Van chemie tot leven - Chemisch2Weekblad · PDF fileDe Vlaamse ondernemer Herman Verrelst, die binnen Agilent verantwoordelijk is voor de ommezwaai richting genetica,

Voor leden van de KVCV

Van chemie tot leven

Gert DesmetHet was geen liefde op het eerste gezicht tussen de VUB-hoogleraar en chromatografie. Maar inmiddels geldt hij al jaren als een van de vernieuw ers op analytisch chemisch gebied.

X Pagina 16

SysteemchemieDe systeemchemie draait om complexe systemen van dynamische moleculen. Jan van Esch en Sijbren Otto geven bijles aan chemici, die gewend zijn aan evenwicht en individuele moleculen.

X Pagina 20

Nobelprijswinnaar‘Ik ben verbaasd en ongelofelijk blij’, vertelt Ben Feringa. De Groningse hoogleraar grijpt het moment aan om op te komen voor fundamenteel onderzoek en gaat zelf nog zeker vijf jaar door.

X Pagina 6

#9Jaargang 12November

2016

advertentie

10 novemberDe Montil, Affligem

#LAB AUTOMATION

Meer informatie op www.fed.Laborama.be

LABORAMA ACADEMY

2016

541_MeMo_Laborama_ADV_210x297.indd 1 18/08/16 13:31

Redactioneel

november 2016 | Mens & Molecule 9 | 3

Genetica zit in de genen van Silicon Valley, zo viel onlangs te lezen in de reeks ‘Uw DNA is geld waard’ in De Tijd. Voor de gemiddelde chemicus en

life scientist zal dit geen verrassing zijn. Net als DNA-onderzoekers gebruiken informatici hardware om data te genereren. Vervolgens wil je die data ana-lyseren; ze zijn niets voor niets uitgegroeid tot de nieu-we goudmijn. En onze code, als een van dé nieuwe mij-nen, trekt dan ook oude bekenden aan. Zo print Agilent, ooit onderdeel van Hewlett Packard, nucleobasen alsof het letters zijn.De Vlaamse ondernemer Herman Verrelst, die binnen Agilent verantwoordelijk is voor de ommezwaai richting genetica, wil met zijn synthetische DNA in de toekomst defecte genen kunnen vervangen. Volgens Verrelst is het nog toekomstmuziek, maar heeft de technologie wel heel veel potentieel. Daarom reisde hij vorig jaar zijn spin-off van de KU Leuven Cartagenia achterna, toen Agilent dit be-drijf overnam. Waar voor Verrelst data-analyse de rode draad vormt, werkt hoogleraar medicinale chemie Piet Herdewyn aan de KU Leuven vanuit de biochemie aan hetzelfde onder-werp; misschien wel zelfs aan dezelfde geneeskundige vraagstukken. Herdewyn zul je niet horen over toepassingen – die zijn nog zo ver weg en de route onzeker – maar als je erop aandringt: artificiële nucleïnezuren, die kunstmatige eiwitten kunnen produce-ren, kunnen mensen met stofwisselingsziekten wellicht gaan helpen.Vooralsnog is er nog genoeg fundamenteel werk aan de universiteit te verrichten. De hoogleraar kijkt vanuit de systeemchemie naar zijn object, en dat maakt volgens hem een wereld van verschil hoe we tegen biochemische processen aankijken (lees verder op pagina 23). Je kunt zelfs stellen dat de systeemchemie de traditionele chemie op zijn kop zet. Het thermodynamische evenwicht heeft even afgedaan. Het zijn systemen die dynamisch zijn, die uit evenwicht blijven. Het zijn net levende processen.De heilige graal van dit nieuwe veld is dan ook kunstmatig leven creëren. De meningen over hoe haalbaar dit is – los nog van de vraag wat we precies verstaan onder leven – zijn verdeeld. Volgens de Nijmeegse hoogleraar Wilhelm Huck is het nog maar afwach-ten of het chemici gaat lukken om leven te creëren uit een zakje moleculen. De Gro-ningse hoogleraar Sijbren Otto is optimistischer, zo valt te lezen op pagina 20.Deze ontwikkeling is een hint naar chemici om zich eens af te gaan vragen: ‘wat als we straks daadwerkelijk in staat zijn leven te maken in een reageerbuisje? Willen we dat? Hoever willen we gaan?’ De ontwikkelingen op DNA-gebied leren ons dat de techno-logie ons voorstellingsvermogen voorbij holt, met ethische dilemma’s tot gevolg. Wie had gedacht dat de Googles van deze wereld zich zouden gaan interesseren voor ons DNA? Onze genen zijn goud waard, in vele opzichten.

KwestieVaccins tegen kankergroei 5

Nieuws 9

Life sciences actueelLaatste strohalm voor rechercheurs 15

InterviewNobelprijswinnaar Ben Feringa:‘De moleculaire wereld heeft nog zo veel te bieden’ 6Gert Desmets voorliefde voor chromatografie 16

SysteemchemieSysteemchemie daagt chemici uit 20Kunstmatig DNA vraagt stabiliteit 23

LabotechnologieSlimmere automatisering gevraagd 24

RubriekenStart-up: Qbiologicals 26Media: Science Friction 29Mensen: Peter Boogaard 30

KVCV 31

Het volgende Mens & Molecule verschijnt op 9 december

Puck Moll vak-/eindredacteur Mens & [email protected]

Wilt u ook reageren op een artikel in Mens & Molecule?

De redactie is te bereiken via [email protected]

Systeemchemie daagt chemici uit

20

Gouden genen

advertentie

[email protected]

• Versatile compact design

• Full HD live imaging

• Powerful fully integrated EDS system

• Ease of use, rapid throughput

• Simple & cost-effective to maintain

Further Enhancing JEOL’s Successful InTouch SEM Range

JSM-IT100 Scanning Electron Microscope

JSM-IT100_A5v2.indd 1 20/01/2016 16:01

Kwestie


De eigen afweer inzetten om kanker te overwinnen. Het klinkt heel mooi, maar kan-kercellen zijn de afweer tel-

kens weer te slim af. Onderzoekers experi-menteren daarom met nieuwe vormen van immuuntherapie, zoals tumorvaccins. Joachim Aerts, hoogleraar oncologie en longarts aan het Erasmus MC Kanker Instituut in Rotterdam, be-vestigt dat die vaccins werken.Waar normale vaccins beschermen tegen infecties bij gezonde perso-nen, moeten tumorvaccins juist kan-kerpatiënten behandelen. Daarbij plaatst de arts stukjes eiwitten of delen van kankercellen terug in de patiënt, die de witte bloedcellen moeten aanwakkeren. ‘Je kunt kankercellen isoleren, in het labo nakijken op mutaties, en de afwijkende stukken eiwit terug inspuiten als vaccin, samen met immuniteit-stimulerende hulp-stoffen. De kunst is om de juiste eiwitten te vinden waarop de afweer het felst rea-geert.’ Helaas blijkt de afweerreactie op de ingespoten eiwitten vaak onvoldoende.

CeltherapieAerts diende het afgelopen jaar bij 29 pa-tiënten met asbestkanker een vaccin met cellen toe dat de afweer helpt de kanker te bestrijden. ‘De T-cellen moeten de kanker te lijf kunnen gaan. Andere, meer migre-rende witte bloedcellen, de dendritische cellen, moeten dan wel eerst met de juiste tumoreiwitten beladen zijn en deze T-cellen activeren. Dat doen we nu door de dendritische cellen te isoleren uit de patiënt en ze te trainen. Daarna kunnen die cellen terug in het lichaam van de kan-

Tumorcellen blijven ons te slim af. Toch is er hoop voor de toekomst. Er zijn namelijk tumorvaccins in de maak om patiënten met kanker te behandelen. Maar werken die wel?

Vaccins tegen kankergroei, kan dat?

DE

PO

SIT

PH

OTO

S/S

CIE

NC

EP

ICS

kerpatiënt de T-cellen activeren.’ Deze tech-

niek is volgens de longarts noodzakelijk bij tumoren die het afweer-systeem ernstig onderdrukken, zoals long- en asbestkanker. ‘Het grote voordeel is dat er amper sprake is van bijwerkingen, in te-genstelling tot de nu nog veel toegepaste chemokuren.’Kees Melief, hoogleraar immunohemato-logie in Leiden, gelooft eerder in het in vivo activeren van de dendritische cellen, zodat je ze niet hoeft te isoleren. Hij vacci-neert kankerpatiënten met lange eiwitke-tens, die in combinatie met hulpstoffen in het lichaam de tumoren prima kunnen be-strijden. ‘De vorm van het antigeen maakt waarschijnlijk wel uit voor de effectiviteit van de immuunrespons. Wij spuiten lange eiwitketens in. De dendritische cellen in het lichaam pakken die vervolgens goed op. Patiënten met een beginstadium van kanker zijn zo succesvol behandeld.’Melief gelooft ook in de combinatie van tumorvaccins met chemotherapie, zeker als de kanker in een vergevorderd stadium

is. ‘Ik verwacht dat we in de toekomst tu-morvaccins steeds meer gaan toepassen. Als er onvoldoende tumor-specifieke T-cellen in de patiënt aanwezig zijn, is een vaccin doorgaans uitermate geschikt. Het kan het aantal T-cellen verhogen, die no-dig zijn voor de afweer. De chemotherapie kan dan weer cellen opruimen die de af-weer onderdrukken.’ Met zijn eigen bedrijf ISA Pharmaceuticals ontwikkelde Melief zo al succesvol een combinatie therapie voor patiënten met baar moeder hals- kanker.

Kanker voorkomenTumorvaccins gaan waarschijnlijk dus wel het verschil maken, alleen of in combina-tietherapieën. Aerts durft zelfs te voorspel-len dat we kanker mogelijk zelfs kunnen voorkomen. ‘Ik zie het wel gebeuren dat we straks risicopatiënten met een cocktail van tumoreiwitten vaccineren, zodat de eigen afweer direct reageert op een moge-lijk beginstadium van kanker.’ Zo ver is de ontwikkeling van tumorvaccins op dit mo-ment echter nog niet.

Ilse Naus

‘We trainen de dendriti-sche cellen’

Interview

6 | Mens & Molecule 9 | november 2016

‘Een scheikundige over wie miljoenen mensen die geen lor verstand hebben van scheikunde, zullen zeggen:

dit is een groot scheikundige.’ Toen W.F. Hermans Onder professoren schreef, over een Groningse organicus die een Nobel-prijs wint, kon hij niet vermoeden dat er 41 jaar later echt eentje zou aanschuiven bij De Wereld Draait Door, een Nederlands tv-programma. Het contrast tussen Ben Feringa (65) en Hermans’ wereldvreemde stuntel kan ech-ter niet groter zijn. Om te beginnen weet Feringa wél hoe hij zijn vakgroep moet in-spireren. Bij DWDD, waar hij zijn optreden vooral benutte om aandacht te vragen voor fundamenteel onderzoek, zaten tientallen van zijn studenten en doctoraatsstudenten op de tribune. De Messi’s van zijn team noemde hij ze, met dank aan presentator Matthijs van Nieuwkerk, die over de Feringa-side begon. ‘De redactie wilde een paar studenten aan het woord laten. Er is uiteindelijk een bus geregeld voor de hele groep.’‘Ik heb het idee dat ik in een double excited state zit’, verzucht Feringa een dag later. ‘Je begrijpt niet helemaal wat er met je ge-beurt. Ik ben verbaasd en ongelofelijk blij.’ Hij heeft er natuurlijk weleens over ge-droomd. ‘Je denkt weleens: naar welk ge-bied gaat de volgende Nobelprijs? Maar er zijn tienduizenden goede chemici en honderden van wie je denkt: die verdienen er een.’

U krijgt de prijs voor uw werk aan moleculaire machines. Waarom koos u ooit voor dát specia lisme?‘Eigenlijk is het rond 1988 begonnen met

moleculaire schakelaars. We vroegen ons af of je aan molecular computing kon doen, in-formatieopslag op moleculair niveau die veel minder ruimte zou kosten dan op een traditionele chip. Op je netvlies werkt dat ook zo, met retinal dat onder invloed van licht schakelt tussen een cis- en een trans-vorm. Het fundamentele probleem zit in de uitlezing: als je dat met licht doet, klapt het molecule dan niet meteen terug?We hebben toen schakelaars gebouwd met twee bijna-spiegelbeeldvormen. We konden spectroscopisch de stand uitlezen. Op een gegeven moment bleef bij eentje de chirali-teit gelijk, terwijl we zeker wisten dat hij schakelde. We ontdekten dat dat molecule nog een kwartslag verder doordraaide, zo-dat de chiraliteit twee keer veranderde. Het was een toevalstreffer: een draaibewe-ging van 180 °. Herhaal die beweging en je hebt een volledige rotatie: de basis van de rotatiemotor.Toen we die eenmaal hadden, stopten we ze in vloeibaar kristallijne materialen om zo een bewegend oppervlak te maken. Een Eureka-moment: met het blote oog iets zien draaien. Toen waren we echt even stil.’

Feringa’s rotatiemotortjes zijn moleculen waarvan één helft draait ten opzichte van de andere. Methylgroepen, die werken als een soort ratel, laten de draaiing één kant op gaan. Meestal dwingt licht met een be-

paalde golflengte de isomerisaties af, maar dit jaar verscheen in Nature Chemistry een model met een ingebouwd organopalladi-umcomplex dat op redoxreacties ‘loopt’. Beroemd werd de four wheel drive, die eind 2011 de cover van Nature haalde: vier mo-tortjes verwerkt tot één monomoleculair voertuigje dat kan voorthobbelen op een goudoppervlak. Een synthetisch hoogstand-je waar zeven jaar werk en een Spinoza-premie in zijn gaan zitten, maar praktisch gezien voorlopig nog Spielerei. Feringa ver-gelijkt zichzelf graag met de gebroeders Wright, die ook geen idee hadden waar hun vliegtuigen later allemaal goed voor zouden zijn.

Ongetwijfeld hebt u wel wat concrete toepassingen in gedachten.‘Een groep uit Straatsburg heeft onze mo-tortjes in kunststoffen gezet: die beïnvloe-den het netwerk door ketens op en af te rollen. En zelf zijn we onder meer bezig met photopharmacology, het aan- en uitzet-ten van geneesmiddelen. Bijvoorbeeld schakelbare antibiotica die alleen iets doen op de plek waar het nodig is en na 6, 12 of 24 uur zichzelf weer uitzetten. De actieve vorm blijft niet achter in het milieu, zodat je daar geen resistentie kweekt. We werken zo ook met antitumormiddelen en met quorum sensing-moleculen: met een schake-laar ingrijpen in de interacties tussen cellen.’

Uw medewinnaar Fraser Stoddart, net als u een boerenzoon, zei ooit dat hij werd geïnspireerd door zijn vaders landbouwmachines. Is het bij u ook zo gegaan?‘Nee, toen ik op de lagere school zat ging

De Nobelprijs voor Scheikunde is een grote eer voor Ben Feringa, maar ook goed nieuws voor de Nederlandse chemie. ‘Ik hoop de komende jaren nog wat spannende dingen te doen.’

‘ Het lijkt of ik in een double excited state zit’

Arjen Dijkgraaf

‘De moleculaire wereld is oneindig’


alles nog met paard en wagen. Maar mijn vader was heel inspirerend. We praatten veel over de wonderen der natuur: hoe kan uit een zaadje een tarweaar groeien?Ik was een jongetje dat alles spannend vond. Ik was van jongs af aan gegrepen door wetenschap en ontdekkingen. Maar de belangrijkste reden dat ik scheikunde ben gaan studeren, is dat het iets tastbaars heeft. Moleculen, materialen... experimen-ten waarbij je iets in handen hebt, of iets ziet gebeuren. De grote fascinatie kwam in het derde jaar toen ik mijn eerste molecule synthetiseerde en later hoorde dat niemand dat ooit eer-der had gemaakt. Het was een gesubstitu-eerd bis-naftol, het leek op een bestaand molecule, maar NMR-metingen wezen uit dat het net iets anders was. Dat is de kracht van de chemie: moleculen en mate-rialen bouwen. De moleculaire wereld is oneindig.’

