-
Uluslararas› Hukukta ‹nsanî MüdahaleHumanitarian Intervention in
International Law
Ar. Gör. Özhan Hanc›lar*
Pamukkale Üniversitesi
ÖZET ‹nsanî müdahale, uluslararas› hukukun en tart›flmal›
konular›ndan birisidir. ‹nsanî müdahalenin hu-kukî bir tan›m›
yoktur. Ancak genel olarak, bir devlet ya da devletler grubunun,
bireylerin temel insan hak-lar›n›n bir baflka devlet taraf›ndan
genifl çapl› ve a¤›r ihlâlini sona erdirmek amac›yla, kuvvet
kullanma teh-didinde bulunmas› ya da kuvvet kullanmas›n› ifade
etmektedir. Konu ahlakî ve hukukî olmak üzere ikiyönlüdür. ‹nsanî
müdahale ahlaka uygundur; çünkü müdahalede bulunan devletler masum
insanlar›n ha-yatlar›n› kurtarmaktad›r. Etik meflruiyetine karfl›n,
insanî müdahale hukuka ayk›r›d›r; çünkü kuvvet kullan-ma yasa¤›n›
ve devletlerin içifllerine kar›flmama ilkesini ihlâl etmektedir.
Konu üzerindeki tart›flma önü-müzdeki y›llar boyunca sürece¤e
benzemektedir.
ANAHTAR KEL‹MELER Uluslararas› hukuk, insanî müdahale, müdahale,
kuvvet kullanma, Birleflmifl Millet-ler Antlaflmas›, insan
haklar›
ABSTRACT Humanitarian intervention has been one of the most
controversial issues in international law.There is no legal
definition of humanitarian intervention. But it generally refers to
the threat or use of forceby a state or group of states aimed at
preventing or ending widespread and grave violations of the
funda-mental human rights of individuals by another state. There
are two aspects of the issue. One is moral andthe other is legal.
Humanitarian intervention is ethical because intervening states
save the lives of innocentpeople. Despite of its ethical
legitimacy, humanitarian intervention is illegal, because it
violates the prohi-bition of the use of force and the principle of
non-intervention in the internal affairs of states. Controversyon
the issue is likely to be continued in next decades.
KEY WORDS International law, humanitarian intervention,
intervention, use of force, the Charter of theUnited Nations, human
rights
G‹R‹fi
‹nsanî müdahale, genel olarak, müdahale edilen devletin
vatandafllar›n› genifl çap-
l› insan haklar› ihlâllerinden korumak için bir ya da birden
fazla devletin silâhl› kuvvet
kullanmas›d›r.1 ‹nsanî müdahale, vatandafllar›n› ülke d›fl›nda
korumak amac›yla müdaha-
leden farkl› olarak, müdahale eden devletin vatandafllar›n›
de¤il; müdahale edilen devle-
tin vatandafllar›n› kendi devletlerinin sorumlu oldu¤u insan
hakk› ihlâllerinden korumak
amac›yla gerçeklefltirilen kuvvet kullanma fiilidir.
* Pamukkale Üniversitesi ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi
Kamu Yönetimi Bölümü.1. Anthony C. Arend & Robert J. Beck:
International Law and Use of Force: Beyond the UN Charter
Paradigm, London & New York, Routledge, 1993, s. 113.
Çankaya University Journal of Law, 7/2 (fiubat 2011), ss.97–124©
Çankaya Üniversitesi ISSN 1309-677X Printed in Turkey
-
Eldeki çal›flmada, insanî müdahale devletlerin insanî
gerekçelerle münferiden kuv-
vet kullanmalar›yla s›n›rland›r›lm›flt›r. Zira BM
Antlaflmas›’n›n VII. Bölümü çerçevesin-
de müflterek güvenlik önlemi olarak giriflilecek bir müdahaleyi,
insanî gerekçelerle ger-
çeklefltirilse bile, bizzat sistemin öngördü¤ü bir eylem olarak,
uluslararas› hukuk aç›s›n-
dan çok tart›flmal› bir kavram olan insanî müdahalenin kapsam›
d›fl›nda de¤erlendirmek
gerekir.
‹NSANÎ MÜDAHALE KAVRAMI
I—MÜDAHALE KAVRAMI
Müdahale kavram›n›n tam ve aç›k karfl›l›¤›n›n ne oldu¤u
konusunda uluslararas›
hukukta görüfl birli¤i mevcut de¤ildir. En genifl anlam›yla
müdahale, bir devletin di¤eri-
nin egemenlik hakk›n› ilgilendiren meselelerine az ya da çok
kar›flmas› olarak tan›mla-
nabilir. Asl›nda uluslararas› hukukun ve uluslararas›
iliflkilerin tamam› devletlerin de¤i-
flik seviyelerde birbirlerini etkilemesinden, dolay›s›yla
birbirlerinin ifllerine kar›flmas›n-
dan ibarettir.2 Devletlerin kendi iradelerini de¤iflik araçlarla
birbirlerine kabul ettirme ça-
bas› üzerine kurulu olan uluslararas› sistemde uluslararas›
hukukun ana ifllevi, kullan›lan
araçlar›n hukuka uygun olup olmad›klar›n› belirlemektir.
Bu anlamda, bir ya da birden fazla devletin veya uluslararas›
bir örgütün aç›kça k›-
nama, diplomatik iliflkileri kesme, muhalif gruplara parasal
destek sa¤lama, üyelikten ç›-
karma veya ekonomik yapt›r›m uygulama yoluyla baflka bir devlete
yönelik olarak girifl-
ti¤i eylemler askerî kuvvet kullanma yoluna gidilmemifl olsa
dahi birer müdahale niteli-
¤indedir.3 Müdahalenin s›n›rlar›n› genifl tutunca diplomatik
temsilciyi geri çekmek, dip-
lomatik temsilciyi istenmeyen kifli ilân etmek, ikili bir
antlaflmay› feshetmek, seçimlere
gözlemci göndermek, ekonomik yard›m› koflula ba¤lamak, di¤er
devletin vatandafl›na s›-
¤›nma hakk› tan›mak da özünde birer müdahale niteli¤i
tafl›maktad›r.
Müdahale olarak kabul edilebilecek fiillerin devletlerin
uluslararas› iliflkilerinin he-
men hemen tamam›n› kapsar flekilde geniflletilebilir olmas›, pek
çok uluslararas› hukuk
yazar›n›n müdahale kavram›n› buyurgan ya da hukuken kabul
edilemez müdahalelerle s›-
n›rlama yoluna gitmelerine neden olmufltur. Örne¤in Oppenheim,
müdahaleyi, bir devle-
tin di¤erinin ifllerine söz konusu ifllerin mevcut durumunu
de¤ifltirmek veya devam ettir-
98 ÖZHAN HANCILAR
2. Sean D. Murphy: Humanitarian ‹ntervention: The United Nations
in an Evolving World Order, Penns-ylvania, University of
Pennsylvania Press, 1996, s. 10.
3. Murphy, s. 9-10.
-
mek amac›yla buyurgan biçimde kar›flmas› olarak
tan›mlamaktad›r.4 Burada kastedilen,
ulusal yetkiye dâhil olan ifllerdir. Buyurgan biçimde kar›flma
da zorlama unsurunu bar›n-
d›rmaktad›r. Vincent de müdahaleyi bir devlet, devletler grubu
ya da uluslararas› örgü-
tün bir devletin içifllerine zorlay›c› biçimde kar›flmas› eylemi
olarak tan›mlamaktad›r.
Vincent’e göre, müdahale eylemi müdahale edilen devletin
yönetimini hedef al›r ve hu-
kuka uygun olsa da olmasa da uluslararas› iliflkilerin
geleneksel kal›b›n› bozar.5
Müdahale edilen devlete yönelik zorlama, kuvvet kullanma
yasa¤›n› ihlâl eden fi-
iller yoluyla gerçekleflebilece¤i gibi, an›lan yasa¤› ihlâl
etmeyen siyasî ya da ekonomik
nitelikli fiiller yoluyla da gerçeklefltirilebilir. Siyasî
nitelikli müdahale fiillerine örnek
olarak hedef devletin vatandafllar›na yönelik siyasî propaganda
ve muhalif siyasî partile-
re parasal yard›m, ekonomik nitelikli müdahale fiillerine örnek
olarak da ekonomik yar-
d›m›n kesilmesi veya ekonomik ambargo uygulanmas›
verilebilir.6
Kuvvet kullanma yasa¤›n› ihlâl eden müdahaleler, devletlerin
birbirlerine karfl› gi-
rifltikleri askerî müdahalelerdir. Bu tür askerî faaliyetler
do¤rudan müdahale fleklinde
gerçekleflebilece¤i gibi,7 bir devletin bir baflka devletteki iç
çat›flmaya yönetimi veya is-
yanc›lar› destekleyerek kar›flmas›n› ifade eden dolayl› müdahale
fleklinde de gerçeklefle-
bilir. Kuvvet kullan›larak gerçeklefltirilen dolayl› müdahale,
kullan›lan kuvvetin yo¤un-
luk kazanmas›yla, dolayl› silâhl› sald›r›ya da
dönüflebilir.8
UAD, Case Concerning Military and Paramilitary Activites in and
against Nica-
ragua (Nikaragua’ya Karfl› Askerî ve Benzeri Faaliyetler
Davas›)9 karar›nda, ister do¤-
99ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
4. L. Oppenheim: International Law, Vol. II - Disputes, War and
Neutrality, H. Lauterpacht (ed.), 7. ed.,London, Longmans, 1955, s.
305.
5. Nicholas J. Wheeler: “Humanitarian Intervention and World
Politics”, The Globalization of World Po-litics: An Introduction to
International Relations, John Baylis & Steve Smith (eds.),
Oxford, OxfordUniversity Press, 1999, s. 393’den R. J. Vincent:
Nonintervention and International Order, New Jer-sey, Princeton
University Press, 1974, s. 3-19.
6. Sertaç Hami Bafleren: Uluslararas› Hukukta Devletlerin
Münferiden Kuvvet Kullanmalar›n›n S›n›rlar›, An-kara, Ankara
Üniversitesi Bas›mevi, 2003, s. 98-99; Funda Keskin: Uluslararas›
Hukukta Kuvvet Kullanma:Savafl, Kar›flma ve Birleflmifl Milletler,
Ankara, Mülkiyeliler Birli¤i Vakf› Yay›nlar› No 20, 1998, s.
106.
7. SSCB’nin 1979’da Afganistan’a, ABD’nin 1983’te Grenada’ya
yönelik müdahaleleri, do¤rudan askerî mü-dahalelere örnek olarak
gösterilebilir. Bafleren, hakl› olarak, bu tür askerî müdahalelerin
ayn› zamanda silâh-l› sald›r› oluflturduklar› gerçe¤inin
de¤iflmeyece¤ine iflaret etmektedir. Konu hakk›nda bkz. Bafleren,
s. 100.
8. Bafleren, s. 100.9. Case Concerning Military and Paramilitary
Activites in and against Nicaragua (Nicaragua v.United
States of America), Merits, Judgment of 27 June 1986, ICJ
Reports, 1986, s. 14-546. Bundan sonra Ni-karagua yarg›s› olarak
an›lacakt›r.UAD’nin Nikaragua karar›, dolayl› sald›r›n›n
uluslararas› hukuk aç›s›ndan de¤erlendirildi¤i ilk yarg›olmufltur.
Muhakemenin sonucunda Divan, ABD’nin ortaklafla meflru müdafaa
hakk›na dayanan iddi-alar›n› reddetmifl ve ço¤unlukla ald›¤›
karar›nda, ABD’nin pek çok noktada uluslararas› hukuku ihlâletti¤i
sonucuna varm›flt›r. Konu hakk›nda bkz. Sevin Toluner:
Milletleraras› Hukuk Aç›s›ndan Türki-ye’nin Baz› D›fl Politika
Sorunlar›, 1. B., ‹stanbul, Beta Yay›nlar›, 2000, s. 349, dn. 4; s.
388.
-
rudan askerî harekât isterse bir baflka devletteki y›k›c› veya
terorist faaliyetleri destekle-
mek biçiminde olsun, kuvvet kullan›larak gerçeklefltirilen
müdahalelerin hem kuvvet
kullanma hem de müdahale yasaklar›n› ihlâl etti¤ini ifade
etmifltir.10
II—‹NSANÎ MÜDAHALE KAVRAMI
Holzgrefe’ye göre insanî müdahale, bir devlet ya da devletler
grubunun, vatandaflla-
r› olmayan insanlar›n temel insan haklar›n›n genifl çapl› ve
a¤›r ihlâlini sona erdirmek ama-
c›yla, bu haklar› ihlâl eden devletin r›zas› hilâf›na kuvvet
kullanma tehdidinde bulunmas›
ya da kuvvet kullanmas›d›r.11 Murphy’ye göre, insanî müdahale,
bir devlet, devletler gru-
bu ya da uluslararas› örgütün, esasen, uluslararas› düzeyde
tan›nm›fl insan haklar›n›n genifl
çapl› ihlâline karfl› müdahale edilen devletin vatandafllar›n›
korumak amac›yla kuvvet kul-
lanma tehdidinde bulunmas› ya da bizzat kuvvet kullanmas›d›r.12
Wheeler ve Morris, söz
konusu kavram›, bir baflka devletin s›n›rlar› içerisindeki
insanlar›n ac›s›n› hafifletmek veya
sona erdirmek öncelikli amac›yla o devletin içifllerine
kar›fl›lmas› olarak tan›mlamaktad›r.13
‹nsanî müdahale kavram›na iliflkin doktrindeki tan›mlar›n pek
ço¤u birbirine ben-
zemektedir. Bu da, söz konusu kavram›n anlam› konusunda
uluslararas› hukuk yazarlar›
aras›nda ciddî bir görüfl farkl›l›¤›n›n bulunmad›¤›n›
göstermektedir. Bir devletin kendi
vatandafllar›n›n insan haklar›n› a¤›r biçimde ihlâl etmesi
üzerine bir devletin, devletler
grubunun veya uluslararas› bir örgütün söz konusu devlete karfl›
kuvvet kullanmas› veya
kuvvet kullanma tehdidinde bulunmas› insanî müdahale olarak
kabul edilmektedir.
