Tilburg, tijdschrift voor geschiedenis, monumententen en cultuur Verschijnt driemaal per jaar Jaargang 19, nr. 3 december 2001 Uitgave Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuurgoed K.V.K.: 41096029 • ISSN: 0168-8936 Redactie Henk van Doremalen Ronald Peeters Vormgeving Ronald Peeters Bart Gladdines Stukken voor de redactie te zenden aan redactiesecretariaat t.a.v. Ronald Peeters Montfortanenlaan 96 5042 CX Tilburg Abonnementen Jaarabonnement £27,50 /€12,48 instellingen en bedrijven £32,50/€14,75 Losse nummers verkrijgbaar in de boekhandel (£ 8,50/€ 3,86). Abonneren door overmaking op de rekening van de Stichting tot Behoud van Tilburgs Cultuurgoed te Tilburg Gironummer 5625554 AMRO-bank rek.nr. 42.81.63.343 onder vermelding van 'abonnement 2001' Foto's Indien niet anders vermeld: Fotocollectie van het Regionaal Historisch Centrum Tilburg. Koning Willem III (coll. Sint-Sebastiaansgilde Tilburg) Opmaak en druk Drukkerij-Uitgeverij H. Gianotten B. V., Tilburg Ten geleide Jo Pluymakers en Gerard Steijns schrijven in hun artikel 'Het heelt zijne Majesteit behaagd...' over het £eit dat het in 2001 150 jaar geleden was dat het handboogschuttersgilde Sint-Sebastiaan het predikaat konink- lijk ontving. Hoe komt het al in 1504 genoemde gilde aan dit predikaat? Wat heeft zich in het midden van de 19e eeuw voorgedaan? Pluy- makers en Steijns onderzochten dat vanuit verschillende invalshoeken. Cees van Raak schreef een artikel ter gelegenheid van het dertigjarig be- staan van de Brandon Pers. Onlosmakelijk is hieraan de naam van Frank Valkenier, pseudoniem voor prof. dr. F.J.H.M. van de Ven, ver- bonden. Tot en met 22 februari 2002 is in het Regionaal Historisch Cen- trum Tilburg een tentoonstelling te zien over de Brandon Pers. Er mag dan een standaardwerk over de geschiedenis van Tilburg zijn verschenen, de stroom van nieuwe publicaties houdt natuurlijk ge- woon aan. Wie 'Tilburg, stad met een levend verleden' heeft gelezen, weet dat tientallen aspecten zich lenen voor uitdieping, aanvulling of een nieuwe kijk. Om nog maar niet te spreken van de hiaten die er wa- ren en zijn. Geschiedschrijving staat niet stil. Tilburg Kort geeft een beeld van wat er recent verschenen is. De redactie Inhoud 75 Jo Pluymakers en Gerard Steijns: Het heeft Zijne Majesteit behaagd ... Het liandboogschuttersgilde Sint-Sebastiaan en l<oning Willem UI 97 Cees van Raak: En het strovuur brandt voort... Frank Valkenier en de verdere geschiedenis van de Brandon Pers 106 Tilburg kort: Tilburg signalement XLVII Spokerijen in de Meierij en de Langstraat 75 jaar Theresialyceum Cultureel lexicon Tilburg 1945-2000 Een Tilburgs archief gevonden in Moskou
10
Embed
Tilburg, Ten geleide - CuBra...Tilburg, tijdschrift voor geschiedenis, monumententen en cultuur Verschijnt driemaal per jaar Jaargang 19, nr. 3 december 2001 Uitgave Stichting tot
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Tilburg, tijdschrift voor geschiedenis, monumententen en cultuur Verschijnt driemaal per jaar
instellingen en bedrijven £32 ,50/€14 ,75 Losse nummers
verkrijgbaar i n de boekhandel (£ 8,50/€ 3,86).
Abonneren door overmaking op de
rekening van de Stichting tot Behoud van Tilburgs
Cultuurgoed te Ti lburg
Gironummer 5625554 AMRO-bank rek.nr. 42.81.63.343
onder vermelding van 'abonnement 2001'
Foto's Indien niet anders vermeld:
Fotocollectie van het Regionaal Historisch Centrum Tilburg. Koning Wi l lem I I I
(coll. Sint-Sebastiaansgilde Tilburg)
Opmaak en druk Drukkerij-Uitgeverij
H . Gianotten B. V., T i lburg
Ten geleide Jo Pluymakers en Gerard Steijns schrijven i n h u n artikel ' H e t heelt zijne Majesteit behaagd. . . ' over het £eit dat het in 2001 150 jaar geleden was dat het handboogschuttersgilde Sint-Sebastiaan het predikaat k o n i n k l i jk o n t v i n g . Hoe k o m t het al i n 1504 genoemde gi lde aan d i t predikaat? Wat heeft zich i n het m i d d e n van de 19e eeuw voorgedaan? Pluymakers en Steijns onderzochten dat v a n u i t verschillende invalshoeken.
