-
Türkiye Selçuklu Devleti Tarihinde Bir DönümNoktası; II.
İzzeddin Keykavus Dönemi
A Tuming Point in History of Anatolian Seljuks State;The Term of
Izzeddin Keykavus II
Mehmet Suat BAL *
Öz
IL. İzzeddin Keykfıvus dönemi Türkiye Selçuklu Devleti Tarihi
için önemliolayların yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu dönemde
yaşanan olaylar Türktarihinin seyrinde önemli gelişmelere yol
açmıştır. Türkiye Selçuklu DevletininMoğol baskısı altına girmesi,
çocuk yaştaki üç şehzadenin hükümdar olması, devletadamlarının
yönetimde etkisinin artması, Yakın-Doğu da gelişen siyasi
olaylarınmerkezinde Türkiye Selçuklu Devletinin yer alması,
Devletin ekonomik sıkıntılardandolayı dış borç alması, ıkta
sisteminde bozulmanın başlaması ve BalkanlaraMüslüman Oğuzların ilk
yerleşimi bu dönemde gerçekleşmiştir. Makalemizdeyukarıda
saydığımız olayların araştırılıp incelenmesi, Türkiye Selçuklu
Devleti veTürk tarihi açısından önemlerinin vurgulanması ve o
dönemin tarihinin farklıaçılardan değerlendirilmesi
yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: IL. İzzeddin Keykfıvus, Türkiye Selçuklu
Devleti, İlhanlılar,ıV. Rükneddin Kılıç Arslan
Abstract
The Term of Izzeddin Keykavus IIbecame e term in Which important
eventshappened for Turkiye Seljuks State. These events in this term
caused enormousdevelopments in the course of Turkish History.
Turkiye Seljuks State went under thepressure of Mongols, three
princes (sultan 's sons) at earlyage became ruler(sultan), the
effect of public men decreased in management, Turkiye Seljuks
Stateplaced in the centre of the political events happened in near
east, the state got debtfrom the out land because of the economical
troubles, the system of ikta began to be
• Dr., Sütçü İmam Lisesi, Kahramanmaraş, suatbal@hotmail
-
240 Mehmet Suat Bal
abnormal and the jirst settlement of the Muslim Oguz happened in
to Balkans in thisterm. In this article, the resem-c/ı of these
events mentioned above, the emphasis ofthese events for Turkiye
Seljuks State and Turkish Historyand the evaluation of thisterm in
different points of view were dejined.
Keywords: Izzeddin Keykavus 11, Turkiye Seljuks State, Ilkhanid
State,Rukneddin Kilidj Arslan ıV.
GİRİş
II. İzzeddin Keykavus dönemi Türk Tarihi ve Türkiye Selçuklu
DevletiTarihi için önemli olayların yaşandığı bir dönem olmuştur.
Moğollar'ınAnadolu'daki hakimiyeti II. Gıyaseddin Keyhüsrev
döneminde yapılanKösedağ Savaşı ile başlasa da Anadolu'da
Moğollar'ın etkisi II. İzzeddinKeykavus döneminde ağır bir şekilde
hissedilmiştir. Bu dönem çokkarmaşık, ama bir o kadar da önemli
olayların başlangıcı olmuştur.J Biz budönem olaylarının daha iyi
anlaşılabilmesi için maddeler halinde ele alarakincelerneyi uygun
gördük. Maddeler halinde ele alıp incelediğimiz konularınçoğunun
Türkiye Selçuklu tarihinde ilk veya tek olması,
araştırdığımızdönemin siyası, sosyal ve ekonomik olaylarının ne
kadar hızlı bir şekildedeğiştiğini ortaya koyar. Bu açıdan
incelediğimiz dönem Türkiye Selçuklutarihi için bir dönüm
noktasıdır.
1) Moğolların tahakkümü artmış ve ilkdefa Türkiye
Selçukluhükümdarı Moğollar tarafından belirlenmiştir. Melik
Rükneddin KılıçArslan, Göyük Han'ın tahta çıkma törenine katılmak
üzere Moğolistan'agitmişti. Abü'l-farac'ın anlattığına göre, hanın
huzuruna çıkan TürkiyeSelçuklu heyetinden Tercüman Bahaeddin Yusuf
b. Nuh-i Erzincani'ninSahip Şemseddin'i hana şikayet ettiği konular
şunlardı; "Vezir eşrafıöldürdü. Vefat eden Sultanın karısı ile
evlendi ve sizden izin almaksızın yenibir sultan tayin etmek
istedi.,,2 Bu şikayetleri duyan Göyük Hansinirlenerek, izni olmadan
seçilen ve yanına gelmeyen II. İzzeddinKeykiivus'un tahttan
inmesini, yerine kendi yanına gelerek bağlılığınıbildiren IV.
Rükneddin Kılıç Arslan'ın hükümdar olmasını emretti.3
ı Bkz. Mehmet Suat BAL, II. İzzeddin Keykavus Dönemi
(1246-1262), YayınlanmamışDoktora Tezi, A.Ü. Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi, Ankara 2004, s.250-254.2 ABU'L-FARAC, Bar Hebraeus
Gregory, Abii'l-Farac Tarihi, c.II Süryanieedenİngilizceye Trk.
tre. Emest A. Wallis Budge, Trk. tre. Ömer Rıza Doğrul, Ankara
1987, c.II,S.548.3 Abii'l-Farac Tarihi, c.II, s.548; el-CWEYNİ
Aliieddin Atii Melik, Tarih-i cihan güşa,Trk. tre. Mürsel Öztürk,
Ankara 1998,5.233; cüzcANİ, M. Tabakat-ı N:1sırf, İng. tre. H.
G.
-
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 241
2) Türkiye Selçuklu tarihinde ilk defa üç hükümdar birden
tahtaçıkmıştır. II. İzzeddin Keykiivus, LV.Rükneddin Kılıç Arslan
ve II. AliieddinKeykubM, emırlerin ortak kararı ile, Konya'da
saltanat tahtına beraberoturtuldular.4 Kapılarında beş nevbet
çalındı. Üç kardeş adına para basılıp5hutbe okutuldu, kitabelerde
de isimleri beraber yazıldı.6 Böylece TürkiyeSelçuklu tarihinde "Üç
kardeşin ortak saltanatı" başlamış oldu.(l249)
3) II. İzzeddin Keykiivus, Kösedağ savaşı sonrası Moğollara
karşı tavıralan ve savaşan ilk ve tek Türkiye Selçuklu hükümdarı
olmuştur. SultanHanı savaşı Kösedağ savaşı sonrası yapılan ilk
savaştı. Bu savaşta ıV.Rükneddin Kılıç Arslan Moğollar'ın yanında
yer alıyordu. TürkiyeSelçuklulan ve Moğollar arasında 23 Ramazan
654/14 Ekim 12567 tarihinde
RAVERTY, Londra 1881, c.l, s.1154; İbn-i Bib!, el-Evamir
el-Alaiyye fı'l-ümı1r el-Alaiyye(Selçukname), Tıpkı basım, Adnan
Sadık ERZİ, Ankara 1956, Trk. tre. Mürsel Öztürk,Ankara 1996;
s.584-585/ Trk. tre. c.lI, s.1l7 -118; İlhan ERDEM, Türkiye
Selçuklularıİlhanlı İlişkileri (1258-1308), A.Ü.D.T.C.F.,
Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1995,s.108.4 AKSARAYİ,
Kerimüddin Mahmud, Müsameret el-ahbar ve müsayeret el-ahyar, Haz.
O.TURAN, Ankara 1944; Türkçe tre. Mürsel ÖZTÜRK, Ankara 2000, s.37/
Trk. tre. s.28.Aksaray! haricindeki kaynaklar bu törenden açık
olarak bahsetmez ama üç kardeşin beraberhüküm sürdüğünü anlatırlar.
Kapıda beş nevbet çalınması, para bastırılıp hutbe
okutulmasıhükümdarlığın en önemli alametleridir. Bkz. İ. Hakkı
UZUNÇARŞILI, Osmanlı DevletTeşkilatına Medhal, Ankara 1988,
s.62-75.5 Üç kardeş adına sikke basılmaya H.647 / M.1249 yılında
başlanmış ve H.657 / M.1259yılına kadar devam edilmiştir. H.647
yılında basılan sikkeye dayanarak, Üç kardeşin ortaksaltanatının bu
yılda başladığını söyleyebiliriz. Ancak üç kardeş adına H.657
yılında basılansikkeden, ortak saltanatın bu yıla kadar devam
ettiğini söyleyemeyiz. Zira kardeşlerarasındaki mücadele, ayrı para
basmaya vakit ayıramayacak kadar şiddetli idi. İbrahimARTUK, "II.
Keyhüsrev'in Üç Oğlu Adına Kesilen Sikkeler", Malazgirt
ArmağanındanAyrı Basım, TTK Ankara 1972, s.269-286. Üç sultan adına
basılan paralar ve yazılankitabeler de isimler büyükten küçüğe
doğru sırasıyla yazılmış olup açık bir şekildeokunmaktadır. H. 647
tarihli ilk sikkelerin biri Konya'da diğeri Sivas'ta basılmıştır.
Paralariçin bkz. H. ERKİLETLİOGLU, O. GüLER, Türkiye Selçuklu
Sultanları Ve Sikkeleri,Kayseri 1996, no:365,366-398; Sivas'ta
basılan 647 tarihli ilk sikke için ayrıca bkz. İbrahimARTUK,
Cevriye ARTUK, İslamİ Sikkeler Katalogu, c.i, İstanbul 1971, no:
1135;İSMAİL GALİP, Takvım-i Meskı1kat-1 Selçukiyye, İstanbul 1309,
no:97; Üçlü saltanatdönemine ait sikkeler Azerbaycan'a kadar
gitmiştir. Azerbaycan'da bulunan bu sikkeler ve ikiülke arasındaki
ilişkiler için bkz. Z. Musa BUNİYATOV, "12.-13. Yüzyıllarda
Azerbaycan'laKüçük Asya Arasında Karşılıklı ilişkilerin
Öğrenilmesinde Kafkasya'da Bulunan AnadoluSelçukluları Sikkelerinin
Bir Kaynak Olarak Önemi" X. TTKon. c.lIl, Ankara 1991,
s.lOOl-1012.