‹nsanî müdahale kavram› üzerine yazan yazarlar, bu kavram›
genellikle, yaln›zca
kuvvet kullanma tehdidi ve kuvvet kullanma fiilleriyle
s›n›rlamaktad›rlar.14 Söz konusu
durumun nedenini yaln›zca bu fiillerin BM Antlaflmas›’n›n 2(4).
maddesindeki kuvvet
kullanma yasa¤›n› ihlâl etmesinde aramak gerekir. Zira bu hâlde
do¤acak sonuçlar çok
daha ciddî ve tart›flmal›d›r.
Vatandafllar› ülke d›fl›nda korumak için kuvvet kullan›lmas›
insanî müdahalenin
kapsam› d›fl›ndad›r. Zira vatandafllar› ülke d›fl›nda korumak
için kuvvet kullan›lmas›,
100 ÖZHAN HANCILAR
10. Nikaragua yarg›s›, parag. 205. 11. J. L. Holzgrefe: “The
Humanitarian Intervention Debate,” Humanitarian Intervention:
Ethical, Legal
and Political Dilemmas, J. L. Holzgrefe & Robert O. Keohane
(eds.), Cambridge, Cambridge Univer-sity Press, 2003, s. 18.
12. Murphy, s. 11-12.13. Nicholas J. Wheeler & Justin
Morris: “Humanitarian Intervention and State Practice at the End of
the
Cold War”, International Society after the Cold War, Rick Fawn
& Jeremy Larkins (eds.), London,Millennium Publishing, 1996, s.
135-136.
14. Murphy, s. 10.
-
devletin bir baflka devletin ülkesinde ölüm tehlikesi alt›nda
olan vatandafllar›n› kurtarmak
için kuvvet kullanmas›n› ifade eder. Müdahalede bulunan devlet
di¤er devletlerin vatan-
dafllar›n› da kurtar›r; ancak harekete geçmesindeki esas amaç,
insanî müdahaledekinin
aksine kendi vatandafllar›n› kurtarmakt›r.15
‹nsanî müdahale, kuvvet kullanma yoluyla bir baflka devletin
egemenli¤ine müda-
hale edilmesi oldu¤una göre uluslararas› hukukun kuvvet
kullanmaya ve devletlerin ege-
menli¤ine iliflkin sisteminin eldeki çal›flman›n konusunu
ilgilendirdi¤i oranda incelenme-
si gerekmektedir.
ULUSLARARASI HUKUKTA KUVVET KULLANMA YASA⁄I VE
‹Ç‹fiLER‹NEKARIfiMAMA ‹LKES‹
I—ULUSLARARASI HUKUKTA KUVVET KULLANMA YASA⁄I
Uluslararas› hukukta kuvvet kullanma, en yal›n biçimiyle, “silâh
ya da fiziksel gü-
cün uluslararas› iliflkilerde araç olarak kullan›lmas›” olarak
tan›mlanabilir. Milletler Ce-
miyetinin (MC) kurulmas›ndan önceki dönemde devletlerin kuvvete
baflvurmalar›, ulus-
lararas› hukuk taraf›ndan meflru kabul edilmifltir.16 I. Dünya
Savafl›’n›n ard›ndan kurulan
MC sisteminde, savafl yasaklanmamakla birlikte devletlerin
savafla baflvurma yetkisini s›-
n›rland›r›lm›fl ve söz konusu s›n›rlamalar zorlama tedbirleri
ile desteklenmifltir.17 II. Dün-
ya Savafl›’n›n ard›ndan kurulan BM sisteminde ise kuvvet
kullanmak kesin olarak yasak-
lanm›flt›r. BM Antlaflmas›’n›n18 kuvvet kullan›m›na iliflkin
temel hükmü 2(4). maddesi-
dir. Maddeye göre, “Teflkilât›n üyeleri, uluslararas›
iliflkilerinde gerek herhangi bir bafl-
ka devletin toprak bütünlü¤üne veya siyasî ba¤›ms›zl›¤›na
gerekse Birleflmifl Milletlerin
amaçlar› ile ba¤daflmayacak herhangi bir flekilde tehdit veya
kuvvet kullan›lmas›na bafl-
vurmaktan kaç›n›rlar.”19
101ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
15. Bafleren, s. 160. Vatandafllar› ülke d›fl›nda korumak için
kuvvet kullan›lmas› hakk›nda ayr›nt›l› bilgiiçin bkz. Natalino
Ronzitti: Rescuing Nationals Abroad through Military Coercion and
Interventionon Grounds of Humanity, Dordrecht, Martinus Nijhoff
Publishers, 1985.
16. Ana Britannica Ansiklopedisi, C. 20, 1994 Bask›s›, ‹stanbul,
Ana Yay›nc›l›k, 1994, s. 66.17. MC Misak›’n›n devletlerin kuvvet
kullanmas›na iliflkin olarak getirdi¤i sistem hakk›nda bilgi için
bkz.
Arend & Beck, s. 19-22.18. Charter of the United Nations, 26
Haziran 1945. 19. Maddenin üye devletlere yasaklad›¤› fiiller,
“kuvvet kullanma” ve “kuvvet kullanma tehdidinde bu-
lunma”d›r. 2(4). maddede kullan›lan “kuvvet” kavram› ile hangi
tür kuvvet kullanma fiillerinin kaste-dildi¤i, yani yasaklanan
kuvvet kullanma fiilinin niteli¤i aç›klanmam›flt›r. Bu nedenle,
silâh yoluylagerçeklefltirilen kuvvet kullanma fiillerinin yan›nda;
ekonomik, siyasî ve ideolojik bask›lar›n da yasak-lan›p
yasaklanmad›¤› hususu tart›flmal›d›r. Konu hakk›nda bkz. Sevin
Toluner: K›br›s Uyuflmazl›¤› veMilletleraras› Hukuk, ‹stanbul,
‹stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yay›nlar›, 1977, s. 143.
-
BM Antlaflmas›’n›n 51.maddesi, meflru müdafaa hakk›n›n
kullan›lmas›n› kuvvet
kullanma yasa¤›n›n istisnas› olarak düzenlemifltir.20 51.
maddenin meflru müdafaa hakk›-
n›n kullan›labilmesi için öngördü¤ü en önemli flart silâhl›
sald›r›ya u¤ram›fl olmakt›r.21
Maddenin devam› gere¤ince, meflru müdafaa hakk›n› kullanan
devletler bu haklar›n› kul-
lan›rken ald›klar› tedbirleri derhâl Güvenlik Konseyine
bildirmekle yükümlüdürler. Ay-
r›ca, Konsey uluslararas› bar›fl ve güvenli¤in korunmas› için
gerekli tedbirleri al›r almaz,
meflru müdafaa hakk›na dayanarak kuvvet kullanan devlet kuvvet
kullan›m›na son ver-
mek zorundad›r. 51. maddenin metninde yer almasa da, örf ve adet
hukuku kurallar›n›n
arad›¤› zorunluluk, orant›l›l›k ve aciliyet koflullar›n›n da
meflru müdafaa hakk›n›n huku-
ka uygun olarak kullan›labilmesi için gerekli koflullar oldu¤u
kabul edilmektedir.22
BM Antlaflmas›’n›n 2(4). maddesinin yorumuyla ilgili en önemli
tart›flma, hükmün,
“gerek herhangi bir baflka devletin toprak bütünlü¤üne veya
siyasî ba¤›ms›zl›¤›na gerek-
se Birleflmifl Milletlerin amaçlar› ile ba¤daflmayacak herhangi
bir flekilde” kuvvet kul-
lanmay› veya kuvvet kullanma tehdidinde bulunmay› yasaklamas›
üzerine yap›lmaktad›r.
Doktrindeki baz› yazarlar, kuvvet kullanma yasa¤›n›n sadece
maddenin sözünü etti¤i
amaçlar dâhilinde geçerli oldu¤unu, dolay›s›yla bir devletin
toprak bütünlü¤ünü ve ba-
¤›ms›zl›¤›n› zedelemeyen veya BM’nin amaçlar›yla çeliflmeyen
kuvvet kullan›mlar›n›n
yasa¤› ihlâl etmeyece¤ini savunmaktad›rlar.23 Bu görüflün
karfl›s›nda ise, 2(4). maddenin,
hangi amaç alt›nda gerçekleflirse gerçekleflsin, kuvvet
kullan›m›n› bütünüyle hukuka ay-
k›r› hâle getiren genifl kapsaml› bir yasak getirdi¤i görüflü
yer almaktad›r.24
Doktrinde, meflru müdafaa hakk›n›n niteli¤i ve içeri¤ine
iliflkin olarak da görüfl
farkl›l›klar› bulunmaktad›r. Bir taraf›nda meflru müdafaa
hakk›n› oldukça genifl yorumla-
102 ÖZHAN HANCILAR
20. BM Antlaflmas› m. 51: “Antlaflma’n›n meflru müdafaa hakk›n›
düzenleyen 51. maddesinin içeri¤i fluflekildedir: “Bu Antlaflma’n›n
hiçbir hükmü, Birleflmifl Milletler üyelerinden birinin silâhl› bir
sald›r›-ya hedef olmas› hâlinde, Güvenlik Konseyi uluslararas›
bar›fl ve güvenli¤in korunmas› için gerekli ted-birleri al›ncaya
kadar, üye devletin do¤al olan münferit veya ortaklafla meflru
müdafaa hakk›na engelolmaz. Bu meflru müdafaa haklar›n› kullan›rken
üyelerin ald›¤› tedbirler derhâl Güvenlik Konseyinebildirilir ve
Konseyin Antlaflma’ya dayanarak uluslararas› bar›fl ve güvenli¤in
korunmas› ya da yeni-den tesisi için gerekli görece¤i flekilde her
an hareket etme yetki ve görevini hiçbir biçimde etkilemez.”
21. Silâhl› sald›r›dan bahsedebilmek için, ciddî düzeyde kuvvet
kullan›m›n›n ve bunun neden oldu¤u ha-sar›n mevcudiyeti gerekir.
Konu hakk›nda bkz. Bruno Simma et. al.: The Charter of the United
Nati-ons, Oxford, Oxford University Press, 1994, s. 669.
22. Yoram Dinstein: War, Aggression and Self Defence, 2. ed.,
New York, Grotius Publications, 1994, s. 244.23. Derek W. Bowett:
Self-Defence in International Law, Manchester, 1958, s. 12;
Ronzitti, s. 1-2.
Bu görüflün önde gelen temsilcisi Stone’dir. Yazar›n konu
hakk›ndaki görüflü için bkz. Julius Stone:Aggression and World
Order: A Critique of United Nations Theories of Aggression, London,
Stevens,1958, s. 43, 94-95. 2(4). maddedeki yasa¤› s›n›rl› bir
yasak olarak yorumlayan di¤er yazarlar için bkz.Bowett, s. 12, dn.
2.
24. Bowett, Brownlie ve Kelsen bu görüflü paylaflmaktad›r. Konu
hakk›nda bkz. Bowett, s. 151, IanBrownlie: International Law and
Use of Force by States, Oxford, Clarendon Press, 1963, s.
266-268.
-
yan Bowett, Feliciano, Higgins, McDougal ve Waldock gibi
yazarlar; 51. maddenin mefl-
ru müdafaa hakk›n› devletlerin do¤al bir hakk› olarak gören
ifadesini görüfllerine daya-
nak yapmaktad›rlar. Dolay›s›yla bu yazarlara göre, örf ve adet
hukuku kurallar›n›n dü-
zenledi¤i meflru müdafaa hakk›n 51. maddenin üstünde ve ondan
ba¤›ms›z olarak varl›-
¤›n› sürdürmektedir. Bu görüfle göre, önleyici meflru müdafaa
hakk› varl›¤›n› korumak-
tad›r; dolay›s›yla meflru müdafaa hakk›n›n kullan›labilmesi için
silâhl› sald›r› flart› aran-
maz.25 BM Antlaflmas›’n›n öngördü¤ü müflterek güvenlik
sisteminin 1945 sonras› dö-
nemdeki baflar›s›zl›¤› da bu görüflün önemli dayanaklar›ndan
birisidir.26 Tart›flman›n di-
¤er taraf›nda ise Arechaga, Brownlie, Dinstein, Henkin, Jessup,
Kelsen ve Kunz gibi ya-
zarlar, 51. maddenin 2(4). madde ile birlikte meflru müdafaan›n
kapsam ve s›n›rlar›n› ke-
sin olarak belirledi¤ini savunmaktad›rlar.27 Meflru müdafaa
hakk›n› dar yorumlayan bu
görüfl gere¤ince, bu hak sadece silâhl› bir sald›r›n›n
gerçekleflmesi hâlinde kullan›labilir;
baflka hiçbir flart alt›nda kullan›lamaz.28
II—ULUSLARARASI HUKUKTA ‹Ç‹fiLER‹NE KARIfiMAMA ‹LKES‹
A—DEVLET EGEMENL‹⁄‹ VE DEVLETLER‹N EGEMEN Efi‹TL‹⁄‹ ‹LKES‹
Hukuk ve siyaset kuram›nda egemenlik, mutlak gücü elinde
bulundurma durumu-
dur. Mutlak güç uluslararas› sistemde devletin elindedir.29
Uluslararas› hukukta egemen-
li¤in klasik tan›m›n› 1928 tarihli Palmas Adas› Davas› karar›nda
hakem Huber flu flekil-
de vermektedir: “Devletler aras›ndaki iliflkilerde egemenlik
ba¤›ms›zl›¤› ifade etmekte-
dir. Dünyan›n herhangi bir parças›ndaki ba¤›ms›zl›k ise,
devletin, orada, bir baflka dev-
leti d›fllayacak flekilde ifllevlerini yerine getirme
hakk›d›r.”30
103ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
25. An›lan yazarlardan baz›lar›n›n bu yöndeki görüflleri için
bkz. Bowett, s. 184-193; Rosalyn Higgins:“The Legal Limits to the
Use of Force by Sovereign States: United Nations Practice”, Brit.
