www.gbo.com/preanalytics VACUETTE ® Preanalitik Kullanım Kılavuzu Preanalitik Kullanım Tavsiyeleri
www.gbo.com/preanalytics
VACUETTE® Preanalitik Kullanım Kılavuzu
Preanalitik Kullanım Tavsiyeleri
2 3
www.gbo.com/preanalytics
İçindekiler
1. Preanalitiknedir? ............................................................................... 6
2. Kimlerpreanalitiğinkapsamıiçerisindedir? .................................... 6
3. Hastakaynaklıetmenler ..................................................................... 83.1 Değişmeyenetmenler ............................................................................ 83.1.1 Cinsiyet ................................................................................................. 83.1.2 CoğrafiOrijinveEtnikFarklılıklar ......................................................... 93.2 Uzunvadededeğişebilenfaktörler ....................................................... 93.2.1 Yaş ....................................................................................................... 93.2.2 Kilo ..................................................................................................... 103.2.3 YaşamTarzı ........................................................................................ 103.2.4 Gebelik ............................................................................................... 103.3 Kısavadededeğişebilenfaktörler .......................................................113.3.1 Günlükritimvebiyolojikdurum............................................................113.3.2 Fizikigerginlik ..................................................................................... 133.3.3 Stres ................................................................................................... 133.3.4 Yemek ................................................................................................. 133.3.5 Uyarıcılar:Kahve,Nikotin,Alkol ......................................................... 153.3.6 Uyuşturucular ..................................................................................... 163.3.7 İlaçkullanımı ...................................................................................... 173.3.8 Hastadavranışı .................................................................................. 17
4. Hastakimliğitanımlamasındasıkkarşılaşılanhatalar .................. 184.1 Hastakimliği/İstekformu .................................................................. 184.2 Numunetanımlama ............................................................................ 19
5. Hemoliznedir? .................................................................................. 21
6. Kanalımısırasındayapılanyaygınhatalar .................................... 246.1 Hastanınhazırlanması ........................................................................ 246.2 Kanalmazamanları ............................................................................ 246.3 Vücutpozisyonu ................................................................................. 246.4 Kanakımınındurmasıveyoğunluğu .................................................. 256.5 Damarıbulmateknikleri ...................................................................... 276.6 Kanalmabölgesinindezenfeksiyonu ................................................. 286.7 Damaragiriş ....................................................................................... 286.8 Kateterdenkanalma .......................................................................... 286.9 Kanalmatüpüsırası .......................................................................... 296.10 Yanlışantikoagülan ............................................................................ 296.11 Sonkullanmatarihi ............................................................................. 326.12 Karışımoranlarıvenumunemiktarı ................................................... 326.13 Kankarışımıvetüpiçerikleri .............................................................. 33
4 5
www.gbo.com/preanalytics
Önsöz
Sağlıksözkonusuolduğusürecetanıamaçlılaboratuvartestleri,hastaizleme,uyuştu-rucutakibiveprognozuçokönemlidir.Almanya’dayapılançalışmalardagörülmüştürkilaboratuvar sonuçları 2/3 oranında tanı koymaya yardımcı olmuştur. Aynı konudaA.B.D.’deyaklaşık%80’likbiretkisözkonusudur.Dahası,bazıtanılarsadecelabora-tuvartestsonuçlarıbazalınarakkonulabilmektedir.
Laboratuvar sonuçları hastalığın çok azmiktarda ilerlemesiyle bile çok ciddi şekildedeğişmelergösterebilir.Hattabazıdurumlardadoktorunveyahastanınkendialgısındandahadafazlasonucaetkiedebilir.Oyüzdentedaviyebaşlamaveilaçkullanımınadairönemlikararlarlaboratuvarsonuçlarınabakılarakalınmaktadır.
Laboratuvartestsonuçlarınındoğruolmasıhayatibirönemtaşımaktadır.Moderntek-nolojiveyüksekkalitelihassasprosedürlerdendoğangüvencebütünbuşartlarıyerinegetirmemize olanak verir.Analizi yapılacak numunenin in vivo durumda laboratuvaragelebilmesiönemlibirönkoşuldur.Hastavelaboratuvararasındakiçeşitlienfeksiyözlervebulaşfaktörleri-meselapreanalitikevredekidurumlar-ciddibirşekildehatalıdeğer-lendirmelere,hattayanlıştanıyaveyayanlıştedaviyesebepolabilir.
Preanalitikevre,hastanınkanınınalınmasındananalizedilmesinekadarbütünevrelerikapsar.Laboratuvartestsonuçlarınıetkileyebilecekbütündetaylarıveverileriiçerirveaynızamandalaboratuvarsonuçlarınıdeğerlendirirkenmutlakagözönünealınmalıdır.Preanalitikevre,buişakışıiçerisindeayrıayrısorumlulukbölgeleribulunanpersonel-lerideiçermektedir.
Personellerinherbiripreanalitiğinönemini idraketmişolmalıdır.Buevredeyapılacakbirhatalaboratuvartestsonucunuanlamsızhalegetirecektir.Bubroşürünamacı,pre-analitikfazdakiolasıhatalarıgöstermekvenumunealan,hazırlayan,depolayan,numu-ne materyalini taşıyan ve aynı zamanda laboratuvar test sonuçlarını değerlendirenpersonellerinbuhatalardannasıluzakdurabileceğinigöstermektir.
Prof.Dr.DieterMeißner;Dresden
7. Depolamadavenumunegöndermedesıkgörülenhatalar ........... 357.1 Depolamaısısıvedepolamaperiyodları ............................................ 357.2 DepolamaKoşulları ............................................................................ 367.3 NumuneTransportu ............................................................................ 377.4 NumunePostalama ............................................................................ 38
8. Numunehazırlamadasıkçayapılanhatalar .................................... 408.1 Santrifüjlemehataları .......................................................................... 408.2 Yeterlihomojenleştirilmemişnumuneler ............................................. 46
9. Mikrobiyolojiktanıiçinkankültürününspesifiközellikleri .......... 47
10. İdrarölçümüiçingerekenözellikler................................................ 4910.1 İdrarnezamanalınmalıdır .................................................................. 4910.1.1 Rastgeleidraralımı ............................................................................ 4910.1.2 Sabahidrarı ........................................................................................ 4910.1.3 24saatlikidrartoplama ...................................................................... 5010.2 İdrartoplamavehazırlamateknikleri .................................................. 5110.2.1 Ortaidrar ............................................................................................ 5110.2.2 İdrarsedimantasyonu ......................................................................... 5210.3 Mikrobiyolojikidrartetkiki.................................................................... 5310.4 İdrartarama ........................................................................................ 53
11. Tükürüktenuyuşturucuaraştırma ................................................... 54
12. Hatalarıyoketmekiçinipuçları ....................................................... 56
13. Literatür ............................................................................................. 63
6 7
www.gbo.com/preanalytics
1. Preanalitiknedir?
Preanalitik kelimesi, tanıyayardımcıolacakmateryallerin laboratuvarda test çalışma-danöncekibütünidari işlemlerilekanalma,hazırlama,depolamavetaşımaişlemlerianlamınagelir.
Preanatitik,analizyapmadanönce,laboratuvarişlerininyanısırahastanınhazırlanma-sı,numunealma, işlemöncesihazırlıklar,numunenindepolanmasıve transportugibiişlemlerikapsar.
Buradahastabazlıetkifaktörleriilehatalarıbirbirindenayıracağız.
Hastabazlıetkifaktörleriparametrelerinkonsantrasyonunuetkiler.Busebeplereferansdeğerlerigözönünealınır.
Gerekliverilerlaboratuvaraulaştığıtakdirde,hastanınfizikseldurumundanveyadavra-nışındankaynaklananetkiler,sonuçlarıyorumlarkendaimagözönünealınabilir.
Hatalargenelliklekorelasyonubilmemektenkaynaklanırveböylecepreanalitikevredeyapılanhatalaranalizsonucuüzerineetkiyapar.Aynızamandainanılmasıgüçlabora-tuvarsonuçlarınaveyabazıdurumlardahatalıtanıyasebepolabilir.
Takipedenişleriçintemelişlemlertanımlanmalıdır.Böyleliklehastabazlıetkileringözönünealınmasısağlanmışolur.Dahasıpreanalitikleilgiliolarakfarklıaktiviteiçesindekiensıkkarşılaşılanhatalarsonuçlarıaçısındanbirliktedeğerlendirilebilir.
2. Kimlerpreanalitiğinkapsamıiçerisindedir?
Birçokkişipreanalitiğinkapsamıiçerisindedir:
Hasta,tedaviedendoktor,hemşire,refakatçı,taşımahizmetiyapankişi,medikalteknikgörevlisivelaboratuvardoktoru.
Bahsedilenherkesnumuneninkalitesiüzerinesorumluluğupaylaşmaktadırlarvemuh-temelhatasebepleriilekendilerininsonuçüzerinenekadarönemlibiretkisiolduğunubilmelerininyanısırapreanalitikevredekiönemlerinfarkındaolmalıdırlar.
Faaliyet SorumluKişi
Analizistemi Tedaviedendoktor
Hastanınhazırlanması Tedaviedendoktor, hemşire,doktorasistanı, hastavelaboratuvarpersoneli
Hastavenumunenintanımlanması
Tedaviedendoktor, hemşire,doktorasistanı, hastavelaboratuvarpersoneli
Kanalma Tedaviedendoktor,hemşire, doktorasistanı
Numuneninhomojenizeedilmesi
Tedaviedendoktor,hemşire, doktorasistanı
Depolama Hemşire,doktorasistanı
Taşıma Toplamaveyakurye
Kabul,depove numuneninhazırlanması
Laboratuvarpersoneli,medikalteknikgörevlisi,laboratuvardoktoru
Tablo1: Preanalitikfazveöncesindekifaaliyetlervesorumlukişiler
Preanalitikevrenintamsüresitahminedilemez.Gerçektetoplamzamanın%58’indenfazlasıpreanalitikevreiçingerekmektedir.Görüldüğügibibuzamanlaboratuvaranali-zindengeçensüredenfazladır.
Modernteknolojisayesindegerçekleşenanalizsüresitoplamsüreninyaklaşıksadece%25civarındabirsüreyekarşılıkgelir.
