การศึกษาความเขาใจและวิธีการปฏิบัติธรรมตามหลักมรณานุสสติ ของผูปฏิบัติธรรม สํานักปฏิบัติธรรมวัดเมืองคง อําเภอราษีไศล จังหวัดศรีสะเกษ THE STUDY OF UNDERSTANDING AND METHOD OF PRACTICE ACCORDING TO THE PRINCIPLE OF CONTEMPLATION ON DEATH FOR THE PRACTITIONERS IN WATMUENGKHONG AMPHOE RASISALAI, CHANGWAT SISAKET พระครูโกศลสุตากร (ตรียกูล) วิทยานิพนธนี้เปนสวนหนึ่งของการศึกษา ตามหลักสูตรปริญญาพุทธศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาพระพุทธศาสนา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย พุทธศักราช ๒๕๕๔
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
การศกษาความเขาใจและวธการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสต ของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล
จงหวดศรสะเกษ THE STUDY OF UNDERSTANDING AND METHOD OF PRACTICE
ACCORDING TO THE PRINCIPLE OF CONTEMPLATION ON DEATH FOR THE PRACTITIONERS IN WATMUENGKHONG
AMPHOE RASISALAI, CHANGWAT SISAKET
พระครโกศลสตากร (ตรยกล)
วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา
ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาพระพทธศาสนา
บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย
พทธศกราช ๒๕๕๔
การศกษาความเขาใจและวธการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสต ของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล
จงหวดศรสะเกษ
พระครโกศลสตากร (ตรยกล)
วทยานพนธนเปนสวนหนงของการศกษา ตามหลกสตรปรญญาพทธศาสตรมหาบณฑต
สาขาวชาพระพทธศาสนา บณฑตวทยาลย
มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๕๕
(ลขสทธเปนของมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย)
THE STUDY OF UNDERSTANDING AND METHOD OF PRACTICE ACCORDING TO THE PRINCIPLE OF CONTEMPLATION ON DEATH FOR THE PRACTITIONERS IN WATMUENGKHONG
AMPHOE RASISALAI, CHANGWAT SISAKET
PHRAKHRUKOSOLSUTAKORN (TRIYAKUL)
A Thesis Submitted in Partial Fulfillment of The Requirement for the Degree of
Master of Arts (Buddhist Studies)
Graduate School
Mahachulalongkornrajavidyalaya University Bangkok, Thailand
ก
ชอวทยานพนธ : การศกษาความเขาใจและวธการปฏบตธรรมตามหลก มรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรม วดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
ผวจย : พระครโกศลสตากร (ตรยกล) ปรญญา : พทธศาสตรมหาบณฑต (พระพทธศาสนา) คณะกรรมการควบคมวทยานพนธ : พระครศรปรยตยาภวฒน, ดร. M.A., Ph.D. : ผชวยศาสตราจารย ดร.บญเลศ ราโชต M.A., Ph.D. : ผชวยศาสตราจารยชน ศรสวสด B.A., M.A. วนสาเรจการศกษา : ๒๘ กมภาพนธ ๒๕๕๕
บทคดยอ การวจยเรอง “การศกษาความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ” ผว จยไดตงวตถประสงคสองประการดงตอไปน ๑) ศกษาความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ๒) ศกษาผลของการปฏบตธรรมตามหลก มรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง โดยผวจยเลอกใชวธการศกษาเชงคณภาพคอเนนการวจยเชงเอกสาร และวจยภาคสนามโดยการสมภาษณ ซงการศกษาครงนพบวา ผปฏบตธรรมมความรความเขาใจวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของสานกปฏบตธรรมวดเมองคงเปนอยางด คอความตายเปนเรองธรรมดาของสรรพสตว เพราะเปนสจธรรมจะหลกเลยงไมได เปนการแตกดบของเบญจขนธ คอกายกบใจแยกออกจากกน ซงโดยทวไปแลวรางกายมนษยประกอบดวยกายกบจต กายกบจตนเปลยนแปลงเสมอ เปนสงทไมเทยง ไมใชตวตน ดงนน ไมควรยดมนถอมน แตควรมสต ความไมประมาท มงสรางความดใหแกตน และสงคม ความตายเกดโดยสาเหตสประการคอ ๑) ตายเพราะสนอายหรอหมดอาย ๒) ตายเพราะโรคภยหรอสขภาพ ๓ ) ตายเพราะอบตเหต และ ๔ ) ตายเพราะฆาตวตายเพราะกลมใจเกยวกบปญหาการเมอง เศรษฐกจ สงคม และครอบครว หรอเรองสวนตว โดยยอแลวคอตายเพราะถงเวลาทตองตาย และตายเพราะเหตในปจจบน สวนวธปฏบตผปฏบตธรรมไดปฏบตตามหลกมรณานสสต คอ กาหนดลมหายใจเขาและหายใจออกโดยกาหนดพจารณาระลกถงความตายทงโดยการเดนจงกรม และนงสมาธ แมกระทงในพธรดนาศพ รวมในงานศพ กเปนอกวธหนงทผปฏบตธรรมเอามาประยกตใช
ข
ในชวตประจาวน เพอลดความประมาทในอายและชวต สานกปฏบตธรรมวดเมองคงเนนฝกการปฏบตมรณานสสตโดยการนงสมาธ พจารณาระลกถงความตาย และเผยแผหลกมรณานสสตในรปแบบตาง ๆ เชน ตามวทยทองถน จดกจกรรม ประชาสมพนธโดยใชเอกสาร แผนพบ แผนภาพ แผนปาย เพอใหผเขาปฏบตธรรม และผสนใจไดมความเขาใจหลกมรณานสสตมากขน ผลของการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของสานกปฏบตธรรมวดเมองคงดานประโยชนตอผปฏบต คอทาใหเขาใจแนวทางปฏบตตอความตาย เปนผไมประมาท มสต นอกจากนยงทาใหเปนคนมจตใจเขมแขง ออนโยน ออมนอมถอมตน มความสารวมระวง ลดละความชวทาความด ยดมนในหลกธรรม ลดละความโลภ ความโกรธ ความหลง รเทาทนกเลส ตณหา เปนผมความสขและไมเปนทกข แตการปฏบตธรรมไดผลเรวหรอชานนขนอยกบ ๑) ความรความเขาใจของผปฏบต ๒ ) ความตอเนองในการปฏบต และ ๓ ) ความเอาใจใสของวทยากรทคอยชแนะแนวทางในระหวางปฏบตธรรม สวนประโยชนตอสงคมนน เมอคนเขาใจถงความตายแลว ความตายจะสอนใหเปนคนไมประมาท มสต มความสารวมระวง มงทากศล ละเวนอกศลทงปวง ทงนลวนแตเปนหนทางหนงททาใหสงคมอยรมเยนเปนสข
ค
Thesis Title : The Study of Understanding and Method of Practice According to the Principle of Contemplation on Death for the Practitioners in Watmueangkhong Amphoe Rasisalai, Changwat Sisaket Researcher : Phrakhrukosolsutakorn (Triyakul) Degree : M.A. (Buddhist studies) Thesis Supervisory Committee : Phrakrusipariyatyapivatthana, M.A., Ph.D. : Asst.Prof. Dr. Boonlert Rashoti, M.A., Ph.D. : Asst.Prof. Chuen Srisawat, B.A., M.A. Date of Graduation : February 28, 2012
ABSTRACT
This thesis aims to ๑) study the understanding and Method of practicing about the principle of Contemplation on death for the practitioners in Watmuangkhong, ๒) study the result of that practice. Qualitative research method was selected by using documentary research and field research by interviewing This study is found that : The practitioners have good knowledge and understand well about the Contemplation of death and the method of practice. In Watmueangkhong. They realized that the death is the normal matter for human beings because it is the natural truth which can’t not be escaped. It means the decease of five aggregates of which Beings are composed, that is ; the body and mind are separated from each other. The state is always changed, impermanent, selfless, so that we should not grasp on compound condition, but should be on mindfulness, and perform good meritiorious deed for one-self’s and other’s benefits. The causes of death are four : 1) the expire of age, 2). illness or health problem, 3). accident, and 4). Committing suicide which is caused by the problems of politics, economics, social matter, family or own-self. Shortly the human beings die because it is the time for to die. The practitioners understood very well the basic method about Contemplation on death, namely; breathing in-out, mindfulness on death while walking and sitting meditation. This can be applied in the daily life activities, for example;
ง
cleaning the body or joining in a funeral ceremony, for reducing heedlessness on age. For more understanding of the practitioners who are interested in the method of Contemplation on death, Watmueangkhong mostly emphasizes on sitting meditation by Contemplation of death and also spreads this method on air through the radio, exhibitions, papers, brochures, leaflets, pictures and signboards. The result of practicing the principle of Contemplation on death in Watmueangkhong is to enable the practitioners understand about the way of practicing on death, be on mindfulness, heedlessness, have strong mind, self hard, be tamed, control the mind to do good deed and to abstain from unwholesome, stay on virtue, reduce the greed, hatred and delusion, understand about the movement of desire and craving, be one who stays with happiness, not suffering. The meditation Practice will give fruits rapidly or late, is depend on three factors ; understanding of practitioners, continuousness, and taking care of teacher who should pay attention to teach and train them, these are the particular benefits. For the general public benefits, it is not only understanding about the arts of death, but also it can lead to heedlessness, mindfulness, mind controlling, staying with wholesome deeds, abstaining from unwholesome deeds. These ways can lead the society to solidity, unity, happiness and peaceful society.
จ
กตตกรรมประกาศ
วทยานพนธเลมนสาเรจไดดวยความชวยเหลอจากผมอปการคณหลายๆ ทาน ขอขอบคณมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตอบลราชธานทเปดโอกาสใหผวจยไดเขามาศกษาเลาเรยน เพอนาความรและประสบการณออกไปใชในการพฒนาประเทศชาตพระศาสนาตอไป ขออนโมทนาและเจรญพรขอบคณคณาจารยและเจาหนาทของศนยบณฑตศกษามหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตอบลราชธาน ทกๆ ทานทไดชวยใหคาแนะนาผวจยดวยกศลจต ตลอดจนครอาจารยทกทานทประสทธประสาธนวชาการใหจนไดนามาใชประกอบในการเขยนวทยานพนธเลมน ขอกราบขอบคณพระครศรปรยตยาภวฒน ดร. ประธานกรรมการควบคมวทยานพนธและเจรญพรขอบคณผชวยศาสตราจารย ดร. บญเลศ ราโชต และ ผชวยศาสตราจารย ชน ศรสวสด กรรมการควบคมวทยานพนธ ทไดใหคาแนะนาปรกษาในการศกษาคนควาขอมล ขนตอนการเรยบเรยงขอมลและการจดรปแบบตามระเบยบของบณฑตวทยาลย รวมทงคาแนะนา ปรกษา ชแนะและตรวจสอบแกไขขอบกพรองตางๆ แกผวจยเปนอยางดตลอดมา ทงนเพอใหวทยานพนธนมความสมบรณ ผวจยมความซาบซงในความเมตตานเคราะหของทกทานทกลาวมา ขอขอบคณพระนสตและฆราวาสนสตปรญญาโท ของศนย บณฑตศกษา มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตอบลราชธานทกรปทกทาน โดยเฉพาะ คณลกษณา ทองทศ คณดาวใจ สมรฤทธ ทมกศลจตชวยอนเคราะหในการพมพ พสจนอกษร ปรบแกไข ดแลรปแบบในเลมจนเสรจสมบรณ ขอเจรญพรขอบคณ คณแมยพา ตรยกล ทไดเลยงดอบรมแนะนาใหกาลงใจดวยด คณแสงจนทร แสนสภา คณฉนทนา เหลยววงคภธร และคณประสทธ-คณรชน ตรยกล ผใหการสนบสนนเรองทนการศกษาคาใชจายแกผวจยจนกระทงสาเรจการศกษา ขออนโมทนาบญมา ณ โอกาสน ขออนโมทนากศลเจตนาของญาตโยมชาวบานหลบโมกหมท ๖ และบานหนองหวา หมท ๙ ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ และผมอปการคณอนๆ ทไดใหความอปถมภดวยปจจยไทยธรรมเปนอยางด จงขอเจรญพรอนโมทนาบญขอบคณมา ณ โอกาสน
พระครโกศลสตากร (ตรยกล) ๑๐ ธนวาคม ๒๕๕๔
ฉ
สารบญ
เรอง หนา บทคดยอภาษาไทย ก บทคดยอภาษาองกฤษ ค กตตกรรมประกาศ จ สารบญ ฉ คาอธบายสญลกษณและคายอ ซ
บทท ๑ บทนา ๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา ๑ ๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๓ ๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๓ ๑.๔ ขอบเขตการวจย ๔ ๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย ๔ ๑.๖ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๕
บทท ๒ วรรณกรรมทเกยวของ ๒.๑ ทฤษฎเกยวกบมรณานสสต ๖ ๒.๒ แนวความคดเกยวกบมรณานสสต ๑๖ ๒.๓ วธการปฏบตตามหลกมรณานสสต ๒๘ ๒.๔ ประเภทของมรณานสสต ๓๗ ๒.๕ การเลอกกรณศกษา ๔๖ ๒.๖ ผลงานวจยทเกยวของ ๕๗ ๒.๗ สรปกรอบแนวคดของการวจย ๖๐
ช
บทท ๓ วธดาเนนการวจย ๓.๑ ประชากรทจะตองศกษา ๖๑ ๓.๒ ขอมลทใชในการวจย (ปฐมภมและทตยภม) ๖๑ ๓.๓ เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ๖๑ ๓.๔ การสรางและตรวจสอบคณภาพเครองมอ ๖๒ ๓.๕ การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม ๖๒ ๓.๖ การวเคราะหขอมล ๖๒
บทท ๔ ผลการวจย ๔.๑ ความเขาใจหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ๖๔ ๔.๒ วธการปฏบตธรรมของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ๗๐ ๔.๓ ผลของการปฏบตธรรมของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ๗๗
บทท ๕ สรปผลการวจยและขอเสนอแนะ ๕.๑ สรปผลการวจย ๘๔ ๕.๒ ขอเสนอแนะ ๘๖
บรรณานกรม ๘๗ ภาคผนวก ๙๑
ประวตผวจย ๙๖
ซ
คาอธบายสญลกษณและคายอ (๑) การใชอกษรยอ
อกษรยอชอคมภรในวทยานพนธเลมน ใชอางองจากพระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบ มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย พทธศกราช ๒๕๓๙ เรยงตามคมภรไดดงน
พระวนยปฎก
ว.ม. (ไทย) = วนยปฎก มหาวรรค (ภาษาไทย)
พระสตตนตปฎก ท.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค (ภาษาไทย) ท.ปา. (ไทย) = สตตนตปฎก ทฆนกาย ปาฏกวรรค (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มลปณณาสก (ภาษาไทย) ม.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก (ภาษาไทย) ส.ส. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย สคาถวรรค (ภาษาไทย) ส.ม. (ไทย) = สตตนตปฎก สงยตตนกาย มหาวารวรรค (ภาษาไทย) อง.เอกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย เอกนบาต (ภาษาไทย) อง.ทก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ทกนบาต (ภาษาไทย) อง.จตกก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย จตกกนบาต (ภาษาไทย) อง.ปจก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ปญจกนบาต (ภาษาไทย) อง.ฉกก (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย ฉกกนบาต (ภาษาไทย) อง. สตตก. (ไทย) = สตตนตปฎก องคตตรนกาย สตตกนบาต (ภาษาไทย) ข.ธ. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย ธรรมบท (ภาษาไทย) ข.อป. (ไทย) = สตตนตปฎก ขททกนกาย อปทาน (ภาษาไทย)
พระอภธรรม
อภ.ว. (ไทย) = อภธรรมปฎก วภงค (ภาษาไทย)
ฌ
(๒) การระบหมายเลขยอ การอางพระไตรปฎกฉบบภาษาไทย ใชระบชอคมภร และระบถง เลม / ขอ / หนา ตามลาดบเชน ท. ม. (ไทย) ๑๐ /๕๐ / ๖๐. หมายถงการอางองนนระบถงคมภรสตตนตปฎก ทฆนกาย มหาวรรค เลมท ๑๐ ขอท ๕๐ หนา ๖๐
บทท ๑ บทนา
๑.๑ ความเปนมาและความสาคญของปญหา เนองจากสภาพความเปนจรงของชวต ทกชวตตองเปนไปตามหลกสจธรรมคอ เกด แก เจบ ตาย หรอทเราเคยไดยนคากลาวทวา ไปไมกลบ หลบไมตน ฟนไมม หนไมพน ในลกษณะของตวผวจยเปนพระ ไดพบเหนและทากจกรรมทเกยวของกบมรณานสสตหรอพธกรรมเกยวกบการตายของพทธบรษททกวน มการสวดงานศพ การแตงศพ การปลงศพ เผาศพ ตลอดจนการทาบญอทศแกบรรพบรษ เปนตน ลกษณะดงกลาวซงเกยวกบมรณานสสตหรอการตาย มนษยทกคนยงมชวตอย กควรจะระลกถงการตายหรอสานกเรองการตายเปนการเตรยมใจ เตรยมกาย รเทาถงการตาย แมพระพทธองคทรงตรสกบภกษดงพทธพจนวา “ภกษทงหลาย มรณสสตทบคคลเจรญทาใหมากแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก หยงลงสอมตะ มอมตะเปนทสด ภกษทงหลาย เธอทงหลายยงเจรญมรณสสตอยหรอไม”๑ พระสมมาสมพทธเจาผเปนบรมครยงใหความสาคญเกยวกบความตาย พวกเราปถชนผยงตองเวยนวายตายเกดอยในวฏสงสารอนยาวนาน หาเบองตนทามกลางทสดไดยากน ควรเหนความสาคญกบการระลกถงความตายอยางไร เพอสรางจตสานก เปนการเตรยมกายเตรยมใจ ใหเกดความรความชานาญ รทนกบความตาย ภาวะดงกลาวจงเปนแรงดลใจทจะศกษามรณานสสตในพทธศาสนาเถรวาทวามกลาวไวอยางไร ตรงไหนบาง ทกคนในโลกนลวนตองตายกนทกคนไมมใครหนความตายไปไดแทสกคนเดยว อยากตายกตองตาย ไมอยากตายกตองตาย ซงเราทกคนลวนตายเกดๆ นบภพนบชาตไมถวน ในวฏสงสารทหาเบองตน ทามกลาง และทสดไมไดน เราทกคนลวนตกอยภายใตกฎแหงกรรมดวยกนหมดทงสน แมแตองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจาซงเปนพระบรมครของพวกเราทงหลาย ยงหลกหนมาร ๕๒ ฝง คอ กเลสมาร เทวบตรมาร มจจมาร ขนธมาร อภสงขารมารไปไมไดแมสกคนเดยว ผทไมเคยเจรญมรณานสสต เมอไดพบความตายจะเปนผทไมมสตและไมอาจจะปรบตวปรบใจใหถกตอง เชน รสกเศราโศกเสยใจเมอสญเสยบคคลผเปนทรก หรอรสกยนดเมอพบเหนความตายของคนทตนเกลยดชง เปนตน แมกระทงผทเจรญมรณานสสตอยบางแตไมไดทาความเขาใจอยางถองแทกเกดความเหนผดตอหลกคาสอนไดเหมอนกน เชน เขาใจไปเองวา
๑ อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๙/๔๔๔. ๒ ท.ส.อ. (ไทย) ๑๔๘/๑๑๙, ม.ม.อ. (ไทย) ๒/๒๘๒/๘๗, ม.ม.อ. (ไทย) ๒/๒๘๒/๘๗, อง.
จตก.อ. (ไทย) ๒/๑๓/๒๙๑, อง.จตกก.ฏกา ๒/๑๓/๒๙๘, ข.ส.อ. (ไทย) ๒/๕๖๗/๒๘๑.
๒
พระพทธศาสนาสอนแตเรองความตายซงเปนเรองอปมงคล หรอพจารณาวาทกคนจะตองตาย ทาใหไมอยากประกอบกจการงานอนใดอกตอไปสาหรบชวตทยงเหลออย เปนตน ซงเปนเรองทเราทกคนจะตองทาความเขาใจและเตรยมกายเตรยมใจใหพรอมทกเมอทกเวลา เพราะความตายไมมนมตหมาย จะมาถงเราวนใดมอาจทราบได วนนเราอาจคดวาเปนวนของเรา แตวนพรงนจะเปนวนของเราหรอไมนน ยงไมมอะไรแนนอน พทธศาสนกชนสวนมากและประชาชนในกลมทผวจยศกษาเกยวกบการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสต ยงมความเขาใจคลาดเคลอนและประมาทในการดาเนนชวตประจาวนเปนอยางมาก ซงในทนผวจยจะขอยกตวอยางในกรณทมการจดงานศพ ญาตพนองทงหลายกจดงานศพตามแบบประเพณทเคยทากนสบตอกนมา ซงในงานศพสวนใหญผทมารวมงานยงดาเนนชวตทไมถกตอง มการดมสราในงานศพ หรอแมแตในบางพนทมทงดมสรา เลนการพนนตลอดทงวนทงคน ชใหเหนวา คนเราสวนใหญประมาทในการดาเนนชวตเปนอยางมาก ประกอบอกศลกรรมบถ (ทางแหงอกศลกรรม) ๑๐ คอ ๑ . ปาณาตบาต(การฆาสตว) ๒ .อทนนาทาน(การลกทรพย)๓ . กาเมสมจฉาจาร(การประพฤตผดในกาม) ๔. มสาวาท(การพดเทจ) ๕. ปสณาวาจา(การพดสอเสยด) ๖. ผรสวาจา(การพดคาหยาบ) ๗. สมผปปลาปะ(การพดเพอเจอ) ๘. อภชฌา(ความเพงเลงอยากไดของของเขา) ๙. พยาบาท(ความคดราย) ๑๐. มจฉาทฏฐ(ความเหนผด)๓ ซงเปนทางมาแหงบาปทงปวง ในสภาพปจจบน บคคลสวนมากมงทจะแสวงหาความสขใสตวเองโดยไมคานงถงความเดอดรอนของคนอน แตยงแสวงหาความสขใสตวเองมากเทาไหร กลบสรางความทกขใหกบตวเอง สงคม ประเทศชาต พระศาสนามากขนเทานน โดยไมไดคานงถงวาคนอน สงคม ประเทศชาต พระศาสนาจะเปนอยางไรบาง การละเลยความดขนพนฐานในการปฏบตตนใหมความปกตของมนษย คอ ศล ๕ โดยเฉพาะศลขอ ๕ ซงเปนประเดนขอสาคญอนจะกอใหเกดอนตรายตอชวต จะเหนไดจากปรากฏการณตางๆ ทเกดขนบนทองถนน มการสญเสยทงชวตและทรพยสนอยางทเราทราบกนโดยทวไป โดยเฉพาะฤดกาลหรอเทศกาลวนขนปใหม วนตรษสงกรานต เทศกาลทอดกฐน เขาพรรษา ออกพรรษา เปนตน สภาพทเกดขน ผวจยพบวาปญหาเกยวของกบตนเองและสงคม ตลอดจนถงพระสงฆ ทจะเขาไปปฏบตตอผไดรบอบตเหต ปญหาเกยวกบตวผไดรบอบตเหตปญหาบคคลผใกลชด ครอบครวหรอญาตพนองและสงคมปญหาทงหมดนเกดจากบคคลทมจตใจไมคานงถงมรณานสสต อาจจะคดวาอกนานกวาเราจะตาย ลองพจารณาพระดารสของพระสมมาสมพทธเจาวา พระองคทรงระลกถงความตายทกลมหายใจเขาออก ทานกาหนดเอาอะไรนกถงความตายทกลมหายใจเขาออก
๓ ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๔๗/ ๓๖๒.
๓
ทานกาหนดเอาลมหายใจเขา หายใจออกเปนเครองหมาย เพราะทกลมหายใจทสดเขาไปแลว ถามนไมออกมากตาย ลมหายใจทปลอยออกไปแลว ถาไมกลบคนมากตาย พระสมมาสมพทธเจาทานกาหนดรลงไปทลมหายใจเขาและหายใจออก รอยทเอาลมหายใจเปนเครองหมายแหงความเกดและความดบ อนนเปนอบายระลกถงความตายโดยยอ ๆ เนองดวยมความเขาใจคลาดเคลอนดงกลาว ผวจยจงตงประเดนคาถามเกยวกบความ
เขาใจ วธการปฏบตและผลการปฏบตธรรมตามหลกหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรมสานก
ปฏบตธรรม วดเมองคงวาเขาใจมากนอยเพยงใด และจะประยกตใชกบวถชวตประจาวนอยางไร
บาง
๑.๒ วตถประสงคของการวจย ๑.๒.๑ เพอศกษาความเขาใจและวธการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ๑.๒.๒ เพอศกษาผลของการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
๑.๓ ปญหาทตองการทราบ ๑.๓.๑ ความเขาใจและวธการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ๑.๓.๒ ผลของการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
๑.๔ ขอบเขตการวจย การศกษาครงนผวจยไดแบงขอบเขตการศกษาออกเปน ๔ สวนคอ ๑.๔.๑ ขอบเขตดานประชากร ไดแกประชากรผเขาปฏบตธรรมในสานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ โดยเลอกเอากลมประชากรผใหขอมล จานวน ๑๐ คน ๑.๔.๒ ขอบเขตดานเนอหา ไดแกความเขาใจ วธการปฏบต และผลการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ๑.๔.๓ ขอบเขตดานพนท ไดแกสานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
๔
๑.๔.๔ ขอบเขตดานเวลา ไดแกการปฏบตธรรมพเศษภายในพรรษา ป พ.ศ.๒๕๕๔ ทก ๆ วนพระ เรองมรณนสสต
๑.๕ นยามศพทเฉพาะทใชในการวจย มรณานสสต หรอ มรณสต หมายถง การระลกถงความตายอยางตอเนองโดยมกระบวนและวธทแยบยลในทางพระพทธศาสนาเพอใหเกดปญญาหยงรและเกดความไมประมาท มสตในการดาเนนชวต รจกการวางทาทตอความตาย ความตาย หมายถง การสนสดแหงชวตของมนษยและสตว ธาตทง ๔ ไมสามารถจะทางานไดอยางปกต อกทงไมมลมหายใจเขาออกสบตออตภาพ สานกปฏบตธรรม หมายถง วดเมองคง เลขท ๗๓ หม ๖ ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ หลกมรณานสสต หมายถง การปฏบตรกษาจตใหสงบ แลวพจารณาถงความตายและรจกเหตผลแหงความตาย ตามหลกมรณานสสต ๔ ประการ คอ มรณานสสตทเกยวเนองดวยทกขกงวล ความกลว อเบกขา และปญญา สาหรบสานกปฏบตธรรมวดเมองคงมหลกปฏบตเกยวกบหลกแนวคดการปฏบตธรรมและการพจารณาซากศพ แนวปฏบตตามหลกมรณานสสตของวด หมายถง กฎระเบยบแนวปฏบตตามหลกธรรมเกยวกบมรณานสสตมการเขารบฟงการบรรยายการปฏบตตามหลกมรณานสสตและการพจารณาซากศพ โดยมทพกและทปฏบตตลอดโครงการอบรม ความเขาใจ หมายถง ความเขาใจเกยวกบหลกมรณานสสต ความเขาใจเกยวกบความหมายและประเภทของความตาย ความเขาใจเรองลกษณะโครงสรางของรางกายมนษยตามหลกการเจรญมรณานสสต ความเขาใจสาเหตของความตายในพระพทธศาสนา วธการปฏบต หมายถง วธการปฏบตตามหลกมรณานสสต ขอปฏบตและขอละเวนในวธการเจรญมรณานสสต วธการในการเตรยมความพรอมทจะเผชญกบความตาย วธการสอนเกยวกบมรณานสสตในชวตประจาวน วธการปฏบตตามหลกมรณานสสตในสานกปฏบตธรรม วดเมองคง ผลของการปฏบต หมายถง ผลปฏบตตามหลกมรณานสสตแลวเปนประโยชนตอตวทาน ผลการปฏบตตามหลกมรณานสสตเปนประโยชนตอสงคม ผลการเจรญมรณานสสตไดผลเรวหรอชา
๕
๑.๖ ประโยชนทคาดวาจะไดรบ ๑.๕.๑ ทาใหทราบความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ๑.๕.๒ ทาใหทราบผลของการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
บทท ๒ วรรณกรรมทเกยวของ
การศกษาหลกมรณานสสตและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตดงน ๒.๑ ทฤษฎทเกยวกบมรณานสสต ๒.๒ แนวคดทเกยวกบมรณานสสต ๒.๓ วธการปฏบตตามหลกมรณานสสต ๒.๔ ประเภทของมรณานสสต ๒.๕ สภาพพนททจะตองศกษา ๒.๖ ผลงานวจยทเกยวของ ๒.๗ สรปกรอบแนวคดในการวจย
๒.๑ ทฤษฎเกยวกบมรณานสสต ทฤษฎเกยวกบมรณานสสตตามแนวคดทางพระพทธศาสนาเถรวาท ผวจยมงศกษาความหมายตามทศนะของพระพทธศาสนา ตามทศนะของนกปราชญ และศพททมความหมายเหมอนมรณานสสต ดงน ๒.๑.๑ ความหมายมรณานสสตตามทศนะของพระพทธศาสนา
มรณานสสตในพระพทธศาสนาปรากฏในพระวนยปฎก พระสตตนตปฎก และ พระอภธรรมปฎก พระวนยปฎก
ในพระวนยปฎก มปรากฏในธมมจกกปปวตนสตรและอาทตตปรยายสตร มรณานสสตในธมมจกกปปวตนสตร มเนอความแหงพระพทธพจนตอนหนงทกลาวถงสาเหตของความทกขของสรรพสตววาเกดจากตณหา ซงเปนสาเหตใหวนเวยนเกด แก เจบและตาย อยางไมมทสนสด ไววา
๗
ภกษทงหลาย ขอนเปนทกขสมทยอรยสจ คอ ตณหาอนทาใหเกดอกประกอบดวยความเพลดเพลนและความกาหนดดวยมปกตใหเพลดเพลนในอารมณนนๆ คอ กามตณหา ภวตณหา วภวตณหา เมอเกดตณหา ความทะยานอยากในสงตางๆ แลว กเกดการแสวงหา หากไดมากหลง
ยนดมวเมา หากไมไดกเปนทกข คราครวญหลงลมไปวาตนมอายเพยงนอยนด ไมสามารถอยคาฟาเปนอมตะได ซงสรปเปนการยดมนถอมนในอปาทานขนธ ๕ ดงพทธพจนวา
ภกษทงหลาย ขอนแลเปนทกขอรยสจ คอ แมความเกดกเปนทกข
แมความแกกเปนทกข แมความเจบไขกเปนทกข แมความตายกเปนทกข ความประสบกบสงอนไมเปนทรกกเปนทกข ความพลดพรากจากสงอนเปนทรกกเปนทกข ความไมไดสงทปรารถนากเปนทกข โดยยนยอ อปาทานขนธ ๕ กเปนทกขฯ๑
การทสรรพสตวยดอปาทานขนธ ๕ วาเปนจรงเปนจงนน กเกดมาจากความไมรจรง (อวชชา) จตใจถกปลอยใหกเลสตางๆ ผานเขามาบงการชวตใหเกดมความรก โลภ โกรธ หลง คดครอบครอง คดโกงเอารดเอาเปรยบจนเกดเปนพฤตกรรมทไมดตางๆ ตามแตกเลสจะพาไป ซงกไมพนไปจากทจรต ๓ ทงทางกาย วาจา และจตใจนนเอง อาทตตปรยายสตร พระพทธเจาไดตรสแสดงแกเหลาพระภกษสงฆหมใหญมเนอความทแสดงใหทราบวายดถออยางผดๆวาตนวาเปนของตนถอวาเปนของรอนเปรยบไดกบไฟอนรอนแรง ๓ กอง ดงพระพทธพจนวา
ภกษทงหลาย สงทงปวงเปนของรอน กอะไรเลาชอวาสงทงปวง
เปนของรอน ภกษทงหลาย จกษเปนของรอน ภกษทงหลาย รปทงหลายเปนของรอน ภกษทงหลาย จกขวญญาณเปนของรอน ภกษทงหลาย จกขสมผสเปนของรอน
๑ว.ม. (ไทย) ๔/๑๔/๒๑.
๘
แมความเสวยอารมณทเปนสขหรอทกข หรอทมใชสขมใชทกข ทเกดขนเพราะจกขสมผสเปนปจจยกเปนของรอน รอนเพราะอะไร เรากลาววารอนเพราะไฟคอราคะ เพราะไฟคอโทสะ เพราะไฟคอ โมหะ รอนเพราะความเกด เพราะความแก เพราะความตาย เพราะความโศก เพราะความคราครวญ เพราะทกข เพราะโทมนส เพราะความคบแคนใจฯ๒
สรป ความหมายของมรณานสสตเกยวกบความตายในพระวนยปฎกน แมมไดกลาวไวตรงๆ กตาม แตสามารถยดหลกไดวาพฤตกรรมตางๆ ทดและไมดนนลวนเกดจากความอยาก ความตองการ อยากมอยากเปน และกลายเปน อยากอยในสภาพนนนานๆ เปนตน ซงเปนเหตใหประมาท ประพฤตราวกบวาตนไมมวนตาย แตเมอใกลตายกดนรนไมอยากตาย สดทายกหนไมพน ความตายเปนกรรมทตนไดกอไว พระสตตนตปฎก ในพระสตตนตปฎกมเนอความเกยวกบมรณานสสต มพระพทธพจนทตรสถง อานสงสการเจรญมรณานสสต มรณานสสตมอทธพลเหนอกวาทกชวต และแนวคดมรณานสสตกบกาลเวลา ดงน ๑) อานสงสของการเจรญมรณานสสตมพทธพจนวา
ภกษทงหลาย ภกษรปใดเจรญมรณสสตวา โอหนอ เราพงเปนอยไดตลอดคนหนงและวนหนง เราพงมนสการถงคาสอนของพระผมพระภาค เราพงทากจใหมากหนอ ภกษรปใดเจรญมรณสสตอยางนวา โอหนอ เราพงเปนอยไดตลอดวนหนง เราพงมนสการถงคาสอนของพระผมพระภาค เราพงทากจใหมากหนอ ภกษรปใดเจรญมรณสสตอยางนวา โอหนอ เราพงเปนอยไดเพยงชวขณะฉนบณฑบาตมอหนง เราพงมนสการถงคาสอนของพระผมพระภาค เราพงทากจใหมากหนอ ภกษรปใดเจรญมรณสสตอยางนวา โอหนอ เราพงเปนอยไดเพยงชวขณะเคยวกนคาขาว ๔-๕ คา เราพงมนสการถงคาสอนของพระผมพระภาค เราพงทากจใหมากหนอ เรากลาววา ภกษเหลานยงเปนผประมาทอย ยงเจรญมรณสสตอยางเพลา เพอความสน อาสวะทงหลาย สวนภกษรปใดเจรญมรณสสตอยางนวาโอหนอ เราพง
๒ว.ม. (ไทย) ๔/๕๔/๖๓.
๙
เปนอยไดเพยงชวขณะเคยวกนคาขาว ๑ คา เราพงมนสการถงคาสอนของพระผมพระภาค เราพงทากจใหมากหนอ และภกษรปใดเจรญมรณสสตอยางนวา โอหนอ เราพงเปนอยไดเพยงชวขณะลมหายใจเขาหายใจออก หรอหายใจออกหายใจเขา เราพงมนสการถงคาสอนของพระผมพระภาค เราพงทากจใหมากหนอ ภกษทงหลาย เรากลาววา ภกษเหลานเปนผไมประมาทอย เจรญมรณสสตอยางแรงกลาเพอความสนอาสวะทงหลาย เพราะเหตนนแล เธอทงหลายพงสาเหนยกอยางนวา เราทงหลายจกเปนผไม ประมาทอย จกเจรญมรณสสตอยางแรงกลาเพอความสนอาสวะทงหลาย ภกษทงหลาย เธอทงหลายพงสาเหนยกอยางนแล๓
ใจความแหงพระพทธพจนแสดงถงการเจรญมรณานสสตวามผลมอานสงสมาก อนงในพระสตตนตปฎกยงไดกลาวถงความตายหรอมรณะวาไมมใครสามารถพนไปไดเลย ๒) ความหมายมรณานสสตมอทธพลเหนอกวาทกชวต มพทธพจน วา
มหาบพตร คนเกดมาแลวทจะพนจากชราและมรณะไมมเลย แมขตตยมหาศาลซงเปนผมงคง มทรพยมาก มโภคะมาก มทองและเงนมากมาย มทรพยเครองปลมใจมากมาย มทรพยและธญชาตมากมาย กไมพนจากชราและมรณะ แมพราหมณมหาศาล ฯลฯ แมคหบดมหาศาลซงเปนผมงคง มทรพยมาก มโภคะมาก มทองและเงนมากมาย มทรพยเครองปลมใจมากมาย มทรพยและธญชาตมากมาย กไมพนจากชราและมรณะ แมภกษทกรปซงเปนพระอรหนตสนอาสวะแลว อยจบพรหมจรรยทากจทควรทาเสรจแลว ปลงภาระไดแลว บรรลประโยชนตนโดยลาดบแลว สนภวสงโยชนแลว หลดพนเพราะรโดยชอบรางกายนแมของพระอรหนตเหลานนกเปนสภาพแตกดบตองทอดทงเปนธรรมดา๔
๓ องฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๙/๔๔๖. ๔ ส.ส. (ไทย) ๑๕/๑๑๔/๑๓๑.
