TÜRKIYE’DE TARIM 1980-2015 2016 Nazrin Hasanlı
TÜRKIYE’DE TARIM 1980-2015
2016Nazrin Hasanlı
TarımTarım, bitkisel ve hayvansal ürünlerin yetiştirilmesi amacıyla yapılan faaliyetlerin tümüne denir. Ülke ekonomisini ve statüsünü geliştirmekte tarımın rolü büyüktür.Türkiye’de tarımın ekonomideki ağırlığı giderek azalmaktadır, fakat nüfusun üçte birine yakın bölümün tarım sektöründe istihdam etmesiyle, Cumhuriyet’in kuruluşundan itibaren ihracat ve ithalatta en yüksek payı olan ve önem verilen bir sektör olmuştur.
Tarımsal hasıla ve büyüme
YILLAR TARIMSAL GSYİH (Milyar $)
Tarımsal Büyüme %
2002 23,7 8,8 2010 61,7 2,4 2014 57,2 -1,9
Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016
Hayvancılık
Hayvancılık, evcil hayvanların beslenmesi, ürünlerinden ve gücünden yararlanılması, dokuma ve deri sanayisine hammadde sağlanması gibi etkinlikleri içeren ekonomik bir faaliyettir.Türkiye, hayvan sayısı bakımından her ne kadar dünya çapında önemli ülke olsa da, yerli ırkların et ve süt verimi düşük olduğu için, Tarım Bakanlığına bağlı kuruluşlar tarafından melezleştirme yapılmaktadır.Türkiye’nin geniş bir bölümünde yaz kuraklığı yaşandığı için, büyükbaş hayvancılık için elverişli olmamaktadır. Büyükbaş hayvanlar, nemli bölgelerde, uzun boylu ot topluluklarının bulunduğu alanlarda daha fazla yetiştirilir. Dolayısıyla, iklim koşulları nedeniyle daha çok küçükbaş hayvancılık yapılmaktadır.Küçükbaş hayvancılıkta daha çok koyun, büyükbaş hayvancılıkta ise manda ve sığır yetiştirilmektedir. Et ve süt üretiminin büyük kısmı sığırdan elde edilmektedir.
Türkiye’de başlıca tarımsal üretimler
Tablo 1. 1980-2015 yıllarında Türkiye’de toplam büyükbaş ve küçükbaş hayvan üretimleri
Yıl Toplam büyükbaş hayvan Toplam küçükbaş hayvan1980 16.619.000 64.801.0081990 12.604.000 55.589.0082002 9.924.575 31.953.8002011 12.386.337 32.309.5182015 13.994.071 41.924.100
Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016
Bitkisel Üretim
Bitkisel ürünler tarla bitkileri ve bahçe bitkileri olarak iki grupta toplanır. Bahçe bitkileri: meyve, sebze ve süs bitkilerinden, tarla bitkileri ise tahıllar ve yem bitkilerine kadar olan bütün ürünleri oluşturur.Tarla üretimlerinden yaklaşık 60 milyon ton ürün elde edilmektedir.Yılda 27 milyon ton bitkisel üretim gerçekleştiren Türkiye, Çin, Hindistan ve ABD'den sonra dünyanın en çok sebze üreten dördüncü ülkesidir. Türkiye, kişi başına üretim ve birim alan açısından dünyadaki sebze üretiminde birinci sırada yer almaktadır. Aynı zamanda, birçok sebze türünün üretiminde Dünya'daki ilk beş ülkeden biridir.