Y. B. Int’lL., Vol. 37, (1961), s. 302; Myers S. McDougal &
Florentino P. Feliciano: The International Law ofWar: Transnational
Coercion and World Public Order, New Haven, New Haven Press, 1994,
s. 232-241. Bu düflünceyi savunan yazarlara yap›lan at›flar için
bkz. Arend & Beck, s. 73; Malcolm N. Shaw:International Law, 4.
ed., Cambridge, Cambridge University Press, 1997, s. 788; Toluner,
1977, s. 159.
26. Arend & Beck, s. 73.27. An›lan yazarlardan baz›lar›n›n
bu yöndeki görüflleri için bkz. Ian Brownlie: “The Use of Force in
Self-
Defence,” Brit. Y. B. Int’l L., Vol. 37, (1961), s. 239-244,
Dinstein, s. 180-181; Josef L. Kunz: “Indi-vidual and Collective
Self-Defence in Article 51 of the Charter of the United Nations”,
Am. J. Int’l L,Vol. 41, (1947), s. 876. Bu düflünceyi savunan
yazarlara yap›lan at›flar için bkz. Arend & Beck, s. 73;Shaw,
s. 788; Toluner, 1977, s. 157.
28. Arend & Beck, s. 73; Shaw, s. 788.29. Francis Kofi
Abiew: The Evolution Of The Doctrine And Practice Of Humanitarian
Intervention, The
Hague, Kluwer Law International, 1999, s. 25.30. Aslan Gündüz:
Milletleraras› Hukuk, Temel Belgeler Örnek Kararlar, 4. B.,
‹stanbul, Beta Yay›nlar›,
2000, s. 255.
-
Egemenli¤in pratik anlam›, devletin gerek iç gerekse d›fl
ifllerinde karar alma süre-
cinin tek otoritesi olmas›d›r. Uluslararas› sistemin
yüzy›llard›r de¤iflmeyen özelli¤i ege-
men devletlere bölünmüfl bir yap› arz etmesidir.31 Söz konusu
sistemin her bir parças›n›n
yani her bir devletin kendi bafl›na egemen olmas›, en az›ndan
ilke olarak devletlerin eflit-
li¤ini gerektirmektedir. Devlet egemenli¤i ve devletlerin
eflitli¤i uluslararas› hukukun te-
mel yap›sal ilkeleridir.32
Devletlerin egemen eflitli¤i ilkesi, uluslararas› hukukun
devletler aras›nda kimi hu-
kukî eflitsizlikler yaratmas›na engel olamamaktad›r. Hukukî
farkl›l›klar›n belki de en bi-
linen örne¤i, BM örgütünün üyelerin egemen eflitli¤i ilkesi
üzerine kuruldu¤unu aç›kça
hükme ba¤layan BM Antlaflmas›’n›n, bu ilkeyle tamamen çeliflir
biçimde befl devlete Gü-
venlik Konseyinde daimî üyelik vermesi; dahas› Konsey’in usule
iliflkin kararlar› d›fl›n-
da bu devletlere veto yetkisi tan›mas›d›r.
B—‹Ç‹fiLER‹NE KARIfiMAMA ‹LKES‹
Devletlerin egemen ve eflit olmalar›n›n uluslararas› hukuk
bak›m›ndan en önemli
sonuçlar›ndan biri de içifllerine kar›flmama ilkesidir. BM
Antlaflmas›’n›n içifllerine müda-
hale etmemeyle ilgili temel hükmü olan 2(7). maddesine göre: “Bu
antlaflman›n hiçbir
hükmü, BM’ye özü itibar›yla bir devletin ulusal yetkisine giren
konulara kar›flma yetkisi
vermedi¤i gibi, üyelere bu gibi konular› bu Antlaflma uyar›nca
çözmeleri zorunlulu¤unu
getirmez; ancak bu ilke, VII. Bölüm uyar›nca zorlama
tedbirlerinin uygulanmas›n› etki-
lemez.”
Görüldü¤ü gibi 2(7). madde BM’nin devletlerin içifllerine
müdahale edemeyece¤i-
ni düzenlemektedir. Uluslararas› bar›fl ve güvenli¤in
korunmas›nda temel sorumlulu¤u
Güvenlik Konseyi eliyle BM’ye b›rakan BM Antlaflmas›’n›n bizzat
BM’ye getirdi¤i bu
s›n›rlaman›n devletler için evleviyetle geçerli oldu¤u
söylenebilir. Nitekim BM Genel
Kurulunun 1965 tarihli “Devletlerin ‹çifllerine Müdahalenin
Kabul Edilmezli¤i ve Ba-
¤›ms›zl›k ve Egemenliklerinin Korunmas› Hakk›nda Bildiri”si33
hiçbir devletin hangi ne-
denle olursa olsun bir baflka devletin iç ya da d›fl ifllerine
do¤rudan ya da dolayl› olarak
müdahale etme hakk› olmad›¤›n› hükme ba¤lamaktad›r. Silâhl›
müdahalenin yan›nda di-
¤er müdahale biçimlerini de k›nayan Bildiri’ye göre, hiçbir
devlet baflka bir devletten
104 ÖZHAN HANCILAR
31. Abiew, s. 23. 32. Ian Brownlie: Principles of Public
International Law, 4. ed., Oxford, Clarendon Press, 1995, s. 287.
33. G.A. Res. 2131, U.N. GAOR, 20th Sess., U.N. Doc. A/6014 (1966).
(Declaration on the Inadmissibi-
lity of Intervention in the Domestic Affairs of States and the
Protection of Their Independence and So-vereignty). Bundan sonra
Müdahalenin Kabul Edilmezli¤i Bildirisi olarak an›lacakt›r.
-
herhangi bir avantaj sa¤lamak veya o devleti, egemen haklar›n›n
kullan›m›n›n devrine
zorlamak amac›yla ekonomik, siyasî veya baflka bir tür önlem
uygulayamaz.
BM Genel Kurulunun 1970 tarihli “Birleflmifl Milletler fiart›
Uyar›nca Devletler
Aras›nda Dostane ‹liflkiler ve ‹flbirli¤iyle ‹lgili Uluslararas›
Hukuk ‹lkelerine Dair Bildi-
ri”si34 de içifllerine kar›flmama ilkesini güçlü biçimde teyit
etmektedir.35 Her iki bildiri
de, insan haklar›n›n korunmas›n› içifllerine kar›flmama
ilkesinin bir istisnas› olarak dü-
zenlememifltir.
Müdahalenin Kabul Edilmezli¤i ve Dostane ‹liflkiler
Bildirileri’nin Genel Kurul
Karar› olmalar› sebebiyle devletleri ba¤lay›c› etkisi yoktur.
Ancak Müdahalenin Kabul
Edilmezli¤i Bildirisi’nin kabulünde hiçbir karfl› oyun
kullan›lmayarak sadece Birleflik
Krall›k’›n çekimser kalmas›; Dostane ‹liflkiler Bildirisi’nin
ise oylama yap›lmadan uzlafl-
ma yoluyla kabul edilmesi dikkate de¤erdir. Her iki bildiride
görülen genifl uzlaflma, dev-
letlerin müdahalenin her türlüsünü hukuka ayk›r› kabul
ettiklerini göstermektedir.
‹NSANÎ MÜDAHALEN‹N TAR‹HÎ GEL‹fi‹M‹ VE DEVLETLER‹N
UYGULAMALARI
I—1945 ÖNCES‹ DÖNEM
BM’nin kurulmas›ndan önceki dönemde, Avrupa Uyumu’nun36
giriflti¤i baz› mü-
dahalelerin gerekçeleri aras›nda insanî saikler de yer
alm›flt›r.37 Bu müdahaleler,
ABD’nin ‹spanya egemenli¤indeki Küba’ya 1898’de yapt›¤› müdahale
bir kenara b›rak›-
l›rsa, Osmanl› Devleti’nde yaflayan H›ristiyan az›nl›klar lehine
yap›lm›fllard›r. Söz konu-
su kuvvet kullanma eylemlerinin Avrupa’n›n insanî gerekçelerle
giriflilecek müdahalele-
rin meflrulu¤u yönündeki görüflünü yans›tt›¤›n› söylemek zordur.
Zira egemenli¤i alt›n-
daki halklara Türklerden daha flefkatli davranmayan Rusya,
insanî gerekçelerle hiçbir
105ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
34. G.A. Res. 2625, U.N. GAOR, 25th Sess., U.N. Doc. A/8028
(1970). (Declaration of Principles of In-ternational Law Concerning
Friendly Relations and Co-operation Among States in Accordance
withthe Charter of the United Nations). Bundan sonra Dostane
‹liflkiler Bildirisi olarak an›lacakt›r.
35. Bildiri’de içifllerine kar›fl›lmamas›ndan yükümlülük olarak
söz edilmekte ve devletlerin bu yükümlü-lü¤e s›k› bir flekilde
uymalar›n›n milletlerin bar›fl içinde bir arada yaflamalar›n›
sa¤layan temel bir flartoldu¤u belirtilmektedir. Bildiri’ye göre
müdahale, BM Antlaflmas›’n›n lafz›n› ve ruhunu ihlâl etmeninyan›nda
uluslararas› bar›fl ve güvenli¤i tehdit eden durumlar›n
yarat›lmas›na yol açmaktad›r.
36. Avrupa Uyumu, Napoleon sonras› dönemde, var olan s›n›rlar›
ve statükoyu korumak amac›yla Avru-pa devletleri taraf›ndan
benimsenen üstü kapal› uzlaflmaya verilen add›r. Belirli bir
örgütsel yap›s› ol-mayan sisteme göre büyük devletlerin iç
ayaklanma tehdidi alt›ndaki devletlerin içifllerine kar›flma
veortak iradelerini onlara dayatma hakk› vard›. Konu hakk›nda bkz.
Ana Britannica Ansiklopedisi, C. 3,1994 Bask›s›, ‹stanbul, Ana
Yay›nc›l›k, 1994, s. 415; Ahmet Emin Da¤: Uluslararas› ‹liflkiler
& Dip-lomasi Sözlü¤ü, ‹stanbul, Anka Yay›nlar›, 2004, s.
100.
37. Murphy, s. 51.
-
müdahaleye muhatap olmazken; Rusya’dan daha güçsüz, bu nedenle
de bu tür müdaha-
lelere daha aç›k olan Osmanl› Devleti’ne karfl› 19. yüzy›lda
insanî gerekçelerle üç büyük
kuvvet kullanma eylemi gerçeklefltirilmifltir.
MC döneminde ise Japonya 1931’de Mançurya’y›, ‹talya 1935’de
Etiyopya’y›, Al-
manya 1939’da Çekoslovakya’y› iflgal ederken insanî nedenleri de
ileri sürmüfllerdir.38
Ancak an›lan devletlerin bu sald›r›lar› tümüyle fetih amaçl›d›r
ve uluslararas› toplum bu
devletlerin iddialar›na itibar etmemifltir.
Afla¤›da, çal›flman›n kapsam› gözetilerek, Türkiye tarihini
ilgilendiren iki müdaha-
le, Büyük Britanya, Fransa, Rusya’n›n Yunanistan ve Fransa’n›n
Suriye müdahaleleri in-
celenecektir.
A—BÜYÜK BR‹TANYA, FRANSA VE RUSYA’NIN YUNAN‹STAN MÜDAHALES‹
Büyük Britanya, Fransa ve Rusya, Osmanl› Devleti’ne karfl›
1821’den itibaren is-
yan hâlinde bulunan Yunanl›lara genifl özerklik tan›nmas›n›
isteyen “Yunanistan’›n Asa-
yiflinin Sa¤lanmas› Antlaflmas›”n›39 6 Temmuz 1827’de
imzalam›fllard›r. Bab-› Ali’nin
Antlaflma hükümlerini reddetmesi üzerine, bu üç devletin
donanmalar›, Navarin’de bulu-
nan Osmanl› donanmas›n› imha etmifl; 1828’de de Frans›z
kuvvetleri Mora Yar›mada-
s›’n› iflgal etmifltir. Ayn› y›l içinde bafllayan Osmanl›-Rus
Savafl› sonucunda 14 Eylül
1829’da Edirne Antlaflmas› imzalanm›fl; bu antlaflmayla Osmanl›
Devleti, Büyük Britan-
ya, Fransa ve Rusya aras›ndan imzalanan ve Yunanistan’›n
ba¤›ms›zl›¤›n› tan›yan proto-
kolü kabul etmifltir.40
Müdahalenin görünürdeki amac›, Osmanl› yönetiminin Yunan
isyan›n› bast›rmak
için kulland›¤› fliddete son vermek ve Yunanistan’a genifl bir
otonomi tan›nmas›n› sa¤-
lamakt›r. Ancak müdahalenin yaln›zca bu amaçla
gerçeklefltirildi¤ini savunmak çok
zordur. Brownlie’nin iflaret etti¤i gibi, Büyük Britanya ve
Fransa’n›n müdahaleye Rus-
ya’n›n tek tarafl› müdahalesinin önüne geçmek için
kat›ld›klar›n› söylemek daha ger-
çekçidir.41
Rusya’n›n yaln›z bafl›na müdahale etmesini engelleme amac›n›n
yan›nda Avru-
pa’da Türklere duyulan geleneksel düflmanl›¤›n, ticarî
hedeflerin ve zaman›n güç denge-
106 ÖZHAN HANCILAR
38. Murphy, s. 60-62.39. Treaty for the Pacification of Greece,
6 Temmuz 1827. Antlaflma’n›n ‹ngilizce metni için bkz. Mal-
colm J. Wagstaff: Greece, Ethnicity and Sovereignty, 1820-1994:
Atlas and Documents, London, Arc-hive Editions, 2002, s.