๑๐
ใจความแหงพระพทธพจนขางตนแสดงใหทราบวา ไมวาจะยงใหญ รารวยหรอยากจนเพยงไร การทจะมชวตอยเปนอมตะยอมเปนไปไมได แมพระอรหนตผบรรลผลสงสดแลว รางกายกตองแตกดบเชนกน แตการตายของทานถอเปนการตายครงสดทาย อกนยหนง ทานไดตายกอนตายเสรจแลว ตงแตทานสามารถถายถอนกเลส ตณหา อปาทานทงปวงเมอครงยงมชวตอยนนเอง ๓) ความหมายแนวคดมรณานสสตกบกาลเวลา มพระพทธพจน วา
กาลล ว ง เลยไป คนผ านพนไป ช ว งแห งว ยละไปตาม ลา ดบ บคคลพจารณาเหนภยนในมรณะ ควรทาบญทนาความสขมาให
พระผมพระภาคตรสวา
กาลลวงเลยไป คนผานพนไปชวงแหงวยละไปตามลาดบ บคคลพจารณาเหนภยนในมรณะ ควรละโลกามส มงสสนตเถด๕
ยงม พระพทธดารสของพระพทธเจา อกบทหนง กลาววา
มหาบพตร ภาชนะดนชนดใดชนดหนง ทงดบและสก ภาชนะดนเหลานนทงหมด มความแตกเปนธรรมดา มความแตกเปนทสด ไมพนความแตกไปได แมฉนใด มหาบพตร สตวทงปวงกมความตายเปนธรรมดา มความตายเปนทสดไมลวงพนความตายไปได ฉนนนเหมอนกน๖
สรปไดวา มรณานสสตในพระสตตนตปฎกแสดงใหเหนถงความไมประมาทของชวตทมตอสรรพสง แมกระทงความเปนอยของตน ฉะนน ควรแลวทมวลมนษยจะหนมาศกษาและปฏบตในเรองมรณานสสตอยางจรงจง ทงนกเพราะเมอมชวตอยกมชวตอยอยางรเทาทน และเมอจะ
๕ ส.ส. (ไทย) ๑๕/๔/๕. ๖ ส.ส. (ไทย) ๑๕/๑๓๓/๑๖๖.
๑๑
ลาลบกพรอมทจะจากไปดวยสตปญญาอยางผร ผตนและผเบกบาน ไมวาจะทาวธการใด ดวยอะไรกไมอาจลวงพนความตายอนเปนสจธรรมของชวตนได พระอภธรรมปฎก พระอภธรรมปฎก มพระพทธพจนทตรสถงความหมายของมรณานสสต ทเปนปจจยตอกนและความหมาของมรณานสสต ๙ ประการ ดงน
๑) พระพทธพจนทมตรสถงความหมายของมรณานสสตทเปนปจจยตอกนวา
เพราะอวชชาเปนปจจย สงขารจงม เพราะสงขารเปนปจจย วญญาณจงมเพราะวญญาณเปนปจจย นามรปจงม เพราะนามรปเปนปจจยสฬายตนะจงม เพราะสฬายตนะเปนปจจย ผสสะจงม เพราะผสสะเปนปจจย เวทนาจงม เพราะเวทนาเปนปจจย ตณหาจงม เพราะตณหาเปนปจจย อปาทานจงมเพราะอปาทานเปนปจจย ภพจงม เพราะภพเปนปจจย ชาตจงมเพราะชาตเปนปจจย ชรา มรณะ โสกะ ปรเทวะ ทกขะ โทมนส อปายาสจงม กองทกขทงมวลนมการเกดขนดวยอาการอยางน๗
การเกดขนของชวต กคอ การเกดขนแหงความทกขนนเอง กลาวคอ ชวตเกดมาจากอวชชา (ความไมรจรง) หรอการรบร ทผดๆ แตเมอชวตเกดขนแลว สรรพสตวมศกยภาพ มความสามารถทจะดบอวชชา ทาความร ความเหนใหตรง ใหถกตองได ซงมผลเปนความสขอนประมาณมได ไดดงน ๒) พระพทธพจนทตรสถงความหมายของมรณานสสต ๙ ประการ คอ (๑) ความเคลอน หมายถง ลกษณะของจตจตอนเปนจตดวงสดทายในวถจตกอนตายของภพน (๒) ภาวะทเคลอน หมายถง สภาพของรปนามเปลยนจากชวตนไปเปนชวตอน (๓) ความทาลาย หมายถง ความแตกดบแหงขนธ, อายตนะ และธาต (๔) ความหาย หมายถง ความจากไปอยางไมมวนกลบมาอกของรปนามขนธ ๕
๗ อภ.ว. (ไทย) ๓๕/๒๒๕/๒๑๙.
๑๒
(๕) มฤตย หมายถง ความมอดมวย หมดความรสกนกคด ตกอยภายใตอานาจของกรรม (๖) ความทากาละ หมายถง ลกษณะอาการทดารงอยชวระยะเวลาหนงแลวดบไป (๗) ความแตกแหงขนธ หมายถง ขนธทงหลายกระจดกระจาย แยกออกจากกน (๘) ความทงซากศพไว หมายถง ความทรางกายปราศจากลมหายใจ และวญญาณ (๙) ความขาดจากชวตนทรย จากหมสตวนน หมายถง ความขาดปจจยบารงรกษา รป และนาม ชวตนทรย ๒.๑.๒ ความหมายมรณานสสตตามทศนะของนกปราชญทางศาสนา
พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ) กลาววา, มรณานสสต คอ การระลกถงความตายวา อทธว เม ชวต ชวตของเราไมแนนอน ความตายของเราแนนอน เราจะตองตายแน เพราะวาชวตของเรามความตายเปนทสด ชวตไมเทยง วามตายเทยงทสดดงน๘
พระสพรหมยานเถระ (ครบาพรหมมา พรหมจกโก) กลาววา, มรณานสสต หมายถง การนกถงความตายเปนอารมณอยเสมอวา อธว เม ชวต ธว เม มรณ อวสส มยา มรตพพ มรณปรโยสาน ซงแปลวาชวตของเราเปนของไมยงยน ความตายเปนของเราเปนของยงยน เราตองตายแนนอน มความตายเปนทสดอยางน๙
พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข) กลาววา, มรณานสสต หมายถงการระลกถงความตายดวยสตปญญาอนสงสงถกตองดงาม เพอใหเกดความไมประมาทแลวทาในสงทควรทาอนเปนไปดวยศลธรรมดงามจนถงยอดสงสด๑๐
พระเทพวสทธเมธ (ปญญานนทภกข) กลาววา, มรณานสสต หมายถง การระลกความตายดวยความไมประมาท ไมเผลอลมแลวทาชวตใหมคามราคาและเปนเครองชวยเตอนสตใหตงอยกบความดงามถกตองเสมอ๑๑
๘พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ. ๙), วปสสนากรรมฐาน ภาคปฏบต, (กรงเทพมหานคร : กดมอรนง, ๒๕๔๘), หนา ๑๕๖.
๙พระสพรหมยานเถระ (ครบาพรหมมา พรหมจกโก), เราจะเขาถงธรรมไดอยางไร,
(กรงเทพมหานคร : ม.ป.ท., ๒๕๒๗), หนา ๑๐๐. ๑๐พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข), พทธทาสธรรม (๑๔) ความตาย, (กรงเทพมหานคร :
สขภาพใจ, ๒๕๔๘), หนา ๘๙. ๑๑พระเทพวสทธเมธ(ปญญานนทภกข), ความตายททานยงไมร, (กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา
,ม.ป.ป.), หนา ๑๕๑.
๑๓
พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต) ไดกลาววา, มรณานสสต หมายถง การระลกถงความตายอนจะตองมมาถงตนเปนธรรมดา พจารณาใหใจสงบจากอกศลธรรม เกดความไมประมาทและไมหวาดกลว คดเรงรบขวนขวายบาเพญกจและทาความดใหพรอม๑๒ พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต) ไดกลาววามรณานสสต ปจจปฏฐานมรณานสสต ลกษณะมรณานสสต รสและปทฏฐานของมรณานสสต ซงหมายถงความขาดแหงชวต นเรยกวามรณะ การระลกถงมรณะน เรยกวา ปจจปฏฐานของมรณานสสต ความขาดไปแหงชวตของบคคลเปนลกษณะของมรณานสสต ความไมพอใจเปนรสของมรณานสสต ความสขสบายเปนปทฏฐานของมรณานสสต๑๓ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช) ไดกลาวมรณานสสต หมายความวาการใชสตพจารณากาหนดความตายเปนอารมณ นกถงความตายอนจะเกดมแกตนแนนอน โดยนกวา “มรณธมโมมห มรณง อนตโต” แปลวา “เรามความตายเปนธรรมดา ไมลวงพนความตายไปได” นกอยางนเปนประจา จนเกดความเคยชน จตใจกจะสงบเปนสมาธ คลายความยดมนถอมนในชวตและทรพยสนได๑๔
พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ) กลาวมรณานสสตวาในลกษณะตางๆ เพอเปนแนวทางในการปฏบตดงนคอ หมายถงเปนผมสตระลกถงความตาย เพอใหมความสงเวชสลดใจ แลวเปนผไมประมาทในชวต จะใชเปนเครองเตอนสตตนใหตงอยในความดและรบเรงขวนขวายทาความดดวยการตงอยในทาน ศล สมาธ ไมตองมวเมาผดวนประกนพรง๑๕
๒.๑.๓ ศพททมความหมายเหมอนกบมรณานสสต ศพทหรอขอความอนๆ ทมความเกยวของและความคลายคลงกบมรณานสสต พอสรปไดดงน
มรณ, มรณ, มรณะ หมายถง ความตาย การตาย
๑๒พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหานคร : บรษท เอส. อาร. พรน แมส, ๒๕๔๖), หนา ๑๘๑.
๑๓พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต)และคณะ, วมตตมรรค (แปลจากฉบบภาษาองกฤษ), พมพครงท๔, (กรงเทพมหานคร : สยาม บรษทเคลดไทย, ๒๕๔๑), หนา ๑๕๘-๑๕๙.
๑๔พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ. ๙), พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชดคาวด, (กรงเทพมหานคร : เลยงเชยง, ๒๕๔๘), หนา ๗๔๗.
๑๕พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ), การพฒนาจต, พมพครงท ๘, (กรงเทพมหานคร : บรษทสรางสรรคบคส จากด, ๒๕๔๙), หนา ๑๐๖.
๑๔
มรณกรรม หมายถง ความตาย มรณธรรม หมายถง มความตายเปนธรรมดา มรณบตร หมายถง หนงสอสาคญทนายทะเบยนผรบแจงแหงทองททมคนตาย ออกใหเปนหลกฐานแสดงรายการคนตายแกผแจง มรณภย หมายถง ความรสกกลวตอความตาย ภยทเปนอนตรายถงตาย มรณภาพ หมายถง ความตาย, ตาย ใชกบพระสงฆ มรณสต หมายถง ระลกถงความตายอนจะตองมมาถงตนเปนธรรมดา พจารณาทจะใหเกดความไมประมาท มรณนตก หมายถง มความตายเปนทสด มรณานต หมายถง จนกวาจะตาย มรรตยะ, มรรตยม มตตย, มตยะ หมายถง ผทตองตาย ไดแก พวกมนษยและสตวเดรจฉาน มฤตย หมายถง ความตาย มฤตยราช, มจจราช หมายถง เจาแหงความตาย ยมราช พญายม มจจะ หมายถง ผทตองตาย มจจ หมายถง ความตาย๑๖
ชพตกษย หมายถง การสนชวต ใชแกหมอมเจาวาถงชพตกษย ชวงคต หมายถง ตาย
ชวนตราย หมายถง อนตรายตอชวต, อนตรายถงตาย ชวาลย หมายถง ตาย เชน กสนชวาลยไปเมองฟา ชวตกษย หมายถง การสนชวต๑๗ ทวงคต หมายถง ไปสสวรรค ตายใชแกพระยพราชหรอเจาฟาซงไดรบการเฉลมพระยศพเศษ๑๘ สน หมายถง ตาย เชน พอแมของเขาสนไปหมดแลว
๑๖ราชบณฑตยสถาน, พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรงเทพมหานคร : บรษทนานมบคสพบลเคชนส จากด, ๒๕๔๖), หนา ๘๕๐.
๑๗เรองเดยวกน, หนา ๓๖๖. ๑๘เรองเดยวกน, หนา ๕๓๐.
๑๕
สนกรรม สนกรรมสนเวร สนเวรสนกรรม หมายถง สนสดในการทตองรบทกขอกตอไป เชน เมอเขามชวตอย มภาระมากหรอเจบปวยทรมาน ตายไปกถอวาสนเวรสนกรรม หมดกรรม หมดกรรมหมดเวรกวา สนใจ หมายถง ขาดใจ ตาย สนลม หมดลมหรอหมดอาย สนชพ หมายถง ตาย สนชพตกษย, สนชพตกษย หมายถง ตายใชเฉพาะหมอมเจา สนชอ หมายถง ตาย เชน เขาถกแทงทะลหวใจเลยสนชอ สนบญ หมายถง หมดบญ ตาย เชน เขาเปนลกกาพรา พอแมสนบญไปหลายปแลว สนพระชนม หมายถง ตาย ใชแกเจาฟา พระองคเจา สมเดจพระสงฆราชเจา และสมเดจพระสงฆราช สนลมปราณ หมายถงตาย เชน เขาสนลมปราณไปตงแตเมอคนน
สนสงขาร หมายถง ตาย สนอายขย หมายถง ตาย มกใชแกผสงอาย๑๙ สวรรคต หมายถง ไปสสวรรค ตาย ใชในราชาศพทสาหรบพระเจาแผนดน สมเดจพระบรมราชนนาถ และสมเดจพระบรมราชน สมเดจพระบรมราชชนน สมเดจพระยพราช สมเดจพระบรมโอรสาธราช และพระบรมราชวงศททรงไดรบพระราชทานฉตร ๗ ชน สวรรคาลย หมายถง ตาย ใชแกเจานายชนสง๒๐ ตามทศนะของพทธปรชญาเถรวาท การรองไห การโศกเสรา การราพนในเรองน ลวนไรประโยชน กลาวคอ ความตาย เปนสจธรรมของชวตทมอาจหลกเลยงได เปนปรากฏการณธรรมชาต หนงในกระบวนการของชวต คอ การเกด แก เจบ และตาย เพราะมการเกด จงมการแก เจบ ตาย ถาไมเกด กไมแก ไมเจบและไมตาย ไมตองเปนทกข ไมตองรองไห การรองไหจงไรประโยชน สรปวา ความหมายของมรณานสสตในคมภรทางพทธปรชญาเถรวาทในพระวนยปฎกน แมมไดกลาวไวตรงๆแตสามารถยดหลกไดวาพฤตกรรมตางๆ ทดและไมดนนลวนเกดจากความอยาก ความตองการ อยากมอยากเปน และอยากเปนอยากอยในสภาพนนนานๆ ในพระสตตนตปฎกแสดงใหเหนถงความไมประมาทของชวตทมตอสรรพสง แมกระทงความเปนอยของ
๑๙เรองเดยวกน, หนา ๑๑๙๔-๑๑๙๕. ๒๐เรองเดยวกน, หนา ๑๑๔๓.
๑๖
ตน และในพระอภธรรมปฎกสรปไดวา มรณะ คอ ปจจยอยางหนงททาใหเกดชวต เกดการเวยนวายตายเกดและความทกขทรมานของสรรพสตว
๒.๒ แนวความคดเกยวกบมรณานสสต แนวความคดเกยวกบมรณานสสต ควรศกษาถงความเปนมาของมรณานสสต และการปฏบตตามหลกมรณานสสต ดงน ๒.๒.๑ แนวคดเกยวกบความเปนมาของมรณานสสต
ความเปนมาของมรณานสสตผวจยมงศกษาถงแนวคดทมาจากมรณานสสตตามจตสามญสานกมรณานสสตในพระสตรและมรณานสสตตามความหมายและประเภท ซงเปนแนวคดทควรศกษา ดงน ๑) มรณานสสตตามจตสามญสานก
คนทวไปเมอไมเขาใจในความจรงของชวตกจะมองวาการตายนนเปนสงททาใหเกดความทกขระทมอยางแสนสาหสในชวตเพราะเหนวาความตายเปนภาวะทรางกายหรอตวของเราเองตองถกเผาหรอถกทาลาย จากภาวะทตาเหนเชนนจงทาใหเขาคดไปเองวา เขาคอรางกายและตายแลวกเปนขเถาตอไป คาวาตายจงเปนภาษาทบอกใหเหนปรากฏการณทเราเหนไดแตเพยงสายตาเทานน ความจรงแลวในทางพระพทธศาสนาถอวา การตายเปนเพยงภาวะจะปรากฏการณในชวต วญญาณทตางกาลและตางเทศะ อยางไรกตามมความเขาใจของคนทงในอดตและปจจบน ยงมความเขาใจวาการตายเปนเรองนากลว เปนเรองอปมงคล นามาซงความทกขและเปนเรองทปถชนไมพงปรารถนา ทงนกเนองจากยงไมมความเขาใจถงหลกความจรงของชวต คอชวตทเกดมาในโลกนลวนแตมการเกดในเบองตน มการแปรปรวนในทามกลางและแตกดบสลายไปในทสด ซงเปนหลกความจรงของชวต เปนอยางนเองไมมใครบญชาได ดงนนการตายทเกดขนกบเราหรอคนอน จงถอวาเปนเรองธรรมดา บคคลทเขาใจความจรงของชวตแลวจะไมมความหวาดกลว ไมมความเศราโศก ไมมการรองไห เสยใจ ยงกวานนยงคดทจะหาหนทางออกจากความเกด ความแก ความเจบ และความตาย ถาไมหนจากเรองเหลานความตายกไมมวนสนสดจากตวเรา เมอใดเรามความพยายามทจะหาหนทางหนหรอเอาชนะเรากจะพนได เหมอนอยางเรองของเจาชายสทธตถะราชกมารทไดไปพบกบเทวทตทง ๔ คอ “คนแก คนเจบ คนตาย และสมณะ”๒๑ แลวคดระลกถงตวเองวาสกวนหนงเราจะตองเปนอยางนแนนอน เมอคดถงตวเองจะตองเปนอยางนน จงไดคดหาวธหรอหนทางทจะออกจากสงเหลานน จต
๒๑ท.ม. (ไทย) ๑๐/๓๒-๓๘/๒๔-๓๕.
๑๗
กนอมไปในทางทจะออกบวช ซงคดวาเปนหนทางเดยวทจะทาใหออกจากเรองเหลานนได จงไดตดพระหฤทยแลวเสดจออกบวช ตงใจปฏบตโดยใชเวลาลองผดลองถกเปนเวลาถง ๖ ป จงสามารถบรรลธรรมเปนพระพทธเจา ตลอดระยะเวลาทไดเปนผนาทางพระพทธศาสนากไดทาการสอนมนษยและเทวดาใหเขาใจถงเรองความเกด ความแก ความเจบ และความตายวาเปนเรองธรรมดาของชวต ชวตทมเกดทใดทนนกมตาย เพอไมใหเกดความสะดงหวาดกลว เศราโศกเสยใจกบความตาย จะตองเปนผไมประมาทในชวต พระพทธองคจงไดชแนะหนทางออกจากความตาย คอ ใหหมนระลกถงความตายอนจะมแกตวอยเนองๆ ดวยเหตนในทางพระพทธศาสนาจงไดมการสอนเรองปฏบตมรณานสสตกรรมฐานโดยเฉพาะการระลกถงความตายหรอมรณานสสต โดยเหตทในขณะดารงชวตอย ไมวาจะมอานาจมากมายแคไหน อยในฐานะอยางไรกไมมใครแมแตผเดยวจะรวาตนเองจะมชวตอยไดนานกวน กเดอน กป ไมรวาตนจะเจบปวยวนไหน ดวยโรคอะไร ไมรวาจะตายเมอใด อาจตายในปจจบนทนท เวลาถดไปหรออกหลายป เพราะเหตแหงความตายมมากมาย สถานทตายกไมอาจรได อาจเปนทบานโรงพยาบาล หรอกลางถนน และสดทาย ไมสามารถรไดวาเมอตายแลวจะไปเกดในภพภมใด อาจไปเกดเปนสตวนรก เปรต อสรกาย เทวดา หรอไดกลบมาเกดเปนมนษยอก โดยเหตน ผไมรกฎแหงชวต ไมเขาใจในกฎธรรมชาต ไมเขาใจในสงทงหลายทงปวงตามความเปนจรง เมอนกถงความตายจงรสกหวาดหวนพรนพรง จตใจไมสงบ การมสตสมปชญญะระลกถงสงทเกดขนในอนาคต คอ ความตายทจะมแกตนเปนธรรมดา ดวยความไมประมาท เพอใหจตใจสงบจากอกศลกรรม ปลอยใจจากกเลส เครองเศราหมอง ตณหา ความทะยานอยาก อปาทาน ความยดมนถอมน อนเปนเหตใหมโลภ โกรธ หลงเสยกอนทจะถกความตายบงคบใหละทงสงเหลานไป โดยระลกอยเสมอวา ชวตจะตองสนสดแนนอนจะชวยบรรเทาโลภะ โทสะ โมหะ ลงไดสามารถเผชญกบความจรงของชวตไดอยางกลาหาญ ไมหวาดกลวตอความตาย รจกใชความตายใหเปนประโยชน ซงเรยกวา การเจรญมรณานสสต
การเจรญมรณานสสต หรอการเจรญมรณสต เปนขอหนงในอนสต ๑๐ ความระลกอารมณทควรระลกถงเนองๆ หมายถง การระลกถงความตายอนจะตองมมาถงตนเปนธรรมดาพจารณาใหใจสงบจากอกศลกรรม เกดความไมประมาทและไมหวาดกลว คดเรงขวนขวายบาเพญกจและทาความด๒๒ ๒) มรณานสสตในพระสตร
ทมาของมรณานสสตทปรากฏในพระสตร ซงพระพทธเจาไดตรสถามภกษเกยวกบมรณานสสต พระองคไดตรสใหภกษเขาใจแลวนาไปปฏบต เพอบรรลมรรคผล ตามสตปญญาของเหลาภกษนนๆ พระพทธเจาไดตรสถามภกษวา ภกษทงหลายเจรญมรณานสสตอยางไร ภกษ
๒๒พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร, อางแลว, หนา ๑๘๑.
๑๘
เหลานนกราบทลตอบวา ไดเจรญมรณานสสตวาชวตพงเปนอยไดตลอดคนหนงวนหนงบาง ตลอดวนบางชวขณะบณฑบาตบาง ชวขณะเคยวขาวกลนกนบาง พระพทธเจาจงตรสวา การเจรญ มรณานสสตเชนทภกษทงหลายทลตอบนน เปนการเจรญมรณานสสตเพอความสนไปแหงอาสวะทงหลายไดชา แลวตรสวา “ภกษใดเจรญมรณานสสต วาเราพงเปนอยไดชวเคยวขาวแลวกลนกนเพยงคาเดยว หรอชวหายใจเขาแลวหายใจออก หรอชวหายใจออกแลวหายใจเขา ถอวาเปนผไมประมาท ยอมเจรญมรณานสสตเพอความสนไปของอาสวะทงหลายไดแรงกลา๒๓ หมายความวา การเจรญมรณานสสตใหไดผลด ตองพจารณาและระลกถงความตายทกขณะ ทกลมหายใจอยางตอเนองกจะเหนวาชวตมความตายเปนธรรมดา มความตายอยตลอดเวลา มความตายอยในปจจบน มความตายมาแลวในอดตและมความตายทจะเปนไปในอนาคต กจะไมหลงไปในความชวและเรงทาความดเมอยงมโอกาส จงจะไดชอวาเปนผไมประมาท
พระสตรทเกยวกบมรณานสสตซงปรากฏเปนพระพทธพจน ทวา ภกษทงหลาย กภกษใดยอมเจรญมรณานสสต อยางนวา โอหนอ เราพงเปนอยได
ตลอดคนหนงวนหนง เราพงมนสการคาสงสอนของพระผมพระภาค เราพงกระทากจใหมากหนอ กภกษใดยอมเจรญมรณานสสต อยางนวาโอหนอ เราพงเปนอยไดตลอดวนหนง เราพงมนสการคาสงสอนของพระผมพระภาค เราพงกระทากจใหมากหนอ กภกษใดยอมเจรญมรณานสสต อยางนวาโอหนอ เราพงเปนอยไดชวขณะทฉนบณฑบาตมอหนง... ดกอนภกษทงหลาย ภกษเหลานเรากลาววา เปนผประมาท ๓) มรณานสสตตามความหมายและประเภท ความหมายและประเภทในทน หมายถงความหมายและประเภทของมรณานสสตซงเกยวกบการกาหนดวาเปนทมาหรอพนฐาน มรณานสสต แยกออกเปน ๒ ศพท คอ มรณะ กบ อนสสต มรณะ แปลวา ความตาย ความสนไปแหงสงขาร การยตการกระทาการตอเนองดานชวภาพอนเปนชวะของสตว แตเปนกระบวนการแยกสภาพไปสความจรงของสจธรรม สวนเปนดนกกลายเปนดน สวนทเปนนา ลม ไฟ กแยกไปเปนนา ลม ไฟ ตามสภาพ ซงเขาใจวา ธาตแตกแยกจากกน ยตบทบาทการมชวต ความเปนมนษย
ในพระอภธรรมปฎก ไดกลาวถงความตายวาเปนลกโซ ๑ ใน ๑๒ อยาง ถอเปนปจจยอยางหนงทาใหเกดชวต การเวยนวายตายเกดและความทกขทรมานของสรรพสตว ดงพระพทธพจนทวา
...สงขารเกด เพราะ อวชชาเปนปจจย วญญาณเกด เพราะ สงขารเปนปจจย นามเกดเพราะวญญาณเปนปจจย อายตนะท ๖ เกดเพราะนามเปนปจจย ผสสะเกดเพราะอายตนะท
๒๓อง ปจก. (ไทย) ๒๒/๒๙๐/๓๓๘-๓๔๑.
๑๙
๖ เปนปจจย เวทนาเกดเพราะผสสะเปนปจจย ตณหาเกดเพราะเวทนาเปนปจจย อปาทานเกดเพราะตณหาเปนปจจย ภพเกดเพราะอปาทานเปนปจจย เปนตน มรณะ (ความตาย) เปนภาวะทมอยจรง สงทยนยนความมอยจรงของความตายกคอ
ความเปลยนแปลง เพราะความเปลยนแปลงสามารถแสดงถงความมอยใหปรากฏได โดยเราสามารถสงเกตเหนไดจากความไมคงทของสงตางๆ นนเอง คอการปรากฏตวของความเปลยนแปลง ความตายในฐานะความเปลยนแปลงอกรปแบบหนงจงเปนสงทมอยจรง ความมอยจรงชองคามตายจงเปนสงทไมสามารถปฏเสธได อยางไรกตามแมเราจะยอมรบวาความตายเปนสงทมอยจรงความมอยจรงของความตายน กอาจทาใหเราสงสยตอไปอกวาเหตใดความมอยจรงเชนนจงมอย พทธศาสนามปรชญาซงเราสามารถนามาวเคราะหเพอหาคาตอบตอปญหาดงกลาวนได กลาวคอเราจะสามารถเขาใจความมอยจรงของความตายได
อนสต หมายถงอารมณทควรระลกถง หรอหมายถง ความระลกถงอารมณทควรระลกถงเนองๆ หรอระลกถงคณความงาม ความด ซงเปนเครองทาใหจตสงบบาง เปนเครองยงจตใหเกดความเลอมใสบาง สงเวชบาง เรยกวา “อนสต” ดงนน อนสตจงหมายถง การระลกถงคณของสงนนๆ เปนนจ หรอเปนประจา ซงเปนเครองยงจตใหเกดความเลอมใส
ประเภทของอนสตในพระสตตนตปฎก อนสต๒๔ฐาน ๖ อยางหรอประเภท ดงน (๑) พทธานสต [ระลกถงคณของพระพทธเจา] (๒) ธมมานสต [ระลกถงคณของพระธรรม] (๓) สงฆานสต [ระลกถงคณของพระสงฆ] (๔) สลานสต [ระลกถงศล] (๕) จาคานสต [ระลกถงทานทตนบรจาค] (๖) เทวตานสต [ระลกถงเทวดา]
ดกอนภกษทงหลาย อนสตฐานะ ๖ ประการน ๖ ประการเปนไฉน คอ พทธานสต ๑ ธรรมนสต ๑ สงฆานสต ๑ สลานสต ๑ จาคานสต ๑ เทวตานสต ๑ ดกรภกษทงหลาย อนสตฐานะ ๖ ประการนแลฯ อนสต ในพระสตตนตปฎก มอย ๑๐ ประการ๒๕ไดแก
๒๗ท.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๒๒/๓๒๑. ๒๕อง.เอก. (ไทย) ๒๐/๑๘๐/๓๒.
๒๐
(๑) พทธานสต ระลกถงคณของพระพทธเจา พทธานสต ตดบทเปน พทธะ แปลวา พระพทธเจา หมายถงพระคณของพระพทธเจา อนสต แปลวา ระลกเนองๆ หรอระลกตามสมควร เมอรวมเขาเปน พทธานสต แปลวา ระลกเนองๆ (๒) ธมมานสต ระลกถงคณของพระธรรม ธมมานสต ตดบทเปน ธมมะ แปลวา พระธรรม หมายถงคณของพระธรรม รวมกบ อนสต เปน ธมมานสต แปลวา ระลกเนองๆ หรอระลกตามสมควรถงคณของพระธรรม (๓) สงฆานสต ระลกถงคณของพระสงฆ สงฆานสต ตดบทเปน สงฆะ แปลวา พระสงฆ หมายถง คณของพระสงฆ รวมกบอนสตเปนสงฆานสต แปลวา ระลกเนองๆ (๔) สลานสต ระลกถงศลของตน สลานสต ตดบทเปน สละ แปลวา ศล หมายถง คณแหงศล รวมกบอนสต เปน สลานสต แปลวา ระลกเนองๆ ถงคณแหงศล (๕) จาคานสต ระลกถงทานทตนบรจาคแลว จาคานสต ตดบทเปน จาคะ แปลวา บรจาคหรอสละ หมายถง ทานทตนบรจาคแลวสละแลว รวมกบ อนสต เปน จาคานสต แปลวา ระลกถงทานทตนบรจาคแลว (๖) เทวตานสต ระลกถงคณททาบคคลใหเปนเทวดา เทวตานสต ตดบทเปน เทวดา แปลวา เทวดา หมายถง คณททาบคคลใหเปนเทวดา รวมกบอนสต เปน เทวตานสต แปลวา ระลกเนองๆ ถงคณททาบคคลใหเปนเทวดา (๗) มรณานสสต ระลกถงความตายทจะมาถงคน มรณานสสต ตดบทเปน มรณะ แปลวา ความตาย หมายถง ความแตกขาดแหงชวต ความตายม ๒ อยาง คอ ๑. กาลมรณะ ตายตามเวลาอนสมควร เพราะสนบญบาง สนบาปบาง เพราะสนอายบาง เพราะสนบญ-บาปและอายทกอยางบาง ๒. อกาลมรณะ ตายในเวลาอนไมสมควรตาย เพราะกรรมเขาไปตดรอน (๘) กายคตาสต ระลกทวไปในกาย ใหเหนวา ไมงาม นาเกลยดโสโครก กายคตาสต ตดบทเปน กายะ แปลวา รางกาย หมายถงสวนตางๆ ของรางกายมผม เปนตน คตา แปลวา ไป สต แปลวา ความระลก เมอรวม ๓ ศพทเขาดวยกนเปน กายคตาสต แปลวา ความระลกไปทวในสวนตางๆ ของรางกาย (๙) อานาปานสต ตงสตกาหนดลมหายใจเขาออก อานาปานสต ตดบทเปน อานาปานะ แปลวา ลมหายใจเขา ออก ตอเขากบศพทวา สต เปน อานาปานสต แปลวา ระลกถงลมหายใจเขาออก หมายความวา ตงสตกาหนดระลกดลมหายใจทงเขาทงออก (๑๐) อปสมานสต ระลกถงคณพระนพพาน ซงเปนทระงบกเลสและกองทกข อปสมานสต ตดบทเปน อปสมะ แปลวา ธรรมอนเปนทระงบ หมายถงคณของพระนพพาน อน
๒๑
เปนทระงบดบกเลสและกองทกข รวมกบศพทวา อนสต เปน อปสมานสต แปลวา ระลกถงคณของพระนพพาน อนเปนทระงบดบกเลสและกองทกข ตามทกลาวนเปนเรองของความเปนมาของมรณานสสตทจาแนกตามจตสามญสานก มรณานสสตในพระสตร และมรณานสสตตามความหมายและประเภท ทปรากฏในพระไตรปฎกซงเปนแนวคดเกยวกบความตายทเกดจากสามญสานกและทมปรากฏในพระสตร ดงกลาว ๒.๒.๒ แนวคดเกยวกบวธปฏบตตามหลกมรณานสสต การปฏบตมรณานสสตกรรมฐานน ผปฏบตจะตองพจารณาศพทอยเฉพาะหนา หรอระลกถงศพทตายไปแลว ทมยศ มอานาจ มทรพยสมบตแลวกนกบรกรรมอยในวา “มรณ เม ภวสสตชวตนทรย อปจฉชชสสต” เราจะตองตาย รปชวต นามชวต จะตองขาดจากกนอยอยางนเรอยๆ ไปหรอจะบรกรรมวา “มรณ เม ธว ชวต เม อธว” ความตายเปนของแน ความมชวตอยเปนของไมแนผปฏบตกจะตองทาการปฏบตใหถกตองตามแนวทางทพระพทธองคไดตรสไว และเพอใหทราบถงวธปฏบตแกพทธบรษทมวธปฏบตแกภกษ ระลกถงความตาย สาเหตใหเกดความตาย ความตายใหเกดปญญา ขอควรเวน ขอควรปฏบต ขอควรรกอนวนเขาปฏบตมรณานสสตและหลก อปญจอภณหปจจเวขณะ ดงน ๑) ตรสถงวธปฏบตแกภกษ โดยวธการตรสสรรเสรญและวธปฏบตไดทรงสรรเสรญผระลกถงความตายวา
“ภกษทงหลาย มรณานสสตทเจรญแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก หยงลงสอมตะมอมตะเปนทสด”
(๑) ภกษรปนนทลตอบวา “ขาพระองคเจรญโดยมความคดวาโอหนอ ชวตเราอาจเปนอยอกเพยงคนหนงวนหนงเทานนเราพงใสใจและกระทาตามคาสอนของพระพทธเจาใหมาก” (๒) ภกษอกรปหนงกราบทลวธเจรญมรณานสสตของตนวา “โอหนอ ชวตเราอาจอยอกเพยงวนหนงเทานน เราพงใสใจ”
(๓) ภกษอกรปหนงกราบทลวา “โอหนอ ชวตเราอาจเปนอยเพยงครงวน” (๔) ภกษอกรปหนงกราบทลวา “โอหนอ ชวตเราอาจเปนอยไดเพยงชวเวลาฉนบณฑบาตมอหนง” (๕) ภกษอกรปหนงกราบทลวา “โอหนอ ชวตเราอาจอยไดเพยงชวเวลาฉนบณฑบาตไปไดครงหนง” (ยงไมทนไดอม) (๖) ภกษอกรปหนงกราบทลวา “โอหนอ ชวตเราอาจอยไดเพยงชวเวลาทเคยวและกลนกนขาวไปไดเพยง ๔-๕ คา”
๒๒
(๗) ภกษอกรปหนงกราบทลวา “โอหนอ ชวตเราอาจอยไดเพยงชวเวลาเคยวคาขาวไดเพยง ๑ คา” (๘) ภกษอกรปหนงกราบทลวา “โอหนอ ชวตเราอาจอยไดเพยงชวเวลาทเราหายใจออกแลวหายใจเขา ๑ ครง หรอหายใจเขาแลวหายใจออก ๑ ครงเทานน” เมอภกษทง ๘ รปกราบทลแลว พระพทธเจาตรสวา ภกษรปท ๑ ถง ๖ ยงไดชอวามความประมาทอย จกทาใหสนอาสวะชา ภกษทงหลายพงเปนดงภกษรปท ๗ และ ๘ ผไดชอวาเปนผไมประมาท เจรญมรณานสสตเชนนยอมสนอาสวะไดเรว เพราะฉะนนในเรองนพวกเธอทงหลาย พงสาเหนยกใจไววา “เราทงหลาย จกเปนผไมประมาทเปนอย จงเจรญมรณานสสตเพอความสนอาสวะอยางแทจรง” ดงน ภกษทงหลาย เธอทงหลาย พงสาเหนยกใจไวอยางนแล”๒๖ ๒) ตรสใหตงสตระลกถงความตายของสงมชวต ดวยการบรกรรมบทวา มรณ มรณ หรอนกถงความตายมาเปนอารมณกรรมฐานใหกระทาอยอยางนอยทกลมหายใจเขาออก ในขณะทระลกความตายกใชสตปญญาพจารณาใหเหนถงความเปลยนแปลงของชวต๒๗
๓) ตรสใหพจารณาถงสาเหตททาใหเกดความตาย สงทสามารถทาใหชวตขาดดบลงนนมมากมายหลายประเภท ดงมพทธพจนตรสวา ภกษในพระธรรมวนยน กลางวนผานไปกลางคนยางเขามา ยอมพจารณาเหนสาเหตแหงความตายของเรามมาก๒๘ ๔) ตรสใหระลกถงความตายใหเกดปญญา คอ การระลกถงความตายเพอใหเกดสตปญญา จตใจกนอมไปสความสงบและเกดสมาธไดเรว การระลกถงความตายทใหเกดปญญา ซงมหลกพจารณา คอ (๑)ใหคดเปรยบเทยบตวเราเองกบคนอน เชน คนเราแมมความแตกตางกนอยางไรไมวาฐานะ หรอสตปญญา ในทสดกตองตายเหมอนกน (๒) ใหมองวาความตายจโจมเราไดทกเมอ ทกเวลา เพราะวามนตดตว ตดตามเรามาตงแตเกด (๓)ใหมองวาแมจะใชอานาจ หรอทรพยสนมากเทาใด เรากมอาจรกษาชวตซงเปนสงทเรารกทสดเอาไวได (๔) ใหเขาใจวาชวตเราเปราะบางออนแอ ตองอาศยปจจยตางๆ จงจะอยได หากขาดอยางใดอยางหนง หรอไดมาอยางไมสมดลกจะทาใหเกดปญหาไดทกเมอ
๒๖อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๙/๔๔๖-๔๔๗. ๒๗อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๙/๔๔๔-๔๔๗. ๒๘อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๒๐/๔๔๗.
