมครองแรงงาน) กำาหนดใหคนงานประมงทกคนตองไดรบคาจางผานบญชธนาคารโดยระบบจายคาจางอเลคโทรนค กระทรวงแรงงานไดกำาหนดแบบสญญาจางใหมใหระบขอมลบญชธนาคารและใหเจาของเรอ/นายจางเปนผรบผดชอบคาธรรมเนยมการโอนเงน หนวยงานทเกยวของรวมถงสำานกนายกรฐมนตรเหนชอบในเดอนมกราคม 2561 ทจะเลอนการดำาเนนการตามคำาสงอยางเตมทไปถงปลายเดอนเมษายน 2561
กฎกระทรวงคมครองแรงงานในงานประมงทะเล พ.ศ. 25581 ระบวา:
ใหนายจางจายคาจางและคาทำางานในวนหยดใหถกตองและตามกำาหนดเวลา ดงตอไปน
(1) ในกรณทมการคำานวณคาจางเปนรายเดอน รายวน รายชวโมงหรอเปนระยะเวลาอยางอน ทไมเกนหนงเดอน ใหจายเดอนหนงไมนอยกวาหนงครง เวนแตจะมการตกลงกนเปนอยางอนทเปนประโยชนแกลกจาง
(2) เงนสวนแบงทนายจางตกลงจายใหแกลกจางตามมลคาของสตวนำาทจบไดใหจายตามกำาหนดเวลาทตกลงกน แตการจายแตละครงตองไมหางนานเกนสามเดอน
พระราชบญญตปองกนและปราบปรามการคามนษย (ฉบบท 3) พ.ศ. 2560 ผานความเหนชอบจากสภานตบญญตแหงชาตเมอวนท 8 ธนวาคม 2559 และมผลบงคบใชเมอวนท 28 มกราคม 2560 ฉบบแกไขนเพมความชดเจนของกฎหมายและประสทธภาพในการดำาเนนการดวยการปรบปรงแกไขดงตอไปนคอ
แกไขคำานยามของ การแสวงหาประโยชนโดยมชอบ ใหรวมถง การเอาคน“ ” “ลงเปนทาสหรอใหมฐานะคลายทาส ”แกไขคำานยามของ การบงคบใชแรงงานหรอบรการ“ " ใหรวมถง การยดเอก“สารสำาคญประจำาตวของบคคลนนไว หรอนำาภาระหนของบคคลนนหรอของผอน มาเปนสงผกมดโดยมชอบ ”แกไขคำานยามของ วธการ ใหรวม การใชอำานาจครอบงำาบคคลดวยเหตทอย“ ” “ในภาวะออนดอย ”
1http://www.labour.go.th/en/attachments/article/338/ Ministerial_Regulation_Concerning_Labour_Protection_in_Sea_Fisheries_Work_BE2557.pdf
7
เพมเพดานโทษจำาคกและปรบ โดยจำาคกสงสดสปและ/หรอปรบไมเกน 400,000 บาท2.2 ความเปลยนแปลงนโยบายดานแรงงาน
กฎหมายขอบงคบในปจจบนทกำาหนดใหคนงานประมงและเจาของเรอตองลงทะเบยนและบนทกการดำาเนนธรกรรมและการจางงาน พระราชกำาหนดการบรหารจดการการทำางานของคนตางดาว พ.ศ.2560 รวมกฎหมายสองฉบบเขาดวยกน คอ พระราชบญญตการทำางานคนตางดาว พ.ศ.2551 และพระราชกำาหนดการนำาคนตางดาวมาทำางานกบนายจางในประเทศ พ.ศ. 2559 และกำาหนดโทษรนแรงขนสำาหรบนายจางทฝาฝนกฎหมาย รวมถงการจางแรงงานขามชาตทไมมเอกสารประจำาตว
โทษปรบสำาหรบผกระทำาความผดถกกำาหนดไวสงมาก คอ นายจางทจางแรงงานขามชาตทละเมดมาตรา 9 จะถกปรบสงสดไมเกน 100,000 บาท อยางไรกตาม หากจางแรงงานขามชาต 10 คน นายจางอาจถกปรบตงแต 100,000 – 800,000 บาท การจดทำาเอกสารและการลงทะเบยนมคาธรรมเนยม 28,000 บาทซงเพมตนทนดานแรงงานของเจาของเรอ
ขอ 8 (1) ของประกาศสำานกนายกรฐมนตรเรองการออกหนงสอคนประจำาเรอตามกฎหมายวาดวยการประมง. พ.ศ. 2560 ระบใหกรมประมงเปนผออกหนงสอคนประจำาเรอ โดยกำาหนดใหเจาของเรอจดทำาหนงสอสญญาจางโดยอยางนอยตองม การกำาหนดใหจายคาตอบแทนเปนรายเดอนผานบญชธนาคาร โดยเจาของเรอเปนผรบผดชอบคาใชจายตางๆในการชำาระคาตอบแทนผานบญชธนาคาร และมพนกงานตรวจแรงงานอยางนอยหนงคนลงชอเปนพยานในสญญาจาง
2.3 การจายคาจางในภาคการประมงไทยตามทปฏบตอยในปจจบน
จากการสมภาษณและบรบททางสงคมของแรงงานขามชาต ความรทางการเงนและชองทางเขาถงระบบธนาคารมอยคอนขางตำาในเมยนมารและกมพชา และมความเขาใจกนทวไปวาธนาคารและนายจางเชอถอไมได มความเชอวาภาครฐหรอนายจางสามารถรวมมอกบธนาคารยดเงนทฝากในบญชได หรอวาเงนฝากสามารถหายไปหรอถกหกโดยธนาคารโดยไมตองมคำาอธบายชดเจน อปสรรคทางภาษาของผใหบรการของไทยและภาพลกษณของพนกงานธนาคารอาจเปนสวนหนงททำาใหเกดความไมไววางใจในระบบการเงน ดวยการขาดประสบการณในการใชบรการธนาคาร คนงานจงเลอกทจะรบคาจางเปนเงนสดและเกบเงนสดไวกบตวเองมากกวานำาไปฝากธนาคาร
8
ระบบการจายคาจางอเลคโทรนคแรงงานขามชาตหลายพนคนในโรงงานแปรรปอาหารทะเลมความคนเคยกบระบบการจายคาจางแบบอเลคโทรนคผานธนาคารแลว โดยคาจางถกโอนเขาบญชสวนตวทมบตรเอทเอม อยางไรกตาม คนงานสวนใหญทใหสมภาษณในการศกษานระบวาตนยงคงเบกถอนเงนออกมาทงหมดในวนจายคาจางและใชเงนสดในการจบจายใชสอยทกอยางอนดวยเพราะบรบททางสงคมและชมชนแวดลอมดงกลาว ชองทางเขาถงระบบการเงนและการเปดบญชธนาคารไมไดเปนอปสรรคตอการดำาเนนการระบบจายคาจางอเลคโทรนคสำาหรบคนงานเหลาน
