Tekstovi kataloga Miroslav Kraljevic i sledbenici.doc

MIROSLAV KRALJEVIĆ I NASLEDNICIPOPIS EKSPONATA - NOVI SAD

03. XII. 2015. – 21. II. 2016.

Miroslav Kraljević

(Gospić, 23. decembar1885 – Zagreb, 16. april 1913)

Rođen u uglednoj plemićkoj porodici tokom očeve službe u Gospiću. Osnovnu školu i gimnaziju

pohađa u Zagrebu i Gospiću, a jednu gimnazijsku godinu provodi kod očeve porodice u Požegi,

koju doživljava kao zavičaj. Tokom 1904–1905. studira pravo u Beču i pohađa slikarski tečaj

Georga Fišhofa. Studije prava napušta 1906. godine i u potpunosti se posvećuje umetnosti. Upisuje

grafičku školu Morica Hejmana u Minhenu. Od 1907. do 1909. godine studira na Akademiji

likovnih umetnosti u Minhenu, u klasi Huga fon Habermana. U Minhenu tada studiraju i hrvatski

slikari: Josip Račić, Vladimir Becić, Oskar Herman. Druži se s Vladimirom Becićem, Oskarom

Hermanom, Nastom Rojc, Ernom Šaj, poljsko-rumunskim slikarom Karlom Evaldom Olsevskim i

drugim. Nakon završetka školovanja na Akademiji likovnih umetnosti u Minhenu vraća se u

Požegu 1910. godine koju nakratko napušta uzaludno tražeći u Kraljevici oporavak od

uznapredovale plućne bolesti. U Požegi ga dočekuje niz narudžbi za portrete, a povratak zavičaju

ujedno rezultira i nizom antologijskih porodičnih portreta, pejzaža, mrtvih priroda i animalističkih

prizora. Na izložbi Hrvatskog društva umjetnosti u Zagrebu izlaže 1911. godine; njegove slikarske

kvalitete zapažaju i ističu i Izidor Kršnjavi, rukovodilac Odjela za bogoštovlje i nastavu i pesnik i

esejist Antun Gustav Matoš. Odlazi u Pariz, gde radi na akademiji La Grande Chaumière i slika

neke od svojih najboljih portreta, autoportreta, žanr-scena i veduta. Naredna godina je ispunjena

slikarskom i crtačkom euforijom s vrhunskom elaboracijom dosadašnjih iskustava i smelim

istraživanjima novih ideja i izraza. Paralelno s pariskim bujanjem talenta, Kraljević sve češće

razmišlja o povratku u domovinu. Prva samostalna izložba u Salonu Ulrih u Zagrebu propraćena je

odličnim kritikama. Miroslav Kraljević umire u Zagrebu 1913. godine od tuberkuloze s navršenih

samo 27 godina. Pet njegovih slika izloženo je 1942. godine u hrvatskom paviljonu na XXIII

venecijanskom bijenalu. Izložba Miroslav Kraljević – Retrospektiva otvorena 2013. godine u

Modernoj galeriji u Zagrebu povodom stote godišnjice umetnikove smrti dosad je najveća izložba

hrvatskog slikara duše.

Izraz koji je Kraljević usvojio na minhenskoj akademiji i bio je zasnovan na francuskom realizmu s

težnjama prema impresionizmu, a glavni uzori bili su Manet i Cézanne.

Njegov umjetnički siže je polivalentan te uvodi brojne inovacije koje bitno utječu na mladu

generaciju hrvatskih umjetnika drugog i trećeg desetljeća 20. stoljeća. Aktualizacija i daljnja

razrada Kraljevićevih temelja modernog slikarstva evidentna je u radovima umjetnika koji izlažu

na izložbama Hrvatskog proljetnog salona (1919-1916) i Proljetnog salona (1919-1926).

Njegov opus sadrži širok spektar tema – od požeških krajolika, animalističkih motiva, ruralnih

prizora, portreta, predložaka za lijevane medaljone ili plaketa poznatih sugrađana, crteža sa

prizorima iz pariškog boemskog života, veduta grada i pejzaža pariških parkova, portreta pariških

suputnika, introspektivnih autoportreta, intimističkih i reprezentativnih portreta članova obitelji te

malobrojan opus ekspresionističkih skulptura malih dimenzija i grafika.

Animalistički motivi znatno su zastupljeni u Kraljevićevoj umjetnosti sa najvećim brojem životinja

u ruralnom ambijentu. Za vrijeme studija u Münchenu inspirirao ga je rad njemačkog animalista

Rudolfa Schramm- Zittaua.

Veoma je često portretirao svog psa Pašu koji ima posebno mjesto u slikarevu opusu. Na brojnim

primjerima, od kojih je najpoznatiji Autoportret sa psom iz 1910. godine, umjetnik, prema Dajani

Vlaisavljević, antropomorfizira svog ljubimca opisujući ga poput bića sposobnog za empatijski i

topao emocionalni odnos sa svojim vlasnikom.

Malobrojni primjeri skulpture nastali u Požegi prije odlaska u Pariz pokazuju kako Kraljević na

gotovo ekspresionistički i karikaturalan način kritički promatra i portretira hedonističku stranu

seoskog i plemićkog života u erotiziranoj skulpturi Podvezica (1910) i grotesknim prikazima kakav

je Scherzo (1911).

Pariško razdoblje obilježio je velik broj umjetničkih djela inspiriranih velegradom, boemskim

životom, pariškim zabavama, predstavama ruskog baleta, odnosom prema ženi i seksualnosti.

Propitkivanje moderne egzistencije koje se provlači kroz njegova djela povezano je sa daljnjim

razvojem njegove bolesti koja potiče osjećaj podvojenosti umjetnikove psihe. Željko Marciuš

zapaža kako Kraljević poput flâneura bilježi motive pariškog životа, otkrivajući mračnu stranu

velegrada unutar kavana, javnih kuća i građanskih zabava popraćenih razvratništvom i požudom. U

svojim crtežima i grafikama približava se Daumieru i Toulouse- Lautrecu, dok intuitivno prenosi

ambijent u kojem se nalazi i tipologija likova građanskog života.