๒๓
(๕) ใหคดวารางกายเราเปนของสาธารณะ เปนเรอนอยทมหนอนและเชอโรคอนเปนภยมากมายหลายชนดอาศยอย ซงลวนเปนปจจยแหงความตายทงสน (๖) ชวตนจากดนก อายขยมกาหนดเวลาของมน คนเราอยไดไมมากกวา ๑๐๐ ปกตองตาย บางคนมอายเกน ๑๐๐ ป แตกตายอยด และอยเกน ๑๐๐ ปไดไมนานนก (๗) ชวตคนเรานน มโอกาสตายไดทกเวลา เพราะชวตมการเกดการตายเปนสาเหตใหญตอเนองเปนวฏสงสาร (๘)ใหเขาใจวาชวตไมมนมตทแนชด ไมมใครรไดวาเราจะตายดวยเหตใด ตายเมอใด ตายอยางไร และตายทใด การสอนใหไดพจารณาถงสาเหตของความตายอนจะเกดมแกเราอยางน ยอมทาใหเรารชดวาชวตมความตายและสาเหตททาใหเราตายมอยรอบตว ความตายอาจเกดขนกบตวเราไดทกเวลา ทกสถานทโดยไมมเครองหมายบอกใหทราบลวงหนา ๕) ตรสถงขอทควรรกอนวนเขาปฏบตมรณานสสต การปฏบตทกอใหเกดผลไดเรวหรอชานนกมปจจยหลายอยาง เพอใหจตใจเกดสมาธไดเรวและสงททาใหจตใจของนกปฏบตทงหลายเกดความกงวลม ๓ คอ ปลโพธ สปปายะ และกลยาณมตร ดงน (๑) ปลโพธ คอ เครองผกพนหรอหนวงเหนยวเปนเหตใหใจหวงกงวลใจม ๑๐ ประการ คอ ๑. ทอยหรอวด ตนมของใชเกบสะสมไวมาก หรอมงานอะไรทคางอยเปนกงวลแตถาใจไมผกพนกไมเปนไร ๒. ตระกล คอ ตระกลญาตหรอตระกลอปฏฐากซงสนทสนมหวงใยจากไปใจคอยหวง ควรทาใจใหได ๓. ลาภ เชน มคนเลอมใสมาก ๔. คณะ เชน มคณะศษยทตองสอน ๕. กรรม คอ การงาน ๖. อทธานะ คอ การเดนทางไกลดวยธระ ๗. ญาตทงทางบานและญาตทางวด ๘. อาพาธ คอ ตนปวยไข ๙. คนถะ คอ ปรยตหรอสงทเลาเรยน ๑๐. อทธ คอฤทธของปถชน (๒) สปปายะ คอ ธรรมอนเปนทสบาย ทเหมาะสมกบการปฏบตของตน ม ๗ ประการดงน คอ
๒๔
๑. อาวาสสปปายะ คอ อาวาส ไดแกทอยอนเปนทสบาย ไมใกลทางสญจรไปมา ไมใกลบอนาอนจะเกดความราคาญจากผคนไปมา
๒. โคจรสปปายะ ไดแก ทางเดนอนเปนทสบาย ๓. ภสสสปปายะ ไดแก การฟงการพดอนเปนทสบาย ๔. บคคลสปปายะ ไดแก บคคลเปนทสบาย ๕. โภชนสปปายะ ไดแก อาหารอนเปนทสบาย ๖. อตสปปายะ ไดแก ฤดอนเปนทสบาย ๗. อรยาปถสปปายะ ไดแก อรยาบถอนเปนทสบาย (๓) กลยาณมตรหมายถง เพอนทด มตรผมคณอนบณฑตพงนบ การปฏบต
มรณานสสตตามความคดของตนนน สงแวดลอมทางสงคมทด และผทชแนะแนวทางทถก๒๙ ทเกดผลในการปฏบตธรรมจะตองเปนผไดตงอยในคณธรรม คอ
๑. ปนสสยะ อยในสานกอาจารยผมความสามารถ ๒. อารกขะ รกษาอนทรย ๖ ใหสมบรณ ๓. อปนพทธะ ผกจตใจในสตปฏฐานทง ๔ ดวยเหตนกลยาณมตรจงนบวาเปนบคคลทมความสาคญอยางยง เพราะครอาจารย
ทกทานยอมหวงประโยชนอนเกอกลแกศษยดวยเมตตา ผทาหนาทในการสงสอน ใหการศกษาแกผอน ยอมประกอบดวยคณสมบต และมพระพทธพจนทตรสถงผทเปนกลยาณมตรไววา
กลยาณมตร ประกอบดวยองคคณของกลยาณมตรม ๗ ประการคอ ๑) เปนทรกทพอใจ ๒) เปนทเคารพ ๓) เปนทยกยอง ๔) เปนนกพด ๕) เปนผอดทนตอถอยคา ๖) เปนผพดถอยคาลกซงได ๗) ไมชกนาในอฐานะ๓๐
นอกจากนยงตรสถงคณสมบตของครอาจารยเพม ๑. เปนผสมบรณดวยศรทธาเชอตอพระปญญาตรสรของพระพทธเจา เชอกรรม
และเชอผลของกรรม ตงใจบาเพญประโยชนตอสรรพสตว
๒๙ส.ม. (ไทย) ๑๙/๕-๑๒๙/๒-๓๖ ; อง.เอกก. (ไทย) ๒๐/๗๑-๑๒๘/๑๖-๒๕. ๓๐อง.สตตก. (ไทย) ๒๓/๓๗/๕๗.
๒๕
๒. สมบรณดวยศล คอ มมารยาทอนดงาม ๓. สมบรณดวยการศกษา สามารถแสดงแนวทางแหงการปฏบตไดด๓๑ ๔. สมบรณดวยการบรจาค ยอมเสยสละ มกนอย สนโดษ ชอบสงด ไมคลกคล
ดวยหมคณะ ๕. สมบรณดวยความเพยร คอ ไดเคยเจรญวปสสนากรรมฐานมาแลว ๖. สมบรณดวยสต คอ ไดเคยเจรญสตปฏฐาน ๔ มาแลว ๗. สมบรณดวยสมาธ มจตตงมน ไมฟงซาน ไมกระสบกระสาย ๘. สมบรณดวยปญญา คอ รวาสงนเปนประโยชนและไมเปนประโยชนตอสรรพ
สตว๓๒ คณสมบตของผเปนครอาจารยนนเปนการชใหเกดความมนใจของผทจะปฏบตธรรมวาทานคงใหความรแกเราได พาประพฤตปฏบตใหดไดแลวนาไปสการปฏบตทถกตองตามวธทครอาจารยชแนะ ยอมทาใหเกดผลทด มประโยชน แตถาปฏบตผดอาจทาใหเกดผลรายได ดงนนจงมการกลาวใหทราบขอทควรเวน ๖) ตรสถงขอควรเวนในการปฏบตมรณานสสต การปฏบตทผดยอมทาใหเกดผลรายและทาใหเขาใจผด พทธพจนททรงตรสถงขอทควรเวน คอ
(๑) ชอบประกอบกจเลกๆ นอยๆ เชน เขยนหนงสอ เปนตน สงเหลานไมใชกจ ของการปฏบต
(๒) ชอบพดคยกบผปฏบตดวยกน ไมตงใจกาหนดอารมณทมากระทบ (๓) ชอบเหนแกกนแกนอน คอ กนมาก นอนมาก พดมาก ทาความเพยรนอย การ
ปฏบตควรนอนวนละ ๔ ชวโมง กลางวนหามนอน (๔) ชอบคลกคลอยกบหมคณะ ไมชอบอยตามลาพงโดยเฉพาะ (๕) ไมสารวมอนทรยทง ๖ ดวยด (๖) ไมรจกประมาณในการบรโภค คอกนอมเกนไปกะไววาอก ๔ ถง ๕ คาจะอม
ใหดมนาตามไปเปนพอด (๗) จตจบอารมณใดไมกาหนดอารมณนน หรอจตจตไปในอาการใด ไมกาหนด
รในอาการนน๓๓
๓๑ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๓/๒๑. ๓๒ม.ม. (ไทย) ๑๓/๒๕/๒๘-๓๐. ๓๓อง.ปจก. (ไทย) ๒๒/๒๔๖/๑๔๙.
๒๖
การปฏบตทถกตองตามหลกของครอาจารย ยงไดกลาวถงคณธรรมของผปฏบตจะตองม ขนต คอ ความอดทนและตองพรอมดวยองค ๓ ประการ คอ
๑. อดทนตอความยากลาบาก ๒. อดทนตอทกขเวทนา ๓. อดทนตอความเยายวนของกเลส๓๔
เพอใหขนตธรรมนนสมบรณ จะตองตงใจอยางแนวแนในการปฏบต ถงแมเลอดเนอจะเหอดแหงไปคงเหลอแต หนง เอน กระดก กจะไมทอถอยละเลยไป จนกวาจะบรรลถงธรรมทกาลงบาเพญเพยรอยน เมอไดปฏบตตามขนตอนทไดศกษาเกยวกบหลกการฝกกอนเขาปฏบตมรณานสสตตามทพระพทธองคไดทรงสอนแลว ตลอดถงแนวทางตามทครอาจารยแนะนาเกยวกบการลงมอปฏบตและยงตองคานงถงขอควรยดถอปฏบตมรณานสสต ซงมขอควรยดปฏบต ดงน ๗) ตรสถงขอควรรในวนเขาปฏบตมรณานสสตเมอถงกาหนดเวลาปฏบต ใหละความกงวลทงหลาย พรอมกบไดหาสถานทอนเปนทสปปายะแลว ไปสสานกอาจารยผเปนกลยาณมตร การปฏบตธรรมประเภทอน ซงมขนตอนการปฏบตตอไปน๓๕
(๑) ในวนทเขาปฏบตใหจดเตรยมดอกไม ธปเทยน ไปถวายสกการะอาจารยผท ใหพระกรรมฐานตลอดถงใหความสะดวกในดานตางๆ
(๒) จดธปเทยนบชาพระรตนตรยแลว ผชายนงกระโหยง ผหญงนงแบบเทพธดา แลวประนมมอ เปลงวาจานมสการ
(๓) นอมนมสการองคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ผทรงประทานกรรมฐาน (๔) ปฏบตในศลวสทธใหเปนผบรสทธควรแกการปฏบตในสวนเบองตน (๕) มอบอตภาพรางกายถวายแดพระผมพระภาคเจา ซงเปนสงฆบดร ผประทาน
กรรมฐานแกผเหนภยในวฏฏะ (๖) มอบอตภาพรางกายถวายแดครอาจารยผสอนกรรมฐาน เพอจะไดอบรมสง
สอนไปดวยด ไมมโทษแกอาจารย เปนการมอบตวเปนลกศษยใหทานแนะนาสงสอน (๗) ขอกมมฏฐานกบทานอาจารย หลงจากไดมอบกายถวายตวแลว (๘) เมอไดรบกรรมฐานจากครอาจารยแลว เขาไปสหองกรรมฐานทสงบเงยบ จด
๓๔อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๔๑๐/๑๑๘. ๓๕ พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ. ๙), หลกปฏบตสมถะและวปสสนากรรมฐาน. (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒.), หนา ๔ – ๖.
๒๗
ธปเทยนบชาพระรตนตรย อนเปนอามสบชาครงสดทาย เปนตน (๙) เมออธษฐานเสรจแลว กแผเมตตาใหแกตวเองและผอน ตลอดจนถงสรรพ
สตวทวไป เพอใหเกดความสขแกตนเองกอน เพราะสตวในโลกยอมรกตวเอง จงมการแผเมตตาแกตวเองกอน และคอยแผความเมตตาใหแกผทอยใกลตวเรา
(๑๐) เจรญพทธคณ ธรรมคณ และสงฆคณ (๑๑) ถาอยในปา อยในถา อยในภเขา ควรจะไดสวดบทกรณเมตตสตร
และบทขนธปรตรสตรดวย (๑๒) ผทเปนครอาจารยสอนจะกลาวใหโอวาท และแนะนาหลกการปฏบตท
เรยกวา “ใหกรรมฐาน” ตามสมควรแกเวลา ตอจากนนตวผปฏบตจะตองจดจาและพงนาไปปฏบตตามขนตอน และยงม หลกการพจารณาทจะทาใหจตใจเปนสมาธยงขน ซงเรยกวา หลกพจารณามรณสตปญจอภณหปจจเวขณะ ๕ อยาง ๘) ตรสถงหลกปญจอภณหปจจเวขณะเปนวธพจารณาใหเหนความจรงในชวต คอ ความแก ความเจบ ความชรา ความตาย ความพลดพราก และมกรรมเปนเครองกาหนดชวตของคน สตวทง ๕ประการนยอมมกบทกชวต จะหลกหนจากสง ๕ อยางนไมได การพจารณาตามหลกอภณหปจจเวขณะนกปราชญทงหลายกถอวาเปนวธหนงในการปฏบตมรณานสสต ๕ อยาง คอ๓๖
(๑) ชราธมโมมห ชร อนตโต เรามความแกเปนธรรมดา ยงไมลวงพนความแกไปไมได
(๒) พยาธธมโมมห พยาธ อนตโต เรามความเจบไขเปนธรรมดา ยงไมลวงพนความเจบไขไปไมได
(๓) มรณธมโมมห มรณ อนตโต เรามความตายเปนธรรมดา ยงไมลวงพนความตายไปไมได
(๔) สพเพห เม ปเยห มนาเปห นานาภาโว วนาภาโว เราจะเปนไปตางๆ คอวาจะพลดพรากจากของรกของเจรญใจทงหลายทงปวง
(๕) กมมสสโกมห เราเปนผมกรรมเปนของตน
๓๖ ม.ม. (ไทย) ๑๐/๓๙๗/๓๒๘,๓๗๒., อง.อปร (ไทย) ๑๔/๓๗๓/๔๒๐,๕๑๐., ม.ม. (ไทย) ๑๒/๑๓๑/๑๒๐,๕๕๔., อง.ทก. (ไทย) ๒๐/๓๖/๑๙๒,๔๑๑.
๒๘
๒.๓ วธการปฏบตตามหลกมรณานสสต ๒.๓.๑ หลกของมรณานสสต หลกของมรณานสสตมประเดนทสาคญคอ หลกมรณานสสตตามลกษณะหลก มรณานสสตตามปจจยทใหเกดจตสานก หลกมรณานสสตตามความเจรญงอกงามแหงจตของมนษย และหลกมรณานสสตตามโครงสรางของรางกายมนษย ดงน ๑) หลกมรณานสสตตามลกษณะ พระพทธองคทรงตรสถงหลกวธการสอนมรณานสสตม ๕ ประการ คอ (๑) ทรงสอนโดยวธเอกงสลกษณะ คอ ทรงแสดงยนยนไปขางเดยว เชน ความดมผลเปนสข ความชวมผลเปนทกข หรอกศลเปนสงควรบาเพญ อกศลเปนสงทควรละ (๒) ทรงสอนโดยวธวภชชลกษณะ คอ ทรงแยกประเดนใหชดเจน เชน การแยกประเดนสอนหรอตอบคาถาม เชน มผถามวา ผหญงกบผชายใครดกวากนอยางน (๓) ทรงสอนโดยวธปฏปจฉาลกษณะ คอ ทรงถามยอนเสยกอนแลวจงตรสถาม ดงตวอยางเชน มคนถามวา เมอความรเกดขน ความไมรหายไปไหน เราอาจถามยอนในสงทมองเหนงายๆ เสยกอนวา เมอแสงสวางเกดขน ความมดหายไปไหน ดงนเปนตน (๔) ทรงสอนโดยปนลกษณะ คอ พกปญหาไวไมทรงพยากรณ คอ ไมทรงตอบเรองนน เพราะทรงเหนวาไมเปนประโยชน หรอยงไมถงเวลาทจะร ตวอยางเรองพระมาลงกยะทลถามเรอง โลกเทยงหรอไมเทยง ชพกบสรระเปนอนเดยวกนหรอคนละอยาง เปนตน (๕) อปมาลกษณะ ทรงสอนแบบเปรยบเทยบ เชน ทรงเปรยบเทยบภกษดวยผาเปลอกไมและผากาส วธสอนทง ๕ อยางเปนแนวทางทจะทาใหบคคลกาวไปสจดมงหมาย และทาใหการปฏบตนนถกตอง เปนประโยชนตอตนเองทงทางตรงและทางออม การปฏบตมรณานสสตกรรมฐานกเชนเดยวกนเมอไดรบการแนะนาสงสอนจากพระพทธเจาและทานผรทงหลายแลว กไดนาความรนนๆ ตลอดถงประสบการณตางๆ จากการฝกฝนมาลงมอปฏบตดวยตนเอง วธปฏบตตามหลกมรณานสสต ควรศกษาถงหลกของมรณานสสตและวธสอน มรณานสสต ดงน
๒) หลกมรณานสสตตามปจจยทใหเกดจตสานกถงความตาย ในอารมณกรรมฐาน ๔๐ หมวดวาดวยอนสต ๑๐ ประการนน การเจรญมรณานสสต
จดอยในขอท ๗ ซงเปนการปฏบตธรรมเพอทาจตใจใหคลายวาง ปลอดโปรงจากกเลสตณหา ความยดมนถอมน มความเขาใจตอชวตของตนและสรรพสตววา ลวนมความตายเปนเบองหนา ไมมใครขามพนความตายไปได จตใจคลายความหลงใหลในสงตางๆ พรอมทงจตใจทเสยสละทงวตถสงของและเหนแจงตามแนวทางอนประเสรฐ ดงนน การเจรญมรณานสสตจงประมวลถงปจจยทใหเกดจตสานกถงความตาย ๔ ประการคอ
๒๙
(๑) การไปรวมทาบญ คอ เราเคยไปในงานศพบอยๆ เหนพนอง หรอญาตมตรของเราถงแกความตาย ถาเราใชกรรมฐานขอนจกพจารณาเหนชดได เมอเราไปงานศพแลว เรากทาบญเทาทเราจะทาได เปนตนวา รกษาศลดวยกนทกคน อยางนอยกศล ๕ ใหทานกนตามความสามารถ ฟงพระสงฆบาง
(๒) การอทศสวนบญใหแกทานผตาย คอ เมอเราทาบญใหเกดขนในใจแลว เราจะตองอทศสวนบญสวนบญนไปใหทานทลวงลบไป ถาทาบญแลวไมไดอทศไปให กไมมประโยชนอนใดสาหรบทานทลวงลบไป เราอาจจะไดบญสวนตว หรอ อาจจะชวยเหลอเจาภาพ เปนตน
(๓) การขมาโทษตอทานผตาย ขอนกเปนธรรมเนยมทดของไทย ในการไปงานศพ เมอเรานงตอหนาศพ จดธปเทยนบชาศพหรอวนทเราถอดอกไมจนทนเขาไปจะเผา กใหนงหรอยนสงบนงตอหนาศพอยครหนง แลวกลาวขอขมาโทษตอทานผตายแตเพยงเบาๆ หรอกลาวในใจวา “ถาหากขาพเจาเคยประพฤตผดลวงเกนตอตวทานไปดวยความพลงเผลอประมาทอยางใดอยางหนงจะดวยทางกาย ทางวาจาหรอเพยงแตคดในใจกตาม ขอใหทานจงอโหสกรรมยกโทษอนนนใหแกขาพเจาดวย
(๔)การพจารณาความตายยอนเขามาหาตวเอง อนเปนคาสอนทสงขนอกระดบหนงในพระพทธศาสนาของเรา คนไปงานศพศาสนาอนเขาทาอยางไรเรองของเขา เราชาวพทธไปงานศพทางพทธปรชญาเถรวาท จะไดเหนใจญาตมตรทมาชวยงาน เปนตน ปจจยทง ๔ ประการ คอ การไปรวมทาบญงานศพ การทาบญอทศสวนกศลใหผตาย การขอขมาโทษตอผตาย และการพจารณาความตายใหมจตสานกสะทอนมาถงตวเรา ปจจยทง ๔ ประการน ถอวาเกยวกบมรณานสสตทสาคญอยางยงททาใหมจตสานกถงความตาย และกลายเปนผไมประมาท
๓) หลกมรณานสสตตามความเจรญงอกงามแหงจตของมนษย พทธปรชญาเถรวาทจงสอนใหพจารณาถงความตายในฐานะเปนคตธรรมดา แตความหมายของคตธรรมดา คอ ใหรความเปนจรงของชวตวามการเรมตนและสนสด เพอจตใจจะไดเหนความจรงของชวตวามการเรมตนและสนสด ไมถกครอบงา บบคนดวยความทกข เรองความตายน แสดงถงความเจรญงอกงามแหงจตใจของมนษยเปน ๓ ขน ดวยกน (๑) มนษยปถชนทวไป ทานวาเปนปถชนทยงมไดสดบ คอ ยงไมมการศกษา กจะระลกนกถงความตายดวยความหวาดหวนพรนกลว เศรา หดหทอแท ระยอทอถอย
๓๐
(๒) สงขนไป เปนอรยสาวก ผมการศกษา ไดสดบแลวกระลกถงความตายโดยเปนอนสต สาหรบตกเตอนใจไมใหประมาท เรงขวนขวายปฏบต ประกอบหนาทคณงามความด ใหชวตนมประโยชน มคณคา (๓) คอ ใหรเทาทนความตาย ซงมคตเนองอยในธรรมดา จะไดมชวตทปราศจากความทกข ไมถกบบคนดวยความรสกหวาดหวนพรนกลวตอความพลดพราก เปนตน มใจปลอดโปรงโลงสบาย และเปนอยดวยปญญาทกระทาการไปตามเหตผล ดวยความรเทาทนเหตปจจย เรองทาทปฏบตเชนน มใชเฉพาะตอความตายเทานนแมในเรองทวๆไป มนษยกจะปฏบตดวยทาท ๓ ประการเหลาน แตขอสงเกตทนาจะกลาวในทน โดยมพระพทธพจนทกลาวถงมนษยทเกดมา ในทานองทวา ใหขวนขวายในการบาเพญกศลกรรมอก ดงพระคาถาวา
ใครจกรแจงแผนดนนใครจกรแจงยมโลกและมนษยโลกนพรอมกบ
เทวโลกใครจกเลอกสรรบทธรรมทเราแสดงดแลวดจนายมาลาการผฉลาด เลอกสรรดอกไม ฉะนน... ภกษทราบกายนวา เปรยบดวยฟองนา ตรสรพรอมเฉพาะกายนวามพยบแดดเปนธรรม ตดดอกไมอนเปนประธานของมารแลว พงไปสททมจจราชไมเหน มจจราชยอมจบนระผมใจอนซานไปแลวในอารมณตางๆ กาลงเลอกเกบดอกไมทงหลาย ไมอมแลวในกามคณนนแล ไวในอานาจ.
ใจความแหงพระคาถาขางตน ดอกไมทสมกนอยเปนกองนนายชางทฉลาดสามารถนาเอามารอยกรองเปนพวงมาลยทสวยงาม มคณคาได ฉนใด ชวตคนเราทไดเกดมาน กควรจะใชประกอบกศลกรรมความดใหมาก ฉนนน เมอพระพทธเจาตรสถงความเกด กหมายความวา พระพทธองคไดตรสในทางทสนองความตองการใหเกดความลงโลดสนกสนานดใจ แตเตอนสตเราใหมความไมประมาทเชนเดยวกน มองความเกดกมองในแงไมประมาทใชชวตนทากศลทาความดใหมาก หรอถาจะใหมองความตาย กมองในแงทจะเรงเราใหทาความด ทาประโยชนเชนเดยวกน ในมรณานสสตสตรท ๒ พระผมพระภาคเจา ตรสกบภกษทงหลายวา
ภกษทงหลาย มรณานสสตอนภกษเจรญแลว ทาใหมากแลว ยอมมผลมาก มอานสงสมาก หยงลงสอมตะ มอมตะเปนทสด กมรณานสสตอนภกษเจรญแลวอยางไร ทาใหมากแลวอยางไร ยอมมผลมาก มอานสงสมาก หยงลงสอมตะ มอมตะเปนทสด ดกอนภกษทงหลาย ภกษในธรรมวนยน เมอกลางวนผานไป กลางคนยางเขามา ยอมพจารณาเหนดงนวา เหตแหงความตายของเราม
๓๑
มากหนอ คอ งพงกดเราแมงปองพงตอยเรา หรอตะขาบพงกดเรา เพราะพงตายเพราะเหตนน อนตรายพงมแกเรา เราพงพลาดลมลง อาหารทเราฉนแลวไมพงยอย ดของเราพงกาเรบ เสมหะของเราพงกาเรบ หรอลมทมพษเพยงดงศสตราของเราพงกาเรบ เราพงตายเพราะเหตนน อนตรายนน พงมแกเรา
ขอความจากพระพทธพจน ดงกลาว ทรงชใหเหนคณคาของการเจรญมรณานสสต ใหมจตสานกถงความตายและกอนตาย ควรบาเพญกศลโดยรตาม มจตสานกถงความด ความชว และ ละชว แลวทาแตความด ๔) หลกมรณานสสตตามโครงสรางรางกายของมนษย พระพทธพจนทเกยวกบชวตทมความตายเปนทสด กลาวคอ ชวตเปนของนดหนอย อาจตายไดทกท ทกเวลาและชวตกไมยนยาวเกนกวาทจะแสวงหาสงอนๆ ภายนอกกายจนหลงลมประมาทมวเมา ยดมนถอมนชวตวาเปนของตน สงนนสงนเปนของตน ตนมรปสวย รปงาม ทงนกเพราะวาหากวากนโดยปรมตถสจจะแลว ชวตและรางกายอนประกอบดวยธาต ๖ ไดแก ธาตดน ธาตนา ธาตไฟ ธาตลม ธาตอากาศ และธาตวญญาณ ขนธ ๕ ไดแก รป เวทนา สญญา สงขาร และวญญาณ นนทแทแลว รางกายนสกปรก ปฏกล โดยตรสถงรางกายนมกระดก ๓๐๐ ทอน เปนโครง พอกไวดวยเนอ รงรดไวดวยเอน หมไวดวยหนง ฉาบไดดวยผว มการเทเขาเทออกซงของไมสะอาดจากรางกายนเปนนจ (เทเขา คอ กนขางกนนา เทออก คอ ถายปสสาวะ อจจาระและเหงอ ออกจากรางกาย) คอ มชองเทของเสยออก ๙ ชอง เรยกวา นวทวาร คอ (๑) มขตา ไหลออกจากตาทงสอง (๒) มขห ไหลออกจากหทงสอง (๓) มนามก ไหลออกจากกระพงจมกทงสอง (๔) มอาเจยน เลอด ด เสมหะ ไหลออกจากปาก (๕) มอจจาระ ปสสาวะ ไหลออกจากทวารเบองลาง คอ อจจาระออกจากทวารหนกและปสสาวะออกจากทวารเบา (๖) มเหงอไหลออกจากขมขน ๙ หมน ๙ พนขม การพจารณารางกายน กสามารถทาใหผเจรญมรณานสสตคลายความหวงแหนรางกายของตนไดเชนกน เมอคลายความหวงแหนไดแลว กสามารถเกดความรเขาใจไดวาชวตทเกดมานนประกอบดวยรางกายและจตใจ จงไมแตกตางกน ระหวางรางกายของพระราชาและคนจณฑาล ดงพระพทธพจนวา
๓๒
ถาวาบคคลเทยวไป ยน นง นอน คเขาหรอเหยยดออกนน เปนความเคลอนไหวของกาย กายประกอบแลวดวยกระดกและเอนฉาบดวยหนงและเนอ ปกปดดวยผว เตมดวยไส อาหาร มกอนตบ มตร หวใจ ปอด มาม ไต นามก นาลาย เหงอ มนขน เลอด ไขขอ ด เปลวมน อนปถชนผเปนพาล ยอมไมเหนตามความเปนจรง อนงของอนไมสะอาดยอมไหลออกจากชองทงเกาของกายนทกเมอ คอ ขตาจากตา ขหจากห และนามกจากจมก บางคราวยอมสารอกออกจากปาก ดและเสลดยอมสารอกออก เหงอและหนองฝซมออกจากกาย
รางกายนเปรยบเสมอนปาชาสาหรบทงซากศพ คอ ศพเปด ศพหม ศพไก ศพกง ทมนษยกนเขาไปเนาเหมนอยในรางกายนนเอง รางกายนจงเปนรงของโรค เปนทอยของเชอโรค ททางพระพทธศาสนาเรยกวา หมหนอน ๘๐ กลม คอ โรคทอาศยตบกกนตบ ทอาศยสมองกกนสมอง ทอาศยกระดกกกนกระดก ทอาศยผวหนงกกนผวหนง ทอาศยสวนใดสวนหนงกกนสวนนน เชอโรคเหลาน เกด แก เจบ ตาย ผสมพนธเลยงดกนอยในรางกายของเรานนเอง รางกายนจงเปนรงของโรค สรปวธการเจรญมรณานสสตกรรมฐานโดยงายๆ คอ การพจารณาทกเวลาทกลมหายใจวาเราตองตายแนๆ สามารถเจรญไดทกวนและในโอกาสใดกได ตลอดถงการไปรวมทาบญงานศพหรอการไปปฏบตธรรมในโอกาสตางๆ ซงมนษยมทาททปฏบตตอความตายเปน ๓ ขนดวยกน คอ ๑) มนษยปถชนทวไป กจะระลกนกถงความตายดวยความหวาดหวนพรนกลวตอความตาย ๒) มนษยผมการศกษา กจะระลกถงความตายโดยเปนเครองเตอนใจไมใหประมาท ใหรบเรงประกอบคณงามความด และ๓) มนษยผมปญญา คอ ใหรเทาทนความตายเปนอยดวยปญญากระทาการไปตามเหตผลดวยความรเทาทนเหตปจจย ๒.๓.๒ วธสอนมรณานสสต วธสอนมรณานสสตตามทพระองคทรงตรสถงวธสอนมรณานสสตตามการปฏบต และวธการเจรญมรณานสสตตามอาการ
๑) วธสอนมรณานสสตตามการปฏบต หลกการสอนมรณานสสต พระพทธองคทรงมหลกในการสอนดวยตรสถามถงวธการปฏบตทถกตองหรอวธทผด แลวทรงสอนถงวธการปฏบตม ๗ ประการ คอ (๑) ทรงสอนวธปฏบตมรณานสสตโดยทรงสอนใหรและดใจทยงมชวตอยไดเพยงวนและคน ชวขณะครงวน ชวระยะเคยวขาว ๔-๕ คา แลวกลนกน ชวระยะเวลาเคยวอาหารกลนลง
๓๓
ไดเพยงคาเดยว และชวระยะเวลาหายใจเขาแลวหายใจออก ลกษณะการทาเชนน ชอวา ผไมประมาท และเปนอยดวยการเจรญมรณานสสต (๒) สอนใหพจารณาถงสาเหตของความตาย พระพทธองคไดตรสถง วธการสอนพจารณาสาเหตททาใหเกดความตายไวใน ทตยมรณสตสตรวา ภกษทงหลายพวกเธอควรพจารณาถงความตายและสาเหตทจะทาใหเกดถงความตายทงในเวลากลางคน ทงในเวลากลางวน เชน ถกงกด แมลงปองตอยตาย ถกประหารชวตตาย ตกนาตาย แกชราตาย โรคเบยดเบยนตาย เพราะเหตนนจงมหลกควรพจารณาวาบาปอกศลธรรมทเรายงละไมได ซงจะพงเปนอนตรายแกเราผจะตายในเวลากลางคนมอยหรอไมถาบาปอกศลธรรมทเรายงละไมไดซงจะพงเปนอนตรายแกเราผจะตายในเวลากลางคนมอย (๓) สอนดวยวธการใชอบาย คอ ผทเปนบดามารดาไดสญเสยลกอนเปนทรกไปยอมทาใหมความทกข มความเสยใจมความคดเปนอยางมาก เพอจะใหความทกขนนไดลดลง หรอหมดไป พระพทธองคจงทรงใชวธวางอบาย เชน เรองของนางกสาโคตมทมความทกขเนองจากลกชายสดทรกไดตายจาก จงทาใหนางมความเศราโศกเสยใจแทบชวตจะตายตาม และในทสดกไดไปพบพระพทธเจาขอใหพระองคไดทรงชวยชบชวตลกชายใหคนมา พระพทธองคทรงชวยดวยวธใหนางกสาโคตมไปหาเมลดพนธผกกาดในบานทไมมคนตาย นางกไปหาตามหมบานตางๆ ถามแตละหมบานลวนแตมคนตายทงนน และในทสดนางกคดไดวาความตายมใชมเฉพาะแตลกของเรา ลกคนอนๆ เขากตายเหมอนกน๓๗ (๔) สอนดวยวธใหพจารณาซากศพ เมอมการตายเกดขนพระพทธองคทรงใหเหลาสาวกทงหลายไปนงพจารณาดซากศพทเขาทงไวในปาชา ซงตายแลว ๑ วน ตายแลว ๒ วนหรอตายแลว ๓ วนเปนศพขนอด ศพเขยวคลา ศพมนาเหลองเยม โดยใหรเหนความจรงของชวตทเปนของไมเทยง เปนทกข เปนอนตตา ตอนทมชวตอยกเรยกวามนษย แตพอขาดใจตายลงเรยกวาเปนผ เปนของไมนารก ไมนาปรารถนา ดงเรองของนางสรมาหรอนางงามเมอง๓๘เปนตน (๕) สอนดวยวธการเปรยบเทยบชวตตนกบบคคลอน ทรงเปรยบเทยบระหวางชวตตนกบคนอนวา เมอคนเรายงมการตายเกดขน ไมวาบคคลนนจะมด จะเกงสกปานใด จะยงใหญ เพยงใด จะเปนเจาฟามหากษตรยกไมอาจพนจากความตายได ดงนน เรากจะตายเหมอนกนแนนอนในวนหนงขางหนา๓๙
๓๗ข.อป. (ไทย) ๓๓/๕๖/๔๖๓. ๓๘ธ.อ. (ไทย) ๓/๑๕๐-๑.
๓๙อง.ปจก. (ไทย) ๒๒/๕๗/๘๑.
