Teoria identyczności. Redukcjonizm

TEORIA IDENTYCZNOŚCI. REDUKCJONIZM

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN

Plan wykładu

Teoria identyczności: fizykalistyczne rozwiązanie problemu psychofizycznego

Identyczność typów Identyczność egzemplarzy Redukcjonizm Emergencja

Teoria identyczności a fizykalizm Większość zwolenników teorii

identyczności to fizykaliści. Zdarzają się nietypowe stanowiska! Teoria identyczności głosi, że stany

(własności, procesy) umysłowe to stany (własności, procesy) mózgu.

Identyczność typów

Zwolennicy: J.J. C. Smart (1920-2012) Ullin Place (1924-2000)

Wg tego ostatniego stany umysłowe składają się z niższego poziomu stanów mózgowych.

Mózg Ullina Place’a

Obiekcja przeciwko materializmowi Tożsamość wymaga tożsamości

własności. Stany mózgowe mają inne własności niż stany umysłowe. Np. neurony przewodzą elektryczność, a

myśli nie. Odpowiedź materialistów

australijskich: „Błyskawica” znaczy co innego niż

„wyładowanie elektryczne w atmosferze”. Przypisujemy jej inne własności, ale te zdarzenia są tożsame!

Status tezy o identyczności Teza teorii identyczności nie jest a priori, lecz a

posteriori. A priori = uzasadnialny bez odwołania do

doświadczenia A posteriori = uzasadnialny tylko z odwołaniem do

doświadczenia Np. twierdzenia logiki są a priori, chociaż można je

odkryć też na drodze doświadczenia, czytając podręcznik do logiki. Teorii ewolucji nie sposób uzasadnić bez odwołania do faktów empirycznych, dlatego jest a posteriori.

Czyli musimy dopiero odkryć, jak dokładnie stany i procesy umysłowe wiążą się z mózgowymi. To nie jest prawda pojęciowa!!!

Identyczność typów

Dlaczego mowa o identyczności typów? Identyczność typów: typy umysłowe

odpowiadają typom mózgowym w sposób jednoznaczny.

Inne przykłady identyczności typów: określonym rodzajom genotypów odpowiadają rodzaje organizmów; czysta woda jako typ jest identyczna z H2O.

Analizy tematycznie neutralne Co z terminami typu „powidok”? Teoretycy identyczności typów proponują

analizę tematycznie neutralną: Kiedy mówię, że mam zielony powidok, to

mówię, że mam przeżycie, które jest typowe w przypadkach, kiedy patrzę na światło barwy zielonej.

Kiedy mam żółtawy powidok, to zachodzi we mnie proces, który jest podobny do takiego, kiedy mam otwarte oczy, nie śpię i przede mną jest żółtawy przedmiot.

Zarzut funkcjonalistów

Stany umysłowe nie mogą być utożsamione co do typów ze stanami fizycznymi, bo są wielorako realizowalne (J. Fodor, H. Putnam). Tak jak pieniądze: pieniądze nie mogą

być utożsamione z monetami ze złota, banknotami dolarowymi, muszelkami, paciorkami… Predykaty opisujące fizyczne realizatory pieniędzy tworzyłyby potencjalnie nieskończoną alternatywę.

Wieloraka realizowalność

Ból u żaby realizowany jest przez inne części mózgu niż w przypadku bólu u człowieka, który ma zupełnie inny mózg. A zatem ból nie może być utożsamiony ze stanem konkretnego mózgu; typy stanów mózgu nie odpowiadają stanom umysłowym, które są realizowane wielorako. Do tego argumentu wrócimy za tydzień,

bo można go bardzo łatwo podważyć!

Identyczność egzemplarzy

Słabsza teza: każdy stan (proces, własność) umysłowy jest fizyczny, lecz nie istnieje odpowiedniość między typami (wyrażanymi odpowiednimi predykatami). Możliwe, że nie da się znaleźć

odpowiedniości między bólem jako typem a stanami mózgu, lecz każdy ból zawsze jest realizowany przez jakieś stany fizyczne.

Zarzut Kripkego

Kripke twierdzi, że tożsamości takie jak: woda = H2O

są konieczne a posteriori (odkryliśmy, że istotą wody jest tlenek wodoru).

Natomiast tożsamość: ból = pewnego rodzaju proces mózgowy

nie może być konieczna, bo może istnieć proces mózgowy, który nie jest odczuwany jako bolesny.