การสงเงนกลบแรงงานขามชาตจากเมยนมารและกมพชาในประเทศไทยเคยชนกบการสงเงนกลบบานเปนเงนสดมากกวาใชบรการธนาคารหรอการโอนแบบดจตล ดงทกลาวขางตน การเขาถงธนาคารทบานและบรบททางสงคมและชมชนตางๆ เปนปจจยกำาหนดการปฏบตเชนนน ชาวเมยนมารและกมพชามกมาทำางานในไทยกนเปนกลมเพอนและคนในครอบครวจากหมบานหรอพนทเดยวกนหรอใกลเคยงโดยมการจดการเรองการจางงานโดยนายหนาทองถนเจาเดยวกน บางครงกไดงานจากการแนะนำาของเพอนหรอญาต ดงนน พวกเขาจงเกาะกลมกนเปนชมชนเลกๆ ทเชอถอไววางใจกน การอาศยเพอน ญาต และนายหนาจากหมบาน/พนทเดยวกนนาจะยงคงเปนหนทางหลกทคนงานใชในการสงเงนใหกบครอบครวในประเทศบานเกดอยตอไป
เครอขายบรการธนาคารทางมอถอมการใชกนและไดรบความเชอถออยางกวางขวางในเมยนมารและกมพชา แตเครอขายธนาคารไทยยงไมมการเชอมตอดพอกบเครอขายในประเทศตนทาง รอยละ 92 ของแรงงานขามชาตในประเทศไทยมาจากเมยนมารและกมพชา โดยรอยละ 73 มอาย 16-35 ป รวมแรงงานขามชาตสวนทอายนอยแสดงการเปดรบเทคโนโลยใหมๆ ทางมอถอมากกวา สดสวนของแรงงานขามชาตทมสมารทโฟนใชงานเพมจากเพยงรอยละ 10 เมอ 5 ปกอนขนมาเปนรอยละ 60 ในป 2559 การใชบรการธนาคาร อ-วอลเลต เอทเอมและการโอนเงนทางอเลคโทรนคมความเปนไปไดทจะเพมสงขนถง รอยละ 76 จากผลการวจยเสนฐานในป 2561 นเปนสญญาณทแสดงใหเหนถงแนวโนมในการใชระบบอเลคโทรนค ไมวาจะเปนรปแบบ อวอลเลต อแบงคกง และการทำาธรกรรมตางๆโดยจำานวนแรงงานทจดทะเบยนกบกรมจดหางานในเดอนธนวาคม 2560 นนมจำานวนทงหมด 2,062,807 คน (ขอมลจาก กระทรวงแรงงาน: https://www.doe.go.th/prd/assets/upload/files/alien_th/94ec1760f83293298787bf9d0fd3496a.pdf)
9
รปประกอบท 1: ประเภทของแรงงานขามชาตตามสดสวนรอยละ
2.4 โครงและระเบยบขอบงคบดานการเงนของประเทศไทย
การเปดบญช ในการเปดบญช ธนาคารแหงประเทศไทยกำาหนดใหธนาคารทกแหงตองเรยกสำาเนาบตรประจำาตว หนงสอเดนทาง เอกสารแสดงทอยและใบอนญาตทำางานจากแรงงานขามชาต ในทางปฏบตและหลงจากความเปลยนแปลงลาสดในแนวปฏบตเกยวกบแรงงานขามชาต การลงทะเบยนกบศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกและ/หรอเอกสาร MOU พรอมทงหนงสอเดนทางทมขอมลทอยชวคราวเปนหลกฐานเพยงพอสำาหรบการเปดบญชในธนาคารสาขาทรบทราบขอมลน เชนสาขาในสมทรสาคร สมทรสงคราม และระยอง ตามทสำารวจในการศกษาน
10
กอนหนาน ธนาคารเขมงวดนอยกวานและสามารถเปดบญชไดโดยไมตองพบตวบคคลเพอพสจนยนยน อยางไรกตาม ดวยขอกำาหนดทเขมงวดมากขนเกยวกบ เนองจากความเสยงจากการฟอกเงน และการตรวจสอบประวตของผใชบรการธนาคาร AML/ KYC ปจจบนธนาคารตางๆ จำาเปนตองใหมทงการยนเอกสารและการมาแสดงตนของแรงงานขามชาตเพอพสจนยนยนไมวาจะทธนาคารหรอสถานทประกอบการของนายจาง (หากเปนการเปดบญชจำานวนมาก)
การจายคาจางแบบอเลคโทรนค การจายคาจางแบบอเลคโทรนคแทบทงหมดเปนการโอนเงนภายในจากบญชของนายจางไปยงบญชของลกจางในธนาคารเดยวกน ซงเปนวธทมตนทนตำาทสดในการดำาเนนการสำาหรบธนาคารและเปนวธทมการเกบคาธรรมเนยมตำาทสดจากนายจางทตองการใชบรการอยางไรกตาม การจายขามธนาคารกสามารถทำาไดโดยผานโครงสรางพนฐานทกำาหนดโดยบรษทเนชนแนลไอทเอมเอกซจำากดทเปนผดแลโครงสรางพนฐานสำาหรบการโอนเงนของประเทศ เอทเอมพล และอ-
เพยเมนต (พรอมทเพย) เนองจากวามโครงสรางพนฐานและธนาคารอนมาเกยวของ ตนทนจงสงกวาและนายจางนยมใชบรการนอยกวา ภาพประกอบท 2: จดบรการเอทเอมใน บรเวณศนยควบคมการแจงเรอเขา - ออก 22 แหง
เอทเอม ( เครองเบกจายเงนอตโนมต ) ประเทศไทยมเอทเอมมากกวา 63,400 เครอง (ขอมลเมอป 2558 ทมา: ธนาคารแหงประเทศไทย) โดยกวา 12,000 เครองอยในตางจงหวด ม 85 เครองอยในบรเวณใกลเคยงศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออก 32 แหง เอทเอมเปนชองทางสำาคญสำาหรบคนทวไปในการทำาธรกรรม
และฝาก/ถอนเงนเขา-ออกจากบญช เอทเอมมความสามารถไมเพยงแตถอน/ฝากเงนเทานน แตยงสามารถใชโอนเงนในประเทศและชำาระคาคาสาธารณปโภคบางอยางไดอกดวย
11
อ - วอลเลต ประเทศไทยมผใหบรการอ-วอลเลตหลายเจาทมบตรเตมเงนและบตรชำาระเงนในหลายรปแบบ มการควบคมอยางเขมงวดเรองการใชบตรเตมเงนเหลานตลอดจนมการกำาหนดคาธรรมเนยมทสงโดยธนาคารในการถอนเงนสดจากอ-วอลเลต โดยเฉพาะจากเอทเอม ซงเปนอปสรรคอนหนงทขดขวางการเตบโตและความสามารถใชงานของอ-วอลเลตและบตรเตมเงนในประเทศไทย