Fig.1: Preanalitikevrelerintoplamzamanagöreyüzdeleri
Präanalytische Phaseaußerhalb des Labors 20,5%Präanalytische Phaseinnerhalb des Labors 37,1%Analytische Phase 25,1%Postanalytische Phase 13,6%Befundübermittlung 3,7%
Laboratuvar dışıevresi %20,5
Laboratuvar içievresi %37,1
Analizevresi %25,1
Analizsonrasıevre %13,6
Sonuçbildirmeevresi %3,7
8 9
www.gbo.com/preanalytics
3. HastakaynaklıetmenlerHasta kaynaklı etmenler hastadan hastaya farklılık göstermektedir ve ömür boyuncaaynıkalmaktadır.Bununlaberaberaynıhastadakısaveyauzundönemdedeğişimlerolabildiğigibiaynıgüniçerisindedefarklılıklarolabilmektedir.
3.1 Değişmeyenetmenler
Cinsiyet,coğrafiorijinveetnikfarklılıklarbusınıftadır.
3.1.1 CinsiyetCinsiyet farklılıklarından kaynaklanan test sonuçları farkı neredeyse % 80 ‘e kadarolabilmektedir.Cinsiyetebağlıspesifikhormonlaraekolarakbazıklinikkimyavehema-toloji parametreleri mesela trigliserid, kreatinin, HDL kolesterol, demir ve diğerleriönemlimiktarlardadeğişmelergösterebilmektedir.
Parametre Erkek Kadın Birim
ALT < 50 < 35 U/l
Demir 6,3-30,1 4,1-24 µmol/l
Ferritin 18 - 360 9 - 140 µg/l
ÜrikAsit 3,6-7 2,3-6,1 mg/dl
Kreatinin,Jaffe 0,81-1,44 0,66-1,09 mg/dl
Hematokrit 40 - 53 36 - 48 %
Hemoglobin 13,5-17,5 12 - 16 g/dl
Eritrositsedimantasyonoranı
< 15 < 20 mm/1h
Tablo2: Cinsiyetebağlıfarklılıklar Kaynak:ThomasL:LaborundDiagnose6.Basım
3.1.2 CoğrafiOrijinveEtnikFarklılıklarSiyahiırkpopülasyonundalökositsayısıbeyazırkaoranlaçokdüşüktür.Avrupatoplu-muiseyüksekgranülositvemonositkonsantrasyonunasahiptir.
Fig.2: GralünositKonsatrasyonuüzerineorijinetkisi
KuzeyBatıAvrupalılariçinalfa-amilazkonsantrasyonu,AntillerveAsyasakinlerinegöreönemli ölçüde farklıdır. Antil sakinlerinden alınan değerlerin yaklaşık % 50’si İngiliznormaldeğerlerinekıyaslapatolojikölçüdefarklıdır.
Fig.3: AlfaAmilazkonsantrasyonuüzerineorijinetkisi
3.2 Uzunvadededeğişebilenfaktörler
3.2.1 YaşYenidoğanlardaeritrositmiktarıvedolayısıylahemoglobinvebilirübinkonsantrasyonuyetişkinlereoranlahayliyüksektir.BüyümeçağındakiçocuklardaALKPkonsantrasyonuyüksektir.KolesteroldeğerleriözellikleLDLkolesterolyaşabağlıolarakartışgösterir.
1
ZenciAfrikalı
Avrupalı
G/L1 2 3 4 5
KuzeyBatıAvrupa
Antillerdeyaşayanlar
Asyalılar
100 200 300 400 U/L
10 11
www.gbo.com/preanalytics
Yaşabağlıolarakazalanlar Yaşabağlıolarakartanlar
Albümin Kolesterol
Kalsiyum Eritrositsedimantasyonoranı
KreatininAtılımı Ferritin
İnorganikFosfor Glukoz
pO2
Ateş
Tablo3: Bazıparametrelerinyaşabağlıdeğişimleri
3.2.2 KiloKiloilebirlikteşuparametrelerartışgösterir:Kolesterol,trigliserid,ürikasit,kortizolveinsülin.
3.2.3 YaşamTarzıYaşamalışkınlıklarımeselamesleki stresveyaspor laboratuvar testsonuçlarınaetkieder.Formdurumunaveyazindeliğinebakılmaksızınatletlermeselayüksekkreatinindeğerlerinesahiptir.
Fig.4: Aşırıfizikselaktivitedensonradeğişençeşitliserumdeğerleri(maratonkoşusu)
3.2.4 GebelikGebelik esnasında plazma miktarı % 50 civarında artar. Konsantrasyon değişimleriparametrearalıklarıiçerisindegörülebilir;önemlielektrolitlerazalır,kanlipitleriyükselir,bakırikikatınaçıkar.
glukozinorg.fosfat
ürikasitüre
bilirübinaspartataminotransferaz
prüvatkinazkreatinin kinaz
1-misli 2-misli 3-misli 4-misli
Hastabazlıetkenlerdendolayımeselacinsiyet,yaşvegebelikhemkadınlarhemerkek-ler hemdegebe kadınlar için ayrı ayrı olarak yaş aralıkları ile birlikte değerlendirilir.Bazıkoşullardafarklıcoğrafyadangelenvefarklıetnikyapıdakihastalarındeğerlendi-rilmesindemevcutreferansdeğerlendirmelerinindışındabirdeğerlendirilmeyapılmalı-dır.
3.3 Kısavadededeğişebilenfaktörler
3.3.1 GünlükritimvebiyolojikdurumÇeşitliparametrelergünlükritmegöredeğişkenliklergösterir.Bazıparametrelermaksi-mumnoktasınasabahlarıulaşırbazılarıdaöğleveyageceulaşır.
Güniçimaksimumdalgalanma(%)
Maksimum(sabah)ACTH %200 Adrenalin %20
Renin %140 Hemoglobin %20
Noradrenalin %120 Hematokrit %20
Prolaktin %100 Lökosit %20
Aldosteron %80 Protein %20
Kortizol %50 T4 %20
Testosteron %50 Bilirübin %20
Maksimum(öğle)Demir %100
Özinofilgranülosit %30
Potasyum %15
Maksimum(Gece)Kreatinin %100
ÜrikAsit %50
TSH %50
AsitFosfataz %200
Tablo4: Güniçimaksimumdalgalanma
Referansdeğerlerinindoğrudeğerlendirilmesiiçintemelşart,istekformu üzerindekidoğruhastaverileridir.
12 13
www.gbo.com/preanalytics
Fig.5: Kortizolüngünlükdeğişimi
Biyolojikritimile ilgiliolarak,sadeceyılınfarklızamanlarındankaynaklanandalgalan-malar göz önüne alınmamalıdır, aynı zamanda mesela yüksek konsantrasyonlardaolduğubilinenmenstrüalsiklüstekifertilitehormonlarıileDvitaminidealınmalıdır.
Günlükritimvebiyolojikritimiçindekidalgalanmalarınyanısırabireylerarasındadagüniçerisindefarklıparametreleriçindalgalanmalardansözetmekmümkündür.
0 saat 6 saat 12 saat 18 saat 24 saat Güniçizaman
0
50
Kortizol100
150
200
µg/dL
Günlükritimdekidalgalanmaetkisikanalmasaatinin7ile9saatlerinde alınmasınabağlıolarakazaltılabilir.
3.3.2 FizikigerginlikFizikigerginliktesuveküçükmoleküllerdamardışınasızarlar.Budurumbüyükmole-küllüyapılarınmeselaproteinlerinveyamaddelerindamariçerisindeproteinlerebağlan-masınasebepolur.
Bu aynı zamanda yatış pozisyonundan sonra ve oturulduğu zaman staz evresindegerçekleşir(bölüm6.3‘eve6.4‘ebakınız).
3.3.3 StresKanvermektenkorkmaveyaameliyatkorkusuaşırıbirmentalstresyaratabilir.
Budurumbazıhormonlarınmeselaaldosterol,katekolamin,kortizol,prolaktinvereningibihormonlarınsalgılanmasınasebepolabilir.
Albümin,fibrinojen,glukozveinsülinmiktarlarındaartışgözlemlenebilir.
3.3.4 YemekYemekyediktensonrayemeğinçeşidinevegeçensüreyebağlıolarakbelirliparamet-relerdeğişkenlikgösterebilir.
Yağlıyiyeceklerplazmadabulanıklıkoluşturur.Lipemiknumunelerinsınırlıbirkullanımolanağıvardır.
g Dışarıdangelenbirhasta5dakikakadardinlendirildikten sonrakanalınmalıdır.
g Fizikselegzersizdenmeselasabahkoşusundan sonrakanalınmamalıdır.
g Kanvermezdenenaz3güniçindeyorucufiziki aktivitedebulunulmamalıdır.
Kanalmadanöncesakinleştiricibiratmosfervecesaretlendirmepozitif biretkiyaratacaktır.
14 15
www.gbo.com/preanalytics
Fig.6: Çeşitliderecelerdelipemikserumlar
Fig.7: 12saatlikaçlıktansonraalınmasıgerekenparametreler
Uzunsürelioruçtutmalaboratuvartestsonuçlarınaetkiedebilir.
g AlkalenFosfataz
g Kolesterol (Total,HDL,LDL)
g Dopamin
g Demir
g Glukoz
g ÜrikAsit
g İnsülin
g Potasyum
g Kortizol
g Kortikotropin stimulationtest
g İnorganikFosfat
g Trigliserid
Kanalmakiçin12saatlikaçlıksüresiözelliklelipitmetabolizması testleriiçinçokönemlidir.
Glukoztoleranstestiiçin3günboyuncayüksekkarbonhidratdiyetigereklidir.Mesela>150gr.karbonhidrat/gün.
3.3.5 Uyarıcılar:Kahve,Nikotin,AlkolKahvekortizolseviyesiniçokfazlayükseltir.200mgkafein(yaklaşık2kupakahve)kortizolseviyesiniyaklaşık%40seviyesinekadarartırır.
Fazlasigaraiçimilökosit,lipoprotein,enzimaktiviteleri,hormonlar,vitaminler,tümörbelirteçleriveağırmetalmiktarlarındaartışasebepolur.
Sadece bir adet sigara bile 1 saat içerisinde serum konsantrasyonlarını önemlimiktarlardadeğiştirebilir.
Fig.8: Sigaraiçenbireylerleiçmeyenlerarasında%10’danfazlafarklılıkolantestler
Alkol tüketimindeakut ve kroniketkileri arasında farklılıklar vardır.Bunlardanençokbilinenikaraciğerenzimaktivitelerialkolkullanımıylaberaberartmayabaşlanmasıdır.
0 +10 +20 +30 +40 +50 +60 (%)-10-20-30-40
AnjiyotensindönüştürücüenzimProlaktinß-KarotinoidPridoksalfosfat
FibrinojenBakır
MCHCKadmiumKurşun
MonosidLenfosit
GralünositCEA
g Kanvermedenöncesigaravealkoltüketimikesinlikleönerilmemektedir.