Cees van Raak schreef een art ikel ter gelegenheid van het dert ig jar ig bestaan v a n de Brandon Pers. Onlosmakel i jk is hieraan de naam v a n Frank Valkenier, pseudoniem voor prof . dr . F.J .H.M. van de Ven, verbonden. Tot en met 22 februari 2002 is i n het Regionaal Historisch Cent r u m T i l b u r g een tentoonstel l ing te zien over de Brandon Pers.
Er m a g dan een s tandaardwerk over de geschiedenis van T i l b u r g zi jn verschenen, de s t room van n ieuwe publicaties h o u d t n a t u u r l i j k gew o o n aan. Wie ' T i l b u r g , stad met een levend verleden' heeft gelezen, weet dat t iental len aspecten zich lenen voor u i t d i e p i n g , aanvul l ing of een n ieuwe ki jk . O m nog maar niet te spreken van de hiaten die er w a ren en zi jn . Geschiedschri jving staat niet st i l . T i l b u r g K o r t geeft een beeld van w a t er recent verschenen is.
De redactie
Inhoud 75 Jo Pluymakers en Gerard Steijns:
Het heeft Zijne Majesteit behaagd ... Het liandboogschuttersgilde Sint-Sebastiaan en l<oning Willem UI
97 Cees van Raak: En het strovuur brandt voort... Frank Valkenier en de verdere geschiedenis van de Brandon Pers
106 Tilburg kort: Tilburg signalement XLVII Spokerijen in de Meierij en de Langstraat 75 jaar Theresialyceum Cultureel lexicon Tilburg 1945-2000 Een Tilburgs archief gevonden in Moskou
ed
Markeren
En het strovuur brandt voort.. Frank Valkenier en de verdere geschiedenis van de Brandon Pers C e e s v a n R a a k *
* Cees van Raak (Tilburg, 1954) publiceerde
dichtbundels, bloemlezingen, 'Verstilde
stad. De oude begraafplaatsen van
Tilburg'\'Tilburg',1991), twee boeken over funeraire
geschiedenis (1995), 'De poëzie lacht op straat.
Gebeitelde gedichten in Tilburg'(1999) en
'Cultureel Lexicon Tilburg 1945-2000'(2001). Hij is
secretaris van Stichting Brandon Pers, van
Stichting Volzin en hij is redacteur poëzie van de
website Cultureel Brabant.
Dit artikel is geschreven ter gelegenheid
van het dertigjarig bestaan van de
Brandon Pers, waarover van 23 november
2001 tot en met 22 februari 2002 een ten
toonstelling te zien is in het Regionaal
Historisch Centrum Tilburg. Tijdens de
opening werden tevens de vijftigste en
de eenenvijftigste uitgave ten doop ge
houden. Met de vijftigste uitgave. Sporen
van een vlieg, blikt de Brandon Pers
bloemlezend terug op de voorafgaande
dertig jaar, maar er staat tevens nieuw
werk in. De eenenvijftigste uitgave is een
bundel teksten met bijbehorende teke
ningen van het dubbeltalent Anna
Anuka.
Prof.dr. Frans (F.j.H.M.) van der Ven (1907-1999),
alias Frank Valkenier, oprichter van de Brandon
Persin 1971 (part. collectie).
Brabantia Nostra Prof.dr. Frans (F.J.H.M.) van der Ven w e r d 2 september 1907 te T i l b u r g geboren. H i j promoveerde i n 1934 tot doctor i n de Jiandels-wetenschap aan de Nederlandsche Handels-hoogeschool te Rotterdam op het onderwerp Over de idee der gemeeittelijke zelfstandigheid. D i t proefschrift w e r d door drukker i j A . Reijnen te T i l b u r g i n hetzelfde jaar uitgebracht. Een jaar later, o m precies te zi jn op 15 oktober 1935, verscheen voor het eerst het t i jdschrift Brabantia Nostra. H i e r i n presenteerde zich een groep Brabantse, net afgestudeerde jongeren, die elkaar i n Ni jmegen gevonden hadden i n het Brabantse Studentengilde van O.L. V r o u w . D i t gi lde was overigens in 1926 opgericht door een student u i t Delft , genaamd Jules Froger. De jongeren groepeerden zich r o n d de f i g u u r van dr . P.C. de Brouwer, priester en leraar van het Tilburgse Odu lp hu s ly -ceum, wiens leus "Brabantia Nostra" (= Brabant aan ons) door hen overgenomen w e r d . P.C. de Brouwer poogde via Brabantia Nostra een emancipatie van Noord-Brabant te bewerkste l l igen. Deze roomse opgang en di t groeiend gewesteli jk zelfbewustzi jn raakten bekend als het 'Brabantisme'.
