LËNDA: New Media and Multimedia Ligjërata e Njëmbëdhjetë UNIVERSITETI I PRIZRENIT 1 Mësimdhënësi Astrit Hulaj
LËNDA: New Media and Multimedia
Ligjërata e Njëmbëdhjetë
UNIVERSITETI I PRIZRENIT
1
Mësimdhënësi
Astrit Hulaj
Përmbajtja
Sfidat në rrjetat komunikuese multimediale
Bazat e rrjetave kompjuterike
Shtresat e standardizuara ISO-OSI
Rrjetat lokale LAN
Rrjetat e gjëra WAN
Shtresa e rrjetit IP
Gjeneratat e reja të rrjetave kompjuterike
Fijet optike
Llojet e fijeve optike
2
Sfidat në rrjetat komunikuese multimediale
Të dhënat e multimedias (audio, video, etj) zakonisht
quhen të dhëna kontinuale
Ato kanë këto karakteristika:
Janë voliminoze dhe
Shpesh duhet të transmetohen në kohë reale
Prandaj duhet të sigurohet sinkronizimi në mes të
sinjalit audio dhe video, në mënyrë të njëjtë sikur te
video konferencat dhe TV interaktive
Prandaj që të realizohet kjo, nevojite që te kemi
kapacitet të mjaftueshëm të mediumit transmetues 3
Bazat e rrjetave kompjuterike
Rrjetë quajmë lidhjen e dy ose më shumë kompjuterëve
ndërmjet veti në mënyrë që të kenë mundësi të
komunikojnë dhe të ndajnë resurset e tyre sëbashku.
4
Shtresat e standardizuara ISO-OSI...
Shtresat e rrjetit të definuara nga Organizata
ndërkombëtare për
standarde (International
Standards Organization-ISO)
për ndërlidhjen e sistemeve
të hapura (Open Systems
Interconnection-OSI) janë:
5
Shtresat e standardizuara ISO-OSI...
Shtresa fizike
Definon lidhjet elektrike dhe mekanike në rrjetë dhe definon gjerësinë
maksimale të brezit frekuencor
Me fjalë tjera shërben për bartjen e sinjaleve elektrike, të dritës, apo radio
sinjaleve nëpër rrjetë, përkatësisht në nivelin elektrik dhe mekanik
Siguron harduerin për dërgimin dhe pranimin e të dhënave, ku përfshihen:
kabllot, kartat dhe aspekti fizik në përgjithësi
Shtresa e linkut të të dhënave (Data Link Layer)
Shërben për transmetimin e kornizave të të dhënave
Në këtë shtresë, pakot e të dhënave janë të koduara dhe dekoduar
Realizon qasjen përmes protokoleve në shtresën fizike, ashtu që bënë
korrigjimin e gabimeve, kontrollon rrjetën dhe sinkronizon kornizat6
Shtresat e standardizuara ISO-OSI...
Kjo shtresë ndahet në dy nën shtresa:
Shtresën Media Access Control (MAC) dhe shtresa Logical Link
Control (LLC)
Nën shtresa MAC kontrollon se si një kompjuter në rrjetë i qaset
të dhënave dhe lejon të realizoj transmetimin e tij.
Nën shtresa LLC kontrollon sinkronizimin e kornizave, bënë
kontrollin e rrjedhjes, si dhe kontrollon gabimet.
Ritransmetimi si metodë me qellim të korrigjimit të gabimeve nuk
është i përdorshëm për multimedia (korniza e vonuar (humbur) në
audio/video është kornizë e humbur)
09-Feb-117
Shtresat e standardizuara ISO-OSI...
Shtresa e rrjetit
Kjo shtresë siguron teknologjinë e komutimit dhe shpërndarjes,
duke krijuar shtigje logjike për transmetimin e të dhënave nga
nyja në nyje
Kyç-shkyç dhe qarkullon pakot, vendos grumbullimin logjik të
stacioneve të largëta
Shtresa e transportit
Kjo shtresë siguron transferimin transparent të të dhënave midis
sistemeve fundore, me fjalë tjera, koordinon bashkëveprimin në
mes të proceseve të aplikimit të shfrytëzuesve të ndryshëm (host)
8
Shtresat e standardizuara ISO-OSI
Shtesa e sesionit
Kjo shtresë krijon, administron dhe përfundon lidhjet në mes të aplikacioneve
Shtresa e sesionit përcakton, koordinon, dhe përfundon biseda, shkëmbime,
dhe dialogje në mes aplikuesve
Kjo shtresë merret me seancën dhe koordinimin e lidhjes, prej pike në pikë
Prej një pike në shumë pika (një me shumë-të hapura)
Prej shumë pikave në një pikë (shumë me një-të mbyllura)
Shtresa e prezantimit
Kjo shtresë siguron pavarësinë e diferencave që ekzistojnë në ri-paraqitjen e të
dhënave, duke bërë konvertimin nga aplikimi në formatin e rrjetit
Kjo shtresë punon që të bëjë transformimin e të dhënave në atë formë që shtresa e
aplikimit të mund ti pranoj
Në këtë shtresë bëhet inkriptimi i të dhënave që dërgohen nëpër rrjet 9
Shtresat e standardizuara ISO-OSI
Shtresa e aplikacionit
Kjo shtresë përkrah aplikimin dhe proceset e përdoruesve fundor
Gjatë komunikimit bëhet identifikimi i partnerëve që realizojnë
komunikimin, si dhe kualiteti i shërbimit, ndërsa authentifikimi është
konsideruar si privat
Çdo gjë në këtë shtresë është aplikim specifik
Kjo shtresë siguron aplikime të shërbimeve për transferim të faillave,
e-mail, dhe shërbime tjera për programet e rrjetit
Përmban protokolle të ndryshme p.sh. ftp, telnet, STTP (e-mail), etj.