7 İbn-i Bib!, a.g.e., S.623/ Trk. tre. c.Il, s.148. Bu tarihi
İbn-i Bib! verir. Bu, onun kaydettiğiender tarihlerden biridir.
Anonim Selçukname de 24 Ramazan 654 tarihi vererek bir gün farklıda
olsa bu tarihin doğru olduğunu ispat eder. ANONİM, Anadolu
Selçukluları DevletiTarihi (Selçukname), Trk. tre. Feridun Nafiz
UZLUK, Ankara 1952, s.35/ Trk. tre. s.54;Aksaray! (656) ve Baybars
(655) yanlış tarih vermişlerdir. Aksaray!, a.g.e., s.39/ Trk.
tre.
-
242 Mehmet Suat Bal
meydana gelen bu savaşta her iki taraftan büyük kayıplar
verildi. Emir-iAlıur Fahreddin Arslandoğmuş'un taraf değiştirmesi
ve diğer emirlerin desultana küskün oldukları için isteksiz
savaşmaları sonucu; Selçuklu ordusuMoğollar karşısında yenilip
dağıldı. Bu savaşta II. İzzeddin Keykavuskardeşine karşı saltanat
mücadelesi verirken Moğollara karşı da bağımsızlıkmücadelesi
veriyordu. II. İzzeddin Keykavus'un Anadolu'da Moğollara
karşıbaşlattığı mücadele kendisinden sonra da devam etti.8
4) Hükümdarlar ve Devlet adamları devletin iç sorunlarını
Moğollaragötürerek çözümü onlardan beklemişlerdir. Bunu yaparken
Moğollarayaramnayı ve onların emri ile makam mevki sahibi olmayı
planlamışlardır.Bu şekilde büyük devlet memurları Moğollar
tarafından atanmayabaşlanmıştır. Göyük hanın huzuruna 1249 yılında
çıkan TercümanBahaeddin Yusuf b. Nuh-i Erzincani, Sahip Şemseddin'i
hana şikayetetmişti. 1258 yılında ıV. Rükneddin Kılıç Arslan
Hülagü'nun huzuruna çıkıpII. İzzeddin Keykavus'u ona şikayet
etmişti.9
5) II. İzzeddin Keykavus döneminde ilk defa bir vezir
(Şemseddinİsfahani) kendini hükümdar gibi görmüş ve öyle
davranmıştır. SahipŞemseddin, tamamen İranlılardan oluşan bir
kadroyla, şahsına bağlı olarakkurduğu güçlü otorite yaklaşık iki
yıl devam etmiştir. Bu iki yıl boyuncaçocuk yaştaki hükümdar II.
İzzeddin Keykavus tamamen göstermelik birdurumdaydı.lo Sahip,
ülkenin hükümdarı gibi hareket ediyordu. Merasimlerekatılışı ve
halkın içinden geçişi sultanların törenlerinden gösterişliydi.
Sahipiyice ileri giderek bazen de saltanat tacını başına takıyordu.
O, ülkenin ismikonmayan sultanı olmuştu. Ülkenin her yanına namı
yayılmıştı. II
6) Selçuklu tarihinde ilk defa bir vezir (Şemseddin İsfahani),
ölenhükümdarın (II. Gıyaseddin Keyhüsrev) eşi ve baştaki hükümdarın
(II.
s.31; BAYBARS EL-MANSÜRİ el-Devadar, Zübdet el-fikre ii tarih
el-Hicre, H.725/M.1325, Yay. D. S. Richards, Beyrut M.1998/H.1419,
S.31.8 Moğollara karşı Anadolu'nun bağımsızlık mücadelesini Türkmen
beylikleri sürdürmüştür.9 bkz. i. Madde ve dipnotlarıLo Osmanlı
devletinde Sokullu ve Köprulüler gibi vezirlerin devlet içerisinde
güçleniphükümdarı geride bırakacak icraat1ar yapmaları,
dönemlerinin kendi isimleri ile anılmasınasebep olmuştur. Türkiye
Selçukluları'nda da aynı şekilde yaşanan, Sadeddin Köpek,Şemseddin
İsfahani, Celaleddin Karatay ve Pervane Muineddin Süleyman
dönemleribulunmaktadır. Ancak Selçuklu tarihinde Pervane Muineddin
Süleyman hariç tutulacak olursavezirlere dayalı bir dönem tasnifi
yapılmamıştır.li İbn-i Bibi, a.g.e., S.569/ Trk. tre. c.II, s. ıo3;
O. Turan, bu durumu ifade ederken; SahipŞemseddin'İn tam bir
istiklal ile saltanat hayatı sürdüğünü söyler. O. TURAN,
SelçuklularZamanında Türkiye, İstanbul 1983, s.463; İ. Erdem, Sahip
Şemseddin'in bu yolla ilerideSelçuklu tahtını ele geçirebileceğini
söyler. İ. ERDEM, a.g.t., s. ıoB.
-
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 243
İzzeddin Keykavus) annesi (Berduliye Hatun) ile evlenme
cesaretınıgöstermiştir. Sahip Şemseddin, şahsi otoritesinin önünde
duracak güçlüdevlet adamlarını birer birer ortadan kaldırmış,
devlet içerisinde tek güçhaline gelmişti. Sahip Şemseddin
otoritesini artırmak ve sultana daha dayakın olmak için sultanın
annesi Berduliye Harun ile evlendi.12 SahipŞemseddin, bu nikahla
Selçuklu hanedanına ortak olmayı düşünüyordu.Moğolların desteğini
almış, devlet içerisinde tek güç olmuş ve çocuk yaştakisultan
yerine devleti yöneten ihtiraslı bir vezirin, kendini sultan ilan
etmesiancak hanedan ailesi ile yakınlık kurmasıyla mümkün
olabilirdi.
7) İznik Rum İmparatorluğu ile yakınlaşma olmuş ve askeri
yardımalınmıştır.(l25?) II. İzzeddin Keykavus, Moğol komutanı Baycu
lle 1256yılında yaptığı Sultan Hanı savaşını kaybedince ilk başta
Ladik'e sonra dahiç zaman kaybetmeden, askerleri, çocukları,
hayvanları ve malları ilebirlikte İznik İmparatoru Teodoras
Laskaris'in ülkesine kaçtı.l3 II. İzzeddinKeykavus, Sardies'te
(Sart) bulunan II. Teodoras Laskaris'e sığınmadanönce ona bir elçi
göndermiş ve Moğollara karşı kendisini korumasınıistemişti. II.
Teodoras Laskaris'in olumlu cevabı üzerine, Tripolis'te(Yeniköy)14
bulunan II. İzzeddin Keykavus, Sardies'e, imparatorun
yanınakaçmıştı. Çağdaş Bizans tarihçisi Akropolites de Moğollara
yenilen II.İzzeddin Keykavus'un, İznik Rum İmparatorundan yardım ve
destekistediğini belirtir. Bizans Tarihçisi Bu yardımlaşmanın iki
taraf içinde iyi1 ~ 1 15o acagını vurgu ar.
Türkiye Selçuklu Devleti ile İznik Rum İmparatorluğu arasındaki
buyakınlaşmanın sebeplerini şu şekilde izah edebiliriz: İki
devletinde zorşartlar içinde bulunması ve yardıma ihtiyaç duyması;
İznik Rumİmparatorluğunun İstanbul' daki Latinlerle mücadelesi,
TürkiyeSelçuklularının da Moğollarla mücadelesi iki komşu devleti
mecburi olarakyakınlaşmaya yitmiştir. Ayrıca II. Gıyaseddin
KeyhüsreV'İn Kösedağyenilgisinden sonra Menderes havalisine gidip
İznik İmparatoru Ioannes III.Vatatzes ile buluşmuşlar ve mevcut
anlaşmaları daha da
12 İbn-i Blbi, a.g.e., S.565/ Trk. tre. c.II, s.lOO; O. TURAN,
Türkiye, s.463.13 İbn-i Bibi, a.g.e., S.625/ Trk. tre. c.II, s.
150.14 Tripolis: Denizli ili Buldan ilçesine bağlı köy.
YeniköyNenice. V. SEvİN, Anadolu'nunTarihi Coğrafyası I, Ankara
2001, s.268. H. 28.15 G. AKROPOLITES, Khroniki Singrafı, Georgii
Acropolitae, Opera, vol. I, ed.Heisenberg, Leipzig 1903, p.68, I,
21, p.69, I, 19-15, p.70, I, ll; İzzeddin Antalya'dankaçınca
Tripolis şehrine gelmiştir. Pappadopoulos'a göre İmparator II.
Teodoras, II. İzzeddinKeykiivus'un kendisine sığınmasından çok
memnun olmuş ve bu olayı erdemli yönetimininbir göstergesi
saymıştır. Jean B. PAPPADOPOULOS, Theodore II Lascaris, Paris 1908,
s.126.