Hattaalkoltüketimikanvermeden24saatöncesindekesilmelidir.
g Abartılıalkoltüketimindenkanalmagünlerindekaçınılmalıdır.
16 17
www.gbo.com/preanalytics
Fig.9: Alkoltüketimindeakutdeğişimler
Fig.10: Alkoltüketimindekronikdeğişimler
3.3.6 UyuşturucularUyuşturucu kullanımı biyolojik etki yaratır ve laboratuvar sonuçlarını etkiler. Her biruyuşturucununkendineaitayrıbiretkisivardır.
Örneğinesrar, kreatinin,glukozveürikasit değerlerindedüşme,sodyum,potasyum,üre,insülinveürikasitdeğerlerindeyükselmeyesebepolur.
0 +100 +200-50%Değişim
Osteokalsin
Prolaktin
ADH
Kortizol
ANP
Kolesterol
Trigliserid
Aldesteron
0 +100 +200-50
%Değişim
LDLKolesterolVMS(Vanililmandelikasit)
MCVKolesterolTrigliserid
KortizolAlaninaminotransferaz
EstradiolAdrenalin
NoradrenalinAspartataminotransferaz
γ-glutamiltransferaz
3.3.7 İlaçkullanımıİlaçkullanımındadabenzeretkilersözkonusudur.Budurumlaboratuvaranalizlerinde-kienterferanslarınyaygınbirsebebidir.
Terapötik uyuşturucu takibinde, kan alma ilaç alımından öncemümkün olabildiğincehızlıyapılmalıdır.Plazmadeğerlerimaksimummiktardaikenkanalmaişlemiuygulan-mamalıdır.
Fig.11: İlaçalımıiçinidealzamanlar
Bununla birlikte, aşırı doz veya zehirlenme şüphesi varsa, kan alınma işlemi derhalgerçekleştirilmelidir.
3.3.8 HastadavranışıHasta hiç bir zaman kan değerlerini etkileyen faktörlerin farkında değildir.Aşağıdakifaktörlerbilinirsehastabunlarauygundavranabilir.
Laboratuvartestsonuçlarınıdeğerlendirmedehatalarıengellemekiçinhastayadüzenliilaçkullanıpkullanmadığınıvekanvermedenönceilaçalıpalmadığınısormakgerekmektedir.
Vitaminvehormontüketimigenelolarakhastalariçinilaçtüketimiolarakkabuledilmediğindenözelliklesorulmalıdır.Kullanılanürünlerinnezamanvenekadarmiktardatüketildiğilaboratuvarabildirilmelidir.
kanalmazamanı (birsonrakialımdanhemenönce)
plazmako
nsan
trasyo
nu
g Hastanınbütünüyleilaçalımınahazırolmasıhatalarıelimineedecektir.
g Kanalmadanöncehastayıgereklikonulardauyarmakhatalı davranışlarıengelleyecektir.
g Belirlidurumlardakanalımıhastanınhatalıdavranışlarından dolayıertelenmelidir.
18 19
www.gbo.com/preanalytics
Farklıtestleriçinşunlardagereklidir:
4.2 Numunetanımlama
Sıkkarşılaşılanhatalarşöyledir:yanlış,kirli,okunaksızveyahatalıyapıştırılmışetiket.
Yanlışyapıştırılanetiketgözlekontrolledüzeltilebilir.Numunemiktarınıngörselkontro-lüvenumunekalitesisağlanmalıdır.
Barkodunhatalıyapıştırılmasındandolayınumunegözlemlenemiyorsa,numuneseviyesiveuygunluğutahminedilmeyeçalışılmamalıdır.Budurumdanumunereddedilmelidir.
Fig.12: Düzgünyapıştırılmışetiket(solda)ilehatalıyapıştırılmışetiketler
g Hangizamanlardakanalındığıvefonksiyontestleri
g Vitaminvehormonlardahilolmakkaydıylailaçalımı
g Kiloveboy
g 24saatlikidrar
Küçükmiktarlardaalınabilennumuneleriçinsadeceönemli parametrelergirilmelidir.
4. Hastakimliğitanımlamasında sıkkarşılaşılanhatalar
Hataların tanımlanması numune kalitesini artırmaz ancak laboratuvar işleyişini hatırısayılırmiktarlardageliştirir.
Yanlışanlaşılmalarvegeççıkanhastasonuçlarızamanzamanoluşabilmektedir.Bazıkötüçıkanlaboratuvarsonuçlarınınnesebepleortayaçıktığınıanlamakbazenmümkünolamamaktadır.Kaybolanhastanumuneleri,istemkağıtlarıveyaokunaklıolmayaneti-ketlerbukategoridedir.Bupotansiyelhatakaynaklarıprebarkodsistemiileçözümlene-bilir.
Kimliktanımlamaileyapılanhatalargeneldedikkatsizlik,aceleetmeveyadikkatdağıl-masısebebiyleortayaçıkmaktadır.
Yanlışnumuneseçimiveya test istemişayetyapılıyorsayamakulbirkontrolleyadatedaviedendoktortarafındananlaşılabilir.
4.1 Hastakimliği/İstekformu
Hastaistekformundabulunahastakimlikverileriçoğunluklaeksiktir.Ekkimliktanımla-yıcıbilgilerhastanın–şayetvarsa-kolbandıtaranaraktamamlanabilir.
Aşağıdakiverilerinalınmasızorunluolmalıdır:
Kanalmadanöncehastanınkimolduğununsöylenmesiistenmelidir.
g Soyad,ad,doğumtarihi
g Hastanumarası,dolap,odanumarası, doktorodasınınnumarasıveyadoktorismi
g Kanalmazamanıvetarihi
g Yaş
g Gerekiyorsagebeliksüresi
20 21
www.gbo.com/preanalytics
Hatalarıönlemekiçinyapılmasıgerekenlerşunlardır:
Etiketleriçinotomatikokumakullanılıyorsa,tüplerinkarıştırılmasınıönlemekiçinbütüntüplerinsıralanmasınaözeldikkatgösterilmelidir.
4.2.1
Prebarkodlutüplersayesindehatalıyapıştırılmışetiketlerintamamıylaönünegeçilebil-mektedir.Resimdedoğruşekildeyerleştirilmiştüplerbulunmaktadır
Fig.13: Prebarkodlutüpler
g Etiketidikkatliveokunaklıdoldurunuz.
g Sadecesilinmezkalemkullanınız.
g STATnumuneleriniözelolarakişaretleyiniz.
g Enfeksiyonlumateryalleriheptüphemdeistekkaydındabelirtiniz.
g Not:Etiketlemezamanlamasıülkedenülkeye değişkenlikgöstermektedir.
g Herzamanetiketidoğruyapıştırın.
g Etiketiherzamankanalmatüpüneyapıştırınız. Taşımatüplerineetiketyapıştırmayınız.
5. Hemoliznedir?Çeşitli hatalar hemolize sebep olmaktadır. Hemoliz preanalitiğin temel konularındanbiridir. O sebeple ayrı bir konu başlığı altında incelenmektedir. Bireysel davranışlar,hemolizinoluşmasıvehemolizoluşmasınıönlemekonularıdetaylıolarakincelenecek-tir.
Hemolizeritrositlerinhücreçeperininbozulmasıylaoluşur.Hücreiçielementlerserumveplazma içerisindedağılır.Küçükmiktardahemolizeolanbirserumveyaplazmadabilebazıtestdeğerlerindeçokciddimiktarlardayükselmeleresebepolur.
Fig.14: Eritrositveserumiçerisindekiçeşitliparametrelerinkonsantrasyonfarkları. EritrositlerdekiLDHkonsantrasyonu,serumdan160katdahayüksektir.
Ürikasit
KlorKolesterol
GlukozÜre
MagnezyumGPT(ALT)GOT(AST)Potasyum
AsitfosfatazLDH
20
24
67
160
20151050
22 23
www.gbo.com/preanalytics
Fig.15: 0,5g/dL’likhemoglobinkonsantrasyonundaiçinparametredeğişimleri
Serumveyaplazmaeritrosittenkaynaklananhemoglobindendolayıkırmızırengedönü-şür.Çıplakgözleyaklaşık0,03g/dL’likhemoglobinkonsantrasyonundakinumunelerde-kirenkdeğişimigözlemlenebilir.Hemoglobinkonsantrasyonununmiktarırenkdeğişimiiledoğruorantılıdır.
Fig.16: Çeşitliderecelerdehemolizlinumuneler
LDH
Aspartataminotransferaz
HDLKolesterolPotasyumKreatininKinazTrigliseridKolesterolγ-GlutamilTransferaz
Alkalenfosfataz
Konsantrasyondeğişikliği
0,1 0,2 0,3 0,4 0,50
1
2
3
4
g/dLHemoglobin
Aşağıdakidurumlardahemolizilekarşılaşılabilir.Bunlardankaçınmakgereklidir.
Hemolizin3önemlietkisişunlardır:
1. Yukarıdabahsigeçenaksiyonlarserumveya plazmadakikonsantrasyonlarıdeğiştirirler.
2. Hemoglobindenkaynaklanankırmızırenk değişimifotometriktestlerietkiler.
3. Analizsüresiiçindekimyasalreaksiyonlarserumveyaplazma içinedağılanhücrekomponentlerindendolayıetkilenebilirler.
g Turnikeninsıkıolması
g Küçükçaplıiğne
g Damaragirişyaptıktansonradokuyaaspirasyonyapmak
g Şırıngailekantransferiyapmak
g Nazikbirşekildekarıştırmakyerinenumuneyisallamak
g Numuneyi3saatbeklettiktensonraseparasyonyapmak
g Çokuzunsüreveyüksekhızdasantrifüj
g Numuneyiçoksıcakveyaçoksoğuğamaruzbırakmak
g Tamkanıdondurmak
24 25
www.gbo.com/preanalytics
6. Kanalımısırasındayapılan yaygınhatalar
6.1 Hastanınhazırlanması
Doktor hastaya kan alımından önce hastanın davranışının ne kadar önemli olduğunuanlatmalıdır.
Hasta, diyet, uyarıcılar, stres, fiziksel aktivite gibi faktörlerin kısa vadede sonuçlarıetkileyenfaktörlerolduğununfarkındaolmalıdırlar,bölüm3.3‘ebakınız.Doğrudavra-nışlarsadecepotansiyelproblemlerinbilinmesiylemümkünolabilir.
Davranışlailgilitavsiyelerçoğunluklaunutulur.Kanalmadanöncesorulansorularşayetvarsa uygun olmayan davranışı bulmaya yardımcıdır. Eğer şartlar gerektiriyorsa kanalımıertelenmelidir.