129-134.
40. Fahir H. Armao¤lu: Siyasî Tarih 1789-1960, 3. B., Ankara,
AÜSBF Yay›nlar› No: 362, 1975, s. 99-107; Coflkun Üçok: Siyasal
Tarih 1789-1950, 5. B., Ankara, Ajans-Türk Matbaas›, 1961, s.
117-121.
41. Brownlie, 1963, s. 339.
-
sinin de 1827-1830 müdahalesine zemin oluflturdu¤unu belirtmek
gerekir.42 Ancak üç
büyük Avrupa devletini Osmanl› Devleti’ne karfl› harekete
geçiren insanî gerekçe de göz
ard› edilemez. Zira Avrupa kamuoyu Türklerin Yunanl›lar›
katletti¤ine inan›yor; bu ül-
kelerde Yunan isyan›na gösterilen sempati, Frans›z ve ‹ngiliz
gönüllülerin Yunan asile-
rin yan›nda savaflmalar›na kadar var›yordu.43
B—FRANSA’NIN SUR‹YE MÜDAHALES‹
Osmanl› Devleti’nin egemenli¤i alt›ndaki Suriye ve Lübnan’da
1858’de bafllayan
mezhep çat›flmalar› 1860’da Müslüman Dürzîlerle H›ristiyan
Marunîler aras›ndaki bir
iç savafla dönüflmüfltür. Dürzîlerin Marunîleri katletmeleri
boyutuna varan olaylarda
sadece fiam’da bir gün içinde 5000’i aflk›n H›ristiyan
öldürülmüfltür.44 Olaylar üzeri-
ne, Avusturya, Büyük Britanya, Prusya, Rusya ve Osmanl›
Devleti’nin kat›l›m›yla Pa-
ris’te toplanan bir konferansta Avrupa devletlerince
oluflturulacak bir gücün düzeni
sa¤lamak üzere Suriye’ye gönderilmesi karara ba¤lanm›flt›r. Bu
karara dayanarak
6.000 kiflilik bir Frans›z gücü Lübnan’a ç›km›flt›r. Frans›z
birlikleri bölgede asayifl sa¤-
land›ktan ve Lübnan’da özerk bir yönetim kurulduktan sonra
1861’de geri çekilmifller-
dir.45
Brownlie, Fransa’n›n Suriye müdahalesini tek gerçek insanî
müdahale örne¤i ola-
rak görmektedir. Yazara göre olaydaki kuvvet kullanma insanî
nedenlidir.46 Ancak dok-
trinde müdahaleye flüpheyle yaklaflan yazarlar da vard›r. Franck
ve Rodley dönemin Su-
riye’deki Büyük Britanya hükûmet temsilcisinin ifadelerine
dayanarak bölgedeki katli-
amlarda H›ristiyan Marunîlerin de masum olmad›klar›n› ileri
sürmektedirler.47 Ayr›ca
Osmanl› Devleti’nin bölgeye asker gönderilmesine gönülsüz de
olsa r›za göstermesi in-
sanî müdahalenin belirleyici özelliklerinden olan müdahale
edilen devletin r›zas› hilâf›-
na gerçeklefltirilmesiyle ba¤daflmamaktad›r.48
107ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
42. Thomas M. Franck & Nigel S. Rodley: “After Bangladesh:
The Law of Humanitarian Intervention byMilitary Force”, Am. J.
Int’l L., Vol. 67, (1973), s. 280.
43. Alan Palmer: Osmanl› ‹mparatorlu¤u Son Üç Yüz Y›l: Bir
Çöküflün Yeni Tarihi, çev. Belk›s Çorakç›Diflbudak, 5. B.,
‹stanbul, Gençlik Yay›nlar›, 1995, s. 98, 106.
44. Palmer, s. 149. 45. Franck & Rodley, s. 281-282; Palmer,
s. 149-151.46. Brownlie, 1963, s. 340. 47. Franck & Rodley, s.
282-283.48. Murphy, s. 54. Suriye müdahalesi hakk›nda ayr›nt›l›
bilgi için bkz. Stephen Kloepfer: “The Syrian Cri-
sis, 1860-61: A Case Study in Classic Humanitarian
Intervention,” Can. Y. B. Int’l L., Vol. 23, (1985),s. 246-259;
Istvan Pogany: “Humanitarian Intervention in International Law: The
French Interventionin Syria Re-examined,” Int’l & Comp. L. Q.,
Vol. 35, (1986), s.182-190.
-
II—SO⁄UK SAVAfi DÖNEM‹
So¤uk Savafl döneminin klasik insanî müdahale örnekleri
Hindistan’›n Do¤u Pa-
kistan’a, Vietnam’›n Kamboçya’ya ve Tanzanya’n›n Uganda’ya49
olan müdahaleleridir.
Afla¤›da an›lan müdahalelerden ilk ikisine de¤inilecektir.
A—H‹ND‹STAN’IN DO⁄U PAK‹STAN’A MÜDAHALES‹
Birleflik Krall›k’tan ba¤›ms›zl›¤›n› kazanan Pakistan co¤rafî
olarak birbirinden ay-
r›lm›fl; ‹slâm inanc›n› paylaflan ama etnik olarak
birbirlerinden tamam›yla farkl› iki par-
çadan olufluyordu. Askerî ve ekonomik olarak üstün durumda olan
Bat› Pakistan’›n Do-
¤u Pakistan’›n siyasî haklar›n› tan›maya yanaflmamas› Mart
1971’de Do¤u Pakistan’da
ayaklanmaya yol açm›flt›r.50 Pakistan ordusu, 25 Mart 1971’de
Do¤u Pakistan’›n baflken-
ti Dakka’ya yönelik bir sald›r› bafllatm›fl ve katliama varan
insan hakk› ihlâllerinin ard›n-
dan milyonlarca mülteci komflu Hindistan’a s›¤›nm›flt›r.
Hindistan’›n Do¤u Pakistan’a
müdahalesiyle 3 Aral›k 1971’de bafllayan savafl on iki gün
sürmüfl ve Pakistan’›n yenil-
gisiyle sonuçlanm›flt›r.51
Hindistan, Güvenlik Konseyindeki oturumlarda bafllang›çta insanî
gereklilikleri
eylemine gerekçe olarak göstermifltir. Ancak daha sonra bu
ifadeler Hindistan’›n talebiy-
le resmî kay›tlardan ç›kart›lm›fl ve Hindistan, Pakistan’›n
s›n›r ihlâlleri ve Hint köylerini
bombalamas›na karfl›l›k olarak meflru müdafaa hakk›n›
kulland›¤›n› ileri sürmüfltür.52 Te-
son’un da ifade etti¤i gibi Hindistan’›n eylemi insanî
müdahalenin mükemmele yak›n bir
örne¤i53 olmas›na ra¤men, bu devletin, bafllang›çta ileri
sürdü¤ü insanî müdahale argü-
man›n› daha sonra terk etmesinin nedenini insanî müdahalenin
hukuka ayk›r› kabul edil-
108 ÖZHAN HANCILAR
49. Uganda, üzerinde hak iddia etti¤i Tanzanya topraklar›n› 1978
Ekiminde iflgal etmifltir. Tanzanya or-dusu, önce Uganda
kuvvetlerini ülkeden ç›karm›fl; sonra da askerî harekât›n›
sürdürerek Nisan1979’da Uganda’n›n baflkenti Kampala’ya girmifltir.
Ülkesindeki a¤›r insan haklar› ihlâllerinden so-rumlu olan Devlet
Baflkan› ‹di Amin ülkesinden kaçm›fl ve Uganda’da yeni bir hükûmet
kurulmufltur.Tanzanya, müdahalesine gerekçe olarak Uganda’n›n
sald›r›s›na karfl› meflru müdafaa hakk›n› kullan-d›¤›n› iddia
etmifltir. ‹di Amin rejiminin düflmesini memnuniyetle karfl›layan
uluslararas› toplum Tan-zanya’n›n Uganda’y› iflgalini k›namam›fl;
sorun BM’nin gündemine de gelmemifltir. Konu hakk›ndabkz. Stanimir
A. Alexandrov: Self-Defence Against the Use of Force in
International Law, The Hague,Kluwer, 1996, s. 210-211; D. J.
Harris: Cases and Materials on International Law, 4. ed.,
London,Sweet & Maxwell, 1991, s. 873.
50. Murphy, s. 97-98.51. Abiew, s. 113-114.52. Alexandrov, s.
208. 53. Michael Byers: War Law: International Law and Armed
Conflict, London, Atlantic Books, 2005, s.
94’ten Fernando Teson: Humanitarian Intervention: An Inquiry
into Law and Morality, New York,Transnational Publishers, 1988, s.
185.
-
mesinde aramak gerekir. Hindistan, bunun yerine uluslararas›
hukukça hukukî kabul edi-
len meflru müdafaa hakk›n› ileri sürmeyi ye¤lemifltir.54
Güvenlik Konseyi, kal›c› bir ateflkes sa¤lanmas›n› ve tüm
çat›flmalar›n sona erdiril-
mesini talep eden; ayr›ca tüm silâhl› güçlerin kendi s›n›rlar›na
dönmesini isteyen bir ka-
rar› kabul etmifltir.55 Bu karara ve Genel Kurulun ald›¤›
karara56 bak›ld›¤›nda, BM’nin
Hindistan’› BM Antlaflmas›’n›n 2(4). maddesinin ihlâlinden
dolay› k›namad›¤›; ancak bu
ülkenin meflru müdafaa iddias›n› da kabul etmedi¤i görülecektir.
Çat›flma self-determi-
nasyon hakk› çerçevesinde de¤erlendirilmifl ve Hindistan’›n
kuvvet kullanmas› sonucu
Do¤u Pakistan’›n ba¤›ms›zl›¤›n› kazanmas› BM taraf›ndan kabul
görmüfltür.57
Uluslararas› toplum SSCB ve di¤er baz› Do¤u Bloku devletleri
d›fl›nda Hindis-
tan’›n müdahalesini onaylamam›flt›r. BM’nin konuyla ilgili tüm
kararlar›ndan ç›kan an-
lam da Do¤u Pakistan’daki insan haklar› sorununun Hindistan’›n
müdahalesini meflru
k›lmad›¤› yönündedir.58
B—V‹ETNAM’IN KAMBOÇYA’YA MÜDAHALES‹
Pol Pot liderli¤indeki K›z›l Khmer rejimi 1975’te yönetimi ele
geçirdikten sonra
Kamboçya’y› idarî ve ekonomik olarak tümüyle yeniden örgütlemeye
yönelik bir prog-
ram bafllatm›flt›r. Bu program uygulan›rken, üç y›ldan k›sa bir
süre içerisinde iki milyon
civar›nda insan ölmüfltür. Yo¤un insan hakk› ihlâlleri aras›nda
öldürmenin yan›nda ifl-
kence ve toplu sürgün de yer alm›flt›r. K›z›l Khmer rejiminin
kendi insanlar›na yönelik
katliam, iflkence, açl›¤a sevk etme, zorla yer de¤ifltirme
eylemleri tüm dünya taraf›ndan
soyk›r›m olarak kabul edilmifltir. Uluslararas› toplumun
Kamboçya’daki aç›k insan hak-
k› ihlâllerine karfl› ald›¤› tavra ra¤men bu ihlâlleri
durduracak hiçbir etkili tedbir al›na-
mam›flt›r. 1978 Aral›¤›nda Vietnam ordusu, s›n›rda süregelen
karfl›l›kl› çat›flmalar›n ar-
d›ndan, ülkesindeki Kamboçyal› mültecilerden oluflturdu¤u
birliklerle birlikte Kamboç-
ya’ya girmifl ve K›z›l Khmer rejimini devirerek kendi
destekledi¤i bir hükûmeti iflbafl›na
getirmifltir.59
109ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
54. Barry M. Benjamin: “Unilateral Humanitarian Intervention:
Legalizing the Use of Force to PreventHuman Rights Atrocities”,
Fordham Int’l L. J., Vol. 16, (1992), s. 131.
55. S.C. Res. 307, U.N. SCOR, 26th Sess., U.N. Doc. S/RES/307
(1971).56. G.A. Res. 2793, U.N. GAOR, 26th Sess., U.N. Doc.
A/L.647/Rev. 1 (1971).57. Alexandrov, s. 209. Konunun
self-determinasyon hakk› bak›m›ndan de¤erlendirilmesi için bkz.
Ved
Nanda: “Self-determination in International Law - The Tragic
Tale of Two Cities: Islamabad (WestPakistan) and Dacca (East
Pakistan)”, Am. J. Int’l L., Vol. 66, (1972), s. 321-336.
58. Murphy, s. 100.59. Abiew, s. 128; Michael J. Bazyler:
“Reexamining the Doctrine of Humanitarian Intervention in Light
of
the Atrocities in Kampuchea and Ethiopia”, Stan. J. Int’l L.,
Vol. 23, (1987), s. 550; Ronzitti, s. 98-99.