๓๔
(๖) สอนดวยวธการใหเหนคณประโยชน พระพทธองคทรงสอนใหเหนถงคณประโยชนของการปฏบตมรณานสสต จะเปนบคคลทไมประมาทตอการสรางความด เพราะไดมความตระหนกรอยเสมอวาสกวนหนงเราตองตายแน แตกอนตายจะรบสรางทาความดไวใหมาก และตงใจบาเพญธรรมดวยการใหทาน รกษาศลภาวนาจนจตใจเปนสมาธและสามารถบรรลธรรมขนสง๔๐
(๗) สอนดวยวธใหเหนถงโทษ พระพทธองคทรงสอนใหเหนถงโทษของการทไมไดปฏบตมรณานสสต ผทไมเขาใจถงความจรงของชวตด เมอมการสญเสยบคคลทตนรกตนเคารพนบถอไดตายจากไป ยอมทาใหมความทกขเศราโศกเสยใจเปนอยางมาก ไมสามารถรกษาจตใจของตนได เปนผประมาทในการดาเนนชวต เมอตายไปกยอมไปตกนรกแนนอน เพราะวาตนไมเคยใหทาน รกษาศล และภาวนาใดๆ เลย ความดทงหลายกไมอาจตามไปชวยไดเมอถงคราวตายไป๔๑ วธการสอนของพระพทธเจาเปนวธททรงคณคาและเปนวธทสามารถนามาใชไดกบทกคน ทกกาล ทกสถานท ทกยคทกสมย ทกเพศ เมอมความเขาใจในหลกการและวธตางๆ แลวจงใหลงมอปฏบตเพอใหเกดผลจรง มรณานสสตถอไดวาเปนหนงวธทจะทาใหจตใจของบคคลไดตงมนเปนสมาธและเปนอบายดงจตใจใหสงบ ไมฟงซาน เพอจะไดนอมจตใจเขาสการปฏบตธรรมในขนสง
๒) วธสอนการเจรญมรณานสสตตามอาการ การเจรญมรณานสสตตามอาการ พระพทธองคทรงตรสวา ผเจรญมรณานสสต (พระโยคาวจร) เพอบาเพญความเพยรดวยมนสการแลว กรรมฐานยงไมเกดผล พระโยคาวจรผนน พงระลกถงความตายโดยอาการ ๘ ประการ ไดดงน (๑) วธกปจ จปฏานโต โดยปรากฏดจเพชฌฆาตพระโยคาวจร ( ผ เจรญ มรณานสสต) พงระลกวาเพชฌฆาตคดวาจะตดศรษะคนผน ถอดาบจอทคอ ยนประชดตวอย ฉนใด แมความตายกปรากฏฉนนนเหมอนกน (๒) สมปตตวปตตโต โดยวบตแหงสมบต มอธบายวาอนสมบตในโลกนจะงดงามอยไดกชวเวลาทวบตยงไมครอบงาและขนชอวาสมบตทจะลวงพนวบตรอดอยได หามไม จรงอยางนน โลกสนนวาสทงปวงทเดยว ถกชาตตดตาม ถกชราไลตาม ถกพยาธครอบงา ถกมรณะทาลายลาง เพราะเหตนน พระพทธเจาจงตรสวา
๔๐อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๙/๔๔๙. ๔๑ส.ส. (ไทย) ๕/๙๐๓/๓๓๓.
๓๕
ภเขาหนใหญ (สง) จดฟา กลงบด (สตว) มาทงสทศโดยรอบ (ไมเวน
ใคร) ฉนใดกด ความแกและความตาย กฉนนน ยอมครอบงาสตวทงหลาย คอ พวกกษตรย พราหมณ แพศย ศทร จณฑาลและปกกสะ (กรรมกรเทขยะ) ไมเวนใครๆ บดขยหมดทงนน ในความแกและความตายนน ชยภมสาหรบพลชางไมม สาหรบพลมากไมม สาหรบพลรถกไมม และทงใครๆ ไมอาจเอาชนะไดดวยมนตยทธ (การรบดวยใชเวทมนต) หรอดวยทรพย (สนบน)ฯ๔๒
วบต คอ มรณะ เปนปรโยสานแหงสมบต คอ ชวต โดยนยดงกลาวมาฉะน พระโยคาวจรพงเปนผกาหนดความทชวตมมรณะเปนปรโยสานนน ระลกถงความตายโดยอาการวบตแหงสมบต (๓) อปสหรณโต โดยเปรยบเทยบ โดยนกเปรยบเทยบตนกบคนอนๆ (ทตายแลว) ในขอนนมอธบายวาพระโยคาวจรพงระลกถงความตายโดยเปรยบเทยบดวยอาการ ๗ คอ ๑. ยสมหตตโต โดยความมยศใหญ ๒. ปมหตตโต โดยความมบญมาก ๓. ถามมหตตโต โดยความมเรยวแรงมาก ๔. อทธมหตตโต โดยความมฤทธมาก ๕. ปมหตตโต โดยความมปญญามาก ๖. ปจเจกพทธโต โดยความเปนพระปจเจกพทธะ ๗. สมมาสมพทธโต โดยความเปนพระสมมาสมพทธะ อนความตายนนใด (มน) แผอานาจมาถงองคพระมหาฤษเจาผทรงอานภาพใหญอยางนไดโดยไมกลวโดยไมอาย ไฉนเจาความตายนนนซงไรความอายปราศจากความกลว มงแตจะยายสตวทกถวนหนา จกไมมาครอบงาเอาสตวเชนเราเขาเลาฯ (๔) กายพหสาธารณโต โดยรางกายเปนสาธารณะแกสตวและปจจยแหงความตายมากชนด อธบายวากายนเปนสาธารณแกสตวมากชนด คอ ประการแรกกเปนสาธารณแกเหลากมชาต ๘๐ จาพวกในกมชาตเหลานน จาพวกทเปนสตวอาศยผวหนงกกดกนผวหนง จาพวกทอาศยหนงกกดกนหนง จาพวกทอาศยเนอกกดกนเนอ จาพวกทอาศยเอนกกดกนเอน จาพวกทอาศยกระดกกกดกนกระดก จาพวกทอาศยเยอในกระดกกกดกนเยอ มนเกด แก ตาย ถายอจจาระ ปสสาวะอยในนนเองและรางกายกนบวาเปนเรอนคลอดดวย เปนโรงพยาบาลดวย เปนสสานดวย
๔๒ ส.ส. (ไทย) ๑๕/๑๓๖/๑๗๓
๓๖
เปนสขา (สวม) ดวย เปนรางปสสาวะดวยของพวกมน อนวารางกายนนนเพราะความกาเรบแหงกมชาตแมเหลานน พระโยคาวจรพงระลกถงความตาย โดยรางกายเปนสาธารณแกสตวและปจจยแหงความตายมากชนดโดยนยทกลาวมา ฉะน (๕) อายทพพลโต โดยอายเปนของออนแอ อธบายวาอนอายนนไมแขงแรงออนแอ จรงอยางนน ชวตของสตวทงหลายผกพนอยกบลมหายใจเขาออก ๑ ผกพนอยกบอรยาบถ ๑ ผกพนอยกบความเยนความรอน ๑ ผกพนอยกบมหาภต ๑ ผกพนอยกบอาหาร ๑ แมบคคลไดกวฬงการาหารในกาลอนควรเทานน ชวตจงเปนไปได แตเมอไมไดอาหารมนกสนกนแล พระโยคาวจรพงระลกถงความตายโดยอายวาเปนของออนแอโดยนยดงกลาวมาฉะน (๖) อนมตตโต โดยชวตไมมนมตหมายความวา โดยไมมขดคน จรงอย ธรรม ๕ ประการน คอ ชวต พยาธ กาล สถานททอดรางและคต ของสตวทงหลายในชวโลก ไมมนมตรไมไดในธรรม ๕ ประการนน ชวต ชอวาไมมนมตเพราะไมมกาหนดวาจะพงเปนอยเพยงเทาน ไมเปนอยตอแตนไป ดวยวาสตวทงหลายยอมตายเสยแคในกาลทยงเปนกลละกมในกาลทยงเปนอมพทะ เปนเปส เปนฆนะ อยในครรภไดเดอน ๑ ได ๒ เดอน ได ๓ เดอน ได ๔ เดอน ได ๕ เดอน ได ๑๐ เดอนกม ในสมยทออกจากทองกม ตอนนกตายภายใน ๑๐๐ ปกม ภายนอก คอ เกน ๑๐๐ ปกมเหมอนกน พระโยคาวจรพงระลกถงความตายโดยชวตไมมนมต ดงกลาวมาฉะน (๗) อทธานปรจเฉทโต โดยชวตมกาหนดกาล อนระยะกาลแหงชวตของมนษยทงหลายในบดนสน ผใดเปนอยยน ผนนกเปนอยสก ๑๐๐ ป เกนนนไปกมบาง แตเปนสวนนอย
อายของมนษยทงหลายนอย คนดพงดหมนมนเสยพงประพฤตดงคนทศรษะถกไฟไหมเถด ไมมละทมฤตยจะไมมาฯระยะกาลแหงชวตสนจนไมนาวางใจ ชวขณะเคยวอาหารกลนลงไป ๔-๕ คา ดงนแล พระโยคาวจรพงระลกถงความตายโดยชวตมกาลกาหนด โดยนยดงกลาวมาฉะน
(๘) ขณปรตตโต โดยชวตมขณะสน วาโดยปรมตถ ขณะแหงชวตของสตวทงหลายสนเตมท ชวความเปนไปแหงจตดวงหนงเทานนเองอปมาดงลอรถ แมเมอหมนไป กหมนดวยชนสวนทเปนกงอนเดยวนนแล เมอหยดเลา กหยดดวยชนสวนทเปนกงอนเดยวกนนนแหละฉนใด ชวตของสตวทงหลายกเปนสงทเปนไปชวขณะจตเดยวฉนนนเหมอนกนพระโยคาวจรพงระลกถงความตายโดยชวตมขณะสนโดยนยดงกลาวมาฉะน
๓๗
เมอพระโยคาวจรแมระลกอยดวยอาการ ๘ น อยางใดอยางหนงดงน ดวยอานาจการทาในใจแลวๆ เลาๆ จตยอมจะไดอาเสวนา (ความคลอง) สตอนมความตายเปนอารมณยอมจะตงมนนวรณทงหลายยอมจะระงบ องคฌานทงหลายยอมจะปรากฏขน แตเพราะอารมณของฌานน เปนสภาวธรรมและเพราะอารมณเปนทตงแหงความสงเวช ฌานนจงเปนฌานไมถงอปปนา ถงเพยงอปจารเทานน สวนโลกตตรฌานและอรปฌานท ๒ ท ๔ ถงอปปนาได สรปวา การเจรญมรณานสสต ทง ๘ ประการ คอ ๑) โดยปรากฏดจเพชฌฆาต คอ คดพจารณาวาเพชฌฆาตถอดาบจอทคอจะตองฟนลงเปนแนแท ๒) โดยวบตแหงสมบต คอ พจารณาวาทรพยสมบตแมมมากมายมหาศาลกตองหมดสนไป ๓) โดยเปรยบเทยบตนกบคนอนวา (ทตายแลว) ๔) โดยรางกายเปนสาธารณะแกสตว ๕) โดยอายเปนของออนแอ ๖) โดยชวตไมมนมต ๗) โดยชวตมกาหนดการ และ ๘) โดยชวตมขณะสนนก จะเหนไดวา พระพทธเจาทรงรอบคอบ ทรงสอนใหเรารจกหาประโยชน แมจากสงทนาเกลยดกลว เชน ความตาย ซงเมอพดถงแลว บางคนรสกวาเปนลางไมด ไมควรพด แตถาเราเขาวดแลว พดถงความตาย ไมตองกลว เพราะจะพดถงหรอไมพดถงกตองตายทงนน เมอมเกดกตองมตาย แตการพดถง ควรพดเพอเตรยมตวเตอนใจใหมสตไวแตเนนๆ ไมมวทอแทไมกงวลหลงใหล หรอ ทงความยงยากไวเบองหลง
๒.๔ ประเภทของมรณานสสต การปฏบตถอวาเปนอบายอยางหนงทจะทาใหจตใจเกดความสงบ บรรเทาความโศกเศรา ความความเสยใจ ความฟงซาน อนเนองจากการสญเสยคนรก หรอความตายอนจะมแกตนดวยเหตผลความจรงทเกดจากปฏบตเชนน ผวจยจงมงศกษาถงประเภทของมรณานสสต ทปรากฏในพระไตรปฎก ในวสทธมรรคและตามทศนะของนกปราชญ ดงน ๒.๔.๑ ประเภทของมรณานสสตในพระไตรปฎกม ๒ ประเภท คอ ประเภทความตายทเกดขนตามกาล และการใหระลกถงสาเหตแหงความตาย ๑) ประเภทการใหระลกถงความตายทจะเกดขนตามกาล๔๓ หมายถง ใหเอาสตและปญญาไดระลกถงความตายทเกดแกตนตามกาลเวลาหรอตามกาหนดอายทควรตายนนมาเปนอารมณกรรมฐาน ม ๖ ประการคอ
(๑) จะทาใหพนจากทกขทางกายและจตใจ คอ เมอเรามความทกขเกดขนอยางแรงกลาในกาย แตเมอกายแตกดบลงจงทาใหความทกขทงปวงจบ
(๒) จะเอาความผดทางกฎหมายไมได คอ วาทกสงทงดและรายกจบสนไป
๔๓อง.ฉกก. (ไทย) ๒๒/๑๙/๔๔๙.
๓๘
(๓) ญาตพนองไมรบกวน คอวาญาตพนองตางกหมดอาลย หมดความหวง หมดความคดถง พงพาอาศยในตวของผทตายไมได
(๔) มหนสนเปนศตรอาฆาตพยาบาทตอกนกเลกกนไป คอวาไมสามารถทจะเรยกรองใด ๆ กบผตายนนได
(๕) จะไดไปเกดในภมใหม คอหลงจากตายแลว ดวงวญญาณกจะไปเกดใหม แตการเกดใหมนนจะเกดเปนอะไรกขนอยทแรงผลของกรรมทตนไดสรางไว
(๖)ไมตองเปนภาระแกบคคลอน คอเปนการตดภาระทงหลายแกคนอนไดจบลงอยางสนเชง ๒) ประเภทการใหระลกถงสาเหตแหงความตายหมายความวาใหเอาสตนอมระลกถงสาเหต พระพทธองคทรงตรสถงสาเหตการตายและสาเหตอายสนและอายยน ดงน
(๑) สาเหตการตาย ม ๔ ประการ คอ ๑. อายกขยมรณะ หมายถง การตายทสนอายเนองจากการมชวตเกดมานาน มอาย
จนถงแกชราแลวกตายลง ๒. กมมกขยมรณะ หมายถง การตายเพราะสนกรรม เปนการตายทหมดกรรม
หรอหมดบญ ทเปนเชนนนกเนองจากวาแตละบคคลมกรรมมากนอยตางกน ๓. อภยกขยมรณะ หมายถง การตายเพราะสนอายและสนบญ ทงสองประการน
เนองจากบคคลไดมอายยนยาวนานจนถงวยชรา และบญกไดหมดลง ๔ อปจเฉทกขยมรณะ หมายถง การตายเพราะประสบอบตเหต ในระหวางทอาย
และกรรมยงไมครบกาหนดทจะตาย มสาเหตมาจากสงเหลาน คอ ๑. ตายเพราะโรคลม ๒. ตายเพราะโรคทมดเปนสมฏฐาน ๓. ตายเพราะโรคทมเสมหะเปนสมฏฐาน ๔. ตายเพราะโรคลม ด เสมหะรวมกนกาเรบขน ๕. ตายเพราะฤดแปรปรวน ๖. ตายเพราะถกผอนทาราย ๗. ตายเพราะการบรหารรางกายไมถกตอง ๘. ตายเพราะโรคทเกดแตเวรกรรม๔๔
๔๔พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), คลงธรรม, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๔๖), หนา ๑๘๙.
๓๙
บคคลทตายดวยกาลไมสมควรกเนองจากแตละบคคลนน ในอดตชาตอาจไดสรางกรรมไวในลกษณะตางกน เมอไดไปใชกรรมในนรกหมดแลว ไดกลบมาเกดเปนมนษยกตองมาใชกรรมในโลกมนษยอก จงทาใหมการตายในลกษณะตางกนมากนอยหนกเบากสดแตแรงผลของกรรมนน ดงนน การตายในลกษณะอยางนจงเรยกวาตายในกาลอนไมสมควร (๒) ผมอายสน มสาเหต ๕ ประการ คอ
๑. ไมทาสงทเปนสปปายะ ไมรจกวธการทจะทาใหตนเกดความสบาย มความสข มความปลอดภยกบชวต
๒. ไมรจกประมาณในสงทเปนสปปายะ เปนผทขาดความคดทถกตองวาสงใดควรทา สงใดไมควรทา หรอสงใดควรมมากมนอยเพอใหเกดประโยชนตอการดาเนนชวต
๓. บรโภคสงทยอยยาก ไมรจกประเภทของอาหารททาใหเกดความสบายตอรางกาย เพราะอาหารบางอยางยอยงาย อาหารบางอยางยอยยาก จงเปนเหตททาใหชวตมอายสนได
๔. เทยวในเวลาไมสมควร ในเวลาวกาล ในทมอนตราย ในทหามเขาหรอทไมควรเขา เชน สถานทมยาพษ สถานทมวตถระเบด สถานทมโจร และสถานทมบคคลไมตงอยในศลธรรมอนดงาม
๕. ไมประพฤตพรหมจรรย ไมตงอยในหลกคณธรรม เชน ไมเคยใหทาน ไมเคยรกษาศล ไมเคยบาเพญภาวนา จงเปนผประมาทในการดารงชวต
(๓) ผมอายยน มสาเหต ๕ ประการ คอ ๑. ทาสงทเปนสปปายะ รจกแสวงหาสงททาใหเกดความสบายเปนประโยชนตอ
การดารงชวตและมความเจรญกาวหนา ๒. รจกประมาณในสงทเปนสปปายะ สงทบคคลแสวงหามานนมปรมาณท
พอประมาณไมมากเกนและนอยเกน แตอยในความพอดตอความตองการในชวต ๓. บรโภคสงทยอยงาย รจกสงทมคณตอรางกาย ไมเปนพษ ไมทาใหรางกายเกด
ความทกข ๔. เทยวในเวลาทสมควร สามารถจดเวลาใหถกตอง เหมาะสม ควรไมควร
๕. ประพฤตพรหมจรรย มการประพฤตอยในคณธรรมอนดงาม และครองตนดวยกบความดงาม โดยไมเบยดเบยนตนและคนอน๔๕ ผลของการตายแตละบคคลนนจะเหนไดวา บางคนมอายครบกาหนด มอายยนยาวนาน บางคนอาจตายด บางคนอาจตายราย เชน การถกฆาตาย ยงตวตาย ตกนาตาย ผกคอตาย กนยาตาย การทเกดความตายตามลกษณะดงกลาวนน กขนอยกบผลของกรรมแตละบคคลททาเอาไว
๔๕พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), เรองเดยวกน, หนา ๒๐๕.
๔๐
ในอดตชาต ตลอดถงผลกรรมในปจจบนไดตามทน จงเปนเหตทาใหเกดความตาย เรวบาง ชาบาง ดบาง รายบางแตกตางกน ดงนนในทางพระพทธศาสนาจงไดมการสอนใหทกคนยดหลกแหงการทาความดเอาไว เพอจะไดตายดและไดไปเกดในภพภมทดมสคตเปนทอย ๒.๔.๒ ประเภทของมรณานสสตในวสทธมรรค ในคมภรวสทธมรรคไดมการแบงประเภทของมรณานสสตไว ๓ ประเภท ดงน คอ
๑) ใหระลกถงมรณะประสงคเอาซงความขาดแหงชวต อนพงกาหนดเอาภพอน ๑ คอบงเกดขนในภพ เปนสตว เปนชวตแลว และถงซงจตทาลายดบขนธแตกดบสญขาดชวตไปจากภพนน ไดชอวา มรณะ
๒) ใหบรกรรมภาวนา หมายความวา เอาจตใจบรกรรม คาวา มรณ มรณ หรอคาวาตาย ตาย มาเปนอารมณจนจตใจสงบ โดยไมปลอยจตใจใหนกถงสงอนนอกจากการบรกรรมนนอยตลอดเวลา การปฏบตดวยการบรกรรมภาวนาความตายเชนน พระอรรถกถาจารยถอวาเปนการปฏบตมรณานสสต๔๖ ๓) ใหพจารณาถงสาเหตของการตายดวยสตและปญญาใหเหนเปนธรรมะสงเวช โดยพจารณาวาความตายนนเปนเรองธรรมดาของสงขาร เปนธรรมชาตของชวต เมอมเกด ตองมแกและมตาย ดงนน จงถอวาความตายเปนทรพยสมบตของคน สตว และในคมภรวสทธมรรคไดมหลกในการจดแบงประเภทมรณานสสต กลาวโดยสรป มหลกเกณฑการแบงคอ (๑) จดตามลกษณะการสนสดของชวต หมายความวาใหระลกถงความตาย ทสนสด หรอจบ หรอขาดความเปนมนษยลงแลว (๒) จดตามแบบลกษณะการกาหนด หรอบรกรรมคาทกาหนดไว เพอจะยดใหจตใจตงมน และใหมอารมณเดยว (๓) จดตามแบบลกษณะเหตผล ความเปนจรงในชวต จนทาใหเกดเขาใจเหนแจงในเรองความเปลยนแปลงของชวตตนกอนตาย และหลงความตาย การจดประเภทของมรณานสสตในคมภรวสทธมรรคมหลก คอยดความตาย การบรกรรมและการพจารณาสาเหตทใหเกดความตาย หลกทงสามเปนสงทตงของจตใจ เพอใหเกดความสงบเปนสมาธและมชวตอยเปนสข ในการนยงมนกปราชญทงหลายตางกไดใหความสาคญ มองเหนคณคาของการปฏบตวาเปนสงทมคณประโยชนตอผทนามาประพฤตปฏบต จนสามารถทาใหมความสข ไมเปนทกขกบการตาย มจตใจทด รจกปลอยวางในสงตาง ๆ ได จตเปนสมาธจนบรรลเขาสธรรมขนสงยงกวานนยงไดใหทศนะเกยวกบการจดประเภทในเรองดงกลาวนไวอกหลายทาน
๔๖เรองเดยวกน, หนา ๓๔๘.
๔๑
๒.๔.๓ ประเภทของมรณานสสตในทศนะนกปราชญ มรณานสสตเปนธรรมทมคณคาแกผปฏบตทางดานจตใจ จงมนกปราชญไดกลาวถงประเภทของมรณานสสตไว คอ พระพทธโฆษาจารย (อาจ อาสภมหาเถระ) ไดกลาวถงการปฏบตมรณานสสตกรรมฐานวาเปนวธการทจะดงจตใจ มดจตใจใหตงอยกบท ไมใหจตใจมความฟงซานไปกบอารมณ อน โดยใหตงอยกบการระลกถงความตายทเกดขนแกตนมาเปนอารมณกรรมฐานอยตลอดเวลาและยงกลาวอกวา มรณานสสตแบงออกเปน ๒ ประเภท คอ
๑) เปนการนอมจตใจใหระลกถงเอาความตายทเกดขนตามกาลเวลาของสงขาร ๒) เปนการนอมจตใจใหระลกถงเอาความตายทเกดขนนอกกาลเวลาทไมสมควรตาย
กตายดวยเหตปจจยตาง ๆ เชน ถกฆาตาย ถกรถชนตาย ตกนาตาย เปนตน๔๗ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข) ไดกลาววา “มรณานสสต” เปนวธปฏบตทจะทาใหจตใจเขาสความสงบและเปนวธทาใหเกดขนทางปญญา และยงกลาวเปนประเภทของ มรณานสสตไวดงนคอ
๑) เปนการระลกถงความตายทมแกตน ดวยตงสตไวกบการระลกเอาความตายเปนอารมณโดยไมสงใจไปทอารมณอน เพอใหใจเกดความสงบเปนสมาธและระงบความฟงซาน ความกลวคลายออกจากความทกขทางใจ
๒) เปนการพจารณาถงสาเหตของความตาย คอ สงททาใหชวตของบคคลไดดบสนไป เนองจากมเหตปจจย ดงนน จงจาเปนทจะตองใหมความเขาใจถงสาเหตของความตาย เพอจะไดหาหนทางปองกนแกไข หรอจะไมไดประมาทกบการดารงชวต และจะไมไดเปนทกข๔๘
๓) เปนการพจารณาซากศพ เพอพจารณาใหเกดความรสกสลดใจ เพอบรรเทาความโลภ ความโกรธ ความหลง ความยดมนในตว ในทรพยสนและเกดความเบอหนายคลายออกจากความกาหนดในกาม๔๙ พระธรรมโกศาจารย ไดกลาวอกวาสงทยดมาเปนหลกในการจดประเภทมรณานสสต ทานมแนวคดวาจะตองระลกถงความตาย พจารณาสาเหตแหงการตาย และพจารณาซากศพ ทงสาม
๔๗ พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙), เรองเดยวกน, หนา ๓๙๕-๓๙๖. ๔๘พทธทาส, ตายกอนตายดบไมมเหลอ, พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : บานลานธรรม,
๒๕๔๙), หนา ๒๑. ๔๙ พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข), พทธทาสธรรม (๑๔) ความตาย, (กรงเทพมหานคร : สขภาพใจ, ๒๕๔๘.), หนา ๕.
๔๒
ลกษณะนถอเอาเปนหลกในการปฏบต เพอจะไดดงจตใจใหตงมนเปนสมาธ และเกดปญญารแจงเหนจรงของการเกดดบในสงขารพรอมกบสามารถทาจตใจใหรจกปลอยวางในสงทงปวง ตลอดจนทาใหจตใจไดคลายออกจากความทกขและมความตระหนกรในการดารงชวตอยกบความไมประมาทตอการสรางความดงามแกตนและคนอน พระเทพวสทธเมธ (ปญญา นนทภกข) ไดกลาววา มรณานสสตเปนเหมอนอปกรณทจะทาใหจตใจเกดความสงบตดออกจากเวรกรรมสงทชวทงหลายใหหมด และเพอจะไดมใจทบรสทธ และยงกลาวถงประเภทของมรณานสสต คอ ๑) เปนอบายททาใหใจเกดความสงบ หยด นงเปนสมาธ ไมฟงซานราคาญใจ มใจตงมน ๒) เปนการเจรญสตปญญา คอ พจารณาใหรแจงชดถงความตายทมลกษณะตาง ๆ วานนเปนเรองของสงขาร เมอมความเกดกจะตองมการตาย เพราะทกชวตลวนแตจะไดรบหรอประสบกบความตายแนนอน แตจะเรวหรอชากอยทเหตปจจย ๓) เปนการสรางเกราะปองกนของใจ ไมใหไหลไปสกเลสฝายตา และจะไดทาแตสงทดมประโยชน๕๐ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยตโต) ไดกลาวถงการปฏบตมรณานสสตวาเปนแนวทางทาใหจตใจมความเจรญกาวหนาไปสความสงบทแทจรง ใหยตซงความฟงซาน ความกลว ความเศราโศก ความทกข และกาวขนสการเจรญปญญา คอ การปฏบตวปสสนากรรมฐานเพอสรางปญญาใหรแจงแทงตลอดในสจธรรมจนเขาถงมรรคผลนพพาน และยงไดกลาวถงประเภทของมรณานสสตไวดงน
๑) เปนการระลกถงความตาย คอ เปนการระลกถงความตายทเกดขนแกตนเพอไมใหม ความประมาทในการดารงชวต ๒) เปนการพจารณาถงสาเหตของการตาย คอ พจารณาถงสาเหตทเกดขนและทาใหชวตบคคลไดตายในลกษณะตาง ๆ เมอตระหนกรถงสาเหตดงกลาวน จงไดคดหาหนทางแกไข หรอหาวธปฏบตความดใหแกตนกอนตาย ๓) เปนการพจารณาใหเกดความไมประมาท คอ ชวตทผานไป และทเหลออยจะตองเปนไปเพอความดและความเปนพทธะ๕๑
๕๐พระเทพวสทธเมธ(ปญญานนทภกข), ความตายททานยงไมร,(กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ม.ป.ป.) ,หนา ๑๕๑. ๕๑พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต), พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท, พมพครงท ๑๐, (กรงเทพมหานคร : บรษท เอส. อาร. พรน แมส, ๒๕๔๖.), หนา ๘๕๒.
๔๓
พระไพศาล วสาโล ไดมองวาการปฏบตมรณานสสตกรรมฐาน เปนสงทด เปนวธทจะชวยใหบคคลตนตว ไมใหหลงตดอยกบสงภายนอก จะชวยทาใหใจรจกปลอยวางได และยงไดมการแบงเปนประเภท คอ ๑) เปนการระลกถงความตายทมแกตนเปนอารมณ คอ ใหใจยดเอาความตายทจะเกดแกตนนนมาเปนอารมณเนอง ๆ โดยไมปลอยใจตดในอารมณอน ๒) เปนการพจารณาสาเหตแหงความตายของตนและบคคลเปนอารมณกรรมฐานเพอใหเกดปญญารแจงเกยวกบความตาย ทเกดขนแกบคคลดวยเหตผล และเหตปจจยตาง ๆ ๓) เปนการพจารณาซากศพ ทมลกษณะตาง ๆ เชน ซากศพทมแตโครงกระดกซากศพทถกตดศรษะ ซากศพทมนาหนองไหลออกมา เพอใหเกดความสงเวชสลดใจแลวจะไดรบเรงสรางคณความดกอนตายและดารงชวตอยดวยความไมประมาท ๔) เปนการพจารณาตามลมหายใจ คอ เพยงลมหายใจเขาไปแลวไมออกมาเรากตายแลว หากเราหมนระลกถงเสมอวาความตายอยใกลแคปลายจมกเทาน กจะชวยใหมสตในการดาเนนชวตทดงาม ไมประมาท และไมขลาดกลวตอความตาย ๕) เปนการพจารณาสจจะธรรมหนาโลงศพ เปนการนอมเอาสจจะธรรมตรงหนา คอ ผทนอนอยในโลง มาเตอนสตของตนเองวา เราจะเปนอยางเขาสกวน กอนทเราจะถงวนนน จงควรรบเรงสรางความดใหพรอมดวยการใหทาน รกษาศล บาเพญภาวนากรรมฐานใหมากกอนตายและมชวตอยดวยการทาความด๕๒ พระไพศาล วสาโล กลาววาในการพจารณาประเภทมรณานสสตกรรมฐาน โดยไดถอเอาความตาย สาเหตแหงการตาย พจารณาซากศพ พจารณาลมหายใจเขาออก และพจารณาสจจะธรรมหนาโลงศพ ดวยปจจยดงกลาวน ถอเปนเกณฑในการแบงประเภทมรณานสสต เพราะในแตละอยางลวนเปนวธทจะทาใหพจารณาเหนความจรงแลวจะนาจตใจออกจากความทกขได และจะไดมความตระหนกร ตระหนกคดอยเสมอวา ชวตทเปนอยขณะน ควรเปนไปดวยความไมประมาท พรอมกบรบเรงสรางบารม คณงามความดใสตวเองใหมากกอนจะไมมโอกาสไดทา พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต) กลาววาในวมตตมรรคไดมแบงประเภท มรณานสสตกรรมฐาน ม ๔ ประเภท คอ ๑) มรณานสสตทเกยวเนองดวยความทกขกงวล คอ การระลกถงความตายทเกยวกบความสญเสยสงทตนรกแมกระทงชวตของตนเอง ดงนนจงทาใหเกดความทกขกงวลเพอไมใหม
๕๒พระไพศาล วสาโล, สขสดทายทปลายทางเผชญความตายอยางสงบ, (กรงเทพมหานคร : เครอขายพทธกา ๒๕๔๙), หนา ๗๕-๗๖.
๔๔
ความทกขกงวลจะตองหมนระลกถงความตายของตน ตลอดถงคนอนสตวอนดวยสตปญญาแลวความทกขนนกจะลดลง ความสขยอมมขน ดงไดมพทธพจนทตรสถงความสญเสยของชวตไววา
ทงเดก ทงผใหญ ทงคนพาล ทงบณฑต ทงคนม ทงคนจน ลวนเดนหนาไปหาความตายทงหมด ภาชนะดนทชางหมอทาแลว ทงเลกและใหญ ทงสกและดบลวนมความแตกทาลายเปนทสด ฉนใด ชวตของสตว
ทงหลาย กมความตายเปนทสด ฉนนน๕๓
๒) มรณานสสตเกยวเนองดวยความกลว คอ การระลกถงความตายทเกดขนอยางกะทนหนของบตรเชน ตกนาตาย รถชนตาย ไฟคลอกตาย ถกยงตาย เปนตน การสญเสยบตรดงนน บคคลเหลานเมอเผชญกบความตายแลวมความกลวตาย พวกทกลวตอความตายมพทธพจนวาม ๔ จาพวก คอ
(๑) ผยงไมปราศจากความกาหนดในกามทงหลาย (๒) ผยงไมปราศจากความรกในกาย (๓) ผยงไมไดทากศลไวมาก แตทาบาปกรรมชวมาก
(๔) ผทมความสงสยเคลอบแคลงในพระสทธรรม๕๔
บคคลทงสจาพวกนเปนผทมความกลว เนองจากวาเวลาเปนไขหนก ยอมกลวตายดวยคดวาเราจกทงกายอนเปนทรกของเราไป เราไดทาแตอกศลไว จกตองไปเกดทไมด เรายงมความสงสยในพระสทธรรมอย ดวยเหตผลทกลาวมานจงทาใหบคคลสจาพวกเกดความกลว ๓) มรณานสสตทเกยวเนองดวยอเบกขา คอการทสปเหรอระลกถงความตาย และการทาหนาทของสปเหรอในการเผาศพทงหมดทสสานดวยลกษณะตาง ๆ ทงทเปนศพเดก ศพวยกลางคนและศพวยชรา โดยไมมความรงเกยจตอศพ ในขณะทเหนศพแตละบคคลกไมมความทกขความกงวลใด ๆ ๔) พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต) และคณะ กลาววามรณานสสตทเกยวเนองดวยปญญา คอการใชปญญาพจารณาถงความตายอนจะมแกตน และคนอน ใหเหนถงธาตแทของชวตหรอความตายวา ทาไมคนตองตาย เมอมการตายกบบคคลทเรารกทาไมญาตพนองจงพากนรองไห เศราโศก เสยใจ และมความทกขเชนนน กเนองจากวา พวกเขาเหลานนเปนผขาดปญญาในการ
๕๓ท.ม. (ไทย) ๑๐/๑๐๘/๑๔๑. ๕๔อง.จตกก. (ไทย) ๒๑/๑๘๔/๒๖๑-๒๖๔.
๔๕
พจารณาถงสาเหตของการตาย จงทาใหเกดความเศราโศก แตสาหรบผทมปญญาและไดปฏบตมรณานสสตกรรมฐานจะมองเหนการตายนนเปนเรองธรรมดาของสงขาร๕๕ การปฏบตมรณานสสตตามหลกในพระไตรปฎก ในคมภรวสทธมรรคและตามทศนะของนกปราชญไทยพอทจะวเคราะหไดวา มรณานสสต คอการระลกถงความตายอนเปนอบายอยางหนงทจะดง หรอคมจตใจใหหยดนงอยกบทเพอตองการใหเกดความสงบ เปนสมาธ เกดปญญา อนเปนวธททาใหจตใจเกดความสข คลายออกจากความทกขทงปวง ซงสามารถแบงเปนประเภท คอ (๑) เปนวธการระลกถงความตายทจะมาถงตนและคนอน (๒) เปนวธพจารณาถงสาเหตททาใหเกดความตายในลกษณะตางๆ ซงถอวาเปนอบายทจะยดเหนยวจตใจใหตงมนมอารมณเดยว อนจะทาใหจตใจไมฟงซาน ไมดนรน ไมหวาดกลว การทาจตใจไมมทกขกบความตาย (๓) เปนวธการสรางสตปญญา คอ การทไดพจารณาถงสาเหตของการตายอยางถถวน ยอมเขาใจวาเปนเรองของการเกด เมอมเกดทใด ความตายกมในทนน โดยทกสงตางกตกอยในอานาจของความตาย เมอความจรงปรากฏชดเชนนยอมทาใหเกดปญญาเพอไมใหเปนทกข มรณานสสตในพระไตรปฎก ไดรจนาถงประเภทไวเปนสองลกษณะ คอ ยดเอาความตายของบคคลทตายตามกาลหรอตามอายไขทกาหนด และยดเอาความตายนอกกาลหรอนอกเวลาอนสมควร การตายในลกษณะทสองนเปนการตายดวยอบตเหต และเปนความตายทขาดสนชวต การปฏบตมรณานสสตจะตองยดเอาความตายในลกษณะทงสองมาเปนอามรณของการปฏบตมรณานสสตกรรมฐาน เพราะเปนฐานทจะตงจตใจ หรอเปนทอยของจตใจ นกปฏบตมรณานสสตจะตองมทยดของจต เพอไมใหจตใจฟงซาน ไมดนรน เปนสมาธ ดงนน จงใหมการปฏบต มรณานสสตอยทกลมหายใจเขาออกตามแนวทางในพระไตรปฎก การจดประเภทมรณานสสตตามทศนะของนกปราชญไทยลวนมมมมองทใกลเคยงกน คอบางทานมองเปน ๒,๓,๔,๕ นน กเนองจากแตละทานตองการทสอความหมายในเรองนน ๆ ใหเกดผลประโยชนไดเรว โดยเฉพาะตองการใหเกดสตปญญา แลวกาวออกจากความคดทผด ทาผด เขาใจผด พรอมกบมองวาความตายเปนเรองธรรมดาของการเกดเปนธรรมดาของชวต จะตองตกอยกบเรองเหลานแนนอนไมวนใดกวนหนงขางหนา ดงนนรางกายจะมวนตาย แตจตวญญาณไมตายจากการทาความด มชวตอยดวยสตทกเมอ จากการศกษาพบวา มรณานสสต หมายถง การระลกถงความตายทจะมขนในตนและสตวอนเพอใชเปนอบายทาจตใจใหเกดความสงบเปนสมาธไดเรว และทาใหคลายออกจากความ
๕๕พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต) และคณะ, วมตตมรรค (แปลจากฉบบภาษาองกฤษ), พมพครงท ๕, (กรงเทพมหานคร : สยาม, ๒๕๔๑), หนา ๑๕๙.