-
244 Mehmet Suat Bal
sağlamlaştınnışlardı. Yapılan anlaşma ile İznik Rum Hükümdarı
II.Gıyaseddin Keyhüsrev'in tabileri arasında bulunuyor, ihtiyaç
halindeSelçukluIara 400 mızraklı süvari ile 1200 asker göndermeyi
vaat ediyordu.Böylece Moğol tehdidine karşı II. Gıyaseddin
Keyhüsrev batı sınırındandestek buluyor, İznik Rum İmparatoru da
olabilecek bir Moğol saldırısına veLatin tehdidine karşı doğu
sınırını güvence altına almış oluyordu. Buanlaşma ve yakınlaşma
daha sonraki yıllarda II. İzzeddin Keykavus'un İznikRum
İmparatorluğu ve Bizans İmparatorluğu ile yakın ilişki
kurmasınazemin hazırlamıştır. 16
8) İlk defa Türkiye Selçuklu hükümdarları II. İzzeddin Keykavus
ve IV.Rükneddin Kılıç Arslan Moğol hanlarının huzuruna varıp onlara
karşı tamve koşulsuz bir itaat içerisinde olduklarını
bildirmişlerdir.(1258) İki sultan,Hülagü'nun emri doğrultusunda
ülke topraklarını aralarında paylaşarakanlaşmaya varmışlardı. Bu
anlaşmaya razı olmalarına rağmen iki kardeş detek başlarına iktidar
olma arzusu taşıyorlardı. Hülagü'nün çağrısı üzerineyola çıkan
sultanların asıl amacı; ülkeyi birleştirip, etraftarındaki
çıkarcıdevlet adamlarının da tahriki ile yönetime tek başlarına
sahip olmaktı.Sultanlar, birbiri peşine Hülagü'nun yanına gitmek
için yola çıktılar.17
Moğolların kendisine çok kızgın olduklarını bilen Sultan II.
İzzeddinKeykavus, etrafındaki diğer büyük devlet adamları, büyük
bir hazine vehediye kervanı ile yola çıkmıştı.18 Sultan, bu
hediyelerle kendini affettirmeyidüşünüyordu.
Hülagü Han'ın, huzuruna ilk defa H. 6 Şaban 656/ M. 6 Ağustos
125819
tarihinde gelen Sultan İzzeddin'e20 büyük ilgi gösterdiğini, ona
şahlara layık
16 O. TURAN, Türkiye, s.448. .17 İbn-i Blbi, a.g.e., S.632/ Trk.
tre. c.II, s.155; Aksarayi, a.g.e., S.62/ Trk. tre. s.46; İbn-i
Bibive Aksarayi sultanların gidiş nedenleri hakkında bilgi
vermezken Baybars el-Mansfıri, Abfı'l-Farae ve onun muhtasar
nüshasında sebep olarak Hülagfı'nun sultanları yanına çağırdığı
vesultanlarında derhal bu emre itaat ettikleri yazılmaktadır. Bkz.
BAYBARS EL-MANSÜRİ el-Devirlar, Kitab el-Tuhfet e1-Mülfikiyye
fi'I-Devlet el-Türkiyye, Yay. Abdülhamid SalihHAMDAN, Kahire 1987,
s.42 Abfi'I-Farac Tarihi, c.II, s.560; Abfı'l-Farae, Trk.
tre.Şerafeddin YALTKAYA, İstanbul 1941, s.26.18 Aksarayi, a.g.e.,
s.60-61/ Trk. tre. s.45,19 Reşidüddin'in günü de belirterek verdiği
tarihin doğru olduğu kabul edilmelidir.REşİDÜDDİN, Fazlullah, Cami
el-tevarih, Açıklamalı İng. tre. W. M. Thaekston,
HarvardÜniversitesi Yay. 1999, k.II, s.501; Aksarayi, 657 H.
tarihini verirken, Aksarayi, a.g.e., s.60/Trk. tre. s.45;
Abfı'l-Farae 1259 M. ve onun muhtasarı 659 H. tarihlerini verir.
Abfi'I-FaracTarihi, c.II, s.560; Abfı'l-Farae, Tarihi
Muhtasarüddüvel, S.26.20 Sultan II. İzzeddin Keykavus ilk defa
Moğol Hanının huzuruna çıkmıştır. Birçok defahuzura çağrılan Sultan
IL İzzeddin Keykavus çeşitli bahanelerle elçileri geri çevirmiş,
bir kere(1254) Moğol Hanının huzuruna varmak için yola çıktıysa da
Celaleddin Karatay'ın ölümüüzerine Sivas'tan geri dönmüştü. Bkz.
II. Bölüm 9.Kısım.
-
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 245
ikram ve iltifatlarda bulunduğunu yerli kaynaklarımız İbn-i Bibi
veAksarayi2l yazar. Bu büyük ilginin sebebi Moğolların ısrarlı
çağrılarınarağmen kaçamak yollarla onları atlatan, Anadolu'daki
Moğol askerleri ilesavaşan ve Türkmenlerin Moğollara karşı verdiği
savaşa öncülük eden, birtürlü dize gelmeyen bir sultanın bizzat
huzura gelmesi idi. Hülagu, MengüKaan'ın payza ve yarlığını da
Sultan İzzeddin'e vererek onu, büyük Kaanadına da bağışlandığını
göstermiştir. Bu yarlığ aynı zamanda Sultanİzzeddin'in tek başına
hükümdar olduğu anlamına da geliyordu.22
Sultan ıV. Rükneddin Kılıç Arslan da Tuğracı Sahip ve
MuineddinPervane ile 10 Ağustos 1258 Çarşamba günü23 Hülagu'nun
huzuruna geldi.Hülagu, Sultan ıV. Rükneddin'e de büyük iltifatlarda
bulundu. Her fırsattaMoğollara sadakatini arz eden ve Moğolların
desteği ile iktidarı paylaşansultanın, Moğollar yanında değeri
tabii olarak büyüktü. Moğol Sarayı buziyaret için süslenmiş,
padişah yakınları tören kıyafetlerini giymişlerdi.Türkiye Selçuklu
Sultanları Hülagu'nun Bağdat'ı alışından kısa bir süresonra huzura
geldiklerinden dolayı yapılan yağmanın izleri halagörülüyordu.
Moğollar Bağdat ve Hicaz bölgesinin yağmalardan aldıklarıkumaşlar
ve değerli eşyalarla her tarafı hatta atları bile
süslemişlerdi.24
9) Ülke toprakları ilk defa Moğollarca ikiye ayrılmıştır.
(Kızılırmaksınır olmak üzere) Doğuda IV. Rükneddin Kılıç Arslan,
batıda II. İzzeddinKeykavus hükümdar olmuştur.(1258)
Türkiye Selçuklu Devletinin iki parçaya ayrılması karışık bir
konudur.Bu açıdan bölünmenin aşamalarını ayrıntılı şekilde ele
aldık.
II. İzzeddin Keykavus Moğolların müdahalesinden sürekli
rahatsızolmuştur. II. İzzeddin Keykavus kardeşine ülkeyi ikiye
bölme teklifigöndermişti. Ancak olumlu bir cevap alamamıştı. Baycu
Noyan'ın 1256yılındaki seferinden sonra ülkesini terk edip İznik
İmparatoru'na sığınmakzorunda kalan II. İzzeddin Keykavus, meydana
gelen hadiseleri Hülagu'yaşikayet etti. Baycu Noyan'ın ve LV.
Rükneddin'in kendisini saltanatından veatalarının mirasından mahrum
etmeye uğraştıklarını söyledi. Bunu duyanHülagu II. İzzeddin
Keykavus'a bir yarlığ göndererek memleketin iki kardeşarasında
taksim edileceğini bildirdi.25
21 İbn-i Bibi, a.g.e., S.6321 Trk. trc. c.II, S.155.22 Aksarayi,
a.g.e., s.601 Trk. trc. s.45. ll. İzzeddin Keykavus'un Hülagil'ya
abartılı şekildeitaatini bildirınesi S. Runciman'a göre sadece
Moğolları kızdırmaya yaradı. S. RUNCIMAN,Haçlı Seferleri Tarihi,
Trk. trc. F. IŞILTAN, Ankara 1989. c.IIl, S.259.23 REşİDÜDDİN,
a.g.e., k.Il, s.50 1.24 İbn-i Bibi, a.g.e., S.6321 Trk. trc. c.II,
s.155;25 Abil'l Farac, II. İzzeddin Keykavus'un Hülagil'dan aldığı
bu haber üzerine Konya'ya gelipsaltanat tahtına oturduğunu yazar.
Abil'l-Farac Tarihi, c.II, s.563; İbn-i Bibi, a.g.e., s. 6271
-
246 Mehmet Suat Bal
Moğolların ısrarlı çağrıları üzerine Sultan II. İzzeddin
Keykavus'unkendi yerine Mengü Han'ın huzuruna gönderdiği II.
Alaeddin Keykubad,yolculuk sırasında şüpheli bir şekilde öldürüldü.
II. Alaeddin Keykubad'ınölmesine rağmen elçilik heyeti yoluna devam
edip önce Batu Han'a uğrayıpardında da Mengü Kaan'ın huzuruna
çıktı.
Yolda Torumtay'ın sultan için aldığı cariye de Torumtay
vearkadaşlarının suçlu olduğunu söylese bile Mengü Han yine
Torumtaytarafını tuttu. Şemseddin Tuğrai ve arkadaşlarını suçlu
buldu.26 Mengü Kaan,II. İzzeddin Keykavus'a onun Türkiye Selçuklu
hükümdarı olduğunugösteren nakışlı, altın bir payza verdi.
Moğolların Selçuklulara zararvermemesi için bölgedeki beylere haber
gönderdi. II. İzzeddin Keykavustaraftarı olan Şemseddin Torumtay ve
arkadaşlarına da hil'at giydirdi. Elçilermutlu bir şekilde
ayrılmaya hazırlanırken Anadolu'dan II. İzzeddinKeykavus'un Baycu
Noyan'la savaştığı haberi geldi. Bu habere çoksinirlenen Mengü Kaan
II. İzzeddin Keykavus'u azletmeyi düşündü. II.İzzeddin Keykavus'un
Anadolu'daki gücünden olsa gerek, bunu yapmadı.Çünkü;' Moğollar
Anadolu'da problem çıkmasını istemiyorlardı. ŞemseddinTuğrai'nin,
Mengü Kaan'a sunduğu teklif doğrultusunda ülke iki parçayaayrıldı.