U doctoreerde binnen de groep van wijlen Hans Wijnberg, achteraf een kweekvijver van top hoogleraren.‘Wijnberg was in de VS opgeleid. Hij had de Amerikaanse insteek ingevoerd om de lat hoog te leggen: second to none. Hij daag-de ons uit de concurrentie aan te gaan met groepen in de VS. Ik zat er in een team met mensen als Bert Meijer, Kees Hummelen en Henk Hiemstra: een onge-lofelijk stimulerende omgeving.’

Daarna ging u aan de slag bij Shell. Waarom bent u daar niet gebleven?‘Het Shell-labo in Amsterdam was toen voor wetenschappers een paradijs. Het Mekka van de katalyse, er werd echt heel spannend onderzoek gedaan. De industriële ervaring heeft me later geen windeieren gelegd. Maar ik wilde wel terug naar de universiteit, gewoon een eigen onderzoeks-programma opzetten en spannende dingen doen. En ik vind het fijn om met studenten samen te werken en college te geven.’

U hebt nu eenderde Nobelprijs te be-steden, boven op een ERC-grant van € 2,5 miljoen die je eerder dit jaar kreeg. Maar u bent 65, krijgt u het nog op? ‘Jawel hoor, voor de komende vijf jaar heb ik nog een contract met de universiteit. Ik heb een vrij grote groep en ik ga nog nieu-we doctoraatsstudenten opleiden. Ook ben

ik nog bezig met het Advanced Research Center Chemical Building Blocks Consor-tium (ARC CBBC), een langetermijnsa-menwerking tussen universitaire en indus-triële laboratoria die moet helpen de chemi - sche industrie op nieuwe, duurzame leest te schoeien.’

Gaat het uitmaken dat daar een Nobelprijswinnaar in de organisatie zit?‘Daar heb ik nooit zo over nagedacht. Maar misschien laat het mensen inzien dat het van groot belang is hier echt meters te gaan maken.’

RU

G

Ben L. Feringa X2016

Nobelprijs voor Scheikunde X2010-heden

voorzitter NWO (Nederlandse Organisatie voor Wetenschap-pelijk Onderzoek) gebieds-bestuur Chemische Weten - schappen

X2003-hedenJacobus H. van ’t Hoff-leerstoel Moleculaire Wetenschappen

X 1978promotie organische chemie: asymmetrische oxidatie van fenolen, Rijkuniversiteit Groningen (RUG)

X 1974studie chemie, RUG

‘De moleculaire wereld is oneindig’

advertentie

De Chemie & Life Sciences Carrièredagen zijn onderdeel van en een activiteit van onderdeel van de

op:

VOOR MEER INFORMATIE EN GRATIS E-TICKET GA JE NAAR CARRIEREDAGEN.NL

De grootste carrièrebeurs in het najaar.

✔ TopwERkGEvERs✔ woRkshops✔ GRATIs Cv ChECk

ONDERDELEN

VRIJDAG 25 EN ZATERDAG 26 NOVEMBER 2016 - JAARBEURS UTRECHT

Hoe werkt de IT-Talent game?

....

Meld je aan op www.ittalent2017.nl

Upload cv Kennismakingtopwerkgevers

Bezoek bedrijven

Finale

Hoe werkt de IT-Talent game?

....

voor stage/traineeship/werk

Informatica of ICT hbo/universitaire studie (afgerond)?

DOE MEE EN WIN € 5.000,-www.ittalent2017.nl

IT-Talent 2017 wordt georganiseerd in samenwerking met o.a. de onderstaande topwerkgevers (zie www.ittalent2017.nl)

IT-Talent is een activiteit van onderdeel van de

Nieuws


Met een hydrofoob deep eutectic solvent (DES) kun je heel eenvoudig metaalionen extraheren uit afvalwater. Samenvoegen en een paar uur schudden is voldoende, schrijven onderzoekers uit Eindhoven in Chemical Communications.Als DES gebruiken ze een mengsel van decaanzuur en het verdovingsmiddel lido-caïne. Beide componenten zijn bij kamer-temperatuur vast, maar de combinatie is vloeibaar. Het toepassingsgebied is verge-lijkbaar met dat van ionische vloeistoffen, oftewel vloeibare zouten. Maar DES-componenten zijn vaak stukken goedko-per; soms zijn het zelfs natuurproducten zoals glucose en appelzuur. Tot nu toe waren ze vrijwel altijd hydro-fiel. Maar vorig jaar presenteerden Dannie van Osch en collega’s uit de groep van de onlangs naar Abu Dhabi verhuisde Maaike Kroon enkele varianten die niet met water mengen. Met zo’n hydrofoob DES kun je stoffen extraheren uit waterige oplossin-gen. Door schudden breng je beide vloei-stoffasen in contact en na afloop komt het DES vanzelf bovendrijven. Verrijkt met alles wat er goed in oplost, in dit geval io-nen van overgangsmetalen. ‘Uit de literatuur blijkt dat decaanzuur in zo’n mengsel deels wordt gedeprotoneerd,

De Nobelprijs voor Geneeskunde gaat dit jaar naar de Japanner Yoshinori Ohsumi. Rond 1990 helderde hij de werking op van autofagie, een mechanisme waarmee cellen zich ontdoen van versleten eiwitten en organellen.Autofagie, Grieks voor jezelf opeten, is de eerste stap in het afbraakproces. Het speelt zich af in autofagosomen, blaasjes in de cel met enzymen die het afval kunnen opsplit-sen in afzonderlijke eiwitten. Na verloop van tijd fuseert zo’n autofagosoom met een lysosoom, een ander type blaasje met een enzymcocktail die losse eiwitten verder degradeert tot voedingsstoffen.Ohsumi heeft autofagie niet zelf ontdekt, dat deed de Belg Christian de Duve, die te-vens als eerste de lysosomen beschreef en

Jezelf verslinden goed voor NobelprijsYoshinori Ohsumi geëerd voor ontsluiering van autofagie in gistcellen.

Eutectisch oplosmiddel vangt zware metalenEven schudden en je afvalwater is schoon, claimen Eindhovense technologen.

Lidocaïne en decaanzuur maken elkaar vloeibaar.

Autofagosoom in actie.

terwijl lidocaïne juist geprotoneerd wordt. Als je metaalionen extraheert met ioni-sche vloeistoffen zie je ook altijd dat dat gaat via interactie met een COO--groep’, verduidelijkt Van Osch. De praktijk geeft hem gelijk: zeker 99 % van de overgangsmetaalionen komt in de DES-fractie terecht.Lidocaïne valt wat tegen. Het moet de tegenionen extraheren, maar met het gebruikte chlori-de lukte dat slechts zeer ge-deeltelijk. Er lijkt zich lido-

caïne hydrochloride te vormen, dat een stuk beter in water oplost. Het eindresul-taat is een vorm van ionenwisseling: me-talen het water uit en lidocaïne erin. Van Osch zoekt nog naar een beter alternatief, bij voorkeur plantaardig. Daarnaast werkt

hij met mededoctoraats-student Lawien Zubeir

aan een DES dat CO2 afvangt.

(AD)

daarvoor al in 1974 een Nobelprijs kreeg. Maar de Japanner was wel de eerste die het proces zichtbaar maakte onder de micro-scoop. Dat deed hij in gistcellen, die hij ge-netisch modificeerde, zodat ze de enzymen voor verdere eiwitafbraak misten. In hun vacuole, de holte die bij gisten de rol van lysosoom vervult, hoopten zich dan grote aantallen onverteerbare aufofagosomen op.Het bewees dat gistcellen aan autofagie doen, maar belangrijker is dat het een pri-ma onderzoeksplatform opleverde om te achterhalen welke genen erbij betrokken zijn. Je kon ze een voor een uitschakelen en kijken wat er gebeurde. Binnen een jaar had Ohsumi de eerste geïdentificeerd en inmiddels is aardig duidelijk hoe het pro-ces werkt. (AD)

Nieuws


Niemand blijkt meer de herkomst te weten van U87MG, de meest gebruikte cellijn voor onderzoek naar hersentumoren. Officieel stamt hij af van glioblastoom-weefsel, dat in 1966 werd verwijderd uit een vrouw in het Zweedse Uppsala. Als doctoraatsstudent mocht Bengt Westermark ze indertijd uitproberen, en gezien het tra-ge groeitempo heeft hij nooit iets van hun

populariteit begrepen. Tot hij onlangs een kweekje in handen kreeg, verspreid door de American Type Culture Collection (ATCC). Die cellen bevielen zo veel beter dat Westermark ze is gaan vergelijken met origineel weefsel uit de vriezer in Uppsala. Hij vond totaal geen DNA-match. Erger nog: de huidige cellen bevatten Y-chromo-somen en zijn dus van een man. Volgens Science Translational Medicine moet de fout zijn gemaakt in de jaren zeventig, bij het Memorial Sloan-Kettering Cancer Center in New York. De huidige cellen lijken wél uit een hersentumor te komen, zodat de 1.700 publicaties, die erop zijn gebaseerd, niet meteen waardeloos zijn. Maar de vraag rijst of het niet het topje is van een ijsberg. (AD)

essencia Innovation AwardMet een kandidaat-vaccin tegen gordel-roos (zona) heeft biofarmabedrijf GSK

de essenscia Innovation Award 2016 ge-wonnen. Het vaccin, dat momenteel

klinisch wordt getest, is grotendeels in België ontwikkeld. Wanneer het alle

tests doorstaat, zal het worden gepro-duceerd in de GSK-fabriek in Waver.

De award, volgens essenscia de belang-rijkste prijs voor industriële innovatie in

België, wordt sinds 2012 jaarlijks uit-gereikt. Er zit € 30.000 aan vast.

Shell gokt op dieselNa vier jaar bouwen heeft Shell in

Pernis een nieuwe aromatenfabriek in gebruik genomen. Die fabriek destilleert

benzeen uit de productstroom, waar-door je daar meer diesel uit kunt halen ten koste van de hoeveelheid benzine.

Het benzeen gaat naar de locatie Moerdijk, als bouwsteen voor chemi-sche producten. De bouw is indertijd ingegeven door het idee dat steeds

meer automobilisten zouden overscha-kelen op diesel. Of dat anno 2016 nog

klopt, is afwachten.

Pfizer splitst nietPfizer blijft Pfizer. De farmagigant be-

staat uit twee divisies: Innovative Health ontwikkelt nieuwe geneesmiddelen,

Essential Health maakt vooral produc-ten waarvan de octrooien zijn verlopen. Er waren vergevorderde plannen ze elk

een eigen beursnotering te geven, maar de Pfizer-top heeft nu uitgerekend dat dat niet in het belang van de aandeel-

houders is.

SmeeroliefusieHet Duitse fijnchemieconcern Lanxess

neemt voor $ 2,5 miljard Chemtura over. De Amerikaanse branchegenoot, die vooral additieven voor smeerolie en voor coatings maakt, stond al een tijdje

te koop. Hij gaat nu op in de Lanxessdivisie Rhein Chemie.

Chroom-6 blijft mogenChemicaliënagentschap ECHA

adviseert de Europese Commissie het gebruik van chroomtrioxide te blijven gedogen. Vanwege de carcinogeniteit van Cr6+ staat het op de zwarte lijst,

maar er is geen alternatief om metaal-oppervlakken te verschromen. De

gebruikers, die collectief beweren dat ze hun werknemers niet blootstellen aan

hogere concentraties dan 2 µg/m3, moeten dat volgens ECHA wel iets

overtuigender bewijzen.

Chemie verschilt per melkweg

Buiten ons eigen sterrenstelsel liggen de chemische accenten mogelijk anders dan we gewend zijn, melden Japanse astrono-men in het Astrophysical Journal. Met be-hulp van de ALMA-radiotelescoop in Chili deden ze voor het eerst metingen aan een warme moleculaire kern in de Grote Magel- haense Wolk. Uit de spectraallijnen leiden ze af dat de kleine moleculen die je in zo’n kern van 100 K verwacht – zoals CO, NO, SO2 en H2CO – volop aanwezig zijn. De concentraties van methanol, formaldehyde en isocyaanzuur liggen echter een tot drie ordegroottes lager dan gebruikelijk. Dime-thylether en ethanol zijn zelfs helemaal niet te detecteren. De auteurs zoeken de

verklaring in het gegeven dat je, om orga-nische moleculen te vormen, allereerst CO moet hydrogeneren. Het oppervlak van metaalhoudende stofdeeltjes is daarvoor de meest logische katalysator, en de Grote Magelhaense Wolk is relatief arm aan me-talen. (AD)

Eiwitten op een buisvormig celmembraan vormen automatisch een ring, stellen de Delftse onderzoekers Afshin Vahid en Timon Idema in Physical Review Letters. Eerder werkten ze al mee aan een Leidse publicatie in Scientific Reports over experi-menten met twee imitatie-eiwitten op een bolvormig nepmembraan. Dit keer presen-teren ze een analytisch model van nano-buisjes die qua kromtestraal dicht bij echte cellen komen, en een veel groter aantal eiwitmoleculen. Het model laat hetzelfde zien als de Leidse experimenten: identieke eiwitten, die elkaar

op een vlakke ondergrond afstoten, drijven op een gekromd oppervlak naar elkaar om gezamenlijk dat oppervlak energiezuiniger in te deuken. Nieuw is de voorspelling dat zich rond het buisje eiwitringen vormen, waarbij de kromtestraal er behoorlijk toe doet. Voorafgaand aan een celdeling zie je inderdaad zulke ringen; naar de drijvende kracht achter dat feno-meen hoeven we nu niet meer te zoeken. (AD)

Membraan trekt buikriem aan

Tumor van onbekend merk

Glioblastoomweefsel van onduidelijke herkomst.

In den beginne zijn de mogelijkheden beperkt.

Bij celdeling is het

maar één ring.

Nieuws


Platina op titaandioxide zet melkzuur foto-katalytisch om in aceetaldehyde. Dat bete-kent dat het complete traject van biomassa in chemische bouwstenen nu is te doorlo-pen zonder dat je enzymen nodig hebt, schreven Eindhovense onderzoekers on-langs in Chemical Communications.Efficiënte heterogene katalysatoren om biomassa om te zetten in melkzuur zijn al eerder beschreven. Maar de laatste stap, waarbij je het melkzuur wilt decarboxyle-ren tot iets nuttigs met een koolstofatoom minder, was nog een uitdaging. Geïnspireerd door enkele vergeten publi-caties, waarvan de oudste dateert uit 1929, hebben Kaituo Liu, Emiel Hensen en col-lega’s nu twee mogelijkheden uitgewerkt. Het simpelste is een sterke uv-lamp boven de aceetaldehyde-oplossing. Bij golflengtes rond de 250 nm krijg je dan ethanol en CO2, met mierenzuur en 2,3-butaandiol als voornaamste bijproducten. De auteurs vermoeden dat er een radicaalmechanisme achter zit. De opbrengst is echter niet denderend.

Met de Leidse ReactorSTM zijn de eerste close-ups gemaakt van een Fischer-Tropsch-reactie. Violeta Navarro, Matthijs van Spronsen en Joost Frenken haalden er on-langs Nature Chemistry mee.Die ReactorSTM komt een stuk dichter in de buurt van industriële procescondities dan een gewone scanning-tunnelingmi-croscoop. Je kunt er metingen in doen bij temperaturen tot 350 °C en gasdrukken van een aantal bar. Voor Fischer-Tropsch, ook bekend als gas-to-liquids, is dat ook wel nodig. Afzonderlijke moleculen kun je er nog niet mee waarnemen, maar het scheelt niet veel. Wat je in dit geval te zien krijgt, zijn lijntjes. Ze ontstaan na ongeveer 30 minu-ten reageren en uit de breedte valt af te lei-den dat ze bestaan uit ketens van veertien of vijftien koolstofatomen, die naast elkaar liggen. En dat is apart, want bij Fischer-Tropsch verwacht je een veel grotere varia-tie in ketenlengtes.