-
Vietnam, Kamboçya’ya yapt›¤› müdahalede insanî gerekçeyi hiçbir
zaman ileri
sürmemifltir. Bu ülkedeki insan haklar› ihlâlleri sadece
Güvenlik Konseyindeki tart›flma-
lar s›ras›nda Bolivya, Nijerya ve Singapur taraf›ndan dile
getirilmifl; ancak an›lan devlet-
ler dahi bu durumun üçüncü bir devletin müdahalesini hakl›
k›lmayaca¤›n› ifade etmifl-
lerdir.60 Konsey sorunla ilgili bir karar alamazken; Genel Kurul
tüm yabanc› kuvvetlerin
derhâl Kamboçya’dan çekilmesini ve bütün devletlerin
Kamboçya’n›n egemenli¤ine,
toprak bütünlü¤üne ve ba¤›ms›zl›¤›na sayg› göstermelerini talep
eden bir karar› 14 Ka-
s›m 1979’da kabul etmifltir.61
III—SO⁄UK SAVAfi SONRASI DÖNEM
So¤uk savafl sonras› dönemde insan haklar› sorununun tüm
dünyan›n gündemine
oturmas›na paralel olarak, insanî gerekçelerin kullan›ld›¤› pek
çok müdahale gerçeklefl-
tirilmifltir. NATO’nun 1999’da Kosova nedeniyle Yugoslavya’ya
müdahalesi ve Rus-
ya’n›n 2008’de Osetya nedeniyle Gürcistan’a müdahalesi, BM’nin
do¤rudan ya da do-
layl› hiçbir yetkilendirmesine dayanmayan kuvvet kullanma
fiilleri oldu¤u için, hem
doktrinde hem de uluslararas› toplumda tart›flmalara konu
olmufltur. Afla¤›da bu iki mü-
dahale incelenmektedir.
A—NATO’NUN KOSOVA’YA MÜDAHALES‹
Yugoslavya, Kosova’n›n özerkli¤ini 1989’da kald›rm›fl; ertesi
y›l da Arnavutçan›n
bölgedeki resmî dil statüsünü geri alm›flt›r. 1997 y›l›na kadar
haklar›n› bar›flç›l bir flekil-
de ve pasif direnifl yoluyla arayan Kosoval› Arnavutlar bu
tarihten sonra Kosova Kurtu-
lufl Ordusu (UÇK) eliyle silâhl› mücadeleye bafllam›fllard›r.
UÇK’ya karfl› harekete ge-
çen Yugoslav ordusunun müdahalesi yo¤un insan hakk› ihlâllerine
yol açm›fl; 1999’a ge-
lindi¤inde yüz binlerce sivil yerinden edilmifltir.62
Yugoslavya, Rambouillet’de, ABD,
Almanya, Birleflik Krall›k, Fransa ve ‹talya’n›n oluflturdu¤u
Temas Grubu’nun haz›rlad›-
¤› ve Kosova’ya genifl özerklik tan›nmas›n›, Yugoslav
birliklerinin bölgeden çekilmesi-
ni ve bir uluslararas› bar›fl gücünün Kosova’ya
yerlefltirilmesini öngören bar›fl plan›n›
reddetmifltir.63 24 Mart 1999’da bafllayan NATO hava operasyonu
yaklafl›k 2.5 ay sür-
müfl; kara unsurlar›n›n kat›lmad›¤› askerî operasyon, 9
Haziranda Yugoslavya ile imza-
110 ÖZHAN HANCILAR
60. Ronzitti, s. 99.61. G.A. Res. 34/22, U.N. GAOR, 34th Sess.,
U.N. Doc. A/34/46 (1979).62. Thomas M. Franck: Recourse to Force:
State Action Against Threats and Armed Attacks, Cambridge,
Cambridge University Press, 2003, s. 163-165.63. Franck, s.
165-166.
-
lanan ve Yugoslav ordusunun Kosova’dan çekilerek bir
uluslararas› bar›fl gücünün ve
uluslararas› sivil yönetiminin Kosova’ya yerlefltirilmesini
öngören ateflkes anlaflmas› ile
durdurulmufltur.64
10 Haziran 1999’da kabul edilen 1244 Say›l› Güvenlik Konseyi
Karar›’nda,65 Yugos-
lavya’n›n fliddete derhâl son vermesiyle, polis ve paramiliter
kuvvetlerini geri çekmesi dâhil
olmak üzere siyasî bir çözüme yönelik ilkeleri kabul etmesinden
memnuniyet duyuldu¤u be-
lirtilmifltir. Karar, Kosova’da, BM’nin himayesinde uluslararas›
sivil ve askerî birimlerin ku-
rulmas›n› öngörmekte; bunun dayana¤› olarak da BM
Antlaflmas›’n›n VII. Bölümü’nü gös-
termektedir. 14 kabul oyuyla kabul edilen kararda sadece Çin
çekimser oy kullanm›flt›r.
Devletlerin çok büyük ço¤unlu¤u NATO’nun müdahalesini
k›namam›flt›r. NA-
TO’nun eylemini BM Antlaflmas›’n›n 2(4). maddesinin ihlâli
olarak görüp karfl› ç›kan
devletler sadece Yugoslavya, Rusya, Çin, Beyaz Rusya, Hindistan,
Küba, Namibya ve
Ukrayna’d›r. NATO’nun eyleminin k›nanmas›n› öngören Güvenlik
Konseyi tasar›s› da
3’e karfl› 12 oyla reddedilmifltir.66 Taraflar aras›ndaki
ateflkesten sonra kabul edilen 1244
Say›l› Karar, NATO’nun eyleminin hukuka uygun oldu¤unun z›mnî
bir onay› olarak de-
¤erlendirilmese bile;67 en az›ndan müdahalenin do¤urdu¤u fiilî
ve hukukî sonuçlar›n Gü-
venlik Konseyi taraf›ndan tan›nd›¤›n› göstermektedir. Nitekim
Karar, 9 Haziranda Yu-
goslavya ile imzalanan Askerî Teknik Anlaflma’n›n Yugoslavya
aleyhine olan hükümle-
rini bu sefer BM Antlaflmas›’n› VII. Bölümü çerçevesinde, yani
bir müflterek güvenlik
eylemi olarak tan›maktad›r.
Cassese’ye göre, NATO’nun Kosova müdahalesi BM Antlaflmas›’n›n
kuvvet kul-
lanma tekelini Güvenlik Konseyine veren ve bu durumun tek
istisnas›n› da meflru müda-
faa olarak öngören müflterek güvenlik sisteminden esasl› biçimde
ayr›lmaktad›r.68 BM
Antlaflmas›’n›n 2(4). maddesini ihlâl eden devletler her zaman
meflru müdafaa hakk›n›
düzenleyen 51. maddeye dayanarak eylemlerini meflru göstermeye
çal›flm›fllard›r. Koso-
va müdahalesinde ise hiçbir NATO üyesi devlet BM Antlaflmas›’n›
temel alan bir gerek-
çeye dayanmam›flt›r.69
111ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
64. Franck, s. 166-168.65. S.C. Res. 1244, U.N. SCOR, 54th
Sess., U.N. Doc. S/RES/1244 (1999).66. Antonio Cassese: “A
Follow-Up: Forcible Humanitarian Countermeasures and Opinio
Necessitatis”,
Eur. J. Int’l L., Vol. 10, (1999), (a), s. 792.67. Thomas M.
Franck: “Interpretation And Change In The Law Of Humanitarian
Intervention”, Huma-
nitarian Intervention: Ethical, Legal and Political Dilemmas, J.
L. Holzgrefe & Robert O. Keohane(eds.), Cambridge, Cambridge
University Press, 2003, s. 225.
68. Antonio Cassese: “Ex iniuria ius oritur: Are We Moving
towards International Legitimation of ForcibleHumanitarian
Countermeasures in the World Community?”, Eur. J. Int’l L., Vol.
10, (1999), (b), s. 24.
69. Cassese, (b), s. 24.
-
Cassese, “Yugoslavya’da insan eliyle yarat›lan trajedide Rusya
ve Çin nedeniyle
Güvenlik Konseyinin hareketsiz kalmas› karfl›s›nda katliam ve
sürgünler eli kolu ba¤l›
biçimde izlenmeli midir?” sorusunu sormaktad›r. Yazar, NATO
müdahalesine ahlakî bir
bak›fl aç›s›ndan bak›ld›¤›nda müdahalenin meflru oldu¤unu; ancak
bir uluslararas› hukuk-
çu olarak konuya yaklaflt›¤›nda müdahalenin mevcut uluslararas›
hukuka ayk›r› oldu¤u-
nu söylemektedir.70
Henkin de, bir devlet ya da devletler grubunun askerî güç
kullanarak gerçeklefltir-
di¤i müdahalelerin Güvenlik Konseyi’nin yetkilendirmesi
olmad›kça hukuka ayk›r› ola-
ca¤›n› söylemektedir.71 Ancak yazar, genelde insanî müdahalenin,
özelde de Kosova mü-
dahalesinin tafl›d›¤› özelliklere dikkat çekmektedir. Buna göre,
bir devletin egemenli¤i,
günümüzün uluslararas› toplumunun de¤erler skalas›nda o devlette
yaflayan insanlar›n
insan haklar›ndan daha yukar›da de¤ildir. Kosova müdahalesinde
müdahalenin kolektif
bir yap› olan NATO taraf›ndan gerçeklefltirilmesi de tek bir
devletin müdahaleyi kendi
ç›karlar› için kullanmas›na karfl› bir güvence sa¤lamaktad›r.
Ayr›ca Henkin’e göre 1244
Say›l› Karar, NATO’nun eylemini Konsey ad›na
onaylamaktad›r.72
Buchanan’a göre müdahale hukuka ayk›r›d›r. Yazar, NATO’nun
Güvenlik Konse-
yinin yetkilendirmesi olmaks›z›n böyle bir eyleme
giriflemeyece¤ini ifade etmektedir.73
BM Antlaflmas›’n›n 53. maddesinin ilk f›kras› Güvenlik
Konseyinin izni olmaks›z›n böl-
gesel anlaflmalar uyar›nca ya da bölgesel kurulufllar taraf›ndan
hiçbir zorlama eylemine
giriflilemeyece¤ini aç›kça hükme ba¤lamaktad›r. Buchanan’a göre,
olayda meflru müda-
faadan da söz edilemez. Zira Kosova müdahalesi öncesinde,
NATO’nun kuvvet kullan-
mas›n› meflru k›lacak bir Yugoslav silâhl› sald›r›s› herhangi
bir NATO üyesine yöneltil-
mifl de¤ildir.74
NATO üyesi devletlerin Kosova müdahalesini ne flekilde
de¤erlendirdikleri de ey-
lemin uluslararas› hukuka uygun olup olmad›¤› ve özellikle yeni
bir örf ve adet hukuku
kural›n›n oluflmas› yönünde basamak teflkil edip etmeyece¤i
konusunda önem tafl›makta-
d›r. Bu ba¤lamda NATO üyeleri, müdahalenin aç›k meflru ilkelere
dayand›¤›n› savun-
makta kendilerini destekleyen doktrindeki yazarlara oranla çok
daha çekingen davran-
m›fllard›r. Söz konusu devletlerin yetkililerinin aç›klamalar›,
ABD D›fliflleri Bakan› Ma-
112 ÖZHAN HANCILAR
70. Cassese, (b), s. 25.71. Louis Henkin: “Kosovo and the Law of
‘Humanitarian Intervention’”, Am. J. Int’l L., Vol. 93, (1999), s.
826. 72. Henkin, s. 824-826.73. Allen Buchanan: “Reforming The
International Law Of Humanitarian Intervention”, Humanitarian
Intervention: Ethical, Legal and Political Dilemmas, J. L.
Holzgrefe & Robert O. Keohane (eds.),Cambridge, Cambridge
University Press, 2003, s. 166.
74. Buchanan, s. 168.
-
deleine Albright dâhil, genellikle müdahalenin istisnaî
nitelikte oldu¤u ve emsal olufltur-
mayaca¤› yönünde olmufltur.75 Bu tavr›n nedenini, Kosova
müdahalesinin, gelecekte di-
¤er devlet ya da örgütlerin NATO’nun siyasî amaçlar›yla
çeliflebilecek insanî müdahale
uygulamalar›na emsal oluflturabilece¤i kayg›s›na ba¤lamak
mümkündür.76 Nitekim NA-
TO’nun siyasî ve askerî rakibi Rusya, 2008 A¤ustosunda
Gürcistan’a karfl› giriflti¤i as-
kerî müdahalede insanî müdahale gerekçesini kullanm›flt›r.
B—RUSYA’NIN GÜRC‹STAN’A MÜDAHALES‹
‹nsanî müdahalenin uluslararas› toplumun gündemine geldi¤i en
yak›n örnek, Rus-
ya’n›n 2008 A¤ustosunda Gürcistan’a düzenledi¤i müdahaledir.
SSCB döneminde Gür-
cistan SSC’ye ba¤l› otonom bir bölge olan Güney Osetya, 1990’a
gelindi¤inde Tiflis yö-
netimiyle ba¤lar›n› gevfletme talebinde bulunmufltur. SSCB’nin
ertesi y›l parçalanmas›
ayr›l›kç›l›¤› kuvvetlendirmifl; Gürcüler ve ayr›l›kç› Osetler
aras›ndaki çat›flmalar Rus-
ya’n›n arabuluculu¤unda 1992 Haziran›nda imzalanan ateflkes
anlaflmas›na kadar sür-
müfltür. Ancak Güney Osetya, Gürcistan’dan ayr›lma talebinden
vazgeçmemifltir. Gürcü
yönetiminin bölgeyi yeniden kontrol alt›na almak için 7-8
A¤ustos 2008’de baflkent
Tskhinvali’ye girerek bafllatt›¤› sald›r› üzerine Rus birlikleri
Güney Osetya’ya girmifltir.