3) กลไกการจายคาจางเปนเงนสด3.1 กลไกทปฏบตอยในปจจบน
การจายคาจางเปนเงนสดสำาหรบคนงานบนเรอประมง การจายคาจางเปนเงนสดเปนแนวปฏบตทวไป ระบบบญชทเจาของเรอใชมแตกตางกนไปแตการบนทกขอมลในบางกรณยงคงใชกระดาษและจดบนทกดวยมอ ซงแรงงานประมงสวนนอยทไดรบเงนคาจางผานระบบและไดรบใบเสรจรบเงนรายเดอนแบบอเลคโทรนค ระบบจายคาจางเปนเงนสดมการจายคาจางบางสวนใหคนงานประมงกอนลวงหนา แรงงานขามชาตถอเงนสดไวกบตวและเจาของเรอหรอนายเรอหรอ ซว ควบคมการแจกจายและการจายคาจางเปนงวดๆ การปฏบตเชนนสามารถนำาไปสการกกคาจางและแรงงานขดหน ซงเปนการละเมดกฎหมายไทยและเปนตวชวดการบงคบใชแรงงาน
ปจจบนการออกทะเลเพอทำาการประมงมระยะเวลาสน โดยใชเวลาสองสามวนไปจนถง 3 สปดาห เรอประมงขนาดเลก-กลางททำาการประมงในพนทภาคตะวนออกของไทยตามการสำารวจครงนมจำานวนวนทำางานบนเรอเฉลย 20 วนตอการออกทะเลหนงครง และคาจางฐานรายเดอน 15,000 บาท (การจายเงนคาจางแกแรงงานประมงนนเฉลยแลวอยท 8,630 ตอเดอน กอนการโดนหกคาใชจายอนๆ อางองจากผลวจยเสนฐานในป 2017 ) การจายคาจางใหกบคนงานประมงทออกทะเลระยะสนมบอยครงขน แตสามารถสรางความสบสนและ/หรอการโกงคาจางได
ยกตวอยางเชน เจาของเรอระบวาตนจายเงนกอนรอยละ 50 ของคาจางสำาหรบเดอนนนไวกบนายเรอหรอซว นายเรอจะจายคาจางบางสวนใหคนงานประมงโดยใหลงลายมอชอหรอพมพลายนวมอเปนหลกฐานของการรบเงน (เอกสารการจาย-รบเงนอาจตรงหรอไมตรงตามจรงกได) ทเหลอรอยละ 50 จะถกเกบไวและจายเปนกอนในภายหลงเปนเวลา 6-10 เดอน หรออกวธหนงคอ เจาของเรอระบวาตนจายคาจางรอยละ 50 ของแตละเดอนใหกบคนงานประมงโดยตรงทสำานกงานโดยไมผานนายหนา
12
ในการตรวจแรงงานทศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกสวนใหญ ไมมการสอบทานยนยนการจายจรงจากแหลงทพสจนยนยนได เชน เอกสารรายงานของธนาคาร การบนทกขอมลการจายเงนและการจางงานมการจดการดแลโดยบคคลและสวนใหญเปนเอกสารกระดาษ ซงอาจเปนชองโหวใหกบการปลอมแปลงเอกสารสำาหรบแสดงตอผตรวจได
ภาพประกอบ 3: แผนผงการเบกจายคาจางเปนเงนสด
การจายเงนสดไมสามารถทำาใหมความโปรงใสไดและเปนอปสรรคตอการจายเงนคาจางแรงงานอยางเปนธรรมการละเมดทอาจเกดข*นในการปฏบตทเปนอยในปจจบน
การละเมดคาจางขนตำา/การโกงคาจาง การกกคาจาง
13
แรงงานขดหน การหกคาจางอยางผดกฎหมาย การฉวยประโยชนจากภาวะเปราะบางของคนงาน การหลอกลวง เอกสารการจายคาจางปลอมและการหลอกลวงเจาหนาทรฐ ไมมบนทกการจายคาจางสำาหรบคนงานในภาษาไทย (หรอภาษาของคนงาน)
เจาของเรอปกปองวธปฏบตในปจจบนโดยอางวาคนงานลงลายมอชอในสญญาทยนยอมใหเจาของเรอเกบคาจางเอาไวรอยละ 50 ซงมการทำาอยางนเพอปองกนเจาของเรอจากความเสยหายจากตนทนทเกดขนในการจางแรงงานขามชาต รวมถงคาลงทะเบยน หากไมเกบคาจางและหกคาจาง เจาของเรออางวาตนกไมมหลกประกนวาคนงานจะไมละเมดสญญาและไปทำางานทอนโดยไมจายคาธรรมเนยมในการจดทะเบยนใหหมดกอน
นอกจากน เจาของเรอยอมรบวาการเกบคาจางไวรอยละ 50 ยงชวยใหตนมกระแสเงนสดคลองตวขน และรบมอกบตนทนทไมคาดคด เชน การจางแรงงานขามชาตรายวน หรอราคาอาหารทะเลลดลง
เจาของเรอกลาวถงการกกคาจางวาเปนการออมเงนสำาหรบคนงานประมงทอาจใชจายจนหมด ดวยการเกบคาจางไวดงกลาว คนงานกจะไดรบเงนกอนทจะสงกลบบานไดเมอสนสดสญญาจาง
กลไกการจายคาจางทางอเลคโทรนคทปฏบตอยในปจจบนการจายคาจางทางอเลกโทคนคทำากนในการจายคาจางใหกบคนงานในโรงงานแปรรปอาหารทะเล หลงจากเสรจสนการจดทำาเอกสารยนจดทะเบยนแรงงานขามชาตแลว บรษทกจะใหคนงานเปดบญชธนาคารดวยตนเองทสาขาของธนาคารใกลโรงงานโดยคนงานตองฝากเงนเรมตน 500-800 บาท ธนาคารบางแหงเกบคาธรรมเนยมในการดแลรกษาบญชและคาบตรเอทเอมซงเปนการปฏบตตามปกตสำาหรบลกคารายยอย บางธนาคารมบรการถงทเพอสะดวกตอการรวบรวมเอกสารและตรวจสอบตวบคคลทเปดบญชเพออำานวยความสะดวกใหกบลกจางของบรษทขนาดใหญ จำานวนเงนฝากและคาธรรมเนยมเปนเรองทตอรองกนไดโดยขนกบการพจารณาของธนาคาร
เอกสารทจำาเปนตองใชในการเปดบญชสำาหรบคนตางชาตตามทกำาหนดโดยธนาคารแหงประเทศไทยประกอบดวย
หนงสอเดนทาง
14
เอกสารแสดงทอย (สญญาเชาหรอเอกสารยนยนทอยหรอจดหมายรบรองจากนายจาง)
ใบอนญาตทำางาน (บตรชมพ เอกสารลงทะเบยน MOU หรอใบอนญาตทำางานทออกโดยกรมการจดหางาน
โดยทวไป สาขาของธนาคารในพนทของแรงงานขามชาตคนเคยกบกฎระเบยบดงกลาวและปกตมการตดตอสอสารกบบรษทตางๆ เปนอยางด และจะไมมปญหามากนกเกยวกบเอกสารทตองใช