Fischer-Tropsch in beeldOnder STM-microscoop zie je koolwaterstoffen liggen.

Enzymloos melkzuur decarboxylerenHeterogene katalyse klaar om biomassavalorisatie over te nemen.

De interpretatie vraagt wel wat fantasie.

den (zeg maar zonlicht) gebruikt. Als edel-metaal werkt platina het best; na drie uur belichten is 41 % van het melkzuur omge-zet. Het reactiemechanisme staat nog niet helemaal vast, maar dichtheidsfunctio-naaltheoretische berekeningen en spec-troscopische metingen suggereren dat het een cyclus is waaraan edelmetaalnano-

deeltjes en drie titaan-ionen uit TiO2 te pas komen.Met dezelfde lichtbron en katalysator blijk je ook grotere chemische bouwstenen te kunnen maken. Daartoe moet je je melkzuur niet in water oplossen, maar in ethanol. Je krijgt dan aceetaldehydediethyla-cetaal. In methanol krijg je aceetaldehyde-dimethylacetaal en wat paraformaldehyde. (AD)

trapvormig en vermoed wordt dat de rand-jes het eigenlijke werk doen. De vlakke stukken dienen als opslagruimte voor de gevormde alkanen en daarbij ontstaat een evenwicht tussen geadsorbeerde ketens en exemplaren die in dampvorm rondzweven. De ketenlengte bepaalt de ligging van dat evenwicht en je kunt berekenen dat bij n=15 inderdaad een omslagpunt wordt bereikt: er blijven dan precies genoeg moleculen plakken om eilandjes te vormen die uit-groeien tot zichtbare strepen. Dat het vol-gens de berekening al na 20 minuten zou moeten gebeuren, is een detail. Het verklaart waarom verse Fischer-Tropsch-katalysatoren altijd een tijdje moeten ‘inlopen’. Alkanen hechten slech-ter op andere alkanen dan op metaal. Als dat eenmaal volledig is bedekt, zijn de daarna gevormde ketens veel sneller de re-actor uit. Het vermoeden dat het metaal-oppervlak zélf verandert tijdens de inloop-periode, is dus wellicht onjuist. (AD)

De auteurs denken het theoretisch wel te kunnen verklaren. Je hebt te maken met een soort polymerisatiereactie, waarbij CnH2n+2-ketens er telkens een extra CH2 bijkrijgen. Het katalysatoroppervlak is vaak

Artist’s impression uit Chemical Communications.

Alles verandert wanneer je een edelmetaal op de TiO2-drager toevoegt. Je krijgt dan aceetaldehyde in plaats van ethanol. Naast CO2 vormt zich nu H2, maar andere bij-producten ontstaan nauwelijks meer. En het lukt nu ook met zichtbaar licht, al is de opbrengst duidelijk lager dan wanneer je uv of een mix van beide golflengtegebie-

Nieuws


Een mix van RNA- en DNA-bouwstenen levert dubbele spiralen op die veel minder stabiel zijn dan spiralen van puur RNA of DNA. Het ‘smeltpunt’, waarbij de stren-gen elkaar loslaten, kan wel 20 °C lager lig - gen, schrijft Scripps-onderzoeker Ramana - rayanan Krishnamurty in Angewandte Che-mie. Hij probeerde het uit door in syntheti-sche strengen steeds meer DNA door RNA te vervangen. Het zou kunnen betekenen dat de oersoep geen eiwitten nodig had om beide groepen nucleotiden uit elkaar te houden. DNA kan dan dus veel eerder in de evolutie zijn ontstaan dan die eiwitten. Dat verlost de populaire hypothese van een ‘RNA-wereld’, waarin RNA oorspronkelijk diende als informatiedrager én als kataly-sator voor biochemische reacties, van een Is gemengd huwelijk met RNA kansloos?

Van tien exemplaren van O157:H7 kun je al ziek

worden.

nijpend kip-en-eiprobleem: hoe konden DNA en eiwitten ooit ontstaan om die ta-ken over te nemen, als ze voor dat ontstaan allebei de ander nodig hadden? (AD)

Nucleotiden integreren niet

Embargo’s blijven heiligDe EurekAlert!-website van de American Association for the

Advancement of Science (AAAS), die journalisten onder embargo inzage

geeft de komende nummers van bladen als Science en Cell, is gehackt. De

privacy schending dacht men nog onder de pet te kunnen houden. Maar toen twee publicaties vroegtijdig op straat

belandden, ging de site tot nader order offline. Terwijl de AAAS werkt aan een betere beveiliging van haar dierbare

embargo’s is de discussie losgebarsten of die nog wel van deze tijd zijn.

Shell melkt asfaltBij Shell Pernis is de bouw gestart van een installatie voor solvent deasphal-ting (SDA). Vanaf 2018 ontdoet zij de bodemfractie van het raffinageproces

van de laatste bruikbare alkanen, die er met destillatie niet uit zijn te krijgen. Het is bewezen technologie: sinds de

jaren veertig hebben Honeywell UOP en Foster Wheeler al meer dan zeventig

SDA’s gebouwd.

Dure verfShenzhen Energy Transport schikt voor € 26 miljoen de schade die een van zijn

schepen in 2010 aanrichtte door te stranden op het Groot Barrièrerif bij Australië. Tributyltin uit de aangroei-werende verf bleek fataal voor 1 km

koraal. De Chinezen beweerden dat het wel zou aangroeien, maar worden nu toch gedwongen mee te betalen aan

een schoonmaakactie.

Franse investeringsslagFrankrijk wil het overheidsbudget voor onderzoek en hoger onderwijs in 2017 verhogen met 3,7 %, tot € 23,85 mil-

jard. Andere ministeries krijgen gemid-deld maar 2 % extra. Weten schappers

vrezen dat het extraatje grotendeels op-gaat aan stijgende studentenaantallen en aan salarisverhogingen voor ambte-naren met het oog op de komende ver-kiezingen. Voor versterking van de labo-

infrastructuur zou weinig overblijven.

Publiceren wordt duurdereLife gaat auteurs $ 2.500 per artikel

rekenen. Sinds 2012 kon je gratis publi-ceren in dit open-accesstijdschrift, waar

de Wellcome Trust, het Max-Planck-Gesellschaft en het Howard Hughes

Medical Institute samen $ 56 miljoen in hebben gestopt. Ze wilden zo de con-

currentie met traditionele toptijdschrif-ten aangaan, en dat is zo goed gelukt

dat de pot dreigt leeg te raken.

Faag checkt voedselveiligheid

Instantenzymen

Met een ΦV10-bacteriofaag die E. coli licht laat geven, kun je snel zichtbaar maken of voedsel is besmet, schrijft Purdue-onder-zoeker Bruce Applegate in Scientific Reports. Hij verrijkte het genoom van dit bacterie-virus, dat specifiek de ziekmakende O157:H7- stam infecteert en minder schadelijke coli’s met rust laat, met een gen voor het lucifera-se-eiwit NanoLuc. Dat gen, afkomstig uit de diepzeegarnaal Oplophorus gracilirostris, omvat maar 516 basenparen en laat zich dus gemakkelijk inpassen. In de praktijk vervangt het een niet-essentieel gen van de faag, via homologe recombinatie. Na infec-tie kom het vanzelf tot expressie, wat je zichtbaar maakt door toevoeging van furi-mazine (merknaam Nano-Glo) dat blauw

licht genereert als NanoLuc het afbreekt. Applegate zegt dat hij infectie van runder-bouillon met vijf exemplaren van O157:H7 binnen 8 uur kan detecteren, waarbij de reagentia niet meer hoeven te kosten dan $ 0,20 per test. Hij onderzoekt nog of het ook werkt bij bladgroente. (AD)

MIT-onderzoekers hebben biologische productieplatforms omgetoverd tot droge korrels die bij kamertemperatuur goed blijven. Beetje water erbij en de productie komt op gang, melden ze in Cell. Er ko-men twee soorten korrels aan te pas. De ene bevat gevriesdroogd lysaat, de vloei-stof die overblijft als je de celwanden van bacteriën oplost. Zo’n cell-free system bevat een voorraadje van alle ingrediënten om DNA af te lezen en eiwitten te produce-ren. De andere korrels bevatten gevries-droogd DNA met een recept naar keuze.

Het idee is dat je zo overal ter wereld de medicamenten kunt bereiden die je op dat moment nodig hebt. Het is al gelukt met antimicrobiële peptides, vaccins, anti-lichamen voor diagnostisch gebruik en violaceïne, een pigment waarvoor vijf en-zymen nodig zijn. De auteurs dromen hard - op van verbandmiddelen die wondinfec-ties diagnosticeren en er meteen antibioti-ca tegen aanmaken. Ook hopen ze het te combineren met een DNA-synthese-apparaatje, zodat je dingen kunt maken waarvoor je geen poeder bij je hebt. (AD)

Nieuws


Grafeen en lipidemonolagen vormen samen een goede basis voor biocompatibele sen-soren. In het tijdschrift Nanoscale meldden Leidse onderzoekers onlangs die vinding, waarop octrooi is aangevraagd.Zo’n monolaag bestaat uit vetmoleculen met een hydrofiele kop en een hydrofobe staart. Natuurlijke celmembranen bestaan

Celmembraan als grafeenverpakkingLipides lijken prima ondergrond voor nano-elektronica.

raatsstudent Lia Lima nog niet gegaan. Wat ze wel deden, was een monolaag van voornamelijk 1,2-dipalmitoyl-sn-glycero-3-fosfocholine (DPPC) vormen volgens de Langmuir-Blodgett-methode. Die legden ze met de kopjes vast op een plak silicium. Via chemical vapour deposition vervaardig-den ze grafeen, dat ze lieten drijven op een ammoniumpersulfaatoplossing, en tot slot pikten ze dat op met de monolaag.De onderlinge hechting blijkt prima, en metingen met onder meer attenuated total reflectance-infraroodspectrometrie doen vermoeden dat beide lagen elkaar behoor-lijk beïnvloeden. Enerzijds brengt het gra-feen extra ordening in de monolaag, waar-bij die enigszins verdicht. Anderzijds lijken de lipides de elektrische eigenschappen van het grafeen te verbeteren. De onder-zoekers gaan nu kijken wat er gebeurt als je andere lipides gebruikt voor de mono-laag. (AD)

uit twee lagen, met de staarten tegen el-kaar. Grafeen is hydrofoob en zoekt dus die staarten op. In theorie moet je een syn-thetisch celmembraan kunnen maken met schakelelementen op grafeenbasis die ge-heel worden omhuld door lipides en dus biocompatibel zijn.Zo ver zijn Grégory Schneider en docto-

Biergisten zijn veel sterker gedomesticeerd dan wijngisten, melden de Leuvense gist-expert Kevin Verstrepen en de Gentse bio-informaticus Steven Maere in Cell. Ze vergelijken biergisten met honden, die he-lemaal zijn gericht op de mens dienen, en wijngisten met katten die de rol van huis-dier minder overtuigend spelen.De onderzoekers brachten genotypes én fenotypes in kaart van 157 industriële bier-, wijn- en broodgiststammen. Officieel is het allemaal Saccharomyces cerevisiae, en het onderzoek bevestigt dat ze afstammen van slechts een handvol wilde voorouders. Vrijwel alle wijngisten bevatten de geneti-sche nalatenschap van dezelfde stam en bij biergisten zijn het er slechts twee: als de onderzoekers het evolutietempo goed in-schatten is één groep rond 1600 uit elkaar gaan groeien, de andere rond 1650.Dat kan kloppen. Rond die tijd is ontdekt dat je fermentaties beter kunt beheersen als je een beetje deeg of brouwsel achter-houdt en toevoegt aan de volgende batch. Vaklieden noemen dat backslopping. Van gisten die toevallig naar binnen woeien,

Katten zijn van de wijnVlamingen schetsen stamboom van S. cerevisiae.

gingen ze zo over op een vaste cultuur. De best geslaagde brouwsels selecteren voor hergebruik was de volgende stap, en omdat iedereen dat voor zichzelf deed bestaan er nu talloze verschillende stam-men die behoorlijk afwijken van wilde S. cerevisiae. Bij biergisten zijn die afwijkingen veel gro-ter dan bij wijngisten. Zo is biergist het na-tuurlijke vermogen tot seksuele voortplan-ting vrijwel kwijt. Volgens de onderzoekers ligt dat aan het productieproces. Bier brouw je het hele jaar door en biergisten gingen eeuwenlang de ene ketel uit en de volgende weer in. Wijn maak je maar eens per jaar, en zolang er nog geen clean-rooms bestonden hadden wijngistculturen volop gelegenheid zich te vermen-gen met voorbij waaiende wilde soortgeno-ten. Dat draaide de selectie terug. (AD)

CA

NS

TOC

KP

HO

TO/E

DW

IN D

E J

ON

GH

Wilde instincten blijven gisten.

advertentie

Driven by enthusiasm and passion

MLS nv | Ringlaan 7 | B-8930 MenenTel. 00 32 (0)56 53 11 33 | Fax 00 32 (0)56 53 11 43

[email protected] | www.mls.be | [email protected] | www.mlslab.nl

MLS is al langer uw vertrouwde leverancier voor een totaalpakket aan laboratorium disposables.

We verdelen het complete gamma van weefselkweek van TPP!

POWERED BY

De beste start van jouw carrièreKom naar dé carrièrebeurs voor chemie, life sciences, farma, food, laboratorium- en procestechnologie

Vrijdag 25 nov 2016Jaarbeurs Utrecht

BEURSVLOER• BEDRIJVEN EN ORGANISATIES OP

ZOEK NAAR TALENT• VACATURES OP MBO, HBO EN WO NIVEAU• ADVIES VAN CARRIÈRECOACHES• CV CHECK EN NOG VEEL MEER!

PROGRAMMA• LEZINGEN OVER CHEMIE, LIFE SCIENCES

EN FOOD• WORKSHOP: NETWERKEN VIA LINKEDIN• HBO LEZING: DOORSTUDEREN OF NIET?• WORKSHOP SOLLICITEREN/CV SCHRIJVEN

TOEGANG IS GRATIS

R E G I S T R E E R N U : W W W .C 2 W C A R E E R E X P O . N LOrganisatieSamen met de Nederlandse Carrière Dagen 2016 Partners

537_C2W_Career_Expo_Stopper_Bez_190x123.indd 1 05/08/16 13:51

Chemie actueel


Jop de Vrieze

Na de vondst van een overleden, in doeken gewikkeld pasgebo-ren jongetje bij de Sloterplas in Amsterdam, tastte de politie in

het duister. Geen enkele aanwijzing leidde naar de ouders. Daarom nam de politie con-tact op met het Nederlands Forensisch Insti-tuut (NFI) om een zogenoemd voorouderlijk DNA-onderzoek te laten doen. Bij dit onderzoek speurt het NFI in het genetisch materiaal van de overleden baby naar informatie over de herkomst. Voor de moederlijke lijn kiezen de analisten mitochondriaal DNA, wat al voor de be-vruchting in de eicel aanwezig is en dus rechtstreeks van moeder op kind wordt doorgegeven. Voor de vaderlijke lijn kijken ze naar het y-chromosoom, wat de vader in principe ongewijzigd doorgeeft aan zijn zoon. Omdat er door de eeuwen heen spon-tane veranderingen optreden in dit DNA, die aan de nakomelingen worden doorgege-ven, kan het NFI bepalen aan welke bevol-kingsgroepen de baby het meest verwant is.‘Deze methode kent wel grote beperkin-gen’, legt Peter de Knijff, hoofd van het

Nederland werd in juni opgeschrikt door een dode baby die is aangetroffen in een tas aan de rand van de Amsterdamse Sloterplas. De baby is zeer waarschijnlijk van Zuid-Europese of Noord-Afrikaanse afkomst. Hoe betrouwbaar is de DNA-analyse waarop die conclusie is gebaseerd?