Moğol denetiminden uzak bir bölge olan Kızılırmak nehrinin
batıkısmı II. İzzeddin Keykavus' a verilirken, Moğollara yakın olan
Kızılırmaknehrinin doğu kısmı, IV. Rükneddin Kılıç Arslan'a
verildi.27
Şemseddin Tuğrai ve Şemseddin Torumtay Anadolu'ya
geldiklerindeiki sultan arasında savaşın devam ettiğini gördüler.28
Şemseddin TuğraiAnadolu'ya geldiğinde29 Tokat'ın nahiyelerinden
Kab'da Sultan IV.
Trk. tre. c. II, s. i5 ı.26 İ. ERDEM, a.g.t., s. i34; Sultanın
yolda öldürülmesi, elçilik heyetinin sorguya çekilmesi,ülkenin iki
sultan arasında bölünmesi ve dönüşte II. Aliieddin Keykubiid'ın
Erzincan'agömülmesi konusunda Baybars ve ondan naklen Ayni
ayrıntılı bilgiler verir. BAYBARS,a.g.e., s.28-30; el-AYNİ,
Bedreddin Mahmud b. Ahmed, Ikd el-cuman ri tarihi ehl el-zaman,
Yay. M. M. Emin, Kahire 1987-89, c.I, S.149-154.27 O. TURAN,
Türkiye, s.490-491; İ. ERDEM, a.g.t., s.134-135; BAYBARS, a.g.e.,
s.30;AYNİ, a.g.e., c.I, s. 150-151; İbn-i Bibi, a.g.e., s.630-6311
Trk. tre. c.II, s. 154-155.28 BAYBARS ve AYNİ elçilik heyetini
gelişini H.6571 M.1259. yılı olayları içinde anlatır.Ancak bu
tarihin H.6561 M. 1258 olması gerekir. çünkü her iki sultan Ağustos
1258'deHüliigu'nun yanına gitmiş ve ülke ikinci defa ikiye
bölünmüştür. BAYBARS, a.g.e., s.47;AYNİ, a.g.e., c.I, s.222;
REşİDÜDDİN Fazlullah, a.g.e., k.II, s.50 I.29 İbn-i Bibi,
Hülfıgu'nun II. İzzeddin Keykfıvus'a verilen yarlığ ve payzayı
ŞemseddinTuğriii'den aldığını, Şemseddin Tuğriii'yi de Anadolu'ya
II. İzzeddin Keykfıvus'u kendiyanına getirmesi için gönderdiğini
nakleder. İbn-i Bibi, a.g.e., s.630-631/ Trk. tre. c.II, s.
i54-i55. Buradan anlaşıldığına göre Hülfıgu II. İzzeddin
Keykiivus'a çok kızmıştır vecezalandırmak istemektedir. Ancak iki
sultanın kendi arasında anlaşması ve Hüliigu'nun kendiyaşadığı
problemler bu hesapıaşmayı bir süre için ertelemiştir.
-
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 247
Rükneddin Kılıç Arslan ve Alıncak Noyan'la görüştü. Sultan ıV.
Rükneddin,Şemseddin Tuğrai'ye izzet ve ikramda bulunduktan sonra
Kırşehir ıktasınaek olarak Eyüphisar bölgesini de ona verdi. Sultan
II. İzzeddin KeykavusKonya'dan Aksaray'a geldi ve bunu haber vermek
için Taceddin Pervane'yi,Alıncak ve Kadagan'ın yanına gönderdi.
Sultan IV. Rükneddin Kılıç Arslanda cevabını Melikü'l-Ümera
Şemseddin Torumtay aracılığıyla gönderdi. Buşekilde gidip gelen
elçiler aracılığı ile Mengü Kaan'ın Anadolu'yu ikiyebölme fikri her
iki tarafça dakabul edildi. Anlaşmaya göre Kızılırmağ'ın(Sivas
suyu) batısında kalan topraklar II. İzzeddin Keykavus'a,
doğusundakalan topraklar da ıV. Rükneddin Kılıç Arslan'a
bırakılıyordu. İbn-i Blbi buanlaşmayı kendisinin kaleme aldığını
söyler.30 İki kardeş arasında barışolunca tekrardan Anadolu'da kısa
da olsa huzur dönemi başladı.
II. İzzeddin Keykavus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan'dan önce
Moğolhanının huzuruna varıp ona karşı tam ve koşulsuz bir itaat
içerisindeolduklarını bildirmişlerdir.(l258) Sultan IV. Rükneddin,
abisi Sultan II.İzzeddin Keykavus'un kendisinden önce Hülagft'nun
huzuruna gelmesindenve ona Mengü Kaan'dan gelen yarlığ ve payzanın
verilmesinden son derecerahatsızdı. Bu durumda hükümdarlığı tek
başına alamayacağını anlayıncaHülagft'nun bir önceki emrinde olduğu
gibi ülkeyi ikiye bölerek yarısınahakim olmak için uğraşmaya
başladı. Pervane Muineddin Süleyman'ın, ülkeyönetimini ikiye bölmek
ve Sultan ıV. Rükneddin'in ülkenin yarısınınyönetimine atanmasını
sağlayabilmek için Hülagft'yu ikna etti. Moğollarayakınlığı ile
tanınan ve sonraki dönemlerin en önemli devlet adamı olanPervane
Muineddin Süleyman'ın yüksek ikna kabiliyeti burada bir kez
dahakendini gösterir. Pervane kendi isteklerini öyle farklı
açılardan anlatmıştır kiHülagft iki kardeş saltanatını kendi
açısından uygun bulmuş ve teklifi hemenkabul etmiştir.3l Hülagft
Han daha önce Mengü Kaan'ın yaptığı taksimeuyarak ülkeyi iki kardeş
arasında paylaştırdı. Sultan II. İzzeddin Keykavus,Kayseri
hududundan Antalya sahiline kadar olan yerlere hakim olacak
veKonya'yı başkent yapacaktı. Sultan ıV. Rükneddin Kılıç Arslan
Sivas'tanSinop ve Samsun sahiline kadar olan, kaynakların
"DanişmendiyeVilayeti"diye adlandırdıkları topraklara hakim olacak
ve başkenti Tokatolacaktı.32 (H. 656/ M. 1258) Ülke farklı
tarihlerde kağıt üzerinde ikiye
30 İbn-i Bibi, a.g.e., 5.630-631/ Trk. tre. c.II, 5.154-155.31
Aksarayi, a.g.e., 5.61/ Trk. tre. 5.45-46.32 Aksarayi, a.g.e.,
5.61/ Trk. tre. 5.46; Abfi'l-farae, Tarihi Muhtasarüddüvel, 5.39;
Abô'l-Farac Tarihi, c.II, 5.573, Abfi'l-farae, sultanların taksimat
yapıldıktan sonra ülkelerinedönüğünü yazar ve Suriye seferine
katıldıklarından bahsetmez. N. Rükneddin Kılıç Arslan'ınde
başkentini Sivas olarak gösterir. Dönüş yolunda Sultan II. İzzeddin
Keykavus'un BarSavma'nın manastırına giderek Mar Dionysius'a
iyiliklerde bulunmayı vaat ettiğini yazar. Buziyaret bize Sultan
II. İzzeddin Keykavus'un Anadolu'daki tüm halk toplulukları ile
iyi
-
248 Mehmet Suat Bal
ayrılmışsa da esas ayrılma, Reşidüddin'e dayanarak verdiğimiz,
kardeşlerinHülagu'nun huzuruna çıktıkları tarihte olmuştur.
Kardeşlerin devleti iki ayrıbölgeden bilfiil yönetmeye başlamaları
ise Hülagu'nun Suriye seferisonrasında yaklaşık 1260 yıllarında
gerçekleşmiştir.
10) II. İzzeddin Keykavus başkent Konya'nın yanı sıra
Kubadabadsarayında ve Antalya'da yaşamıştır.(l260) Sultan II.
İzzeddin KeykavusMoğollarla yaptığı anlaşmaya güvenip kendini
garanti altında hissedince,tekrar eski eğlence hayatına dönmüştür.
Devletin içine düştüğü borç batağıve Moğoııara ödenmesi gereken
vergileri unutmuş, çevresindeki hoyratgrupla günü gün etme yoluna
gitmiştir. Sultanın o sırada beylerbeyi olmuşolan dayısı Kondistabl
Rumi'in etkisi altında kalmıştı. Sultan II. İzzeddinKeykavus
üzerinde Konya'da, devlet adamlarının ve halkın baskısıolduğundan
dolayı Kondistabl ve etrafındaki hoyrat insanlar daha rahathareket
etmek için, onu Antalya ile Konya arasında Beyşehir
gölüyakınlarında bulunan Kubadabad sarayına33 gitmeye ikna
etmişlerdi. Sultanhükümdarlığının son dönemlerini burada
geçirmiştir.
11) II. İzzeddin Keykavus, IV. Rükneddin Kılıç Arslan ve
AlıncakNoyan komutasındaki büyük orduya hazırlıksız yakalanmış ve
çareyikendisini güvende tutacağı Antalya'ya kaçmakta bulmuştur.
Moğollarla artıkhiçbir şekilde anlaşamayacağını anlayan sultan,
çaresiz kalmıştır. MısırMemlükleri hükümdarı Sultan Baybars, II.