Bir di¤er ayr›l›kç› bölge olan Abhazya da Gürcistan’a karfl›
cepheye kat›lm›flt›r. Rus bir-
likleri Gürcü askerlerini Güney Osetya’dan püskürtmekle
yetinmeyerek Gürcistan’›n
hakk›nda egemenlik tart›flmas› bulunmayan bölgelerine de
girmifltir. Taraflar 12 A¤utos-
ta ateflkes anlaflmas› imzalam›fllard›r. Rusya 26 A¤ustos
2008’de Güney Osetya’n›n ve
Abhazya’n›n ba¤›ms›zl›¤›n› tan›m›flt›r.77
Rus yetkililer, müdahalenin temel gerekçelerinden biri olarak
insanî nedenleri ile-
ri sürmüfltür. Rusya D›fliflleri Bakan› Sergei Lavrov, Rusya’n›n
müdahalesinin bafllad›¤›
gün yapt›¤› aç›klamada, Güney Osetya’daki köylerin etnik
temizli¤e u¤rad›¤›na iliflkin
bilgiler ald›klar›n›, mülteci say›s›n›n artt›¤›n› ve insanî bir
krizin çok yak›nda oldu¤unu
ifade etmifltir.78 Rusya’n›n BM temsilcisi Churkin, 8 A¤ustos
tarihli Güvenlik Konseyi
113ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
75. Michael Byers & Simon Chesterman: “Changing The Rules
About Rules? Unilateral Humanitarian In-tervention And The Future
Of International Law”, Humanitarian Intervention: Ethical, Legal
and Po-litical Dilemmas, J. L. Holzgrefe & Robert O. Keohane
(eds.), Cambridge, Cambridge UniversityPress, 2003, s. 198-199.
76. Gregory Hafkin: “The Russo-Georgian War of 2008: Developing
the Law of Unauthorized Humani-tarian Intervention After Kosovo”,
B.U. Int’l L.J., Vol. 28, (2010), s. 234.
77. Güney Osetya sorununun tarihsel geçmifli ve A¤ustos 2008
krizi s›ras›ndaki olaylar›n geliflimi içinbkz. Hafkin, s. 221-226;
Gerard Toal: “Russia’s Kosovo: A Critical Geopolitics of the August
2008War over South Ossetia”, Euras. Geog. & Econ., Vol 49,
(2008), s. 684-690.
78. http://news.bbc.co.uk/2/hi/7548715.stm, (7 Mart 2011).
-
oturumunda yine Oset köylerindeki etnik temizlikten söz
etmifltir. Temsilciye göre böl-
gede insanî bir felaket yaflanmaktad›r ve sadece Tskhinvali’deki
çat›flmalarda 1400’den
fazla insan ölmüfltür. Churkin, Gürcistan’›n sadece uluslararas›
insanc›l hukuku de¤il, en
temel insan haklar›n› da ihlâl etti¤ini belirtmifltir.79 Rusya
Baflkan› Medvedev de, 11
A¤ustosta yapt›¤› aç›klamada Gürcü eylemlerinin soyk›r›m olarak
adland›r›labilece¤ini
söylemifltir.80
An›lan aç›klamalara ra¤men, Rusya’n›n eylemini dayand›rd›¤›
temel hukukî gerek-
çe meflru müdafaa hakk›d›r. Rusya, Güvenlik Konseyine gönderdi¤i
11 A¤ustos 2008 ta-
rihli mektupta, Gürcistan’›n baflkent Tskhinvali’de ço¤u Rus
vatandafl› olan 1.500 civa-
r›nda sivili öldürmesi ve Rus bar›fl gücü askerlerine sald›rarak
kay›plar verdirmesini,
Rusya’ya karfl› hukuka ayk›r› askerî güç kullan›lmas› olarak
nitelendirilmifltir. Mektuba
göre, bu flartlar alt›nda Rusya’n›n, BM Antlaflmas›’n›n 51.
maddesinde düzenlenen mefl-
ru müdafaa hakk›n› kullanmaktan baflka çaresi
kalmam›flt›r.81
Rusya’n›n müdahalesine yönelik en ciddî tepki, ABD ve Birleflik
Krall›k’tan gel-
mifltir. Birleflik Krall›k D›fliflleri Bakan› Miliband, Kosova
ve Gürcistan müdahalelerinin
birbirinden farkl› oldu¤unu söylemifltir. Bakana göre, Kosova’da
insan haklar›n›n etnik
temizli¤e varacak ölçüde sistematik ihlâli söz konusuydu ve
NATO, sorunu bar›flç›l yol-
larla çözmek için hem Konsey hem de Yugoslavya nezdinde
giriflimlerde bulunmufltu.
Rusya’n›n Gürcistan’a karfl› kuvvet kullanmas›nda ise bu
unsurlar mevcut de¤ildi.82
ABD Baflkan› Bush, Rusya’n›n ba¤›ms›z bir devleti iflgal
etti¤ini; 21. yüzy›lda bunun ka-
bul edilemez oldu¤unu ifade etmifltir. ABD D›fliflleri Bakan›
Rice de Rusya’n›n eylemi-
ni “sald›r›” olarak nitelendirmifltir.83
8 A¤ustostaki Güvenlik Konseyi oturumunda Birleflik Krall›k
temsilcisi insanî yar-
d›m›n Gürcistan d›fl›ndaki bir ülke taraf›ndan gerekçe olarak
ileri sürülemeyece¤ini be-
lirtmifl; ancak Konseyde temsil edilen di¤er devletler bu konu
hakk›nda müspet ya da
menfi bir beyanda bulunmam›fllard›r. Oturumda Rusya’ya a¤›r bir
elefltiri yöneltilmemifl;
ancak eylemi destekleyen bir beyanda da bulunulmam›flt›r.84 19
A¤ustos tarihli oturum-
da ise Rusya’ya yönelik tepkilerin dozu, bu devletin askerî
operasyonunu Güney Osetya
ile s›n›rl› tutmay›p Gürcistan’›n di¤er bölgelerine yaymas›
nedeniyle artm›flt›r.85
114 ÖZHAN HANCILAR
79. U.N. Doc. S/PV. 5952 (2008).80.
http://news.bbc.co.uk/2/hi/7556857.stm, (7 Mart 2011).81. U.N. Doc.
S/2008/545.82. Hafkin, s. 227.83.
http://news.bbc.co.uk/2/hi/7556857.stm, (7 Mart 2011).84. U.N. Doc.
S/PV. 5952 (2008).85. U.N. Doc. S/PV. 5961 (2008).
-
Doktrinde pek çok yazar Rusya’n›n müdahalesini elefltirmifl ve
uluslararas› huku-
ka ayk›r› bulmufltur. Bunlardan Evans’a göre, müdahalenin Güney
Osetyal› sivilleri ko-
rumak amaçl› olup olmad›¤› çok flüpheli oldu¤u gibi;
Gürcistan’›n soyk›r›m, savafl suçu,
etnik temizlik ve insanl›¤a karfl› suç oluflturacak ciddiyette
fiiller iflledi¤i de aç›k de¤il-
dir. Ayr›ca Rusya sorunu bar›flç›l biçimde çözmek için gerekli
çabay› sarf etmemifltir;
Güney Osetya ile s›n›rl› kalmad›¤› için kullan›lan kuvvet
orant›s›zd›r ve olayda Güven-
lik Konseyinin yetkilendirmesi mevcut de¤ildir.86
‹NSANÎ MÜDAHALEN‹N MEfiRULU⁄U SORUNU
I—‹NSANÎ MÜDAHALEN‹N AHLAKÎ BOYUTU
Çok say›da bireyin temel insan haklar›n›n genifl çapl› ve a¤›r
ihlâlini sona erdirmek
amac›yla yap›lan bir eylem oldu¤u için, insanî müdahalenin
ahlakî oldu¤una flüphe yok-
tur. Bunun da ötesinde, insanî müdahaleyi savunanlara göre,
insanlar›n temel insan hak-
lar› reddediliyorsa di¤erlerinin onlara yard›m etme yükümlülü¤ü
vard›r. Bu yükümlülük,
devletin ihlâlleri sona erdirip insan haklar›na sayg›
göstermesinin sa¤lanmas›n› da kap-
sar. Zor durumda olan insanlar kurtar›lmay› hak etmektedir ve
bazen bu kurtarma ancak
kuvvet kullan›larak gerçeklefltirilebilir.87
‹nsanî müdahaleyi savunan görüflün temel gerekçesi, hukuka
ayk›r› olsa bile, eyle-
min ahlakî meflrulu¤udur.88 ‹nsanî müdahaleyi liberal bir bak›fl
aç›s›yla savunan Teson’a
göre, müdahale etmeme ilkesi geçmifle aittir. Uluslararas› hukuk
ve kurumlar› insanî de-
¤erlerle birlikte düflünülmelidir. Bu ahlakî görev ve hakk›n
reddi, ortak insanî de¤erlerin
hepsinin reddi sonucunu do¤uracakt›r.89
Ancak BM Antlaflmas›’n›n devletlerin münferiden kuvvet
kullanmas›n› meflru mü-
dafaa istisnas› d›fl›nda kesin olarak yasaklamas› ve
birbirlerinin içifllerine kar›flmama il-
kesini benimsemesi, ahlakî aç›dan ne denli kuvvetli bir temele
dayan›rsa dayans›n, insa-
nî müdahalenin meflru olmad›¤›n› savunanlara çok güçlü bir
hukukî zemin sa¤lamakta-
115ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
86. Gareth Evans: “Putin Twists UN Policy”,
http://www.theaustralian.news.com.au/story/0,25197,24278542-17062,00.html,
(7 Mart 2011). Rus müdahalesini uluslararas› hukuka ayk›r› bulan
benzerbir görüfl için bkz. Antonio Cassese: “The Wolf that Ate
Georgia”,
http://www.project-syndica-te.org/print_commentary/cassese5/English,
(7 Mart 2011).
87. Fernando R. Teson: “The Liberal Case for Humanitarian
Intervention”, Humanitarian Intervention:Ethical, Legal and
Political Dilemmas, J. L. Holzgrefe & Robert O. Keohane (eds.),
Cambridge, Cam-bridge University Press, 2003, s. 97.
88. Buchanan, s. 133.89. Teson, s. 129.
-
d›r. Afla¤›da uluslararas› hukukun normlar› temelinde insanî
müdahalenin hukuka uygun
olup olmad›¤› incelenecektir.
II—‹NSANÎ MÜDAHALEN‹N ULUSLARARASI HUKUKA UYGUN OLDU⁄UNU
SAVUNAN
GÖRÜfi
A—BM ANTLAfiMASI’NIN ‹NSANÎ MÜDAHALEY‹ YASAKLAMADI⁄I
ARGÜMANI
BM Antlaflmas›’n›n insanî müdahaleyi yasaklamad›¤› görüflü
bafll›ca iki argümana
dayanmaktad›r. Bunlardan ilki insan haklar›n›n korunmas›n›n
BM’nin temel amaçlar›n-
dan birisi oldu¤udur. Doktrindeki pek çok yazar›n BM sisteminin
tek temel amac›n›n
uluslararas› bar›fl ve güvenli¤in korunmas› oldu¤unu
savunmalar›na karfl›n; McDougal,
Reisman ve Teson gibi yazarlar bu s›n›rlay›c› görüflü
reddetmektedirler. An›lan isimlerin
iddias›, uluslararas› bar›fl ve güvenli¤in korunmas›n›n yan›nda
insan haklar›n›n korunma-
s›n›n da ilkiyle eflit öneme sahip BM’nin bir baflka temel amac›
oldu¤udur.90
McDougal ve Reisman’a göre, BM Antlaflmas› geleneksel insanî
müdahale hakk›-
n› zay›flatmam›fl; aksine güçlendirmifltir.91 Temel insan
haklar›ndan söz eden BM Ant-
laflmas›’n›n önsözü ve herkesin insan haklar›yla temel
hürriyetlerine sayg›n›n gelifltirilip
güçlendirilmesinde uluslararas› iflbirli¤ini sa¤lamay› örgütün
amaçlar›ndan biri olarak
sayan 1(3). maddesi, insan haklar›n›n korunmas›n›n BM’nin temel
amaçlar›ndan biri ol-
du¤unun kan›t›d›r. Benzer flekilde 55. madde, BM’nin ›rk,
cinsiyet, dil ya da din ayr›m›
gözetmeksizin herkesin insan haklar›na ve temel özgürlüklerine
bütün dünyada etkin bir
biçimde sayg› gösterilmesini kolaylaflt›raca¤›ndan söz
etmektedir. 56. madde de, BM
üyelerinin bu amaca ulaflmak için gerek birlikte gerekse ayr›
ayr› örgütle iflbirli¤i içinde
hareket etmeyi taahhüt ettiklerini hükme ba¤lamaktad›r.92
McDougal ve Reisman, insan hakk› ihlâllerinin de bar›fla tehdit
oluflturabilece¤ini,
böylelikle BM Antlaflmas›’n›n VII. Bölümü’ndeki Güvenlik
Konseyinin kuvvet kullan-
ma yetkisinin do¤aca¤›n› savunmaktad›rlar. Bu görüfle göre, e¤er
Konsey insan hakk› ih-
lâllerine karfl› harekete geçmekte baflar›s›z olursa,
Antlaflma’n›n 1, 55 ve 56. maddeleri
devletlerin ihkak-› hak kapsam›nda münferiden insanî müdahalede
bulunmalar›n› meflru
hâle getirmektedir.93 Reisman’a göre, 55 ve 56. madde hükümleri
gere¤ince devletler, in-
116 ÖZHAN HANCILAR
90. Arend & Beck, s. 132. 91. Myres S. McDougal &
Michael Reisman: “Response by Professors McDougal and Reisman”,
Int’l
Lawyer, Vol. 3, (1969), s. 442.92. Arend & Beck, s.