๔๖
โลภ โกรธ หลงตลอดถงสามารถทาจตใจใหรจกปลอยวางจากความยดมนในรปรางทรพยสนเงนทองทงปวงได การปฏบตมรณานสสตนนไมหยดอยแคเพยงตองการทาใหจตใจเกดสงบอยางเดยว แตยงตองการใหเกดปญญาความรแจงเหนจรงอนนาไปสความสนทกข คอ ไดบรรลมรรคผลนพพานเปนทสด ความตายทใชยดเปนอารมณในการปฏบตมรณานสสตม ๒ ประเภท คอ (๑) ความตายตามอาย (๒) ความตายดวยอบตเหตตาง ๆ ความตายทง ๒ ประเภทนจะตองเปนการตายทขาดสนของชวตตนและสตวอน
๒.๕ การเลอกกรณศกษาสานกปฏบตธรรมวดเมองคง สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ มความเหมาะสมใชเปนสถานท ในการปฏบต ทงนเพราะสานกนอยหางจากชมชนประมาณ ๑ กโลเมตร ปราศจากเสยงรบกวนในการปฏบต มความเงยบสงบดวยสภาพปาไมยางเกาขนาดใหญทบรรยากาศดตลอดฤดกาล ทงอยไมหางจากชมชนมากนก ประชาชนในพนทมศรทธาตอพระพทธศาสนามากสามารถใหการสนบสนนดานอาหารบณฑบาตแกคณะสงฆและผเขาปฏบต ประชาชนในพนทมพนฐานเปนกลยาณมตรตอผเขาปฏบตธรรม โดยไมมอปสรรคใดๆ ทงนเพราะเขามศรทธาในพระพทธศาสนา รกบญกลวบาป ตงใจทาทาน รกษาศล เจรญภาวนาเปนอยางด โดยเฉพาะผวจยเปนเจาอาวาสเปนผปกครองฝายสงฆ และปกครองในเขตอาเภอราษไศล เปนผดาเนนการสานกปฏบตธรรมและเปนศนยการศกษาของจงหวด ศนยศกษาอบรมนกเรยนภาคฤดรอนในเขตอาเภอราษไศลและอาณาเขตใกลเคยงประกอบกบความพรอมของพระอาจารย พระวทยากร วทยากรผทรงคณวฒในดานตางๆ ทมความรทงทางโลกและทางธรรมอยประจาในพนท สามารถดาเนนการอบรมไดอยางตอเนอง ดงน ผวจยจงไดเลอกเอาสานกนเปนกรณศกษา
สภาพของพนททจะตองศกษา พนททจะตองศกษา ผวจยมงจะกลาวถงประวตความเปนมาและลกษณะผงเมองคงโคกของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ประวตความเปนมาของสานกปฏบตธรรมวดเมองคงในอดต
พระครสรธรรมประกาศ ไดกลาวถงความเปนมาของวดเมองคงวา บรเวณนน เดมเปนเมองคงโคก คาวา “คง” เดมมาจากศพทวา “ญอคง” แปลวา มะมวง เปนภาษาเญอ คาวา “โคก” หมายถงสถานททนาทวมไมถง หรอดงดอน สภาพทนนสนนษฐานวา เคยเปนชมชนของเผาเญอมา
๔๗
กอน และเปนชมชนหนาแนนโดยผนาทมอานาจมาก ชมชนนนจงกลายมาเปนเมอง และมชอวา เมองญอคงโคก ตอมาไดตดญอออกเหลอไวแต “คง” จงกลายมาเปนเมองคงโคก คาวา “โคก” ไมเปนทนยมในสมยปจจบนถงไดตดทง เหลอแตคาวา “เมองคง” เมองคงหรอเมองคงโคก ไดปรบปรงสถานทนนเปนสานกสงฆ และกลายมาเปนวดจงเรยกวา “วดเมองคง” และวดเมองคงตงอยตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรษะเกษ เมองคงโคก มลกษณะรปรางเปนเนนดนรปรางคอนขางกลมโดยมเสนผาศนยกลางยาวประมาณ ๖๐๐ เมตร มคนดนและคนาลอมรอบตวเนนอยางละสองชน ซงเมอวดรวมไปถงขอบคนดนชนนอกแลว จะทาใหเสนผาศนยกลางของระดบพนดนแหลงเมองโบราณแหงนมความยาวประมาณกวา ๖ เมตร คนดนและคนาเหลานไดถกสรางขนโดยมการขดคนาเปนคเมองชนใน ตดกบชายเนนทเปนตวแหลงถดออกมากเปนคนดนชนใน แลวจงมการขดคนาเปนคเมองชนนอกอกชนหนง โดยมคนดนชนนอกอยดานนอกของคเมองอกชนหนง สภาพโดยทวไปของคนดนคนาทลอมรอบตวแหลงเมองโบราณแหงน กลาวไดวายงคงสภาพคอนขางสมบรณ นอกจากบรเวณดานทศตะวนตกไปจนถงดานทศเหนอ และบางสวนของบรเวณดานทศตะวนออกเทานนทคนาตนเขนไปมาก จนมการทาเปนแปลงนาปลกขาว สวนตรงบรเวณดานทศตะวนตกเฉยงใตไปจนถงตะวนออกเฉยงใตมการขดคนากนนา ปจจบนมการขดลอกคนากนใหม เพอใชเปนทเพาะพนธปลา นอกจากนตรงบรเวณดานทศตะวนออกบางตอน ยงไดมการถมสรางคนดนเพม กนคเมองชนนอกเปนบงนาเปนชวงๆ อกดวย ตวแหลงนน ปรากฏวามเสนทางเขา-ออก ทรถสามารถวงไดรวม ๓ ทางดวยกนคอ จากบานหลบโมกตรงบรเวณทศตะวนตกเฉยงใตของแหลงฯ สายหนงตรงบรเวณทศตะวนออกเฉยงใตไปบานหนองหวาสายหนง และตรงบรเวณทศเหนอออกไปยงบานดอนเรออกสายหนง สาหรบประวตความเปนมาของเมองคงโคกแหงนนน ปรากฏวาแตเดมไดเคยมการบนทกลงใบลานซง เรยกกนว า “หนงสอพนเ มองราษไศล” โดยได เคย เ กบรกษาไว ท วดกลยาโฆสตาราม ซงตงอยภายในตวอาเภอราษไศล แตกไดผผงไปหมดแลว เหลอแตทยงคงเปนนทานเลาปากตอปากสบตอกนมาวา แตเดมมพนองสองคนชอ “พญาไกร” และ “พญากตะศลา” อพยพพาผคนลองตามลานาโขงลงมาดวยขบวนเรอแขงจากเมองเชยงทอง เขตหลวงพระบาง ซงอยในเขตสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาวปจจบน ขบวนผคนเหลาน ไดอพยพมาจนถงบรเวณแถบจงหวดศรสะเกษในปจจบน แลวจงแยกออกเปนสองขบวน คอ “พญาไกร” ผพนาผคนไปตงถนฐานใน
๔๘
บรเวณปราสาทเยอเขตอาเภอไพรบง จงหวดศรสะเกษกลมหนง และ “พญากตะศลา” ผนองนาผคนมาตงถนฐานทเมองคงโคกแหงนอกกลมหนง ในระยะตอมาบรเวณเมองคงโคกเกดโรคระบาด ประกอบกบขาดแคลนนา จงมการขยายตวของชมชนกลมน ลงมาตงบานเรอนหนาแนนแถบรมแมนามล ซงไดแกตวอาเภอราษไศลปจจบน จนกระทงในทสดมการยกฐานะขนเปนอาเภอราษไศล ตวบรเวณทตงดงเดมคอเมองคงโคก จงลดฐานะลงเปนตาบลเมองคง อยางไรกตามในปจจบนนตรงศนยกลางชมชนแตเดมคอท “เมองคงโคก” นน ไมมผคนอาศยอยเลยกลบมแหลงชมชนระดบหมบานกระจายอยโดยรอบ เชน บานหลบโมก บานหนองหวา บานดอนเรอ บานบากเรอ ฯลฯ เปนตน๕๖ ลกษณะผงเมองคงโคก
นต แสงวณณ กลาววา แหลงโบราณคด “เมองคงโคก” เปนแหลงเมองโบราณทตงอยบนทราบลมแมนามล โดยอยหางจากตวแมนามลขนมาทางทศเหนอเปนระยะทาง ๒ กโลเมตร แหลงโบราณคดแหงน ทางโครงการโบราณคดภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ไดเคยทาสารวจโดยแผนท แตลงชอแหลงวา “แหลงเมองโบราณหลบโมก”
ลกษณะของ เมองโบราณแห ง น เปน เ นนดนรปร า งคอนข า งกลมมขนาดเสนผาศนยกลางประมาณ ๖๐๐ เมตร ทพนทราบเปนผนนาลอมอยโดยรอบรปแบบของผงเมองโบราณแหงน เปนเมองรปกลมทมคนดนและคนาลอมรอบอยางละสองชน โดยมคนดนกอพนขนเปนชนนอกสดถดจากคนาชนนอกออกมาในปจจบนสภาพของคนดนคนาเหลานยงคงอยในสภาพสมบรณ นอกจากบรเวณดานทศตะวนตกไปจนถงทศเหนอและบางสวนของดานทศตะวนออกเทานน ทคนาตนเขนไปมาก และมการแปรสภาพมาเปนแปลงนาปลกขาว๕๗ แหลงโบราณคดทมคนดนและคนาลอมรอบหลายชนเชนน มการพบกนหลายแหงในภาคอสานแหงน เชนแหลงเมองโบราณบานเชยงเหยน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคามในแถบลมแมนาช แหลงเมองโบราณบานคอนสวรรค อาเภอคอนสวรรค จงหวดชยภม และแหลงเมองโบราณบานโคกเมอง อาเภอสตก จงหวดบรรมย ในแถบลมแมนามลตอนปลายและตอนกลางตามลาดบ ซงรปแบบเชนนคงถกสรางขนเพอจดประสงคในการกกเกบนาไวใชอปโภคบรโภคเปนหลก ขอนาสงเกตของการกอสรางคนดนชนนอกไวอยดานนอกสดของตวแหลงถดจากคนาออกมานน ไมไดบงถงเจตนาในการสรางเพอเปนแนวปองกนตวแตอยางใด
๕๖ สมภาษณ พระครสรธรรมประกาศ, อดตเจาคณะอาเภอราศไศล, ๒๓ มนาคม ๒๕๔๙. ๕๗ นต แสงวณณ, รายงานการคนควาเรองเมองโบราณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, ๒๕๒๒, หนา ๒๒.
๔๙
ภายในบรเวณตวแหลงพบโบราณวตถจาพวกเศษภาชนะดนเผาเปนจานวนไมมากนก นอกจากนยงพบเสมาหนทรายหลายหลก ซงมการฝงอยเปนกลม แตกไมอาจกาหนดทศทางและรปแบบของการสรางไดอยางแนนอน กลมเสมาเหลาน พบทบรเวณชายเนนดานทศตะวนออกเฉยงใตอยรวมกบเนนดนเตยๆ ซงเปนซากโบราณสถานทกอดวยอฐ จากการพบกลมเสมาเหลานเอง ทาใหเราสามารถกาหนดอายสมยของแหลงเมองโบราณแหลงนไดอยางคราวๆ วานาจะมอายอยางนอยกอยในชวงระยะเวลาประมาณพทธศตวรรษท ๑๓-๑๕ อนเปนชวงระยะเวลาทกมชนทใชภาษามอญ และมการสรางศลปะแบบ “ทวารวด” มอทธพลทางวฒนธรรมในบรเวณภาคอสาน๕๘
อยางไรกตามทนคงเปนทอยของผคนสบเนองกนมาหลายยคหลายสมย ทงนกคงจะอยในสภาพทไมไดเปนบรเวณทมความสาคญและบทบาททางการเมองมากมายนก อนงบรเวณใกลเคยงกบแหลงเมองโบราณแหงนมแหลงโบราณขนาดยอม ตงอยใกลเคยงกบแหลงเมองโบราณ “ดอนเกลอ” บานด ตาบลด และแหลงเมองโบราณ “บานนาออมนอย” ซงตงอยหางออกไปทางดานทศเหนอและตะวนออกเฉยงเหนอเปนระยะทางประมาณ ๕.๕ และ ๔.๕ กโลเมตรตามลาดบ ซงกลมชนทอาศยอยในบรเวณแหลงเมองโบราณเหลานคงมการตดตอสมพนธกนอยางไมตองสงสย สภาพทวไปของสานกปฏบตธรรมวดเมองคงในปจจบน พนททจะใชศกษามความสาคญมาก ผวจยเหนวาควรมความพรอมในเรองของสปปายะ๔ เพอใหผ เขาปฏบตไดรบความสะดวกสบายปลอดความกงวลจะไดเขาถงธรรมไดโดยงาย มรายละเอยด ดงน ๑ ทตงและขนาดของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ตงอยเลขท ๗๓ หม ๖ บานหลบโมก ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ สงกดคณะสงฆมหานกาย เนอทตงวด ๖๓ ไร ๒ งาน ๑๑ ตารางวาโฉนดทดนเลขท ๔๖๒๘๔ เลมท ๔๖๓ หนา ๘๔ อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ปจจบนมพระครโกศลสตากร (สมชาย กลสโม ตรยกล) น.ธ.เอก, ป.ธ.๓, พธ.บ. (ศาสนา) รองเจาคณะอาเภอราษไศล เปนเจาอาวาส มอาณาเขตตดตอกบพนทใกลเคยงดงน
ทศเหนอ ตดกบโบราณสถานบงคงโคก ทศใต ตดกบโบราณสถานบงคงโคก ทศตะวนออก ตดกบโบราณสถานบงคงโคก ทศตะวนตก ตดกบทดนสาธารณประโยชน
สภาพภมประเทศ ลกษณะภมประเทศโดยทวไปของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง
๕๘ โครงการโบราณคดแหงประเทศไทย (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ) กองโบราณคด กรมศลปากร เลมท ๑๑/๒๕๒๔, หนา ๑๒๒.
๕๐
ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ สวนใหญมสภาพเปนปาไมตนยางนาเปนสวนใหญ มลกษณะรปรางเปนเนนดน โดยจดบรเวณทสงสดภายในวดสงกวาทนารอบๆ พนทประมาณ ๖ เมตร ขนาดของประชากรและการตงถนฐาน ณ สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ มพระภกษจานวน ๒๗ รป สามเณร ๕ รป รวม ๓๒ รป ศษยวด ๖ คน ๒ การปกครอง ๑. พ.ศ. ๒๕๔๑ เปนเจาอาวาสวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวด ศรสะเกษ ตามคาสงคณะสงฆจงหวด ท ๖๔/๒๕๔๑ วนท ๒๕ เดอน กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๔๑ ๒. พ.ศ. ๒๕๕๒ ไดรบแตงตงเปนรองเจาคณะอาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ตาม คาสงคณะสงฆภาค ๑๐ ท ๑๔/๒๕๕๒ ลงวนท ๑๙ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๒ ๓. พ.ศ. ๒๕๕๐ มพระภกษ ๖ รป สามเณร ๒๖ รป ศษยวด - คน อารามกชน - คน รวมจานวนพระภกษสามเณร ๓๒ รป พ.ศ. ๒๕๕๑ มพระภกษ ๖ รป สามเณร ๒๕ รป ศษยวด – คน อารามกชน - คน รวมจานวนพระภกษสามเณร ๓๑ รป พ.ศ. ๒๕๕๒ มพระภกษ ๕ รป สามเณร ๑๑ รป ศษยวด – คน อารามกชน - คน รวมจานวนพระภกษสามเณร ๑๖ รป ๔. มการทาอโบสถสงฆกรรม (สวดพระปาฎโมกข) ทกกงเดอน “มตลอดป” มพระภกษสวดพระปาฎโมกขได ๑ รป ๕. มการทาวตรสวดมนตเชา – เยน “มตลอดป” ๖. มระเบยบการปกครองวด โดยความเหมาะสม ๓ การจดการศกษา ๑.พ.ศ. ๒๕๓๘-ปจจบน เปนกรรมการและเลขานการอานวยการสอบธรรม สนามหลวง ประจาหนวยสอบอาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ พ.ศ. ๒๕๓๘-ปจจบน เปนกรรมการและเลขานการหนวยสอบธรรมสนามหลวง หนวยสอบวดกลยาโฆสตาราม ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ พ.ศ. ๒๕๓๙-ปจจบน เปนกรรมการตรวจขอสอบธรรมสนามหลวงชนตร ของ คณะสงฆภาค ๑๐ ณ ศนยการคณะสงฆภาค ๑๐ อาเภอมวงสามสบ จงหวดอบลราชธาน พ.ศ. ๒๕๔๐ เปนครสอนพระปรยตธรรม แผนกธรรม วดกลยาโฆสตาราม ตาบล
๕๑
เมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ พ.ศ. ๒๕๔๑-ปจจบน เปนเจาสานกศาสนศกษาวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอ ราษไศล จงหวดศรสะเกษ พ.ศ. ๒๕๔๔-ปจจบน เปนผจดการโรงเรยนพระปรยตธรรม แผนกสามญศกษา โรงเรยนวดเมองคงวทยา ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ๒. พ.ศ. ๒๕๕๑ มนกเรยนแผนกธรรม ดงน นกธรรมตรสงสอบ ๒๐ รป คงสอบ ๑๘รปสอบได ๑๒ รป สอบตก ๖ รป นกธรรมโท สงสอบ ๖ รป คงสอบ ๔ รป สอบได ๔ รป สอบตก-รป นกธรรมเอก สงสอบ ๒ รป คงสอบ ๑ รปสอบได - รป สอบตก ๑ รป รวมจานวนนกเรยน ๒๘ รป สอบได ๑๖ รป มนกเรยนแผนกบาล ดงน ประโยค ๑-๒ สงสอบ ๒๗ รป คงสอบ ๒๒ รป สอบได - รป สอบตก ๒๒ รป ป.ธ.๓ สงสอบ ๒ รป คงสอบ ๑ รป สอบได – รป สอบตก ๑ รป ป.ธ. ๔ สงสอบ ๒ รป คงสอบ ๒ รป สอบได ๑ รป สอบตก ๑ รป รวมจานวนนกเรยน ๓๑ รป สอบได ๑ รป พ.ศ. ๒๕๕๒ มนกเรยนแผนกธรรม ดงน นกธรรมตรสงสอบ ๖ รป คงสอบ ๖ รปสอบได ๔ รป สอบตก ๒ รป นกธรรมโท สงสอบ ๔ รป คงสอบ ๔ รป สอบได ๔ รป สอบตก - รป นกธรรมเอก สงสอบ ๑ รป คงสอบ ๑ รป สอบได ๑ รป สอบตก – รป รวม จานวนนกเรยน ๑๑ รป สอบได ๙ รป มนกเรยนแผนกบาล ดงนประโยค ๑-๒ สงสอบ ๒๕ รป คงสอบ ๒๕ รป สอบได ๒รป สอบตก ๒๓ รป ป.ธ.๓ สงสอบ ๒ รป คงสอบ ๒ รป สอบได ๑ รป สอบตก ๑ รป ป.ธ.๕ สงสอบ ๑ รป คงสอบ ๑ รป สอบได ๑ รป สอบตก – รป รวมจานวนนกเรยน ๒๘ รป สอบได ๔ รป พ.ศ. ๒๕๕๓ มนกเรยนแผนกธรรม ดงนนกธรรมตรสงสอบ ๓๓ รป คงสอบ ๒๘ รปสอบได๒๕รป สอบตก ๓ รป นกธรรมโท สงสอบ ๕ รป คงสอบ ๕ รป สอบได ๕ รป สอบตก - รป นกธรรมเอก สงสอบ ๓ รป คงสอบ ๓ รป สอบได ๓ รป สอบตก - รป รวมจานวนนกเรยน ๔๑ รป สอบได ๓๓ รป มนกเรยนแผนกบาล ดงน ประโยค ๑-๒ สงสอบ ๑๕ รป คงสอบ ๑๕ รป สอบได ๒ รป สอบตก ๑๓ รป ป.ธ.๓ สงสอบ ๑ รป คงสอบ ๑ รป สอบได - รป สอบตก ๑ รป ป.ธ.๕ สงสอบ ๑ รป คงสอบ ๑ รป สอบได ๑ รป สอบตก - รป รวมจานวนนกเรยน ๑๗ รป สอบได ๓ รป ๓.วธสงเสรมการศกษา ดงน ๑) ใหมการสอนพระปรยตธรรมจดครสอนใหเพยงพอกบจานวนนกเรยนในชน นนๆ ๒) มอบรางวลแกนกเรยนทเรยนดและประพฤตดและสอบธรรมสนามหลวงได
๕๒
๓) สงเสรมใหพระภกษ-สามเณรภายในวดไปศกษาพระปรยตธรรมแผนก นกธรรม บาลแผนกสามญยงสานกเรยนอนทมการศกษาด ๔) จดหาอปกรณการเรยนการสอนใหแกครและนกเรยนในสานกศาสนศกษาวด เมองคงและสานกศาสนศกษาทสมควรใหการสนบสนนโดยเฉพาะสานกศาสนศกษาทมจานวน นกเรยนจานวนมากในเขตปกครองคณะสงฆอาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ๕) แนะแนวการเรยนการสอนแกคณะคร จดหาสวสดการแกคณะครใหเพยงพอ กบความตองการ ๖) มอบรางวลและมอบทนการศกษาแกนกเรยนสอบไดและใหกาลงใจแกผสอบ ตก ๔. การเผยแผ ๑) พ.ศ. ๒๕๓๙-ปจจบน เปนเลขานการหนวยกากบการพระธรรมทตอาเภอราษไศล พ.ศ. ๒๕๔๗-ปจจบน เปนพระนกเผยแผพระพทธศาสนาจงหวดศรสะเกษ พ.ศ. ๒๕๔๗-ปจจบน เปนพระวปสสนาจารยประจาจงหวดศรสะเกษ ๒) มการทาพธมาฆบชา ภาคเชา มการทาบญตกบาตร ภาคบาย นาพาพระภกษ สามเณร ประชาชนทาความสะอาดสนามวด ปลกตนไม ไมดอก ไมผล ไมประดบ ภาคคา พระภกษสามเณร และประชาชน เจรญพระพทธมนต เจรญภาวนา และทาปทกษณรอบอโบสถ มผ มาประชมทาพธ พระภกษสามเณร ๑๕ รป ประชาชน ๘๐ คน ๓) มการทาพธวสาขบชา ภาคเชา มการทาบญตกบาตร ภาคบาย นาพาพระภกษ สามเณร ประชาชนทาความสะอาดสนามวด ปลกตนไม ไมดอก ไมผล ไมประดบ ภาคคา พระภกษสามเณร และประชาชน เจรญพระพทธมนต เจรญภาวนา และทาปทกษณรอบอโบสถ มผ มาประชมทาพธ พระภกษสามเณร ๑๕ รป ประชาชน ๗๐ คน ๔) มการทาพธอาสาฬหบชา ภาคเชา มการทาบญตกบาตร ภาคบาย นาพาพระภกษ สามเณร ประชาชนทาความสะอาดสนามวด ปลกตนไม ไมดอก ไมผล ไมประดบ ภาคคา พระภกษสามเณร และประชาชน เจรญพระพทธมนต เจรญภาวนา และทาปทกษณรอบอโบสถ มผ มาประชมทาพธ พระภกษสามเณร ๑๕ รป ประชาชน ๙๐ คน ๕) มการอบรมพระภกษสามเณรทกวนพระ ๑๔ คา หรอ ๑๕ คา เพอแนะนาวธการ ปฏบตกจวตรตางๆ ของพระสงฆ อบรมเกยวกบเสขยวตร กรยามารยาท ทาความสะอาดบรเวณวด การตอนรบปฏสนถาร และฝกสมาธกรรมฐานเจรญจตภาวนาหลงจากทาวตร ๖) มการอบรมศลธรรมแกประชาชนเปนประจาทกวนพระ ๗) มผมารกษาศลฟงธรรมทวดตลอดทงป ในฤดกาลเขาพรรษาจานวน ๗๙ คน นอกฤดกาล
๕๓
เขาพรรษา จานวน ๒๒ คน ๘) มกจกรรมเกยวกบการเผยแผ ดงน จดอบรมคณธรรมจรยธรรมใหนกเรยนชน ประถม มธยมศกษา และอดมศกษา ทกวนศกร-เสาร-อาทตยจากโรงเรยนตาง ๆ ในเขต จงหวด ศรสะเกษ และจงหวดสรนทร รวมจานวน ๑๔,๒๕๒ คน จดกจกรรมบรรพชาอปสมบทภาคฤด รอน และอบรมเยาวชนเกยวกบศลธรรม ใหตระหนกถงคณคาของประเพณวฒนธรรมของชาต และหางไกลจากภยอนตรายอนเกดจากสงเสพตด ทกชนด ๙) มความรวมมอกบทางคณะสงฆ หรอทางราชการเกยวกบการเผยแผ ๑๐) มผมารวมทาบญเปนประจาอยทวด ๓๖๙ คน ๕. งานการสาธารณปการ ๑) พ.ศ. ๒๕๔๑ ดาเนนการกอสรางศาลาการเปรยญ ทวดเมองคง ตาบลเมองคงอาเภอ ราษไศล จงหวดศรสะเกษ จานวน ๑ หลง สองชน ขนาดกวาง ๒๒.๐๐ เมตร ยาว ๔๖.๐๐ เมตร ดวยคอนกรตเสรมเหลก กออฐถอปน พนหนขด หลงคามงดวยกระเบองลอนค แลวเสรจ บรบรณ สนเงนคากอสรางเปนจานวน ๔,๐๓๗,๒๐๐.- บาท (สลานสามหมนเจดพนสองรอยบาท ถวน) ๒) พ.ศ. ๒๕๔๒ ดาเนนการกอสรางกฏสงฆ ทวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอ ราษไศล จงหวดศรสะเกษ จานวน ๑ หลง สองชน ขนาดกวาง ๑๒.๐๐ เมตร ยาว ๒๔.๐๐ เมตร กอสรางดวยคอนกรตเสรมเหลก กออฐถอปน พนหนขด หลงคามงดวยกระเบองลอนค แลวเสรจบรบรณ สนเงนคากอสรางเปนจานวน ๓,๑๔๐,๙๕๐.- บาท (สามลานหนงแสนสหมนเกา รอยหาสบบาทถวน) ๓) พ.ศ. ๒๕๔๓ ดาเนนการกอสรางอาคารเรยนโรงเรยนพระปรยตธรรมทวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ จานวน ๑ หลง ชนเดยว ขนาดกวาง ๑๒.๐๐ เมตร ยาว ๒๔.๐๐ เมตร กอสรางดวยคอนกรตเสรมเหลก กออฐถอปน หลงคามงสงกะสสเขยว แลวเสรจ บรบรณ สนเงนคากอสรางเปนจานวน ๙๗๕,๔๓๗.- บาท (เกาแสนเจดหมนหาพนสรอยสามสบเจด บาทถวน) ๔) พ.ศ. ๒๕๔๓ ดาเนนการกอสรางหองนาหองสขาทวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ขนาดกวาง ๑.๒๐ เมตร ยาว ๑.๕๐ เมตร จานวน ๕๐ หอง กอสรางดวยคอนกรตเสรมเหลก หลงคามงดวยสงกะสสเขยว พนซเมนตขดมน แลวเสรจบรบรณ สนเงนคากอสรางเปนจานวนเงน ๓๑๕,๐๐๐.- บาท (สามแสนหนงหมนหาพนบาทถวน) ๕) พ.ศ. ๒๕๔๔ ดาเนนการกอสรางหองสมดทวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอ
๕๔
ราษไศล จงหวดศรสะเกษ จานวน ๑ หลง ชนเดยว ขนาดกวาง ๖.๐๐ เมตร ยาว ๑๒.๐๐ เมตร กอสรางดวยคอนกรตเสรมเหลก หลงคามงสงกะสสเขยว พนซเมนตขดมน แลวเสรจ บรบรณ สนเงนคากอสรางเปนจานวน ๓๒๕,๒๐๐.- บาท (สามแสนสองหมนหาพนสองรอย บาทถวน) ๖) พ.ศ. ๒๕๔๕ ดาเนนการบรณปฏสงขรณหอฉนภตตาหารทวดเมองคง ตาบล เมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ จานวน ๑ หลง ชนเดยว ขนาดกวาง ๑๖.๐๐ เมตร ยาว ๒๔.๐๐ เมตร กอสรางดวยคอนกรตเสรมเหลก หลงคามงกระเบองลอนค แลวเสรจ บรบรณ สน เงนคากอสรางเปนจานวน ๕๘๙,๒๔๐.- บาท (หาแสนแปดหมนเกาพนสองรอยส สบบาทถวน) ๗) พ.ศ. ๒๕๕๑ ดาเนนการกอสรางหองนาหองสขาทวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอ ราษไศล จงหวดศรสะเกษ ขนาดกวาง ๑.๒๐ เมตร ยาว ๑.๕๐ เมตร จานวน ๓๐ หอง กอสรางดวยคอนกรตเสรมเหลก หลงคามงดวยสงกะสสเขยว พนและผนงปดวยกระเบอง แลว เสรจบรบรณ สนเงนคากอสรางเปนจานวนเงน ๓๑๗,๓๒๐.- บาท (สามแสนหนงหมนเจดพน บาทสามรอยยสบบาทถวน) ๘) พ.ศ. ๒๕๕๒ ดาเนนการสรางถนนคอนกรตเสรมเหลกรอบศาลาการเปรยญ ขนาดกวาง ๘.๐๐ เมตร ยาว ๒๒๐.๐๐ เมตร แลวเสรจบรบรณ สนเงนคากอสรางเปนจานวน ๓๕๒,๙๕๓.- บาท (สามแสนหาหมนสองพนเการอยหาสบสามบาทถวน) ๙) พ.ศ. ๒๕๕๒ ดาเนนการบรณปฏสงขรณศาลาการเปรยญทวดเมองคง ตาบลเมอง คง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ โดยตอเตมขยายพนศาลาและหลงคาโดยรอบศาลา ขนาด กวาง ๘.๐๐ เมตร ยาว ๑๔๐.๐๐ เมตร โครงสรางเหลก หลงคามงดวยสงกะสสเขยว ปพนดวย กระเบองแผนเรยบอยางหนา แลวเสรจบรบรณ สนเงนคากอสรางเปนจานวน ๑,๑๒๐,๓๕๘.- บาท (หนงลานหนงแสนสองหมนสามรอยหาสบแปดบาทถวน) รวมผลงานดานสาธารณปการ เปนเงน ทงสน ๑๑,๑๗๓,๖๕๘.- บาท (สบเอดลานหนงแสนเจดหมนสามพนหกรอยหาสบแปดบาทถวน) ๖. โครงการและกจกรรมตางๆ ของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ผวจยเหนวาทางสานกแหงน มโครงการและกจกรรมตางๆ มากมายลวนแลวแตเปนกจกรรมเนนการปฏบตธรรมทงสน มความเหมาะสมในการใชเปนพนทศกษาเปนอยางมาก มโครงการและกจกรรมหลากหลายดงน
๕๕
๑) โครงการบรรพชาสามเณรภาคฤดรอน โดยเรมจดตงแตป พ.ศ. ๒๕๓๗ ถงปจจบนแลวจานวนกวา ๑,๘๐๐ รป วตถประสงคเพอปลกฝงศลธรรมแกเยาวชนในจงหวดศรสะเกษและจงหวดใกลเคยง ใหรจกคดพดทาในสงทถกตองดงาม เปนผมความรควบคกบศลธรรม สนองนโยบายรฐบาลในการสงเสรมการศกษา ปองกนปญหาเยาวชนจากอบายมขและสงเสพตด ๒) โครงการอบรมคณธรรมจรยธรรม โดยเ รมจดต งแตป พ .ศ . ๒๕๓๗ ถงปจจ บนแลว จานวนกว า ๑๔ ,๐๐๐ คน วตถประสงคเพอปลกฝงศลธรรมแกเยาวชนในจงหวดศรสะเกษและจงหวดใกลเคยง ใหรจกคดพดทาในสงทถกตองดงาม เปนผมความรควบคกบศลธรรม สนองนโยบายรฐบาลในการสงเสรมการศกษา ปองกนปญหาเยาวชนจากอบายมขและสงเสพตด ๓) โครงการครอบครวอบอนดวยพระธรรม โดยเรมจดตงแตป พ.ศ. ๒๕๓๗ ถงปจจบนแลวจานวนกวา ๑๐,๐๐๐ คน วตถประสงคเพอปลกฝงศลธรรมแกผปกครองและเยาวชนในจงหวดศรสะเกษและจงหวดใกลเคยง ใหรจกคดพดทาในสงทถกตองดงาม เปนผมความรควบคกบศลธรรม ปองกนปญหาเยาวชนจากอบายมขและสงเสพตด ๔) โครงการอปสมบทหม ๑๐๐,๐๐๐ รป ทกหมบานทวไทย โดยเรมจดตงแตป พ.ศ. ๒๕๕๓ ถงปจจบนแลวจานวนกวา ๔๐๐ รป และจะดาเนนการจดตอไปในอนาคต วตถประสงคเพอใหกระแสธรรมขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา แผปกคลมทวผนแผนดนไทยใหดบรอน ฝาภยวกฤตไปสความเขมแขงและเจรญรงเรองตอไป ประชาชนทกหมบานทวประเทศไทยไดรวมสงสมบญบารมในโครงการอปสมบทหม และเปนแบบอยางอนดใหเกดโครงการเชนนขนทวประเทศไทย ผอปสมบทไดมโอกาสศกษาและปฏบตธรรมเพอเปนหลกในการดาเนนชวตอยางถกตองสบไป ๕) โครงการบวชอบาสกาแกวหนอออน โดยเรมจดตงแตป พ.ศ. ๒๕๕๓ ถงปจจบนแลวจานวนกวา ๗๐๐ คน และจะดา เนนการจดตอไปในอนาคต วตถประสงค เ พออบรมปลกฝงศลธรรมและอดมการณพระพทธศาสนาใหแกสตรชาวพทธ ไดเปนอบาสกาผนงใกลพระรตนตรยอยางแทจรง ฟนฟศลธรรมและวฒนธรรมชาวพทธใหกลบมารงเรองอกครงดงเชนพทธกาล เพอการพฒนาสงคมและประเทศชาตอยางยงยน โดยการพฒนาศลธรรมของประชาชน
๕๖
๖) โครงการปฏบตธรรมพเศษภายในพรรษาป พ.ศ. ๒๕๕๔ ทกๆ วนพระ เรองมรณานสสต โครงการและกจกรรมนจดขนเปนพเศษ เพอศกษาหลกและวธการปฏบต รวมถงผลและการวเคราะหผลของการปฏบตตามหลกมรณานสสตของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง โดยใหผเขารวมปฏบตไดอาศยมรณานสสตนาไปสความรความเขาใจเกยวกบความจรงทเปนธรรมชาตธรรมดาของชวต คอ ความเกด ความแก ความเจบ ความตายตามหลกพระพทธศาสนา ใหเขาใจเกยวกบความหมายและประเภทของมรณานสสต วธปฏบตรวมถงสงทควรร ควรละเวนเกยวกบการปฏบต ใหทราบถงเหตปจจยททาใหเกดจตสานกในการปฏบตและการเตรยมความพรอมทจะเผชญกบความตาย ใหทราบประโยชนตอตนเองและสงคม และความเกยวของของโครงสรางรางกายของมนษยเรากบการเจรญมรณานสสต รวมถงวธการทจะแนะนาการเจรญมรณานสสตในชวตประจาวนใหกบผสนใจและการทาตนเองใหเปนผมอายยนตามหลกพระพทธศาสนาอกดวย โดยมขนตอนการจดกจกรรมตามลาดบดงน วนท ๑๕ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ เปนวนอาสาฬหบชา วนท ๑๖ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ เปนวนเขาพรรษา และวนท ๑๒ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ เปนวนออกพรรษา ประจาป พ.ศ. ๒๕๕๔ จานวนวนพระทใชจดกจกรรมทงหมด ๑๓ ครง อยระหวางวนท ๑๕ กรกฎาคม ถง วนท ๑๒ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๔ โดยจดกจกรรมการปฏบตมรณานสสตเฉพาะวนพระ ตามตารางกจกรรมทกาหนดไว อยางไรกตามขอมลเกยวกบแหลงเมองโบราณแหงนเทาทกลาวไปแลว จดไดวาเปนเพยงขอมลโดยสงเขป โดยทไมอาจยนยนไดมากกวาน ทงนเพราะขอจากดในดานเวลา อปกรณ และผปฏบตงาน การขดคนทางโบราณคดแหลงเมองโบราณแหงนจงเปนเรองจาเปนเพอทจะทาใหเราไดทราบถงเรองของแหลงเมองโบราณในแถบลมแมนามลเพมเตมมากยงขน๕๙ สรปพนททจะตองศกษาตามทกลาวเปนเรองของชอและความหมายเดมมชอวา “ชมชนญอคง” (ปามะมวง) เมองญอคง เมองคงโคก และเมองคง เมอจดตงเปนสานกสงฆกกลายมาเปนวดเมองคงโคก และปจจบนเปนวดเมองคง เปนทบาเพญกศล และปฏบตศาสนกจของชมชนในยามนน จงเรยกวา สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
๕๙ โครงการโบราณคดแหงประเทศไทย (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ) กองโบราณคด กรมศลปากร เลมท ๑๑/๒๕๒๖,หนา ๑๕๒.