6.2 Kanalmazamanları
Günlükritimdekidalgalanmalarınetkisi,bölüm3.3.1‘ebakınız,Kanalımının7-9saat-leriarasındayapılmasıileminimizeedilmişolur.Bunundışındabirzamandaalınacakkananlamsızsonuçlaroluşmasınasebepolabilir.
6.3 Vücutpozisyonu
Yatmapozisyonundanoturmapozisyonunageçişte,%12oranındaplazmamiktarınınveçeşitliküçükmiktardakankomponentlerinindamariçindendamardışınageçmesinesebepolur.
Buiseözelliklebelirlikanhücrelerininvemolekülermaddelerdekibirçokparametrenindeğişmesinesebepolur.
Mümkünsedışhastalarınoturmapozisyonuyerineyatarakkanvermelerisağlan-malıdır.Bumümkünolamıyorsaoturmapozisyonudakanalmaiçinuygundur.Testlerintakibiveuyumluluğuaçısındankişininherzamanaynıpozisyondakanvermesiönemlidir.
Yatmapozisyonundanoturmapozisyonunageçildiğindeartmamiktarı
Parametreler
%10’akadar
HemoglobinLökositTotalKalsiyumASTALKPTiroksinIgGveIgAAlbüminTotalProteinKolesterolTrigliserid
%10-%20arasındaHematokritApolipoproteinEritrosit
%50’denfazlaAdrenalinReninNoradrenalin
Tablo5: Numunealımısırasındapostürünetkisi
6.4 Kanakımınındurmasıveyoğunluğu
Turnikedamarınyerinibulmakvedamaragirmeyikolaylaştırmakiçinkullanılır.
Budamar içerisinebir filtrasyonbasıncıuygulanmasınasebepolur.Budahemokon-santrasyonasebepolur.“6.3Vücutpozisyonu”konusundabahsedilenlerleaynıetkileroluşur.Konsantrasyondakideğişiklikkanakışınındurmasüresinebağlıdır.
Maksimum60saniyeyekadarkanakışınındurması numuneiçinönemlibiretkiyaratmaz.
26 27
www.gbo.com/preanalytics
Fig.17: İntravaskülerdendokuarasınageçenplazmaveküçükmoleküllerdenkaynaklananhemakonsantrasyon
%6ve%12arasıartma %4’ekadarazalma
ALT Glukoz
CK İnorganikFosfataz
Bilirübin Lökosit
LDH Üre
Albümin Kreatinin
GGT Klor
ALKP
TotalProtein
Kolesterol
Trigliserid
AST
Dahakısabirstazdabilebudeğişimlerolabilir.
Tablo6: Stazınbazıparametrelerüzerineetkisi(%cinsinden)
Staz
KanhücreleriProteinmolekülleri Proteinbağlayanmadde
Kalsiyum
Turnikebasıncı40mmHgolmalıdır.Turnikeninamacıarteryalakışıetkilemedenvenözçıkışıazaltmaktır.Buşekildeİntravenözbasınçartar,vengenişlervedahakolaypalpeedilir. Buna ek olarak iyi uygulanmış bir turnike titreşimli arter ile veni ayırt etmedekolaylıksağlar.
Bunaekolarak,bütünkanalmasüresiboyuncaturnikenintakılıkalması,özellikleyük-sek tansiyonlu ve uygun damar koşullarındaki hasta numunelerinde hemolize nedenolabilir.
6.5 Damarıbulmateknikleri
Damarınyerinikolaysaptamakiçinhemnumunekalitesiniartırmayayardımcıhemdekaçınılmasıgerekenuygulanmaktaolanbirçokteknikvardır.
Uygunolmayanteknikler:• Hastayumruğunuaçarvekapatır.Buteknikaynızamandapompalama
tekniğiolarakbilinir.Buteknikpotasyumdaartışasebepolabilir.• Kanalınacakbölgeyebirkaçkezvurmak.Buteknik
isenumunenintahribatınasebepolabilir.
Uygunteknikler:• Yumrukyapmakvepompalamamak.• Isıtıcıpedveyalokalanesteziilekanalmabölgesiniılıklaştırmak.
Turnikeyeçoksıkıolmamalıdır.Nabzıalabilecekseviyedeolmalıdır.
Kanalmayaçokelverişlibirdamarbulunduğundadamariçinegirilirgirilmezkanalmadanhemenönceveyakanakımıbaşlarbaşlamazturnikegevşetilmelidir.
Buikiteknikdekanalmaiçinuygundeğildir.
“VACUETTE®KanAlmaTeknikleri”kitapçığında,başarılıbirşekildedamaragirişprosedürüanlatılmaktadır.LütfenayrıcaGreinerBio-One’ın“VACUETTE®AlmaSistemiKullanımTavsiyeleri”nebakın.
28 29
www.gbo.com/preanalytics
6.6 Kanalmabölgesinindezenfeksiyonu
Dezenfeksiyondoğrubirşekildeuygulanmazsa,dezenfektankan içerisinegirebilirveanalizsonuçlarınıbozabilir.
6.7 Damaragiriş
Damaragirişinbirkaçkeztekrarlanmasıveprobundokuiçesinegirmesidokudaoluşa-bilecektromboplastindendolayıözelliklekoagülasyonbelirteçlerindeönemlibiretkiyesebepolabilir.
6.8 Kateterdenkanalma
MümkünseIVkateterdenkanalmayınız.Kullanmanızkaçınılmazsaiçerinüfuzedebile-ceksolüsyonunkontaminasyonundankaçınmakiçinçokdikkatlidavranınız.
Dezenfektanlarüreticinintalimatlarıdoğrultusundakullanılmaktadır.Kanalmabölgesineuygulamayapmadanöncebölgetamamenkurumalıdır.
Damaragirişyaparkendokuyuzedelemeyin.Gerekiyorsadiğerkolukullanın.
6.9 Kanalmatüpüsırası
Kanınkanalmatüplerineyanlışsırailealınmasınumuneninkontamineolmasınasebepolabilir.Kabındışyüzeyikontamineolmuşsabakterilernumuneniniçerisinesızabilir.
Busebeplekankültürünumuneleri ilkolarakalınmalıdır.Antikoagülanlarvekoagülanaktivatörleribirsonrakitüpealınabilirveyadokusıvılarıolasıproblemlerdendolayıtüpealınabilir.
Tavsiyeedilenkanalmasırasışuşekildedir:1. Boştüpveyakankültürü2. Koagülasyoniçinsitratlınumune3. Tamkanveyaserum4. Heparinliplazma5. HematolojiiçinEDTA’lıkan6. Glukoziçinsodyumfloridlikan7. Diğertüpler
Kendikurumunuziçinuygulanabilirkanalmaprosedürüneherzamanbağlıkalınız.
6.10 Yanlışantikoagülan
ISO6710UluslararasıKodlamaSistemisayesindekanalmatüpleriileilgilikarışıklıklarengellenmiştir.
AmayinededikkatsizlikveyabilgieksiklikleriyanlıştüpveyaAntikoagülankullanımınasebepolabilmektedir.Butipnumunelerkesinliklekullanılmamalıdır.
g Kankültürünumunesigerekmiyorsailkolarakbirmiktar kankurutüpealınıpboşaltılmalıdır.
g Sitratlıtüpsadeceveyailkolarakdoldurulacaksa5ml’likkurutüpekanalınmalıveboşaltılmalıdır.Buişlemiyapmaktromboplastindenkaynaklanankontaminasyonuelimineedecektir.
Doğrutüpveantikoagülankullanınız.
30 31
www.gbo.com/preanalytics
VACUETTE® tüptipi
Kapakrengi İçerik KullanımAmacı
Serum PıhtıaktiveediciKlinikkimya,mikrobiyolojikseroloji,immunoloji,TDMiçinserumdaçalışılacaktestler
Serum Jelli
Pıhtıaktiveediciveayırıcı
Klinikkimya,mikrobiyolojikseroloji,immunoloji,TDMiçinserumdaçalışılacaktestler
SerumCrossmatch Pıhtıaktiveedici Crossmatchtestleriiçinserumda
çalışılacaktestler
Plazma Sodyumheparin Klinikkimyaiçinheparinliplazmadaçalışılacaktestler
Plazma Lityumheparin Klinikkimyaiçinheparinliplazmadaçalışılacaktestler
PlazmaJelli
Lityumheparin veayırıcı
Klinikkimyaiçinheparinliplazmadaçalışılacaktestler
EDTA K2EDTAK3EDTA
HematolojiiçinEDTA'lıtamkandatestler
EDTACrossmatch K3EDTA HematolojiiçinEDTA'lıtamkanda
çalışılacaktestler
EDTAJelli
K2EDTA veayırıcı
Molekülerbiyolojikbakteri,virüsveparazitidentifikasyonuiçinEDTA'lıplazmadaçalışılacaktestler
Koagülasyon SitratSolüsyonu(%3,2)SitratSolüsyonu(%3,8)
Koagülasyontestliiçinsitratlıplazmadaçalışılacaktestler
CTAD CTAD(%3,2)Koagülasyontestliiçinsitratlıplaz-madaçalışılacaktestler(trombositfaktörlerininplazmaiçinesunigirişiengellenmişşekilde)
Glukoz Antikoagülanglikolizinhibitör
Stabilizatörlüveantikoagülanlıtamkanveyaplazmadaçalışacakglukozvelaktattestleri
Eserelementler Sodyumheparin Heparinliplazmadaçalışacakeser
elementtestleri
Kangruplama
ACD-AACD-BCPDA
ACD/CPDA’daçalışılacakkangruplamatestleri
Tablo7: ISO6710’agöreUluslararasırenkkodlaması
Parametreler EngelleyiciAntikoagülanlar
Asitfosfataz Sitrat,EDTA,florid,heparin,okzalat
Albümin Heparin
ALKP Sitrat,EDTA,florid,okzalat
Alfaamilaz Sitrat,EDTA,florid
Alfa1antitripsin Sitrat,EDTA,okzalat
ALT Okzalat
AST Okzalat
Bilirübin Sitrat,florid,okzalat
Kalsiyum Sitrat,EDTA,okzalat
Kolesterol Sitrat,florid
Kolinesteraz EDTA,florid,heparin
CK-MB Sitrat,EDTA,florid,heparin,okzalat
Seruloplazmin EDTA
Bakır Sitrat,EDTA,florid,heparin,okzalat
CK Sitrat,florid,okzalat
Kreatinin Sitrat,EDTA,flor
Eritrositsedimantasyonoranı(ESR) Heparin
GGT Sitrat,florid,heparin,okzalat
GLDH Florid
Glukoz Sitrat,Okzalat
HBDH Okzalat
HDLKolesterol Sitrat,florid
İnsülin Okzalat
Demir Sitrat,EDTA,heparin,okzalat
Demirbağlamakapasitesi EDTA
LDH Florid,okzalat
LDLkolesterol Okzalat
Lösinaminomeptidaz Sitrat,EDTA,florid,heparin,okzalat
Lipaz EDTA
Lipidler EDTA
Lipideritroforezi Okzalat
Lityum Okzalat
Fosfat Sitrat
Potasyum Okzalat
Proteinelektroforezi Okzalat
Pıhtılaşmazamanı Okzalat
Sodyum Sitrat,EDTA,okzalat
T3 Okzalat
Trigliserid Sitrat,florid,okzalat
Üre Florid
Ürikasit EDTA,sitrat,florid
VitaminB12 Okzalat
Tablo8: SeçiliparametreleriçinAntikoagülanlarınetkisi.