İzzeddin Keykavus'un, kardeşiIV. Rükneddin Kılıç Arslan ve onun
destekçisi Moğollar tarafındansıkıştırıldığını, başkenti Konya'yı
bırakarak Antalya'ya kaçtığını ve çaresizdurumda olduğunu haber
almıştır. Sultan Baybars, bu haber üzerine, SultanII. İzzeddin
Keykavus'un yanına, Emir Saif al-Din al Kurzi ve Kadı Asil al-Din
Kavaca İmam adlı iki elçi göndermiştir. Elçiler Sultan Baybars'ın,
II.İzzeddin Keykavus'u Mısır'a kendi yanına davet ettiğini,
sonrasında ülkesinigeri alma ve tekrar hükümdar olma konusunda ona
elinden gelen her türlüyardımı yapacağını, bildirmişlerdir. II.
İzzeddin Keykavus, bu samimi daveterağmen Mısır'a gitmemiş, kendini
davet ettirdiği Bizans'a gitmiş ve buyanlış davranışının cezasını
fazlasıyla görmüştür.34
12) Moğol baskısından korkan Bizans 1262'de destek olduğu
vekoruması altına aldığı II. İzzeddin Keykavus'u hapsetmiş ve
yanındakilerede işkence etmiştir. Böylece Bizans Devleti Moğol
tehdidinden dolayı II.
geçinme ve taraflar toplama gayretinde içerisinde olduğunu
gösterir.33 Doğan KUBAN, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, YKY.,
İstanbul 2002, s.80-81.34 Yunini, Mısırdan elçi olarak, Şerif
İmadeddin Haşimi ve Emir Şerifeddin Caki gelmişolduğunu aktarır.
el-YÜNİNİ, Kutbeddin Musa b. Muhammed, Zeylü Mir'at
el-zaman,Dairetü'I-Maarifii'I-0smaniyye, Haydarabad 1955, c.II,
s.160-161.
-
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 249
İzzeddin Keykı1vus'a karşı düşmanca tavır almıştır. Moğol
baskısı ileİmparator Mihael Paleologos, daha önce kendine yardım
eden eski dostu,sultan II. İzzeddin Keykiivus'a düşman oldu. II.
İzzeddin Keykiivus, annesi,oğulları Gıyiiseddin Melik MesUd ve
Rükneddin Keyı1mers ile birlikte Enez(Ainosi5 kalesine
hapsedildiCH. 662/ M. 1263-1264).36 Yerli kaynaklarımızİbn-i Blbi,
Aksariiyi ve Memlük kaynakları, sultanın esir edilmesinin
veyanındakilerin de işkence görmesinin sebebini şu şekilde aktarır:
II. İzzeddinKeykı1vus, Ali Bahadır3? ve Kir Kedid, şarap içerlerken
kendilerindengeçerler ve imparatoru saf dışı bırakıp II. İzzeddin
Keykiivus'u hükümdaryapma planları kurarlar. Bu planı duyan
imparator da II. İzzeddin Keykiivusve yanındakileri tutuklar. 38
II. İzzeddin Keykiivus, misafir olduğu Hıristiyanbir ülkede
imparatoru devirip yerine geçme planı yapacak kadarmuhakemesiz ve
dengesiz değildi. Yerli kaynaklarımızın yazarları Moğoltesirinde
kaldıklarından dolayı gerçek nedeni yazmaktan çekinmişler
veyaonlara bu şekilde duyurulmuş olmalıdır.39
Pachymeres, II. İzzeddin Keykiivus ve yanındakilerin
tutuklanmasındansonraki olaylar hakkında bilgi vermez ve Enez
kalesine gönderildiklerini
35 Meriç Nehri'nin Ege denizi ile birleştiği yerin güneyindedir.
V. Sevin, Ainos limanınınayrıntılı birde haritasını vermiştir. V.
SEVİN, a.g.e., Resim. 6.36 PACHYMERES, Georges, Relations
Historiques, Edt. Albert FAlLLER, Fr. trc. VitalienLAURENT, Corpus
Fontium Historiae Byzantinae 24, Paris 1984, s.306; İbn-i
Bibi,hapsedilenler arasında sultanın annesini, Gıyaseddin Melik
Mes'ud ve Rükneddin Keyfımersadlı oğullarını da sayar. İbn-i Bibi,
a.g.e., s.638-639/ Trk. trc. c.lI, s.161; Aksarayi, a.g.e.,s.75-76/
Trk. trc. s.56-57; Memlük kaynakları, sultanın Enez kalesine
hapsedilişini: H. 662/M. 1263-1264 kurtuluşunu: H. 668 /1269-1270
yılı olarak verirler. Bkz. BAYBARS, a.g.e.,s.93-94; AYNİ, a.g.e.,
c.lI, s.213; A. Y. Ocak, sultanın Enez kalesine hapsedilişinin,
(Dobrucagöçünden sonra olduğuna göre) 1263-1264 tarihin de veya
sonrasında olduğunu iddia eder. A.Yaşar OCAK, Bizce de doğru olan
H. 662/M. 1263-1264 tarihidir.37 Emrr-i Ahur Uğurlu ve Ali Bahadır,
II. İzzeddin Keykavus İstanbul'a kaçtıktan sonraAnadolu'da kalmış
N. Rükneddin Kılıç Arslan ve yanındaki Moğollarla savaşmış,
yenilince,yukarıdaki metinden anlaşıldığı üzere, İstanbul'a
kaçmışlardı.38 İbn-i Bibi, bu planı sultanın dayısı Kir Kedid'in
imparatora bildirdiğini söyler. İbn-i Bibi,a.g.e., s.638-639/ Trk.
trc. c.lI, s. 161; Aksarayi, a.g.e., s.75-76/ Trk. trc.
s.56-57;YAZıcızADE ALİ, Tevarih-i AI-i Selçuk, Topkapı Sarayı
Müzesi Kütüphanesi, (Revan)Ktp. no. 1390, v.233a-b; SEYYİD LOKMAN,
Seyyid Lokman Oğuz-namesi, Türkçetranskripsiyonunu yayınlayan;
Harun GÜNGÖR "Seyyid Lokman ve Oğuz-namesi", TDAD,İstanbul, Ekim
1986, s.100; BAYBARS, a.g.e., s.93; AYNİ, a.g.e., c. II, s. 213.39
Osman Turan, yerli kaynaklarırnızın yazarlarını acı bir dille
eleştirir: "Filhakika daimahissi olan ve hadiseleri hep kendi
meşruiyetlerine ve gururlarına uygun olarak anlatanmutaassıp Rum
müellifleri SelçukluIara karşı işlenen cinayetleri imparatorun
(MihaelPaleologos) Hülagu'ya yaranmak maksadıyla değil, Sultan
İzzeddin'in Altun-ordu Hanı'nı veBulgar kıralı Konstantin'i
Bizanslılara karşı istilaya hazırlamış ve imparatorun düşmanları
ilebirleşmiş olması ile izah eder." O. TURAN, Türkiye, s.499.
-
250 Mehmet Suat Bal
yazmakla yetinir.40 II. İzzeddin Keykavus'un adamlarına çok kötü
muameleyapılmış, Emiri Ahur Uğurlu'nun gözüne mil çekilmiş,41 Ali
Bahadır ve birçok Müslüman öldürülmüştü. Dininden dönüp Hıristiyan
olanlarıbağışlamışlardı. Dininden dönmeyenıerin bir kısmını da
ölünceye kadarzindana atmışlardı.42
13) II. İzzeddin Keykavus ile birlikte Balkanlara geçen
Türkmentoplulukları Balkanlarda Türk İslam kültürünün ilk
temsilcileri olmuşlardır.(H. 662 / M. 1263-1264) II. İzzeddin
Keykavus ile Dobruca'ya göç edenTürkler o bölgeye daha önce gelmiş
olan Türklerle birleşerek, önderleri olan"Keykavus" isminden dolayı
Gagauz ismini almışlardır. Gagauzlar dahasonra
Hıristiyanlaşmışlardır. Ancak II. İzzeddin Keykavus'un ardından
SanSaltuk ile göçen Türklerin bir kısmı inançlarını korumuşlar ve
Balkanlara dayaymışlardır. Sarı Saltuk, Balkanlara Babailerin
inançlarını taşımış ve bugün Balkanlar'daki Alevi, Bektaşi
topluluklarının temelini atmıştır.43
14) Sultan Baybars ile II. İzzeddin Keykavus (II. İzzeddin
KeykavusAntalya'da iken) karşılıklı mektuplarla Hülagu'ya karşı
ittifak kurmuşlardı.Bu mektuplaşma II. İzzeddin Keykavus İstanbul'a
kaçtıktan sonra da devametti. Memlük hükümdarı Sultan Baybars ile
yeni Müslüman olan Altın Ordahükümdarı Berke Han da, Hülagu'ya
karşı ittifak kurmuşlardı. (H.662 /
40 Pachymeres, a.g.e., s.306; H. K. Karpat, kaynak belirtmeden
II. İzzeddin Keykavus'untutuklandıktan sonra bir süre Enisala
(Yeniköy) kalesinde tutuklu olarak kaldığını yazar.Enisala kalesi
Babadağı'na yaklaşık ıo km mesafede bulunur ve bugün hala
kalıntılarımevcuttur. H. Kemal KARPAT, "Dobruca", md., DİA.,
s.481.41Aksarayl'nin aktardığına göre Ayasofya'ya sığındığı için
ölümden kurtulmuş, ancak gözünemil çekilmişti. Adet üzere
Ayasofya'ya sığınan suçlular öldürülmezdi. Aksarayı, a.g.e.,
s.751Trk. trc. s.57.42Baybars el-Mansurı, Ayasofya da patrik ve
devlet adamlarının huzurunda Hıristiyanlığıkabule zorlanan
Müslümanlardan Erzincanlı Nureddin'in kahramanca bağuarak:
"Cennetİsldm için, Cehennem de sizin için hazırlanmıştır" dediğini
ve ölüm ve işkenceye karşı bukahraman tavırlarından dolayı
affedildiğini yazar. BAYBARS, a.g.e., s.93-94;43 Bu konudaki en
önemli bilgileri Yazıcızade nakleder., Yazıcızade, a.g.e.,
v.233a-b, P.WİTTEK, Yazıcızade Ali'nin verdiği bilgileri
değerlendirmiştir. P. WİTTEK, "Yazijioghlu'Ali on the Christian
Turks of the Dobruja" BSOAS 1952, XIV/3, s.648-649;
Y~zıcızade'nineserinin bir hülasası olan SEYYİD LOKMAN
Oğuz-namesi'ni Harun GüNGÖRyayınlamıştır; SEYYİD LOKMAN, a.g.e.,
s.91-103; Michael Kiel, P. Wittek'in verdiği bubilgileri kendi
yaptığı arkeolojik araştırmaları sonucu elde ettiği bilgiler ile
doğrular. MichaelKlEL, "Sarı Saltık ve Erken Bektaşilik Üzerine
Notlar", TDAD, c.3, S.19, 1990, s.25-47;Hammer, Osmanlı Devleti
tarihini yazarken ilk kısımda Türkiye Selçuklu
tarihiniözetlemiştir. (Ancak bu kısımda bazı konularda hatalar
vardır.) Hammer, Türklerin Avrupa'yageçişlerini aşama aşama vermiş
ve bunu 19 kademede ele almıştır. II. İzzeddin Keykavusönderliğinde
yapılan bu göçü de ilk aşama olarak değerlendirir. Joseph Von
HAMMER,Osmanlı Devleti Tarihi, İstanbul 1983, c.I, s.120-140.