๕๗
๒.๖ ผลงานวจยทเกยวของ ผลงานวจยทเกยวของ ผวจยไดรวบรวมมาดงตอไปน
พระณฐกตต อนารโท (ผยเหงา) ไดศกษาวจยเรอง “ศกษามรณสตในพระไตรปฎก” ไดกลาวถงการพจารณาความตายไวตอนหนงวา ความเขาใจของมนษยทงในอดตและปจจบนน ยงมความเขาใจวาการตายเปนเรองนากลว เปนเรองอปมงคล นามาซงความทกข และเปนเรองทปถชนไมพงปรารถนา ทงน กเนองจากยงไมมความเขาใจถงหลกความจรงของชวต คอ ชวตทเกดมาในโลกนลวนแตมการเกดในเบองตน มการแปรปรวนในทามกลาง และแตกดบสลายไปในทสด ซงเปนหลกความจรงของสรรพสตวทงปวง เปนไปอยางนนเอง บคคลผมความเขาใจความจรงของชวตอยางนแลวยอมจะไมมความหวาดกลว ไมมความเศราโศก ไมมการรองใจ เสยใจ ยงกวานน ยงคดทจะหาหนทางออกจากความเกด ความแก ความเจบ และความตาย๖๐ พระมหามงคล สรมงคโล (นยมเหมาะ) ไดศกษาเชงวเคราะหเรอง มรณานสสตตามแนวพทธปรชญาเถรวาท ไดสรปผลไววา มรณานสสต คอการระลกนกถงความตายทจะมมาถงตนนนถอเปนความไมประมาทตอการกระทาความด ไมประมาททงการละเวนความชว แตการระลกถงความตายตองประกอบดวยสตปญญาทถกตองจงจะสามารถสงผลทตองการได กลาวคอ การพยายามทจะตายกอนตาย หรอการพยายามทจะไมเกดมาตายอกนนเอง การเจรญมรณานสสตกรรมฐานโดยงาย ๆ คอ การพจารณาทกเวลาทกลมหายใจวาเราตองตายแน ๆ สามารถเจรญไดทกวน ตลอดถงการไปรวมทาบญงานศพหรอการไปปฏบตธรรมในโอกาสตางๆ ซงมนษยมทาททปฏบตตอความตายเปน ๓ ขนคอ ๑. มนษยปถชนทวไปกจะระลกถงความตายดวยความหวาดหวนพรนกลวตอความตาย ๒. มนษยผมการศกษากจะระลกถงความตายโดยเปนเครองเตอนใจไมใหประมาท ใหรบเรงประกอบคณงามความด และ ๓. มนษยผมปญญา คอ ใหรเทาทนความตาย เปนอยดวยปญญา กระทาการไปตามเหตผล ดวยความรเทาทนเหตปจจย ผลของการเจรญมรณานสสตจนเกดสมาธทถกตองนน กเพอเตรยมจตใจใหพรอมทจะใชสมาธกอใหเกดปญญา ใหจตมความบรสทธไมมความหวาดสะดงตอความตาย สมาธทเกดจากการเจรญมรณานสสตจงมคณคาและผลอยางมาก สามารถทาใหมสตสมปชญญะรตวตลอดเวลา สามารถแกปญหาตาง ๆ ของชวตไดดยงขน และไดประโยชนอยางยงคอความหลดพนการกเลสอาสวะทงหลายไดในทสด๖๑
๖๐ พระณฐกตต อนารโท (ผยเหงา), “ศกษาหลกมรณสตในพระไตรปฎก”, วทยานพนธพทธศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย), ๒๕๕๑,หนา ๙. ๖๑ พระมหามงคล สรมงคโล (นยมเหมาะ) , “การศกษาเชงวเคราะหเรอง มรณานสตตามแนวพทธปรชญาเถรวาท” วทยานพนธศาสนศาตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๕๑), หนา ๑๕๖.
๕๘
ชศร บรณทอง ไดทาการศกษาวเคราะหแนวคดเรองความตายในพระอภธรรมปฎก ผลของการวจยสรปไดวาแนวคดเรองความตายตามหลกพระอภธรรมปฎก เปนเรองของหลกการทอธบาย ๑. ขณกมรณะ ๒. สมมตมรณะ ๓. สมจเฉทมรณะ และปรากฏการณทางจตทกาลงจะตายไวอยางละเอยดถถวนจนถงวนาทสดทายของชวตทเรยกวา “จตจต” และวถแหงจตเกดใหมตดตอกนไมมระหวางคนเรยกวา “ปฏสนธจต” ซงเปนจตดวงแรกของชวตใหมในภพใหม เรองการตายและการเกดขนของสตวทงหลายมความสมพนธกนกบเรองกรรมอยางแยกจากกนไมได เพราะกรรมเปนสวนบงบอกคต หรอสถานทเกดของสตวหลงจากตาย มทงกรรมดจะบงชคตในเชงบวก คอแสดงถงภาวะแหงความสขสบาย สวนกรรมชวเปนสวนบงชคตในเชงลบคอแสดงภาวะแหงความบบคนไดรบความทกขทรมานอยางแสนสาหส สาหรบเหตปจจยอน ๆ ททาใหบคคลตายแลว เกดหรอไมเกดนน ขนอยกบสภาพทางจตของบคคลนน ๆ วาจะบรสทธผดผองจากอาสวะกเลสมากนอยแคไหน ตองอาศยกาลงตามลาดบขนของโลกตตรจตทกระทากจในการประหาณกเลสดวยมรรคญาณ ๔ มโสดาปตตมรรคเปนเบองตน จนสดทายไดอรหตมรรค บรรลธรรมเปนพระอรหนตผหมดเชอนาเกดลวงพนจากการเวยนวายตายเกดได แตถาตราบใดทบคคลยงมกเลสอย เขายอมเกดและตายอยตราบนน การปฏเสธการเวยนวายตายเกดยอมเทากบเปนการปฏเสธหลกคาสอนเรองมรรค ผล นพพานไปดวย นบวาเปนความเหนผดทปดกนหนทางเขาถงความสขทแทจรงในพระพทธศาสนา ความตายกบการเกดใหมเปนของกระบวนการแหงกระแสตอเนองแหงชวตอนเดยวกน ถามองชวตในแงน เราจะไมกลวความตายเพราะความตายไมใชความดบสญแหงชวตอยางสนเชง ยงกวานนเรายงสามารถจดการกบชวตของตนเองไดโดยการควบคมกรรมของตน คนอาจเลอกภพภมใหมไดตามทตนตองการ โดยไมตองยอมสยบตอความประสงคตามอานาจใจของอานาจเหนอธรรมชาตใด ๆ ดงนนพระพทธศาสนาจงเปนศาสนาแหงความหวงทสามารถชวยใหคนรจกเตรยมตวเพอเผชญกบความตายอยางกลาหาญดวย๖๒ ณฏยา วาสงหน ศกษาเรองความหมายของความตาย : การตความพทธปรชญา วเคราะหความหมายของความตายในพทธศาสนาทงในแงอภปรชญา และจรยธรรม สรปไดวา ปญหาเกยวเนองกบความตายมมลเหตมาจากการไมรไมเขาใจเกยวกบความตาย พระพทธศาสนามหลกธรรมทชวยสงเสรมใหมนษยมทาทตอความตายทถกตอง คอ พระพทธศาสนามทศนะตอความตายวาเปนจดเปลยนผานของชวตทจะนาไปสภพภมตาง ๆ และสภาพจตใจในขณะทจะตายมผลตอภพภมใหมของผตาย คอ ผมจตเศราหมองจะไปทคต ตรงกนขามถาจตไมเศราหมองกจะไปสสคต การปฏบตตนในขณะยงไมตายคอ พทธศาสนามทศนะวาชวตคอการหมนเวยนเปลยนไป การเกดมาครงหนงกควรจะตองประกอบความด และสะสมบญกศลอยราไป โดยมจดมงหมายวาเพอจะ
๖๒ ชศร บรณทอง, “การศกษาวเคราะหแนวคดเครองความตายในพระอภธรรมปฎก” สารนพนธ ศาสนศาสตรมหาบณฑต, (บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฎราชวทยาลย, ๒๕๔๙), หนา ๑๘๗.
๕๙
ทาลายกเลสใหหมดสนไปเพอจะไดไมตองมาเวยนวายตายเกดอก ความตายกลายเปนสงทไมมอทธพลทจะทาใหชวตมความทกข โดยมแนวความคดวา มนษยสามารถเอาชนะความตายได โดยมองวาความตายเปนลกษณะของขนธ ๕ ไมใชตวตนของเรา มนษยจะตองดบอวชชา ตณหา อปาทาน ดวยแนวปฏบตคอ มรรคมองค ๘ เมอปฏบตไดถงพรอมและดบกเลสไดอยางสมบรณแลว ยอมบรรลนพพานอนเปนเปาหมายสงสดของพทธศาสนา ไมตองกลบมาเวยนวายตายเกดในสงสารวฏอกตอไป จงเปนการชนะความตายโดยสนเชง๖๓ นางสาววไลลกษณ สายเสนห ศกษาเรอง การศกษาเปรยบเทยบทรรศนะเกยวกบการตายและการเกดใหมในพทธศาสนานกายเถรวาทกบนกายวชรยาน เปรยบเทยบและวจารณความคดเกยวกบความตายและการเกดใหมในพทธปรชญาเถรวาทกบพทธปรชญาวชรยานของธเบต ใจความโดยสรป พดถงเรองทวไปเกยวกบความตาย สาเหตของการตาย กอนจะตายมนมตปรากฏ ๓ อยาง วธระลกถงความตายและไดพดถงอบายแกความกลวตาย ๔ แบบของพทธทาสภกษคอ ๑. เมอเกดความกลวในอรยาบถใด กใหอยในอรยาบถนนจนกวาจะหายกลวถงคอยเปลยนอรยาบถ
๒. ตายเสยกอนตาย โดยมวธปฏบต คอ ใหคดวาเรา – เขา ไมม มแตความเปลยนไปของธรรมชาตทเปนไปตามเหตตามปจจย
๓. มองวาความตายไมม เปนอยโดยความวาง การเกดและการตายเปนเพยงการไหลเวยนของธรรมชาตเทานน
๔. หดฝกการดบไมเหลอ ๒ วธ วธท ๑ ตามปกต ใหหดคดถงความดบไมเหลอของตวเรา ของเราอยเปนประจา และวธท ๒ คอ เมอจะตายใหทาเหมอนกบวา ตกบนไดพลอยโจนคอ เมอจะดบจตนนใหปฏบตคลอยตามรางกายทกาลงจะตายโดยดบความคดวาตวเรา ของเราไปพรอมดวยเลย เรองความตาย ไดกลาวถงวาพทธปรชญาวชรยานเหมอนกบของเถรวาท ตางกนแตเพยงของเถรวาทไมมอนตรภพ แตวชรยานมอนตรภพ เรองการเกดของเถรวาทเมอตายแลวจะไปเกดทนท แตของวชรยานจะไปรออยในอนตรภพกอน เถรวาทสดแลวแตกรรมทตนทาและขณะจตสดทาย จะนาพาไปเกดในภพภมตางๆ สวนของวชรยานสามารถหลกหนไดดวยการปฏบตของครในการอนเคราะหผตายจะสามารถชวยเหลอแลวสงเสรมกายทพยใหไปเกดในภพภมทดกวาเดมซง ตนไดกระทากรรมไวในอดต๖๔
๖๓ณฏยา วาสงหน, “ความหมายของความตาย : การตความพทธปรชญา”, วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต, ภาควชาปรชญา (บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยเชยงใหม), ๒๕๔๑,หนา ๑๗.
๖๔ วไลลกษณ สายเสนห, “การเปรยบเทยบทรรศนะเกยวกบการตายและการเกดใหมในพทธศาสนานกายเถรวาทกบนกายวชรยาน”, วทยานพนธ อกษรศาสตรมหาบณฑต, ภาควชาปรชญา (บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย), ๒๕๓๗. หนา ๖๓.
๖๐
ลดารตน สาภนนท ไดศกษาภาวะธรรมทศนในวยสงอายและการเตรยมตวเกยวกบความตายของผสงอายไดกลาวไววา ทศนะคตและความเชอเกยวกบความตาย อาจมผลใหบคคลมการเตรยมตวเกยวกบความตายโดยบคคลทมทศนะในทางบวกตอความตายจะมองวาความตายเปนสงทด ไดแก ความตายเปนการสนสดของการดารงชวตททกขทรมาน เปนรางวลของชวตโดยเปนการกาวเขาสชวตใหมทกวาเดม เปนการหลดพนจากสงคมทเตมไปดวยความวนวายและวตถนยม เปนการยอมรบตอการลงโทษของพระเจาเพอไถบาปตอการทาบาปของตน ซงตนสมควรไดรบจะสงผลใหเกดความรสกกลวตอความตายหรอวตกกงวลตอความตายนอย จงสามารถยอมรบไดตอความตายของตน๖๕ สรปผลของการวจยทเกยวของ ซงเปนเรองเกยวกบมรณานสสตในพระไตรปฎก วเคราะหมรณานสสตตามแนวพทธเถรวาท การอทศสวนกศลในพระพทธศาสนาเถรวาท แนวคดการตายในพระอภธรรมปฎก ผลการวเคราะหความหมายของความตายในพระพทธศาสนาตามแนวคดของปรชญา การศกษาเปรยบเทยบการตายกบการเกดใหมในพระพทธศาสนานกายเถรวาทกบนกายวชรยานและภาวะธรรมทศนในวยสงอายและการเตรยมตวตาย ดงกลาว
๒.๗ สรปกรอบแนวคดของการวจย การศกษาการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ โดยไดนาเอาแนวคดเกยวกบมรณานสสต มจตสานกความเขาใจ การนาไปใช ผลทเกดจากทศนคตของผปฏบตตามหลกมรณานสสต ดงน ตวแปรตน ตวแปรตาม
๖๕ ลดารตน สาภนนท, “ภาวะธรรมทศนในวยสงอายและการเตรยมตวเกยวกบความตายของผสงอาย”, วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต , (สาขาวชาการพยาบาลผ สงอาย บณฑตวทยาลยมหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๕), หนา ๒๔.
อาย เพศ การศกษา อาชพ
สถานภาพทางสงคม
๑. ความเขาใจและวธการปฏบตตามหลก มรณานสสต
๒. ผลของการปฏบตตามหลกมรณานสสต
บทท ๓ วธดาเนนการวจย
การวจยเรองการศกษาความเขาใจและวธการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของ ผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ผวจยใชวธการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) แบบสมภาษณ โดยผวจยตองการทราบความเขาใจของผเขารวมการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ผวจยไดกาหนดวธการและขนตอนในการดาเนนการวจย ตามลาดบตอไปน ๓.๑ ประชากรทจะตองศกษา (ผใหสมภาษณทงหมด) ๓.๒ ขอมลทใชในการวจย (ปฐมภมและทตยภม) ๓.๓ เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล ๓.๔ การสรางและตรวจสอบคณภาพเครองมอ ๓.๕ การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม ๓.๖ การวเคราะหขอมล
๓.๑ ประชากรทตองการศกษา เปนกลมผใหขอมลสาคญ คอ ผนาชมชน ขาราชการ ขาราชการบานาญ ผทรงคณวฒในชมชน เกษตรกรทไดรบความเคารพนบถอและมาปฏบตธรรมเปนประจา จานวน ๑๐ คน
๓.๒ ขอมลทใชในการวจย (ปฐมภมและทตยภม) แบงออกเปน ๒ ประเภทดงน
๑) ขอมลปฐมภม ไดมาจากพระไตรปฎก อรรถกถา ฎกา อนฎกา ๒) ขอมลทตยภม การเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร ไดแก การศกษาตาราเอกสารทองถน ผลงานทางวชาการ สงตพมพ วารสาร งานวจย วทยานพนธทเกยวของ
๓.๓ เครองมอทใชในการเกบรวบรวมขอมล
เครองมอทใชในการวจยเปนแบบสมภาษณ แบบมโครงสราง ซงผวจยไดสรางขนจาก
การศกษาขอมลแนวคดและเอกสารงานวจยทเกยวของมจานวน ๒ ตอน ดงน
ตอนท ๑ เปนขอมลทวไปของผตอบแบบสมภาษณ
๖๒
ตอนท ๒ เปนความเขาใจวธการปฏบตและผลการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสต
ของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
๓.๔ การสรางและตรวจสอบคณภาพเครองมอ ในการวจยครงนผวจยใชแบบสอบถามเปนเครองมอในการวจยเพอใหไดขอมลตามทตองการ โดยวธการสรางเครองมอดงน ๑) รวบรวมขอมลจากเอกสาร แนวคด ทฤษฎและงานวจยทเกยวของ ๒) นาขอมลจากแนวคด และวตถประสงคของการวจยมาใชเปนแนวทางในการสรางขอคาถามในการวจย ๓) รางแบบสมภาษณนาเสนออาจารยทปรกษาวทยานพนธพจารณาความครบถวนครอบคลมการใชภาษา โครงสรางและรปแบบการตงคาถาม เสรจแลวนามาปรบปรงตามคาแนะนาใหสมบรณ ๔) นาแบบสมภาษณทปรบปรงแลวนาไปจดพมพและใชประกอบเกบขอมลตอไป ๕) นาแบบสมภาษณทสมบรณไปสมภาษณประชากรตามขนตอนการเกบรวบรวมขอมลทกาหนด
๓.๕ การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม ขอมลทรวบรวมเพอการศกษา แบงออกเปน ๒ ประเภทดงน
๑) การเกบรวบรวมขอมลภาคสนาม เปนการรวบรวมขอมลจากกลมเปาหมาย คอ ผนาชมชน ขาราชการ ขาราชการบานาญ ผทรงคณวฒในชมชน เกษตรกรทไดรบความเคารพนบถอและมาปฏบตธรรมเปนประจา จานวน ๑๐ คน โดยดาเนนการสมภาษณในประเดนความร ความเขาใจ วธการปฏบตและผลของการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคงอาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ จานวน ๑๒ ขอ
๒) การเกบรวบรวมขอมลจากเอกสาร ไดแก การเกบขอมลจากหนงสอ ตารา ผลงาน
ทางวชาการ สงตพมพ วารสาร งานวจย วทยานพนธทเกยวของ
๓.๖ การวเคราะหขอมล ในการวจยครงน ผวจยไดใชวธวจยเชงคณภาพแบบสมภาษณ เพอใหไดขอเทจจรงและครอบคลมเนอหา ดงน
๖๓
๑) ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผใหสมภาษณเกยวกบชอ นามสกล เพศ อาย ทอย การศกษา อาชพ สถานภาพทางสงคม ๒) ตอนท ๒ ความถกตองตามเนอหาผลของการปฏบตตามหลกมรณานสสตของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษในการวเคราะหขอมลผวจยไดวเคราะหขอมลในเชงเนอหาหรอพรรณนาวเคราะหแทนขอมลสถตจากสภาพทพบเหนผมาปฏบตธรรมมพฤตกรรมเปลยน ทงนกอนและหลงการปฏบตมการเรยนรตามหลกการปฏบตไดเนอหาจากการสมภาษณเชงลกเปนหลก โดยประมวลความคดเหนของประชากรทกคน เพอใหไดความคดเหน ความแตกตางและความเหมอนกนระหวางกอนและหลงการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผใหสมภาษณแตละบคคลแตละขอ และนาขอมลทไดไปใชตอบคาถามในการวจย และใหไดขอเทจจรงในการศกษามากทสด เพอนาความเขาใจ วธการปฏบตและผลของการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง มาศกษาวเคราะหแลวนาไปปรบใชเพอการวจยครงตอไป
บทท ๔ ผลการวจย
การวจยเรองการศกษาความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ เปนการวจยเชงคณภาพ (Qualitative Research) แบบสมภาษณแบบมโครงสรางและการสงเกตแบบมสวนรวมซงมผลการวเคราะหขอมลตามลาดบ ดงน ๔.๑ ความเขาใจหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ในบทนผวจยไดเกบขอมลจากการสมภาษณกลมตวอยาง ผลของการวเคราะหขอมลของการสมภาษณ ดงน
๔.๑.๑ ความเขาใจเกยวกบหลกมรณานสสต จากการสมภาษณกลมตวอยาง ไดใหขอมลเกยวกบความเขาใจหลกมรณานสสต ดงน คอ การเกด แก เจบ ตาย ถอวาเปนธรรมดาของสตวโลก๑ ความตายคอการทเบญจขนธแตกสลายไปหรอความขาดสญไปของชวตในภพหนง ความตายมาจากความเกด เมอไมมความเกด กไมมความตาย เมอความเกดยงคงอย ความตายกคงอย๒ความตายเปนหลกความจรงของชวต การตายเกดขนกบเราหรอคนอนถอวาเปนเรองธรรมดา๓ นอกจากนยงมผเหนวา “ความตายเปนเรองนากลว เปนเรองอปมงคล”๔ เปนการนามาซงความทกขและเปนเรองทปถชนไมพงปรารถนา ดงคาทพระเทศนาสงสอนใหเขาใจในเรองน๕การเกดจนตายเขาใจวาเปนบาปกรรม๖ เขาใจวาเรองนเปนไปตามธรรมชาตของมนษยและตามกรรมของตนเอง๗ และการตายเปนเพยงรางกาย หรอตวของเราเองตองถกเผาหรอถกทาลาย อยายดมนถอมน๘ เปนสจธรรมทหลกเลยงไมได๙ ตายไปแลวถกเผาเปนขเถา
๑ สมภาษณ นายไล อไรโคตร, รองนายกองคการบรหารสวนตาบลเมองคง, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๒ สชญา ศรธญกร,คมอตายด, (กรงเทพมหานคร : คณา ๒๕๕๒), หนา ๒๘. ๓ สมภาษณ นายแสง อไรโคตร, ผชวยผใหญบาน, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๔ สมภาษณ อาจารยสมเกยรต คคา, ผทรงคณวฒ, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๕ สมภาษณ นายอานาจ วงศใหญ, ผทรงคณวฒ, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๖ สมภาษณ นางทองลกษ คคา, ผชวยผใหญบาน, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๗สมภาษณ อาจารยสปรยา เกษมวนานมต, ผทรงคณวฒ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๘ สมภาษณ นางสาวราไพ อนเรอน, ผนาชมชน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๙ สมภาษณ อาจารยไพจตร บวหง, ขาราชการคร, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๖๕
ไมเขาใจวา ทาไมจงเปนเชนนน หลงตายแลวตองมทมาทไป เกดความสงสยและไมเขาใจ๑๐ รวากอนตาย ควรรกษาศลไว ไมประมาทในการดาเนนชวต ทาความเขาใจในกฎธรรมชาต ควรศกษาธรรมะแลวจะเขาใจชวตยงขน๑๑ดงนน ในทางพระพทธศาสนาจงมอบายวธ นนคอมรณานสสต(Mindfulness to Death) เปนกรรมฐานทใชประโยชนไดทกท ทกเวลา และทกกรณ๑๒ ควรศกษาธรรมะเพอใหเขาใจชวตมากขน
สรปไดวา ผใหสมภาษณกลมตวอยางสวนมาก ใหความหมายถงความเขาใจในหลกมรณานสสตทแตกตางกนออกไป สวนมากจะใหคาตอบวาเปนเรองธรรมดาของสรรพสตว เพราะเปนสจธรรมจะหลกเลยงไมได และจะตองเปนไปเชนนน รวมทงยงเหนวาเปนเรองนากลวไมมใครปรารถนา เปนเรองบาปกรรม
๔.๑.๒ ความเขาใจเกยวกบความหมายและประเภทของมรณานสสต จากการสมภาษณกลมตวอยาง ไดใหขอมลไดกลาวถงความหมายและประเภทของมรณานสสต ดงน เรองความหมายและประเภทของมรณานสสตเปนเรองใหม เขาใจวา ตายคอสนใจ ไมเขาใจเรองประเภทของความตาย๑๓รวมทงเปนเรองเกา ทเคยไดเหนไดฟงมา แตไมเขาใจในเรองความหมายของความตาย และประเภทของความตายทถกตองแทจรงนนเปนอยางไร เพยงแคไดทราบวา การตาย คอ การสนสดชวตเทานน๑๔การระลกความตาย ร เหน เขาใจเพยงวาตายกคอ ขนธ ๕ แตกดบ๑๕ ความตายเปนเรองสดทายของการดาเนนชวต คงม ๒ ประเภท คอ ตายตามอายขยและตายเพราะอบตเหตเทานน๑๖ความหมายของความตาย กคอการสนใจ เหลอไวแตรางกายมหนง เนอ เอน และกระดก๑๗มรณานสสตเปนเรองของความตาย เปนการเตรยมตวไวกอนตาย ความตายคอการสนลมหายใจ๑๘ในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท อธบายถงความตายไววา ความตายไดแกการทอดทงรางกายไว หรอการขาดสนชวตในภพหนงๆหรอการทรางกายแตกสลายไป
๑๐ สมภาษณ อาจารยศวรตน จาปาพนธ, ขาราชการคร, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๑ สมภาษณ อาจารยพรรณ เสนรตน, ผทรงคณวฒ, ๑๙ พฤศจกายน. ๒๕๕๔.
๑๒ สชญา ศรธญกร,คมอตายด, (กรงเทพมหานคร : คณา ๒๕๕๒), หนา ๒๙. ๑๓ สมภาษณ นายไล อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน. ๒๕๕๔. ๑๔ สมภาษณ นายแสง อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน. ๒๕๕๔.
๑๕ สมภาษณ อาจารยสมเกยรต คคา, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๖ สมภาษณ นายอานาจ วงศใหญ, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๗ สมภาษณ นางทองลกษ คคา, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๘ สมภาษณ อาจารยสปรยา เกษมวนานมต, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๖๖
ไมมการเคลอนไหว อวยวะทกสวนหยดทางาน๑๙ การตายอาจเปนเพราะการสนอายขยและเกดอบตเหต๒๐ นอกจากนยงมผเหนวา ความหมายของการตาย กคอ การสนใจดวยโรคภยหรออบตเหต และการตายมหลายประเภททงนขนอยกบปจจยของการตาย๒๑ควรมการระลกถงความตายเพอเปนการตงสตใหมความรเพอเตรยมตวกอนตายไดถกตองใหเขาใจการตายกอนถงเวลานนและการตายมหลายประเภท๒๒ควรศกษาและควรเขาใจความหมายของการระลกถงความตายกคอ การแตกดบของขนธ ๕ เพราะคนเรามกายกบจตใจ การเขาใจความหมายและประเภทมรณานสสตกเพอเตรยมตวกอนตาย ไมประมาท ตายแลวจะไดไปสสคต๒๓จงควรมโยโสมนสการ หากบคคลไมมโยโสมนสการคอคดไมถกวธแลว อกศลธรรมกจะเกดขนเชนการนกถงความตายทจะมาถงตนแลวสลดหดห เกดความเศรา หวนกลว ตลอดจนดใจเมอนกถงความตายของคนทเกลยดชง ทเปนคอร เปนตน แตถามโยโสมนสการคอคดใหถกวธ กจะเกดความรสกตนตวเราใจ ไมประมาท เรงขวนขวายปฏบตกจหนาท ทาสงดงามเปนประโยชน ประพฤตปฏบตธรรมตลอดจนรเทาทนคตธรรมของสงขารและการคดถงความตายอยางถกวธ จะประกอบดวยสต คอมความระลกร กาหนดใจได มใจอยกบตว มความรสกเราใจไดคดและสานกทาหนาทของตนใหดทสด รเทาทนความเปนจรง๒๔ ประเภทของความตาย กลาวไวแตกตางกนเปน ๒ ประเภทบาง ๓ ประเภทบาง ๔ ประเภทบาง ๕ ประเภทบาง ๙ ประเภทบาง เชน ความตาย ๒ ประเภท คอ (๑) กาลมรณะ ความตายตามกาลคอตายเพราะหมดบญ ตายเพราะหมดอาย ตายเพราะหมดบญหมดอาย (๒) อกาลมรณะ ความตายโดยกาลอนไมสมควรคอความตายเพราะอานาจกรรมเขาตดรอนยอมทาใหบคคลตายในเวลาทไมสมควรเพราะหวขาว กระหายนา ถกงกด ถกวางยา ถกไฟเผา จมนา ถกอาวธหรอตายเพราะโรคตางๆ เปนตน๒๕ ความตาย ๓ ประเภท คอ (๑) สมมตมรณะ ความตายทสมมตเรยกกนวา นาย ก. ตาย นาย ข. ตาย ตนไมตายเปนตน เมอตายลงแลวยงตองเกดใหมอยราไป เปนความตายของ
๑๙ สชญา ศรธญกร,คมอตายด, (กรงเทพมหานคร : คณา ๒๕๕๒), หนา ๔๐.
๒๐ สมภาษณ นางสาวราไพ อนเรอน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒๑ สมภาษณ อาจารยไพจตร บวหง, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒๒ สมภาษณ อาจารยศวรตน จาปาพนธ, ๑๙ พฤศจกายน. ๒๕๕๔. ๒๓ สมภาษณ อาจารยพรรณ เสนรตน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๒๔ สชญา ศรธญกร,คมอตายด, (กรงเทพมหานคร : คณา ๒๕๕๒), หนา ๓๐.
๒๕ สชญา ศรธญกร,รายงานการวจยเรอง การวเคราะหคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท : มรณสสต, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๘), หนา ๑๒.