32 33
www.gbo.com/preanalytics
6.11 Sonkullanmatarihi
Vakumlutüplerimizsadeceetiketinüzerindekisonkullanmatarihindenöncekullanıldı-ğındabelirlenenmiktardavakumlamayapabilir.Sonkullanmatarihigeçentüplerikul-lanmayınız.
Fig.18: ISO6471’agöresonkullanmatarihlirenklikodluetiket
6.12 Karışımoranlarıvenumunemiktarı
Tüpündoğrumiktardadoldurulması–tolerasyonmiktarınıgözealmakkaydıyla–çokönemlidir.
Özelliklekoagülasyontestleri içinkullanılansitratlı tüplerdebelirlenenmiktarınaşağı-sındaveyaüzerindebirdolumyapmakçokciddihatalarasebepolabilir.
g Yenibirkutuaçmadanönceelinizdetüpkalmadığındaneminolunuz.
g İlkönceeneskitarihlitüplerikullanınız.
50mm
27mm
5ml 2018-10-15
ZSerumSepClotActivator
A160910
4560
19
Dolumçizgisi Kimyasaltüpüntanımı Parçanumarası
LOTnumarası
Tekkullanımlıksimgesi
GreinerBio-OneLogosu
“SonKullanmaTarihi”sembolü
Vücutdışıtanısembolü
Sterilizasyonişareti
DolumMiktarı
VACUETTE® logosu
CEişareti
Fig.19: Koagülasyontüpleriiçindolumtoleransı
Bununlaberaberfarklımiktarlardadoldurulmuşantikoagülaniçermeyentüpler labora-tuvaragelebilir.Bunumunelerkullanılabilir.Ancaknumunemiktarınınazlığındandolayıherparametreyeyetmeyebilir.
6.13 Kankarışımıvetüpiçerikleri
Günümüzdeneredeyseherkannumunesininiçerisindebirkatkımaddesibulunmakta-dır.Hattaboştüpveyakurutüpolaraktanımlanantüplerdebilepıhtılaşmayıartırabil-mek için katkı maddeleri bulunmaktadır. Tüp içerikleri kan ile kan alımından hemensonraderhalyavaşçavetamolarakkarıştırılmalıdır.Koagülasyontüpleri4-5kezdiğertümtüpler5-10keztersdüzedilmelidir.
Tüpüdoğrumiktardadoldurunuzvedoğrukarışımdaolduğundaneminolunuz.
3,5 mlTüp13/75mm
2 mlTüp13/75mm
DolumtolerasyonuISO6710veCLSI Uluslararasıstandartlarauygun
şekildebelirlenmiştir.
Dolumtoleransı
Dolumtoleransı
Bütüntüplernumunealındıktanhemensonra5kezters düzedilmelidirveaslaçalkalanmamalıdır.Budurumserumtüpleriiçindegeçerlidir.
34 35
www.gbo.com/preanalytics
Yüksekseviyedenumunealınanveazmiktardaboşlukkalankatkılımaddelitüpleritersdüzederkenazamidikkatgerekmektedir.
Ters düz etme sırasında bir hava boşluğu tüp boyunca ileri geri hareket ederek bukonudaiyibirgöstergeolmaktadır.
Fig.20: Tersdüzetmeesnasındagöstergegöreviyapanhavaboşluğu
7. Depolamadavenumunegöndermedesıkgörülenhatalar
7.1 Depolamaısısıvedepolamaperiyodları
Numunenindepolamasüresisınırlıdır.Birçoknumuneuzunsüreodaısısındabekleye-bilir,bazılarıdasoğutucudaveyadondurucudasaklanmalıdır.
Fig.21: ZamanveısınınGlukozüzerineetkisi
Genelkuralşudur:mg/dL
%sap
ma
100
90
80
70
60
50
40
30
20
0 2 4 6 8 24 48 h
4 C° 23 C° 30 C°
100
78
46
29
HematolojiiçinkullanılanEDTA’lıkanlarodaısısındadepolanmalıdır.Numunekanhücrelerisayımıiçin24saatodaısısındabekleyebilir.Numunenindiğertestleriçin2-3saatkadarodakoşullarındabeklemesindebirsakıncayoktur.
Hücreayrımındansonrabirkaçistisnadışındaserumveplazmanumuneleri 4C°’desaklanmalıdır.
36 37
www.gbo.com/preanalytics
Laboratuvarınızhanginumunelerinhangisıcaklıktasaklanmasıgerektiğiniveyaderindondurulmasıgerektiğinisöyleyebilir.
7.2 DepolamaKoşulları
Numunekonsantrasyonundadeğişmeleresebepolabileceğindennumunekapağıdik-katlibirşekildekapatılmalıdır.
Jel ayıracı veya santrifüjleme yoluyla oluşturulan serum veya plazma hücrelerindebulunabilen hücrelerin içerisindeki maddeler difüzyon yoluyla serum veya plazmayasızabilirler.
Böyledurumlardadepolamasürecindehücreduvarıparçalanmaz.AncakmeselaLDHvepotasyumdeğerlerindeartışsözkonusuolabilir.
Kanşekeriglikolizyoluylayıkılır.Budurumdakanhücreleriinvitroolarakserumveyaplazmadakiglukozuabsorbeederler.Buisezamanlakanseviyesindedeğişikliğesebepolur.
Serumveyaplazmahücrelerdenayrılamazsasadece2-3saatiçerisindeönemlideğiş-melergözlemlenebilir.
Kanhücreleridondurucudabozulmalargösterdiğindensadeceserumveya plazmadondurucuyakonulmalıdır.
Serumveyaplazmanınuzunsürelidepolamasıiçin-20C°’liksıcaklıktandahadüşükbirsıcaklığaihtiyaçvardır.Defrostişlemibuzdolabındaveyasubanyo-sundageceboyuncayavaşçakarıştırılarakyapılmalıdır.
g Sadecekapaklınumuneleridepolayınız.
g Serumveyaplazmakanhücrelerindensantrifüjlemedenhemensonrahızlıbirşekildeyajelseparasyonuileyadabaşkabirtüpeaktararakayrılmalıdır.
7.3 NumuneTransportu
Bazı testler için kısa süreli stabilite söz konusu olduğundan numuneler olabildiğincehızlıbirşekildelaboratuvaragetirilmelidir.
Bilirübingibiışıktanetkilenebilecektestleriçinnumunedepolamavetransportişlemle-risırasındaışıktankorunacakşekildebulundurulmalıdır.
Transport esnasında ısının aşırı artışı veya azalması negatif bir etki oluşturacaktır.Özellikleyüksekısılariçinuygunbirizoleedicitaşımakaplarıçokönemlidir.
Hemsantrifüjedilmiştüplerhemdeedilmemiştüplermutlakadikbirşekildedikolaraktaşınmalıdır.
g Numunelerimümkünolduğukadarhızlıbirşekilde laboratuvaratransportediniz.
g Gerekiyorsaışıktankoruyunuz.
g Aşırıısıdeğişmeleriiçinönlemalınız.
g Mümkünolduğuncanumunetüplerinidikbirşekildetransportediniz.
g Numunenindökülmemesinedikkatediniz.
38 39
www.gbo.com/preanalytics
7.4 NumunePostalama
ADR(TehlikeliMallarınKarayoluileUluslararasıTaşımacılığınaİlişkinAvrupaAnlaşma-sı)düzenlemelerinumunetransportuiçinuygulanabilirdurumdadır.Buradaamaçhempersonelinhemnumuneninkorunmasınınyanısıragüvenlitransportsağlamaktır.
Enfeksiyonriskiyleilgiliolarak,kategoriAvekategoriBolmaküzereikikategorivardır.KategoriA,WHO(DünyaSağlıkÖrgütü)risksınıflandırması3ve4’ekarşılıkgelir.Kate-gori B, WHO 2. risk sınıflandırmasına karşılık gelir. WHO risk sınıflandırması 1’dekiörnekler,ADR’denetkilenenmezler.
Fig.22: Uyguntaşımakapları
AkategorisindekibirnumuneP620talimatlarınagöre taşınmalıdır.P620temelolarakP650ilekarşılaştırılabilir.Ancakonaylanmışbirdizaynıvelisansıolmasıgerekir.
BkategorisindekibirnumuneP650yönergelerinegöretaşınmalıdır.Numunelerprimerkaptaolmalıdır.Sekonderkapisesugeçirmez,kırılmazvebütünsıvıyıabsorbeedebi-lecekbirpedihtivaedecekşekildeolmalıdır.Dışpaketkartondanyapılmışveyatakviyeedilmişbirzarf ileüzerine“kliniknumune”veya“tanınumunesi”şeklindeetiketlenmişolmalıdır.UNsembolü3373dışpaketüzerindebulunmalıdır.(3373elmasşeklindedir.)
Genelkuralolarak,numunelertanıamaçlıolarakgönderildiğindeADR’yeuygunP650paketleme yönetmeliği mutlaka kontrol altında olmalıdır. P650 yönetmeliğine görepaketlenmişBkategorisindekinumunelersadeceküçükpaketlerhalindeolmalıdır.
NumuneninA kategorisindeolduğunadair herhangi bir şüpheolduğunda laboratuvarbilgilendirilmelivebunagöreaksiyonalınmalıdır.
Göndericikanunigerekliliklerigözönünealmakzorundadır.Kantransportuileilgilitümpersonelkonuylailgilibilinçlendirilmeliveeğitilmelidir.
Numunepostalamadüzenlemeleriniuygulayınız.
40 41
www.gbo.com/preanalytics
8. Numunehazırlamada sıkçayapılanhatalar
8.1 Santrifüjlemehataları
Santrifüjlemedenönceçokuzunsürenumuneyibekletmekserumveyanumunedeciddideğişikliklereyolaçabilir(bölüm7.2‘ebakınız).