U portretiranju žena zamjećuje se dihotomija u prikazima iz 1912. godine koji naglašavaju

senzualnost i erotičnost ženskog akta kakav je Olimpija (Veliki akt), za razliku od Djevojke u

modrim čarapama I. i Djevojke s modrim čarapama (Pri toaleti)  koji suosjećajno bilježe

podnošenje egzistencijalne sudbine mlade djevojke prije odnosa, do crteža i akvarela gotovo

bestijalnih ženskih likova karikaturalno prikazanih u prikazima snubljivanja i koketiranja.

Izvan kavanskih ambijenata Kraljević nastavlja posvećivati osobitu pažnju prikazima pejzaža i

boravaka u prirodi. Djelo Žene u prirodi (1912), izvedeno u postimpresionističkoj maniri,

inspirirano je Cézannovim djelom Velike kupačice (između 1894-1905). Dvije žene unose

senzualnu notu u isječak šumskog ambijenta u prikazu gdje je promatrač stavljen u voajeristički

položaj. Apstrahirani potezi stapaju oblike i potiču hedonizam osjetilnog užitka u promatranju

prirodne i ženske ljepote.

Serija Kraljevićevih autoportreta u razdoblju od 1905. do 1913. godine reprezentativan je primjer

modernističkog psihološkog portreta u hrvatskoj umjetnosti. Djela iz 1912. godine uvode radikalne

inovacije u potpunosti rastačući ljudski lik koji se gotovo spaja s pozadinom kao u Autoportretu sa

paletom i Autoportretu.

Nestajanje lika poistovjećuje se s pogoršavanjem umjetnikova zdravstvenog stanja i svijesti o

blizini smrti. Posljednji Autoportret ekspresija je bolesnog čovjeka svjesnog gašenja vlastitog

života koji potezom komunicira sa promatračem prenoseći vlastiti duševni nemir. Ivan Jurčević,

restaurator zagrebačke Moderne galerije, prvi je shvatio da je lice na autoportretu slikano rukom

Iskrenost i čistoća doživljaja u Kraljevićevom izražaju predstavlja unutarnji patos s kojim se

suvremeni promatrač lako poistovjećuje. Pomoću ovog direktnog svjedočanstva umjetnik nije

dokumentirao samo određen povijesno-umjetnički i sociološki trenutak, već vlastitu osobu.

Vjerojatno nijedna biografija ne bi mogla ovoliko personalno govoriti o Miroslavu Kraljeviću

koliko njegovo vlastito stvaralaštvo.

Miroslav Kraljević SOBNI INTERIJER (SLIKAROV ATELIJER U MÜNCHENU), 1908/1909. ROOM INTERIOR (PAINTER'S STUDIO IN MUNICH) ulje/platno; 46 x 56,3 cm sign. nema Moderna galerija / MG-790

1. Miroslav Kraljević MRTVA PRIRODA (S PECIVOM), 1909. STILL-LIFE (WITH BAGEL) ulje/platno; 38,5 x 61 cm sign. nema Moderna galerija / MG-772

2. Miroslav Kraljević PATKE, 1909. DUCKS ulje/platno kaširano na drvo; 38 x 42,7 cm sign. d.l.k.: FK 1909. Moderna galerija / MG-2393

3. Miroslav Kraljević AUTOPORTRET SA PSOM, 1910. SELF-PORTRAIT WITH DOG ulje/platno; 111,7 x 85,7 cm sign. d.l.k.: MK/1910. Moderna galerija / MG-776

4. Miroslav Kraljević IZBORI U POŽEGI, 1911. ELECTIONS IN THE TOWN OF POŽEGA ulje/platno; 24,5 x 32,5 cm sign. nema

6. Miroslav Kraljević MALA S BEBOM (DJEVOJČICA S LUTKOM), 1911. GIRL AND HER DOLL ulje/platno; 66,2 x 61,5 cm sign. g.l.k.: MKraljević Moderna galerija / MG-7081

7. Miroslav Kraljević PORTRET TETE LUJKE, 1911. PORTRAIT OF AUNT LUJKA ulje/platno; 60 x 50,5 cm sign. s.d.: MK 2011 Moderna galerija / MG-2636

8. Miroslav Kraljević ŽENSKI AKT (NA STOLCU), 1911. FEMALE NUDE (ON A CHAIR) ulje/platno; 80,1 x 44,9 cm sign. d.l.k.: MK Moderna galerija / MG-775

9. Miroslav Kraljević MUŠKI AKT (S LEĐA), 1911. MALE NUDE (FROM THE BACK) ulje/platno; 80 x 44,8 cm sign. nema Moderna galerija / MG-2148

10. Miroslav Kraljević LUKSEMBURŠKI PARK, 1912. LUXEMBOURG GARDENS ulje/platno; 54,1 x 64,2 cm sign. d.d.k.: Paris 1912 / M Kraljević Moderna galerija / MG-7082

11. Miroslav Kraljević PORTRET SLIKARA BENKOVIĆA, 1912. PORTRAIT OF THE PAINTER BENKOVIĆ ulje/platno; 80 x 60,4 cm sign. d.d.k.: MK / Paris /1912 Moderna galerija / MG-768

12. Miroslav Kraljević MONSIEUR MICHEL, 1912. MONSIEUR MICHEL ulje/platno; 52,2 x 45 cm sign. nema Moderna galerija / MG-769

13. Miroslav Kraljević BONVIVANT (PORTRET ARSENA MASOVČIĆA), 1912. BONVIVANT (PORTRAIT OF ARSEN MASOVČIĆ) ulje/platno; 91,5 x 65,5 cm sign. nema Moderna galerija / MG-771