ถงแมวาธนาคารจะมขอกำาหนดทคอนขางเขมงวดในเรองการยนเอกสารเพอเปดบญชธนาคาร แตกเกอบจะเปนเอกสารชดเดยวกนกบทใชในการยนจดทะเบยนการจางงาน มโอกาสเปนไปไดทจะประสานงานในเรองการจดทะเบยนของกระทรวงแรงงานและการเปดบญชใหสามารถทำาไดในคราวเดยวกน เพอชวยลดการฝนตานจากเจาของเรอ
การจายคาจาง นายจางจดทำาไฟลขอมลคาจางและสงไฟลดวยธมบไดรฟพกพาหรออพโหลดผานเวบทาของธนาคาร 1-2 วนกอนวนจาย นายจางจะตองมเงนในจำานวนทพอเพยงสำาหรบการจายกอนถงวนจาย นายจางเปนผกำาหนดวนจาย
การสงขอมลการจายคาจางสามารถกระทำาไดทกเมอ ไมมขอจำากดในเรองจำานวนงวดการจายในแตละเดอนและสามารถรองรบการจางงานเฉพาะกจหรอการจายพเศษได ระบบสามารถทำาการแจงเตอนผรบเงนไดโดยทนท การสอบทานยอดบญชและการจดการเรองภาษจะใชเวลานอยลงมากเมอดำาเนนการผานระบบดงกลาว
ธนาคารจะประมวลขอมลการจายและโอนเงนคาจางเขาบญชของลกจางตามรายการในวนจายเงน คาจางจะถกโอนเขาบญชของคนงานโดยตรงโดยมการหกเงนสำาหรบการสมทบกองทนประกนสงคม โดยทวไปคนงานจะถอนเงนออกมาทนทในวนจายดวยบตรเอทเอมและเกบเงนสดไวกบตวหรอไมกสงไปใหครอบครวผานนายหนา
ภาพประกอบท 4 : แผนผงการเบกจายเงนคาเงนผานบญช
15
คาใชจายในการจายคาจางทางอเลคโทรนคสำาหรบลกจาง ประมาณ 800 บาท
คาเปดบญช โดยทวไปคนงาน (แปรรปอาหารทะเล) เปนผจาย : 200 บาท คาธรรมเนยมบตร ATM: 100 บาท (หรอมากกวาถาลกคาเลอกบรการอน
เพม เชน ประกน) เงนฝากขนตำา: 500 บาท
สำาหรบนายจาง: ระบบบญชและการจายคาจางภายใน จำาเปนตองมคอมพวเตอรเนองจากระบบ
ใชโปรแกรมเอกเซลธรรมดา นอกจากน ระบบการทำาบญชหรอจายคาจางโดยใชคอมพวเตอรอาจมราคาตงแตหลายพนจนถงหลายแสนบาทโดยขนอยกบความซบซอนและขนาดของกจการ
การจดตงระบบธนาคาร/การจายคาจางแบบอเลคโทรนค โดยทวไป ธนาคารเกบคาธรรมเนยมไมสงมากสำาหรบการจดตงระบบธนาคารและการจายคาจางแบบอเลคโทรนค ซงสามารถตอรองไดโดยขนอยกบขนาดของการดำาเนนการ จำานวนของธรกรรมและความสมพนธกบธนาคาร ตนทนอาจมตงแต 1,000 บาทไปจนถง 5,000 บาทหรอมากกวานนหากตองการรวมเขาโดยอตโนมตกบระบบ ERP ทซบซอน
คาธรรมเนยมในการจายคาจาง ในการจายคาจางทมการโอนเงนภายในธนาคารเดยวกน (พบมากทสด) ตนทนของธนาคารคอคาดำาเนนการซงมการเรยกเกบคาธรรมเนยม 10-15 บาทสำาหรบนายจาง (การจายขามธนาคารแพงกวาและเปนทนยมนอยกวาสำาหรบนายจาง)
ถงแมวาระบบนอาจดมคาใชจายสง แตเมอเทยบกบการจายเปนเงนสด ระบบการจายคาจางผานธนาคารจะชวยประหยดเงนจากคาใชจายแอบแฝงทเกดจากการจายคาจางในรปแบบเงนสดราว 40 บาท ตอการทำาธรกรรมหนงครง เมอเทยบกบการใชจายทเกดจากการจายเงนผานบญช และธนาคารทสามารถลดทอนคาใชจายทเกยวของกบ:
การจดทำาเอกสารบนทกการจายคาจาง
16
การดำาเนนการตามระบบการอนมตและการจายคาจางทใชการบนทกเอกสารบนหนากระดาษ
เวลา แรงงานและความเสยงในการเบกถอนและเกบรกษาเงนสดโดยเจาของ พนกงานธรการ หรอนายเรอ
ความเสยงทจะเกดการฉอโกงและความผดพลาดของบคคลในการดำาเนนการ การเกบบนทกขอมล การสอบทานบญช และการตดตามตรวจสอบการจายท
รวมถงภาษและการสมทบประกนสงคม
ผลตอวธปฏบตในการจายคาจางสำาหรบนายจาง ระบบจายคาจางอเลคโทรนคทำาใหเกดประสทธภาพและความโปรงใส การจายคาจางสำาหรบคนงานทออกจากงานกอนการจายเงนลวงหนากสามารถตรวจสอบได ระบบอตโนมตสรางความสะดวกใหกบบรษทและเมอตดตงเรยบรอยแลว กมแตตองสงไฟลเอกเซลในแตละเดอนเทานน
สำาหรบคนงาน ระบบนสามารถชวยประกนไดวาพวกเขาจะไดรบคาจางเตมเมดเตมหนวยในแตละเดอนและอยในการควบคมของพวกเขาไมใชของเจาของเรอ นายเรอ หรอซว มเครองเอทเอม 85 เครองในบรเวณใกลเคยงศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกใน 22 จงหวดชายฝงของไทย โดยมทาเรอเพยง 6 แหงทไมมเครองเอทเอมใกลศนยดงกลาว ประมาณวากวารอยละ 80 ของเครองเอทเอมของธนาคารหลกมบรการภาษาตางชาตโดยเฉพาะองกฤษและพมา คนงานประมงสามารถรบการแจงเตอนทาง SMS เพอทราบความเคลอนไหวในบญชของตน และตรวจสอบเงนเขาและยอดเงนในบญชได
สำาหรบรฐบาล สามารถนำาบนทกการจายคาจางจากเจาของเรอไปสอบเทยบกบเอกสารจากธนาคารไดเพอตรวจสอบวาเปนไปตามกฎหมายและกฎระเบยบหรอไม
มปญหาอปสรรคทางเทคนคทเหนไดชดทตองจดการเมอนายจาง คนงาน และรฐบาลไทย ดำาเนนการตามกฎระเบยบใหม