Redukcjonizm

Rozróżnia się dwa rodzaje redukcji: ontyczną, polegającą na sprowadzaniu

pewnych bytów do innych; reprezentacyjną, polegającą na

sprowadzaniu pewnych reprezentacji (np. teorii, pojęć) do innych.

Celem redukcji ontycznej jest eliminacja zbędnych bytów, a reprezentacyjnej – oszczędna reprezentacja.

Rodzaje relacji redukcji ontycznej Identyczność Eliminacja Złożenie Superweniencja Fizyczna realizacja

Identyczność a redukcja

Utożsamienie wody z H2O to przykład redukcji. W teorii nie musimy mówić o dwóch różnych bytach: H2O i wodzie, lecz wystarczy o jednym.

To jest redukcja zachowawcza. Inną formą redukcji jest redukcja

eliminacyjna: np. z teorii spalania wyeliminowano flogiston, gdyż okazało się, że musi mieć ujemną masę. W zamian przyjęto istnienie tlenu.

Superweniencja

Relacja superweniencji to relacja ścisłej asymetrycznej zależności.

Rodzina własności rodzaju S superweniuje na rodzinie własności rodzaju B wtedy i tylko wtedy, gdy nie jest możliwa zmiana pod względem własności rodzaju S bez zmiany pod względem własności rodzaju B.

Np. kształt kawałka plasteliny nie może się zmienić bez zmiany ułożenia cząsteczek wchodzących w skład plasteliny.

Fizyczna realizacja

Relacja między własnością (procesem, stanem) wyższego rzędu a czymś, co urzeczywistnia rolę przyczynową typową dla tej własności. Np. kod genetyczny jest realizowany

przez cząsteczki DNA

Teorie redukcji

Klasyczne ujęcie redukcji: Zdania teorii redukowanej wynikają

logicznie ze zdań teorii redukującej i założeń dodatkowych (tzw. praw pomostowych).

W przypadku teorii identyczności zdania o stanach umysłowych wynikają tylko przy założeniu dodatkowych zdań pomostowych wskazujących tożsamości (np. „ból” znaczy tyle, co „pobudzenie C-neuronów”).

Wady klasycznego ujęcia

Nowe teorie rzadko odpowiadają jednoznacznie starym teoriom. Współczesna teoria ewolucyjna: synteza teorii

genetycznej i teorii ewolucji. Zastępuje obie te wcześniejsze teorie, lecz nie wynikają one z niej logicznie. Mimo że ta nowa teoria wyjaśnia więcej faktów i więcej przewiduje.

Terminy mentalne nie tworzą teorii w sensie naukowym. Tzw. psychologia potoczna nie jest ścisłą teorią w

sensie E. Nagela (tzn. nie jest sformalizowanym i zinterpretowanym rachunkiem).

Wady klasycznego ujęcia

Praktyka redukcjonizmu w biologii polega na odkrywaniu mechanizmów różnych zjawisk. Np. odkrycie mechanizmu metabolizmu

polega na lokalizacji procesów metabolicznych i dekompozycji tych procesów na etapy, m.in. cyklu Krebsa, który zachodzi w macierzymitochondrialnej eukariontówi cytoplazmie prokariotów.

Wady klasycznego ujęcia

Różne teorie interesują się różnymi aspektami tych samych przedmiotów, a nawet różnie je idealizują. Nie wiadomo, czemu wtedy redukcja miałaby

służyć. Wyjaśnienie redukcyjne powinno

odwoływać się wyłącznie do własności występujących na niższym poziomie. Prawa pomostowe teorii identyczności tego

warunku nie spełniają! Dlatego ten model redukcji jest wadliwy wg J. Kima.

Ujęcie funkcjonalne J. Kima Redukcja funkcjonalna ma

następujące etapy: funkcjonalizacja własności podlegającej

redukcji; identyfikacja realizatora.

Funkcjonalizacja = podanie definicji funkcjonalnej o postaci: „posiadanie M = def. „posiadanie własności F (należącej do bazy redukcji M) spełniającej rolę przyczynową C”.

Identyfikacja realizatora: wskazanie mechanizmów odpowiedzialnych za C.

Polecane lektury dodatkowe D.M. Armstrong, Materialistyczna

teoria umysłu, tłum. H. Krahelska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.

R. Poczobut, Relacje psychofizyczne, w: Przewodnik po filozofii umysłupod red. M. Miłkowskiegoi R. Poczobuta, W.A.M., Kraków 2012, s. 85-124 (trudne!)