Laatste strohalm voor rechercheurs

forensisch labo voor DNA-onderzoek van het Leids Univer sitair Medisch Centrum, uit. Via beide analyses kun je im-mers maar één rechtstreekse lijn bepa-len, terwijl de persoon vele duizenden voor-ouders heeft, met elk weer eigen lijnen van herkomst. In feite bepaal je de regio waar een van die voorouders destijds leefde. Het is de vraag in welke mate dat nog represen-tatief is voor het uiterlijk en de culturele achtergrond van de ouders van het jongetje.

MisleidendVandaar de zeer voorzichtige beschrijving die de Nederlandse krant Het Parool opte-kende uit de mond van onderzoeksleider Ton Uiterwijk van het Team Grootschalige Opsporing van de politie: ‘De kans is groot dat dit jongetje een moeder van mediterra-ne origine heeft, maar ze kan ook uit Euro-pa komen. Van de vader staat vast dat hij uit Noord-Afrika of Zuid-Europa komt.’ Een vage omschrijving, die er dus ook nog eens volledig naast kan zitten. ‘De methode kan misleidend zijn, dat moet het recherche-

team zich goed realiseren’, zegt De Knijff, die zelf be-

trokken was bij de analyse van het DNA van het jongetje. ‘Het

is ook echt een laatste noodgreep. Maar wanneer er verder niets bruikbaars is, dan is de laatste strohalm beter dan dat je helemaal niet weet waar te beginnen.’Onderzoekers werken intussen aan een aan-vullende, nauwkeuriger analysetechniek. Het Leidse labo, samen met dat van Manfred Kayser in het Erasmus MC in Rotterdam en het NFI, is bezig een metho-de op basis van autosomaal DNA te verfij-nen. Dit DNA komt van beide ouders en recombineert, waardoor elke generatie het aantal gemeenschappelijke merkers hal-veert. Daardoor kunnen onderzoekers via dit DNA hooguit een paar generaties terug-kijken, maar die informatie is voor forensi-sche doeleinden des te relevanter. ‘Op dit moment zijn we volop bezig deze methode te valideren met referentiemateriaal, bij-voorbeeld van mensen die hun stamboom in kaart hebben gebracht’, zegt De Knijff. ‘Hopelijk lukt dat binnen een paar jaar.’

‘Het is ook echt een

laatste noodgreep’

Interview


‘Een fantastische scheidings-methode’, zo typeert chemisch technoloog Gert Desmet de chromatografie.

Mens & Molecule spreekt de hoogleraar op zijn werkkamer van de VUB aan de rand van de hoofdstad, de universiteit waar hij al sinds zijn studie verblijft. Daar leidt Desmet het departement chemical engi - neering. Dit departement heeft van oudsher een stevige voet in de modellering en dat past uitstekend bij ingenieur Desmet. ‘Ik reken liever eerst zaken door voordat ik er expe-rimenteel mee aan de slag ga. Sommige in-genieurs zijn niet zo handig in het labo, en ik vrees dat ik een van hen ben.’ Gelukkig kan hij rekenen op een grote schare mede-werkers die de experimentele kant voor hun rekening nemen. Dit alles met het oog op het ontwikkelen en bouwen van steeds betere chromatografische systemen – en dan voornamelijk vloeistofchromatografie. En met succes: zo riep het, in de analyti-sche wereld goed gelezen, tijdschrift the Analytical Scientist hem vorig jaar uit tot lid van de top twintig van meest invloedrijke analytische wetenschappers wereldwijd. En sinds dat jaar werkt hij ook als associate edi-tor voor Analytical Chemistry. ‘Daarmee krijg ik een eerste kijk op al die nieuwe ontwikkelingen. Een mooie baan. Net als mijn job bij de VUB, waar ik het geluk heb met zeer getalenteerde doctoraatsstuden-ten te kunnen werken. En waar ik met Sebastiaan Eeltink, Wim De Malsche en Ken Broeckhoven een team met een ge-

weldige kritische massa en slagkracht heb kunnen uitbouwen.’ Het was overigens geen liefde op het eerste gezicht tussen Desmet en chromatografie. Tijdens zijn doctoraat werkte iedereen op het labo met deze scheidingstechniek be-halve hij. Daarover vertelt hij ons zo met-een meer. Want van Desmet hoef je geen ‘mooi geordende gedachtes’ te verwachten. De goedlachse hoogleraar is gewend om zijsprongetjes te maken om daarna weer terug te keren naar waar hij afsloeg. ‘Analytische chemie is een ondergeschoven kindje’, zegt hij gedecideerd. De naam van dit vakgebied is volgens hem verdwenen in de smeltkroes van disciplines. En daar komt bij dat de credits gaan naar diegenen die de biologische vraagstukken oplossen en niet naar degenen die de metingen uit-voeren of zelfs allereerst naar diegenen die daarvoor de methodes ontwikkelen. ‘Terwijl er een grote rol is weggelegd voor de analytische chemie in het verder ontra-felen van life sciences-vraagstukken.’Maar er is hoop: ‘Vorig jaar hebben zowel

ik als Peter Schoenmakers (Universiteit van Amsterdam, red.) een Advanced ERC grant ontvangen. Dit plaatst de chromato-grafie terug op een zeer prestigieus lijstje van Europese onderzoeksprojecten. Eigenlijk zouden we deze gelegenheid moeten aangrijpen om publiciteit te ma-ken voor ons vak, om de analytische che-mie definitief terug op de kaart te zetten.’

Vertel eens hoe een doctoraats-student die werkt aan fermentatie-technologie verzeild raakt in de chromatografie.‘Voor mijn masterthesis werkte ik aan een typische ingenieursproef: de menging in reactoren. Onder het toenmalige hoofd, en dus mijn voorganger, Gino Baron heerste veel vrijheid. Er hing in het labo een gekke uitvinderssfeer. Wij waren gewend om alternatieve uitvoeringsvormen te beden-ken voor klassieke opstellingen, zoals een horizontale in plaats van verticale destil-latie kolom. Ikzelf werkte aan een reactor die enkel over een cilinder beschikte die ronddraaide voor de menging. Die tactiek leverde minder mechanische stress op voor mijn gistcellen.Tijdens mijn promotie probeerde ik dit type reactor op te schalen, maar dat lukte niet. Het leverde enkel een log en duur apparaat op. Toen ben ik maar eens beter om me heen gaan kijken: iedereen in het labo werkte met chromatografie. Ik ben me gaan verdiepen in de theorie en kwam er zodoende achter dat druk een van de beperkende factoren in de chromatografie

Gert Desmet raakte verliefd op de chromatografie. Sinds zijn studie vertoeft de hoogleraar aan de VUB, waar hij leerde dingen met een twist te bekijken. Dat leverde al diverse nieuwe chromato grafische concepten op. ‘Ik ben een rusteloze geest die het nodig heeft steeds nieuwe dingen te beheersen.’

Curiosity driven chromatography

‘ De chromato-grafie is er klaar voor, de detectie nog niet’

Puck Moll


is. En het was juist mijn cilinder die vloei-stof zonder druk in beweging bracht. In mijn cilinder zag ik dus een oplossing voor dat chromatografieprobleem.’

U legde hiermee de basis voor de shear driven chromatography, een techniek waarmee u uw naam op de wetenschappelijke kaart zette.‘De beste ideeën krijg ik als ik ergens an-ders mee bezig ben en volledig ontspannen ben, bijvoorbeeld tijdens het douchen. Dit idee kreeg ik overigens tijdens een bezoek

aan de Ikea met mijn dochter. Ik realiseer-de me dat je het geheel niet in rondjes hoeft te laten draaien, maar het ook kan openbreken, waarbij je één wand beweegt en de andere stilhoudt. Op die manier kun je vloeistof, zonder druk, op zeer hoge snelheid verplaatsen. En aangezien ik inge-nieur ben, breek ik graag records: doordat er helemaal geen druk meer nodig was om hoge vloeistof snel heden te realiseren, kon-den we de afstand tussen de twee platen zo klein als 100 nm maken. Dit liet toe chro-matografische scheidingen te doen in een

tijdspanne van minder dan een tiende van een seconde. Dat heeft ons best wat roem opgeleverd.’

En dus ging u downscalen, feitelijk het tegenovergestelde van het voor-opgezette plan tijdens uw promotie…‘Inderdaad. In dit geval gold hoe kleiner je het maakt, hoe beter het werkt. Om derge-lijke opstellingen te kunnen maken, raakte ik al snel bekend met de micro- en zelfs nanotechnologie en microfluïdica. Dat was rond 1998. Met shear driven chromatography kun je veel snellere en fijnere scheidingen bewerkstelligen.’

Maar er was iets dat u over het hoofd zag. Je raakt op die schaal al snel de detectielimiet…‘De publicaties uit die tijd, de jaren tach-tig en negentig toen iedereen nog vol lof was over miniaturisatie, lieten je niet ver-moeden dat detectie een probleem zou vormen. Ook ik beredeneerde, enigszins naïef, dat uv-detectie wel zou werken aan-gezien de concentratie gelijk blijft. De de-tectie is tenslotte alleen afhankelijk van de concentratie. Maar op die schaal draait het om zulke kleine volumes dat je al snel aan de limiet zit. Eerlijk gezegd ben ik er nog lang in blijven geloven. In de jaren negentig was er ook veel te doen over single molecule detection, dat je maar één molecule nodig had om te kunnen detecteren. Maar dat bleek ook een zeer veeleisende methode. Het ging

Curiosity driven chromatography

PU

CK

MO

LL

X2015 Advanced ERC grant Arranging the particles: step changing chemical measurement technology

X2008-heden hoofd van het departement of chemical engineering, VUB

X 1998-hedenhoogleraar bij het departe-ment chemical enginee-ring, VUB

X 1990-1996promotie in de chemische technologie: Mixing Characteristics of Couette-Taylor Flow

C L E A R S M I N D A N D W O R K S PA C E MOBILE / WEB TECHNOLOGY • STREAMLINE WORKFLOWS / FEWER CLICKS

LIMS • ELN • DMS • FREE AUTOMATED UPGRADES

A F R E S H A P P R O A C H I N L A B A U T O M AT I O N

IVENTION LAB EXECUTION SYSTEM

M O R E T H A N L I M S W I T H L E S

LES

ELN DMS

LIMS

MAIL OR CALL US NOW FOR A FREE PILOT WITH PRODUCT DEMONSTRATION [email protected] / +31 (0) 38 845 8336

ivention.nl

iVention-Adv-08032015_C2W_HelePagina.indd 1 16-10-16 17:01


om enorme eiwitten vol met fluorofoor-groepen die ze gedurende een half uur ma-ten om dan de signalen te sommeren. Zo werkt chromatografie niet.’

Moeten we dan weer gaan opschalen?‘Nee. In de life sciences is miniaturisatie de logische route. We kunnen zelfs niet meer terug, we willen juist kunnen meten aan, bijvoorbeeld, enkele cellen. De schei-dingsmethodes zijn er al klaar voor, de de-tectie zal moeten volgen. Tot die tijd zullen we moeten inbinden op de analyse snelheid.Vanuit chromatografisch oogpunt is dit om een andere reden een interessante vraag. Hoe goed een scheiding is, hangt af van de geometrie van de kolom, want de minste wanorde leidt al tot uitsmering. De orde die je wilt bereiken, vraagt om nieuwe technologie die vooralsnog enkel op micro- en nanoschaal beschikbaar is. Als je in staat bent die kwaliteit op te schalen, dan is het hek van de dam.’

In 2010 richtte u de spin-off Pharmafluidics op. Een specifieke geometrie van op microschaal gefa-briceerde pillar array columns moet een efficiënte scheidingskolom opleveren voor het farma- en proteomicsveld (zie ook Mens & Molecule 10 2013). Hoe staat het met de vorderingen? ‘Wel, dat groeit. Sinds deze zomer hebben we zes mensen voltijds in dienst. En al is er nog geen commercieel product, we zijn er

bijna. We beheersen de kunst van pilaartjes etsen, deze geometrie legt de basis voor de efficiëntie van onze kolommen. De bottle - neck zit nu nog in de juiste coating op de pilaren aanbrengen. Aangezien het een ge-heel nieuwe aanpak is, moeten we onszelf ook deze stap leren, dat kost tijd.’

In het kader van je ERC-grant wilt u van 2D naar 3D toe gaan werken.‘Het doel om perfect geordende 3D-chroma - tografiepakkingen te maken. Het ideale plaatje is dat je partikels een voor een bij hun nekvel kunt grijpen en op die manier precies kunt neerleggen waar je ze wilt hebben. Ingenieurs hebben nou eenmaal graag controle, en bij chromatografie is een perfecte ordening gewoonweg van het grootste belang. Maar we hebben het dan wel over deeltjes van een paar micrometer groot, eigenlijk is het heel fijn poeder waar je mee werkt. Dus dat wordt nog een hele uitdaging. We zullen dan ook eerst weer op kleine schaal gaan werken, met kolommen van 100 µm hoog en 20 µm breed. Dan gaat het dus wederom om heel kleine staal-volumes. Tegelijkertijd: dat is waar de grootste vragen liggen. Voor mij liggen de meest interessante wetenschappelijke vraagstukken in de biologie.’

U vertelde net iets over twee nieuwe concepten die de chromatografie een flinke impuls kunnen gaan geven. ‘Als vanuit het niets doken ze op. Rond 2007 herintroduceerde een fabrikant

zogenoemde core shell particles. De chro-matografietheorie had maar een stukje van het effect weten te voorspellen. In werkelijkheid bleken de deeltjes kolom-men 30 % efficiënter te maken. Dat geeft ook aan dat de theorie nog niet af is. Vorig jaar kwam daar nog eens eenzelfde winst bovenop: die behaal je door de poriën in de partikels niet random aan te brengen, maar radiaal georiënteerd. We controleer-den dit zelf recentelijk via modellering en het effect is reëel. En nu gebeurt dit nog op een wanordelijke manier. Wat als je daarin orde kunt aanbrengen?’

Het veld is volop in ontwikkeling en wetenschappers maken daar melding van in peer reviewed-tijdschriften. The Analytical Scientist is wat dat betreft een vreemde eend in de bijt. Wat is de toegevoegde waarde van die uitgave?‘Hierin kun je als wetenschapper je ge-dachten vrijer de loop laten dan in de puur wetenschappelijke, peer reviewed, tijd-schriften. Daarmee biedt het ruimte voor conflicterende meningen en een bredere schets van het veld; het draait niet enkel om de techniek. Het is belangrijk om met elkaar in debat te blijven, zeker over de toekomst, en de geschreven vorm maakt dat mijn inziens voldragender.’

Welke rol is er weggelegd voor de chromatografie in de toekomst?‘Als je dingen kunt meten, willen mensen dat dat ook gebeurt. Of het nu gaat om het milieu, de drinkwaterkwaliteit, de voeding die we tot ons nemen of onze gezondheid in haar totaliteit. We gaan er als maat-schappij naartoe dat we zelf onze gezond-heid gaan monitoren. In al die metingen speelt chromatografie een essentiële rol. Dus het belang zal niet verminderen, al-leen maar vermeerderen.’

‘ Ideaal zou zijn om partikels een voor een bij hun nekvel te kunnen grijpen’

PU

CK

MO

LL


‘Chemici gingen lang uit van de gedachte dat één mole-cule de eigenschap van de hele stof bepaalt’, begint

Jan van Esch, hoogleraar nanochemie aan de Technische Universiteit Delft. ‘Maar de natuur werkt heel anders. De afgelopen ja-ren zijn wij ons gaan realiseren dat eigen-schappen als zien, voelen en bewegen een chemische basis hebben die veel verder gaat dan een enkele verbinding. Een heel netwerk van moleculen en alle interacties daartussen maken gezamenlijk die eigen-schappen mogelijk.’