Het 'Brabantbeeld der verontrusten' w e r d gevoed door het zogenaamde generaliteitscom-plex. De provincie had van 1648 (Vrede van Munster ) tot 1795 (Bataafse Republiek) onder direct gezag van de Staten-Generaal te Den Haag gestaan. Reeds drie jaren na de Val van A n t w e r p e n (1585) kreeg de provincie d i t aparte statuut van Generaliteitsland. D i t betekende dat Staats-Brabant - de naam zegt het al - geen gewestelijke zelfstandigheid kreeg. Generaliteitslanden (het noordeli jke deel van het oude her togdom Brabant) waren veroverd gebied en we r d e n door de Republiek der Verenigde Neder landen slechts als een wingewest gezien. A l d u s bestond d i t generaliteitscomplex u i t d i verse elementen. Het onbehagen over H o l landse-liberale dominant ie l igt voor de hand. Zoals V a n Oudheusden schrijft: "'Holland'
I n de redactie van het t i jdschrif t hadden zi t t i n g Frans van der Ven, Jef de Brouwer, Lucas van Hoek, Geert Ruijgers, Paul V l e m m i n x (pseudoniem van Ferdinand Smulders) en Toon Wijffels . Frans van der Ven was redactiesecretaris vanaf de eerste jaargang, en vanaf 1941 tot het einde in 1950 redactie-secretaris/ hoofdredacteur. Samen met P.C. de Brouwer en Geert Ruijgers schreef hi j de ideologische art ikelen. Jef de Brouwer schreef ook, maar w e r d vooral geroemd o m zi jn spreekvaardigheid en organisatorische kwal i te i ten . H i j was de bedenker van de term 'Brabantisme'. Lucas van H o e k verzorgde het omslag van het b lad en de il lustraties, schreef gedichten en enkele v r o m e vertel l ingen. Toon Wijffels behandelde vooral economische zaken. Paul V l e m m i n x publiceerde i n Brabantia Nostra z i jn opval lende, persoonli jke gedichten (hij w e r d zelfs een 'poète m a u d i t ' genoemd) . De redactie was v r i j w e l geheel een Tilburgse aangelegenheid. O p zaterdagavond ontmoette m e n elkaar i n het bovenzaaltje van café De Roskam (beter bekend als Voskens) op de Heuvel .
In het derde n u m m e r van de eerste jaargang publiceerde Frans van der Ven onder het pseudoniem Frank Valkenier zi jn eerste gedicht :
Herfstregen
Donker komen de najaarswolken jagen over mijn land:
Monsters ontkomen uit heilloze kolken, sombere dwazen die dreigende dolken dragen achter de hand.
In 1935 was Frans van der Ven medesticliter en
redactiesecretaris van Brabantia Nostra. Dit was
de start van zijn dichtcarri'ere onder liet
pseudoniem Frank Valkenier. Samen met
onder meer Paid Vlemminx en Luc van Hoek hoort hij tot de groep 'dichters van het Brabants Reveil'. Luc
van Hoek maakte deze tekening voor het omslag
van het blad (part. collectie)
Stond voor alles wat in Brabantia Nostra-ogen liberaal, arrogant, platvloers of modern was." D a n was er de zorg o m teloorgang van het Brabants-eigene, met name de angst voor aantasting van de katholieke identi tei t . Ook was er een verzet tegen moderniser ing en n ive l ler ing. Een conservatief-romantisch verlangen naar een eigen beschermd nest k leurde d i t alles. "Brabant wordt zienderogen weer de kern der Nederlanden ": i n z u l k jargon presenteerde Brabantia Nostra zichzelf, overduide l i jk refererend aan de gloriedagen van het midde leeuwse h e r t o g d o m Brabant. Frans van der Ven introduceerde het begr ip "het normatieve Brabant". Brabant w e r d zo een moreel begrip, een opdracht tot het herv i n d e n van zi jn diepste wezen, dwars tegen de trend van i n d i v i d u a l i s e r i n g van de maatschappij i n . Oude waarden als gemeenschapszin , traditiegevoel en eerbied voor schoonheid van het landschap moesten weer i n ere w o r den hersteld.
Heden te nacht zal de regen doorweken wegen en akkerland,
't Water zal uit al de bomen leken, 't water zal snel in de lopen en beken stijgen tot aan den rand.
Heden te nacht zal de vloed gaan stijgen; vreemd is me nu mijn land.
