UKŁAD POKARMOWY. (Ewa Kołda) Układ pokarmowy ma za zadanie dostarczenie organizmowi niezbędnych materiałów budulcowych, energetycznych, a także składników mineralnych potrzebnych do prawidłowego rozwoju i życia. U zwierząt pierwoustych początek układu pokarmowego (otwór gębowy) powstaje w miejscu pragęby, a jego koniec (odbyt) znajduje się w naprzeciwległym koocu. U zwierząt wtóroustych w miejscu pragęby powstaje odbyt, a otwór gębowy znajduje się na drugim koocu układu pokarmowego (rys. 1). Rysunek 1 – Wczesne etapy rozwoju zarodkowego zwierząt i trzy główne formy układu pokarmowego.
11
Embed
UKŁAD POKARMOWY. (Ewa Kołda) - marcinek.poznan.pl · UKŁAD POKARMOWY. (Ewa Kołda) Układ pokarmowy ma za zadanie dostarczenie organizmowi niezbędnych materiałów budulcowych,
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
UKŁAD POKARMOWY. (Ewa Kołda)
Układ pokarmowy ma za zadanie dostarczenie organizmowi niezbędnych materiałów
budulcowych, energetycznych, a także składników mineralnych potrzebnych do prawidłowego
rozwoju i życia.
U zwierząt pierwoustych początek układu pokarmowego (otwór gębowy) powstaje w miejscu
pragęby, a jego koniec (odbyt) znajduje się w naprzeciwległym koocu. U zwierząt wtóroustych w
miejscu pragęby powstaje odbyt, a otwór gębowy znajduje się na drugim koocu układu
pokarmowego (rys. 1).
Rysunek 1 – Wczesne etapy rozwoju zarodkowego zwierząt i trzy główne formy układu pokarmowego.
Istnieją trzy rodzaje listków zarodkowych: ektoderma, mezoderma i endoderma. Nabłonki
wyściełające przedni oraz koocowy odcinek układu pokarmowego rozwijają się zwykle z ektodermy,
natomiast pozostała częśd nabłonka układu pokarmowego oraz gruczoły trawienne kręgowców
rozwijają się z endodermy.
Jamochłony (parzydełkowce i żebropławy; rys. 2 i 3) są
organizmami, u których można wyodrębnid jedną z najprostszych form
układu pokarmowego. Występuje u nich zjawisko podwójnego trawienia.
Wstępne trawienie pozakomórkowe zachodzi w jamie chłonąco-trawiącej,
do której pokarm zostaje wciągnięty
przez otwór gębowy. Nadtrawione
drobne fragmenty pokarmu są
pobierane przez komórki gastro-
dermy (na drodze fagocytozy), gdzie
ulegają trawieniu wewnątrz-
komórkowemu. Niestrawione
resztki przechodzą najpierw do jamy
gastralnej, a następnie zostają usuwane
przez otwór gębowy.
U płazioców (rys. 4) układ
pokarmowy (z wyjątkiem pasożytów, które pobierają pokarm całą powierzchnią
ciała) składa się z otworu gębowego, gardzieli i ślepo zakooczonego jelita.
Trawienie odbywa się podobnie, jak u jamochłonów (tzw. podwójne trawienie).
Zbędne produkty przemiany materii są usuwane całą powierzchnią ciała lub (u
wirków) otworem gębowym. Niektóre gatunki pasożytnicze posiadają narządy
czepne, które umożliwiają przymocowanie pasożyta do organizmu żywiciela.
Dopiero u obleoców pojawia się przewód
pokarmowy. Zaczyna się on otworem gębowym i
kooczy z drugiej strony odbytem. U nicieni (rys. 5)
jelito dzielimy na jelito przednie, nierozgałęzione jelito
środkowe (które może przekształcid się w narząd
magazynujący substancje odżywcze) oraz krótkie jelito
tylne. Pojawia się także kloaka, czyli wspólne ujście
jelita i nasieniowodu u samców. Kolejnym przykładem
obleoców są wrotki, które jako pierwsze wykształciły aparat żujący,
znajdujący się w gardzieli. Dzięki niemu drobny pokarm (np. fitoplankton)
mógł zostad poddany obróbce mechanicznej.