EnergietoevoerEen netwerk van moleculen is dus waar het in de systeemchemie om draait. Er zijn veel verschillen met de klassieke chemie. ‘In de traditionele chemie kijk je naar mo-leculen die een thermodynamisch even-wicht hebben bereikt’, zegt Van Esch. ‘Dat zijn aflopende processen, reacties die alle-maal naar het minimum lopen en stabiele eindverbindingen opleveren. In systeem-chemie draait het er juist om voortdurend in beweging te zijn. Zo’n systeem is niet thermodynamisch in evenwicht, maar wel kinetisch in evenwicht.’ Van Esch trekt de vergelijking met het weer. ‘Je kunt ergens een periode van stabiel warm en droog weer hebben. Er is een constante aan- en afvoer van lucht en daarmee is het kine-tisch stabiel. Maar het is niet thermodyna-

misch stabiel, want het is geen aflopend proces.’In de klassieke chemie voer je energie toe of juist af, totdat het eindproduct zijn ther-modynamische minimum heeft bereikt. Daarna heeft het geen energie meer nodig om in dezelfde functionele toestand te blij-ven. ‘Kinetische, of dynamische, systemen kun je alleen krijgen door een constante energietoevoer. Dit noemen we dissipatieve systemen’, vertelt Sijbren Otto, hoogleraar systeemchemie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Van Esch grijpt wederom terug op het weer: ‘Een stabiel weerpatroon bete-kent dat er ergens constant energie wordt toegevoerd. In dit geval dankzij een hoge-drukgebied. In een levend systeem is dat onder meer glucose. Door die constante energietoevoer kan het systeem reacties op gang houden en complexe structuren hele-maal zelf in stand houden.’Een systeem maken dat thermodynamisch uit evenwicht is, dynamisch is, aan zelfas-semblage doet en een constante energie-toevoer kent, moet wel een hele omschake-ling zijn voor de gemiddelde chemicus. Van

Esch: ‘Dat klopt. Waar eerst simpelweg de structuur van een molecule verklaart wat voor eigenschap het heeft, moet je nu reke-ning houden met allemaal moleculen, over - gangen tussen moleculen, reactiesnelhe-den, interacties en de eigenschappen die uit het geheel daarvan voortkomen. Dat vergt andere ideeën en theorieën. Daar moet je aan wennen.’ Dat beaamt Otto. ‘De term ‘scheikunde’ impliceert dat je met zuivere verbindingen zou moeten wer-ken, maar in de systeemchemie is het juist de uitdaging om met complexe mengsels te werken. Aan de andere kant gebruikt de systeemchemie wel alles uit de traditionele chemie. Het is niet zo dat de chemie in-eens heel anders werkt.’

UitdagingDankzij de grote technologische vooruit-gang van de laatste 10 jaar (denk aan: steeds gevoeligere chromatografie-massa-spectrometrie-apparatuur) kunnen en dur-ven steeds meer chemici de uitdaging van de systeemchemie aan. Van Esch werkt al enige jaren aan systemen die zichzelf in stand houden dankzij een chemische brandstof. ‘Wij hebben een netwerk van chemische reacties in elkaar gezet waarbij een hydrogel wordt gevormd. Die hydrogel kun je samendrukken, is elastisch en her-stelt zichzelf wanneer je hem kapotmaakt. Hij lijkt daardoor sterk op het cytoskelet van een levende cel. De bouwstenen be-

De systeemchemie zet de denkwijze van chemici op zijn kop. In plaats van evenwicht en individuele moleculen draait ze om complexe systemen van dynamische moleculen. Hoe gaan chemici daarmee om? En waartoe kan het leiden?

Systeemchemie daagt je uit

‘ De chemie werkt niet ineens heel anders’

Marysa van den Berg

UN

IVE

RS

ITE

IT G

RO

NIN

GE

N/I

CM

S A

NIM

AT

ION

ST

UD

IO

Systeemchemie


staan in dit geval uit dibenzoyl-(l)-cystine. Het bijzondere aan dit systeem is dat er alleen een hydrogel is zo lang je energie toevoert.’Vorig jaar nog leverde methyljodide die energie. Van Esch verving dat dit jaar door dimethylsulfaat (DMS). Hij licht toe: ‘Die brandstof werkt sneller, in de orde van en-kele uren in plaats van honderden uren, waardoor de onderliggende reacties ver-antwoordelijk voor de dynamiek – namelijk opbouw en afbraak – op vergelijkbare tijd-schaal plaatsvinden. Hierdoor zijn zelfhe-lende eigenschappen prominenter zicht-baar. Bij methyljodide domineerde nog het afbraakproces.’ DMS is daarentegen wel een carcinogeen goedje. Van Esch en zijn team werken inmiddels aan een minstens zo goed werkend alternatief dat niet toxisch is. In de toekomst is wellicht de li-chaamseigen brandstof glucose aan de beurt. ‘Daarmee zou ik bijvoorbeeld soft nanorobots willen aandrijven.’

SoortvormingWaar Van Esch werkt aan zelfhelend ver-mogen, richt Otto zich op een ander ken-merk van leven, namelijk soortvorming. Medio vorig jaar gooide hij daarvoor in een bekerglas benzeenringen met twee zwavelatomen en een aminozuurketen bij elkaar. Die vormden al snel ringen van elk zes bouwstenen. Die ringen passen als schoteltjes op elkaar en vormen zo stapels.

Die stapels kunnen zichzelf en de molecu-len waaruit ze zijn gebouwd repliceren. Oftewel: de bouwstenen zijn zelfreplice-rend. Door de omstandigheden goed te kiezen, kun je de lengte en de samenstel-ling van de stapels aansturen.Eind vorig jaar zette Otto de volgende stap. Hij ontdekte dat er iets bijzonders ge-beurt als je niet een, maar twee soorten bouwstenen toevoegt, waarbij één amino-zuur verschilt. ‘Er kunnen dan zesringen worden gebouwd die alleen uit A’s, of al-leen uit B’s, of een mengsel van A’s en B’s bestaat. De eerste soort legde zich toe op A’s en tolereerde wel wat B’s. Enige tijd la-ter kwam de tweede soort op, die de over-gebleven B-bouwstenen inbouwde. We hebben aangetoond dat de tweede soort een afsplitsing is van de eerste. Er waren mutanten in de eerste soort die de vor-ming van de tweede soort katalyseerden.’Die soortvorming heeft parallellen met de natuurlijke evolutie. Al kent die het princi-pe survival of the fittest, waarbij het best aangepaste individu de meeste nakomelin-gen krijgt. Dit jaar lukte het Otto om ook selectiedruk toe te passen op de molecule-soorten. ‘Door bijvoorbeeld het oplosmid-del te veranderen, kun je van een achtring naar een zesring gaan. Ga je terug naar puur water, dan krijg je weer achtringen.’De komende jaren hoopt Otto zijn experi-ment verder uit te bouwen. Een van zijn doelen is een functie inbrengen. ‘Want zo

werkt evolutie: een organisme moet er steeds nieuwe functies bijkrijgen, zodat het fitter is in de race om voedsel en replicatie.’ Ook gaat Otto onderzoeken of andere molecu-len dan peptides in staat zijn tot evolutie in een bekerglas, zoals nucleïnezuren, de bouwstenen van DNA. En of dat nog niet genoeg is, wil hij ook een systeem in elkaar zetten van zelfreplicerende moleculen die tevens reacties kunnen katalyseren.

Kunstmatig levenAls alles lukt, is Otto aardig dicht bij dé heilige graal van de systeemchemie, name-lijk kunstmatig leven maken. Otto: ‘Mis-schien ben ik onterecht optimistisch, maar volgens mij is een soort van leven bouwen simpeler dan de meeste mensen denken. Het leven dat we om ons heen zien, is enorm complex. Ik denk dat met veel een-voudiger moleculaire mengsels iets valt te maken wat de essentie van leven bevat.’ En daarvan kunnen klassieke chemici alleen maar dromen.

‘ De hydrogel lijkt op het cytoskelet van een levende cel’

advertentie

“Dankzij Recupel zijn we gerust: de gerecupereerde grondstoffen kun-nen na recyclage dienen voor de productie van nieuwe apparaten.”

WeRken met een Recupel eRkenDe RecycleR? VRaag een VooRstel aan op WWW.Recupel.be/Recupel-RecycleR

Pieter Carette – Facility Coordinator Labo AnacuraDuurzaamheid, recyclage en circulaire economie: wat betekent dat in de praktijk voor het afvalbeleid van een laboratorium? Een gesprek met Pieter Carette, Facility Coordinator van Labo Anacura in Evergem.

Wat doet Labo Anacura precies?Anacura is een onafhankelijke laboratoriumgroep. Met meer dan 150 professionals is ons labo actief in health care en life science. De focus ligt op hoogwaardige medische en farmaceutische analyses zoals bloed- en geneesmiddelenonderzoek. Op die manier dragen we bij tot een gezonder en beter leven.

Als groot laboratorium produceert u veel afval. Hoe pakt u het afvalbeleid aan? Veiligheid, gezondheid, risicobeheersing … staan centraal in onze sector. Maar ook als we oude labotoestellen afdanken, verdienen mens en milieu een optimale bescherm-ing. Wie afval produceert, moet voor een duurzame verwerking zorgen. Daarom zijn we Recupel-ophaalpunt voor lampen en binnenkort ook voor huishoudelijk elektro-afval. Recupel haalt de lampen en het huishoudelijk elektro-afval gratis op.

Wat doen jullie met grote elektrotoestellen? Stockage is een verleidelijke oplossing. Maar niet voor Anacura! We begrijpen hoe belangrijk recyclage is. Oude microscopen, centrifuges, testapparaten … zitten boor-

devol herbruikbare materialen. Een Recupel erkende Recycler haalt die apparaten op: snel, ecologisch en efficiënt. Zo zijn we gerust dat ze correct verwerkt worden bij ver-werkers die de overheid heeft erkend, én dat de gerecupereerde grondstoffen kunnen dienen voor de productie van nieuwe apparaten.

U gaat bewust om met uw labo-afval. Heeft u aanbevelingen voor andere laboratoria?Als bedrijf MOET je vandaag bezig zijn met duurzaamheid en circulaire economie. Onze generatie mag toch niet alles opsouperen? Vooral omdat er op aarde maar zo weinig meer overblijft van sommige grondstoffen. Vandaar deze dringende aanbeveling: geef volgende generaties blijvend toegang tot grondstoffen. Ten tweede: schrijf dat engage-ment neer in een gedragscode. En tot slot: vertaal dit naar een concreet beheersplan.

Over RecupelRecupel organiseert in België de inzameling en verwerking van afgedankte elektro-apparaten: zowel huishoudelijke als professionele toestellen. Recupel zorgt dat deze afgedankte apparaten correct worden ingezameld en gerecycleerd, met respect voor mens en milieu. Met name de depollutie is belangrijk: scheiden en verwijderen van schadelijke stoffen. Voor dit alles werkt Recupel samen met erkende verwerkingsbe-drijven, geselecteerd op basis van hun ervaring met de ecologische verwerking van afgedankte apparaten, hun efficiëntie en hun kostprijs.

LABORATORIUMAPPARATUUR

KNF Verder b.v.First class pumps for first class scienceA: Utrechtseweg 4A / 3451 GG VleutenT: 030-6779240F: 030-6779247E: [email protected] W: www.knf-verder.nlKNF ontwikkelt en produceert membraan gas-en vloeistofpompen en rotatiefilmverdampers. Laboratoriumtoepassingen voor de vacuüm-pompen zijn o.a. vacuümfiltratie, vacuümdrogen, rotatiefilmverdam-pers. De vloeistofpompen zijn inzetbaar voor het transporteren en doseren van vele soorten vloeistoffen.

Wilt u ook een vermelding in het Leveranciersoverzicht? Informeer naar de mogelijkheden, [email protected]

LabMakelaar Benelux BVA: Knibbelweg 18c, 2761 JE Zevenhuizen (ZH) / NederlandT: +31 (0) 180 321 820F: +31 (0) 180 320 180E: [email protected]: www.labmakelaar.comDé Benelux Specialist voor aan- en verkoop van alle gebruikte labo-ratorium instrumenten en meubilair. Met garantie.Laboratorium Marktplaats voor instrumenten en meubilair.Ruime ervaring in Life-Sciences, Milieu, Medisch, R&D, Voeding, Onderwijs en Labinrichting.

LABTECHNOLOGY Overzicht van laboratorium leveranciers en dienstverleners

1-2_leveranciersoverzicht.indd 26 20-09-16 11:02


‘De Krebs-cyclus, waaruit biologische cellen hun energie halen, bestaat uit een aaneenschakeling van

acht processen’, zegt Piet Herdewyn, hoog-leraar medicinale chemie aan het Rega-instituut in Leuven. ‘Maar waarom zijn het precies díe processen? En zijn er ook alter-natieve processen mogelijk? Niemand die het weet.’Om op die vragen een antwoord te vinden, experimenteren Herdewyn en zijn collega’s met zelf ontworpen en gebouwde biomole-culen, zoals artificiële nucleïnezuren (zeg maar kunstmatig DNA, of XNA). Dat doen ze zowel in vitro als in vivo op bacte-riën, zoals E. coli.

EvenwichtE. coli is volgens Herdewyn de grote kracht van de systeemchemie, waarmee ze resulta-

ten kan boeken die in de gewone biochemie niet mogelijk zijn. ‘In die gewone chemie draait veel, zo niet alles, om thermodyna-misch evenwicht. Maar als je één ding over levende processen kunt zeggen, is het wel dat ze voortdurend uit evenwicht zijn. Even-wicht staat daar gelijk aan de dood. Tot voor kort onderzochten we alle biochemi-sche processen, dus ook de Krebs-cyclus, in vitro, dus buiten de context van het levende organisme. Je moet er niet aan denken hoe-veel cruciale eigenschappen we daardoor mogelijk over het hoofd hebben gezien.’De uitdaging voor Herdewyn ligt nu in het op poten krijgen van een informatiestruc-tuur met een andere ruggengraat dan die van het natuurlijk DNA, eentje die de cel aanvaardt. Zijn XNA’s gebruiken in plaats van de bekende suikerstructuren andere organische moleculen, zoals cyclohexeen. Als de onderzoekers dit onder de knie krij-

gen, kunnen ze, in theorie, cellen gaan ma-ken die naast een natuurlijk replicatieme-chanisme ook een kunstmatige alternatief aan boord hebben. ‘Dat kan dan nieuwe, nog onbekende, proteïnen of enzymen produceren die een biochemische reactie voeden of aandrijven op een geheel andere manier’, speculeert Herdewyn. ‘Bijvoor-beeld door vanuit andere voedingsstoffen te kunnen starten dan in de natuur of door minder energie op te souperen.’

Medicinale chemie 2.0Stel je cellen voor voorzien van XNA’s die volop kunstmatige eiwitten produceren, stoffen die bijvoorbeeld onontbeerlijk zijn voor patiënten met een stofwisselingsziekte – waarvoor vooralsnog weinig behandelin-gen bestaan. Daarmee zou Herdewyns vakgebied een grote stimulans geven aan de huidige medicinale chemie, die met haar agonisten en antagonisten niet meer kan doen dan welbepaalde receptoren (de)activeren of enzymen stimuleren.Een van de grootste uitdagingen van zulk toekomstig onderzoek wordt de cellen stabiliseren die voorzien zijn van XNA’s. Herdewyn: ‘We merken nu al dat dit zeer moeilijk is. Evolutie in bacteriën gaat ra-zendsnel. Dat je een nieuwe functionaliteit in je cellen hebt gecreëerd, garandeert niet dat die zelfs een paar uur later nog bestaat of dezelfde inhoud heeft.’Herdewyn probeert dat probleem momen-teel te tackelen door de evolutie op cel-niveau heel grondig te bestuderen. Dat doet hij door Darwins geesteskind – na-tuurlijke selectie – te versnellen, bijvoor-beeld door een grote nood aan een voe-dingsstof te creëren. ‘Je staat versteld hoe krachtig de natuurlijke selectie werkt. Bacteriën gaan als gekken delen en mute-ren om maar op de een of andere manier te kunnen overleven.’ Uiteindelijk hoopt Herdewyn, een beetje op goed geluk, XNA’s te vinden die de evolutionaire ratrace kunnen weerstaan.

Leuvense onderzoekers gebruiken kunstmatig DNA in een poging cellen nieuwe functionaliteit mee te geven. Zij kijken er zowel in vitro als in vivo naar.