Hoor! in den ivind is beangstigend hijgen, ruiters en paarden die dood nederzijgen, slapende overmand.
Enkele jaren later volgde een aantal bundels, zoals Blazoen (1938) en Balladen van Brabant (1938). Steeds was het romantisch gestileerde, op het verleden wijzende, melancholische getoonzette poëzie. Het was typische Brabantia Nostra-poëzie.
Als 'Hauptschri f ts te l ler ' van Brabantia Nostra, en vanwege onder meer het hekeldicht Aan Mussert, exploitant van Volk en Vaderland i n Brabantia Nostra van 1936, w e r d Frans van
der Ven op 13 j u l i 1941, samen met de hoogleraren M J . H . Cobbenhagen en J.E. de Quay, t i jdel i jk door de Duitsers geïnterneerd in het gi jzelaarskamp Haaren. D i t hekeldicht had hi j geschreven u i t ergernis over een negatieve opm e r k i n g i n Musserts weekblad V o l k en Vaderland over de actie voor de Moerdi jkkape l . Het was geïnspireerd door het gedicht van A n t o n van D u i n k e r k e n , Ballade van een katholiek (met de beroemde regel: jawel, mijnheer, ik noem mij katholiek), dat in 1935 i n De T i jd had gestaan. (Zie bijlage 2.) Later i n de oorlog verscheen van Van der Ven een b e w e r k i n g van een o u d -Frans gedicht. De Tuimelaar van Onze Lieve Vrouzü geheten, als clandestiene, particuliere uitgave.
N a de T w e e d e Wereldoorlog A l s kerstwens in 1947 stuurde Godfr ied Bo-mans z i jn studie Moeder de gans, over sprookjes in liet algemeen en over Charles Perrault in het bijzonder (geschreven t .g.v. het 25-jarig bestaan van uitgeveri j en boekhandel Dekker & Van de Vegt als naamloze vennootschap. Utrecht/ Ni jmegen, 1946) aan Frans van der Ven, voorzien van de opdracht 'Voor Frank Valkenier, den heraut van Brabant'. Bomans had het w e r k van Frank Valkenier kenneli jk hoog zi t ten, i n tegenstelling tot dat van Luc van Hoek. Die kreeg van h e m een verniet igende recensie, zo erg dat het voor Luc van Hoek zelfs het signaal was o m de pen aan de w i l g e n te hangen. Heraut van Brabant, deze l o f u i t i n g ademde nog de geest van Brabantia Nostra dat na de b e v r i j d i n g herrees. Voor even, w a n t het begrip
FRANK VALKENIER KRUIMELS
V A N DE TAFEL
'Kruimels van de tafel' was de eerste uitgave van de
Brandon pers in 1971 (oplage 60) (part. collectie).
'katholieke l i teratuur ' en daarmee ook de geest van Brabantia Nostra, tot 1940 vitaal genoeg o m Brabant te helpen een eigen literaire stem te verwerven, verdween snel. Zoals A n t o n van D u i n k e r k e n schreef: "De Tweede Wereldoorlog verdreef uit ons land de gedachte, dat hier een afgescheiden katholieke literatuur diende te bloeien voor een eigen lezerskring, vrijwel uitsluitend bediend door katholieke uitgeverijen en boekhandelaren." Het t i jdschrift maakte spoedig plaats voor het 'gezinsblad' Edele Brabant, onder l e id ing van Jan Naaijkens. I n 1952 staakte de st ichting Brabantia Nostra de eigen publ ic i teit, o m deel te nemen aan het nieuwe t i jd schrift Brabantia van het Provinciaal Genootschap, en dat w e r d i n 1995 tot Brabant Cul turee l omgedoopt .
H o e w e l er poëzie van Frank Valkenier bleef verschijnen en hoewel Van der Ven redacteur w e r d van het t i jdschrift Roeping, volgde, wat zi jn l iteraire w e r k betreft, na de oorlog een betrekkel i jk stille periode. H i j had dan ook het ambt aanvaard van hoogleraar sociaal recht en de organisatie van arbeid en bedrijfsleven aan de Katholieke Hogeschool T i l b u r g , en i n dezelfde jaren, van 1945 tot 1972, was hi j b u i tengewoon hoogleraar i n het arbeidsrecht aan de Katholieke Universi te i t Ni jmegen. Tevens w e r d hij l i d van de Sociaal Economische Raad (SER). O p d i t wetenschappeli jke v lak schreef professor dr . Frans van der Ven vele publicaties, w a a r v a n de boeken Inleiding tot het arbeidsrecht (1941, herziene d r u k i n 1946), Schaduwen van het modernisme (1951), Sociale grondrechten (1957) en het driedelige standaardwerk Geschiedenis van de arbeid (1965-1968, i n de befaamde Aula-reeks; i n 1971 verscheen een Duitse vertal ing) de bekendste zi jn .