Pierścienice (rys. 6) posiadają
rurkowaty układ pokarmowy,
składający się z otworu gębowego,
umięśnionej gardzieli z chitynowymi
szczękami, przełyku (wchodzącymi w
skład jelita przedniego), żołądka (jelito
środkowe) i jelita tylnego
zakooczonego odbytem. Występują u
nich także gruczoły ślinowe. U
Rysunek 3 - Polip
Rysunek 2 - Meduza
Rysunek 4 - Układ pokarmowy i nerwowy płazioców
Rysunek 5 - Wewnętrzna budowa nicienia
Rysunek 6 - Budowa dżdżownicy i jej przekrój poprzeczny
skąposzczetów (m. in. dżdżownic) do jelita przedniego uchodzą tzw. gruczoły wapienne, pomagające
w obróbce pokarmu. U pasożytniczych pijawek gardziel przyjmuje często postad ryjka, a pobrana
krew magazynowana jest w wolach.
Następnym typem organizmów są stawonogi.
Tak jak u wyżej wymienionych grup zwierząt, ich
przewód pokarmowy dzieli się na trzy odcinki (jelita), a
otwór gębowy zaopatrzony jest w ząbki. Przedni i
koocowy odcinek wyściełany jest chitynowym
oskórkiem. Stawonogi dzieli się na:
a) skorupiaki, których jelito może tworzyd ślepe
uchyłki (u dużych skorupiaków rozwija się z
nich złożony gruczoł trawienny – tzw.
wątrobotrzustka),
b) owady, posiadające różne typy aparatów gębowych (zależnych od pobieranego pokarmu, a
także sposobu jego pobierania; rys. 8 i 9), składających się pierwotnie z pary żuwaczek i
dwóch par szczęk,
Rysunek 7 - Skorupiak (rak)
Rysunek 8 - Aparaty gębowe owadów
Rysunek 9 - Budowa wewnętrzna owada
c) pajęczaki (rys. 10), które wykształciły dodatkowo
szczękoczułki, służące do pobierania pokarmu. W
dodatku posiadają one ssący żołądek, który dzięki pracy
mięśni pozwala na wysysanie zdobyczy.
Układ pokarmowy mięczaków składa się z otworu
gębowego, gardzieli z gruczołami ślinowymi (rzadziej
jadowymi), żołądka połączonego z wątrobotrzustką oraz jelita
z odbytem uchodzącym do jamy płaszczowej. Ślimaki (rys. 11)
posiadają kolejną zdobycz ewolucyjną – umieszczony w
gardzieli, pokryty chitynową tarką służącą do rozdrabniania
pokarmu język. Małże (rys.12) zdobywają pokarm poprzez
filtrację wody wpływającej do jamy ciała syfonem
wpustowym, a (po opłukaniu skrzeli) wypływającej syfonem
wypustowym. Ani tarki, ani szczęki nie są im potrzebne.
Sklejone śluzem cząstki pokarmu przesuwane są rzęskami
nabłonka do otworu gębowego. Natomiast głowonogi (rys.
13) posiadają dwie ostre szczęki („papuzi dziób”), służące do
rozrywania zdobyczy. Ich tarka składa się z dużych i ostrych
zębów, a gruczoły ślinowe wydzielają jad, który zabija ofiarę.
Pierwszym typem zwierząt wtóroustych są szkarłupnie
(rys. 14). W ogólnej charakterystyce ich układ pokarmowy
składa się z otworu gębowego (umieszczonego po spodniej
stronie ciała), krótkiego przełyku i dużego żołądka. Dalej jest
jelito z gruczołami trawiennymi, zakooczone małym odbytem.
Poszczególne gromady szkarłupni różnią się nieznacznie
anatomią układu pokarmowego:
a) liliowce posiadają otwór gębowy skierowany do góry, co
umożliwia im łowienie czułkami zawiesin pokarmowych
(są to organizmy filtrujące),
b) żołądek rozgwiazd może się wynicowywad, dzięki czemu
może objąd ofiarę i strawid na zewnątrz ciała,
c) wężowidła nie posiadają odbytu, a zbędne resztki pokarmowe
wydalają przez otwór gębowy; swój pokarm chwytają za