En çok üretilen meyveler ve üretim miktarları 2002-2015
Products Years
2002 2010 2013 2014 2015
Grape 3.500.000 4.255.000 4.011.409 4.175.356 3.650.000
Apple 2.200.000 2.600.000 3.128.450 2.480.444 2569.759
Olive 1.800.000 1.415.000 1.676.000 0 1.768.000 1700.000
Hazelnut 600.000 600.000 549.000 412.000 646.000
Pistachilo 35.000 128.000 88.600 80.000 144.000
Orange 1.250.000 1.710.500 1.781.259 1.779.675 1.816.798
Grapefruit 125.000 213.768 228.799 229.301 250.025
Source: Ministry of Agriculture, Food and Livestock
Türkiye’deki başlıca tarımsal ürünlerin en yüksek oranda üretildiği bölgeler
Tarım sektöründe istihdam Türkiye’de 1970’ten sonra sanayi sektörüne ağırlık verilmesi, ekonomik gelişme ve hızlı şehirleşme sonucu ile birlikte, tarımdaki işgücü payı giderek azalmıştır.1980 yılında tarım nüfusunun payı %56,1 iken, 1990 yılında %41’e ve 2000 yılında %35, düşmüştür, ancak bu değişime rağmen hala her 4 çalışandan biri tarım sektöründe istihdam edilmektedir, bunun da %83,8’i kayıtsızdır, kadın işçilerin ise %96’sı kayıtsızdır.Tarımdaki istihdam 2015 verilerine göre, toplam istihdamın %21.3’sini kapsamaktadır.Kırsal alandan kentsel alana göçlerin artması sebebiyle, bu oran zamanla azalmaktadır.
1980-2015 yılları arası tarımın toplam istihdamdaki payı
Yıl Toplam istihdam edilen nüfus %
Tarım %
1980 100 56.11990 100 41.12000 100 352015 100 21.3
Yıl Kadın % Erkek %
1989 76.6 34.2
1999 66.4 29.6
2008 42.1 17.1
2015 28.2 15.1
Toplam istihdam edilen işçilerin cinsiyete göre tarımda istihdam oranı 1989-2015
Source: TÜİK Source: TÜİK
Tarımsal Araziler ve Makineleşme
Tarımda toprak ormancılık, hayvancılık ve bitkilerin yetişmesi için kullanılmaktadır. Türkiye’de arazinin % 36’sında tarım yapılabilmektedir. 1950’li yıllardan sonra makineleşmenin etkisiyle çayır ve otlakların bir kısmının tarım alanına dönüştürülmüş, ormanlar tahrip edilip tarlaya çevrilerek tarım alanları genişlemiştir.Tarım alanlarının bölgelere göre dağılış oranı farklılık gösterir. Ekili alanların en az kapladığı alan Doğu Anadolu, en çok ise Marmara bölgesidir.
Tarım alanları ve kullanımı 1990-2015
Yıl Year
Toplamtarım alanı
Toplam işlenen
tarım alanı
Çayır vemera
arazisi
Ormanalanı
Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin
alanı
Sebzebahçeleri
alanı
Süsbitkileri
alanıEkilen
alan Nadas
1990 42 033 24 827 18 868 5 324 635 - 14 177 20 1992006 40 493 22 981 17 440 4 691 850 - 14 617 21 1892010 39 011 21 384 16 333 4 249 802 - 14 617 21 5372015 38 551 20 651 15 723 4 114 809 5 14 617 22 343
Tarımda ihracat
• Türkiye, dünyanın en büyük 7. tarım üreticisidir.• Kuru incir, fındık, kuru üzüm ve kuru kayısı üretiminde dünya lideridir.• Türkiye’nin ihraç ettiği kuru kayısı miktarı dünya ihracatının yaklaşık % 70’ini
oluşturmaktadır.• Türkiye kekik üretimi ve dünyadaki ihracatında lider ülke konumundadır ve %
80'in üzerinde üretime ulaşmıştır.• Türkiye dünyadaki kuru üzüm ihracatının yaklaşık % 28’ini
gerçekleştirmektedir.
Türkiye’nin dünyada lider olduğu ürünler 2013
Ürün Türkiye üretimi (ton)
Üretimdeki payı %
Fındık 549.000 64İncir 298.914 26.7Ayva 139.311 23Kiraz 494.325 21.5
Tarımda İthalat• Türkiye, 1980’lere kadar tahıl ürünlerinde net ihracatçı konumundaydı. Artan
nüfusla birlikte talebin arzın üstüne çıkması 1980’lerden sonra hububat ithalatına başlanmasına sebep olmuştur. 2007-2008 yıllarında yaşanan kuraklıkla tahıl ithalatı daha da artmıştır.• Tahıl ürünleri tarımsal ithalatın %26’sını oluşturmaktadır.• Buğday toplam tahıl ürünleri ithalatının %75’ini, mısır ve pirinç ise %23’ünü
kapsamaktadır. • Baklagiller tarımsal ithalatın %4.5’ini oluşturmaktadır.