B r a n d o n Pers o f w e l de terugkeer v a n F r a n k V a l k e n i e r
Professor dr . Frans van der Ven rondde begin jaren zeventig zi jn wetenschappelijke carrière af en g ing op zi jn vijfenzestigste met emeritaat. Voor de Tweede Were ldoor log was hij als Frank Valkenier, zeker i n het Brabantse land, een dichter van naam. Maar toen hij i n 1970 als drieënzestigjarige een n ieuwe bundel w i l d e publiceren, was daarvoor geen uitgever meer te v i n d e n . Vanaf dat m o m e n t h ie ld hij zich opn i e u w met poëzie bezig, op meer dan een manier. Vanaf 1970 g ing hi j grafisch experimenteren op een kleine handpers; i n feite was d i t een proefdrukpers . Zetten en d r u k k e n leerde hij onder meer v a n de ervaren boekdrukker A . Kokx , docent aan de Sint Joost Academie te Breda. Over de herkomst van de handpers schreef professor dr . Harr ie van den Eeren-
beemt op 14 september 2001 aan T o n Smul ders, bestuursl id van de Stichting Brandon Pers, het volgende:
"(...) Gezien de naderende 65' verjaardag van Frans van der Ven, waarop Inj ool< afsclwid van de hogeschool zou nemen, heb ik aan drs. Wim Gianotten te Tilburg, met zoie ik destijds veel contact had in verband met de uitgaz>e van de monografieën Bijdragen, gevraagd advertenties na te zien in het grafisch vakblad om te onderzoeken of er een handdrukpers te koop zou zijn. Door de vele gesprekken met Frans van der Ven zvist ik dat hij na zijn pensioen niet meer zoetenschappelijk bezig zeilde zijn, maar graag iets aan handdrukzcerk zeilde gaan doen. Toen imn Wim Gianotten bericht kzvam dat hij ergens een oude handpers had geimiden, is via mijn bemiddeling de koop tot stand gekomen.(...)"
Drie jaar later kreeg de handpers gezelschap van een eveneens antieke trapdegelpers. V r i e n d en l i terator Carel Swinkels (daarover dadeli jk meer), wis t op de Academie voor Schone Kunsten in A n t w e r p e n deze meer dan
De meestér-drukker met stropdas maar zoel gehuld
in werkschort achter de gietijzeren trapdegelpers
uit circa 1870 (?) (part. collectie).
h o n d e r d jaar oude trapdegelpers met diverse letterkorpsen i n de - bi j ons uiterst zeldzame -Franse hoogte te koop.
N a w a t kleine gelegenheidsgrafiek waagde Van der Ven zich aan l iterair d r u k w e r k . I n 1971 vervaardigde hij als eerste d ichtbundel : Kruimels zmn de tafel i n een oplage van zestig stuks. Daarna verscheen o p n i e u w een eigen b u n d e l i n g : Blauiue vertelsels (1973), i n een oplage van slechts tweeënvijftig exemplaren. De inmiddels gerijpte dichter demonstreerde h ier in dat hi j het vooroorlogse taalgebruik achter zich ko n laten o m terug te keren naar verrassend sobere teksten. Een " b r a n d o n " bleek in d i t geval bepaald geen hevig en k o r t brandje. Voortaan verwees de naam eerder naar de Ierse heilige Brandaan die niet alleen een legendarische avonturier en ontdekkingsreiziger was - zo ontdekte h i j eeuwen voor Columbus A m e r i k a al - maar ook de patroon van het beschermende kust l icht . Tevens is b r a n d o n als toponiem bekend i n het z u i d e n van Ier land.