14. Miroslav Kraljević PORTRET GOSPOĐE SA ŠEŠIROM (PORTRET RUSKINJE), 1912. PORTRAIT OF A LADY WITH A HAT (PORTRAIT OF RUSSIAN WOMAN) ulje/platno; 60,1 x 48,7 m sign. d.d.k.: M Kraljević Moderna galerija / MG-2253

15. Miroslav Kraljević PORTRET NADEŽDE PETROVIĆ, 1912. PORTRAIT OF NADEŽDA PETROVIĆ ulje/platno; 80 x 54 cm sign. g.d.k.: M Kraljević Moderna galerija / MG-1963

16. Miroslav Kraljević DJEVOJKA S MODRIM ČARAPAMA (PRI TOALETI), 1912. GIRL WITH BLUE STOCKINGS (AT HER TOILETTE) ulje/platno; 62,2 x 50,3 cm sign. g.l.k.: Paris 1912 / M. Kraljević Moderna galerija / MG-773

17. Miroslav Kraljević OLIMPIJA (VELIKI AKT), 1912. OLYMPIA (LARGE NUDE) ulje/platno; 89 x 112 cm sign. d.d.: M. Kraljević / Paris 1912. Moderna galerija / MG-2110

18. Miroslav Kraljević MADONA (BOGORODICA S ANĐELIMA), 1912. MADONNA (MADONNA WITH ANGELS) ulje/platno; 64 x 54 cm sign. nema Moderna galerija / MG-3873

19. Miroslav Kraljević GOLGOTA, 1912. GOLGOTHA ulje/platno; 72,1 x 115,3 cm sign. d.d.k.: Paris 1912 MKraljević Moderna galerija / MG-7084

20. Miroslav Kraljević AUTOPORTRET S LULOM, 1912. SELF-PORTRAIT WITH PIPE ulje/platno; 40,5 x 33 cm sign. g.d.k.: Kraljević / 1912 / Paris Moderna galerija / MG-7087

21. Miroslav Kraljević PORTRET SLIKARA KRUŠLINA, 1912. PORTRAIT OF THE PAINTER KRUŠLIN ulje/platno; 80 x 60,1 cm sign. nema Moderna galerija / MG-794

Miroslav Kraljević U GOSTIONICI (VIVE LA JOIE), 1912. IN THE TAVERN (VIVE LA JOIE) ulje/platno; 47,9 x 58,9 cm sign. d.d.k.: Paris 1912. / Kraljević Moderna galerija / MG-7083

Miroslav Kraljević AUTOPORTRET S PALETOM, 1912. SELF-PORTRAIT WITH PALETTE ulje/platno; 55,2 x 33,2 cm sign. g.l.k.: MKraljević Moderna galerija / MG-793

22.23. Miroslav Kraljević

AUTOPORTRET, 1912. SELF-PORTRAIT ulje/platno; 64 x 45 cm sign. nema Moderna galerija / MG-774

24. Milivoj Uzelac MOST, 1916/17. BRIDGE ulje/ljepenka; 48,5 x 39,5 cm sign. d.d.k.: Uzelac Moderna galerija / MG-7097

Milivoj Uzelac

(Mostar, 1897 – Cotignac, Francuska, 1977)

Počeo je slikati u banjalučkoj gimnaziji, gdje drugdje s Vilkom Gecanom. Nakon preseljenja u Zagreb 1912.

polazi privatnu slikarsku školu Tomislava Krizmana, godinu poslije Privremenu visoku školu za umjetnost i obrt u

klasi Otona Ivekovića. Kao vojni bjegunac dolazi u Prag (1915–1919), privatno pohađa klasu profesora na

Akademiji J. Preislera. S odlaskom u Pariz 1923. (u predgrađe Malakoff) započinje njegov boravak u Francuskoj,

u kojoj će uz kraće boravke u domovini boraviti do kraja života. Godine 1963. orelazi u Cotignac u Provansi, gdje

uređuje farmu. Kontakti s domovinom idržavani su i preko izložbi Proljetnog salona, na kojima Uzelac sudjeluje

od 1917. do 1927, čineći zajedno s Gecanom, Trepšeom i Varlajem njegovu kreativnu jezgru. U tim godinama u

dvama navratima sudjeluje na izložbama Jesenjeg salona u Parizu. Samostalno je izlagao u Parizu 1923, a

retrospektivne izložbe priređene su mu u Modernoj galeriji u Zagrebu 1971. i zagrebačkom Umjetničkom

paviljonu 2008.

U Uzelčevom djelu postoji postoji nekoliko faza, premda odlazak u Pariz znači prijelomnicu na dva djela u

njegovu stvaralaštvu. Upoznavši parišku likovnu situaciju izgradio je svoju inačicu slikarskog ekspresionizma

zasnovanu na boji u djelima raznovrsne tematika, s čestom notom erotskog. Uzelčeva djela nalaze se u fundusu

najvećih hrvatskih muzeja i galerija, zbirkama beogradskih muzeja, brojnim privatnim zbirkama u zemlji i

inostranstvu, najviše u Parizu i ostalim gradovima Francuske.

26. Milivoj Uzelac LJUBAVNI PAR (LJUBAVNICI), 1919. AMOROUS COUPLE ulje/platno; 84,5 x 79,5 cm sign. d.d.k.: Uzelac Moderna galerija / MG-970

27. Milivoj Uzelac VENERA IZ PREDGRAĐA, 1920. VENUS FROM THE SUBURB ulje/platno; 96,5 x 127 cm sign. l. s.: Uzelac Moderna galerija / MG-1046

28. Milivoj Uzelac ŽENSKI PORTRET S UMJETNIKOM, 1920. PORTRAIT OF WOMAN WITH THE ARTIST ulje/platno; 72,9 x 62,3 cm sign. d.d.k.: Uzelac Moderna galerija / MG-971

29. Milivoj Uzelac U ATELJEU BOEMA, 1920. IN THE STUDIO OF THE BOHEMIAN ulje/platno; 137 x 119 cm sign. l.s.: MILIVOJ UZELAC Moderna galerija / MG-1045