Tarımsal Desteklemeler• ALAN BAZLI TARIMSAL DESTEKLEMELER: Mazot, gübre, toprak analizi, alan bazlı
fındık, alternatif ürün, fındık, organik tarım, iyi tarım uygulamaları, kuraklık, don afeti• FARK ÖDEMESİ DESTEKLERİ: Yağlı Tohumlu Bitkiler, Hububat, Bakliyat, Çay • HAYVANCILIK DESTEKLERİ: aşı, hayvan başına ödeme, sürü yöneticisi,yem bitkileri
vs.• TARIM SİGORTASI DESTEKLERİ: Bitkisel Ürün Sigortası ,Hayvan Hayat Sigortası,
Sera Sigortası vs.• DİĞER TARIMSAL AMAÇLI DESTEKLER:AR-GE, Sertifikalı Tohum Kullanım, Tarım
Danışmanlığı • FAİZ İNDİRİMLİ TARIMSAL KREDİLER: Her yıl GTHB ve Hazine Müsteşarlığınca
BKK’ na bağlı olarak çıkarılan, tebliğ ile belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde, T.C. Ziraat Bankası ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından kullandırılır.
Tarımsa Destekleme Bütçesi 2002-2015
YILLAR MİKTAR (MİLYON TL) ARTIŞ (%)
2002 1.868 --
2010 5.605 13,5
2015 10.000 3,4
Kaynak: Tarım, Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı, 2016
Tarımda SWOT Analizi
• S:Tarımsal üretim için uygun ekolojik koşullar ve iklim
Tarım sektöründeki yatırımlar için sağlanan devlet destekleri
Nüfusun armasıyla Türkiye’nin bölgede artan önemi
Türkiye’nin tarımsal üretimde komşularına göre daha gelişmiş olmasının önemli ihracat fırsatları sunması
Orta Doğulu ve diğer yatırımcılar tarafından Türk tarımına son zamanlarda artan oranda ilgi gösterilmesi
İlerleyen otomasyona bağlı olarak üretim verimliliğinde görülen artış
• W: Yüksek derecede devlet sübvansiyonuna bağlı olan ve çok fazla parçalanmış yapıda olan küçük işletmelerin ağırlıkta olması
• AB uyum süreci halen devam etmekte olduğundan, Türkiye’nin AB ülkelerine canlı hayvan ihracatındaki sorunların çözülememiş olması
• Üretimdeki verimliliği artıracak olan makineli tarımın küçük çaplı çiftlikler için yüksek maliyet yaratması
• Yem üreticilerini doğru orantılı etkileyen yem fiyatlarındaki artışın hayvancılık sektörünü ters oranda etkilemesi
O: -Türkiye’nin stratejik coğrafi konumu ticaret için çok önemli fırsatlar sunmaktadır. Türkiye’nin olası AB üyeliği çok önemli ihracat fırsatları sunmaktadır -Rekabetçi işçilik ücretleri. Sağlık konusunda artan bilince bağlı olarak organik tarımda görülen artış.
T:- Kuraklık ve sel gibi hava koşulları tarımsal üretim için tehdit oluşturmaktadır -Değişken yem fiyatları Tarımsal sübvansiyonların kısılması için devlete yapılan baskı
Başlıca Sorunlar • Gübre, tarım ilaçları, tohumluk, tarım makineleri ve mazot gibi temel üretim girdilerindeki aşırı fiyat
artışları, tarım işletmelerinin karlarını önemli ölçüde düşürmüştür. Bu durum bazı tarım işletmelerinin zarar etmesine yol açmıştır.
• Çiftçilerin eğitimi ve modern tarım teknolojilerinin kullanımında istenilen seviyeye ulaşılamamıştır. Bu nedenlerden dolayı çiftçilerin bilgi ve sermaye birikimi yetersiz kalmış, tarım ile ilgili güncel gelişmeler yakından takip edilememiştir
• Üretim planlaması yapılamadığından çiftçilerin üretmiş oldukları mamuller zaman zaman satılamamış, bu durum sonucunda çiftçi zarar etmiş ve tarımsal faaliyetleri bırakmak zorunda kalmıştır
• Hayvan hastalıkları ile mücadelelerde yetersiz kalınmıştır. • Arazinin tarım dışı kullanımı engellenmemiştir.• AR-GE yatırımlarının arttırılması ve teşvik edilmesi geremektedir.