Naast eigen bundels startte Frans van der V e n met het d r u k k e n van w e r k van geestverwanten, zoals hoogleraar Nederlandse taalkunde L.C. Michels {Vertere seria ludo, 1973; nr. 3). De vierde uitgave betrof w e d e r o m poëzie v a n Frank Valkenier {Met hartelijke groeten, 1973). Met de uitgave van n u m m e r 5 (1974) g i n g het mis . E. Malavas heette de onbekende dichter, een "authent ieke" schaapsherder u i t het gebied Chateauneuf-du-Pape, Frankri jk . Z i j n b u n d e l w e r d gedrukt onder de titel De nw do-maine, met een epi loog van drs. A l b e r t (Bart) van Gooi , die Malavas tijdens een vakantie i n 1962 " o n t d e k t " had. Frans van der Ven kende Bart van Gooi reeds u i t de vooroorlogse t i j d van het Brabantse studentengilde O.L. V r o u w . Z o k w a m de geheel in het Frans geschreven b u n d e l bi j de Brandon Pers u i t . Echter " d o -m a i n e " bleek manneli jk, dus het had De mon domaine moeten zi jn . Een m i s d r u k aldus. Spoed i g daarna verscheen de bundel onder een geheel andere t i te l : Pastourelle. E. Malavas bleek het hier echter niet mee eens te z i jn geweest, getuige een brief van hem aan Frans van der Ven, d . d . 18 j u n i 1974. Citaat: "Je ne pense pas que Ton dise dans notre région la Domaine, et puis je crois aussi que de mon Domaine ce serait un bien grand nom. lei un Domaine est comme un peu un chateau, vaste propriété. Par contre Pastourelle veut dire jeune Bergère." Maar het belangrijkste was toch wel dat z i jn bundel het l icht had gezien. I n een rondges tuurd Bericht van de Brandon Pers, een folder u i t 1977, geeft Frans van der Ven de volgende def ini t ie : "De Brandon Pers is een ambachtelijk eenmans-be-
'Antieke portretten' is de negende bibliofiele uitgave
van de Brandon Pers uit 1975 (oplage 75) (part.
collectie).
drijfje werlcend met handzetterij, 'ii Itand- en 'n trapdegelpers en met alternatieve economische doelstellingen. Zij verspilt arbeidskracht, zij tracht geen wegwerp-produkten te vervaardigen, zij streeft naar verlies. Bovendien doet zij dit alles in beperkte omvang. Hij die geen vreemdeling is in het Jeruzalem van het Boek, zal begrijpen dat dit systeem wijst in de richtitig van het drukken vaii miti of meer poëtische teksten in kleiiie oplagen."
De Brandon Pers bracht ook w e r k u i t van landel i jk bekende schrijvers, zoals T y m e n Trolsky (Kwatrijnen, 1979; nr . 24) en Cornelis Verhoeven (De omweg van het woord. Drie overwegingen, 1980; nr. 25). Het waren echter vooral onbekende dichters, debutanten, die onderdak bi j het fonds vonden . I n 1988 zei Frans van der Ven hierover: "Ik wil niet zeggen dat het grote dichters zijn geworden. Maar er speelden ook atide-re ivaarden een rol. Want ik weet hoe moeilijk het is hier in het zuiden aan een uitgever te komen. Dat ook die debutanten hun werk gedrukt zagen was voor mij zeer waardevol."
Iemand met w i e hi j op bi jzondere voet stond, was de reeds genoemde Carel Swinkels. In Den Bosch en later ook in Etten-Leur organiseerde hi j een maandeli jks l i terair café. En verder zorgde hi j niet alleen voor de verspreid i n g en de administrat ie van de Brandon Pers ( in 1976 overgenomen door het Provinciaal Genootschap), ook toonde Swinkels z ich een groot propagandist voor de ui tgaven. Met name i n Brabantia, de opvolger v a n Brabantia Nostra, publiceerde Carel Swinkels z i jn lof t u i t ingen . Z o prees hi j de b u n d e l Mijn tragische ziekte en dood (1977) v a n Jace v a n de Ven met
de w o o r d e n : "Gerrit Kotnrij kan wel inpakken". M e n kan o v e r d r i j v e n . . . Carel Swinkels zelf publiceerde bij de Brandon Pers dr ie bundels proza (Wat is dat alles stil, doodstil, 1975; nr . 10, De prins der posterijen, 1976, nr. 15, en De blauwe tijger, 1983, nr.30) en een d ichtbundel (De goden slapen/Terug in het gras/Een middelgrote steen, 1978; nr . 21).
Verder d r u k t e de Brandon Pers enkele mooie vertal ingen, bi jvoorbeeld u i t het Frans van Charles d'Orléans, vertaald door Frank Valkenier (Rondelen, 1977; nr. 16), en u i t het Italiaans van Cecco A n g i o l i e r i , vertaald door Frans van Dooren (Sonnetten uit het Duocento, 1986; nr. 36). Behalve van Carel Swinkels kreeg Frans van der Ven later ook daadwerkel i jke steun van Paul van den Heuve l , van w i e twee dichtbundels bij de Brandon Pers u i t k w a m e n (De tijd heeft geen oevers, 1980; nr. 27, en Eigentijdse fossielen, 1983; nr. 32). M e d i o jaren tachtig was Paul van den H e u v e l de oude meester gaan assisteren bij z i jn inspannende t rapwerk aan de degel.