30. Milivoj Uzelac AUTOPORTRET PRED BAROM, 1923. SELF-PORTRAIT IN FRONT OF THE BAR

Vilko Gecan

(Kuželj kraj Broda na Kupi, 1894 – Zagreb, 1973)

Počeo je slikati već 1910. u banjalučkoj gimnaziji, gdje započinje dugogodišnje prijateljstvo s

Milivojem Uzelcom. Prvu slikarsku poduku dobiva u privatnoj školi Tomislava Krizmana dolaskom u

Zagreb 1912. Upisuje se na Akademiju u Münchenu 1913. i uspješno završava prvu godinu u ljeto

1914. Mobiliziran je s izbijanjem Prvoga svjetskog rata 1914, ljeti 1915. u bitkama na Soči pada u

zarobljeništvo, a provodi ga na Siciliji. Kraj rata dočekuje kao dobrovoljac na Solunskom frontu.

Godine 1919. dolazi prvi put u Prag, u kojem već boravi Uzelac. U Prag se vraća 1920, kada nastaje

crtački ciklus Klinika. Godine 1922. u Berlinu uči tehniku vitraja, znanje koje će primjeniti na nekoliko

važnih ostvarenja. Između 1924. i 1928. boravi boravi u Americi, gdje nadoknađuje propušteno likovno

obrazovanje. Iznimno je važan Gecanov boravak u Parizu kod Uzelca 1928, za kojega su primjerice

nastale slike Tušika ili Sacre Coeur. Godine 1931. pojavljuju se prvi simptomi Parkinsove bolesti, koji

će mu otežavati slikanje, a za desetak godina bitno ograničiti mogućnosti stvaranja. U četrdeset drugoj

godini Gecan upisuje likovnu akademiju da bi i formalno stekao akademski stupanj.

Prvu samostalnu izložbu Gecan je imao 1921. godine u Umjetničkom paviljonu, a kasnije samostalne

izložbe priređuje 1932. u Salonu Urlich u Zagrebu, 1933. u Karlovcu, 1939. s Franom Šimunovićem u

Salonu Urlich. Retrospektive su mu priređene 1964. u zagrebačkoj Modernoj galeriji, a 1972. i 2005. u

Umjetničkom paviljonu u Zagrebu. Na Proljetnom salonu izlagao je od 1919. do 1928. Gecanova djela

nalaze se u najvažnijim hrvatskim muzejima i galerijama, u reprezentativnim beogradskim muzejima, te

brojnim privatnim zbirkama u zemlji i inozemstvu (poglavito u Americi).

31. Vilko Gecan VIKTORIJA, 1919. VIKTORIJA ulje/platno; 73 x 53,8 cm sign. g.d.k.: VGecan 919. Moderna galerija / MG-2616

32. Vilko Gecan PORTRET MLADIĆA (MILAN), 1919. PORTRAIT OF A YOUNG MAN (MILAN) ulje/platno; 40,5 x 36 cm sign. d.d.k.: VGecan / 919 Moderna galerija / MG-1072

33. Vilko Gecan PORTRET MOJE ŽENE, 1921. PORTRAIT OF MY WIFE ulje/platno; 95,5 x 74,6 cm sign. d.d.k.: VGecan 921 Moderna galerija / MG-1061

34. Vilko Gecan CINIK, 1921. THE CYNIC ulje/platno; 110,5 x 99 cm sign. d.d.k.: VGecan 921 Moderna galerija / MG-2668

35. Vilko Gecan AUTOPORTRET, 1921. SELF-PORTRAIT ulje/platno; 60,6 x 51,4 cm sign. g.d.k.: VGecan 921 Moderna galerija / MG-1071

36. Vilko Gecan PEJZAŽ (NOVA VES), 1921. LANDSCAPE (NOVA VES) ulje/platno; 62,5 x 71,5 cm sign. d.d.k.: VGecan 921 Moderna galerija / MG-1078

37. Vilko Gecan KOD STOLA, 1923. AT THE TABLE ulje/platno; 69,5 x 70 cm sign. g.d.k.: V. GECAN 923. Moderna galerija / MG-2193

38. Marijan Trepše U KAVANI (U GOSTIONI), 1919. IN THE TAVERN ulje/ljepenka; 43,7 x 51,7 cm sign. d.l.k.: Trepše Moderna galerija / MG-2161

39. Marijan Trepše AUTOPORTRET S LULOM, 1919. SELF-PORTRAIT WITH PIPE ulje/platno; 46 x 36,5 cm sign. d.l.k.: MTrepše Moderna galerija / MG-2098

40. Marijan Trepše MASLINIK (VOČNJAK), 1919. OLIVE GROVE (ORCHARD) ulje/platno; 56 x 48 cm sign. d.l.k.: M. Trepše Moderna galerija / MG-2466

Marijan Trepše

(Zagreb, 1897 – Zagreb, 1964)

Trepše je Akademiju završio u Zagrebu u klasi Bele Čikoša Sesije 1918. Iste godine studij nastavlja u

Pragu kod Maxa Švabinskog, gdje boravi do 1919. najviše se baveći grafikom. Socijalni motivi,

naglašen pokret, izlomljena linija, emocionalna napetost karakteristike su većine bakropisa iz toga

vremena. Svoje umjetničke obrazovanje Trepše je upotpunio u Parizu na Academie de la Grande

Chaumiere, gdje radi 1920–1922, kada na toj akademiji djeluju Vlaminck i Friesz.

Za vrijeme školovanja u Zagrebu slika pod utjecajem Miroslava Kraljevića, dok u Pragu dolazi u dodir s

ekspresinizmom. U Parizu je Trepše prihvatio stanovitu mjeru klasicizma. Trepše je redoviti sudionik

Proljetnog salona od njegove VII izložbe 1919. do 1928. Vrijedan scenografski opus Trepše započinje

Calderonovom Gospođicom đavolicom u HNK-u u Zagrebu 1925, a nastavlja brojnim zapaženim

scenografijama više od trideset godina. U svom slikarstvu Trepše često varira isti motiv, poglavito u

figurativnim kompozicijama. Nakon 1933. Trepše sve više slika krajolik, uglavnom okolice Zagreba.