สำาหรบนายจาง ธนาคารคดคาใชจายในการจายคาจางประมาณ 10 – 15 บาทตอธรกรรม ซงเปนขอกงวลสำาหรบนายจางทยงไมตระหนกถงตนทนซอนเรนของการจายคาจางเปนเงนสด หรอยงไมไดลงทนตดตงระบบบญชทใชคอมพวเตอร
คนงานบางสวนไมคนเคยกบเครองเอทเอมและไมไววางใจระบบการเงนหรอธนาคาร คาธรรมเนยมธนาคารและการเขาถงเครองเอทเอมทวประเทศจะเปนปญหาไปจนกวา
17
จะมเครองเอทเอมครอบคลมพนททาเรอประมงและคนงานประมงมความคนเคยกบการใชงาน ดรายละเอยดเกยวกบระบบธนาคารในภาคผนวก ก ‘คาธรรมเนยมในการเปดบญชและบตรเอทเอมของธนาคารหลก’ ภาคผนวก ข ‘จำานวนเครองเอทเอม การเขาถง’ และภาคผนวก ค ‘คณสมบตการใชงานของบรการจายคาจาง รวมถงบรการธนาคารอเลคโทรนค’
3.2 ชองทางอนๆในการเบกจายคาจาง การสำารวจนยงไดพจารณาระบบธนาคารทางเลอกตางๆ เชน บตรเงนสด ซงเปนบญช
ยอยภายใตบญชหลกของนายจาง ธนาคารจะออกบตรเงนสด/บญชยอยจำานวนหนงท ลงทะเบยนภายใตชอของบรษท บรษทจะตองเปนผดแลรกษาและจดการบตรเงนสด
เหลานเอง การจายคาจางหรอการเบกจายเลกๆ นอยๆ หรอเบกลวงหนาสามารถ จดการไดโดยพนกงานบรษทดวยการอพโหลดไฟลขอมลไปยงเวบทาของธนาคาร จาก
นนธนาคารกจะจดสรรเงนตามจำานวนทระบไปตามบตรเงนสด/ บญชยอยเหลานนบตรเงนสดสามารถใชเปนบตรเอทเอมสำาหรบถอนเงนสดและตรวจสอบบญชในเครองเอทเอมทกเครองในเครอขาย ATM Pool ในประเทศไทย สำาหรบบางธนาคารบตรเงนสดยงสามารถใชโอนเงนภายในประเทศไทยไดดวย
วธการจายคาจางวธนยงไมมการใชอยางกวางขวางนกเนองจาก AML และ KYC มความเขมงวดนอยกวาซงธนาคารอาจมองวามความเสยงหากตองใหบรการแกธรกจตางๆ จำานวนมาก ดงนน ธนาคารจงทำาการตลาดอยางจำากดเฉพาะกลมบรษทบางกลมเทานน นอกจากน นายจางยงสามารถจดการ ถอนและยกเลก/เรยกคนคาจางทจายไปกบบตรแลวได เพอปองกนการละเมดสทธของคนงานประมง ขอกงวลในเรองการตรวจสอบระบบการจายคาจางสามารถขจดไปไดดวยการกำาหนดใหระบบไมอนญาตใหนายจางสามารถกระทำาการเชนนนได
18
ภาพประกอบท 5 แผนผงเปรยบเทยบวธการจายคาจางอเลคโทรนค
วธการนสามารถสรางความโปรงใสใหกบการจายคาจางโดยอาศยการรายงานของธนาคารและสามารถไดรบการพฒนามากยงขนไดเพอใหแนใจวาเจาของเรอจะไมสามารถถอนเงนจากบตรไดหลงจากมการจายเกดขนแลว เอกสารบนทกขอมลการจายของเจาของเรอสามารถนำามาสอบเทยบกบเอกสารบนทกขอมลของธนาคารและศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกเพอการตรวจสอบและกำากบดแลการจายคาจางใหเปนไปตามทตกลงในสญญาซงตองเปนไปตามกฎหมายและกฎระเบยบในปจจบน
เนองจากการออกบตรเงนสดไมจำาเปนตองใชเอกสารและขนตอนอยางเขมงวดมากนก และมการลงทนขนตนและคาธรรมเนยมนอยกวาเมอเทยบกบการบญชธนาคาร อปสรรคในการดำาเนนการจงตำากวามาก
19
อยางไรกตาม มปญหาสำาคญอยางหนงกบระบบบตรเงนสดททำาใหไมเหมาะกบอตสาหกรรมประมงทมการละเมดคาจางอยางกวางขวางและมประวตของการบงคบใชแรงงาน นายจางมอำานาจควบคมบญชของคนงานและอาจถอนเงนออกจากบญชยอยหลงจากการตรวจเสรจสน อกทงการบรหารจดการบญชยงอยในมอนายจาง ไมใชธนาคาร
3.3 ขอเสนอแนะในการตรวจสอบและควบคม นวตกรรมทสามารถนำามาปรบใชในการตรวจสอบการเงนของแรงงานประมงการตรวจสอบยนยนกบระบบจายคาจางอเลคโทรนคขอมลทมใหกบเจาหนาททศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออกกบเอกสารของธนาคารซงคอ รายงานความเคลอนไหวของบญช สมดบญชและใบเสรจจากเครองเอทเอม สามารถชวยใหผกำากบดแลตรวจสอบการจายคาจางใหกบคนงานประมงอยางถกตองและตรงเวลาได ขอบงคบในการกำากบดแลแรงงานกำาหนดใหมการรวบรวมขอมลเหลานไวเพอการควบคมและตดตาม
ชอและทอยของคนงาน สำาเนาหนงสอเดนทาง/บตรประจำาตวประชาชน สญญาจาง (ด
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2560/E/265/20.PDF)
การจายคาจางทงหมดททำาผานธนาคารจะมการบนทกไวในฐานขอมลของธนาคาร ธนาคารสามารถออกสเตทเมนตและรายงานเพอแสดงการทำาธรกรรมไมวาจะเปนของรายบคคลหรอลกจางทงหมดได ขอมลนมใหกบทงนายจาง เจาของบญช และธนาคาร และพรอมยนตอผกำากบดแลหากมการรองขอ เพอใหมการแจงเตอนเจาหนาทในกรณทมการปฏบตทไมเปนธรรมหรอการกกคาจาง จะตองมขอมลขนตำาทจำาเปนสำาหรบการคำานวณและตดตามตรวจสอบ คอ
สญญาจางและบนทกการจายคาจาง (ทมา: นายจาง) คาจางทจายจรงแกคนงาน (ทมา: ธนาคาร) ปรมาณงานททำาไป เชน จำานวนวนทำางาน การออกทะเล จำานวนชวโมง (ทมา:
ศปมผ.)