Te multimediat është karakteristike rritja e vazhdueshme e
aplikacioneve të ndryshme p.sh. HTTP, MIME (Multipurpose
Internet Mail Extensions), video-on-demand (video me kërkesë)10
Rrjetat lokale LAN (Local Area Networks)...
Rrjetat LAN ndahen në: rrjeta bus, yll, unazë dhe mesh
Rrjeti Bus (magjistralë)
Gjerësia e brezit prej 10-100 Mbps
Për të dërguar mesazhin, bëhet vendosja e adresës së marrësit dhe i
dërgohet të gjithëve, por ai injorohet nga të gjithë në përjashtim të
marrësit për të cilin është paraparë dërgimi i mesazhit
Qasja në rrjetë
realizohet kur
rrjeti të jetë i lirë
11
Rrjetat lokale LAN (Local Area Networks)...
Rrjeti yll
Nëse stacionet komunikuese lidhen drejtpërdrejt në pajisje si: hub,
switch, etj., atëherë kemi të bëjë me rrjetë lokal yll.
Nëse bie pajisja qendrore atëherë bie i tërë rrjeti
12
Rrjetat lokale LAN (Local Area Networks)...
Rrjeti lokal unazë
Të dhënat transmetohen në një drejtim rreth unazës dhe mund të lexohen nga të
gjitha stacionet
Qasja në rrjetë rregullohet asisoj që në të njëjtën kohë vetëm një stacion ka qasje
Për të kontrolluar qasjen e secilit stacion,
shfrytëzohet skema me prioritet të shumëfishtë
Një stacion mund të
përcjellë të dhëna varësisht nga prioriteti
Nëse kanë prioritet të njëjtë , ai transmeton
nëse mund të rrëmbejë shenjën,
Në të kundërtën duhet të bëhet rezervimi
13
Rrjetat lokale LAN (Local Area Networks
Rrjeti mesh
Rrjetat Mesh kryesisht përdoren kur nevojitet siguri e
lartë e rrjetit
Çdo stacion (kompjuter)
është i lidhur me çdo
stacion tjetër, si në fig.
09-Feb-1114
Rrjetat e gjëra WAN (Wide Area Networks)
Përpos rrjetave LAN, kemi edhe rrjetat WAN dhe MAN
Rrjetat WAN i referohet rrjetave ndërmjet qyteteve dhe shteteve dhe
më gjerë
Interneti është një shembull i rrjetave WAN
Rrjetat MAN (Metropolitan Area Network) janë rrjeta që shtrihen
brenda një qyteti
15
Shtresa e rrjetit IP (Internet Protocol)
Portat (Gateways) dhe shpërndarja (Routing)
LAN mundëson dërgimin e mesazheve prej pike në pikë në një rrjetë
lokale
Por si te veprohet kur deshirojm të dërgojmë mesazhin nga një stacion në
një stacion qe i takon një rrjeti tjetër (p.sh nga A në B)
Që të realizohet kjo duhet të shfrytzohet makina G
G quhet porta ose gateway dhe programi quhet router ose shpërndarësi
16
Shpërndarja përmes protocollit IP
Që të dërgojmë mesazhin nga A në B, atë fillimisht
duhet ta dërgojmë në G
Si do të dërgoj G këtë mesazh tek B?
Shfrytëzohet emri i B (IP adresa e tij) dhe përkthehet
nga IP adresa në Ethernet adresë
Përkthimi bëhet me anë të ashtuquajturës tabelë
shpërndarëse
Internet adresat janë numra 32 bitshe të quajtura IP
adresa, p.sh. 804d953f=128.77.149.63
17
Gjenerata e re e rrjetave kompjuterike
Rrjetat bashkohore kompjuterike ndahën në këto
grupe:
Rrjetat me fije optike (rrjetat optike)
Rrjetat me teknikë komutuese
Rrjetat me shërbime të integruara digjitale ISDN
(Integrated Services Digital Networks)
Rrjetat me mod asinkron të bartjes ATM
(Asynchronous Transfer Mode)
18
Fijet Optik
Fijet optike janë te tejdukshme me formë cilindrike dhe me
diametër që sillet rreth 2 deri 200
Kryesisht janë të prodhuara prej qelqi, por ato mund të prodhohen
edhe prej plastike. Si rezultat i humbjeve të vogla, brezit të gjerë,
fibri optik mund të përdoret për transmetime në distanca shumë më
të gjata se sa kabllot e bakri
Kablloja optike përbëhet nga bërthama, mbështjellësja për rreth
bërthamës dhe nga një mbështjellëse nga plastika e cila shërben si shtresë
mbrojtës për fibrin.