-
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 251
M.l263) 44 Böylece Altın Orda, Memlükler ve II. İzzeddin
Keykavusmüttefik olmuşlardı. Kuzeye ve güneye hakim olan bu iki
hükümdar,Anadolu yarımadasından da destek almak için, Bizans'ta
bulunan II.İzzeddin Keykavus'u tekrar Türkiye Selçuklu Hükümdarı
olması yolundadestekliyorIardı. Anadolu'nun mevcut hükümdarı IV.
Rükneddin, ittifakındüşmanı olan Hülagu'ya tam bir teslimiyet
içindeydi. Bizans ve İlhanlılarakarşı bu yeni siyasi oluşumlar
içerisinde, II. İzzeddin Keykavus çok ters birşekilde düşman
cephesinde kalmıştı. Altın Orda Devleti hükümdarı BerkeHan 20.000
kişilik bir kuvveti Bizans'ın üstüne salmış ve II.
İzzeddinKeykavus'u Bizans'ın elinden kurtarmıştır. (1264)
15. II. İzzeddin Keykavus, Anadolu'dan İstanbul'a kaçtıktan
sonraülkesine geri dönüp tekrar Türkiye Selçuklu sultanı olmak için
elinden gelenbütün çabayı sarf etmişti. Komşu ülkelerdeki siyasi
dengelerin hızlı cadeğişmesi II. İzzeddin Keykavus'un planlarını
bozmuştu. Bütünçalışmalarına rağmen Türkiye Selçuklu tahtını tekrar
elde edememiştir.Ülkesinden uzak garip bir sultan olarak 18
yıllık45 gurbet hayatından sonraH. 677/ M. 1278-79 yılında Kefe'de
ölmüştür.46
44 Berke Han'ın ve n. İzzeddin Keykavus'un elçileri aynı
tarihlerde Sultan Baybars'aulaşmışlardı. Berke Han, Sultan
Baybars'a Müslüman olduğunu bildiriyor, Hülagil'ya karşıittifak
olmalarının gerekliliklerini sıralıyor, ittifak olmayı teklif
ediyor ve II. İzzeddinKeykavus'a destek vermesini istiyordu.
Baybars'ın cevap mektubu da karşılıklı dayanışmayıöngörüyor, Berke
Han'ı Hülagil'ya karşı cesaretlendiriyordu. Baybars'ın cevap
mektubunu vehediyelerini Berke Han'a ulaştıracak elçilik heyeti H.
i7 Ramazan 66 i!M. 25 Temmuz 1263Çarşamba günü yola çıkmıştı. İbn
ABDÜ'z-zAHİR, a.g.e., s.187-191; Kazım YaşarKOPRAMAN, Mısır
Mem1ükIeri Tarihi Sultan al-Malik al-Mu'ayyad Şeyh al-Mahmdd!Devri
(1412-1421), Ankara 1989, s.7; Aynı yazar, "Baybars I" DİA., c.5,
s.221; O. TURAN,Türkiye, s.498. Altın Orda devletinde İslamiyetin
yayılması konusunda bkz. DevinDEWEESE" Islamization and Native
Religion in the Golden Horde, Pennsylvania 1994.45 İbn-i Bib!, n.
İzzeddin Keykavus'un Kırım'da ki hayatının 18 yıl sürdüğünü
nakleder. İbn-iBib!, II. İzzeddin Keykavus Anadolu'dan kaçtığı ve
oğulları o ölünce geri döndüğü zamanhayatta olduğundan verdiği bu
bilgiye güvenebiliriz. Verilen yıl sayısı hicri hesaba
göreolduğundan miladi hesaba çevrildiğinde 17.5 yıldan az bir süre
yapar. 1262 yılındaAnadolu'dan ayrıldığına göre 1279 yılında ölmüş
olması gerekir. İbn-i Bib!, a.g.e., s.735/Trk. tre. c. II, S.244.46
Sultan Baybars, II. İzzeddin Keykdvus'un 677 de öldüğünü yazar.
BAYBARS, a.g.e., s.126,ve ondan naklen AYNi, a.g.e., e. ll, s. 213;
Makrizi de aynı tarihi verir. MAKRİzi, a.g.e.,s.184; II. İzzeddin
Keykdvus ölünceye kadar Mengü Timur Han 'ın yanında kaldığını
veMengü Timur'un 679/1281 ydında öldüğünü el-Nüveyri nakleder.
el-Nüveyri, Nilıatyet el-Ereb, Trk. tre. W. DE. TlESENHAUSEN,
Altmordu Devleti Tarilıine Ait Metinler, Trç. Tre.İ. H. İZMİRLİ,
İstanbul 1941, s.259-260; O. TURAN, II. İzzeddin Keykdvus'un H.
677/M. 1279 ydında öldüğünü, 17 yıllık gurbet hayatının bir kısmını
İstanbul'da 15 yddanfazlasını da KıYım 'da geçirdiğini yazar. o.
TURAN, Türkiye, s. 503.
-
252 Mehmet Suat Bal
16) II. İzzeddin Keykavus'un Bizans'ta kalan oğulları Müslüman
olarakyaşadı ise de torunları Hıristiyan olmuş, böylece Selçuklu
hanedanının birkolu ilk defa Hıristiyanlığı kabul etmiştir. II.
İzzeddin Keykavus'unKaraferia'da kalan oğlu ve torunu Müslüman
olarak yaşamış ve aynı yerdeölmüşlerdir. Onların çocukları
Selanik'e taşındıktan sonra Bizansimparatorunun emri ile vaftiz
edilmiş, Hıristiyan yapılmışlardır.47 II.İzzeddin Keykavus'un
Bizans'ta kalan torunları "Sultan Paleologi"
olarakadlandırılmıştır. Sultan Paleologi ailesi 14. yy.da
Yunanistan'ın Vardarnehrinin batı kesiminde Veria bölgesine
yerleştirilmişlerdir. Veria bölgesihalkı bunları sultanın oğulları
olarak tanımışlar ve öyle davranmışlardır.48 II.İzzeddin Keykavus'
un torunları olan Georgios Lizikos ve Michail LizikosBizans'ta
önemli komutanlıklara gelmiştir. Diğer torunları da toprak sahibias
iller olarak yaşamışlardır.
17) II. İzzeddin Keykavus' dan sonra gelen yeni yönetim
kontrolüaltında tuttuğu, kendisine yakın gördüğü Mevlana'yı
desteklemeyebaşlamıştı.49 Türkmen ve Ahi zümrelerinin Mevlana
Celaleddin Rumi'yebağlanma mecburiyeti getirdiler. Bu mecburiyetin
sebebini Mikail Bayramşöyle açıklar: "O zamana kadar Anadolu'da
Abbasi Halifesine bağlı"Şeyhü'ş-Şüyühi'r-Rum" bulunuyordu.
Anadolu'da son "Şeyhü'ş-Şüyühi'r-Rum" Evhadü'd-din-i Kirmani'nin
halifesi Şeyh Zeynü'd-din Sadaka idi. buzat H. 660/ M. 1262 da
Moğollar tarafından öldürüldü. Onun yerineMevlana'yı "Şeyh-i Rum"
(Anadolu'nun Şeyhi) tayin ettiler ve Mevlana'yaintisap mecburiyeti
koydular. Mevlana'ya "Rumi" denmesi bundansonradIf." Kendi
otoriteleri açısından tehlikeli gördükleri herkesiöldürdükleri gibi
Şeyh Zeynü'd-din Sadaka'yı da öldürmüşlerdi. MoğollarAbbasi
Halifeliğini de ortadan kaldırdıkları için Anadolu halkı
dinibakımdan herhangi bir yere bağlı değildi. Bu boşluğu kendi
faydalarına
~. .Yazıcızade, a.g.e., v.261a; P. WITTEK, a.g.m., s.650.