Özellikle jel separatörlü tüplerdekoagülasyonnumunelerinindikbir şekildedurmasıdahaetkinbirsantrifüjlemeanlamınagelir.
Fig.23: Yatayvedikpozisyonlardakinumunekoagülasyonları
Santrifüjlemeden önceki süre çok kısa ise numune bütünüyle koagüle olabilir veyaikincilbirkoagülasyonyaşanabilir.Budurumprobtıkanmalarınayolaçabilir.Dahasıjelseparatörüyeterlibirbariyeroluşturmayabilir.Busebepleserumtüpleri30dakikadanöncesantrifüjlenmemelidir.
Fig.24: Kanalıralmazsantrifüjlenenserumnumunesi.Serumdafibrintrombüsügözlemlenebilir
Antikoagülasyonterapisialanhastalardapıhtılaşmageçolur.Butipnumuneleriçinkanpıhtısıkontrakteolmayabaşladığındasantrifüjlemeyapılmalıdır.
Aşırı yüksek ve düşük ısıda santrifüjleme yapma hemoliz sebebidir. Santrifüjün ısısı20-22C°arasındaolmalıdır.(CLSI’yegöre)
Kapaksıznumunelerlesantrifüjlemeyapmaözellikledüşükvolümlünumunelerinbuhar-laşmasınasebepolur.
Osebeplenumunekutusununkapalıolmasınahemhijyenhemdesantrifüjlemeaçısın-dandikkatetmekgerekir.
42 43
www.gbo.com/preanalytics
Fig.25: Yanlışbirşekildesantrifüjlemeyapılantüpler.Yanlışsantrifüjlemehızıuygulanmış. Soldansağa,artırılanGgücününetkisi.Sağdaisedoğrusantrifüjedilmişserumtüpü
Fig.26: Yanlışbirşekildesantrifüjlemeyapılantüpler.Çokuzunveyayetersizsantrifüjlemesüresiuygulanmışserumtüpleri.Soldansağa,artırılansüre.Sağdaisedoğrusantrifüjedilmişserumtüpü
Santrifüjhızı Süre
KoagülasyonTüpleri
Trombositçezenginsitratlıplazma(PRP)
150g 5dakika
Trombositçefakirsitratlıplazma(PPP)
1500–2000g 10dakika
Trombositsizsitratlıplazma 2500–3000g 20dakika
Serumtüpleri 1800–2200g 10-15dakika
Serumseparatörlütüpler 1800–2200g 10-15dakika
Heparinlitüpler 1800–2200g 10-15dakika
Heparinseparatörlütüpler 1800–2200g 10-15dakika
EDTAseparatörlütüpler 1800–2200g 10-15dakika
Glukoztüpleri 1800–2200g 10-15dakika
Tablo9: VACUETTE®tüpleriiçinsantrifüjlemeönerileri
GgücüveyaRCFolarakkısaltılaningilizcetabirigörecelisantrifüjgücüanlamınagelirvedakikabaşınadüşendevirsayısıilekarıştırılmamalıdır.
AşağıdakiformülRCF(g)hesaplamaiçinkullanılır:
g=RCF=1,118x10-5xrx(rpm)2
g=RCF=Görecelisantrifüjkuvvetir=çap(cm)
rpm=dakikadakidevirsayısı
44 45
www.gbo.com/preanalytics
Santrifüjlemeesnasındaaşağıdakiaksiyonlargözlemlenmelidir:
Serumseparatörtüplerindeoptimumbirjelbariyeriiçinsalınımlırotorlusantrifüjkulla-nılmalıdır.
Buşekildesantrifüjlenmiştüplerdikbirşekildetransportedilirse,jelbariyerilaboratuva-ranakledilirkençalkalandığındabiledengedekalır.
Sabit açılı rotorlu santrifüjde eğimli bir jel bariyeri oluşur. Bu pozisyonda, jel bariyerdahaazstabildirvetransporttaenufakbirtitremeveyatüpünyataypozisyondakalma-sıbilebariyerinbozulmasınanedenolabilir.
g Serumnumunesidikbirşekildeduranbirtüptekoagüleolmalıdır.
g Mümkünolduğukadarçabuksantrifüjlemeyapılmalıdır,beklemekgerekiyorsamutlakanotedilmelidir.
g Uygunsantrifüjlemeısısıseçilmelidir.
g Sadecekapaklınumunelerisantrifüjedin.
g Uygunhızvesüreseçilmelidir.
g Mümkünse,sabitaçılırotorlusantrifüjkullanmayın,açılırotorlubirsantrifüjkullanınız.
g Mümkünolduğuncasantrifüjedilmişjellitüpleridikkonumdataşıyınız.
Fig.27: Soldakijellitüpsabitaçılırotorla,sağdakiisesalınımlırotorlasantrifüjlenmiş.
Fig.28: Jellitüpsabitrotorlasantrüjlenmişveyataybirşekildetransportedilmiş. Jelbariyerigöreviniyapamamış.
46 47
www.gbo.com/preanalytics
8.2 Yeterlihomojenleştirilmemiş
Tam kan analizöre yerleştirilmeden önce homojen hale getirilmelidir. Mesela EDTA’lıtam kanlar analiz edilmeden önce tam olarak karıştırılmalıdır. Mekanik karıştırıcılartercihedilmelidir.
Özellikleküçükçaplı tüplerdeörneğinESRtüplerindehomojenleşmemeproblemisık-lıklarastlanırvebudurumdayükseksedimantasyonoranlarıilekarşılaşılabilir.
BusebepleESRtüplerininSedimantasyoncihazınakonulmadanöncebütünüylehomo-jenizeolmasınaözellikledikkatetmekgerekir.(bölüm6.13‘ebakınız)
Numuneninbuzununçözülmesiçeşitlinumunelerinkonsantrasyonlarınıderecederecedeğiştirir. Numune içinde çözünen maddeler uzun süre bekleme olduğunda eşit birşekildedağılımgösteremeyebilir.Dolayısıylabutipnumunelertekrarişlemekonulacak-larındatekrarhomojenizeedilmelidir.
Fig.29: Homojenizeedilmedenöncevebuzuçözüldüktensonrakikalsiyumkonsantrasyonları
0,2mmol/L
0,6mmol/L
1,8mmol/L
Analizdenöncenumunedikkatlibirşekildehomojenizehalegetirilmelidir.Buişlemsadecebuzuçözülennumuneleriçinyapılmamalıdıraynızamandayenigelennumuneleriçindeyapılmalıdır.
9. Mikrobiyolojiktanıiçinkankültürününspesifiközellikleri
Kontamine edici etmenler her zaman mikrobiyolojik tanı için problem oluşturmuştur.Deriüzerindekimikroorganizmalarsıklıklakankültürüşişelerinegirmektedir.
Numune doğru bir şekilde alınmamışsamikroorganizmalar patojenden daha hızlı birşekildeüreyecekvehedefpatojenibulmakdahazorlaşacaktır.
Genelolarakbelirlipatojenlerkandabulunur.Yüksekateşlebirliktepatojensayısıenüstseviyeyeçıkar.Bukriterkanalmasırasındagözönünealınmalıdır.
Phdeğişimlerinesebepolacakdeğişikliklerinyanısıranumuneyisoğutmakçeşitlipato-jenlerinyaşamsüreleriniuzatacaktır.Busebeple ideal transportkoşullarınısağlamakçokönemlidir.
Kısatransportsüreleriönemlidir.Antibiyotiktedavisisayesindekolayölebilecekmikro-organizmalar uzun süreli transportlarda artış gösterebilirler. O sebeple uzamıştransportlarhatalıtestsonuçlarınasebepolabilir.
Kankültürünumunesialırkendikkatedilmesigerekenhususlar:
g Uygunbirkankültürüşişesikullanınız.
g Kankültürünüüreticinintalimatlarıdoğrultusundasaklayınız.
g Kullanmadanönceodaısınagelmesinedikkatediniz
g Kannumunesinimutlakaantibiyotiktedavisindenöncealınız
g Ateşlibirhastadatitremeesnasındakanalınız.Buevredemikroorganizmayoğunluğuenüstseviyededir.Antibiyotiktedavisibaşlamışsanumuneilaçalımısürecininsonundaalınmalıdır.
g Cildintamolarakdezenfekteedilmesikannumunesialımındanönceyapılmalıdır.Dezenfeksiyonuygulamasındansonratambiretkiiçin 30saniyebekleyiniz(veyaüreticinintalimatlarınauyunuz). Dezenfekteedilenbölgeyisilmeyinizvedokunmayınız.
48 49
www.gbo.com/preanalytics
Zorgelişenpatojenlerinçoğaltılmasıinvitrokoşullardahemzorhemdezamanalıcıdır.BusebeplePCRgibimolekülerbiyolojiktanıtekniklerikullanılmalıdır.
PCRanalitleriiçinnumunealınacağızamanözellikleçokdikkatli veözenliolunmalıdır:
g Kankültürüşişesininkauçukdurdurucusukoruyucukabınçıkartılmasındansonradezenfekteedilmelidir.
g Kankültürünumuneleriilkolarakalınmalıdır.
g Yataykateterkullanaraknumunealmayınız.
g Kanalmabölgesininhemenaltındatutulacakkankültürüşişesiyardımıylanumuneyiaktarmayapmadankapalıbirsistemlekanalınabilir.
g Anaerobikşişeyehavagirişiniengellemekiçinilkönceanaerobik şişedoldurulmalıdır.
g Şüpheliklinikbulguylailgilidetaylarberaberindekiraporayazılmalıdır.
g Laboratuvarahızlıbirşekildeulaştırılmalıdır.
g Aslabuzdolabındasaklanmamalıdır.
g Daimatekkullanımlıkeldivenlerlenumunealınız.
g Eldivengiymişolsanızbiledezenfekteedilenbölgeyetemasetmeyiniz.
g Numuneiçinherzamanayrıbirtüpkullanınız.
g VACUETTE®K2EK2EDTAjellitüplertavsiyeedilir.
g Numunelerisadecepipetyardımıylaboşaltınız.
g Heparinlitüplerikullanmayınız.
g Testkitiambalajındakitalimatlarınauyunuzve numuneyibelirtildiğigibiişlemealınız.
10. İdrarölçümüiçingerekenözellikler
İdrardaelimineedildiğihaldepatolojikdurumlardabazımaddelererastlanabilir.Meselametabolitler,ekzojenikmaddelerveidrarsedimantasyonundarastlananmaddeler.
Sadecetemizveuygunbirşekildetoplanmışidrarnumuneleridoğrusonuçverir.
10.1 İdrarnezamanalınmalıdır
Rasgeleidrar,sabahidrarıvebiriktirilenidrararasındafarklarvardır.