Slikarski i grafički opus Trepše je obogatio s nekoliko vitraja, od kojih je najpoznatija Golgota u

kapelici Raspetoga Isusa u Zagrebu.

Samostalno je izlagao u Zagrebu 1932, 1933, 1937, 1939, 1942, 1962. Posthumna izložba u Zagrebu

priređena mu je 1969, a dvije retrospektive 1974. i 2010. u Umjetničkom paviljonu u Zagrebu.

Djela mu se nalaze u najpoznatijim hrvatskim muzejima i galerijama, te brojnim privatnim zbirkama.

41. Marijan Trepše PORTRET DJEČAKA, 1920. PORTRAIT OF A BOY ulje/platno; 100 x 80 cm sign. d.l.k.: Trepše 920. Moderna galerija / MG-3877

42. Marijan Trepše GOLGOTA, 1920. GOLGOTHA akvarel/papir; 64,5 x 48 cm sign. d.d.k.: MTrepše Moderna galerija / MG-2463

43. Marijan Trepše U KRČMI (U GOSTIONI II.), 1922. IN A BAR (IN A TAVERN II) akvarel/papir; 50,5 x 66 cm sign. g.l.k.: M. T. 922 Moderna galerija / MG-1099

44. Marijan Trepše OKO STOLA, 1923. AT THE TABLE akvarel/papir; 68,7 x 50 cm sign. d.l.k.: M. Trepše 923 Moderna galerija / MG-1102

45. Vladimir Varlaj CRVENA KUĆA, 1923. RED HOUSE ulje/platno; 74 x 62,5 cm sign. d.d.k.: Varlaj 923 Moderna galerija / MG-7098

Vladimir Varlaj

(Zagreb, 1895 – Zagreb, 1962)

Polazio je privatnu slikarsku školu Tomislava Krizmana u Zagrebu 1911. i 1912, a nastavio školovanje

na Višoj školi za umjetnost i umjetnički obrt u Zagrebu 1913. i 1914. U to vrijeme upoznaje Gecana i

Uzelca s kojima će se formativno povezati i tvoriti određenu (neformalnu) likovnu grupaciju. Studij u

Zagrebu nastavlja na Akademiji, koju upisuje 1933, i s posebnim dopuštenjem završava sljedeće

godine. Prvi put izlaže na VII. Proljetnom salonu 1919, izlažući zajedno s Uzelcem, Gecanom i

Trepšeom, a dobro ga prihvaćaju i publika i kritika. Na Proljetnom salonu izlagao je do 1923. Godine

1924. nalazi se među osnivačima Nezavisnih, s kojima priređuje veći broj izložbi u raznim mjestima.

Varlaj u čitavom svom opusu ostaje privržen plastično konstruktivnom izražavanju, s povremenim

priklanjanjem ekspresionizmu. U slikarstvu traži osnovne oblike gradeći prostor disciplinom i

jednostavnošću. Boja koju primenjuje više je simbolična nego realno opisna. U primorskim krajolicima

i vedutama (varijantama Vrbnika) sugerira ugođaj smirenosti, koji će prenijeti i na kasnije prizore iz

Gorskog kotara.

Zbog posljednica bolesti Varlaj poslednjih desetak godina života praktično nije slikao.

Retrospektivna izložba priređena mu je u Umjetničkom paviljonu u Zagrebu 1992.

Varlajeva djela, osim u najvažnijim hrvatskim muzejima i galerijama, nalaze se i u brojnim privatnim

zbirkama.

Milan Štajner (Steiner)

(Sisak, 2. jun 1894 – Zagreb, 4. decembar 1918)

U Zagrebu je završio Privremenu višu školu za umjetnost i umjetni obrt (1912 – 1916), nakon čega

izlaže na studentskoj završnoj izložbi. Sprijateljio se s Ljubom Babićem i A. B. Šimićem, Trepšeom,

Jobom, Junom i Tiljkom, u Zagrebu je delio atelje sa Savom Šumanovićem. Na formiranje njegovog

slikarstva uticali su slikari minhenskog kruga, pre sviju Miroslav Kraljević kojem se divio i Josip Račić.

Njegov talenat je dopunjavala izuzetna obaveštenost o aktuelnim zbivanjima u umetnosti i filozofiji,

kao i odjecima impresionizma i realizma u htvatskom slikarstvu, koji potiču iz aktuelnih revija i

časopisa, među kojima je i avangardna revija „Der Sturm“, kao i mnogobrojnih rasprava o istoriji i

teoriji umetnosti iz njegove lične biblioteke. Izborom motiva i celokupnom atmosferom svojih slika

približava se ekspresionizmu. Slika neposredne doživljaje grada, njegovih stanovnika (ulični prizori,

scene iz kafana, parkova, pozorišta), koje prikazuje svedenim, energičnim potezima, ističući samo

najbitnije detalje, kao i pejzaže, portrete, figure u enterijeru i aktove. Njegov celokupan opus, koji se

sastoji od crteža, grafika i slika, kao i velikog broja skica i nedovršenih radova, izvedenih u širokom

dijapazonu tehnika (akvarel, pastel, crtež ugljem, olovkom, perom i kredom, ulja na platnu, bakropisi i

litografije) nastao je u nepunih pet godina. Sa naglašenom individualnom notom, njegovo slikarstvo

karakteriše svetao kolorit i boja naneta u velikim površinama pojednosavljenim do apstraktne

neprepoznatljivosti. Nakon prerane smrti od španske groznice njegovo slikarstvo je palo u zaborav.

Reptrospektivne izložbe Milana Štajnera održane su 1956, 1987, kao i 2003. povodom stogodišnjice

rođenja.

