Βυζαντινή ναοδομία

11/11/2013

1

ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ

ΝΕΟΤΕΡΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Β’ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΛΕΟΝΤΕΙΟ ΛΥΚΕΙΟ ΠΑΤΗΣΙΩΝ Επιμέλεια παρουσίασης: Αμαλία Σκούρα

11/11/2013

2

ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΝΑΟΔΟΜΙΑ

ΤΥΠΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΝΑΩΝ

11/11/2013

3

ΤΡΙΚΛΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

Οι πρώτοι χριστιανοί συγκεντρώνονταν στις "αγάπες".

Ο πρώτος ναός που χρησιμοποιήθηκε, κατά τα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. είναι ο "ευκτήριος οίκος" ή "οίκος του Θεού" ή "εκκλησία" , όπου τελούνταν οι συγκεντρώσεις.

Όταν καθιερώνεται το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, εμφανίζεται ο τύπος ναού:

"βασιλική με αψίδα"

11/11/2013

4

ΚΑΤΟΨΕΙΣ ΝΑΩΝ

11/11/2013

5

ΚΑΜΠΥΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

11/11/2013

6

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ο κυρίως ναός χωρίζεται σε τρία (3)

μακρόστενα τμήματα, που ονομάζονται

"κλίτη" (α, β, γ) με δύο σειρές από κίονες

παράλληλες προς τους μακρούς τοίχους. Το

μεσαίο (β) κλίτος είναι, συνήθως, πιο πλατύ. Η

βασιλική αυτή ονομάζεται "τρίκλιτη

βασιλική". Στο ιερό Βήμα υπάρχει μία κόγχη =

αψίδα (επάνω αριστερά) και άλλοτε δύο

μικρότερες δεξιά και αριστερά της, δηλ.

συνολικά τρεις (επάνω δεξιά). Έτσι ο ναός

αποκαλείται και βασιλική με αψίδα.

11/11/2013

7

ΚΑΤΟΨΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ

11/11/2013

8

ΤΡΙΚΛΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

11/11/2013

9

Ο καινούριος τύπος ναού που

εμφανίστηκε απ’ την εποχή του

Κωνσταντίνου και διαδόθηκε σ’ όλη την

επικράτεια ήταν η «βασιλική». Ήταν μια

ορθογώνια αίθουσα με μήκος περίπου

διπλάσιο από το πλάτος της, χωρισμένη

κατά τον μακρό της άξονα σε τρία ή

περισσότερα κλίτη. Το μεσαίο κλίτος

κάλυπτε δίρριχτη ξύλινη στέγη, ενώ

σειρά παραθύρων στους

διαχωριστικούς τοίχους επέτρεπε τον

άπλετο φωτισμό του κτιρίου

11/11/2013

10

Παράσταση του τύπου της

Βασιλικής από μωσαϊκό δάπεδο

του 4ου αι.

11/11/2013

11

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΣΤΗ ΝΟΤΙΑ ΙΤΑΛΙΑ

5ος αι.

11/11/2013

12

ΑΧΕΙΡΟΠΟΙΗΤΟΣ ΘΕΣ/ΚΗ

11/11/2013

13

Η ανάγκη των Χριστιανών να έχουν έναν τόπο απομονωμένο από τους

ήχους και τη θέα του γήινου κόσμου, ώστε απερίσπαστοι να μπορούν να

συνομιλούν με το Θεό και να αισθάνονται την παρουσία του, ήταν το πρωταρχικό κίνητρο που οδήγησε τους

αρχιτέκτονες στη διαμόρφωση του εσωτερικού χώρου των εκκλησιών. Η

λιτότητα του εσωτερικού χώρου ανταποκρινόταν πλήρως στην

κατανυκτική ατμόσφαιρα που θέλησαν να δημιουργήσουν.