ขอมลเหลานสามารถนำามาสอบเทยบ คำานวณ และยนยนความถกตองโดยพนกงานเจาหนาท (กระทรวงแรงงาน) เพอพจารณาความถกตองของการจายคาจางใหกบคนงานประมง
20
มอปสรรคทอาจเกดขนไดสองประการ คอ ประการแรก เนองจากขอบงคบเรองการปกปดขอมลของธนาคาร ธนาคารไมสามารถใหขอมลทงหมดแกผกำากบดแลไดโดยอตโนมตเวนเสยแตวาจะมกฎระเบยบขอบงคบในเรองนน ดงนน เจาหนาทททำาการตรวจสอบจะตองรองขอขอมลเปนครงคราวไปหรอโดยสมเพอตรวจสอบ ความรวมมอระหวางธนาคารและหนวยงานทเกยวของจำาเปนตองมการแจงเตอนหรอทำาเครองหมายกรณทนาสงสย หนวยงานรฐควรสามารถระบชกรณทอาจะเปนการกกคาจางจาก เชนจากการไมเคลอนไหวของบญชของนายจางหรอการจายคาจางไมครบในบญชของคนงาน ประการทสอง เจาหนาทจะตองรบมอกบ สญญาณรบกวน ใน‘ ’ขอมล เชน คนงานทเปลยนชอ ทอย และบตรประจำาตวประชาชน
4. การสงเงนกลบ4.1 การปฏบตทเปนอยในปจจบน
นายหนาโอนเงนทไมไดจดทะเบยน เปนวธทใชกนมากทสดในการสงเงนกลบไปเมยนมารและกมพชา คาใชจายคอนขางตำาและมกแฝงอยในอตราแลกเปลยนเงนทนายหนากำาหนด คาโอนโดยทวไปคอ 10-15 บาทตอ 2,500 บาทนายหนาใหบรการถงทโดยไปรบเงนถงททำางานหรอทพก หรอมททำาการตามตลาดและพนทชมชนทเขาถงงาย และโอนเงนผานธนาคาร/เอทเอมไปยงนายหนาทอยใกลพรมแดนไทย-เมยนมารหรอกมพชา นายหนาทรบเงนในประเทศบานเกดของคนงานมกจะนำาเงนไปสงถงบานหรอมททำาการในหมบานหรอเมองใกลเคยง
ฝากเงนสดไปกบผอน ทางเลอกหนงทไดรบความนยมมากในการสงเงนกลบคอใหเพอนหรอคนในครอบครวถอเงนสดกลบไปสงใหครอบครวทหมบานโดยตรงโดยมคาจางเลกนอย เนองจากวาคนงานมาทำางานกนเปนกลมและมกมาจากหมบานหรอพนทเดยวกน คนงานจะผลดกนกลบไปเยยมหมบานและถอเงนกลบไปดวย วธนเหมาะกวาสำาหรบพนทชนบททมความยากลำาบากในการเขาเมองทมธนาคารหรอนายหนาโอนเงน
เครอขายบรการธนาคารทางมอถอ ทรมนนเปนหนวยหนงของ Ascend (และกลมอาลบาบา) ทใหบรการในหลายประเทศในเอเชยตะวนออกเฉยงใต คนงานสามารถไปหานายหนาทรมนนทอยตามตลาดใกลทาเรอหรอโรงงาน และโอนเงนใหผรบในเมยนมารและกมพชาผานเครอขายธนาคารทางมอถอ ผรบจะไดรบรหสและตองนำาเอกสารแสดงตนไปรบเงนกบนายหนาทรมนนตามเมองใหญๆ ในเมยนมารและกมพชา ปจจบนมนายหนา 6,000 รายในเมยนมารและ 5,000 รายในกมพชา นอกจากนทร
21
มนนยงมบตรเตมเงนทใชงานไดแบบบตรเอทเอมและบตรเครดต และสามารถใชไดในหลายพนทและใชซอสนคาหรอชำาระเงนทางออนไลน เนองจากคาใชจายคอนขางตำาและมพนทบรการจำานวนมาก วธการโอนเงนนกำาลงไดรบความนยมมากขนในหมแรงงานขามชาตอายนอยและผใชโทรศพทมอถอ
ธนาคารกสกรไดจบมอกบวง (Wing) (กมพชา) ตงแตป 2558 และเจาของบญชกสกรสามารถโอนเงนเขาบญชวงในกมพชาผานบรการทางมอถอและสาขาธนาคารของกสกร แตกยงมคนใชไมมาก เนองจากคนงานสวนใหญอยใกลพรมแดนไทย-กมพชามากกวาและสะดวกมากกวาทจะถอนเงนจากเครองเอทเอมของไทยแลวถอขามพรมแดนกลบประเทศ พนทใหบรการทกวางขวางขนและเขาถงสะดวกมากขนในกมพชา ตลอดจนการเขาถงโทรศพทมอถอสำาหรบผสงและบนทกการทำาธรกรรมสามารถทำาใหทางเลอกนไดรบความนยมมากขนได
ทางเลอกสำาหรบการสงเงนทางมอถอในอนาคตทกำาลงอยระหวางการพฒนาคอ WechatPay, AliPay, และ Deeppocket (ไทย) ทจบมอกบ City Mart Holding ในเมยนมาร
ผใหบรการโอนเงน บางธนาคารดำาเนนการรวมกบผใหบรการโอนเงนอยางเชน เวสเทรนยเนยน มนนแกรม ผใหบรการเหลานจะมจดใหบรการตามสถานทสำาคญๆ ทงในกรงเทพฯ และจงหวดใหญๆ ตลอดจนใชสาขาของธนาคารเปนจดใหบรการ ในประเทศไทย เวสเทรนยเนยนมจดใหบรการ 6,356 จดและมนนแกรมม 2,835 จด อยางไรกตาม ไมมจดใหบรการทตงเปนสาขาเดยวๆ ในสมทรสาครหรอระยองซงเปนททมแรงงานขามชาตทำางานในภาคการประมงอยางหนาแนน ในเมยนมาร เวสเทรนยเนยนมนายหนาแค 491 รายเทานนและมนนแกรมเพงขยายไปได 12 จด มธนาคารไทยอยางนอยหนงรายทมระบบโอนเงนออนไลนรวมกบเวสเทรนยเนยน แตทางเลอกเหลานไมเปนทคนเคยสำาหรบแรงงานขามชาตสวนใหญและมคาใชจายสงกวาและดงนนจงแทบไมมใครใช
การโอนผานธนาคาร ธนาคารทกแหงมบรการโอนเงนขามประเทศผานเครอขายของตนเองและเครอขายระหวางประเทศเชน SWIFT โดยมคาธรรมเนยมตางกนไป วธนมการดำาเนนธรกรรมนอยมากเนองจากผสงและผรบตองมบญชไวอยแลว โดยทวไป วธนใชเวลาและคอนขางแพง ธนาคารกสกรเพงเปดตวบตร Thai-Myanmar Remit Card ทสามารถโอนเงนจากเครองเอทเอมของธนาคารกสกรในไทยไปยง
22
เครองเอทเอมของธนาคาร Kanbowza ในเมยนมารได ซงจะชวยลดการตองใชเอกสารและการใชเครองเอทเอมยงเปนการงายกวาอกดวย
5) แผนการดำาเนนในอนาคตและอปสรรค