Kunstmatig DNA vraagt stabiliteit

‘ Je functie kan een paar uur later al niet meer bestaan’

CA

NS

TOC

K/K

RA

FT27

27

Senne Starckx Systeemchemie


Labotechnologie

De Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging (KVCV) is de beroeps-vereniging van alle Vlaamse chemici en biowetenschappers. Leden ontvangen, als onderdeel van het lidmaatschap, Mens & Molecule, het onafhankelijk vaktijdschrift voor chemisch en bio-technologisch Vlaanderen.

Het lidmaatschap biedt tevens andere KVCV-voordelen, zoals aanzienlijke kortingen op lezingen en symposia, korting bij de aankoop van boeken, didactisch materiaal en andere abonnementen (o.a. Chemische Feitelijkheden).

Een standaard lidmaatschap kost € 55,-* per jaar. Young professionals of studenten betalen respectievelijk € 30,- en € 12,-.

Schrijf vandaag nog in via www.kvcv.be/lidmaatschap!

* een regulier abonnement op Mens & Molecule, zonder KVCV-lidmaatschap, kost € 60,-.

KVCV • Groenenborgerlaan 171 2020 Antwerpen • T +32 (0)479 60 12 32 E [email protected] • www.kvcv.be

GEEN NUMMER MISSEN. WORD NU LID VAN DE KVCV

MENS&MOLECULE

MAGAZINEVOOR CHEMIE EN

BIOWETENSCHAPPEN

j aa rgang 10 | Nr 10 | d ec ember 2 014

KLAVS JENSENS MICROREACTOREN

VOEDING IN KAART GEBRACHT

LOKKENDE FEROMONEN MAKEN

M e m o v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s , b e h a l v e i n f e b r u a r i , j u n i e n a u g u s t u s .

A f g i f t e k a n t o o r : E M C .

ZOET ZONDER SUIKER

Memo_MeMo_10_2014_1 1

27-11-14 11:12

MOLECULELECULE LOKKENDE FEROMONEN MAKENLOKKENDE FEROMONEN MAKEN

M e m o v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s , b e h a l v e i n f e b r u a r i , j u n i e n a u g u s t u s .M e m o v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s , b e h a l v e i n f e b r u a r i , j u n i e n a u g u s t u s .

A f g i f t e k a n t o o r : E M C .

Moleculen in actie

MENS&MOLECULE

MAGAZINEVOOR CHEMIE EN

BIOWETENSCHAPPEN

j a a r g a n g 1 1 | N r 2 | m a a r t 2 0 1 5

MARK POSTS HAMBURGER

SLIMME POLYMEREN VOOR JE KNIE

GRONDSTOFFEN LEASEN

M e m o v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s , b e h a l v e i n f e b r u a r i , j u n i e n a u g u s t u s .A f g i f t e k a n t o o r : E M C .

Special Laborama

Memo_02_2015_ned.indb 1 27-02-15 10:30

MoleculenMoleculenMoleculenMoleculenin actiein actiein actiein actie

MMOOLECULELECULELECULE GRONDSTOFFEN LEASEN

M e m o v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s , b e h a l v e i n f e b r u a r i , j u n i e n a u g u s t u s .M e m o v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s , b e h a l v e i n f e b r u a r i , j u n i e n a u g u s t u s .M e m o v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s , b e h a l v e i n f e b r u a r i , j u n i e n a u g u s t u s .

Special Laborama

Mens&Molecule

Magazinevoor cheMie en

biowetenschappen

j a a r g a n g 1 1 | N r 1 | j a n u a r i 2 0 1 5

vaN techNoloog tot weermaN

tegels vol broeikasgas

strooieN met stroop

m e m o v e r s c h i j n t m a a n d e l i j k s , b e h a l v e i n f e b r u a r i , j u n i e n a u g u s t u s .a f g i f t e k a n t o o r : e m c .

Wat zit er in ons kraanwater?

Memo_memo_01_2015_5 1

15-01-15 13:38

460_ADV_KVCV_60x259.indd 1 25-11-15 13:50

advertentie

De tijd dat een moleculair gene-ticus meerdere dagen op het labo moest staan om het se-quensen van enige DNA-frag-

menten voor te bereiden, ligt inmiddels in een grijs verleden. Sam Sluijs, operational technologist bij de Genomic Service Facility van het VIB in Antwerpen, beschrijft hoe nu onderzoekers DNA-stalen naar zijn fa-ciliteit opsturen en enige tijd later de ge-vraagde sequenties retour krijgen. ‘Alleen de sequensreactie opzetten gebeurt hier nog manueel. Alles daarna is volledig geautomatiseerd. Nog verder robotiseren kunnen we niet, of we zouden iedereen die ons stalen stuurt, moeten gaan vragen om alles op een gestandaardiseerde manier te gaan aanleveren. Maar verschillende klan-ten werken met verschillende concentra-ties, buffers, verpakkingsmethodes et cete-ra. Daar één standaard voor afdwingen, zou voor veel van onze klanten ongetwij-feld meer werk opleveren dan het ons zou besparen’, redeneert Sluijs. Dat wil niet zeggen dat de VIB Genomic Service Faci-lity klaar is met robotiseren. ‘Er blijven

steeds nieuwe, snellere toestellen komen. De beste en snelste apparatuur van vijf jaar geleden is nu alweer sterk verouderd.’

Gezamenlijk oppakkenNiet in alle onderzoeksvelden ging de labo-automatisering de afgelopen jaren even snel. Voor drie industriële bedrijven met belang bij materialenonderzoek was dat in 2005 reden om de ontwikkeling van nieu-we, geautomatiseerde technieken gezamenl-ijk op te pakken in het Flanders Materials Centre (Flamac) in Zwijnaarde.‘Onderzoeksvelden als de farmacie en ook de petrochemie zijn meer uniform en heb-ben daardoor een heel andere schaalgroot-te, die aantrekkelijker is voor commerciële ontwikkelaars en leveranciers’, stelt Johan Paul, general manager van het Flamac. ‘Het is onze missie om cutting edge-technieken te onderzoeken en te ontwikkelen voor en samen met onze partners en zo nieuwe do-meinen te automatiseren. Ons onderzoek richt zich op synthese, doseren, mengen, kwaliteitsanalyse en performance testing van producten die uiteenlopen van voedings-middelen tot en met verven. Voor automa-tiseerders is dit een versnipperde en moei-lijk te doorgronden markt. Dat maakt het voor hen risicovoller om er zelf voor te ont - wikkelen. Wij zitten tussen leveranciers en gebruikers in en helpen beide met onder-zoek en ontwikkeling.’Daarbij ziet Paul de vragen van materialen-

In steeds verder geautomatiseerde laboratoria vragen onderzoekers om slimmere technologie. Daarmee willen ze sneller nog meer data verzamelen, beheren en verwerken.

Slimmere automatisering gevraagd

‘Nog verder robotiseren kunnen we niet’

Harmen Kamminga


onderzoekers in de loop van de tijd veran-deren: ‘Veel van de laborobotisering van vandaag de dag bestaat in feite nog uit re-delijk rechttoe rechtaan gemechaniseerde manuele handelingen. Maar de vragen van-uit onderzoek en industrie gaan inmiddels verder. Dat een robot tien filtratie-experi-menten parallel kan opzetten verbaast nie-mand meer. Nu vragen ze zich af waarom die robot niet sneller kan werken door de filtraties in een slimme volgorde op te zet-ten. Elke analist benut de kolom die het eerst is doorgelopen immers alvast weer voor het volgende staal. Een robot runt tien stalen parallel en wacht met de volgende stap tot het laatste klaar is. Dat is niet slim. Wij krijgen daarom steeds vaker de vraag om slimme robots te ontwikkelen. Dat vraagt competenties uit andere disciplines dan voor de automatiseringsvragen van vijf jaar geleden.’

Nog sneller evoluerenNet als Sluijs, stelt ook Paul vast dat de technologie zeer snel evolueert. Hij ziet de vragen die aan de automatisering gesteld worden zich echter nog sneller ontwikke-len. ‘De noden van het onderzoek en de industrie zijn groter dan wat wij met de huidige stand van de techniek al aan oplos-singen kunnen bieden. Sommige materi-aaltestcampagnes duren weken.’ Volgens Paul zijn onderzoekers ervan over-tuigd dat er manieren moeten zijn om snel -

ler meer informatie te vergaren tijdens der-gelijke meetcycli op basis waarvan ze de experimenten gerichter, sneller en efficiën-ter kunnen vervolgen. ‘Om dit te bereiken, moet de informatiestroom nog groter wor-den. Robots moeten meer metingen doen met meer sensoren, en systemen moeten sneller kunnen beschikken over analyses van al die data en ze slim koppelen aan re-levante historische data.’Sluijs ziet bij het sequensen gelijktijdig met het exponentieel toenemen van de hoe-veelheden data het geduld van met name de jongere generatie onderzoekers afnemen. ‘Ik werk nu twintig jaar in dit veld en heb een heel mooie evolutie gezien. Ik weet nog hoe lang het handwerk vroeger duur-de. Maar de doctoraalstudenten van nu zijn opgegroeid omringd door hoogwaardi-ge technologie en hebben daar een groot vertrouwen in. Zij hebben weinig begrip voor het feit dat wij af en toe een dag niet kunnen sequensen, omdat we werken met gevoelige apparatuur die je regelmatig moet onderhouden en nakijken.’ Volgens Sluijs kennen studenten uit hun studie alleen nog next generation sequencing door een robot en hebben ze geen idee hoeveel werk het ooit was. ‘Dat wij hun stalen voor het weekend nog kunnen se-quensen is normaal. Als we niet na het weekend de outcome-berekeningen al kun-nen verstrekken, zijn ze teleurgesteld. Ter-wijl het, zeker bij next generation sequen-

Slimmere automatisering gevraagd

DE

PO

SIT

PH

OTO

/PA

UL

FLE

ET

XLabo-automatiseringHamilton Robotics,

www.hamiltoncompany.comSkalar Analytical, www.skalar.com

Siemens, www.siemens.com Metrohm Belgium,

www.metrohm.com Synchron LabAutomation,

www.synchronlab.comTesto, www.testo.com

Analis, www.analis.com

cing, vaak gaat om gigabytes aan data. Die verwerken en kwaliteitscontroles uitvoeren om te komen tot een betrouwbare output vergt specialistische software, kost de nodi-ge rekentijd en blijft ook voor een deel nog mensenwerk.’

Slimmere softwareDe grootste doorbraken in de labo-auto-matisering verwacht Sluijs de komende ja-ren dan ook niet meer zozeer op het gebied de hardware. ‘De toestellen zijn er inmid-dels wel. Voor de volgende stappen hebben we slimmere en krachtiger software nodig.’ Dat sluit aan de ontwikkeling naar slimme-re technologie, die Paul beschrijft. De grootste uitdagingen voor de labo-automa-tisering zouden daarmee weleens op het bord van de informatica kunnen liggen.

• Alles rondom veiligheid en bescher-ming in het laboratorium – geschikte veiligheidsbrillen voor iedereen

• Als pionier in het gebied arbeids-bescherming bieden wij decennia lange ervaring

• Hoogste kwaliteit & persoonlijk deskundig advies

• Korte levertijden• Eerlijke prijzen bij hoogste kwaliteit

Werp er een blik op!

Arbeidsbescherming van ROTH

Wij zijn de expert voor laboratorium-benodigdheden, chemicaliën en life science.

Contact Nederland:

Tel. 01 80 51 67 04 · www.carlroth.nlContact België: Vlaanderen & Brussel:

Tel. 03 283 47 10Wallonie& Bruxelles:

Tel. 080 447 958www.carlroth.be

C2W_MeMo_NL_BE_NL_Arbeitssicherheit_56x259.indd 15/19/2016 12:03:08 PM26 | Mens & Molecule 9 | november 2016

Start-upadvertentie

Wanneer je in de krant leest dat wetenschappers een nieuw vaccin ontwikkel-den, dan lijkt de kous daar-

mee soms af. Helaas is dat verre van waar: wetenschappers aan universiteiten hebben namelijk niet de logistieke mogelijkheden om zelf op grote schaal vaccins te produce-ren – dat doen grote farmabedrijven. Uiteraard willen die eerst weten of een vaccin wel werkt, en daarvoor zijn klini-sche trials nodig met vaccins geproduceerd in veilige, gecontroleerde omstandigheden. Om aan die vraag te voldoen, kun je in België en Nederland aankloppen bij tien zogenoemde CDMO’s (contract develop-ment and manufacturing organizations), bedrijven die zich specialiseren in het op-schalen van de productie van biologische stoffen, en die er bovendien voor zorgen dat je die, indien gewenst, op een veilige manier bij mensen kunt inbrengen.Een van die bedrijven, het enige in Vlaanderen, is gevestigd in Gent en heet Q-Biologicals. Het ontstond toen het Japanse Fujirebio het biofarmaceutische bedrijf Innogenetics overnam en besloot om voortaan uitsluitend in te zetten op de

diagnostiek. ‘Om de opgebouwde expertise niet verloren te laten gaan, en omdat we aanvoelden dat er vraag was naar dit soort diensten in Vlaanderen, richtten we toen, eind 2011, zelf een bedrijf op’, vertelt ceo Annie Van Broekhoven. ‘Sindsdien gaat het snel. In 2013 draaiden we al break-even, en in de afgelopen twee jaar maakten we een mooie winst. Het bedrijf groeide van 4 me-dewerkers naar 24 en dat aantal zal dit jaar naar verwachting verder groeien.’

OpschalingBiologicals is een verzamelnaam voor stof-fen afkomstig van levende wezens. In de praktijk zijn dit vaak door genetisch gemo-dificeerde bacteriën, gisten of celculturen geproduceerde vaccins, therapeutische eiwitten of antilichamen. ‘Die maken wij meestal niet zelf ’, vertelt Van Broekhoven.‘Klanten leveren ze ons aan.’ Die klanten bestaan meestal uit academische groepen, kleine biotechbedrijven of een groot farma-bedrijf. ‘Onze rol bestaat uit de productie-opschaling door veel meer cellen te kwe-ken en zo de aanmaak van de stof te verhogen. Dat klinkt eenvoudiger dan het is, want omdat de cellen vaak zelf geen be-lang hebben bij de productie van de biolo-gical, en het hen extra energie kost, zijn de cellen die zich het snelst vermenigvuldigen vaak degene die de stof niet langer aanma-ken. Daar moeten we dus op letten en ver-volgens zorgvuldig selecteren, bijvoorbeeld met behulp van antibiotica waarvoor de gemodificeerde cellen resistent zijn.’Daarnaast garandeert Q-Biologicals dat alle producten vervaardigd worden volgens

Een kleine hoeveel eiwitten in je labo maken is één ding, maar wat doe je als je er meer nodig hebt, of als je ze in mensen wilt gebruiken? Dan klop je aan bij een CDMO.

Biologicals op bestelling

‘ Cellen hebben vaak geen belang bij de productie’

Tim Vernimmen


de GMP-regels (good manufacturing prac-tice). Van Broekhoven: ‘De GMP-regels verzekeren een voldoende gezuiverd eind-product dat altijd hetzelfde is en je veilig kunt gebruiken bij mensen, bijvoorbeeld zonder besmetting te veroorzaken.’Sinds kort maakt het bedrijf deel uit van de Franse Amatsigroep, en dat opent nieu-we deuren, aldus Van Broekhoven. ‘Omdat we binnen die groep ook installaties heb-ben voor het in uiterst schone omstandig-heden verpakken van biologicals, kunnen we onze klanten binnenkort een afgewerkt eindproduct bezorgen.’

RegioDe klanten komen vaak uit dezelfde regio, laat Van Broekhoven weten, en die nabij-heid is voor beide partijen een voordeel. ‘Dit blijft wetenschappelijk werk, en dus verloopt een productieproces nooit hele-maal zoals gepland. Vaak moet je tussen-tijds bijsturen of overleggen om bepaalde stappen van het productieproces bij te stel-len – klanten weten precies welk product

ze willen. Veel klanten vinden het dan pret-tiger wanneer ze even in hun auto kunnen springen en met eigen ogen kunnen zien hoe het ervoor staat, in plaats van eindelo-ze conference calls te houden met een be-drijf in Azië of de VS.’