46. Milan Steiner NA KIŠI, oko 1918. IN THE RAIN ulje/platno; 34,4 x 46,4 cm sign. nema Moderna galerija / MG-2261

47. Milan Steiner POGLED NA SAVSKU DOLINU, oko 1918. VIEW OF THE SAVA VALLEY ulje/platno; 65 x 74,5 cm sign. nema Moderna galerija / MG-1134

48. Milan Steiner PORTRET SLIKARA ĐURE TILJKA, oko 1918. PORTRAIT OF THE PAINTER ĐURO TILJAK ulje/platno; 75,9 x 67,5 cm sign. nema Moderna galerija / MG-1135

49. Sava Šumanović ŠUMSKI KRAJOLIK, 1918. FOREST LANDSCAPE ulje/platno; 100 x 79,8 cm sign. d.d.k.: Šumanović Moderna galerija / MG-1271

50. Sava Šumanović MILOSRDNI SAMARIĆANIN, 1920. GOOD SAMARITAN ulje/platno; 191,5 x 192 cm sign. nema Moderna galerija / MG-1266

Sava Šumanović

(Vinkovci, 22. januar 1896 – Sremska Mitrovića, 30. avgust 1942)

Umetničko školovanje započinje na Privremenoj školi za umjetnost i umjetni obrt u Zagrebu, gde su mu

profesori Oton Iveković i Menci Klement Crnčić. Izlaže na Proljetnom salonu 1917. i bavi se

scenografijom. U ateljeu Andre Lota u Parizu boravi 1920/21. Iste godine o njegovom radu u Parizu u

Zenitu izveštava Rastko Petrović. Tada nastala kubistička platna izlaže u Zagrebu 1921; doživljava

negativan prijem kod publike i kritike. Naslovnicu kataloga izložbe objavljuje u novosadskoj

avangardističkoj reviji Út 1922. Ne odustajući od načela Lotove škole, 1924. objavljuje eseje „Slikar o

slikarstvu“ i „Zašto volim Pusenovo slikarstvo“. Ponovo u Parizu (1925–1928); učestvuje na salonima,

a kritičar Floran Felz ga smatra najdarovitijim i najinteligentnijim od svih jugoslovenskih umetnika.

Platna su mu reprodukovana u časopisima L’Art vivant i Le Crapouillot. Učestvuje u dekorisanju

novootvorenog mondenskog kafera „La Coupole“ na Monparnasu. U Beogradu izlaže 1928, a zatim se

vraća u Pariz gde oprema atelje, ali se nakon teških psihičkih kriza izazvanih traganjem za ličnim

identitetom, vraća u Šid 1930. Nakon lečenja u Beogradu, sam i potpuno posvećen slikarstvu, u Šidu

dolazi do suštine individualnog izraza, slikajući predele, isečke iz lokalnog života, portrete i dorađujući

pariske slike aktova. U Beogradu u septembru 1939. održava izuzetno uspešnu izložbu; nakon toga, do

smrti 1942. neprekidno živi i stvara u Šidu. Obrazovan na slikarstvu Van Goga i Sezana, a formiran na

ekspresivno simbolističkom izrazu, nakon kratke kubističke faze i uključivanja u periske umetničke

krugove, podstaknut Derenom uspostavlja vezu ka inspiraciji prirodom i emotivnom pristupu slici, kao i

kolorističkom slikarstvu, a tokom vremena unosi i elemente magičnog realizma. Nakon njegove

tragične smrti većina slika je ostala u porodičnoj kući u Šidu, gde je, na inicijativu slikareve majke

Perside 1955. osnovan legat Galerija „Sava Šumanović“.

51. Sava Šumanović SKULPTOR U ATELIJERU, 1921. SCULPTOR IN THE STUDIO ulje/platno; 90,7 x 73 cm sign. d.d.k.: S. Chumanovitch / Paris 921 Moderna galerija / MG-1966

52. Sava Šumanović TRI ŽENSKA POLUAKTA, 1921. THREE WOMAN'S SEMI-NUDES ulje/platno; 162,9 x 146,6 cm sign. d.l.k.: S. Chumanovitch Moderna galerija / MG-1274

53. Sava Šumanović ŽENE KRAJ VODE (PEJZAŽ S FIGURAMA), 1921. WOMEN NEAR WATER (LANDSCAPE WITH FIGURES) ulje/platno; 69,8 x 100 cm sign. d.d.k.: S. Chumanovitch / 921. Moderna galerija / MG-1270

54. Sava Šumanović PEJZAŽ IZ ŠIDA, 1921. LANDSCAPE FROM ŠID ulje/platno; 60,2 x 73 cm sign. d.d.k.: S. Chumanovitch Moderna galerija / MG-2481

55. Sava Šumanović VARIJACIJA NA ANTIČKU TEMU, 1923/24. VARIATION ON THE ANCIENT THEME ulje/platno; 80,7 x 100 cm sign. d.l.k.: S. Choumanovitch / 1923/24. Moderna galerija / MG-1967

Zlatko Šulentić 

(Glina, 16. mart 1893 – Zagreb, 9. jul 1971)

Prva saznanja o umetnosti stekao na putovanjima u Beč, Milano i na Venecijanski bijenale, s ocem, a

kurs večernjeg akta pohađao je na Privremenoj višoj školi za umjetnost i umjetni obrt 1910. kao učenik

Roberta Auera. U ateljeu Hajnriha Knira u Minhenu studira od 1911, a potom na Umetničkoj akademiji

(Ludvig Herterih) do 1914. Posećuje izložbe Van Goga i Gogena i pohađa predavanja Velflina, Burgera

i Majera, te upoznaje savremenu kritičku misao. Preokret u njegovom poimanju slikarstva nastao je

posle kratke posete Parizu u decembru 1913. (akademija Colarossi i „La Grande Chaumierre“). Jedan je

od organizatora i izlagača Proljetnog salona 1916, a u galeriji Ulrih izlaže 1921, 1927. i 1941. Pripadao

grupi nezavisnih umjetnika (1921–1927). Početni radovi nastaju pod uticajem Miroslava Kraljevića; u