48 E. A. Zachariadou, II. İzzeddin Keykavus'un oğulları ve
torunları ile beraber bir grupTürk'ün de Veria bölgesine geldiğini
ve bunların Hıristiyanlaşıp bölge halkı ile kısa zamanda
kaynaştığını belirtir. Elizabeth ZACHARlADOU, "Oi Hristianoi
apogonoi tou İzzeddinKaikaous II. sti Veroia (Veria'da II. İzzeddin
Keykavus'un Hıristiyan torunları)",Makedonika, VI, 1964-1965, s.63;
Yonca ANZERLİOGLU, "Bizans İmparatorluğunda TürkVarlığı", Türkler,
c.?, s.229.49 II. İzzeddin Keykavus hükümdarlığı döneminde ilk
önceleri Mevlana'ya bağlanmış, birmüddet sonra ise ayrılmıştır. B.
FüRÜZANFER, MevHina CeHl1eddin, Trk. trc. F. N.UZLUK, İstanbul
1963, s.183; Bu şekilde bir yakınlaşmayı Mevlana'nın mektuplarında
dagörmekteyiz. Bkz. MEVLANA, Mektuplar, Trk. trc. A. GÖLPıNARLı,
İstanbul 1999,s.240-242.
-
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 253
kullanmak isteyen Moğollar büyük bir zat olan Mevlami'yı lider.i
d.50seçmış er ı.
18) Devlet adamlan arasındaki mücadeleler sırasında eşkıya
takımınınkullanılması halkın devlete karşı olan güvenini sarsmış ve
devlet otoritesinİnciddiyetini bozmuştur. Eşkıya takımının devlet
tarafından kullanılması olayışu şekilde gerçekleşmişti; Emır-i Dad
Nusret ile Pervane Ebü Bekir, SahipŞemseddin'in de desteğini alarak
Beylerbeyi Şemseddin Hasoğuz'a veeamedar Emir Esededdin Ruzbe 'ye
tuzak kurma hazırlıklarına başladılar.Akşehir ve Ilgın
taraflarındaki azılı haydutlann elebaşılarını ıktalar,hediyeler ve
paralar vaadederek davet ettiler. Haydutlan Sahip'in
sarayınınetrafındaki köle evlerine yerleştirdiler.51 Emir-i DM
Nusret, Sahip'in hastaolduğunu ve onu ziyaret etmeleri gerektiğini
söyleyerek emirleri Sahip'insarayına çağırdı. Ardından plana
uyularak Hasoğuz52 ve Ruzbe, öldürülüpibret olması için saray
kapısına asıldılar.53 O gün ikindi vaktine kadar
50 Mikail BAYRAM, ''Uç Beyi Mehmed Bey Kimdir?" i. Uluslararası
Selçuklu Kültür veMedeniyeti Kongresi (11 -13 Ekim 2000)
Bildirileri I-II. Konya 2001, s.158; M.BAYRAM, Tarihin ışığında
Nasreddin Hoca ve Ahi Evren, İstanbul 2001, s.75-78. LV.Rükneddin
Kılıç Arslan taraftarlarının Moğollardan aldığı destek ile Ahiler
üzerineuyguladıkları büyük baskıyı M. Bayram geniş bir şekilde
anlatmıştır. bkz. M. BAYRAM, AhiEvren ve Ahi TeşkiHitının Kuruluşu,
Konya 1991.51 İbn-i Bibi, a.g.e., s.553-554/ Trk. trc. c.II, s.92;
İbn-i Bibi, Histoire des Seldjoucidesd' Asia Mineure d'apres
I'abrege du Seldjouknameh d'lbn-Bibi, (Muhtasar Selçukname)yay. M.
Th. Houtsma. Leiden 1902, s. 230.52 Rum asıllı bir köle olan
Şemseddin Hasoğuz kendini iyi yetiştirmiş bir devlet adamıydı
vekaybolmuş olan "Münazara-i çeng-ü Şarab" adlı bir risalesi vardı.
İbn-i Bibi, a.g.e., s.555-56/Trk. trc. c.ll, s.93.53 Anonim
Selçukniime, bu konularda İbn-i Bibiden farklı bilgiler içerir.
Anonim Selçukniimebu tuzağın Sultan tarafından emirlerin nüfuzunu
ortadan kaldırmak için hazırlandığını söyler,ancak çocuk yaştaki
sultanın böyle bir entrika çevirmesi bizce pek mümkün değildir.
Ayrıcahasta numarası yapanın sultan olduğunu ve olayların sultanın
sarayında olduğunusöylemektedir ki İbn-i Bibi, sultanın burada
olmadığını açıkça belirtir. Anonim Se1çukniime,Siihip'in sarayında
kurulan tuzakta on iki emirin daha öldürüldüğünü söyler. Bizce
bahsedilenbu on iki emir gün boyunca öldürülen Hasoğuz ve Ruzbe
taraftarı olan emirlerdir. İbn-iBibi'nin bu kıyım hareketinin o gün
ikindiye kadar sürdüğünü söylemesi de bizim bugörüşümüzü doğrular.
Anonim Selçukniime, sultanın bu hareketinden daha sonra
pişmanolduğunu ve buna sebep olanları öldürerek onların mallarını
Hasoğuz ve Ruzbe'nİnçocuklarına verdiğini yazar. Anonim Selçukname,
s.33; İbn-i Bibi, a.g.e., s.555-557/ Trk.trc. c.II, s.93,94. SİMON
de Saint Quentin, bu olayları geniş olarak anlatır. SİMON de
SaintQuentin, Histories des Tatares, Yay. J. Richard, Paris 1965,
s.83,86. (Beauvais, xxxn,Cap.26,27). Bu üç ana kaynak
karşılaştırıldığında olayların ana hatları ile birini
tutması,verdiğimiz bilgilerin kesinlikle doğru olduğunu gösterir.
Ancak olaylar üzerinde şahıslarınetkisi, yukarıda söylediğimiz
gibi, taraflı olarak aktarılmıştır.
-
254 Mehmet Suat Bal
haydutlar, emirlerin evlerini basarak mallarını yağma ettiler,
yakınları veadamları esir edilip bir kısmını öldürdüler.54
19) II. İzzeddin Keykavus ve LV. Rükneddin Kılıç Arslan
arasındageçen taht mücadelesi sırasında yandaş kazanmak ve
yanındakilerin itaatinigüçlendirmek maksadıyla devletin toprakları
büyük komutanlara ve devletadamlarına ıkta edilmiştir. Böylece ülke
topraklarındaki ıktalar küçük veyabüyük parçalar halinde şahısların
kontrolü altına giriyordu. Tahtmücadeleleri sırasında Sultan IV.
Rükneddin Kılıç Arslan, ŞemseddinTuğral'ye Kırşehir ıktasına ek
olarak Eyüphisar bölgesini de verdi.(1258)IV. Rükneddin Kılıç
Arslan Erzincan ve köylerini de yanında bulunanlaraıkta ediyordu.
Ayrıca IV. Rükneddin Kılıç Arslan, II. İzzeddin Keykavus'unelinde
bulunan toprakları aldığında oradaki ıktaları da
yanındakileredağıtacağını vaat ediyordu. Yapılan bu vaatler ıV.
Rükneddin Kılıç Arslanhükümdar olunca yerine getirildi. "IV.
Rükneddin Kılıç Arslan Anadolutopraklarının çoğunu sıradan ve
seçkin kişilerin mülkü yaptı." diyen İbn-iBibi, bu hareketi
sultanın cimrilikten uzak ve cömert bir insan olmasısebebiyle
yaptığını açıklar. Bu açıklama İbn-i Bibl'nin, hanedanın heryaptığı
işi yüceltme yönündeki yorumlarından biridir. 55 II.
İzzeddinKeykavus da aynı şekilde elinde bulunan toprakları
etrafında bulunandestekçilerine dağıtıyordu.56 Bu yanlış uygulama
toprak sistemininbozulmasının nedenlerinden biridir.
20) Türkiye Selçuklu Devleti ilk defa dış borç almıştır.
Rülagıl,huzuruna gelen II. İzzeddin Keykllvus ve ıv. Rükneddin
Kılıç Arslan'aTebriz'e gitmelerini, Suriye ve Mısır'ın fethi için
hazırlık yapmalarınıbuyurdu. Bir süre soma Tebriz'e giden
sultanlar, Suriye'nin alınması içinaraç gereç hazırlıklarına
başladılar. İç savaşlar ve Moğollara karşı yapılanmücadeleler
sonucu hazinelerini harcamış olan sultanlar bu hazırlıklar
içinMoğol hazinesinden 400 Mliş57 borç almak zorunda
kalmışlardır.58 Sahip
54 İbn-i Bibi, a.g.e., s.556-557/ Trk. tre. c.II, s. 94.55 İbn-i
Bibi, a.g.e., s.630-631,642/ Trk. tre. c.II, s.154-155,163-164;56
O. TURAN, "II. İzzeddin Keykavüs'e Ait Bir Temlik-name" s.157-159;
HalilSAHİLLİOGLU, "II. İzzeddin Keykavüs'ün Bir Mülknamesi", VD,
e.8, 1969, s.57-66.57 Baliş; Moğollarda para birimi. Vassafa göre i
altın baliş 2.000 dinara,I gümüş baliş 200dinara, kağıt olarak da
10 dinara tekabül ederdi. W. BARTHOLD, "Baliş" md., İA., MEB,e.2,
s.280; Bu hesaba göre Moğol hazinesinden alınan altın baliş ise
400x2000= 8.000.000.dinar, gümüş baliş ise 400x200=80.000 dinar
yapar. Aksarayi, alınan billişlerin altın vegümüşten olduğunu
aktarır, altın-gümüş oranını belirtmez. Aksarayi, a.g.e., s.62/
Trk. tre.s.46; Bu nedenle tam bir hesap yapmak zordur, ancak yarı
yarıya altın ve gümüş alındığınıvarsaysak bile bu borcun Türkiye
Selçuklu hazinesi için ne kadar büyük bir yük olacağıaçıktır.58
İbn-i Bibi, a.g.e., S.632/ Trk. tre. e.II, s. 156; BAYBARS, a.g.e.,
s.56; AYNİ, a.g.e., c.I,
-
,--~---------------- -- -- ---_ .. _--
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 255
Şemseddin Mahmud da II. İzzeddin Keykavus ve LV. Rükneddin'in
yaptığıgibi Moğol hazinesinden büyük miktarda borç almıştır.59
Moğolhazinesinden alınan borçların geri ödenememesi Anadolu
üstündeki vergiyükünün artmasına sebep olmuştur. Ağır vergiler
altında kalan halkındevlete karşı memnuniyetsizliği artmıştır.