11/11/2013

14

ΕΡΕΙΠΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗΣ

11/11/2013

15

ΤΡΟΥΛΑΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

Όταν στο κέντρο του κυρίως ναού προστίθεται στην οροφή τρούλος, ο ναός

λαμβάνει τη μορφή της "τρουλαίας βασιλικής" ή "βασιλικής με τρούλο". Ο τρούλος στηρίζεται στους 4 κίονες που

βρίσκονται μπροστά από την είσοδο προς το ιερό (δείτε το κάτω σχέδιο) και πάνω

στα ημισφαιρικά τρίγωνα που τους συνδέουν:

11/11/2013

16

ΤΡΟΥΛΑΙΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

11/11/2013

17

ΤΡΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΚΙΟΝΕΣ

11/11/2013

18

ΠΕΝΤΑΚΛΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

Άλλες φορές τα κλίτη γίνονται πέντε (5) με την πρόσθεση δύο επιπλέον σειρών κιονοστοιχιών

και τότε ο ναός έχει τον τύπο της "πεντάκλιτης βασιλικής"

11/11/2013

19

ΠΕΝΤΑΚΛΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

11/11/2013

20

ΠΕΝΤΑΚΛΙΤΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ

11/11/2013

21

ΑΓ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

11/11/2013

22

Επί Ιουστινιανού ανοικοδομήθηκε στην Κων/λη η εκκλησία της Αγ. Ειρήνης, που είχε καταστραφεί κατά τη Στάση του Νίκα. Στο ανατολικό άκρο της παλαιάς

βασιλικής τοποθετήθηκε τρούλος, που στηριζόταν σε τέσσερις

πεσσούς. Με τον τρόπο αυτόν διατηρήθηκε η αίσθηση της

βασιλικής με την τοποθέτηση κιόνων μεταξύ των πεσσών.

11/11/2013

23

Τις τάσεις και προτιμήσεις της εποχής στην

κωνσταντινουπολίτικη αρχιτεκτονική τις βρίσκουμε στη

νέα μορφή σταυροειδούς με τρούλο που δόθηκε στη μεγαλύτερη μετά

την Αγία Σοφία εκκλησία της Πόλης, την Αγία Ειρήνη, όταν

ανοικοδομήθηκε μετά τους σεισμούς του 740.

11/11/2013

24

ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΚΩΝ/ΛΗΣ

11/11/2013

25

ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΚΩΝ/ΛΗΣ

11/11/2013

26

Ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της εποχής του

Ιουστινιανού στην Ελλάδα είναι η σταυροειδής βασιλική

με τρούλο της Παναγίας Καταπολιανής της Πάρου που

κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Ιγνάτιο.

11/11/2013

27

ΠΑΝΑΓΙΑ

ΚΑΤΑΠΟΛΙΑΝΗ ΠΑΡΟΥ

11/11/2013

28

Η Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης συγκεντρώνει όλα τα

χαρακτηριστικά στοιχεία του μνημειακού και ογκώδους κτιρίου

που είχε αρχικά ο τύπος του εγγεγραμμένου σταυροειδούς ναού με τρούλο και ενισχύει την άποψη ότι ο νέος αρχιτεκτονικός τύπος πρέπει να είχε αρτιωθεί ήδη στον 8ο αι. και στα μεγάλα κέντρα της

αυτοκρατορίας.

11/11/2013

29

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΘΕΣ/ΚΗΣ

11/11/2013

30

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

11/11/2013

31

ΤΟΜΗ ΚΑΙ ΚΑΤΟΨΗ ΝΑΟΥ

ΣΤΑΥΡΟΕΙΔΟΥΣ ΜΕ ΤΡΟΥΛΟ

11/11/2013

32

11/11/2013

33

11/11/2013

34

ΠΕΡΙΚΕΝΤΡΑ ΚΤΙΡΙΑ

Παράλληλα με τις βασιλικές υπήρχαν κατά τον 4ο και 5ο αι. κτίρια με περίκεντρη

κάτοψη, που στεγάζονταν με ημισφαιρικό θόλο και χρησιμοποιούνταν κατά την

παράδοση ως μαυσωλεία (για τη λατρεία των μαρτύρων). Τα κτίρια αυτά ήταν

άλλοτε κυκλικά με εσωτερική κιονοστοιχία που στήριζε τον τρούλο και άλλοτε

οκταγωνικά. Η στέγη είναι θολωτή (εξέλιξη της στέγης

αυτού του τύπου είναι ο τρούλος, που προσδίδει μεγαλοπρέπεια στο ναό και φως από τα παράθυρά του στο κέντρο του ναού)