UitdagingDe voorlaatste stap, het eiwit zuiveren, vormt de grootste uitdaging. ‘Een cel bevat zo’n 30.000 verschillende eiwitten, en daar wil je er één uithalen, in een bruikbare vorm’, vertelt Van Broekhoven. Ervaring maakt een groot verschil, want het is een lastig proces. We zuiverden, eerst bij Innogenetics en nu hier, samen al zo’n tweehonderd à driehonderd eiwitten. Je ontwikkelt na verloop van tijd een soort in-tuïtie wat zou kunnen werken, en wat de impact zal zijn van een zure of een basi-sche omgeving, of van het toedienen van bepaalde zouten. Sommige van mijn me-dewerkers dromen denk ik over eiwitten – ze zien ze echt voor ogen, en bedenken zo heel creatieve oplossingen. Uiteindelijk

leidt dat geregeld tot nieuwe vondsten.’‘Heel veel kan ik daarover niet vertellen, want uiteraard zijn die innovaties in be-langrijke mate bedrijfsgeheim’, veront-schuldigt Van Broekhoven zich. ‘Maar we maken bijvoorbeeld deel uit van het Europe HOOKVAC-consortium, dat werkt aan een vaccin tegen de mijnworm, een parasitaire rondworm die in ontwikke-lingslanden heel wat ellende veroorzaakt. Wij vonden een oplossing voor het feit dat enkele van de eiwitten die daarin men daarin gebruikt niet in oplossing blijven, maar telkens neerslaan, waardoor ze ook niet langer actief zijn. Daarin hielpen we een doorbraak te forceren, en daar zijn we best wel trots op.’

‘ Mijn medewer-kers dromen over eiwitten’

advertentie

Colofon

Mens & Molecule is het onafhankelijke nieuwsorgaan van de KVCV, de beroepsvereniging van alle Vlaamse chemici, ongeacht hun diploma

Redactie: dr. Erwin Boutsma (hoofdredacteur), drs. Franny Scholte (coördinatie), ir. Puck Moll (vak-/eindredacteur), ir. Arjen Dijkgraaf, Ilse Naus MSc

Vormgeving: Twin Media bvDrukkerij: Senefelder Misset bv

Uitgever: Bèta Publishers bv, Sijmen PhilipsUitgever voor België: KVCV vzw, Christophe De Bie

Advertentieverkoop: Bas van den Engel (accountmanager), 070-262 91 22/06-423 069 37,

[email protected]

Abonnementenadministratie: Abonnementenland, 1822, 1910 VB Uitgeest, 0900-226 52 63 (10 cent p.m.),

[email protected], www.aboland.nl

KVCV-leden ontvangen Mens & Molecule gratis. De contributie bedraagt tussen de € 12 en € 55. Abonnementen voor niet-leden en bedrijven: € 60 in België en Nederland; daarbuiten € 75.Abonnementen voor niet-leden worden automatisch verlengd tenzij er twee maanden voor

de einddatum van het abonnement schriftelijk een opzegging is ontvangen bij Abonnementenland.

Mens & Molecule verschijnt maandelijks, behalve in januari, juni en augustus.

Coverfoto: iStock/Dovate

iLES - iVention Lab Execution System

Future proof, full featured and highly flexiblePaperless Lab Solution

iLES provides a standard, cost-effective and scalable solution designed to suit the needs of Routine and Research Laboratories in a wide range of industries.

· LIMS, ELN & SDMS combined in a Single Informatics Platform· Compliant with ISO 17025, 21CFRP11· Full instrument integration· Guaranteed free upgrade path· Powerful Reporting and Dashboards· Visual Workflows· 100% web based· Responsive design for all mobile devices

“More than LIMS with LES”

FOR A FREE PRODUCT DEMONSTRATION AND PILOT :+31 (0) 38 845 8336 | [email protected] | WWW.IVENTION.NL

De beste banen voor bèta’s

BETABANEN.nl is de vacaturesite voor hoogopgeleide technici en andere bèta’s. Op BETABANEN.nl vind je banen in techniek, (bio)chemie en procestechnologie en de maritieme sector. Van researchers tot commercieel medewerkers, van chemici tot bètadocenten, van labmedewerkers tot ingenieurs, en van starter tot leiding-gevende functies.

Op de grote jobboards raak je vaak de weg kwijt in een oerwoud van aanbod. Bij BETABANEN.nl vind je alleen actuele vacatures die binnen jouw domein vallen, een snel en helder zoekfilter en de op maat e‐mailservice.

Maak voor meer gemak een zoekprofiel aan en ontvang wekelijks een vacaturemail met de banen die aan jouw

persoonlijke zoekprofiel voldoen. Ga naar www.betabanen.nl/accountaanmaken.

JEOL lanceert de JSM-IT300HR “InTouch” SEM

De JSM-IT300HR is de nieuwste “In Touch” scanning elektronenmicroscoop (SEM) van JEOL. JEOL’s InTouch SEMs combineren prestaties met optimaal gebruiksgemak dankzij de innovatieve technologie en de intuïtieve software met multi-touch screen bediening. Met de IT300HR kan elke gebruiker snel en gemakkelijk beelden maken en elementanalyses (EDS) uitvoeren van zeer hoge kwaliteit, ook bij hoge vergro-tingen.De IT300HR is inzetbaar voor alle materialen. Hij is uitermate geschikt voor de studie van fragiele en niet-geleidende materialen, zoals vb. poly-meren en organische vezels.

JEOL (EUROPE) BV [email protected] WWW.JEOLBENELUX.COM

For The NetherlandsLireweg 4

2153 PH Nieuw-VennepThe Netherlands

Tel. + 31 (0)252 623 500Fax + 31 (0)252 623 501

For Belgium and LuxembourgPlanet II, Leuvensesteenweg 542

B-1930 ZaventemBelgium

Tel. + 32 (0)2 720 0560Fax + 32 (0)2 720 6134

De nieuwe SEM IT300HR is compact en ergono-misch, vereist geen gas of water en heeft een uiterst gunstige prijs/performance ratio.


Media

Arthur Rörsch: Science Friction – Wetenschap tus-sen crisis en vooruitgangUitgeverij Elmar

256 pagina’s

ISBN: 9789038925530

Prijs: € 24,95

Wetenschappers doen steeds mooiere en ingewikkeldere uitvindingen. Funda men-tele door braken, nieuwe

inzichten en ingenieuze toepassingen over-spoelen ons in een tempo dat we dertig jaar geleden nog niet kenden. Al die bril-jante uitvinders bouwen natuurlijk voort op fundamenten die al tientallen of hon-derden jaren geleden zijn gelegd. Zij moe-ten ervan uitgaan dat de observaties en wetenschappelijke conclusies van hun voorgangers kloppen. Dat is natuurlijk niet altijd zo en in dat soort gevallen kan het ernstig misgaan. Bovendien staan zij niet alleen met werkgroepleiders, mana-gers, directies, subsidieverlenende instan-ties, commerciële opdrachtgevers en poli-tici om zich heen die niet primair zoeken naar de waarheid, maar wel naar snelle re-sultaten en welgevallige conclusies. Zo kun je in een notendop de crisis die de wetenschapsbeoefening bedreigt omschrij-ven. In Science Friction – Wetenschap tussen crisis en vooruitgang analyseert Arthur Rörsch die situatie. Hiervoor beschrijft hij de ontwikkeling van de wetenschap en de wetenschapsfilosofie vanaf de oudheid tot het heden, maakt hij gebruik van casestu-dies, maar kijkt hij ook naar respectievelijk de wetenschappelijke methode en integri-teit, de structuur van de huidige weten-schappelijke gemeenschap en de interactie tussen wetenschap en samenleving. Rörsch sluit het boek af met zijn visie op een nood - zakelijke renaissance in de wetenschaps - beoefening.

Wetenschappelijke geletterdheidDe rode draad die de lezer in deze veel-heid van gegevens bij de les houdt is een kort geformuleerde leidraad van A.B. Arons (1916-2001, fysicus en filosoof). Die leidraad wordt in tekstblokjes steeds waar dat te pas komt, heel vaak dus, her-haald. Daaraan moeten we de waarheden waarvan we uitgaan toetsen. Dat alles geldt niet alleen voor wetenschappers, maar ook voor hun managers, opdracht-

gevers, subsidiever-leners, politici en we-tenschapsjournalis-ten. Dat is geen eenvoudige opgave en vergt scientific literacy (wetenschap-pelijke geletterd-heid). Rörsch nam daarover een hele ap-pendix op om je uit te leggen wat hij daaronder ver-staat. Zo geldt voor politici dat zij niet alle wetenschap-pen hoeven te kennen, maar dat zij we-tenschap wel aan-voelen. Ze moeten bovendien kunnen on-derscheiden of zij iets geloven omdat hun kerk, hun partij of het IPCC dat zegt, of omdat iemand duidelijk kan maken dat iets gestoeld is op wetenschap zelf. Dat klinkt misschien wat vaag, maar Rörsch werkt dit in het boek heel goed uit. Wie het op bepaalde punten niet met hem eens is, kan zijn voordeel doen met dit boek en zich beter realiseren hoe de we-tenschappelijke methode werkt en hoe je een wetenschappelijk debat moet voeren. Het is een sterke aanbeveling voor studen-ten tot en met ministers.

Peter Bloemers

Rörsch biedt een handleiding van de wetenschap voor wetenschappers, maar ook voor iedereen daarbuiten.

‘Politici moeten

wetenschap kunnen

aanvoelen’

Wetenschapscrisis

How do we know … ?Why do we believe … ?What is the evidence for …?

XMalaria in de groepIn ACS Central Science zijn onlangs de eerste resultaten gepubliceerd

van Open Source Malaria, een soort internet-discussieforum dat zich wijdt aan de zoektocht naar

nieuwe malariamedicijnen. Uitgangspunt was een lijst met

enkele duizenden kandidaat-moleculen, die het open lab van

farmagigant GSK in Tres Cantos bij Madrid in 2010 openbaar maakte.

Het forum wordt vooral bevolkt door organici die ervaringen uitwisselen over moleculaire

variaties en betere syntheseroutes. De publicatie over arylpyrrolen,

uiteraard open access, telt dan ook 53 auteurs.

opensourcemalaria.org

X PopulariserenOnder auspiciën van Unesco heeft

op 10 november de allereerste International Science Center and

Science Museum Day plaats. Wetenschapscentra over de hele

wereld profileren zich met speciale activiteiten, liefst gebaseerd op de duurzaamheidsdoelstellingen van de VN. Technopolis in Mechelen

heeft een avondprogramma voor het grote publiek, gepresenteerd door tv-coryfee Lieven Scheire. In

Amsterdam laat Nemo Science Museum het samenvallen met de eigen Science Night, een jaarlijkse inspiratieavond voor docenten uit

het voortgezet onderwijs. www.technopolis.be


Mensen

Tien jaar geleden begon het Electronic Lab Notebook (ELN) het papieren labojour-naal in het laboratorium te

verdringen. De drijvende kracht hier-achter waren de bedrijfsadvocaten. ‘Je moet tenslotte kunnen aanto-nen dat je eerder was dan de concurrent. Dat gaat het best met een computersysteem dat automatisch datum en tijd vast-legt’, vertelt Peter Boogaard, eige-naar van het bedrijf Industrial Lab Automation dat bedrijven adviseert bij automatiseringsvraagstukken. Boogaard stoelt op een jarenlange ervaring met Laboratory Information Management Systems (LIMS) en ELN bij uiteenlopen-de softwarebedrijven en leveranciers van analyseapparatuur. Boogaard: ‘Ik kijk niet naar de softwarepakketten. Alle LIMS- en ELN-pakketten werken goed en doen on-geveer hetzelfde, de vraag is welk systeem het best past bij de wensen of problemen van het bedrijf.’

KwaliteitsstandaardUniversiteiten en ‘goedkope’ onderzoeks-centra in Azië maken ook steeds meer ge-bruik van elektronische labojournaals, om-dat bedrijven daar een deel van het werk uitzetten. ‘Het bedrijf blijft wel eindverant-woordelijk voor de data en moet kunnen instaan voor de kwaliteit. De Unilevers, Danones, Pfizers en AstraZeneca’s van deze wereld eisen daarom kwaliteitsstan-daarden via het gebruik van elektronische systemen zoals ELN’s’, zegt Boogaard. ‘Bovendien wil een bedrijf dat met ver-schillende externe organisaties tegelijk werkt de gegevens kunnen integreren en harmoniseren.’ Werken via het web en in de cloud dragen eveneens bij aan de ac-ceptatie, aldus de adviseur. ‘Bovendien willen veel jonge mensen niet meer met

Het papierloze labo

10_C

RE

DIT

papier werken. Wie gebruikt er nu nog

een papieren agenda?’Wanneer je straks alle

meetwaardes direct digitaal opslaat, treden er ook geen

schrijffouten meer op en kun je er gelijk aanvullende informatie aan koppelen. ‘Net als bij de smartphone, sla je met een druk op de knop niet alleen je foto op, maar ook de tijd, datum en locatie’, zegt Boogaard om een nieuwe ontwikkeling in labo-auto-matisering, self documenting processes, te il-lustreren. Bij de HPLC is die ontwikkeling volgens hem al te zien. Welke kolom, tem-peratuur en druk je gebruikt, stuurt het analyseapparaat gelijk als informatie mee met de meetdata. Alle andere instrumenten moeten nog vol-gen, aldus Boogaard. ‘Weegschalen bij-voorbeeld, 80 % van alle analyses in het labo begint met wegen. Maar voor de pa-pierindustrie is alleen het gewicht onvol-doende informatie. Ook de relatieve voch-tigheid en de temperatuur zijn van belang. ‘Bedrijven als Mettler Toledo en Sartorius springen hier direct op in en bedenken creatieve oplossingen. Dit is pas het begin.’

ProductieprocessenEen andere trend die Boogaard ziet is dat analysetechnologie niet langer alleen toe-passing vindt in het labo, maar ook in pro-cesontwikkeling en productie. ‘Een voor-beeld is HPLC, een technologie die je steeds vaker in productieprocessen tegen-

Na de industrie kunnen nu ook universiteiten niet meer om het elektronisch labojournaal heen, signaleert labo-automatiserings-expert Peter Boogaard.

komt. Voor het labo is het systeem al gevali-deerd en getest, dus als je hetzelfde systeem bij productie gebruikt, dan heb je signifi-cant voordeel. Zo wordt het laboratorium in plaats van een kostenpost voor kwaliteits-controle, zoals het toch veelal wordt gezien, ineens een uniek kenniscentrum.’

X www.paperlesslabacademy.com

Astrid van de Graaf

VUB-onderzoekers Ann Massie en Ilse Smolders hebben de Prijs

Burggravin Valine de Spoelberch van € 100.000 in ontvangst mogen

nemen. Ze onderzoeken het systeem xc, dat mogelijk een ver hoogde

glutamaatspiegel in de hersenen veroorzaakt en daarmee de ziekte

van Parkinson. Muizen blijken gebaat bij genetische uitschakeling van dit systeem; bij mensen zou je het met inhibitoren moeten doen, maar die

zijn er nog niet.

De European Cell Death Organization heeft de CDD Jürg

Tschopp Award uitgereikt aan Peter Vandenabeele, van de vakgroep biomedische moleculaire biologie

van de UGent. Dit vanwege zijn baanbrekende onderzoek naar de

moleculaire mechanismen van celdood door apoptose en

necroptose. De prijs, vernoemd naar een te vroeg gestorven pionier op

dit gebied, wordt sinds 2015 jaarlijks uitgereikt. Er zit € 2.000 aan vast.