Parizu se (1913) upoznaje s nasleđem sezanizma i kubizma čiji elementi se povremeno javljaju u

različitim etapama njegovog rada; veoma rano usvaja kolorizam, koji prerasta u ekspresionistički izraz

u pejzažima iz Španije i Alžira (1920-1921). U Pariz odlazi 1930. i s modernim sećajem za prostor, u

svega nekoliko boja slika Place de Tetre. U četvrtoj deceniji XX veka, pejzaže, mrtve prirode, portrete i

aktove karakteriše koloristički intmizam, a nakon Drugog svetskog rata se naizmenično prožimaju

čvrtoća oblika i kolorizam koji ga približava lirskoj apstrakciji. U poslednjoj deceniji slika biblijske

teme, koji po modernosti izraza predstavlja značajan doprinos hrvatskom sakralnom korpusu druge

polovine XX veka. Likovnom pedagogijom se bavio, najpre kao srednjoškolski profesor u Petrinji i na

Sušaku, a potom profesor na Akademiji likovnih umjetnosti (1938–1947). Kao veliki putnik, objvio je

1971. putopis o Španiji, severnoj Africi i Južnoj Americi „Ljudi, krajevi, beskraj“. Kao jedan od

najznačajnijih hrvatskih ekspresionista, prisutan na umetničkoj sceni punih šest decenija, Šulentić j

ostvario značajan opus prikazan na retrospektivnim izložbama u Modernoj galeriji 1972. i 2011. u

Umjetničkom paviljonu u Zagrebu.

56. Sava Šumanović AUTOPORTRET, 1925. SELF-PORTRAIT ulje/platno; 100 x 80,6 cm sign. nema Moderna galerija / MG-1964

57. Zlatko Šulentić JESEN, 1913. AUTUMN ulje/platno; 69,8 x 95,4 cm sign. nema Moderna galerija / MG-1128

58. Zlatko Šulentić ČOVJEK S CRVENOM BRADOM, 1916. MAN WITH THE RED BEARD ulje/platno; 100,5 x 70 cm sign. d.l.k. siglom: X. 1916. Moderna galerija / MG-3874

59. Marino Tartaglia AUTOPORTRET S LULOM, 1920. SELF-PORTRAIT WITH A PIPE ulje/platno; 44,6 x 32,5 cm sign. g.l.k.: tartaglia Moderna galerija / MG-3880

60. Marino Tartaglia MRTVA PRIRODA S KIPOM, 1921. STILL-LIFE WITH A STATUE ulje/platno; 47,8 x 66,2 cm sign. d.d.k.: tartaglia Moderna galerija / MG-1116

Marino Tartalja (Tartaglia)

(Zagreb, 3. avgust 1894 – Zagreb, 1984)

Kao srednjoškolac pohađa časove crtanja kod Virgila Meheghella-Dinčića i upoznje se s uglednim

slikarom Emanuelom Vidovićem. U Zagrebu 1908. upisuje Građevnu stručnu školu koja mu, pored

graditeljskog, pruža i solidno likovno obrazovanje (Bela Čikoš Sesija, Oton Iveković, Ivan Tišov i dr).

U Firenci se upisuje u Academie Suisse (1912), koju je vodio secesijski slikar Antonio Avgusto

Đakometi (Antonio Augusto Giacometti), a sledeće godine prelazi na Instituto superiore di belle arti

(Scuola libera del nudo). Po povratku sa Solunskog fronta u Rimu radi kao asistent Ivana Meštrovića i

kreće se u krugu italijanskih i jugoslovenskih avangardnih umetnika i intelektualaca. Kao jedini strani

umetnik učestvuje 1918. u Rimu na izložbi nezavisnih umetnika uz imena kao što su Kara i De Kiriko.

U Beču boravi od 1921. do 1924, gde upoznaje Pavla Beljanskog i slika njegov prvi portret Mladi

diplomata (1923). Njihovo druženje vidno utiče na opredeljenje Pavla Beljanskog da sakuplja dela

mladih jugoslovenskih umetnika. Usavršava se u Francuskoj (1927–1928). Jedan od osnivača grupe

„Oblik“ 1927. i Udruženja likovnih umjetnika Hrvatske u Zagrebu (1945). Postaje član JAZU od 1947.

godine. Godine 1954. postao je član Société Europeen de culture u Veneciji. Od 1931.radi kao likovni

pedagog, od . kao profesor slikanja na Akademiji likovnih umjetnosti u Zagrebu. Dobija nagradu

„Vladimir Nazor“ (1966/67) za životno delo i otvara samostalnu izložbu u Umjetničkom paviljonu u

Zagrebu, koja zatim gostuje u Beogradu, Splitu, Ljubljani i Nišu. Član je SANU od 1966. Slika pod

vidnim uticajem Sezana, ali i italijanskih futurista i kubista. Posle Drugog svetskog rata prepušta se

apstrakciji tj. novim tendencijama modernizma pridržavajući se intimističkih tema, portreta i mrtve

prirode.