11/11/2013

35

ΡΟΤΟΝΤΑ

11/11/2013

36

ΣΧΕΔΙΟ ΡΟΤΟΝΤΑΣ

11/11/2013

37

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΣ/ΚΗΣ

Εικόνες απ’ τον κυκλικό ναό (ροτόντα) του Αγ. Γεωργίου

Θεσσαλονίκης

11/11/2013

38

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΣ/ΚΗΣ

11/11/2013

39

ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΘΕΣ/ΚΗΣ

11/11/2013

40

ΚΑΤΟΨΗ ΝΑΟΥ

ΟΚΤΑΓΩΝΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

11/11/2013

41

ΣΧΕΔΙΟ ΠΕΡΙΚΕΝΤΡΟΥ ΟΚΤΑΓΩΝΙΚΟΥ

ΝΑΟΥ:

11/11/2013

42

ΟΣΙΟΣ ΛΟΥΚΑΣ 11ος αι. Οκταγωνικός ναός

11/11/2013

43

ΜΟΝΗ ΔΑΦΝΙΟΥ 11ος αι. Σύνθετος οκταγωνικός σταυροειδής ναός με εξωνάρθηκα

11/11/2013

44

ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΣ ΝΑΟΣ

11/11/2013

45

ΚΑΤΟΨΗ ΝΑΟΥ ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΟΥ ΤΥΠΟΥ

11/11/2013

46

11/11/2013

47

11/11/2013

48

Οι Άγιοι Απόστολοι του Σολάκη (περίπου 1000 μ.Χ) που

βρίσκονται στο χώρο της Αρχαίας Αγοράς Αθηνών, αποκατεστημένοι

τώρα στην αρχική τους μορφή, αντιπροσωπεύουν τον τύπο του

τετράκογχου, δηλαδή του σύνθετου σταυροειδούς ναού, στου

οποίου τις κεραίες έχουν προστεθεί τέσσερις εξέχουσες

τρίπλευρες κόγχες.

11/11/2013

49

ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ ΣΟΛΑΚΗ

11/11/2013

50

ΠΑΝΤΕΠΟΠΤΕΣ ΚΩΝ/ΛΗΣ

11/11/2013

51

ΑΓΙΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑ ΡΩΜΗ

11/11/2013

52

Μεταξύ των ετών 527 και 536 ο Ιουστινιανός και η Θεοδώρα έκτισαν εκκλησία αφιερωμένη

στους Αγίους Σέργιο και Βάκχο, οι οποίοι μαρτύρησαν επί

Μαξιμιλιανού, που έχει σχήμα οκταγώνου εγγεγραμμένου σε

τετράγωνο με τρούλο στο κέντρο και περιμετρικές στοές. Το αρχιτεκτονικό αυτό σχήμα

θεωρείται αποφασιστικό βήμα για τη διαμόρφωση της κατόψεως του

ναού της Αγ. Σοφίας Κωνσταντινούπολης.

11/11/2013

53

ΑΓΙΟΙ ΣΕΡΓΙΟΣ ΚΑΙ ΒΑΚΧΟΣ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ

11/11/2013

54

Πολλοί βυζαντινοί συγγραφείς περιέγραψαν με μεγάλο θαυμασμό την ομορφιά του εσωτερικού της

Αγίας Σοφίας. Το ιδιοφυές σύστημα της κατασκευής, η

διάπλαση των επιφανειών και το σύστημα φωτισμού που εισβάλλει

και από ψηλά και από πλάγια συντελούν στην αφαίρεση του βάρους των συμπαγών όγκων

στηρίξεως.

11/11/2013

55

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ ΚΩΝ/ΛΗΣ

11/11/2013

56

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

11/11/2013

57

Μια άλλη όψη της βυζαντινής τέχνης του 6ου αι. παρουσιάζεται

στην ψηφιδωτή παράσταση της κόγχης του ιερού του Αγ.

Απολλιναρίου της Κλάσσης στη Ραβέννα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ψηφιδωτά του

ναού.

11/11/2013

58

ΑΓ. ΑΠΟΛΙΝΑΡΙΟΣ ΤΗΣ

ΚΛΑΣΗΣ ΡΑΒΕΝΝΑ

11/11/2013

59

ΜΟΝΗ ΧΩΡΑΣ ΚΩΝ/ΛΗΣ

11/11/2013

60

Εμφανής είναι στις μικρογραφίες η αποδέσμευση της ζωγραφικής που

πραγματοποιείται στην α’ πεντηκονταετία του 12ου αι.