‘Veel jonge mensen willen

niet meer met papier

werken’


Drie scholen, dertien chemiebedrijven en dertig leerlingen zijn

dit schooljaar gestart met een proefproject duaal leren in de studierichting chemische pro-cestechnieken. Duaal leren is een nieuwe en praktijkgerichte onderwijsvorm waarbij meer dan de helft van de lestijd plaatsvindt op de werkvloer. De leerlingen brengen met an-dere woorden meer tijd door in controlekamers en chemi-sche installaties dan in het klas lokaal.

De onderneming als klaslokaalessenscia vlaanderen, de sec-torfederatie van de chemie, kunststoffen en life sciences, lanceerde het pilootproject op 1 september bij BASF Ant-werpen in aanwezigheid van de Vlaamse ministers Hilde Crevits en Philippe Muyters. De Vlaamse regering had vorig jaar de opleiding chemische procestechnieken geselecteerd als een van de zes studierich-tingen om duaal leren vanaf dit schooljaar uit te testen. Chemische procestechnieken is een Se-n-Se-opleiding (Secundair na Secundair, het vroegere zevende jaar TSO) die leerlingen voorbereidt op het beroep van procesoperator, een veelgevraagd profiel in de chemiesector.Bij duaal leren ligt de klem-toon vooral op leren op de werkvloer via een intensieve training van anderhalve week in het opleidingscentrum

ACTA en drie doorgedreven stages van in totaal 15 weken bij een chemiebedrijf, de on-derneming als klaslokaal dus. De leerlingen kunnen zo de leerstof toepassen binnen een hoogtechnologische en realisti-sche werkomgeving, waarbij ze aangepaste arbeidsattitudes verwerven en leren van profes-sionals. De theoretische kennis wordt op deze manier niet meer uitsluitend verworven op school, maar ook praktisch aangeleerd op de werkvloer. ‘Dankzij de praktijkgerichte aanpak ervaren jongeren bij duaal leren op een intensieve manier wat de job van proces-operator precies inhoudt, zodat ze na hun opleiding goed voor-bereid zijn om bij een chemie-bedrijf aan de slag te gaan. Dit is dus een win-winsituatie voor de scholen, de leerlingen en de ondernemingen. Het is een goede zaak dat onderwijs en bedrijfswereld de handen ineen- slaan om opleidingen zo goed mogelijk te laten aansluiten op de noden van de arbeids-markt’, zegt Frank Beckx, ge-delegeerd bestuurder van es-senscia vlaanderen.

Chemische proces-technieken in de liftLeerlingen chemische proces-technieken kiezen zelf of ze in-stappen in duaal leren – meer lestijd op de werkvloer – of in het klassieke leertraject, waar-bij ze meer tijd doorbrengen op school. Beide opleidingen

zijn gelijkwaardig met dezelfde examens en een evenwaardig diploma. Chemische proces-technieken zit trouwens sterk in de lift en zag het leerlingen-aantal sinds 2010 meer dan verdrievoudigen: van 51 tot 175 leerlingen, van wie er dit schooljaar dus voor het eerst 30 kiezen voor duaal leren. Vlaams minister van Onderwijs Hilde Crevits is alvast enthou-siast: ‘Tegelijkertijd leren op de werkvloer en op school biedt jongeren meer en betere kan-sen op een diploma én op een job.’ Philippe Muyters, Vlaams minister van Werk, Economie, Innovatie en Sport, beklem-toont de meerwaarde van leren op de werkvloer: ‘Naast essen-tiële theoretische kennis is prak tische ervaring in heel veel beroepen minstens zo belang-rijk. We willen duaal leren en werken uitbouwen tot een vol-waardige en gewaardeerde onderwijsvorm.’

Aan het proefproject duaal le-ren in de chemiesector nemen scholen uit drie Vlaamse pro-vincies deel: Don Bosco Haacht, PITO Stabroek, Sint-Carolus Sint-Niklaas. Het le-ren op de werkvloer gebeurt bij dertien chemiebedrijven: Agfa-Gevaert, BASF Antwerpen, Borealis, Covestro, Eastman Chemical Company, EuroChem Antwerpen, Evonik, Indaver, INEOS, INEOS Styrolution, Kaneka, Monsanto en SVEX (joint venture Indaver en Suez)

Gert Verreth, communicatieadviseur

essenscia

Dit schooljaar startte essenscia vlaanderen met het pilootpro-ject duaal leren. De klemtoon ligt daarbij op leren op de werkvloer. ‘Het is goed dat onderwijs en bedrijfsleven de handen ineen-slaan om oplei-dingen zo goed mogelijk te laten aan sluiten op de arbeidsmarkt.’

KVCV

Chemiesector pioniert met duaal leren


KVCV

Van Mendeljev tot Mechelen met Sabine Hagedoren

Als voorproefje op de twaalfde editie van de wetenschapsquiz, zoals steeds in Technopolis, test je kennis! En tot 25 november 2016!

1 Iedereen kent en gebruikt waarschijnlijk bijna dagelijks ‘Wifi’. ‘Wifi’ zou een marke-tingvondst zijn zonder originele betekenis, maar in de IEEE 802.11 standaarden is wel een betekenis toegekend aan ‘Wifi’ op basis van twee woorden. Welke?

2 Hoe heet de wetenschap die zich bezighoudt met de ontstaansgeschiedenis en evolutie van een groep organismen?

3 Naarmate we ouder worden, worden onze ha-ren grijs of wit. Deze kleurverandering wordt veroorzaakt door de gelei-delijke afname van een pigment, naarmate er in de haarwortel minder van een bepaald polymeer geproduceerd wordt. Dit poly-meer wordt op basis van het aminozuur tyrosine ge-vormd. Om welk polymeer gaat het?

4 Hoe heet de eenheid die de kans op één dodelijke afloop op één miljoen weergeeft?

5 De Mount Everest, die al niet bepaald klein is, groeit elk jaar nog een cen-timeter. Vorig jaar werd de berg echter ongeveer 2,5 cm kleiner. Welke gebeurte-nis was hiervoor verantwoordelijk?

6 Iedereen kent het rijpend effect van bananen op andere fruitsoorten, maar welk planten-hormoon is hiervoor verantwoordelijk?

7 Iedereen kent het fenomeen van een ‘kater’ na een nachtje stappen. In de lever wordt alco-hol afgebroken, maar welke toxische stof wordt hierbij geproduceerd die inwerkt op de hersenen en onaangename verschijnselen zoals hoofdpijn en misselijkheid in de hand werkt?

8 Over gluten wordt bijna dagelijks gesproken of geschreven in de media. In de keuken wordt het door sommigen verbannen, al dan niet terecht omwille van mogelijke intolerantie. Wat voor een product zijn gluten?

9 Op 20 maart 2015 kon-den we in België een zons-verduistering zien. Van hier-uit was echter maar een verduistering van 84 % van het zonoppervlak te zien. Vanuit welke eilanden-groep kon de verduistering volledig waargenomen worden?

10 Een Stern priemgetal is een priemgetal dat niet ge-lijk is aan de som van een kleiner priemgetal en het dubbel van het kwadraat van een geheel getal. Dit laatste geheel getal moet ook verschillend van nul zijn. Wat is het eerste Stern priemgetal groter dan 111?

Antwoorden:

1. Wireless Fidelity 2. De fylogenie 3. Melanine 4. Micromort 5. De aardbeving in Nepal op 25 april 2015 6. Eth(yl)een of fytohormoon 7. Acetaldehyde 8. Eiwitten 9. De Faröer eilanden 10. 137


KVCV

Symposium Zilver & Goud: een glansrijke historie van edelmetalen

Op 23 november staat Gent ICC geheel in het teken van jobs en carrières in bio/life sciences, chemie, food en farma. Dan vindt de eerste editie plaats van BCF Career Event België, een prachtige gelegenheid om je carrière-opties te verkennen en job-kansen te ontdekken in je eigen sector. Wat kun je ver-wachten van een bezoek aan deze carrièrebeurs?

Persoonlijk contactMeer dan zestig werkgevers en recruitmentbureaus staan op deze beurs, onder andere Janssen, Bayer, GSK, Monsanto en Pfizer. Zij bie-den jobs op verschillende ni-veaus (TSO, BSc, MSc, PhD,

postdoc) en diverse vlakken (research, business, klinisch, QA/QC, management, et ce-tera). Mogelijk vind je hier je volgende werkgever en job!

Inspirerend programmaOp het programma staan on-der andere presentaties van de directeuren van VIB, Ablynx en FlandersBio. Ook kun je diverse nuttige sessies, workshops, trainingen en be-drijfspresentaties volgen.

Career supportAls je met loopbaanvragen rondloopt, kom dan langs bij een van de vele carrièrecoa-ches. Tevens krijg je van re-cruiters nuttige tips om je cv te verbeteren.

Ontmoet je toekomstige werkgever op BCF Career Event

Een studiedag van de KVCV-sectie Historiek en de Chemie Historische Groep

10.15 Ontvangst met koffie10.45 Welkom - Marcel Teheux directeur Nederlands

Zilvermuseum Schoonhoven11.00 The fascination of alchemists by gold: potable gold as

medicine - Peter Forshaw (hoofddocent History of Western Esotericism in the Early Modern Period, Universiteit van Amsterdam)

11.30 Over zilveressays en sjoemelende muntmeesters in Nederland en de voormalige koloniën - Andreas Weber (onderzoeker bij departement STePS, Universiteit Twente)

12.00 Van goud tot gouden idee - Ulco Kooystra (doctoraatsstudent Universiteit Groningen)

12.30 Demonstratie goud-/zilversmederij13.15 Lunch

14.00 De historie van goud en zilver in de Zilverstad, Schoonhoven - René Kappers (Schoonhovense Goud- en Zilversmidsgilde St Eloy)

14.30 Enige historische afwerkingstechnieken van zilveren voorwerpen - Patrick Storme (docent en onderzoeker Universiteit Antwerpen)

15.00 Conservering en restauratie van gouden en zilveren voorwerpen -Tonny Beentjes (vakdocent metaalconservering Universiteit van Amsterdam)

15.30 Ook dit is zilver: fysico-chemie van zilver en zijn verbindingen en hun gebruik, vroeger en nu - Gino De Rycke (voormalig werknemer Agfa)

29 November 2016, Nederlands Zilvermuseum, Kazerneplein 4, Schoonhoven, Nederland Deelnamekosten (inclusief koffie, lunch en infomapje):Leden CHG / KNCV en KVCV: € 20; Niet-leden: € 25; Studenten: € 10Meer informatie en registratie: http://chg.kncv.nl

Gratis inschrijvenDeelname aan BCF Career Event is gratis als je je voor 16 november aanmeldt via www.bcfcareerevent.be.


Agenda

KVCV vzw p/a Universiteit Antwerpen -

Campus Groenenborger - Departement Chemie - Groenenborgerlaan 171 - 2020 Antwerpentel: +32 479 60 12 32, [email protected], ww.kvcv.beBTW-nummer: BE410-934-461IBAN: BE04 4310 6848 8131, BIC: KREDBEBB

Redactie KVCV-pagina’s An Mammolito en Christophe De Bie.

COLOFONWWW.KNCV.NL

De KVCV-redactie kan gecontacteerd worden op [email protected]. Aankondigingen van activiteiten e.d. kun-nen eveneens doorgegeven worden voor opname.

KVCV-bestuur Algemeen Voorzitter: Christophe De Bie ([email protected]),Secretaris-Generaal: Christopher De Dobbelaere ([email protected]),Penningmeester-Generaal: Liene De Beuckeleer ([email protected]),Raadsleden: Jonathan Claes, Rudolf Vanheertum en Thomas Vranken.

KVCV-lidgelden € 55,- Standaard lidmaatschap€ 30,- Young professionals (t. e. m. 29 jaar, kopie identiteitskaart)€ 12,- Studenten (kopie studentenkaart)

€ 165,- Secundaire scholen € 363,- Universiteiten en hogescholen€ 1.694,- (goud), € 1.029,- (zilver), € 363,- (brons) BedrijvenAl deze bedragen zijn inclusief 21 % BTW.Op www.kvcv.be vindt u de modaliteiten van de verschillende lidmaatschappen en is er de mogelijkheid tot intekenen op het gewenste lidmaatschap.Binnen het standaard lidmaatschap is er de mogelijkheid om het lidgeld over te maken via domiciliëring (www.kvcv.be). Indien u intekent voor domiciliëring, krijgt u een eenmalige korting van € 10,-, wat het lidgeld eenmalig op € 45,- brengt.

KVCV wordt gesteund door Gouden KVCV-lidmaatschap: BASF Antwerpen, ExxonMobil Chemical Europe, Lab Support, Sumitomo Chemical Europe

Zilveren KVCV-lidmaatschap: Bruker Belgium, Janssen PharmaceuticaBronzen KVCV-lidmaatschap: Agilent Technologies , Alltech Associates, Analytik Jena AG, Covestro, Evonik Degussa Antwerpen, Interscience Belgium, Laborama, Lanxess Rubber, Monsanto Europe, Optimus Instruments, Primoris Belgium, Tessenderlo Chemie, Tiense Suikerraffinaderij, Umicore

Lidmaatschap universiteiten en hogescholen: Odisee

KVCV-ACTIVITEITEN

15 november 2016Kernfusie

Locatie: AntwerpenOrganisatie: Jong

17-18 november 2016BePAc 2016Locatie: Gent

Organisatie: Proteomics

18 november 2016MedChem 2016: PET & Imaging:

from chemistry lab to clinical applications

Locatie: Mont-Saint-GuibertOrganisatie: Medicinale en bio-organische

chemie

22 november 2016Vaccines, drugs and bad bugs: des

liaisons dangereuses?Locatie: Gent

Organisatie: Jong

24 november 2016Chemie en veiligheid versus

water en vuurLocatie: Antwerpen

Organisatie: Jong

25 november 2016WetenschapsquizLocatie: Mechelen

Organisatie: Centraal

27 november 2016Dag van de Wetenschap

Locatie: MechelenOrganisatie: Centraal

29 november 2016Zilver & Goud: een glansrijke historie

van edelmetalenLocatie: Schoonhoven (Nederland)

Organisatie: Historiek

1 december 20163D-printen

Locatie: BrusselOrganisatie: Jong

Blijf op de hoogte van alle geplande KVCV-activiteiten via

www.kvcv.be/kalender

advertentie advertentie

Vraag een voorstel aan op www.recupel.be/recupel-recycler

Recycleer duurzaam: vraag het aan een Recupel erkende Recycler. Elke dag gebruikt u gesofi sticeerde apparatuur. Veiligheid, gezondheid en risicobeheersing staan daarbij

voorop. En wat als u die apparatuur afdankt? Ook dan verdienen mens en milieu een optimale

bescherming. Werk daarom samen met een Recupel erkende Recycler. Het is de beste garantie voor

de correcte en duurzame afdanking van uw oud elektro-materiaal: laboratoriumtoestellen zoals

microscopen, centrifuges, testapparaten ...

Eerste Hulp Bij Ontdoen van oud elektrisch labomateriaal?

REC06475-mens&molecule-NL-txt_labo.indd 1 11/03/16 14:37

advertentie

www.denios.nl

www.denios.BeOF BEL ONS 0172 - 50 64 66

03 - 312 00 87

De combinatie van de nieuwe FX recirculatie

technologie met de hoogwaardige brandwerend-

heid van de Asecos Q-serie brandveiligheidskas-

ten biedt optimale veiligheid en maximale flexibi-

liteit bij de opslag van verschillende categorieën

gevaarlijke stoffen in één kast. De standaard

inrichting van de brandveiligheidskast maakt

horizontale compartimentering mogelijk terwijl

het geïntegreerde meertraps filtersysteem

vrijkomende dampen van organische en anorga-

nische stoffen met een filterintegriteit < 0,02 als

schone lucht terugbrengt in de ruimte.

brandveiligheidsopslagkasten

enGecertificeerd conform:Geschikt voor:

20160425_brandveiligheidsopslagkast-v3.indd 1 14-10-2016 8:54:29

Van chemie tot leven - Chemisch2Weekblad · PDF fileDe Vlaamse ondernemer Herman Verrelst, die binnen Agilent verantwoordelijk is voor de ommezwaai richting genetica,

Documents