H e r d r u k k e n en andere uitgaven I n de jaren zeventig verscheen er via het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, 's-Hertogenbosch, een serie van zes of fset -herdrukken met een oplage van telkens 500 stuks. Drie stuks i n 1976 en twee jaar later nog eens drie bundels . Dat had mede te maken met het abonnementenstelsel dat de Brandon Pers hanteerde: ongeveer de hele oplage van circa 120 stuks g i n g naar abonnees en was zodoende bij verschi jning i n feite al meteen u i t verkocht. Bij Boekhandel Gianotten b.v., T i lburg , verscheen i n 1980 ook een drietal offset-herdrukken. De Brandon Pers zelve liet ook een drietal herd r u k k e n verschijnen, onder de i m p r i n t Brand o n H e r d r u k en zonder jaartal, waarschijnli jk i n 1979. (Voor de titels zie bijlage 4.) I n 1984 zag een heel aparte uitgave het licht: de b u n d e l Kroniek van verlangen van Jace van de Ven. Deze w e r d w e l gezet door Frans van der Ven, maar na enkele (nu zeer zeldzame) exemplaren liet hi j het d r u k k e n ervan verder over aan Boekhandel Gianotten b.v., die het uitbesteedde aan D r u k k e r i j H . Gianotten b.v., T i l b u r g . Reden: er stond een gedicht i n waar in zelfbevrediging v o o r k w a m . Onbetameli jk zijns inziens. O o k zi jn er boekjes van de Brandon Pers ger o l d zonder het i m p r i n t ervan, bi jvoorbeeld Halsden van Cornelis Verhoeven dat de schrijver i n zestig exemplaren h u l d i g d e bij z i jn zestigste verjaardag. Ieder exemplaar kreeg een origineel omslag, te weten een aquarel van
101
Bij de presentatie van Brandon Pers 43 op 27
augustus 1993 poseren in het provincieliuis te
's-Hertogenbosch v.l.n.r. Cees van Raaia (secretaris van de Stichting Brandon
Pers), jan Naaijkens (momenteel erevoorzitter),
Frans van der Ven (stichter, ontwerper,
vormgever, drukker) en Looi Naaijkens (vormgever,
drukker) (part. collectie).
Nelleke de Laat. Een antiquariaat i n H i l v e r s u m bemachtigde eens een exemplaar en vroeg er p r o m p t v ie rhonde rd g u l d e n voor. Voor vr ienden en kennissen bleef Frans van der Ven op de trapdegel ook geboortekaartjes, aankondigingen voor tentoonstellingen, menu's en andersoortig d r u k w e r k vervaardigen.
E e n niet gewenste pri js I n 1980 w e r d Frans van der Ven de Provinciale Brabantse C u l t u u r p r i j s op het gebied van de letteren toegekend, maar hi j weigerde die i n ontvangst te nemen. D i t vanwege een interv i e w i n de kranten van de Brabant Pers met dichter/vertaler Peter Nijmei jer , die eveneens een pri js kreeg. I n d i t in terv iew vertelde de i n A m s t e r d a m geboren Ni jmei jer aan Frans Thomése dat hi j verbaasd was dat hi j die pri js zou kri jgen. H i j was geen Brabantse dichter en voelde zich ook niet aan een bepaalde streek gebonden. Wat Frans v a n der Ven echter stak was diens uitspraak dat de typisch Brabantse dichter niks voorstelde. M e t name Carel S w i n kels moest het ontgelden. Citaat: "Swinkels komt in Holland niet aan de bak en daarom richt hij hier een hobby-club op. Maar het is allemaal slechte poëzie, die van Carel Swinkels zelf voorop." Dat k o n Frans van der Ven niet over zi jn kant laten gaan. Bli j f t de vraag w a a r o m Peter Ni jmei jer toentert i jd die pri js toegekend kreeg. O m d a t hi j i n Ber l icum woonde?
D e verdere geschiedenis v a n de B r a n d o n Pers
N a vanaf augustus 1976 enkele jaren a d m i n i stratief en logistiek gesteund te zi jn door het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen, 's-Hertogenbosch, stak de Brand o n Pers z ich i n het juridische kleed van een st ichting. Het leek Frans van der Ven gewenst de Brandon Pers verder door het leven te laten
gaan als zelfstandig persoon i n de v o r m zoals die bi j non-prof i t ins te l l ingen gebruikel i jk was. Deze eerste t i j d i n de v o r m van een st ichting e indigde e ind jaren tachtig. Frans van der Ven moest zich o m gezondheidsredenen terugtrekken. Geheel i n stijl s tuurde hij een op de trapdegel vervaardigde aankondiging naar z i jn abonnees:
Vrienden, van de Brandon Pers,
Dit kleine boekje - dat niet in de handel komt - is bedoeld om U te laten delen in de feestelijke stemming waarin wij verkeren om drie redenen: 1. De Brandon Pers, geboren in 1971, is thans
meerderjarig geworden. 2. In deze levenstijd heeft zij 40 uitgaafjes gepro
duceerd, waarvan er 28 in de handel zijn gebracht, tot aan het antiquariaat toe.