Προτιμάται η εντελώς επίπεδη, σαν ύφασμα, σύνθεση.

11/11/2013

61

ΝΕΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

11/11/2013

62

Πολυτελές και επιβλητικό είναι το καθολικό, που χτίστηκε γύρω στα

1310 και είναι γνωστό από τη λαϊκή παράδοση ως «Αφεντικό». Ο σπάνιος αρχιτεκτονικός τύπος του ναού συνδυάζει στο ισόγειο την τρίκλιτη βασιλική και στον

όροφο τον τετράστηλο σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο.

11/11/2013

63

«ΑΦΕΝΤΙΚΟ» ΜΥΣΤΡΑΣ

11/11/2013

64

Η εκκλησία της Παναγίας στη Σκριπού της Βοιωτίας, κοντά στον

αρχαίο Ορχομενό, ιδρύθηκε το 873 – 874 και αποτελεί με το μέγεθός της και την πλούσια

μαρμάρινη διακόσμησή της το πιο σημαντικό μνημείο από τη σειρά

εκκλησιών του τύπου «σταυροειδούς μεταβατικού» στον

ελλαδικό χώρο.

11/11/2013

65

ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΚΡΙΠΟΥ ΒΟΙΩΤΙΑ

11/11/2013

66

ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗ

ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΝΑΩΝ

11/11/2013

67

Στην αρχιτεκτονική επικρατεί ο σταυροειδής με τρούλο ναός,χωρίς όμως να πάψει η χρησιμοποίηση της βασιλικής. Το βυζαντινό ναό διακρίνει τώρα ιδιαίτερη εξωτερική και εσωτερική κομψότητα.

Οι αναλογίες και η διαμόρφωση των χώρων είναι μελετημένες τόσο εξωτερικά, όσο και, κυρίως, εσωτερικά, ώστε να δημιουργούν στον πιστό μια έντονη πνευματική ανάταση. Αποτελεί, θα μπορούσαμε να πούμε, αυτός ο τύπος ναού την ιδανικότερη έκφραση του πνευματικού περιεχομένου της θρησκείας με τη χρησιμοποίηση των τεχνικών δεδομένων.

Εξωτερικά δεν υπάρχει επίχρισμα, αλλά η πλινθοπερίβλητη τοιxοδομία και ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος δημιουργούν ένα έντονο αισθητικό αποτέλεσμα.

11/11/2013

68

11/11/2013

69

11/11/2013

70

11/11/2013

71

11/11/2013

72

Η ισοδομική τοιχοδομία χωρίς καθόλου πλίνθους, αλλά με μεγάλους , αρχαίους

συνήθως, πελεκητούς λίθους και με ελάχιστο κονίαμα, απλώνεται όλο και περισσότερο στον ελλαδικό χώρο στο

12ο αι. Ένα από τα λαμπρότερα δείγματα της τοιχοδομίας αυτής είναι η

Γοργοεπήκοος ή Άγ. Ελευθέριος ή Μικρή Μητρόπολη, όπου το αρχαίο

υλικό χρησιμοποιήθηκε με ελευθερία και γραφικότητα, ώστε το δημιούργημα

να μένει καθαρά Βυζαντινό.

11/11/2013

73

ΑΓΙΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ

11/11/2013

74

ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ

ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΣΥΝΗ

Σ © ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΛΟΥΛΟΣ

11/11/2013

75

11/11/2013

76

11/11/2013

77

11/11/2013

78

11/11/2013

79

11/11/2013

80

11/11/2013

81

11/11/2013

82

11/11/2013

83

11/11/2013

84

11/11/2013

85

11/11/2013

86

11/11/2013

87

11/11/2013

88

11/11/2013

89

11/11/2013

90

11/11/2013

91

11/11/2013

92

11/11/2013

93

11/11/2013

94

11/11/2013

95

11/11/2013

96

11/11/2013

97

11/11/2013

98

11/11/2013

99

11/11/2013

100

11/11/2013

101

ΝΕΝΙΚΗΚΑ ΣΕ ΣΟΛΩΜΩΝ

!