10.1.1 Rastgeleidraralımı
Rastgeleidrarherhangibirzamandaalınabilir.Buidrartoplamanınenbasityoludurveacil bir sonuç gerektiğinde klinik semptomları anlamak için kullanılması uygundur.Meselaidraryollarıenfeksiyonuşüphesiveyaintoksikasyonşüphesi.
10.1.2 Sabahidrarı
Sabahilkidrarileikincisabahidrarıarasındaçokönemlifarklarvardır.
Sabahidrarıkeskinveyoğundurvebakteri taramakiçinuygundur. İkincisabahidrarıidrarkesesininboşaltılmasındanbirsüresonraalınanidrardır.
Butipidrarlarisehiperglukozüriveidrarsedimantasyonuiçinuygundur.
İkinciidrartoplamadadikkatedilmesigerekenhususlarşunlardır:
g Gerekiyorsahastaaçolmalıdır.
g Numunevermedenöncesporyapmamalıdır.
50 51
www.gbo.com/preanalytics
10.1.3 24saatlikidrartoplama
İdrar24saatboyuncatoplanır.Böyleliklebelirliparametreleringüniçerisindekiyüksel-mevealçalmalarıdengelenmişolur.İdrartoplarkensıklıklahatayapıldığıiçinhastayaidrartoplamaileilgiligereklitalimatlarıveriniz.
24saatlikidrartoplamadadikkatedilmesigerekenhususlarşunlardır:
g 24saatiçinde1,5-2litresuiçilmelidir.
g İdrarınstabilizeolmasıgerekliiseuygunkoruyucularkullanınız.
g Sabah7’detoplamaişleminebaşlayınız.
g Sabahilkidrarıkullanmayın.
g Birsonrakigününsabahilkidrarınakadarbütünidrarıtoplayınız.
g Hijyenedikkatediniz.
g Serinbirortamdaveışıktankorunacakşekildeidrarıbiriktiriniz.
g Toplamidrarmiktarınıtamolarakbelirleyiniz.
g Toplananidrarıhomojenizeediniz.
g Gerektiğikadarnumuneyitüpeaktarınız.
g Hastayaidrartoplamaileilgiligereklitalimatlarıveriniz.Butalimatlarauymasınıntestsonucunadirektetkisiolduğunuanlatınız.
10.2 İdrartoplamavehazırlamateknikleri
10.2.1 Ortaidrar
Mümkünsebütünidrartetkikleri içinortaakımidrarıkullanılmalıdır.Böylelikleyabancıbakterilerinkontaminasyonuengellenmişolur.
Butipidrartoplarkennotalınmasıgerekenkonulular:
Fig.30: Numuneninidrarkabındanidrartüpünetransferi
İdrarkesesikateterleriveveidrarkesesiponksiyoneriözeldurumlariçinkullanılmakta-dır.
g Genitalbölgetemizlenmelidir.
g Temizlememaddesiveyadezentektankullanılmamalıdır.
g Temizlemeişlemisertbirşekildeyapılmışsaveküçükbir miktarkanamaolmuşsaidrardaeritrositgörülecektir.
g Kontamineolanidrarınilkkısmıkullanılmamalıdır.
g Sonrakiidrarakışıkesmedensterilbirkabaalınmalıdır.
g Akışınsonundakiidrarkullanılmamalıdır.
g İdrarkabındakiidrarhomojenizeedildiktensonratüpeaktarılmalıdır.
g İdrartoplandıktan2saatiçindelaboratuvaragetirilmelidir.
52 53
www.gbo.com/preanalytics
10.2.2 İdrarsedimantasyonu
İdrarsedimentasyonuyapmakiçinbelirlibirmiktaridrarnumunesiönceliklesantrifüjlen-melidir. Süpernatantı boşaltılır. Homojenize ettikten sonra mikroskop ile incelemeyapılabilir.
Numunemaksimum2saatiçerisindeçalışılmalıdır.Aksitakdirdeürikasitkristalleri,lizisvesilindirlerinvehücrelerinmorfolojikdeğişikliklerianalizeetkiedecektir.
Sedimantasyonustandardizeetmekiçinaşağıdakiaksiyonların gözlemlenmesigerekmektedir:
g Enaz10mlhomojenizeedilmişortaidrarkullanılmalıdır
g 400g’de5dakikaboyuncasantrifüjlenmelidir.
g 9,5mlsüpernatantboşaltılmalıdır.
g Gerikalan0,5ml’likkısmıanalizedilmelidir.
g Numune2saatiçerisindeçalışılmalıdır.
10.3 Mikrobiyolojikidrartetkiki
Mikrobiyolojikidrartetkikiiçinsabahilkidrarınortaidrarıtercihedilir.
Numunealmasırasındadikkatedilmesigerekenkonularşuşekildedir:
10.4 İdrartarama
İdrartaramasırasındauyuşturucukullananlardahatalınegatifsonuçlarçıkartmakmak-satlımanipülasyonlarçokyaygınolmamaklaberaberzamanzamanyapılmaktadır.
Bumanipülasyonlar;idrarıdilüeetmek,sağlıklıbirbireydenalınacakidrarlakarıştırmakveyabazımaddelereklemekgibiaksiyonlardır.
Genişölçüdebudurumengellenebilir.Mesela,kimlikkontrolüyaparakvenumunealı-mınıkontrolaltındatutarakveözelliklekreatinintestsonucunureferansnoktasıolarakkullanarakbudurumengellenebilir.
Aynızamandatükürüktestiiledesteklenerekbuproblemtamamıylagiderilebilir.
g Numuneantibiyotiktedavisindenöncealınmalıdır.
g Sabahilkidrarıkullanınızvegece2’densonrasuiçmeyiniz.
g Ortaidrarıkullanınız,bölüm10.2.1‘ebakınız.
g Homojenizeettiktensonrasterilkaptansterilbirtüpe numuneyiaktarınızvetüpüdikkatlicekapatınız.
g Ortadüzeyimmersiyonkültürükullanıyorsanız kullanmatalimatlarınabakınız.
g Numunehızlıbirşekildelaboratuvaragetirilmelidir.
g Uzunsürelikateterkullanımındatoplamakabındakiidrarı kullanmayınız.Uygundezenfeksiyonuyaptıktansonra belirlenenbölgedennumuneyitoplayınız.
54 55
www.gbo.com/preanalytics
11. TükürüktenuyuşturucuaraştırmaKandan tükürüğeveya tükürükbezinedifüzyon,aktif transportveyaultrafiltrasyon ilegeçenveyatükürükbezitarafındanüretilenmaddelertükürükbezitetkikiylesaptanabi-lir.Tükürük,kanilekıyaslandığında,asidikbiryapıyasahiptirvehipotonikbirdavranışsergiler.
Sadecetemizveuygunbirşekildealınmıştükürüknumuneleridoğrusonuçverebilirler.
Fig.31: Numunekabındannumunetüpünetransferedilentükürükörneği
Lütfentükürüknumunesialırkenşunlaradikkatediniz:
Uyuşturucu tetkiki için tükürük analizi yaygınlaşmaya başlamıştır. Bazik yapılarındandolayı tükürüğe kolay difüze olan asidik yapıdaki uyuşturucular bu sayede kolaylıklatespitedilebilirler.
Numunedekihatayıveyanumunealımındakisabotajıyakalamakbukonudakienönem-limeseledir.
Tükürük amilazı veya kortizol gibi endojenik biomarkerleri kontrol ederek bu sorunçözümlenebilir.
g 10dakikakadarağızboşluğununboşolmasıiçinbekleyiniz.
g Numunealımınıgözlemleyiniz.
g Numunealmasüresinedikkatediniz.
56 57
www.gbo.com/preanalytics
12. Hatalarıyoketmekiçinipuçları
Hastahazırlama:
g Hastanınyemekveiçmekdurumunusorgulayınız veonagereklitalimatlarıveriniz.
g Hastayanumunealmasürecindespor yapmamasınısöyleyiniz.
g Hastayasigara,kahvevealkolkullanmaktan kaçınmasıgerektiğinibelirtiniz.
g Hastanınilaçkullanımdurumunuvedozajınıöğreniniz.
g Doktorunistediğitahlilleriöğreninizvehastanınrızasınıalınız.
KimlikTanımlama:
g Hastakimliğininetbirşekildebelirleyin.
g Hastaverilerinitamvedoğrubirşekildegiriniz.
g Okunaklıyazınız.
g STATnumuneleriniişaretleyiniz.
g Enfeksiyonlumateryalietiketleyiniz.
g Suyadayanıklıbirkalemleokunaklıbirşekildeetiketeyazınız.
g Etiketidüzgünyerleştiriniz.
g Etiketikanalmadanönceyazınızsonrayapıştırınız.(Mümkünse)
g Transporttüpüneetiketyapıştırmayınız.
Depolamavetransport:
g Isıdeğişmelerindensakınınız.Örn. Direktolarakgüneşışığınamaruziyet.
g Numunekapağınınkapalıolduğundaneminolunuz.
g Serumveplazmayı4C°’desaklayınız.
Kanalma:
g Doğrukanalmatüpünüseçiniz.
g Kanalmaişleminisabahsaat7ile9saatleriarasındayapınız.
g Özellikleçocuklardaoluşabilecekstres vekorkuyuazaltınız.
g Sakinbirortamoluşturunuz.
g Dışhastaların5dakikabeklemesinden sonranumunevermesinisağlayınız.
g Hastadanmümkünseyatırarakkanalınız. (Dışhastalarınoturarakkanvermesiuygundur)
g Hastanınelinipompalamasınamüsadeetmeyiniz.
g Damarınüzerinehızlıbirşekildevurmayınız.
g 60saniyedenfazlabirsüreturnikeuygulamayınız. Aksitakdirdearterakışıkesintiyeuğrayabilir.
g Turnikeyiçoksıkmayınız.(40mmHg)
g Dezenfektanınkurumasınamüsadeediniz. Numuneyisonraalınız.
g Damaragirişişleminidoğrubirşekildeuygulayınız. VACUETTE®KanAlmaTekniklerikitapçığınabakınız.
g Damarılokalizeetmekiçindokuyudelmeyiniz.
g MümkünseIVkateterdenkanalmayınız.
g İlktüpekanakımıolurolmazturnikeyiçözünüz.
g Dolumnoktasınıkontrolediniz.
g Tüpütamolarakdoldurunuz.
g Kanalımındansonratüptekinumuneyi homojenizeediniz.
g Numuneyihomojenizeediniz,çalkalamayınız.
g Şırıngakullanaraknumuneboşaltmayınız.