132-133.93. Arend & Beck, s. 133.
-
sanî müdahalede bulunma hakk›na sahip olman›n da ötesinde, bunu
yapmakla yükümlü-
dürler.94
‹nsanî müdahale lehine ve BM Antlaflmas›’na dayanan di¤er bir
argüman, BM Ant-
laflmas›’n›n 2(4). maddesinin insanî müdahale hakk›n›
yasaklamad›¤› argüman›d›r. Kuv-
vet kullanma yasa¤›n› dar yorumlayan baz› yazarlar, bir devletin
toprak bütünlü¤ünü ve-
ya siyasî ba¤›ms›zl›¤›n› hedef almayan insanî müdahalelerin
BM’nin amaçlar›yla ba¤-
daflt›¤›n›, bu nedenle de hukuka uygun kabul edilmesi
gerekti¤ini savunmaktad›rlar. Te-
son’a göre, tipik bir insanî müdahale, toprak fethi ya da bir
halk›n boyunduruk alt›na al›n-
mas›yla sonuçlanmaz. Reisman ve McDougal da, s›n›r
de¤iflikli¤ini ya da bir devletin si-
yasî ba¤›ms›zl›¤›n› hedef almayan bir insanî müdahalenin BM’nin
amaçlar›yla ba¤dafl-
maz olmad›¤› gibi, aksine BM Antlaflmas›’n›n temel ve emredici
hükümlerine uygun ol-
du¤unu savunmaktad›rlar.95
B—ÖRF VE ADET HUKUKUNUN DÜZENLED‹⁄‹ ‹NSANÎ MÜDAHALEN‹N BM’N‹N
MÜfiTEREK GÜVENL‹K
S‹STEM‹N‹N ÇALIfiMAMASI NEDEN‹YLE YEN‹DEN CANLANDI⁄I
ARGÜMANI
‹nsanî müdahalenin meflru oldu¤unu savunan yazarlar›n bir baflka
iddias›, örf ve
adet hukukunun düzenledi¤i insanî müdahale hakk›n›n 1945 sonras›
dönemde yeniden
canland›¤›d›r. Bu görüfl savunucular›n›n temel iddias›, BM
öncesi dönemde devletlerin
insanî müdahale haklar›n›n mevcut oldu¤udur.96
Reisman, Lillich ve Teson, BM’nin zorlama mekanizmalar›n›n
Güvenlik Konseyi-
nin daimî üyeleri aras›ndaki anlaflmazl›klar nedeniyle devaml›
olarak ifllemez hâlde bu-
lundu¤unu savunmaktad›rlar. An›lan yazarlar, 2(4). maddenin
düzenledi¤i kuvvet kul-
lanma yasa¤›n›n BM’nin müflterek güvenlik sisteminin etkili
flekilde çal›flmas› kofluluna
ba¤land›¤›n›; bu nedenle BM an›lan koflulu yerine getirmede
baflar›s›z olursa örf ve adet
hukukunun yeniden geçerlilik kazanaca¤›n› ve devletlerin insanî
müdahale haklar›n› kul-
lanabileceklerini iddia etmektedirler.97
117ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
94. Bafleren s. 174’ten Michael Reisman & Myres S. McDougal:
“Humanitarian Intervention to Protectthe Ibos”, Humanitarian
Intervention and the United Nations, Richard B. Lillich (ed.),
Charlottesvil-le, University Press of Virginia, 1973, s.
176.McDougal, Lasswel ve Chen’e göre sadece BM Antlaflmas› de¤il,
BM sistemi içinde yer alan insanhaklar›yla ilgili sözleflmeler de,
uluslararas› bar›fl ve güvenli¤in sa¤lanmas›n› taahhüt ettikleri
için in-sanî müdahaleyi hukuka uygun k›lmaktad›r. Konu hakk›nda
bkz. Ronzitti s. 7’den Myres S. McDou-gal, Harold Lasswell,
Lung-chu Chen, Human Rights and World Public Order: The Basic
Policies ofan International Law of Human Dignity, New Haven and
London, Yale University Press, New Haven& London, 1980, s. 241.
Ayr›ca bkz. Bafleren, s. 178.
95. Arend & Beck, s. 134.96. Arend & Beck, s. 133.97.
Arend & Beck, s. 133-134.
-
C—SOYKIRIM SUÇUNUN ÖNLENMES‹ VE CEZALANDIRILMASI SÖZLEfiMES‹’N‹
ESAS ALAN ARGÜMAN
‹nsanî müdahaleyi savunan kimi yazarlar, Soyk›r›m Suçunun
Önlenmesi ve Ceza-
land›r›lmas› Sözleflmesi’nin98 soyk›r›m› yasaklayan hükümlerinin
ayn› zamanda insanî
müdahale hakk›na da temel oluflturdu¤unu savunmaktad›rlar. 9
Aral›k 1948’de 260 (III)
Say›l› Genel Kurul karar›yla99 oybirli¤iyle kabul edilen ve 12
Ocak 1951’de yürürlü¤e
giren bu sözleflmenin soyk›r›m› yasaklayan hükümlerinin jus
cogens nitelikte oldu¤u ka-
bul edilmektedir.100
McDougal ve Reisman, Soyk›r›m Sözleflmesi’nin soyk›r›m kabul
etti¤i fiiller kar-
fl›s›nda üçüncü devletlere insanî müdahale hakk›n› tan›d›¤›n›
savunmaktad›rlar. Zira Soy-
k›r›m Sözleflmesi’nin 1. maddesiyle tüm taraflar soyk›r›m suçunu
önlemeyi ve cezalan-
d›rmay› taahhüt etmektedirler. 5. madde gere¤ince de sözleflmeye
taraf devletler sözlefl-
me hükümlerinin uygulanmas›n› sa¤lamak üzere gerekli yasal
tedbirleri almakla yüküm-
lüdürler. An›lan hükümler, BM Antlaflmas›’n›n 55 ve 56.
maddeleriyle birlikte de¤erlen-
dirildi¤inde Soyk›r›m Sözleflmesi, taraf devletlere, gerek
münferiden gerekse BM’nin
yetkili organlar› ile iflbirli¤i hâlinde insanî müdahalede
bulunma iznini vermektedir.101
Bu görüfl, soyk›r›m suçunu önleme ve cezaland›rma yükümlülü¤ünü,
insanî müda-
hale çerçevesinde kuvvet kullanma hakk›n› da içerecek flekilde
yorumlamaktad›r. Ancak
Soyk›r›m Sözleflmesi’nin bu tür bir yoruma dayanak olabilmesi
için, insan hakk› ihlâlle-
rinin soyk›r›m boyutuna varmas› ya da en az›ndan bu yönde ciddî
bir tehlikenin varl›¤›
gerekmektedir.
III—‹NSANÎ MÜDAHALEN‹N ULUSLARARASI HUKUKA AYKIRI OLDU⁄UNU
SAVUNAN
GÖRÜfi
‹nsanî müdahalenin uluslararas› hukuka uygun oldu¤unu iddia eden
az say›daki ya-
zar›n karfl›s›nda pek çok yazar, bunun aksini savunmaktad›r.102
‹nsanî müdahalenin ulus-
lararas› hukuka ayk›r› oldu¤u düflüncesinin temel dayanak
noktas›, BM Antlaflmas›’n›n
kuvvet kullanmaya iliflkin kurallar›d›r. BM Antlaflmas›’n›n
kuvvet kullanma yetkisini sa-
dece BM’nin kendisine tan›mas› ve kuvvet kullanmay› meflru
müdafaa istisnas› d›fl›nda
118 ÖZHAN HANCILAR
98. Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of
Genocide, 9 Aral›k 1948. 99. G.A. Res. 260, U.N. GAOR, 3d Sess.,
U.N. Doc. A/810 (1948).100. Gündüz, s. 322.101. McDougal &
Reisman, s. 443-445.102. Bafleren, s. 186-189; Byers &
Chesterman, s. 181-184; Martin Dixon: Textbook On International
Law, 2. ed., London, Blackstone, 1993, s. 261-262; Ronzitti, s.
110; Shaw, s. 724. 103. Bazyler, s. 574-575.
-
devletlere kesin olarak yasaklamas› karfl›s›nda, baflta üçüncü
dünya devletlerinin ulusla-
raras› hukukçular› olmak üzere pek çok yazar, insanî müdahalenin
uluslararas› hukukta
yeri olmad›¤› görüflündedir.103
‹nsanî müdahaleyi uluslararas› hukuka ayk›r› sayan yazarlara
göre, devletlerin uy-
gulamas› da insanî müdahale lehine bir örf ve adet hukuku kural›
oluflturmaktan uzakt›r.
So¤uk savafl döneminde gerçeklefltirilen insanî müdahale
örneklerinde müdahaleyi des-
tekleyen üçüncü devletlerin yan›nda müdahaleleri gerçeklefltiren
Hindistan, Vietnam ve
Tanzanya’n›n dahi do¤rudan insanî müdahaleye de¤il, baflka
argümanlara dayanarak hu-
kukî pozisyonlar›n› belirlemeleri bu durumun
göstergesidir.104
Franck ve Rodley, insanî müdahale hakk›n› öngören bir örf ve
adet hukuku ku-
ral›n›n mevcut olmad›¤›n› göstermek için çok ciddî insan hakk›
ihlâllerinin varl›¤›na
ra¤men üçüncü devletlerin müdahalelerine konu olmayan örneklere
de¤inmektedirler.
So¤uk savafl döneminde, Endonezya yönetiminin yüz binlerce sol
görüfllü Endonezya-
l›y› öldürmesi, Nijerya yönetiminin ayr›l›kç› ‹bo etnik grubuna
karfl› giriflti¤i katliam-
lar, ›rkç› Güney Afrika rejiminin milyonlarca Afrika kökenli
insan›n siyasî, ekonomik
ve sosyal haklar›n› çok a¤›r biçimde ihlâl etmesi insanî
müdahaleye konu olmam›fl-
t›r.105
‹nsanî müdahaleye karfl› ç›kan yazarlar, Soyk›r›m
Sözleflmesi’nin insanî müdahale
hakk›n› tan›d›¤› argüman›na karfl›l›k olarak da, ad› geçen
sözleflmenin soyk›r›m suçunu
önleme ve cezaland›rma yükümlülü¤ünü öngördü¤üne; ancak bir
devletin di¤er devlete
karfl› münferiden kuvvet kullanma hakk›n› hiçbir flekilde
tan›mad›¤›na iflaret etmektedir-
ler.106
DE⁄ERLEND‹RME VE SONUÇ
BM Antlaflmas›’nda ve baflka herhangi bir antlaflmada insanî
müdahaleyi bir hak
olarak görüp devletlere münferiden kuvvet kullanma yetkisi
tan›yan bir hüküm mevcut
de¤ildir. Aksine, BM Antlaflmas›’n›n kuvvet kullanmay›
yasaklayan 2(4) ve içifllerine
müdahale etmemeyle ilgili temel hükmü olan 2(7). maddeleri,
insanî gerekçelere dayan-
sa bile tek tarafl› kuvvet kullanma fiillerini uluslararas›
hukuka ayk›r› k›lmaktad›r. Özel-
likle BM Antlaflmas›’n›n kuvvet kullanmay› meflru müdafaa
istisnas› d›fl›nda kesin ola-
119ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
104. Bafleren, s. 186-188; Ronzitti, s. 108-110. 105. Franck
& Rodley, s. 295-298. 106. Bafleren, s. 180; Franck &
Rodley, s. 300, dn. 110.
-
rak yasaklamas›, insanî müdahalenin BM Antlaflmas› temelinde
uluslararas› hukuka uy-
gun kabul edilmesini çok güçlefltirmektedir. ‹nsan haklar›n›n
korunmas›na yönelik ola-
rak yap›lan evrensel ve bölgesel antlaflmalarda da, Soyk›r›m
Sözleflmesi dâhil olmak üze-
re, devletlerin insan hakk› ihlâllerini engellemek amac›yla
münferiden kuvvet kullanma-
lar›na imkân tan›yan bir hüküm yer almamaktad›r.
E¤er, antlaflmalar›n aksine olarak, insanî müdahaleye izin veren
örfî bir kural›n
varl›¤› ortaya konulabilirse bu gerekçeye dayan›larak kuvvet
kullan›lmas› yine meflru gö-
rülebilir. Ancak ne 1945 öncesinde böyle bir örfî kural›n
varl›¤›na iflaret eden ne de 1945
sonras›nda yeni bir örf ve adet hukukunun olufltu¤unu gösteren
güçlü ve istikrarl› bir uy-
gulama mevcuttur.
‹nsanî müdahale çerçevesinde kuvvet kullanma hakk› verecek örfî
bir kural›n olu-
flumu karfl›s›ndaki önemli bir engel de bizzat müdahaleci
devletlerin ald›klar› hukukî po-
zisyondur. UAD, Nikaragua davas›nda flu yarg›ya varm›flt›r:
“...Müdahale etmeme ilke-
sine prima facie ayk›r› düflen devlet faaliyetlerinin Divan
aç›s›ndan önemi, onu hakl› k›l-
mak için ileri sürülen gerekçenin niteli¤inden
kaynaklanmaktad›r. Bir devletin yeni bir
hakka ya da ilkenin daha önce örne¤i görülmemifl bir istisnas›na
dayanmas› uluslarara-
s› örf ve âdetin de¤ifltirilmesine yöneliktir…”107
Oysa So¤uk Savafl ve sonras›n›n insanî müdahale uygulamalar›nda
münferiden
kuvvet kullanan devletler Hindistan, Tanzanya, Vietnam ve Rusya,
insanî gerekçeleri de
gündeme getirmifller ama bunu temel argüman olarak ileri
sürmemifllerdir. Bu devletler,
ana hukukî gerekçe olarak meflru müdafaa hakk›na
dayanm›fllard›r. Kosova müdahalesin-
de ise meflru müdafaa hakk› ileri sürülmemifl ancak NATO ve bu
örgüte üye devletler,
gerek müdahale s›ras›nda gerekse müdahale sonras›nda yapt›klar›
resmî aç›klamalarda,
müdahaleyi gelecekteki olas› insanî krizlere müdahale edilmesine
örnek oluflturacak fle-
kilde tan›mlamaktan ›srarla kaç›nm›fllard›r.108
‹nsanî müdahalelere yönelik di¤er devletlerin tepkisi de bu
gerekçeye dayanarak
kuvvet kullan›lmas›na izin verecek bir örf ve adet hukuku
kural›n›n oluflmas›na engeldir.