๖๗
สตวผเกดได ๓๑ ภม คอความตายทเขาใจกนทวไป (๒) ขณกมรณะ ความตายชวขณะ ความตายทกขณะคอความดบแหงรปนามทกๆ ภงคขณะ กลาวคอเมอรปนามดบลงแลว กเกดใหมสบตอไปอยางไมขาดสายจนกวาจะดบกเลสและเบญจขนธ ความตายนมนษยทงหลายประสบอยตลอดเวลา หรอคอความตายทกาหนดเวลาไว ขณะปจจบนทกาหนดความเกดขนและความเสอมไปแหงสงขตธรรมดบไปทงหมด (๓) สมจเฉทมรณะ ความตายเดดขาด ความตายถอนรากไมเกดอก ความตายอยางเดดขาดในวฏทกขของพระอรหนต หมายถงการปรนพพานของพระอรหนตทงหลาย ความตายน เปนความตายครงสดทายของพระขณาสพ ผสนอาสวะกเลศแลว เปนความตายทขาดสญทกอยางแหงสนดานของพระอรหนต ในคมภรอปทานกลาววาตองบาเพญบารมนานถง ๙๑ กป๒๖
สรปไดวาผใหสมภาษณกลมตวอยาง สวนมากไมเขาใจในเรองของความหมาย และประเภทของมรณานสสต สวนมากไดใหคาตอบเปนเรองไดฟงไดเหน เปนเรองแตกดบของรางกาย หรอการแตกดบของเบญจขนธ ไมเขาใจการแยกประเภทและสาเหตการตาย เขาใจเพยงแตวา ธาตแตกสาแหรกขาด (เสนเอนตางๆ) จตกบกายแยกจากกน กลาวโดยสรป มรณานสสตหรอมรณสสต คอการระลกถงความตาย เปนอบายวธจาเปนตองมหลกปฏบตทถกตองเพราะการนกถงความตายนน ๔.๑.๓ ความเขาใจเรองลกษณะโครงสรางของรางกายมนษย ตามหลกมรณานสสต สมภาษณกลมตวอยางผใหขอมลเกยวกบลกษณะโครงสรางของรางกายมนษย ตามหลกมรณานสสต ดงน “เปนเรองการพจารณาสภาพรางกายของมนษยทม เนอ หนง เอน กระดก รวมกนเปนรางกาย และรางกายมเนอหนง กระดก เอน ผว ขน ผม เปนตน” ผปฏบตมรณานสสตไดพจารณาใหเขาใจ ความจรงของมนษย และใหเขาใจตวของเรา๒๗เปนเรองเชอมโยงระหวางรางกายกบจตใจและเขาไปรบรถงพฤตกรรมของกายและจตใจ นอกจากนยงเปนการพจารณาสภาพทมในตวและกวางออกไปสสงคม๒๘ยงมผปฏบตบางคนมองวาเปนเรองการเชอมโยงถงการแก เกด เจบ และตายใหเปนอารมณจนใหเกดความรแจง เหนจรง ฝงซงถงจต เพอใหลดละเลก การยดมนถอมนในตวเอง และรเทาทนกบภาวการณเปลยนแปลง ทาใหจตสานกถงความไมเทยง ไมแนนอน ทกลาวเชนนกเปนสจธรรมทกคนจะตองพบ เมอถงเวลา๒๙มนษยและสตวโลกจะตองเผชญและหน
๒๖ สชญา ศรธญกร,คมอตายด, (กรงเทพมหานคร : คณา ๒๕๕๒), หนา ๔๗ – ๔๙. ๒๗ สมภาษณ, นายไล อไรโคตรและอาจารยสปรยา เกษมวนานมต, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๒๘สมภาษณ, นายแสง อไรโคตรและอาจารยสมเกยรต คคา, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒๙สมภาษณ , นายอานาจ วงศใหญและนางทองลกษ คคา, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๖๘
ไมพนเปนสจธรรมทเปนความจรงและควรมจตมงทาดสรางบญกศลใหแกตนและสงคม๓๐เมอทราบถงความเปนจรง ควรนอมนาจตสภาวะทเกดขน และเตรยมตวเมอถงเวลาจตดบและออกจากราง๓๑ สรปไดวาผใหสมภาษณกลมตวอยางในเรองความเขาใจลกษณะโครงสรางรางกายมนษยตามหลกมรณานสสต สวนมากจะไดกลาววาลกษณะโครงสรางรางกายมนษยประกอบดวยหนง เนอ เอน กระดก มารวมกนเปนรางกายซงถอวา เปนจดหรอองครวมทเกยวกบการเจรญ มรณานสสตตองพจารณาโดยรวมกอน แลวพจารณาโดยแยกสวนใหเชอมโยงถงความแก เจบ และความตาย ความไมเทยงเปนสจธรรม ทมนษยและสตวโลกหนไมพน ประโยชนทจะไดคอความไมประมาท ไมยดมนถอมน การปลงตก ความเขาใจถงความเปนจรงของสงขาร ลดละเลกการกระทาชว เสยสละ บาเพญกศลและความสงบสขแกตนเองและสงคม
๔.๑.๔ ความเขาใจสาเหตของความตายในพระพทธศาสนา สมภาษณกลมตวอยางผใหขอมลเกยวกบความเขาใจสาเหตของความตายในพระพทธศาสนา ดงน การตายอาจเปนเพราะการสนอายขยหรอสนใจดวยโรคภยและเกดอบตเหต๓๒
คอ การตายดและตายไมด๓๓ตายแบบไมทรมาน ตายไมเจบไขไดปวย ตายแบบแกตายหรอนอนหลบตายไปเลย เรยกวา ตายด สวนตายไมดคอการตายแบบทรมานหรอตายโหง เชนกนยาตาย ฆาตวตาย ผกคอตาย รถชนตายหรออบตเหต สวนสาเหตการตายในพระพทธศาสนาทนอกเหนอจากการไดเหนไดพบมานน ยงไมรวามอะไรบาง๓๔ในหลกคาสอนทางพระพทธศาสนาถอวาเปนโทษหนกมผลทาใหผกระทาตกไปสอบายภม กลาวกนวาผทฆาตวตายหรออตวนบาตกรรมนนเพราะถกอวชชาครอบงาจนจตออนแอ ไมแชมชน ไมเบกบาน เมอไดกลบมาเกดมาเปนมนษยอกกจะตองฆาตวตายอก ๕๐๐ชาต เปนกรรมตอเนองแบบขามภพขามชาต จนกวาในชาตใด ภพชาตหนง (ในระหวาง ๕๐๐ ชาต) มโอกาสไดพบกบกลยาณมตรหรอสมณะชพราหมณผทรงศล ซงจะชทางหรออบรมบม
๓๐ สมภาษณ, นางสาวราไพ อนเรอน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๓๑สมภาษณ , อาจารยพรรณ เสนรตน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๓๒สมภาษณ, นางสาวราไพ อนเรอนและอาจารยไพจตร บวหง, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔ ๓๓สมภาษณ, นายแสง อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๓๔สมภาษณ , นางทองลกษ คคา,อาจารยสปรยา เกษมวนานมตและนางสาวราไพ อนเรอน, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๖๙
สมาธ รวมทงการสงสมบญบาเพญกศล เพอการหลดพน๓๕ พระพทธองคทรงแสดงสาเหตแหงความตายไว ๔ ประการ คอ ( ๑) อายกขยะ หมายถง ตายโดยสนอาย ไดแกสตวทงหลายตองตายไปโดยสนอาย เพราะสตวทกชนดยอมจะมชวตอยภายในขอบเขตของอายขย เชนเตามอาย ๑๓๐ ป ยงมอาย ๑๕ วน เปนตน มนษยในปจจบนนมอายเฉลยเพยง ๗๕ ปกตาย แมวาจะมผมอายมากกวา ๗๕ ปบางกเพยงเลกนอยเทานน และแมวาโลกคนควาเรองอาหารหยกยาสารพด วทยาศาสตรการแพทยจะเจรญกาวหนาไปสกเพยงไหนกเปนการชวย หรอยอไดเพยงเลกนอยเทานน ไมใครอายยนคาฟา (๒) กมมกขยะ หมายถง ตายโดยสนกรรม ในขอนหมายถงการทสตวทงหลายเกดขนมาและเปนไปตามนน อาศกกาลงของกรรมนน เมอหมดกรรมสนบสนนกตาย (๓) อภยกขยะ หมายถง ตายโดยสนอาย และสนกรรม หมายถงเมอแกชรา รางกายกหมดกาลงทจะอยตอไปได ทงกรรมทสนบสนนใหคงชวตอยกหมดดวย บคคลผนนถงแกความตายดวยเหตทงสอง (๔) อปจเฉทกกมมะ หมายถง ยงไมสนอาย และยงไมสนกรรม แตมเหตอนมาตดรอนทงๆ ทยงไมถงอายขย และยงไมสนกรรม เชนตกตนไมตาย จมนาตาย หรอถกรถทบตาย เปนตน ในขอ ๑,๒,๓ เรยกวา ตายเพราะถงเวลาทตองตาย ในขอ ๔ ขอเดยวเทานน ทผตายไมถงคราวทจะตองตาย แตกตายลงไปเพราะเหตในปจจบน๓๖ สรปไดวาผใหสมภาษณกลมตวอยาง รจกสาเหตความตายตามทไดเหนมาคอ ๑.ตายเพราะสนอายหรอหมดอาย ๒.ตายเพราะโรคภยหรอสขภาพ ๓.ตายเพราะอบตเหต ๔.ตายเพราะฆาตวตายเพราะกลมใจเกยวกบเศรษฐกจ ปญหาสงคม แกปญหาของตนไมได การฆาตวตายหรออตวนบาตกรรม บางชวตทาดวยเหตผลสวนตวทวา เพราะความจาเปน จาใจ นอยใจ แคนใจ ทอใจสญเสยคนรก ตกงาน ตกอบหรอตองการประชดชวตประชดคนรกเพอหาทางออกใหกบตวเอง เมอพบทางตน ซงหมดหนทางแกไข จตหมกหมมอยกบความเศรา จนจตออนแอ และยอมแพตอชวตในทสด วธฆาตวตายมหลากหลายวธดวยกน เชนกนยาตาย ผกคอตาย โดดนาตาย โดดตกตาย ยงตวตาย เปนตน
๓๕ ศรวฒน ปรยตเมธ, เลอกชวตหลงความตายไดดวยตนเอง, (นนทบร : สมารทบค ๒๕๕๑), หนา ๑๕๐ – ๑๕๒. ๓๖ ศรวฒน ปรยตเมธ, เลอกชวตหลงความตายไดดวยตนเอง, หนา ๓๙ – ๔๑.
๗๐
๔.๒ วธการปฏบตธรรมของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ผวจยไดเกบขอมลจากการสมภาษณกลมตวอยาง ผลของการวเคราะหขอมลของการ
สมภาษณ ดงน
๔.๒.๑ วธปฏบตตามหลกมรณานสสต สมภาษณกลมตวอยางผใหขอมลเกยวกบวธปฏบตตามหลกมรณานสสต ดงน การปฏบตมรณานสสตกรรมฐาน เปนเรองใหม ไมเคยปฏบตมากอน ไมเขาใจลกซงถงแนวปฏบตมรณานสสตทแทจรงและ แมจะเคยไดฟงมา มพวกเพอนชกชวนใหไปปฏบต เคยเขาใจวาการปฏบตมรณานสสตกรรมฐาน เปนการรดนาศพ การไปบาเพญธรรม รกษาศลในวนพระหรอวนททางวดชกชวนใหไปปฏบต ทงนเพราะเคยปฏบต เฉพาะเทศกาลประกอบกบในทองถนสานกปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตมนอย และไมไดสงเสรมอยางแทจรง๓๗วธปฏบตมรณานสสตกรรมฐาน คอ การเดนจงกรมกาหนดลมหายใจเขาออกใหพจารณาลมหายใจและการไปนอนในโลงศพ ทาเปนเสมอนเปนศพ การพจารณาถงโครงกระดก เถาถานหลงจากฌาปนกจแลว พระผเปนพธกรสอนวา ไมใหประมาทกอนจะตาย หรอบางคนกหมายถงการนงสมาธพจารณารางกายเปนอารมณแลวทาจตใจใหสงบในวนพระและวนทสานกปฏบตธรรมวดจดเขา ทเขาใจเชนนเพราะเขาปฏบตอยเปนครงคราว๓๘ และมรณานสสตกรรมฐาน ทปรากฏในคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท แยกกลาวเปน ๒ ขอคอ อารมณกรรมฐาน คออารมณอนเปนทตงแหงการเจรญสมถะและวปสสนา หมายถงสงทยดเหนยวหรอผกใจไวมใหฟงซานใหสงบนง เปนอบายวธคมใจใหสงบ กคอกรรมฐานทเนนการระลกถงความตายเปนอารมณหรอการระลกถงความตายอนจะถงตน และขอท ๒ คอคาภาวนาเกยวกบการเจรญมรณานสสตกรรมฐานอนเปนผลสบเนองจากอารมณกรรมฐานทเปนมรณานสสตหรอการระลกถงความตายทตนจะตองประสบแลวเกดความสงเวชใจอยเนองๆ จนเกดความไมประมาท ดงน มนษย ทงเดก ผใหญ โง และฉลาด ทงหมด ยอมไปสอานาจความตาย มความตายรออยขางหนา๓๙
๓๗ สมภาษณ, นายไล อไรโคตร, นายแสง อไรโคตร,นายอานาจ วงศใหญ, อาจารยพรรณ เสนรตน, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๓๘ สมภาษณ, อาจารยสปรยา เกษมวนานมต,นางสาวราไพ อนเรอนและอาจารยศวรตน จาปาพนธ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๓๙ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๕๘๔/๖๔๒-๗๘๔
๗๑
เมอมนษยเหลานนถกความตายครอบงาอย กาลงจะจากโลกนไปสปรโลก บดากตานทานบตรไวไมได หรอหมญาตกตานทานญาตไวไมได๔๐ ดงปรากฏ ในธรรมบทวา คนเลยงโคใชทอนไมไลตอนฝงโคไปยงทหากน ฉนใด ความแกและความตาย กไลตอนอายของสตวทงหลายไป ฉนนน๔๑ สรปผใหสมภาษณกลมตวอยาง เรองวธการปฏบตตามมรณานสสต ผปฏบตสวนมากไดใหคาตอบวาเปนเรองใหม ไมคอยไดยนไดฟง วธปฏบตจะเนนการเขากรรมฐาน เดนจงกรมและนงสมาธ พจารณารางกายเปนอารมณ พจารณาลมหายใจเขา-ออกรางกาย ทาจตใจใหสงบเทานน ทเปนเชนนเพราะสานกปฏบตธรรมมรณานสสต มจานวนนอย ขาดการสงเสรม ขาดความเขาใจไมเหนคณคาการปฏบตและความเจรญทางดานวตถเปนไปอยางรวดเรว
๔.๒.๒ ขอปฏบตและขอควรละเวนในการเจรญมรณานสสต สมภาษณกลมตวอยางผใหขอมล ทาใหทราบถงขอปฏบตและขอควรละเวนในการเจรญมรณานสสต ดงน การเจรญมรณานสสตคงจะมลกษณะและแนวปฏบตธรรมทวไป คงจะปฏบตไปตามระเบยบทสานกปฏบตกาหนดไว ปฏบตไปตามศล ๕ และทเปนการละเวนทไมควรปฏบตหรอขอทควรละเวนกคงเปนไปตามระเบยบและกฎเกณฑทของสานกทกาหนดไว ทเขาใจเชนนเพราะเคยเขาไปปฏบตธรรมในสานกในทองถนทอย๔๒และยงมกลมตวอยางทใหขอมลวาขอทควรปฏบตมการจดธปเทยนไหวพระ รบศล ๕ แลวเดนจงกรมและนงสมาธ กาหนดลมหายใจเขาออก ทาจตใหสงบ เชนเรองไมควรปฏบตตอศพจะตองเปนไปตามขนบธรรมเนยมประเพณของทองถน การปฏบตตอผตายไมควรแสดงความสนกสนานเพลดเพลนราเรงในงานอปมงคล ควรแสดงการไวอาลย เปนตน แสดงความเสยใจตอผจากไป เปนตน ไมควรแสดงลวงเกนหรอกลาวถงความไมด ขอทควรละเวนคอการไมประพฤตผดหลกเบญจศลและขดตอกฎเกณฑของสานกปฏบตมรณานสสต ทคดเชนนเพราะเคยผานประสบการณการปฏบตธรรม เคยบาเพญวปสสนากรรมฐาน
๔๐ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๕๘๕/๖๔๒-๗๘๔. ๔๑ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๓๕/๗๔-๗๘๔.
๔๒สมภาษณ, นายไล อไรโคตรและอาจารยพรรณ เสนรตน, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๗๒
นอกจากน ยงมผเหนวา การเจรญมรณานสสตเปนเรองใหม ไมเคยผานประสบการณ ไมทราบไมเขาใจ และในทองถนไมสงเสรมและมสานกปฏบตธรรมนอยประกอบกบไมสนใจไมผานในเรองนมากอนจงไมเขาใจ รวมทงไมเหนคณคาของการเจรญมรณานสสต เพยงเคยปฏบตธรรมตามวนพระและฤดกาลปฏบตธรรม มความรความเขาใจตามน ๔๓ ดงนนการเจรญมรณานสสตต เปนการพจารณาใหใจสงบจากอกศลธรรม เพอใหเกดความไมประมาทและหวาดกลว จะไดเรงขวนขวายบาเพญกจและทาความดไวนนเอง๔๔ สรปผใหสมภาษณกลมตวอยางในหวขอ ขอปฏบตและขอทควรละเวนในการเจรญมรณานสสต สวนมากจะตอบวาคงจะเนนเหมอนการเจรญวปสสนาและการปฏบตมรณานสสตทวไป มจดธป เทยน ไหวพระ รบศล มการรกษาเบญจศล และการปฏบตตามกฎเกณฑระเบยบทางสานก เปนตน ทงนเพราะไมเขาใจขอควรปฏบตและขอควรละเวนในการปฏบตมรณานสสต คงเปนเพราะสานกปฏบตมนอย ขาดการสงเสรม การเผยแผ เปนตน
๔.๒.๓ วธการในการเตรยมความพรอมทจะเผชญกบความตาย สมภาษณกลมตวอยางผใหขอมล ทาใหทราบถงวธการในการเตรยมความพรอมทจะเผชญกบความตาย ดงน การไปงานฌาปนกจพบอบตเหตคนตาย กระบวนการแหศพ โดยเฉพาะการปลงศพ รดนาศพ แมวาการเหนคนตายเกดอบตเหต ทาใหรสกหวาดกลวแตกทาใหคดถงความตายทจะมาถงตนจงเปนเหตเกดความสลดใจ ความกลวตอความตายทจะมาถงแตกไมสามารถจะหลกไปได ดงพทธพจนวา พระดารสของพระพทธเจาผประเสรฐทสด ยอมเทยงแทแนนอน เหมอนสตวทงปวง ตองมความตายเทยงแทแนนอน พระพทธเจาทงหลายไมมพระดารสไมจรง เราคงจะเปนพระพทธเจาแนนอน๔๕
๔๓สมภาษณ, อาจารยสมเกยรต คคาและอาจารยไพจตร บวหง, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๔๔ ประยร ดษฐานพงศ.เตรยมตวอยางไรจงจะตายอยางมสต,พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : ไพลน ๒๕๕๒), หนา ๙๕. ๔๕ ข.ธ. (ไทย) ๓๓/๑๑๑/๕๘๒-๗๗๓.
๗๓
บคคล ถงจะเหาะขนไปในอากาศ กไมพนจากความตาย ถงจะดาลงไปกลางทะเล กไมพนจากความตาย ถงจะเขาไปหลบตวในซอกเขา กไมพนจากความตาย เพราะไมมแผนดนสกสวนหนงทบคคลยนอยแลว จะไมถกความตายครอบงาได๔๖ การเตรยมตวกอนตาย กคอการระวงใจ๔๗จงเตรยมตว ปลงตก ทาใจไวกอนดงนนการเตรยมตวกอนตายมาทาความรจก มาเปนมตรและตสนทกบความตายจะสามารถชวยเราไดเรยกวา ตายอยางมศลปะ ตายดวยความเขาใจ๔๘ ดงคาหลวงปเทสก เทสรงสทวา “เราเกดมากภพกชาต กมาหดสตตวเดยวกนน แตไมสมบรณกนสกท เหตนนควรทพวกเราจะพากนรบฝกหดสตแตบดน เราจวนจะตายอยแลวไมทราบวาจะตายวนไหน ควรทจะฝกหดสตใหอยในเงอมมอของตนใหได ผใดจตไมอยในอานาจของตนกไดชอวาเกดมาเสยเปลา๔๙ พระสมมาสมพทธเจา จงสอนใหเราฝกจต พฒนาจต เพราะวาจตทเราฝกดแลว พฒนาดแลวยอมนาสขมาให๕๐พยามยามบาเพญกศลทาความดแกเพอนบาน เพอจตจะไปสสคตหลงจากตายแลว ปจจยทใหเกดจตสานกถงความไมเทยง ความเปลยนแปลงของวย ความแก เจบ และตาย ยงเปนปจจยใหคดถงความตายทจะมาถงตว๕๑ “สวนมากจะเหนศพและการไปรวมงานฌาปนกจ ศพผจากไปเปนปจจยการระลกถงความตายไดด”๕๒ ทาใหคดถงความตายเปนเรองธรรมดาเปนเรองความไมเทยง จาเปนจะตองเปนไมประมาท มสตสมปชญญะจงตองเตรยมสขภาพกายและทาจตใหสานกถงความตายทากศลกรรม ทาใจ ทาบญ บาเพญกศลและปลงตก เปนตน หลงจากตายเพอจตจะไดไปสสคต๕๓ซงเปนความเชอปจจบน
๔๖ ข.ธ. (ไทย) ๒๕/๑๒๗/๗๑-๗๘๔ ๔๗ พระมานพ อปสโม.ตสนทกบความตาย, พมพครงท ๙, (กรงเทพมหานคร : ดเอมจ ๒๕๔๙),หนา ๔๕.
๔๘ พระมานพ อปสโม.ตสนทกบความตาย, หนา ๓๕. ๔๙ สรจตโต ภกข.ตายแลวไปไหน,(กรงเทพมหานคร : ชมรมกลยาณธรรม ๒๕๔๙), หนา ๑๑๗. ๕๐ สรจตโต ภกข.ตายแลวไปไหน, หนา ๒๕.
๕๑ สมภาษณ, อาจารยพรรณ เสนรตน,นายอานาจ วงศใหญและนางสาวราไพ อนเรอน, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๕๒ สมภาษณ, อาจารยไพจตร บวหง, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๕๓สมภาษณ,อาจารยสปรยา เกษมวนานมต,อาจารยศวรตน จาปาพนธและอาจารยสมเกยรต คคา, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๗๔
อนาคต และเปนความเชอหลงความตายของคนทวไป ดวยเหตวาไมรจะตายวนไหน คาวา เตรยมตวในทน หมายถงใหมสต หมายถงการทาความด สรางบญกศลนนเอง๕๔
สรปผใหสมภาษณกลมตวอยางในหวขอน สวนมากจะใหคาตอบวาการไปงานศพ งานฌาปนกจพบศพทเกดอบตเหตและการเปลยนของรางกาย ความไมเทยง เปนปจจยททาใหเกดมรณานสสตไดด และสวนมากยงเหนตรงกนวา ควรเตรยมพรอมเผชญกบความตายดวยความไมประมาท ควรมสตสมปชญญะในการดาเนนชวต ควรทาใจ ปลงตก ทากศลกรรม ทาบญ บาเพญกศล เมอใดรางกายปราศจากจตวญญาณและจตจะไปสสคต
๔.๒.๔ วธการสอนมรณานสสตในชวตประจาวน สมภาษณกลมตวอยางผใหขอมล ทาใหทราบถงวธการสอนมรณานสสตในชวตประจาวน ดงน วธการสอนมรณานสสต คอไปดศพทปราศจากวญญาณ ไรจตใจจะเปนวธการระลกถงความตายและกลวความตายจะมาถงตวเรา๕๕ศพทไรจตวญญาณ ศพทเกดอบตเหตเปนอปกรณการสอนทด จะทาใหคนเกดจตสานกในความตาย ไมประมาทในการดาเนนชวต และเขาพงพระแทน หรอดทวเวลาพระเทศน การสนทนาธรรมเรองมรณานสสต การอานหนงสอธรรม กเปนวธสอนใหระลกถงความตายได ทาใหระวงไมทาความชว ไมประมาทในการดาเนนชวตประจาวน๕๖ บางคนมองวาวธสอนมรณานสสต เปนเรองยากทจะเขาใจแมวาจะเปนเรองใกลตวและตวเองจะตองเผชญอยางหนไมพนกตาม เพราะคนสวนมากดนรนเลยงชพ แตเมอพบการตาย ความไมเทยง จะหวนคดถงตว เกดการกลวตาย แลวจะคดถงการสอนตนเอง๕๗การไปงานศพ เมอสงเกตและพจารณาแลว เปนการสอนใหเกดจตสานกถงการตาย แลวจะสารวมระวง๕๘และวธสอนมรณานสสตไดด คอสอนตนเองใหมจตมนคงในความดและเอาชนะความชว ตายไปแลวเอาอะไรไป ไมม ควรบาเพญกศลไมควรปลอยจต กาย หมกมนหลงงมงายในอกศลกรรม ลด ละ เลกอบายมข ควรปฏบตธรรม หาแนวทางสรางบญกศล บาเพญตนใหเกดประโยชน สรปคอฝกตนให
๕๔ ประยร ดษฐานพงศ.เตรยมตวอยางไรจงจะตายอยางมสต,พมพครงท ๒, (กรงเทพมหานคร : ไพลน ๒๕๕๒), หนา ๘๖.
๕๕ สมภาษณ,, นายไล อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๕๖ สมภาษณ, นายแสง อไรโคตร,นายไล อไรโคตรและอาจารยพรรณ เสนรตน, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๕๗ สมภาษณ, อาจารยสมเกยรต คคาและอาจารยไพจตร บวหง, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๕๘ สมภาษณ, นายอานาจ วงศใหญ ,๑๒ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๕๔.
๗๕
ตงอยในความด มจตเปนกศล๑ทาตนใหเปนสข ทงทเปนอยและตายไป๒ระลกถงความไมแนนอนของชวต และความตายเปนสงแนนอน ชวตของคนนนสน ความตายจะมอยทกขณะเปนภาวะไมแนนอน การระลกถงภาวะดงกลาว เปนวธสอนมรณานสสต ทจะใหมนษย หวนหาธรรม โดยเฉพาะสจธรรม รเทา เขาถง และนาพาเปนอทาหรณสอนใจไดด๓ สรปผใหสมภาษณในหวขอนซงเปนเรองวธสอนมรณานสสตในชวตประจาวน สวนมากไดกลาววา วธสอนทดคอไปปลงศพ ดศพ รดนาศพไปรวมพธฌาปนกจ เพอทราบชดวากายเปนของสญ ใหทาความเขาใจผานความจรงดวยตาเปลา นนคอคนเราตองตาย ความรทนาสนใจเกยวกบธรรมชาตของการตายกคอรางกายจะกลายเปนซากศพการใชตาเปลามองศพของจรงในระยะตางๆ ตงแตสภาพคลายคนนอนหลบธรรมดา แลวเรมทอเพราะการแขงตวของกลามเนอชนดไมอาจกลบยดหยนไดอก ไปจนกระทงนาเลอดนาหนองไหลเยมแลวจบลงดวยการเปอยปนผพงไปไมเหลอแมแตโครงกระดก นบวาเปนเครองกระตนความรบรและเหนยวนาจตใหเกดนมตเทยบเคยงเขามาในกายตน หากมโอกาสดศพจงควรด ทงนเพอใหเราประจกษและคลายความถอมนเสยได๔ และจาเปนตองมธรรม ๓ ประการ คอ (๑) สต ไดแกการทระลกไดวา คนทเกดมาแลวจะตองตายอยางแนนอน จะทาใหกาหนดใจได ระลกรถงสงทพงเกยวของจดทา (๒) สงเวคะ ไดแกการระลกถงคาเชนนได จะทาใหเกดความสงเวช มความรสกเราใจไดคด และสานกทจะเรงรบทาการ (๓) ญาณ เมอเกดความสงเวชและมความระลกรเชนนแลว เมอคนรกตายหรอญาตตายจาก กจะไมมความเศราโศกเสยใจ เปนความรเทาทนธรรมดาและรตามเปนจรง๕ประพฤตตนใหเปนคนไมประมาทในการดาเนนชวต ทกอรยาบถมจตสานกความไมเทยง ความตายอาจเกดไดทกขณะ เมอตายแลวเอาอะไรไปไมได เมอมชวตอยควรทาความด สรางชวตใหมความสงบสข ตายแลวดวงวญญาณจะไดไปสสคต
๑ สมภาษณ, อาจารยสปรยา เกษมวนานมต,นางสาวราไพ อนเรอน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒สมภาษณ , นางทองลกษ คคา ,๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๓ สมภาษณ, อาจารยศวรตน จาปาพนธ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๔ ดงตฤณ, เสยดายคนตายไมไดอาน เลม ๒, (กรงเทพมหานคร : ดเอมจ ๒๕๕๑), หนา ๗๔.
๕ สชญา ศรธญกร,รายงานการวจยเรอง การวเคราะหคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท : มรณสสต,
(กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๘), หนา ๕๘.
๗๖
๔.๒.๕ วธการปฏบตตามหลกมรณานสสตในสานกปฏบตธรรมวดเมองคง การสมภาษณกลมตวอยางเกยวกบวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตในสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ดงน ในการปฏบตธรรมของวดเมองคง จะฝกการปฏบตมรณานสสตเบองตนใหผเขาปฏบตโดยการนงสมาธใหมจตสานกถงความตายทวา ความตายอยกบเราทกคนเหมอนเงาตามตวไมเวลาใดกเวลาหนง ความตายหรอมรณานสสตจะมาถง๖ สานกปฏบตธรรมวดเมองคงเปนสถานทบรการดานการปฏบต ผเขามาปฏบต จะถกปลกจตสานกระลกถงความตายเปนสจธรรม ไมมใครจะพนไปได๗มการเผยแผมรณานสสตธรรมทางวทยทองถน เปนการแนะนาวธการปฏบตทางอากาศ มวทยากรทงทเปนพระและฆราวาสอยประจา เปนสานกปฏบตของทองถนและมการเผยแผกจกรรมการปฏบตของสานกดวย เชนถาสานกปฏบตธรรมจะจดกจกรรม จะประชาสมพนธโดยใชแผนพบ แผนภาพ แผนปาย๘การปฏบตธรรมถอวา เปนสานกทสรางศลธรรมใหเกดขนตอผเขามาปฏบตอนจะเปนประโยชนตอผเขามาปฏบตและสงคม เปนตน๙ทงนจะไดเปนทพงทางจตใจ สรปผใหสมภาษณกลมตวอยางในหวขอน สวนมากไดใหคาตอบเกยวกบวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตในสานกปฏบตธรรมวดเมองคงทเนนฝกการปฏบตมรณานสสตเบองตน โดยการนงสมาธ ใหระลกถงความตายเปนสจธรรมททกคนตองพบเจอ ไมมใครหลกหนพนมสถานทเหมาะแกการปฏบตธรรม มเอกสาร แผนพบ แผนภาพ แผนปาย และมการเผยแผ มรณานสสตธรรมกระจายเสยงในทองถน มวทยากรประจา เปนตน ถอวาเปนการเชอมโยงกบการปฏบตเขาดวยกน เพอใหมองเหนภาพชดเจน
สรปวา วธปฏบตมรณานสสต ผใหสมภาษณสวนมากไดใหคาตอบวาเปนเรองใหมไมคอยไดยนไดฟง วธปฏบตจะเนนการเขากรรมฐาน เดนจงกรมและนงสมาธ พจารณารางกายเปนอารมณ พจารณาลมหายใจเขาลมหายใจออกรางกาย ทาจตใจใหสงบเทานน ขอปฏบต และขอควรละเวนในการเจรญมรณานสสต สวนมากจะตอบวาคงจะเปนเหมอนการเจรญวปสสนา และการปฏบตมรณานสสตทวไป มจดธป เทยนไหวพระ รบศล มการรกษาเบญจศล และการปฏบตตามกฎเกณฑระเบยบทางสานก เปนตน ทงนเพราะไมเขาใจขอควรปฏบต และขอควรละเวนในการปฏบตมรณานสสต คงเปนเพราะสานกปฏบตมนอย ขาดการสงเสรม การเผยแผ เปนตน วธการในการเตรยมความพรอมทจะเผชญกบความตาย สวนมากจะใหคาตอบวา การรวมงานสวนมากจะให
๖ สมภาษณ, นายไล อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๗ สมภาษณ, อาจารยสมเกยรต คคา, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๘ สมภาษณ, นางทองลกษ คคา, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๙ สมภาษณ, อาจารยศวรตน จาปาพนธ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๗๗
คาตอบวาการไปงานศพ งานฌาปนกจพบศพทเกดอบตเหตและการเปลยนของรางกาย ความไมเทยง เปนปจจยททาใหเกดมรณานสสตไดด และสวนมากยงเหนตรงกนวา ควรเตรยมพรอมเผชญกบความตายดวยความไมประมาท ควรมสตสมปชญญะในการดาเนนชวต ควรทาใจ ปลงตก ทากศลกรรม ทาบญ บาเพญกศล เมอใดรางกายปราศจากจตวญญาณและจตจะไปสสคต วธการสอนมรณานสสตในชวตประจาวน สวนมากไดกลาวถง วธสอนทดคอไปปลงศพ ดศพ รดนาศพไปรวมพธฌาปนกจ ประพฤตตนใหเปนคนไมประมาทในการดาเนนชวต ทกอรยาบถมจตสานกความไมเทยง ความตายอาจเกดไดทกขณะ เมอตายแลวเอาอะไรไปไมได เมอมชวตอยควรทาความด สรางชวตใหมความสงบสข ตายแลวดวงวญญาณจะไดไปสสคต วธการปฏบตตามหลกมรณานสสตในสานกปฏบตธรรมวดเมองคง วธการปฏบตตามหลกมรณานสสตในสานกปฏบตธรรมวดเมองคงทเนนฝกการปฏบตมรณานสสตเบองตน โดยการนงสมาธ ใหระลกถงความตายเปนสจธรรมททกคนตองพบเจอ ไมมใครหลกหนพนมสถานทเหมาะแกการปฏบตธรรม มเอกสาร แผนพบ แผนภาพ แผนปาย และมการเผยแผ มรณานสสตธรรมกระจายเสยงในทองถน มวทยากรประจา เปนตน ถอวาเปนการเชอมโยงกบการปฏบตเขาดวยกน เพอใหมองเหนภาพชดเจน ๔.๓ ผลของการปฏบตธรรมของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ในบทนผวจยไดเกบขอมลจากการสมภาษณกลมตวอยาง ผลของการวเคราะหขอมลของการสมภาษณ ดงน
๔.๓.๑ ประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอผปฏบต จากการสมภาษณกลมตวอยางเกยวกบประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอผปฏบต ดงน ดวยเรองนเปนเรองใหมมนกปฏบตธรรมนอย ดงนนจงไมทราบและเขาใจประโยชนของมรณานสสตทมตอตนเอง ผปฏบตคดวาการปฏบตธรรมสามารถใหความสงบสขแกผปฏบตเอง ทไมทราบเพราะขาดการสงเสรมและมสานกปฏบตนอย โดยเฉพาะในทองถนอาเภอราษไศล แตคดวามประโยชนตอผปฏบตเพราะผปฏบตยอมมความสขไมเดอดรอน เปนตน๑๐ ประโยชนของการมรณานสสตคงเหมอนประโยชนทไดจากการปฏบตธรรม ดงนนประโยชนทแทจรงคงใหความสงบสข ทคดเชนนเพราะผปฏบตยอมไดรบความสขและไมมทกขในการดาเนนชวต๑๑ นอกจากนยงทาใหผปฏบตมจตใจมนคง ไมประมาท ลดละกรรมชว มาทาความด ยดมนในหลกธรรม ลดละความโลภ โกรธไดระดบหนงจงทาใหตนเองมความสงบสข รเทาทนกเลส ตณหา และภาวะทางสงคม๑๒ผปฏบตบางคนยงเหนวาเรองนเปนแนวคดใหมสาหรบทองถน
๑๐ สมภาษณ, นายไล อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๑ สมภาษณ, นายแสง อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๒ สมภาษณ, อาจารยสปรยา เกษมวนานมต, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๗๘
น ทงมสานกปฏบตธรรมนอยไมแพรหลายมผสนใจนอย ดงนนคนสวนใหญยงไมเหนคณคา แตเขาใจวาคงเปนประโยชนแกผปฏบต เพราะเชอวาผปฏบตยอมมความสขและไมเปนทกขและตกตา๑๓มความเขาใจในการระลกถงความตาย ความไมประมาท รสกปลงตกและมจตพรอมจะเผชญตอความตายและบาเพญสาธารณกศล ทาใหเปนคนทมประโยชนตอทองถน๑๔ มการสรปไววา ประโยชนทจะไดรบนน แบงเปน ๒ อยางคอ (๑) ประโยชนทจะไดรบในปจจบน ดงน ไมเศราโศกเมอประสบพบกบความตาย ไมกลวความตายทจะมาเยอน ชวยปลอบโยนใหสตแกผมความเศราโศก ทาจตใหมสมาธ (๒) ประโยชนทจะไดรบในอนาคต ดงน จะทาใหไดขณกสมาธ เปนปจจยสงผลใหยกจตขนสวปสสนากมมฏฐานพจารณาไตรลกษณ จะทาไดดตองอาศยวปสสนาจารยซงเปนกลยามตรคอยพราสอนจงจะทาใหดรบผลคอ มรรค ผล และนพพานไดในทสด๑๕
สรปผใหสมภาษณกลมตวอยาง เรองประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอผปฏบต สวนมากไดกลาววาประโยชนทเกดจากการเขาปฏบตมรณานสสตทาใหเขาใจแนวปฏบตใหระลกถงความตาย ความสงบจต ไมเดอดรอน เปนผไมประมาท รถงความตาย ความไมเทยงและการสบไปแหงชวต นคอ สจธรรมททกคนจะตองเผชญหนไมพน นอกจากนยงทาใหเปนคนมจตใจมนคง ไมประมาท ลดละกรรมชว มาทาความด ยดมนในหลกธรรม ลดละความโลภ โกรธ รเทาทนกเลส ตณหา เปนผมความสขและไมเปนทกข แมวาจะมบางสวนทตอบวาเปนเรองใหม แนวคดใหมสาหรบทองถน ทยงไมทราบไมเคยปฏบตหรอมคนปฏบตนอย ๔.๓.๒ ประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอสงคม จากการสมภาษณกลมตวอยางเกยวกบประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอสงคม สวนมากไดตอบวา ยงไมคอยเขาใจถงประโยชนของมรณานสสตทมสงคมแตคดวาการปฏบตธรรมสามารถใหความสงบสขแกสงคมได ทงนเพราะแตละบคคลเหนคณคาและไดรบประโยชนจากการเจรญธรรม เพราะคนหลายๆ คนมารวมกนเปนสงคมแลวมการปฏบตทแทจรงคงจะมความสข เมอคนทงหลายมความสงบสข สงคมคงไดรบประโยชนสขไปเอง๑๖ แลวดานสงคมจะเหนความสาคญ ดงนนจงควรสงเสรมใหคนสวนมากมองเหนคณคาและนอมนามาปฏบต ประโยชนของมรณานสสตคงจะเปนเหมอนการปฏบตธรรมตามสานกตางๆ ทาใหลดละกเลส
๑๓ สมภาษณ, นางสาวราไพ อนเรอน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๔ สมภาษณ, อาจารยไพจตร บวหง, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๑๕ สชญา ศรธญกร,รายงานการวจยเรอง การวเคราะหคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท : มรณสสต, (กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย ๒๕๔๘), หนา ๙๐ – ๙๗.