3. Ondergetekende, tot nu toe eerste bedienaar van de persen, heeft wegens overjarige leeftijd van het bestuur verlof gekregen deze positie over te dragen aan Eloy Naaijkens, grafisch ontwerper te Tilburg.
Wij hopen weldra meer van ons te laten horen. Dr. Frans van der Ven. Tilburg, november 1989.
Dat kleine boekje betrof Laatste kwartier (1989; nr. 30) van Frank Valkenier. Er k w a m een n i e u w stichtingsbestuur tot stand, met Jan Naaijkens als voorzi t ter en Jace van de Ven als secretaris. Eloy (Looi) Naaijkens w e r d tevens penningmeester. ( I n 1992 t rad auteur dezes aan als secretaris; i n 2000 gaf Jan Naaijkens de voorzit tershamer over aan Jace van de Ven.) De eerste uitgave van Looi Naaijkens betrof een b u n d e l van de nationaal bekende auteur (zijn w e r k w e r d uitgegeven door Quer ido) Geert van Beek: Van je familie moet je 't hebben (1990; nr. 40). Sindsdien l iep de verschijningsfrequentie van de Brandon-ui tgaven w a t ter u g . Maar het vuurt je bleef we l degeli jk branden, onder meer dank zij de opmerkel i jke, losbladige m a p Vijftien Brabantse dichters van deze eeuw, de meesterproef van Looi Naaijkens als v o r m g e v e r / d r u k k e r . Deze tweeënveertigste uitgave was tevens de eerste " d a a d " van de n ieuwe secretaris. De v i j f t i en gedichten w a r e n naar geboortejaar van de makers opgenomen: A n t o n v a n D u i n k e r k e n (1903), Frank Valkenier (1907), Luc van H o e k (1910), Bert Voeten (1918), Frans Babyion (1924), Harriët Laurey (1924), L o u Vleugelhof (1925), Pierre Bogaers (1926), Frans H o p p e n b r o u w e r s (1940), Hans Vlek (1947), Jasper M i k k e r s (1948), Jace van de Ven (1949), Cees Verraak (1954), Maarten v a n den Elzen (1954) en K. Miche l (1958). O p 27 augustus 1993 kreeg de bundel een luisterri jke presentatie i n het Provinciehuis van 's-Hertogenbosch.
'Cétamon', vertaald door Lauran Toorians is uitgave
45 van de Brandon Pers (1997, oplage 200) (part.
collectie).
Bij het zwoegen aan de zevenenveertigste u i t gave, de b u n d e l Van huis (1998) van H e r m a n Coenen, raakte de aloude trapdegelpers def ini t ie f geblesseerd. Vanaf dat m o m e n t geniet zi j v a n haar welverdiende pensioen i n het appartement v a n de secretaris. De u i tgaven n u m m e r s 48 en 49 van de Brand o n Pers w e r d e n op verschillende persen ged r u k t . N a de h o o g d r u k deden (noodgedwongen) de zeefdruk {Bezuiden de Noordstraat, 1999, nr . 48, van de h a n d van Jace van de Ven) en zelfs de of fsetdruk h u n intrede {Oude en nieuwe lielces, 2001; nr . 49). Deze laatstgenoemde b u n d e l was van Jan Naaijkens èn de eerste b u n d e l onder voorzitterschap van Jace van de Ven.
De zojuist verschenen vi jft igste uitgave is een feestbundel, met een selectie gedichten u i t een aantal eerdere bundels , p lus dr ie n ieuwe gedichten van Brandon Pers-auteurs. Verder behelst de b u n d e l twee gedichten u i t de klassieke were ld l i te ra tuur - van Charles d'Orléans en Michelangelo - respectievelijk vertaald door Frank Valkenier en Frans van Dooren. De b u n d e l w o r d t voorafgegaan door een p r o l o o g v a n de h u i d i g e redactie - L o o i Naaijkens, Cees v a n Raak, Ton Smulders, Jace van de Ven en Charles Vergeer - en afgesloten met een geïl-lustreeerd informat ief overzicht met b ib l io grafische bi jzonderheden v a n alle Brandon Pers-edities.
Literatuur Heijden, dr . M . C . A . van der: "Brabant kri jgt l iterair een eigen
stem', i n : prof .dr . H.F.J.M. van den Eerenbeemt (red.):
Gescliiedenis zmn Noord-Bral^ant, deel 11, p.402, 404, 411