อ - วอลเลตและบตร มผใหบรการอวอลเลตและบตรจำานวนหนงทดำาเนนการในไทย เมยนมาร และกมพชา เชน ทรมนนและวงทสามารถใชเครอขาย นายหนา และสถานทตงของตนรองรบการดำาเนนการโอนเงนขามประเทศได บตรสามารถใชซอสนคาตามรานคาบางสวนและทางออนไลนได พนทบรการและการใชกำาลงเตบโตอยางรวดเรวเนองจากขอกำาหนดเรองเอกสารเขมงวดนอยกวาและมรานคาในทำาเลทสะดวกมากขน
กรณาดการเปรยบเทยบคาใชจายในภาคผนวก ง การเปรยบเทยบคาใชจายในการสง‘เงนตามชองทางตางๆ จากไทยไปเมยนมารและกมพชา การใชบรการธนาคารมคาใช’จายคอนขางสงและพนทบรการไมกวางไกลและทวถงเทาวธการแบบไมเปนทางการและบรการธนาคารทางมอถอ โดยทวไป ปญหาอปสรรคของการสงเงนผานธนาคารคอ
กฎระเบยบควบคมการแลกเปลยนเงนตางประเทศและใบอนญาตดำาเนนการ ซงเกยวของกบการควบคมและการออกใบอนญาตแลกเปลยนเงนของทงสองประเทศทอาจใชเวลานานในการยนขอจากหนวยงานของเมยนมารและกมพชา
ขนาดของตลาด แรงงานขามชาตจากเมยนมารและกมพชาอาจมจำานวนมากถง 3 ลานคนหรอมากกวานนโดยมการสงเงนกลบบานมากกวาหนงแสนลานบาทตอป อยางไรกตาม การเปลยนพฤตกรรมของคนงานและแยงสวนแบงตลาดจากนายหนาทไมมการจดทะเบยนจะตองมการลงทน ซงธนาคารไทยยงไมเตมใจจะลงทนในปจจบน
การเขาถงในเชงภมศาสตร ยงคงมอปสรรคสำาคญสำาหรบการธนาคารสำาหรบลกคารายยอยในเมยนมารและกมพชา กระทง City Mart ทเปนเครอขายธรกจคาปลกทใหญทสดในเมยนมาร กไมเหนความเปนไปไดทางธรกจในพนทหางไกลในประเทศ นายหนาในหมบานจะยงคงกมสวนแบงตลาดจนกวาบรการธนาคารทางมอถอจะขยายฐานลกคาจนถงจดเปลยน
6) ขอเสนอแนะสำาหรบการดำาเนนการระบบจายคาจางอเลคโทรนคในการสงเงนกลบของแรงงานขามชาตดงทบรรยายมาขางตน เหนไดชดวาการเปลยนแปลงในการโอนเงนขามพรมแดนจะเกดขนชากวาการเปลยนแปลงในการจาย
23
คาจาง รายงานนจงสรปดวยขอเสนอแนะสำาหรบการดำาเนนการจายคาจางอเลคโทรนคในภาคการประมง แนนอนวาบทเรยนทไดสามารถปรบใชไดกบภาคเศรษฐกจอนๆ ของไทยทยงมการจายคาจางเปนเงนสด
6.1 กฎระเบยบขอบงคบทจะตองนำามาพจารณารฐบาล
ปรบปรงและแปลแบบสญญาจางสำาหรบคนงานประมงเปนภาษาองกฤษ พมา และกมพชา
จดเวรคชอพขางทาเรอ (ศปมผ. กระทรวงแรงงาน กรมประมง) ใหกบเจาของเรอและพนกงานบญช/การเงนเพอเตรยมรบความเปลยนแปลงในกระบวนการจายคาจาง
จดรณรงคใหความรแกคนงานประมง (โดยอสระและกบองคกรแรงงาน) โดยใชวดโอและแผนพบเกยวกบบญชธนาคารและการใชเครองเอทเอม
พจารณาอนญาตใหธนาคารเปดบญชใหมใหคนงานทศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออก/กรมประมง/กระทรวงแรงงาน
การขยายรปแบบการจายเงนผานระบบธนาคารในรปแบบอเลคโทรนคควรครอบคลมภาคธรกจอนๆ
6.2 การนำาแผนไปปรบใชและขอเสนอแนะในการเบกจายผานธนาคารเจาของเรอและองคกรนายจาง
เลอกและเตรยมการสมครใชบรการจายคาจางอเลคโทรนคผานธนาคาร เพอใหการจายคาจางดำาเนนการและโอนทางธนาคาร
จดการใหคนงานประมงทงหมดเปดบญชในชอของตวเอง ธนาคารสามารถสนบสนนการเปดบญชใหมไดดวยการสงเสรมการขายทเปนการลดคาธรรมเนยมและเงนฝากเรมตน ตลอดจนใหบรการเปดบญชใหมตามทตางๆ เชน ศนยควบคมการแจงเรอเขาออก
รวบรวมและจดการขอมลตามรปแบบออนไลน/เอกเซลทกำาหนดโดยธนาคาร ซงอยางนอยมขอมลประกอบดวย หมายเลขอางองของบรษทและลกจาง หมายเลขบญชของผจาย ชอและหมายเลขบญชของผรบ จำานวนเงน วนทจาย
จดการเกบบนทกขอมลเปนอยางดในเรองการคำานวณการจายคาจาง บนทกการออกเรอ และคนงานบนเรอ รวมถงบนทกการทำาประมงเพอคำานวณการสรางแรงจงใจ(หากม)
รายงานความสำาเรจ อปสรรคและความลมเหลวในการเปลยนผานสระบบการจายคาจางอเลคโทรนค
ธนาคาร
24
เพมจำานวนเครองเอทเอมเพอใหแนใจวาคนงานสามารถเขาถงบรการเอทเอมไดโดยทนทในบรเวณศนยควบคมการแจงเรอเขา-ออก
จดการใหบรการเอทเอมและเอกสารธนาคารทสำาคญมในภาษาพมาและเขมรทวประเทศไทย
เตรยมการสอนและตดตงระบบจายคาจางใหกบกจการขนาดเลกหลายพนรายในจงหวดชายฝง โดยทวไปใชเวลา 1-2 เดอนในการตดตงระบบดำาเนนการ ซงประกอบดวยการจดตงบรการธนาคารอนเตอรเนต การกำาหนดสทธในการเขาถงขอมล การกำาหนดเรองความปลอดภยตลอดจนการกำาหนดคาและทดสอบการโอนเพอใหแนใจวาคำาสงตางๆ ไดรบการปฏบตอยางครบถวนตามขอมลในไฟล หากวาเจาของเรอพากนยนขอใชบรการนกนทงหมดในชวงเวลาดำาเนนการ กอาจจะทำาใหธนาคารดำาเนนการลาชาออกไป
เตรยมพนกงานธนาคารสาขาจงหวดชายฝงและศนยบรการในการปฏสมพนธกบแรงงานขามชาต และหาพนกงานทพดภาษาพมาและเขมร
ยกเวนคาธรรมเนยมเอทเอมและอนๆ สำาหรบคนงานประมงเพอหลกเลยงคาปรบทไมจำาเปน ทเกดจากความไมคนเคยของคนงานประมงกบบญชและอทเอม และการทเจาของเรอเดนทางไปมาและใชทาเรอหลายท
ขอเสนอแนะตอธนาคารเหลานจำาเปนตองอาศยการสนบสนนหรอการแทรกแซงจากรฐบาล ถงแมบางธนาคารถอวาแรงงานขามชาตเปนลกคาทมคาและอาจถอการใหบรการกบคนงานประมงเปนสวนหนงของบรการทางสงคมของธนาคาร ธนาคารอนอาจถอวาบญชของแรงงานขามชาตเปนการลงทนทแย (ยกตวอยางเชน คนงานมแนวโนมทจะถอนเงนสดออกจากบญชในวนทไดรบคาจาง ดงนน รายได ‘ลอยตว’ จากบญชเหลานนกจะตำามาก และบญชเหลานอาจมความเคลอนไหวเฉพาะชวงเวลาทคนงานประมงทำางานกบนายจางบางรายเทานน แลวจากนนกอาจหยดนง)