So¤uk Savafl döneminde gerçeklefltirilen insanî müdahale
örneklerinde müdahaleyi des-
tekleyen devletlerin say›s›, müdahaleyi k›nayan ya da hukuka
ayk›r› bulan devletlerin sa-
y›s›ndan çok daha azd›r.109 NATO’nun Kosova müdahalesine Çin,
Rusya ve Hindistan;
Rusya’n›n Gürcistan müdahalesine ise ABD ve Birleflik Krall›k
karfl› ç›km›flt›r. Bu dev-
letlerden dördü Güvenlik Konseyinin daimî üyesidir.
120 ÖZHAN HANCILAR
107. Nikaragua yarg›s›, parag. 207.108. Byers & Chesterman,
s. 202.109. Bafleren, s. 187.
-
Dünya tarihi, insanî felaketlerin yaflanmas›na ra¤men
müdahalenin gerçekleflmedi-
¤i vakalarla doludur.110 Avrupa devletleri, Osmanl› Devleti’nin
uyru¤u olan Balkanl› H›-
ristiyanlar lehine müdahalede bulunduklar› hâlde ayn› devletin
uyru¤u olan Ermeniler le-
hine müdahaleden kaç›nm›fllard›r. ‹nsanî gerekçelere dayanan bir
müdahale, 19. yüzy›l-
da ve 20. yüzy›l›n ilk yar›s›nda soyk›r›ma kadar varan a¤›r
insan hakk› ihlâllerine maruz
kalan Avrupal› Yahudilerden de esirgenmifltir. ‹nsanî
müdahaledeki seçicilik içinde bu-
lundu¤umuz 21. yüzy›lda da devam etmifl; Sudan’›n Darfur
bölgesinde yaflanan insanî fe-
laket uluslararas› toplum taraf›ndan görmezden gelinmifltir. Bu
örnekler, insanî müdaha-
lenin büyük devletlerin takdirine kalm›fl seçici bir uygulama
oldu¤unu göstermektedir.
‹nsan hakk› ihlâllerinin hangi boyuta ulaflt›¤› takdirde
müdahaleye konu olaca¤›n›n belir-
leyecek merkezî bir otoritenin yoklu¤u, insanî müdahaleyi
kuvvetli devletlerin güçsüz
devletler karfl›s›nda kolayl›kla kötüye kullanabilecekleri bir
kuvvet kullanma yolu hâline
getirmektedir.
‹nsanî müdahaleye uluslararas› hukukta, gerek antlaflmalar
gerekse örf ve adet
hukuku bak›m›ndan, sa¤lam bir hukukî dayanak bulmak çok güçtür.
Ancak norm, hu-
kukta meflruiyeti sa¤layan tek unsur de¤ildir. Etik ve sosyal
gerçeklik de normla bir-
likte uluslararas› meflruiyeti belirler. Salt uluslararas› hukuk
normlar›na uymuyor diye
insanlar›n katledilmelerine seyirci kal›nmas› eti¤e ne derece
uygundur? Baflka bir de-
yiflle, kuvvet kullanma yasa¤› ve içifllerine kar›flmama ilkesi
nedeniyle devletin kendi
vatandafllar›na yönelik zulmüne seyirci mi kal›nacakt›r? Bu
soruya “evet” cevab›n›n
verilmesinin vicdanlar› rahats›z edece¤i kuflkusuzdur. Devletler
aras›ndaki ç›kar fark-
l›l›klar› sürdü¤ü müddetçe uluslararas› hukukun meflru sayd›¤›
fiillerle ahlakî gerekli-
likler aras›ndaki uçurumu sergileyen insanî müdahale üzerindeki
tart›flmalar devam
edecektir.
KAYNAKÇA
K‹TAPLAR
Abiew, Francis Kofi: The Evolution Of The Doctrine And Practice
Of Humanitarian Intervention, The Hague,Kluwer Law International,
1999.
Alexandrov, Stanimir A.: Self-Defence Against the Use of Force
in International Law, The Hague, Kluwer,1996.
Arend, Anthony C. & Beck, Robert J.: International Law and
Use of Force: Beyond the UN Charter Pa-radigm, London & New
York, Routledge, 1993.
121ULUSLARARASI HUKUKTA ‹NSANÎ MÜDAHALE
110. Franck & Rodley, s. 290-298.
-
Armao¤lu, Fahir H.: Siyasi Tarih 1789-1960, 3. B., Ankara, AÜSBF
Yay›nlar› No: 362, 1975.Bafleren, Sertaç H.: Uluslararas› Hukukta
Devletlerin Münferiden Kuvvet Kullanmalar›n›n S›n›rlar›, An-
kara, Ankara Üniversitesi Bas›mevi, 2003.Baylis, John &
Smith, Steve (eds): The Globalization of World Politics: An
Introduction To International
Relations, Oxford, Oxford University Press, 1999.Bowett, Derek
W.: Self-Defence in International Law, Manchester, 1958.Brownlie,
Ian: International Law and Use of Force by States, Oxford,
Clarendon Press, 1963.Brownlie, Ian: Principles of Public
International Law, 4. ed., Oxford, Clarendon Press, 1995.Byers,
Michael: War Law: International Law and Armed Conflict, London,
Atlantic Books, 2005.Dinstein, Yoram: War, Aggression and Self
Defence, 2. ed., New York, Grotius Publications, 1994.Dixon,
Martin: Textbook On International Law, 2. ed., London, Blackstone,
1993.Fawn, Rick & Lark›ns, Jeremy (eds.): International Society
after the Cold War, London, Millennium Pub-
lishing, 1996.Franck, Thomas M.: Recourse to Force: State Action
Against Threats and Armed Attacks, Cambridge,
Cambridge University Press, 2003.Gündüz, Aslan: Milletleraras›
Hukuk, Temel Belgeler Örnek Kararlar, 4. B., ‹stanbul, Beta
Yay›nlar›,
2000.Harris, D. J.: Cases and Materials on International Law, 4.
ed., London, Sweet & Maxwell, 1991.Holzgrefe, J. L. &
Keohane, Robert O. (eds.): Humanitarian Intervention: Ethical,
Legal and Political
Dilemmas, Cambridge, Cambridge University Press, 2003.Keskin,
Funda: Uluslararas› Hukukta Kuvvet Kullanma: Savafl, Kar›flma ve
Birleflmifl Milletler, Ankara,
Mülkiyeliler Birli¤i Vakf› Yay›nlar› No: 20, 1998.Lillich,
Richard B. (ed.): Humanitarian Intervention and the United Nations,
Charlottesville, University
Press of Virginia, 1973.McDougal, Myers S., Lasswell, Harold,
Chen, Lung-chu: Human Rights and World Public Order: The Basic
Policies of an International Law of Human Dignity, New Haven and
London, Yale University Press, NewHaven & London, 1980.
McDougal, Myers S. & Feliciano, Florentino P.: The
International Law of War: Transnational Coercionand World Public
Order, New Haven, New Haven Press, 1994.
Murphy, Sean D.: Humanitarian ‹ntervention: The United Nations
in an Evolving World Order, Penns-ylvania, University of
Pennsylvania Press, 1996.
Oppenheim, L.: International Law, Vol. I - Peace, Lauterpacht,
H. (ed.), 8. ed., London, Longmans, 1955.Palmer, Alan: Osmanl›
‹mparatorlu¤u Son Üç Yüz Y›l: Bir Çöküflün Yeni Tarihi, çev. Belk›s
Çorakç› Difl-
budak, 5. B., ‹stanbul, Gençlik Yay›nlar›, 1995.Ronzitti,
Natalino: Rescuing Nationals Abroad Through Military Coercion And
Intervention On Grounds
Of Humanity, Dordrecht, Martinus Nijhoff Publishers, 1985.Shaw,
Malcolm N.: International Law, 4. ed., Cambridge, Cambridge
University Press, 1997.Simma, Bruno et. al.: The Charter of the
United Nations, Oxford, Oxford University Press, 1994.Stone,
Julius: Aggression and World Order: A Critique of United Nations
Theories of Aggression, London,
Stevens, 1958.Teson, Fernando: Humanitarian Intervention: An
Inquiry into Law and Morality, New York, Transnatio-
nal Publishers, 1988.Toluner, Sevin: K›br›s Uyuflmazl›¤› ve
Milletleraras› Hukuk, ‹stanbul, ‹ÜHF Yay›nlar›, 1977.Toluner,
Sevin: Milletleraras› Hukuk Aç›s›ndan Türkiye’nin Baz› D›fl
Politika Sorunlar›, 1. B., ‹stanbul,
Beta Yay›nlar›, 2000.Üçok, Coflkun: Siyasal Tarih 1789-1950, 5.
B., Ankara, Ajans-Türk Matbaas›, 1961.Vincent, R. J.:
Nonintervention and International Order, New Jersey, Princeton
University Press, 1974.Wagstaff, Malcolm J.: Greece, Ethnicity and
Sovereignty, 1820-1994: Atlas and Documents, London, Arc-
hive Editions, 2002.
122 ÖZHAN HANCILAR
-
MAKALELER
Bazyler, Michael J.: “Reexamining the Doctrine of Humanitarian
Intervention in Light of the Atrocities inKampuchea and Ethiopia”,
Stan. J. Int’l L., Vol. 23, 1987, s. 547-619.
Benjamin, Barry M.: “Unilateral Humanitarian Intervention:
Legalizing the Use of Force to Prevent Hu-man Rights Atrocities”,
Fordham Int’l L. J., Vol. 16, 1992, s. 120-158.
Brownlie, Ian: “The Use of Force in Self-Defence”, Brit. Y. B.
Int’l L., Vol. 37, 1961, s. 183-268.Buchanan, Allen: “Reforming the
International Law of Humanitarian Intervention”, Humanitarian
In-
tervention: Ethical, Legal and Political Dilemmas, J. L.
Holzgrefe & Robert O. Keohane (eds.),Cambridge, Cambridge
University Press, 2003, s. 130-173.
Byers, Michael & Chesterman, Simon: “Changing The Rules
About Rules? Unilateral Humanitarian Inter-vention And The Future
Of International Law”, Humanitarian Intervention: Ethical, Legal
and Poli-tical Dilemmas, J. L. Holzgrefe & Robert O. Keohane
(eds.), Cambridge, Cambridge University Press,2003, s. 177-203.
Cassese, Antonio: “Ex iniuria ius oritur: Are We Moving towards
International Legitimation of ForcibleHumanitarian Countermeasures
in the World Community?”, Eur. J. Int’l L., Vol. 10, 1999, s.
23-30.
Cassese, Antonio: “A Follow-Up: Forcible Humanitarian
Countermeasures and Opinio Necessitatis”, Eur.J. Int’l L., Vol. 10,
(1999), s. 791-799.
Cassese, Antonio: “The Wolf that Ate Georgia”,
http://www.project-syndicate.org/print_commentary/cas-sese5/English,
(7 Mart 2011).
Evans, Gareth: “Putin Twists UN Policy”,
http://www.theaustralian.news.com.au/story/0,25197,24278542-17062,00.html,
(7 Mart 2011).
Franck, Thomas M.: “Interpretation and Change in the Law of
Humanitarian Intervention”, HumanitarianIntervention: Ethical,
Legal and Political Dilemmas, J. L. Holzgrefe & Robert O.
Keohane (eds.),Cambridge, Cambridge University Press, 2003, s.
204-231.
Franck, Thomas M. & Rodley, Nigel S.: “After Bangladesh: The
Law of Humanitarian Intervention by Mi-litary Force”, Am. J. Int’l
L., Vol. 67, 1973, s. 275-305.
Gregory, Hafkin: “The Russo-Georgian War of 2008: Developing the
Law of Unauthorized HumanitarianIntervention After Kosovo”, B.U.
Int’l L.J., Vol. 28, 2010, s. 219-239.
Henkin, Louis: “Kosovo and the Law of ‘Humanitarian
Intervention’”, Am. J. Int’l L., Vol. 93, 1999, s.824-828.
Higgins, Rosalyn: “The Legal Limits to the Use of Force by
Sovereign States: United Nations Practice”,Brit. Y. B. Int’l L.,
Vol. 37, 1961, s. 269-319.
Holzgrefe, J. L.: “The Humanitarian Intervention Debate”,
Humanitarian Intervention: Ethical, Legal andPolitical Dilemmas, J.
L. Holzgrefe & Robert O. Keohane (eds.), Cambridge, Cambridge
UniversityPress, 2003, s. 15-52.
Kloepfer, Stephen: “The Syrian Crisis, 1860-61: A Case Study in
Classic Humanitarian Intervention”,Can. Y. B. Int’l L., Vol. 23,
1985, s. 246-259.
Kunz, Josef L.: “Individual and Collective Self-Defence in
Article 51 of the Charter of the United Nati-ons”, Am. J. Int’l L,
Vol. 41, 1947, s. 872-879.
McDougal, Myres S. & Reisman, Michael: “Response by
Professors McDougal and Reisman”, Int’l Lawyer,Vol. 3, 1969, s.
438-445.
Nanda, Ved: “Se