58 59
www.gbo.com/preanalytics
g Derindondurucudançıkardığınıznumunelerisubanyosu veyabuzdolabıkullanarakyavaşçaçözdürünüz. Homojenizeediniz.
g Dahaöncedondurulmuşnumuneleritekrardondurmayınız.
g Numunelerhızlıbirşekildelaboratuvaraulaştırılmalıdır.
g Numunelerdikbirşekildetaşınmalıdır.
g Işığahassasparametreleriçinışıktan numuneyiuzaktutunuz.
g Numunetransportdüzenlemelerineuyunuz.
Numunehazırlama:
g Tamkoagüleolmasıiçin30dakikakadarnumuneyidikbirşekildebekletiniz.Sonrasantrifüjlemeyapınız.
g Antikoagülantedavisigörenhastalariçinbeklemek gerekenbusüre60dakikadır.
g Plazmanumuneleriderhalsantrifüjedilebilir.
g Soğutucusantrifüjleriçinuygunısıyıayarlayınız.
g Numuneağırlığınavesantrifüjhızınadikkatediniz.
g ggücüvedakikadadevirsayısınınbirbirinden farklıkavramlarolduğunadikkatediniz.
g Numunekapaklarınsantrifüjlemeesnasında kapalıolmasınadikkateediniz.
g Santrifüjlemedensonraoluşanserumveya plazmayıkullanınız.
g Numuneyihomojenizeediniz.
g ESRtüpündekinumunelerinisedimantasyoncihazınakoymadanöncemutlakaözenlehomojenizeediniz.
Kankültürü:
g Uygunbirkankültürüşişesikullanınız.
g Kankültürünüüreticinintalimatlarıdoğrultusundasaklayınız.
g Kullanmadanönceodaısınagelmesinedikkatediniz.
g Kannumunesinimutlakaantibiyotiktedavisindenöncealınız.
g Ateşlibirhastadatitremeesnasındakanalınız. Buevredemikroorganizmayoğunluğuenüstseviyededir.Antibiyotiktedavisibaşlamışsanumune,ilaçalımısürecininsonundaalınmalıdır.
g Cildintamolarakdezenfekteedilmesikannumunesialımındanönceyapılmalıdır.Dezenfeksiyonuygulamasındansonra tambiretkiiçin30saniyebekleyiniz.(veyaüreticinintalimatlarınauyunuz)
g Dezenfekteedilenbölgeyisilmeyinizvedokunmayınız.
g Kankültürüşişesininkauçukdurdurucusukoruyucukabınçıkartılmasındansonradezenfekteedilmelidir.
g Kankültürünumuneleriilkolarakalınmalıdır.
g Yataykateterkullanaraknumunealmayınız.
g Kanalmabölgesininhemenaltındatutulacakkankültürüşişesiyardımıylanumuneyiaktarmayapmadankapalıbirsitemlekanalınabilir.
g Anaerobikşişeyehavagirişiniengellemekiçinilkönceanaerobikşişedoldurulmalıdır.
g Şüpheliklinikbulguylailgilidetaylarberaberindekiraporayazılmalıdır.
g Kanalımısırasındakankültürüşişesinidelinmealanınınaltındatutun.
g Laboratuvarahızlıbirşekildeulaştırılmalıdır.
g Aslabuzdolabındasaklanmamalıdır.
PCRtanısı:
g Daimatekkullanımlıkeldivenlerlenumunealınız.
g Numuneiçinherzamanayrıbirtüpkullanınız.
g Numunelerisadecepipetyardımıylaboşaltınız.
g Heparinlitüplerikullanmayınız.
60 61
www.gbo.com/preanalytics
Sabahidrarı:
g Gerekiyorsahastaaçolmalıdır.
g Numunevermedenöncesporyapılmamalıdır.
24saatlikidrar:
g 24saatiçinde1,5-2litresuiçilmelidir.
g İdrarınstabilizeolmasıgerekliiseuygun koruyucularkullanınız.
g Sabah7’deidrartoplamayabaşlayınız.
g İlkidrarıkullanmayınız.
g Birsonrakigününsabahilkidrarınakadarbütün idrarıtoplayınız.
g Hijyenedikkatediniz.
g Serinbirortamdaveışıktankorunacakşekildeidrarıbiriktiriniz.
g Toplamidrarmiktarınıtamolarakbelirleyiniz.
g Toplananidrarıhomojenizeediniz.
g Gerektiğikadarnumuneyitüpeaktarınız.
g Hastayaidrartoplamaileilgiligereklitalimatlarıveriniz.
Ortaidrar:
g Genitalbölgetemizlenmelidir.
g Temizlememaddesiveyadezenfektankullanılmamalıdır.
g Temizlemeişlemisertbirşekildeyapılmışsaveküçükbirmiktarkanamaolmuşsaidrardaeritrositgörülecektir.
g Kontamineolanidrarınilkkısmıkullanılmamalıdır.
g Sonrakiidrarakışıkesmedensterilbirkabaalınmalıdır. Akışınsonundakiidrarkullanılmamalıdır.
g İdrarkabındakiidrarhomojenizeedildikten sonratüpeaktarılmalıdır.
g İdrartoplandıktan2saatiçindelaboratuvaragetirilmelidir.
İdrarsedimantasyonu:
g Enaz10mlhomojenizeedilmişOrtaidrarkullanılmamalıdır.
g 400g’de5dakikaboyuncasantrifüjlenmelidir.
g 9,5mlsüpernatantboşaltılmalıdır.
g Gerikalan0,5ml’likkısmıanalizedilmelidir.
g Numune2saatiçerisindeçalışılmalıdır.
İdrarKültürü:
g Numuneantibiyotiktedavisindenöncealınmalıdır.
g Sabahilkidrarıkullanınızvegece2’den sonrasuiçmeyiniz.
g Ortaidrarkullanınız.
g Homojenizeettiktensonrasterilkaptansterilbirtüpenumuneyiaktarınızvetüpüdikkatlicekapatınız.
g Ortadüzeyİmmersiyonkültürükullanıyorsanızkullanmatalimatlarınabakınız.
g Numunehızlıbirşekildelaboratuvaragetirilmelidir.
g Uzunsürelikateterkullanımındatoplama kabındakiidrarıkullanmayınız.
Tükürüktoplama:
g 10dakikakadarağızboşluğununboşolmasıiçinbekleyiniz.
g Numunealımınıgözlemleyiniz.
g Numunealmasüresinedikkatediniz.
62 63
www.gbo.com/preanalytics
13. LiteratürArbeitsgruppePräanalytikderDeutschenVereintenGesellschaftfürKlinische ChemieundLaboratoriumsmedizin:DieQualitätdiagnostischerProben, 5.Auflage2005
DörnerK.:KlinischeChemieundHämatologie,8.Auflage2013,ThiemeVerlag
GuderW.G.,NayarananS.,WisserH.,ZawtaB.:ProbenzwischenPatientundLaborGITVerlag,Darmstadt1999
ThomasL:LaborundDiagnose,THBooksVerlagsgesellschaft,Frankfurt, 6.Auflage2005
CLSI.ProceduresfortheHandlingandProcessingofBloodSpecimensforCommonLaboratoryTests;ApprovedGuideline–FourthEdition.CLSIdocumentGP44-A4.Wayne,PA:ClinicalandLaboratoryStandardsInstitute;2010.
CLSI.ProceduresfortheCollectionofDiagnosticBloodSpecimensbyVenipuncture;ApprovedStandard-SixthEdition.CLSIdocumentGP41-A6.Wayne,PA:ClinicalandLaboratoryStandardsInstitute;2007.
HallbachJ.(2011):KlinischeChemieundHämatologie.BiomedizinischeAnalytikfürMTLAundStudium.Stuttgart,ThiemeVerlag
McCallR.;TankersleyC.M.(2012):PhlebotomyEssentials.Baltimore,WoltersKluwer|LippincottWilliams&Wilkins
RKI(2011):AnforderungenandieHygienebeiPunktionenundInjektionen.Springer-Verlag
Notlar
©GreinerBio-OneGmbHHerhakkısaklıdır
9803
26 r
ev 0
0, 1
1.20
17 t
r
Daha fazla bilgi için, lütfen www.gbo.com/preanalytics web sitesini ziyaret edin veya bizimle iletişime geçin.
ABDGreiner Bio-One North America Inc.Telefon +1 704 261-7800Faks +1 704 261-7899E-Mail [email protected]
MacaristanGreiner Bio-One Hungary Kft.Telefon +36 96 213 088Faks +36 96 213 198E-Mail [email protected]
Tayland Greiner Bio-One Thailand LtdTelefon +66 38 4656 33Faks +66 38 4656 36E-Mail [email protected]
AlmanyaGreiner Bio-One GmbH/ PreanalyticsTelefon +49 7022 948-0Faks +49 7022 948-514E-Mail [email protected]
FransaGreiner Bio-One SASTelefon +33 1 69 86 25 25Faks +33 1 69 86 25 35E-Mail [email protected]
Avusturya (Merkez Ofis)Greiner Bio-One GmbHTelefon +43 7583 6791-0Faks +43 7583 6318E-Mail [email protected]
BrezilyaGreiner Bio-One BrasilTelefon +55 19 3468-9600Faks +55 19 3468-9621E-Mail [email protected]
İngiltereGreiner Bio-One Ltd.Telefon +44 1453 8252 55Faks +44 1453 8262 66E-Mail [email protected]
Türkiye Greiner Bio-One Turkey Telefon +90 216 576 6004Faks +90 216 576 6005E-Mail [email protected]
HollandaGreiner Bio-One B.V.Telefon +31 172 4209 00Faks +31 172 4438 01E-Mail [email protected]
PortekizVACUETTE Portugal S.A.Telefon +351 252 647 721Faks +351 252 647 722E-Mail [email protected]
İspanya VACUETTE España S.A.Telefon +34 91 652 77 07Faks +34 91 652 33 35E-Mail [email protected]
İsviçre Greiner Bio-One VACUETTE SchweizTelefon +41 7 12 28 55 22Faks +41 7 12 28 55 21E-Mail [email protected]
Hindistan Greiner Bio-One INDIA Pvt., Ltd.Telefon +91 120 375 9291E-Mail [email protected]
İtalya Greiner Bio-One Italia S.r.l.Telefon +39 02 9438 3340Faks +39 02 9438 3366E-Mail [email protected]
ÇinGreiner Bio-One Suns Co., Ltd.Telefon +86 10 83 55 19 91Faks +86 10 63 56 69 00 E-Mail [email protected]
JaponyaGreiner Bio-One Co. Ltd.Telefon +81 3 3505 8875Faks +81 3 3505 8945E-Mail [email protected]