๑๖ สมภาษณ, อาจารยสมเกยรต คคาและนายอานาจ วงศใหญ, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๗๙
ตณหา ความโลภอยากได ความโกรธเกลยดโดยไรเหตผล เปนคนสงบสขมวถชวตราบเรยบปราศจากปญหาอปสรรค ภาวะเชนนยอมเกดขนแกผปฏบตและสงคมในทองถน๑๗ นอกจากนผปฏบตบางคนยงเหนวา การเจรญมรณานสสตทาใหมจตสานกนกถงความตาย เมอความตายเปนสภาพททกคนจะตองเผชญ ผปฏบตมรณานสสตเทานนจะรเทาทนความตายและเตรยมพรอมเมอเผชญกบความตายดวยความไมประมาทในการใชชวต เมอเปนเชนน มนษยเราควรมวธปฏบตทถกตองและเหมาะสมกบสถานการณปจจบน คอการมทาทตอความตายอยางถกตอง ตระหนกรเขาใจแลวรบเรงทาความด การชวยเหลอคนใกลจะตาย เจตนาคอกรรม กรรมคอเจตนา เวลาคณตาย คนแรกทเหนไมใชเพอนคณไมใชญาต แตเปนกรรมของคณเอง เขาอยกบคณในททคณตายไมวาอยอยางเดยวดายหรอหอมลอมไปดวยญาต คณจะเหนเขาโดยความเปนนมตมจจราชหรอเทวดาหนาตาอยางไรกตามเขาจะเปนคนแรกทยนมอเขามาเกยวของเสมอโดยขนแรกสดคอทาใหคณตายอยางเศราหมองหรอเบกบาน ความสขกอนตายเปนเรองสาคญยง เพราะใจทเปนสขเปนใบรบประกนใบเดยวทตวคณเองรสกวาจบตองได เปนความสขใกลตายหรอความทกขใกลตาย๑๘ทเราสามารถเลอกได การชวยเหลอบคคลใกลตายใหมความศรทธาในพระรตนตรย ใหมศลกอนตาย คนทมความสขกอนตายกรรมดจะเปนผนาทาง กรรมจะพยายามรกษาเราไวกบทางเดม อยางเชนพระพทธเจาตรสวาพวกเรามกรรมเปนแดนเกด มกรรมเปนเผาพนธ๑๙ทรงกลาวไวชดเจนถงการเกดขนหลงตาย โดยเปนทายาทแหงกรรม กรรมยอมจาแนกสตวใหเลวและประณตได การตายของสตวโลกจะตองมการเกดใหมในภพใหมตามกรรมเกาทสตวนนไดกระทาไว กรรมเปนตวการททาใหการเกดขน และพลดพราก ทาใหมวฏฏะ “สงใดมอนเกดขนธรรมดา สงนนนนมอนดบไปเปนธรรมดา”๒๐ สรปผใหสมภาษณกลมตวอยาง สวนมากไดคาตอบวาประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอสงคมนนมอยางมหาศาล เพราะคนมารวมกนเปนสงคมแลวมการปฏบตธรรมกจะทาใหสงคมนนเกดความสงบสข ลดละกเลส ตณหา ความโลภอยากได ความโกรธเกลยดโดยไรเหตผล เปนคนสงบสขมวถชวตราบเรยบปราศจากปญหาอปสรรค ภาวะเชนนยอมเกดขนแกผปฏบตและสงคมในทองถน และทสาคญคอรเทาทนความตายและเตรยมพรอมเมอเผชญกบความตายดวยความไมประมาทในการใชชวต
๑๗ สมภาษณ, อาจารยศวรตน จาปาพนธ, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๑๘ ดงตฤณ, ณ มรณา, พมพครงท ๓, (กรงเทพมหานคร : เครอขายพทธกา ๒๕๕๑), หนา ๒๖. ๑๙ดงตฤณ, ณ มรณา, หนา ๑๘. ๒๐ บญช บงกช, ลงนรกหรอขนสวรรคหลงความตาย, (กรงเทพมหานคร อนเมทกรป ม.ป.ป.),
หนา ๓๑,๒๐,๑๕.
๘๐
๔.๓.๓ การเจรญมรณานสสตไดผลเรวหรอชาขน จากการสมภาษณกลมตวอยางเกยวกบการเจรญมรณานสสตทไดผลเรวหรอชาขนอยกบเหตอะไรบาง ผลของการสมภาษณ พบวา แมจะยงไมคอยเขาใจถงการเจรญมรณานสสตทไดผลเรวหรอชานน แตคดวาการทจะเจรญมรณานสสตทไดผลนนขนอยกบความเอาใจใสในการปฏบต๒๑ความตอเนองในการปฏบต๒๒วทยากรทแนะนาวธการเจรญมรณานสสตวามเทคนคในการถายทอดใหผปฏบตไดเขาใจอยางงายๆไดแคไหน๒๓นอกจากนยงมผปฏบตบางคนใหความเหนวา ถาไมเขาใจถามคนรอบขาง๒๔ถาไมเขาใจถามเพอน๒๕แลวลองทาตามเพอนหรอคนรอบขางบอกใหทาและมกลมตวอยางบางคนทบอกวา “พอทาไดเพราะเคยปฏบตธรรมมากอน”๒๖ สรปผใหสมภาษณกลมตวอยาง สวนมากไดคาตอบจะเปนการถามเพอนหรอคนรอบขางเวลาทาตามไมทน หรอทาไมได นอกจากนยงมการเจรญมรณานสสตทไดผลเรวหรอชานนขนอยกบ ๑. ความรความเขาใจของผปฏบต ๒. ความตอเนองในการปฏบต และ ๓. ความเอาใจใสของวทยากร ทคอยแกปญหาในระหวางการปฏบต รวมทงมผปฏบตบางคนททาไดเพราะมพนฐานจากการปฏบตธรรมมากอน สรปตวอยาง เรองประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอผปฏบต สวนมากไดกลาววาประโยชนทเกดจากการเขาปฏบตมรณานสสตทาใหเขาใจแนวปฏบตใหระลกถงความตาย ความสงบจต ไมเดอดรอน เปนผไมประมาท รถงความตาย ความไมเทยงและการสบไปแหงชวต นคอ สจธรรมททกคนจะตองเผชญหนไมพน ประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอสงคมนนมอยางมหาศาล เพราะคนมารวมกนเปนสงคมแลวมการปฏบตธรรมกจะทาใหสงคมนนเกดความสงบสข ลดละกเลส ตณหา ความโลภอยากได ความโกรธเกลยดโดยไรเหตผล เปนคนสงบสขมวถชวตราบเรยบปราศจากปญหาอปสรรค ภาวะเชนนยอมเกดขนแกผปฏบตและสงคมในทองถน การเจรญมรณานสสตทไดผลเรวหรอชานนขนอยกบ ๑. ความรความเขาใจของผปฏบต ๒.ความตอเนองในการปฏบต ๓.ความเอาใจใสของวทยากร ทคอยแกปญหาในระหวางการปฏบต รวมทงมผปฏบตบางคนททาไดเพราะมพนฐานจากการปฏบตธรรมมากอน
๒๑ สมภาษณ, นายไล อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน พ.ศ. ๒๕๕๔. ๒๒ สมภาษณ , อาจารยศวรตน จาปาพนธและสปรยา เกษมวนานมต, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒๓ สมภาษณ, นางทองลกษ คคาและอาจารยพรรณ เสนรตน, ๑๒ , ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒๔ สมภาษณ, นายแสง อไรโคตร, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒๕ สมภาษณ, นางสาวราไพ อนเรอน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. ๒๖ สมภาษณ, อาจารยไพจตร บวหง, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
๘๑
สรปทายบท การวจยเรองการศกษาความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ๑. ในเรองของความเขาใจหลกมรณานสสตทดจะแตกตางกนออกไปนน สวนมากจะใหคาตอบวาหลกมรณานสสตเปนเรองธรรมดาของสรรพสตว เปนเรองธรรมดาของสตวโลกทตองพบตองเจอ หลกหนไมพน เพราะเปนสจธรรมจะหลกเลยงไมได และจะตองเปนไปเชนนน แมวาคนสวนใหญยงเหนวาเปนเรองนากลวเปนเรองอปมงคล ไมมใครปรารถนา เปนเรองบาปกรรม และเปนเรองทควรศกษาเกยวกบธรรมะเพอใหเขาใจชวตมากขนเพราะนคอเรองใกลตว ยงมคนสวนมากไมเขาใจในเรองของความหมาย และประเภทของมรณานสสต ความเขาใจจะเปนเปนเรองไดฟงไดเหนวาเรองเหลานเปนเรองแตกดบของรางกาย หรอการแตกดบของเบญจขนธ คนสวนใหญไมเขาใจการแยกประเภทและสาเหตการตาย เขาใจเพยงแตวา ธาตแตกสาแหรกขาด (เสนเอนตางๆ) จตกบกายแยกจากกนเขาใจเพยงแควาตายเพราะโรคภย ตายเพราะอบตเหต ตายเพราะหมดอายขย กอนตาย ควรจะบาเพญความดจะไดไปสทดในอนาคต สวนนอยทเขาใจหลกการปฏบตและสนใจทจะศกษาคนหาความรเพมเตม ในเรองความเขาใจลกษณะโครงสรางรางกายมนษยตามหลกมรณานสสต คนสวนมากจะเขาใจตามลกษณะโครงสรางรางกายมนษยทมองเหนภายนอกวาประกอบดวยหนง เนอ เอน กระดก มารวมกนเปนรางกายซงถอวา เปนจดหรอองครวมทเกยวกบการเจรญมรณานสสตและจะตองพจารณาโดยรวมกอน แลวพจารณาโดยแยกสวนใหเชอมโยงถงความแก เจบ และความตาย ความไมเทยงใหรใหเหนวานคอหลกความจรงเปนสจธรรม ทมนษยและสตวโลกหนไมพน ประโยชนทจะไดจากพจารณารางกายคอความไมประมาท ไมยดมนถอมน การปลงตก ความเขาใจถงความเปนจรงของสงขาร ลดละเลกการกระทาชว เสยสละ บา เพญกศลและความสงบสขแกตนเองและสงคมความเขาใจสาเหตความตายในหลกพระพทธศาสนานน ยงมคนสวนมากทยงไมร สวนใหญจะรจกสาเหตความตายตามทไดเหนมาคอ ๑.ตายเพราะสนอายหรอหมดอาย ๒.ตายเพราะโรคภยหรอสขภาพ ๓.ตายเพราะอบตเหต ๔.ตายเพราะอยากตายหรอฆาตวตาย เชนกนยาตาย ผกคอตาย โดดนาตาย โดดตกตาย เปนตน นคอความเขาใจโดยรวมของหลกมรณานสสตของคนทวไป ๒. ในเรองวธปฏบตตามหลกมรณานสสตนนคนสวนมากยงเหนวาเปนเรองใหม ไมคอยไดยนไดฟง วธปฏบตจะเนนการเขากรรมฐาน เดนจงกรมและนงสมาธ พจารณารางกายเปนอารมณ พจารณาลมหายใจเขาและลมหายใจออกรางกาย ทาจตใจใหสงบเทานน ในเรองขอปฏบตและขอทควรละเวนในการเจรญมรณานสสต คนสวนมากจะตอบวาขอปฏบตและขอควรละเวนนนเหมอนการเจรญวปสสนาและการปฏบตมรณานสสตทวไป มจดธป เทยน ไหวพระ รบศล มการ
๘๒
รกษาเบญจศล และการปฏบตตามกฎเกณฑระเบยบทางสานก เปนตน ทงนเพราะไมเขาใจขอควรปฏบตและขอควรละเวนในการปฏบตมรณานสสต คงเปนเพราะสานกปฏบตธรรมมรณานสสต มจานวนนอย ขาดการสงเสรม ขาดการเผยแผ ขาดความเขาใจ ไมเหนคณคาการปฏบตและความเจรญทางดานวตถเปนไปอยางรวดเรวเปนตน ในการเตรยมความพรอมทจะเผชญกบความตายคนสวนใหญจะใชวการ กคอการไปงานศพ งานฌาปนกจพบศพทเกดอบตเหตและการเปลยนของรางกาย มองเหนความไมเทยง ซงเปนปจจยททาใหเกดมรณานสสตไดด และคนสวนมากยงเหนตรงกนวา การเตรยมความพรอมเผชญกบความตายควรเตรยมพรอมอยเสมอ ไมควรประมาทในการดาเนนชวต มสตสมปชญญะในการดาเนนชวตมากขน ควรทาใจ ปลงตก ทากศลกรรม ทาบญ บาเพญกศล เมอใดรางกายปราศจากจตวญญาณและจตจะไปสสคต สานกปฏบตธรรมวดเมองคงจงมวธสอนมรณานสสตในชวตประจาวน วธสอนทดคอไปปลงศพ ดศพ รดนาศพไปรวมพธฌาปนกจ เพอใหทกคนประพฤตตนเปนคนไมประมาทในการดาเนนชวต ทกอรยาบถมจตสานกความไมเทยง ความตายอาจเกดไดทกขณะ เมอตายแลวเอาอะไรไปไมได เมอมชวตอยควรทาความด สรางชวตใหมความสงบสข ตายแลวดวงวญญาณจะไดไปสสคต วธการปฏบตตามหลกมรณานสสตในสานกปฏบตธรรมวดเมองคงจะเนนฝกการปฏบตมรณานสสตเบองตน โดยการนงสมาธ ใหระลกถงความตายเปนสจธรรมททกคนตองพบเจอ ไมมใครหลกหนพน สานกปฏบตธรรมจะมการจดสถานใหเหมาะแกการปฏบตธรรม มการประชาสมพนธไมวาจะเปนเอกสาร แผนพบ แผนภาพ แผนปาย และมการเผยแผมรณานสสตธรรมกระจายเสยงในทองถน มวทยากรประจา เปนตน ถอวาเปนการเชอมโยงกบการปฏบตเขาดวยกน เพอใหมองเหนภาพชดเจน ๓. ผลของการปฏบต สานกปฏบตธรรมจะชใหเหนถงเรองประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอตวผปฏบตเองวาประโยชนทเกดจากการเขาปฏบตมรณานสสตนนทาใหเขาใจแนวปฏบตใหระลกถงความตาย ความสงบจต ไมเดอดรอน เปนผไมประมาท รถงความตาย ความไมเทยงและการสบไปแหงชวต เปนสจธรรมททกคนจะตองเผชญ นอกจากนยงทาใหเปนคนมจตใจมนคง ไมประมาท ลดละกรรมชว มาทาความด ยดมนในหลกธรรม ลดละความโลภ โกรธ รเทาทนกเลส ตณหา เปนผมความสขและไมเปนทกข แมวาจะมผปฏบตบางสวนทตอบวาเปนเรองใหม แนวคดใหมสาหรบทองถน ทยงไมทราบไมเคยปฏบตหรอมคนปฏบตนอย นอกจากประโยชนตอตวเองแลวยงมประโยชนของการปฏบตตามหลกมรณานสสตทมตอสงคมซงมอยางมหาศาล เพราะคนมารวมกนเปนสงคมแลวมการปฏบตธรรมกจะทาใหสงคมนนเกดความสงบสข ลดละกเลส ตณหา ความโลภอยากได ความโกรธเกลยดโดยไรเหตผล เปนคนสงบสขมวถชวตราบเรยบปราศจากปญหาอปสรรค เปนภาวะทเกดขนแกผปฏบตและสงคมในทองถน และทสาคญคอรเทาทนความตายและเตรยมพรอมเมอเผชญกบความตายดวยความไมประมาทในการใชชวต
๘๓
และการเจรญมรณานสสตไดผลเรวหรอชาขนอยกบครผสอน เพอนหรอคนรอบขางหรอทเรยกวา กลยาณมตร ผทชแนะสงทดมประโยชนใหแกและกน เวลาปฏบตถาทาไมทนหรอฟงไมตอเนองหรอทาไมได เพอนหรอคนรอบขาง หรอครผสอนแนะนาหรอชแนะ หรออธบายใหฟงไดนอกจากนยงมปจจยอนอกทเกยวของกบการเจรญมรณานสสตทไดผลเรวหรอชานนกคอ ๑. ความรความเขาใจของผปฏบต ๒. ความตอเนองในการปฏบต และ ๓. ความเอาใจใสของวทยากร ทคอยแกปญหาในระหวางการปฏบต รวมทงมผปฏบตบางคนททาไดเพราะมพนฐานจากการปฏบตธรรมมากอน เปนตน
บทท ๕ สรปผล และขอเสนอแนะ
การวจยเรองการศกษาความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ มวตถประสงค ๑) เพอศกษาความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ๒) เพอศกษาผลของการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ทงนไดนาแนวคดทฤษฎและเอกสารงานวจยทเกยวของในบทท ๒ บทวเคราะหขอมลและการศกษาในครงนดวย ไดผลสรปดงน ๕.๑ สรปผลการวจย ๑) ความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ความเขาใจเกยวกบหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ผปฏบตธรรมสวนมากมความเขาใจหลกมรณานสสตทแตกตางกนออกไป เชน เขาใจวาความตายเปนเรองธรรมดาของสรรพสตว ความตายคอการแตกดบของเบญจขนธ กายกบใจแยกออกจากกน แตอยางไรกด หลกมรณานสสตคอการระลกถงความตาย โดยอบายวธทถกตอง ความตายมสองประการคอตายตามอายขย และตายเพราะอ บ ต เหต ซ งสอดคลองกบทศนะพระพทธศาสนาทแบงประเภทความตายเปนสองวา ๑) กาลมรณะ ความตายตามกาลคอตายเพราะหมดบญ ตายเพราะหมดอาย ตายเพราะหมดบญหมดอาย ๒) อกาลมรณะ ความตายโดยกาลอนไมสมควรคอความตายเพราะอานาจกรรมเขาตดรอน ผปฏบตธรรมเขาใจลกษณะโครงสรางรางกายมนษยวารางกายมนษยประกอบดวยกายกบใจ กายคอเนอ หนง เอน กระดก หรออวยวะตาง ๆ รวมเขากน รางกายเรยกวารปธรรม และใจประกอบดวยความรสก นกคดตาง ๆ เรยกวานามธรรม ซงทงรปธรรมและนามธรรมรวมกน จงเปนตวองคประกอบของมนษยทสมบรณ ทงรปธรรมและนามธรรมเปนสภาวธรรมทเปลยนแปลงเสมอ เปนสงทไมเทยง ไมใชตวตน ดงนนไมควรยดมนถอมน ควรมสต และความไมประมาท และมจตมงสรางความดใหแกตนและสงคม สาเหตของความตายคอ ๑) ตายเพราะสนอายหรอหมดอาย ๒) ตายเพราะโรคภยหรอสขภาพ ๓ ) ตายเพราะอบตเหต และ ๔ ) ตายเพราะฆาตวตายเพราะกลมใจเกยวกบปญหาการเมอง เศรษฐกจ สงคม และครอบครว หรอเรองสวนตว ซงสอดคลองกบสาเหตความตายตามทศนะพระพทธศาสนาสประการคอ ๑) ตาย
๘๕
โดยสนอาย ๒) ตายโดยสนกรรม ๓) ตายโดยสนอาย และสนกรรม และ๔) ตายโดยไมสนอาย แตโดยยอแลวคอตายเพราะถงเวลาทตองตาย และตายเพราะเหตในปจจบน ความเขาใจวธการปฏบตธรรมของผปฏบตธรรมสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ผปฏบตมความเขาใจวาวธปฏบตจะเนนการเขากรรมฐาน เดนจงกรมและนงสมาธ พจารณาความตายเปนอารมณ ทาจตใจใหสงบ ผปฏบตสวนหนงเคยปฏบตหลกมรณานสสตในชวงรดนาศพ รวมงานศพ แตกไมควรแสดงความราเรงสนกสนามในงานศพ หรอมความประมาทตออายชวต ควรเตรยมพรอมเผชญหนากบความตายคอตายอยางมศลปะ กลาวคอมสตระถงความตายเสมอ แมเขารวมในงานศพตาง ๆ กควรระลก ดงนน ควรเตรยมสรางกศลผลกรรมเอาไวเพอเปนทนทรพยในโลกขางหนา ซงวธปฏบตดงกลาว ผปฏบตธรรมในสานกแหงนนามาประยกตในชวตประจาวน ทงนเพอทาความคนเคยกบความตาย ประพฤตตนใหเปนคนไมประมาทในการดาเนนชวต ทกอรยาบถมจตสานกถงความไมเทยง ความตายอาจเกดไดทกขณะ เมอตายแลวเอาอะไรไปไมได นอกจากความดและความชวเทานน ดงนนควรสรางความดเอาไวในขณะทยงมชวตอย สานกปฏบตธรรมแหงนเนนฝกการปฏบตมรณานสสตเบองตนโดยการนงสมาธระลกถงความตาย สอนใหมสต และความไมประมาทตออายชวต พรอมทงสามารถเผยแผหลกมรณานสสตในรปแบบตาง ๆ เชน ตามวทยทองถน จดกจกรรม ประชาสมพนธโดยใชเอกสาร แผนพบ แผนภาพ แผนปาย เพอใหผเขาปฏบตธรรม และผสนใจไดมความเขาใจมากขน ๒) ผลของการปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของสานกปฏบตธรรมวดเมองคงดานประโยชนตอผปฏบต คอทาใหผปฏบตเขาใจแนวทางปฏบตตอความตาย เปนผไมประมาท มสต นอกจากนยงทาใหเปนคนมจตใจเขมแขงออนโยน ออมนอมถอมตน มความสารวมระวง ลดละกรรมชวทาความด ยดมนในหลกธรรม ลดละความโลภ ความโกรธ รเทาทนกเลส ตณหา เปนผมความสขและไมเปนทกข แตการปฏบตธรรมไดผลเรวหรอชานนขนอยกบ ๑) ความรความเขาใจของผปฏบต ๒ ) ความตอเนองในการปฏบต และ ๓ ) ความเอาใจใสของวทยากรทคอยชแนะนาในระหวางการปฏบต สวนประโยชนตอสงคมนน เมอผคนเขาใจถงความตายแลว ความตายจะสอนใหเปนคนไมประมาท มสต มความสารวมระวง มงทาความด ละเวนอกศลทงปวง ทงนลวนแตทาใหสงคมอยรมเยนเปนสข
๘๖
๕.๒ ขอเสนอแนะ จากการศกษาวจยเรองการศกษาความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ในครงนไดมขอเสนอแนะเพอใชในการวจยครงตอไป ดงน
๕.๒.๑ ขอเสนอแนะเชงนโยบาย การศกษาครงนเปนการศกษาวจยเชงคณภาพ โดยเปนการศกษาจากเอกสารและการ
สมภาษณเชงลก โดยประกาศประชาสมพนธ ชวนเชญ กลมประชากรทตองการศกษาใหทราบความเปนมาของกจกรรม วตถประสงค โดยมขอเสนอแนะเชญนโยบายดงน ผบรหารควรจดตง เปนสานกปฏบตธรรมประจาของทองถน ควรมวทยากรประจาสานก สงเสรมใหมการประชาสมพนธทางเอกสารและทางวทยกระจายเสยงในทองถน หอกระจายเสยง ควรมกองทนจดกจกรรมเกยวกบมรณานสสต ประสานสมพนธเรองการเจรญมรณานสสตกบโรงเรยน ชมชนและหนวยงานราชการ ควรจดใหมหองภาพ เอกสาร และโครงรางกระดกพจารณาความตาย ความไมเทยง เปนตน
๕.๒.๒ ขอเสนอแนะเพอการวจยตอ จากงานวจยน ทาใหผเขารวมปฏบตธรรมตามหลกมรณานสสตของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง มความเขาใจในเรองของความตายมากขน การเตรยมตวกอนตาย การหมนระลกถงความตายตามคาสอนขององคสมเดจพระสมมาสมพทธเจา ประพฤตตนใหเปนคนไมประมาทในการดาเนนชวต ทกอรยาบถมจตสานกถงความไมเทยง ความตายอาจเกดไดทกขณะ เมอตายแลวเอาอะไรไปไมได การปฏบตมรณานสสตนนไมหยดอยแคเพยงตองการทาใหจตใจเกดสงบอยางเดยว แตยงตองการใหเกดปญญาความรแจงเหนจรงอนนาไปสความสนทกข คอ ไดบรรลมรรคผลนพพานเปนทสด ซงในการทาวจยครงนผวจยเหนวายงมประเดนสาคญอนๆ อกมากมายทนาศกษา คนควา ดงตอไปน
๑. ควรศกษาหลกมรณานสสตประยกตใชกบเยาวชน ๒. ควรศกษาศลปะแหงความตายตามทศนะคตของปราชญชาวบาน ๓. ควรศกษาปรศนาธรรมในพธกรรมและความเชอในงานศพ
บรรณานกรม
ก.ขอมลปฐมภม ๑) พระไตรปฎก
มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาบาล ฉบบมหาจฬาเตปฏก ๒๕๐๐. กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.
มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. กรงเทพมหานคร :โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๓๙.
ข. ขอมลทตยภม ๑) หนงสอทวไป ชศร บรณทอง. “การศกษาวเคราะหแนวคดเรองความตายในพระอภธรรมปฎก” สารนพนธ ศาสนศาสตรมหาบณฑต.บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๔๙. พระเทพวสทธเมธ(ปญญานนทภกข). ความตายททานยงไมร. กรงเทพมหานคร : ธรรมสภา, ม.ป.ป. พระธรรมกตตวงศ (ทองด สรเตโช ป.ธ.๙). คลงธรรม. กรงเทพมหานคร : โรงพมพเลยงเชยง, ๒๕๔๖. ________________________, พจนานกรมเพอการศกษาพทธศาสน ชดคาวด. กรงเทพมหานคร : เลยงเชยง, ๒๕๔๘. พระธรรมโกศาจารย (พทธทาสภกข). พทธทาสธรรม (๑๔) ความตาย. กรงเทพมหานคร : สขภาพ ใจ, ๒๕๔๘. พระธรรมธรราชมหามน (โชดก ญาณสทธ ป.ธ. ๙). วปสสนากรรมฐาน ภาคปฏบต. กรงเทพมหานคร : กดมอรนง, ๒๕๔๘. _______________________, หลกปฏบตสมถะและวปสสนากรรมฐาน. กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๒. พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). พจนานกรมพทธศาสตร ฉบบประมวลศพท. พมพครงท ๑๐. กรงเทพมหานคร : บรษท เอส. อาร. พรน แมส, ๒๕๔๖.
๘๘
พระธรรมวสทธกว (พจตร ตวณโณ). การพฒนาจต, พมพครงท ๘.กรงเทพมหานคร : บรษท สรางสรรคบคส จากด, ๒๕๔๙. พทธทาส. ตายกอนตายดบไมมเหลอ. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : บานลานธรรม, ๒๕๔๙. ประยร ดษฐานพงศ. เตรยมตวอยางไรจงจะตายอยางมสต. พมพครงท ๒. กรงเทพมหานคร : ไพลน ๒๕๕๒. พระไพศาล วสาโล. สขสดทายทปลายทางเผชญความตายอยางสงบ. กรงเทพมหานคร : เครอขาย พทธกา ๒๕๔๙. พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต)และคณะ. วมตตมรรค (แปลจากฉบบภาษาองกฤษ). พมพครงท ๔. กรงเทพมหานคร : สยาม. ๒๕๔๑. พระราชวรมน (ประยร ธมมจตโต) และคณะ. วมตตมรรค (แปลจากฉบบภาษาองกฤษ), พมพครงท ๕. กรงเทพมหานคร : สยาม, ๒๕๔๑. พระมานพ อปสโม. ตสนทกบความตาย. พมพครงท ๙. กรงเทพมหานคร : ดเอมจ, ๒๕๔๙. ราชบณฑตยสถาน. พจนานกรม ฉบบราชบณฑตยสถาน พ.ศ. ๒๕๔๒. กรงเทพมหานคร : บรษท นานมบคส พบลเคชนส จากด, ๒๕๔๖. พระสพรหมยานเถระ (ครบาพรหมมา พรหมจกโก). เราจะเขาถงธรรมไดอยางไร. กรงเทพมหานคร : ม.ป.ท., ๒๕๒๗. สชญา ศรธญกร.รายงานการวจยเรอง การวเคราะหคมภรพระพทธศาสนาเถรวาท :มรณสสต. กรงเทพมหานคร : มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๔๘. สชญา ศรธญกร. คมอตายด. กรงเทพมหานคร : คณา, ๒๕๕๒. สรจตโต ภกข. ตายแลวไปไหน. กรงเทพมหานคร : ชมรมกลยาณธรรม, ๒๕๔๙. ศรวฒน ปรยตเมธ. เลอกชวตหลงความตายไดดวยตนเอง. นนทบร : สมารทบค, ๒๕๕๑. ดงตฤณ. ณ มรณา. พมพครงท ๓. กรงเทพมหานคร : เครอขายพทธกา, ๒๕๕๑. ดงตฤณ. เสยดายคนตายไมไดอาน เลม ๒. กรงเทพมหานคร : ดเอมจ, ๒๕๕๑. บญช บงกช. ลงนรกหรอขนสวรรคหลงความตาย. กรงเทพมหานคร : อนเมทกรป, ๒๕๕๒. บญช บงกช. ตายเปนอยางนนเอง. กรงเทพมหานคร : อนเมทกรป, ๒๕๕๒.
๘๙
๒) วทยานพนธ ณฏยา วาสงหน, “ความหมายของความตาย”.วทยานพนธศลปศาสตรมหาบณฑต.บณฑตวทยาลย : มหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๑. พระณฐกตต อนารโท (ผยเหงา). “ศกษาหลกมรณสตในพระไตรปฎก”. วทยานพนธพทธ ศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๑. พระมหามงคล สรมงคโล (นยมเหมาะ). “ศกษาเชงวเคราะหเรอง มรณานสต ตามแนวพทธปรชญา เถรวาท”. วทยานพนธศาสนศาสตรมหาบณฑต. บณฑตวทยาลย มหาวทยาลย มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๑. ลดารตน สาภนนท, “ภาวะธรรมทศนในวยสงอายและการเตรยมตวเกยวกบความตายของผสงอาย”. วทยานพนธพยาบาลศาสตรมหาบณฑต. สาขาวชาการพยาบาลผสงอาย บณฑต วทยาลยมหาวทยาลยเชยงใหม, ๒๕๔๕. วไลลกษณ สายเสนห. “การศกษาเปรยบเทยบทศนะเกยวกบการตายและการเกดใหมในพทธ
ศาสนานกายเถรวาทกบนกายวชรยาน”. วทยานพนธอกษรศาสตรมหาบณฑต วทยาลย. ภาควชาปรชญา บณฑตวทยาลย จฬาลงกรณมหาวทยาลย, ๒๕๓๗. ๓) เอกสารอนๆ ทไมไดตพมพ
โครงการโบราณคดแหงประเทศไทย (ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ) กองโบราณคด กรมศลปากร เลม ท ๑๑, ๒๕๒๖. (อดสาเนา) พระเทพสงหบราจารย (จรญ ฐตธมโม). “คตความตายคอนยายชวต”. สงหบร : เอกสารประกอบ การบรรยาย, ๒๕๓๑. (อดสาเนา) นต แสงวณณ. รายงานการคนควาเรองเมองโบราณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ, ๒๕๒๒. (อดสาเนา) พทธทาสภกข. “วธการเอาชนะความตาย”. เพชรบร : เอกสารประกอบการบรรยาย, ๒๕๔๕.
(อดสาเนา)
๙๐
๔) สมภาษณ นางทองลกษ คคา, ผชวยผใหญบาน, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. อาจารยพรรณ เสนรตน, ผทรงคณวฒ, ๑๙ พฤศจกายนธ ๒๕๕๔. อาจารยไพจตร บวหง, ขาราชการคร, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. นางสาวราไพ อนเรอน, ผนาชมชน, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. นายไล อไรโคตร, รองนายกองคการบรหารสวนตาบลเมองคง , ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. อาจารยศวรตน จาปาพนธ, ขาราชการคร, ๑๙ พฤศจกายน ๒๕๕๔. อาจารยสมเกยรต คคา, ผทรงคณวฒ, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. อาจารยสปรยา เกษมวนานมต, ผทรงคณวฒ, ๑๙ พฤศจกายน . ๒๕๕๔. นายแสง อไรโคตร, ผชวยผใหญบาน, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔. นายอานาจ วงศใหญ, ผทรงคณวฒ, ๑๒ พฤศจกายน ๒๕๕๔.
ภาคผนวก
๙๒
แบบสมภาษณเพอการวจย
เรอง การศกษาความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม
สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
__________________________________________________________
คาชแจง
๑. แบบสมภาษณชดน ไดใชสมภาษณผเขาปฏบตธรรมในฤดกาลเขาพรรษาเรอง “มรณานสสต” ของสานกปฏบตธรรมวดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
๒ . ขอมลทไดจากแบบสมภาษณตามหลกมรณานสสต เ พอนาไปเปนขอมลสารสนเทศในการทจะนาไปใชในการปฏบต ซงจะเปนผลดตอพทธศาสนกชนตอไป
๓. ขอความอนเคราะหไดตอบแบบสมภาษณตามความเปนจรงททานปฏบตมาตามทศนคตของทาน
๔. แบบสมภาษณชดน เปนการสมภาษณแบบใหแสดงทศนคตตามความเปนจรง ม ๒ ตอน
ตอนท ๑ ขอมลทวไปของผใหสมภาษณ ตอนท ๒ ขอมลเกยวกบความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
ขออนโมทนาบญขอบคณทานทใหสมภาษณมา ณ โอกาสน
(พระครโกศลสตากร)
นสตปรญญาโท สาขาวชาพระพทธศาสนา
มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย
วทยาเขตอบลราชธาน
แบบสมภาษณแบบมโครงสราง
๙๓
เกยวกบความเขาใจและวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม
สานกปฏบตธรรมวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
สาหรบผเขารวมกจกรรม ( ) กอน ( )หลง การปฏบตธรรมในเทศกาลเขาพรรษา คาชแจง แบบสมภาษณนเปนแบบปลายเปด โดยผตอบสามารถตอบไดโดยระบไว
ตอนท ๑ ขอมลเกยวกบผตอบ ๑.๑ ชอ...........................................นามสกล................................. เพศ............. อาย..........ป
บานเลขท.....................หมท...........ตาบล........................อาเภอ................................. จงหวด....................................รหสไปรษณย................................... ๑.๒ การศกษาสงสด............................................................................. ๑.๓ อาชพ............................................................................................ ๑.๔ สภาพทางสงคม............................................................................
ตอนท ๒ ขอมลเกยวกบความเขาใจ วธการปฏบตและผลการปฏบตตามหลกมรณานสสตของผปฏบตธรรม สานกปฏบตธรรมวดเมองคง ๒.๑ ความเขาใจ ๒.๑.๑ ทานมความเขาใจเกยวกบหลกมรณานสสตอยางไร
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. ๒.๑.๒ ทานเขาใจเกยวกบความหมายและประเภทของความตายอยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................
๙๔
๒.๑.๓ ทานเขาใจเรองลกษณะโครงสรางของรางกายมนษยตามหลกการเจรญ มรณานสสตไวอยางไร
.............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. ๒.๑.๔ ทานเขาใจสาเหตของความตายในพระพทธศาสนาอยางไร ............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................
๒.๒ วธการปฏบต
๒.๒.๑ ทานมวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตอยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ๒.๒.๒ ทานมขอปฏบตและขอละเวนในวธการเจรญมรณานสสตอยางไร ............................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................. ๒.๒.๓ ทานมวธการในการเตรยมความพรอมทจะเผชญกบความตายอยางไร
.............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. ๒.๒.๔ ทานมวธการสอนเกยวกบมรณานสสตในชวตประจาวนอยางไร
.............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. ๒.๒.๕ ทานใชวธการปฏบตตามหลกมรณานสสตในสานกปฏบตธรรมวดเมองคงอยางไร
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
๙๕
๒.๓ ผลการปฏบต ๒.๓.๑ ทานปฏบตตามหลกมรณานสสตแลว เปนประโยชนตอตวทานอยางไร
.............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. ๒.๓.๒ ทานคดวาการปฏบตตามหลกมรณานสสต เปนประโยชนตอสงคมอยางไร
.............................................................................................................................................................
............................................................................................................................................................. ๒.๓.๓ การเจรญมรณานสสตไดผลเรวหรอชาขนอยกบเหตอะไรบาง
.............................................................................................................................................................
.............................................................................................................................................................
๙๖
ประวตผวจย
ชอ พระครโกศลสตากร (สมชาย) ฉายา กลสโม นามสกล ตรยกล เกด วนเสารท ๒๓ เดอน มนาคม พทธศกราช ๒๕๐๐ สถานทเกด บานเลขท ๕๕๓ ถนนประสานไมตร ตาบลสบตย
อาเภอเมอง จงหวดลาปาง การศกษา
พ.ศ. ๒๕๒๒ สาเรจการศกษาปรญญาตร วท.บ. (เกษตรศาสตร) K.U.๓๖ มหาวทยาลยเกษตรศาสตร บางเขน เขตบางเขน กรงเทพมหานคร
พ.ศ. ๒๕๓๙ สอบได ป.ธ. ๓ สานกศาสนศกษาวดกลยาโฆสตาราม สานกเรยนคณะจงหวดศรสะเกษ
พ.ศ. ๒๕๔๘ สาเรจการศกษาปรญญาตร พธ.บ. (ศาสนา) มหาวทยาลย มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย วทยาเขตอบลราชธาน รนท ๕๐
ประสบการณการทางาน พ.ศ. ๒๕๓๘-๒๕๔๗ เปนเลขานการเจาคณะอาเภอราษไศล
อปสมบท วนท ๒๗ เดอน เมษายน พทธศกราช ๒๕๒๙ สงกด วดเมองคง ตาบลเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ หนาท
พ.ศ. ๒๕๓๗-ปจจบน เปนประธานการอบรมธรรมทายาทและบรรพชาหมภาคฤดรอน ของวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ
พ.ศ. ๒๕๔๑-ปจจบน เปนเจาอาวาสวดเมองคง อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ พ.ศ. ๒๕๔๗-ปจจบน เปนพระวปสสนาจารยประจาจงหวดศรสะเกษ พ.ศ. ๒๕๕๒-ปจจบน เปนรองเจาคณะอาเภอราษไศล
ปทเขาการศกษา พ.ศ. ๒๕๕๐ ปทสาเรจการศกษา พ.ศ. ๒๕๕๕ ทอยปจจบน วดเมองคง เลขท ๗๓ หม ๖ ตาบลเมองคง
อาเภอราษไศล จงหวดศรสะเกษ ๓๓๑๖๐
Related Documents