ธนาคารจงอาจหวงทจะไดทนคนจากคนงานและเจาของเรอดวยการเกบคาธรรมเนยมบรการธนาคารอเลคโทรนค เอทเอม การจายคาจาง การเสนอขายบรการอน และไดสวนแบงตลาดจากธนาคารทไมกระตอรอลนทจะสนบสนนเจาของเรอในการดำาเนนการระบบจายคาจางอเลคโทรนค ผกำากบควบคมจะตองชดเจนในการแสดงความคาดหวงใหธนาคารมความอดทนและเปนธรรมในการดำาเนนงานกบคนงานประมงและเจาของเรอทยงใหมกบบรการธนาคารอเลคโทรนค
องคกรแรงงาน จดรณรงคใหความรแกคนงานประมงในเรองบญชธนาคารและการใชเอทเอม
25
เตรยมเจาหนาทในการชวยเหลอคนงานจดการปญหาเกยวกบบญชธนาคาร เชน เรองอปสรรคทางภาษาในการตดตอกบพนกงานธนาคาร
รายงานความสำาเรจ ปญหาอปสรรค และความลมเหลว ในการเปลยนผานสระบบจายคาจางอเลคโทรนค
สดทาย ไอแอลโอและโครงการสทธจากเรอสฝงมงมนทจะทำางานรณรงคกบรฐบาล องคกรนายจางและคนงานเพอชวยใหเกดการเปลยนผานอยางราบลนจากการจายคาจางเปนเงนสดสระบบอเลคโทรนคโดยมเปาหมายเพอทำาใหระบบจายคาจางมประสทธภาพและถกตองมากขน และยตการละเมดสทธแรงงาน เชน การกกคาจาง การละเมดคาจางขนตำาและการหกคาจางอยางผดกฎหมายตามทระบในผลการศกษาเสนฐานป 2560 ของโครงการ นอกจากน โครงการยงมงมนทจะรวมมอกบสมาคมและนายจางทเขารวมแนวปฏบตดานแรงงานทดในการสำารวจความเปนไปไดในการใชระบบจายคาจางอเลคโทรนคตลอดหวงโซอปทานของอตสาหกรรมการแปรรปอาหารทะเลของไทย
26
ภาคผนวก ก คาธรรมเนยมการเปดบญชและเอทเอมของธนาคารรายสำาคญ ชอธนาคาร จำานวน
ตเอทเอมบรเวณPIPO
คาธรรมเนยมในการออกบตรเอทเอม
คาธรรมเนยมรายป
คาธรรมเนยมบตรเงนสดรายป
ถอนเอทเอม หกบญช
ถอนเอทเอมตางธนาคาร
ถอนเอทเอมตางประเทศ ไมรวมคาธรรมเนยมของธนาคารตางประเทศ
ธนาคารกสกรไทย
13 100 200 150 15 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน
100 กบอตราแลกเปลยน 2.5%
ธนาคารกรงเทพฯ
10 100 200+50/เดอน สำาหรบบญชทไมเคลอนไหวและยอดตำากวา 2,000
100+ รายป 200
15-20 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน
150-220 กบอตราแลกเปลยน (ไมเปดเผย)
ธนาคารไทยพาณชย
100 100 200+50/เดอน สำาหรบบญชทไมเคลอนไหวและยอดตำากวา 2,000
100 15 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน20 บาท กรณขาม
150-220 กบอตราแลกเปลยน(ไมเปดเผย)
27
จงหวดธนาคารกรงศรอยธยา
100 100 350 N/A 0 0 N/A
ธนาคารกรงไทย
24 100 180 N/A 15 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน20 บาท กรณขามจงหวด
100 กบอตราแลกเปลยน (มความเปลยนแปลง)
ธนาคารออมสน
10 100 200 N/A 20 ฟร 4 ครง10 บาท/ครงทเกน20 บาท กรณขามจงหวด
100 กบอตราแลกเปลยน (มความเปลยนแปลง)
ธนาคารเพอการเกษตรและสหกรณ
2
ธนาคารทหารไทย
4
ทมาของจำานวนตเอทเอม: กรมสวสดการและคมครองแรงงานเครองเอทเอมเหลานเกอบทงหมดสามารถใชงานในภาษาพมาได แตไมมภาษาเขมร
ภาคผนวก ค คณสมบตของบรการจายคาจางรวมถงบรการธนาคารอเลคโทรนค
28
1. สามารถใชรวมกบรปแบบไฟลมาตรฐานจากระบบบญชหรอ ERP มาตรฐานทมอยได หรอสามารถใชกบรปแบบไฟลเอกเซลมาตรฐานได
2. สะดวกในการอพโหลดไฟลผานเวบทาของธนาคารโดยไมตองเดนทางไปสงถงสาขาของธนาคาร
3. การสงยายไฟลทมความปลอดภยโดยมการตรวจสอบยนยนผใชหลายระดบซงจะชวยปรบปรงการรกษาความปลอดภยในการดำาเนนการของบรษท
4. การเขารหสไฟลและการตรวจสอบยนยนทำาผานทางระบบความปลอดภยดวยมาตรฐานความปลอดภยดจตลระดบโลก
5. สามารถตดตามสถานะการดำาเนนการทกขนตอนตงแตการเรมกระบวนการจาย ไปจนถงสถานะการจายและโอนเขาบญชของลกจาง
6. รายงานและบนทกรายละเอยดทมความโปรงใสและตดตามรองรอยไดเพอความสะดวกในการควบคมและตดตามตรวจสอบและปองกนขอพพาท รายงานสามารถดาวนโหลดไดในรปแบบ CSV / Excel เพอสามารถนำาไปใชงานตอ ใชรวมกบระบบ legacy หรอการรายงานตอไปได
7. สามารถทำางานรวมกบคอมพวเตอรสวนใหญทใชไมโครซอฟตวนโดวสและไมโครซอฟตออฟฟศ/เอกเซล
8. ใชงานงายสามารถใชไดโดยผใชทกระดบตงแตระดบปฏบตการไปจนถงผบรหาร
9.
29
ภาคผนวก ง การเปรยบเทยบคาใชจายในการสงเงนกลบโดยชองทางตางๆ จากไทยถงเมยนมาและกมพชา
ไทยถงเมยนมาทมา: ธนาคารโลก(https://remittanceprices.worldbank.org/en/corridor/
Thailand/Myanmar)
ไทยถงกมพชาทมา: ธนาคารโลก (https://remittanceprices.worldbank.org/en/corridor/Thailand/Cambodia)
30
ภาคผนวก จ31
สอสงพมพทใชในการเผยแพรความรแกแรงงานประมง รวมกบ ILO/กระทรวงแรงงาน
32