Petar Dobrović

(Pečuj, 14. januar 1890 – Beograd, 27. januar 1942)

Nakon završenog skulptorskog odseka Zanatsko-umetničke škole u Budimpešti, od 1909. studira

slikarstvo na budimpeštanskoj Likovnoj akademiji. Od svih profesora, uticaj Karolja Ferencija je

najočigledniji. U Parizu (1912 – i 1914) spoznaje i prihvata Sezanov umetnički kredo. Član je grupe

„Sedmorica”, angažovan oko avangardnih publikacija i aktivan u krugu Lajoša Kašaka. Učestvuje u

radu slikarske kolonije u Kečkemetu. Godine 1921. za predsednika secesionističke Srpsko-mađarske

baranjske republike izabran je 1921; nakon pada revolucije osuđen je na smrt u odsustvu i trajno

napušta Mađarsku. U Beogradu 1923. postaje profesor Umetničke škole. Tokom druge polovine

dvadesetih menja odnos prema slici i napušta čvrstu disciplinu forme u korist „oslobođenog kolorizma”

i koncepta autonomije „čistog slikarstva”. Krajem decenije boravi u Parizu; piše likovne kritike za

Pariser Deutsche Zeitung. Jedan je od osnivača umetničke grupe „Oblik” 1927. Početkom četvrte

decenije radi i izlaže u Holandiji (Amsterdam, Roterdam, Hag). Tokom 1934. sarađuje u časopisu

Danas, na Kolarčevom narodnom univerzitetu osniva i vodi tečaj figuralnog crtanja, a 1937. je izabran

za profesora Umetničke akademije u Beogradu, čiji je i osnivač, uz Tomu Rosandića i Mila Milunovića.

Kontinuirani višemesečni boravci na Jadranu i pejzaži primorskog ambijenta obeležiće njegovo

slikarstvo tridesetih. Drugi svetski rat, posledična atmosfera i nemogućnost kretanja usloviće posle

1940. je još jednu promenu afiniteta i tematskog spektra.

61. Petar Dobrović PORTRET GLUMCA, 1917. PORTRAIT OF AN ACTOR ulje/platno; 83 x 70 cm sign. g.d.k.: P. Dobrović / 917. Moderna galerija / MG-1471

62. Petar Dobrović MOJA SOBA, 1921. MY ROOM ulje/platno; 45,5 x 45,3 cm sign. nema Moderna galerija / MG-2307

63. Ljubo Babić PORTRET GOSPOĐE VRBANIĆ, 1915. PORTRAIT OF MRS. VRBANIĆ ulje/platno; 58,5 x 50,8 cm sign. d.d.k.: Lj. Babić / 915 Moderna galerija / MG-2273

64. Ljubo Babić GOLGOTA, 1917. GOLGOTHA ulje/drvo; 77,5 x 81 cm sign. d.d.k.: BABIĆ / 917 Moderna galerija / MG-952

65. Ljubo Babić KRAJOLIK, 1918. LANDSCAPE ulje/drvo; 35 x 43,5 cm sign. d.d.k.: Lj. B. Moderna galerija / MG-950

66. Ljubo Babić PORTRET MIROSLAV KRLEŽE (iz profila), 1918. PORTRAIT OF MIROSLAV KRLEŽA (IN PROFILE) ulje/drvo; 46,2 x 37,1 cm sign. nema Moderna galerija / MG-1969

67. Ljubo Babić AUTOPORTRET, 1919. SELF-PORTRAIT ulje/platno; 59,5 x 49 cm sign. g.l.k.: Lj. B. Moderna galerija / MG-960

68. Ljubo Babić LJUŠTINA NA ODRU, 1922. LJUŠTINA LYING IN STATE ulje/platno; 61,5 x 56,5 cm sign. d.d.: Lj. B. Moderna galerija / MG-4039

Ljubo Babić

(Jastrebarsko, 14. jun 1890 – 14. maj 1974)

Od 1907. pohađa slikarsku školu Menci Klementa Crnčića, potom i Privremenu školu za umjetnost i obrt

(1907–1910); od 1910. kao stipendist „Pejačevićeve zadužbine“ studira slikarstvo u Minhenu (Angelo Jank,

Franc fon Štuk) i istovremeno scenografiju, te pohađa kurseve anatomije i istorije umetnosti. Bavi se

knjiškom ilustracijom, plakatom, organizacijom izložbi, likovnom kritikom i piše studije iz istorije

umetnosti, sve do 1970. U Pariz odlazi 1913, gde pohađa Académie de la Grande Chaumière; sledi kratko

prijateljstvo s Miroslavom Kraljevićem. Prvi tekst koji je napisao predstavlja Kraljevićev nekrolog.

Pedagoškim radom je počeo da se bavi već 1915, otvorivši u Zagrebu Modernu slikarsku školu, a od 1916.

predaje na Višoj školi za umjetnost i obrt; između 1928. i 1942. drži predavanja iz istorije umetnosti na

Akademiji likovnih umjetnosti i na Pučkom sveučilištu u Zagrebu. Bio je rektor Akademije likovnih

umjetnosti u Zagrebu. Učestvuje u osnivanju Hrvatskog proljetnjeg salona (1917) i Društva za podizanje

domova mladim umjetnicima, a kao prvi kustos Moderne galerije koncipira njenu prvu postavku. Autor je

postavke Muzeja hrvatskih narodnih starina u Splitu, Opatske zbirke u Korčuli i savetnik u koncipiranju

rada Galerije likovnih umjetnosti u Osijeku. Direktor Štrosmajerove galerije starih majstora JAZU postaje

1947. U Hrvatskom narodnom kazalištu uradio 190 dramskih i operskih scenografija, bio je glavni

scenograf kazališta „Komedija“, jedan od osnivača teatra marioneta (1920), među pokretačima je časopisa

„Plamen“ i „Kniževna republika“. Jedan je od osnivača grupa „Trojice“ i „Četvorice“. Blizak idejama grupe

„Medulić“, učestvovao je na izložbama Nejunačkom vremenu uprkos i u Paviljonu Srbije na izložbi u Rimu

1911. godine. Od 1919. kada učestvuje u realizaciji Izložbe jugoslovenskih umetnika u Parizu, učesnik je i

organizator mnogih izložbi hrvatske i jugoslovenske umetnosti u inostranstvu. Autobiografski zapis Između

dva svijeta objavljuje 1955. Retorspektivnu izložbu u Zagrebu je priredio 1960. godine. Mnoge od slika

koje je radio od školskih dana, predstavljaju antologijska dela hrvatske i jugoslovenske umetnosti. Izlagao

ih je na velikom broju samostalnih i zajedničkih izložbi.