Në mesë të dy mbështjellave të
fibrit gjendet edhe një rrjetë e
përbërë nga fibrat e Kevler-it që
shërben për përforcim të fibrit dhe mbrojnë fibrin nga thyerjet.19
BërthamaMbështjellësjaMbështjellësja mbrojtëse Rrjeta nga fibrat e
Kevler-it
Llojet e fibrave...
Fijet optike mund të jenë njëmodëshe dhe
shumëmodshe:
Fijet njëmodëshe
Fijet në të cilin kemi vetëm një mode (mënyrë) të përhapjes quhen
fije optike njëmodësh.
Fibri njëmodësh është konsideruar si zgjedhja më e përshtatshme,
kur kemi të bëjë me shtrirje të kabllove në distanca më te gjata se
një kilometër, kur kemi të bëjë me bartje të sinjaleve me një
shpejtësi më të madhe sesa 2 deri 3 Gb/s
Bërthama e fibrit njëmodesh ka diametër jashtëzakonisht shumë të
vogël, diku rreth 8 deri 12 mikrometra dhe vetëm një rreze e dritës
mund të transmetohet në të njëjtën kohë nëpër bërthamë20
Llojet e fibrave
Përhapja e vetëm një mode (mënyre) nëpër bërthamën e fibrit
bënë që te fibrat njëmodësh të mos paraqitet dispersioni ndër
modal i cili është mjaftë i pranishëm tek fibrat shumëmodësh.
Mos prania e dispersionit ndikon në rritjen e kapacitetit të
fibrit, si dhe mundëson që sinjalet të transmetohen në distanca
më të gjata me një humbje më të vogël sesa në fibra
shumëmodesh
21
r
a
Bërthama
Mbështjellja
n2
n2
n1
n(r)
r
Fibrat shumëmodësh
Fibri në të cilin drita rrugëton nëpër shumë rrugë ose mode
quhet fibër shumëmodësh. Fibri shumëmodësh ka diametër
më të madh të bërthamës, diku rreth 50 deri 100
mikrometra, por fibri që sot më se shumti përdoret është
fibri me diametër 62.5 mikrometra
Brenda bërthamës së këtyre kabllove janë disa qindra
shtresa të qelqit, secila me indeks me të vogël të thyerjes,
duke filluar nga zemra e bërthamës drejt periferisë së
bërthamës
Drita udhëton me shpejtësi më te madhe në qelqin me
indeks të thyerjes më të vogël22
Mangësitë dhe përparësitë e fibrave njëmodësh dhe shumëmodësh
23
Përparësia e fibrave optik shumëmodësh kundër atyre
njëmodësh është: fibrat optik shumëmodësh kanë
diametër të bërthamës më te madh sesa fibrat
njëmodësh, kjo ndikon që:
Bashkimi (vazhdimi) i tyre të jetë më i lehtë
Ngacmimi më i efektshëm i tyre
Mundësia e përdorimit edhe të diodave dritë emetuese (LED-ve) si
burime të dritës, e jo vetëm e diodave laser (LD-ve), si në rastin e
fibrave njëmodësh (që në parim e shtrenjton dhe e ndërlikon
sistemin transmetues pa pasur nevojë).
Fibrat me indeks shkallë
Fibrat që kanë bërthamë me indeks të thyerjes konstant n1
dhe mbështjellëse me indeks të thyerjes n2 i cili është pak më
i vogël se n1, quhen fibra optik me indeks shkallë
Indeksi i thyerjes te fibrat me indeks shkallë, gjatë gjithë
bërthamës është i pa ndryshueshëm, ndërsa në kufirin mes
bërthamës dhe mbështjellës ndryshon menjëherë nga n1 në n2
Diametri i bërthamës
për një fibër të tillë
sillet 50-100µm
24
r
a
Bërthama
Mbështjellja
n2
n2
n1
n(r)
r
Fibrat me indeks gradual…
Fibrat që nuk kanë bërthamë me indeks konstant quhen fibra
me indeks të thyerjes graduale.
Me fjalë tjera fibrat me indeks të thyerjes gradual kanë
bërthamë me indeks të thyerjes n(r) që ndryshon gradualisht
duke filluar nga qendra e bërthamës drejt periferisë së
bërthamës.
Indeksi i thyerjes ka vlerë me të madhe në qendër të bërthamës,
ndërsa zvogëlohet gradualisht duke shkuar ka periferia
Ndërsa indeksi i mbështjellës së fibrit është konstant dhe vlera
e ti është më e vogël se vlera e indeksit të bërthamës.
09-Feb-1125
Fibrat me indeks gradual
Ky ndryshim i indeksit mund të paraqitet si:
n1-është shënuar indeksi i thyerjes së bërthamës
n2-është shënuar indeksi i thyerjes së mbështjellëses
është ndryshuar ndryshimi relativ i indeksit të thyerjes
është parametër
26
r
a
Bërthama
Mbështjellja
n2
n2
n1
n(r)
r
27