Sonuç; Türkiye Selçuklu Devleti'nin güçlü devlet teşkilatı ve
ekonomikyapısı bütün bu olumsuzluklara rağmen ülke düzeninin
tamamenkaybolmasına engelolmuştur. Bu dönemde yaşanan
karışıklıkların veekonomik düzensizliğin zararları sonraki
dönemlerde daha ağırhissedilmiştir. Bu açıdan II. İzzeddin Keykavus
dönemine Türkiye SelçukluDevleti tarihinin duraklama dönemİ dememiz
doğru olur. II. İzzeddinKeykavus Moğollara karşı başlattığı
bağımsızlık mücadelesi ile Anadolu'daTürkmen beyliklerine örnek
olmuştur. II. İzzeddin Keykavus öncülüğündeBalkanlara göçen
Müslüman Türkler de Balkanlarda Türk İslam varlığınınöncüsü
olmuşlardır.
5.222;59 Aksariiyi, a.g.e., 5.63/ Trk. tre. 5.47; İ. ERDEM,
a.g.t., 5.168.
-
256 Mehmet Suat Bal
KAYNAKÇA
ABU'L-FARAC, Bar Hebraeus Gregoıy, Abô'I-Farac Tarihi,
c.IISüıyaniceden İngilizceye Trk. trc. Ernest A. Wallis Budge, Trk.
trc. Ömer RızaDoğrul, Ankara 1987, c.II.
AKSAMYİ, Kerimüddin Mahmud, Müsameret el-ahbar ve müsayeret
el-ahyar, Haz. O. TURAN, Ankara 1944; Türkçe trc. Mürsel ÖZTüRK,
Ankara 2000.
ANONİM, Anadolu Selçuklulan Devleti Tarihi (Selçukname), Trk.
trc.Feridun Nifız UZLVK., Ankara 1952.
ANZERLİOGLU, Yonca, "Bizans İmparatorluğunda Türk Varlığı",
Türkler,c.7, s.218-232.
ARTVK., İbrahim, Cevriye ARTVK., İslami Sikkeler Katalogu, c.I,
İstanbul1971.
ARTUK, İbrahim, "II. Keyhüsrev'in Üç Oğlu Adına Kesilen
Sikkeler",Malazgirt Armağanından Ayn Basım, TTK Ankara 1972,
s.269-286.
el-AYNİ, Bedreddin Mahmud b. Ahmed, Ikd el-cuman li tarihi ehl
el-zaman,Yay. M. M. Emin, Kahire 1987-89, c.I-I1.
BAL, Mehmet Suat, II. İzzeddin Keykavus Dönemi
(1246-1262),Yayınlanmamış Doktora Tezi, A.ü. Dil ve Tarih-Coğrafya
Fakültesi, Ankara 2004.
BARTHOLD, W., "Biiliş" md., İA., MEB,
BAYBARS EL-MANSÜRİ el-Deviidiir, Kitab el-Tuhfet el-Mülôkiyye
fı'l-Devlet el-Türkiyye, Yay. Abdülhamid Salih HAMDAN, Kahire
1987.
------------------, Zübdet el-fıkre li tarih el-Hicre, H.725/
M.1325, Yay. D. S.Richards, Beyrut M.1998/H.1419.
BAYRAM, M., Ahi Evren ve Ahi Teşkilatının Kuruluşu, Konya
1991.
------------------- Tarihin ışığında Nasreddin Hoca ve Ahi
Evren, İstanbul2001.
------------------- "Uç Beyi Mehmed Bey Kimdir?" i. Uluslararası
SelçukluKültür ve Medeniyeti Kongresi (11 -13 Ekim 2000)
Bildirileri I-II. Konya 2001,s.l 55-162.
BUNİYATOV, Z. Musa, "12.-13. Yüzyıllarda Azerbaycan'la Küçük
AsyaArasında Karşılıklı ilişkilerin Öğrenilmesinde Kafkasya'da
Bulunan AnadoluSelçukluları Sikkelerinin Bir Kaynak Olarak Önemi"
X. TTKon. c.III, Ankara 1991,s.1001-1012.
el-CÜVEYNİ Aliieddin Atil Melik, Tarih-i cihan güşa, Trk. trc.
MürselÖztürk, Ankara 1998.
cüzcANİ, M. Tabakat-ı Nasıri, İng. trc. H. G. RAVERTY, Londra
1881,C.ı.
-
Türkiye Selçuklu DevletiTarihinde Bir Dönüm Noktası 257
DEWEESE, Devin, Islamization and Native Religion in the Golden
Horde,Pennsylvania 1994.
ERDEM, İlhan, Türkiye Selçuklulan İlhanlı İlişkileri
(1258-1308),A.Ü.D.T.C.F., Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara
1995.
ERKİLETLİOGLU, H., GÜLER, O., Türkiye Selçuklu Sultanlan
VeSikkeleri, Kayseri 1996.
FüRÜZANFER, B., Mevlana Celaleddin, Trk. tre. F. N. UZLUK,
İstanbul1963.
G. AKROPOLlTES, Khroniki Singrafi, Georgii Aeropolitae, Opera,
vol. I,ed. Heisenberg, Leipzig 1903.
HAMMER, Joseph Von, Osmanlı Devleti Tarihi, İstanbul 1983,
c.I.
İbn-i Bibi, el-Evamir el-Alaiyye fi'l-ümfir el-Alaiyye
(Selçukname), Tıpkıbasım, Adnan Sadık ERZİ, Ankara 1956, Trk. tre.
Mürsel Öztürk, Ankara 1996, c.I-II.
İSMAİL GALİp, Takvim-i Meskfikat-ı Selçukiyye, İstanbul
1309.
KARPAT, H. Kemal, "Dobruea", md., DİA.
KOPRAMAN, Kazım Yaşar, Mısır Memlükleri Tarihi Sultan al-Malik
al-Mu'ayyad Şeyh al-Mahmfidi Devri (1412-1421), Ankara 1989.
------------------"Baybars I" md. DİA.,
KUBAN Doğan, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, YKY., İstanbul
2002.
MEVLANA, Mektuplar, Trk. tre. A. GÖLPıNARLı, İstanbul1999.
Michael KIEL, "Sarı Saltık ve Erken Bektaşilik Üzerine Notlar",
TDAD, e.3,S.19, 1990, s.25-47.
el-NüVEYRİ, Nihatyet el-Ereb, Trk. tre. W. DE.
TIESENHAUSEN,Altınordu Devleti Tarihine Ait Metinler, Trç. Tre. İ.
H. İZMİRLİ, İstanbul 1941,s.259-260;
PACHYMERES, Georges, Relations Historiques, Edt. Albert FAILLER,
Fr.tre. Vitalien LAURENT, Corpus Fontium Historiae Byzantinae 24,
Paris 1984.
PAPPADOPOULOS, Jean B., Thcodore II Lascaris, Paris 1908.
REşİDÜDDİN, Fazlullah, Cami el-tevarih, Açıklamalı İng. tre. W.
M.Thaekston, Harvard Üniversitesi Yay. 1999; Diğer bir yayın Behmen
Kerimi,Tahran 1338.
-
258 Mehmet Suat Bal
RUNCIMAN, S., Haçlı Seferleri Tarihi, Trk. tre. F. IŞILTAN,
Ankara 1989,c.III.
SEvİN, V., Anadolu'nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara 2001.SEYYİD
LOKMAN, Seyyid Lokman Oğuz-namesi, Türkçe
transkripsiyonunu yayınlayan; Harun GüNGÖR "Seyyid Lokman ve
Oğuz-niimesi",TDAD, İstanbul, Ekim 1986, s.91-103.
SİMON de Saint Quentin, Histories des Tatares, Yay. J. Richard,
Paris 1965.(Beauvais, XXXII, Cap.26,27)
TURAN, O., "II. İzzeddin Keykiivüs'e Ait Bir Temlik-niime"
s.157-159; HalilSAHİLLİOGLU, "II. İzzeddin Keykiivüs'ün Bir
Mülkniimesi", VD, c.8, 1969, s.57-66.
----------------, Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul
1983.
UZUNÇARŞıLI, İ. Hakkı, Osmanlı Devlet TeşkilatlDa Medhal,
Ankara1988.
WİTTEK, P., "Yazijioghlu 'Ali on the Christian Turks of the
Dobruja"BSOAS 1952, XIV/3, s.648-649.
YAZıCıZADE ALİ, Tevarih-i Al-i Selçuk, Topkapı Sarayı
MüzesiKütüphanesi, (Reviin) Ktp. no.1390.
el-YÜNINİ, Kutbeddin Musii b. Muhammed, Zeylü Mir'at
el-zaman,Dairetü'l-Maarifti'l-Osmaniyye, Haydarabad 1955, c.I1.
ZACHARIADOU, Elizabeth, "Oi Hristianoi apogonoi tou İzzeddin
KaikaousII. sti Veroia (Veria'da II. İzzeddin Keykiivus'un
Hıristiyan torunları)",Makedonika, Vi, 1964-1965.
0000000100000002000000030000000400000005000000060000000700000008000000090000001000000011000000120000001300000014000000150000001600000017000000180000001900000020