T.C. VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ DURSUN ODABAŞ TIP MERKEZİ BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST REHBERİ KLAVUZU
T.C. VAN YÜZÜNCÜ YIL ÜNİVERSİTESİ DURSUN ODABAŞ TIP MERKEZİ
BİYOKİMYA LABORATUVARI TEST REHBERİ KLAVUZU
KILAVUZUN HAZIRLANMASINDA EMEĞĠ GEÇENLER
Doç. Dr. Hakan Hamit ALP
Doç. Dr. Zübeyir HUYUT
Dr. Öğr. Üyesi Ayfer MERAL
ArĢ. Gör. Dr. Bünyamin UÇAR
1
Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.
2
Biyokimya laboratuvarımız 1993 yılından bu yana hizmet vermektedir. Kapsam ve kalite
açısından hızlı bir gelişme gösteren laboratuvarımızda üçüncü basamak sağlık hizmeti veren bir
kurumda ihtiyaç duyulan tüm testler çalışılmaktadır.
Toplam kalite yönetiminde örnek alımından sonuç verilmesine kadar geçen tüm aşamaların
eksiksiz ve doğru uygulanması bir zorunluluktur. Bunu sağlamayı amaçlayan dokümanları içeren
bu kılavuzun yararlı olmasını diler, emeği geçen bütün arkadaşlarıma teşekkürlerimi sunarım.
Prof. Dr. M. Ramazan ŞEKEROĞLU
Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı
Kurucusu
3
7
ĠÇĠNDEKĠLER
ORGANĠZASYON ġEMASI _______________________________________________ 9
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI ĠġLEYĠġ SÜREÇLERĠ ___________________________ 10
Preanalitik süreç _________________________________________________ 10
Analitik süreç ___________________________________________________ 10
Postanalitik süreç ________________________________________________ 10
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI Ġġ AKIġ ġEMASI ___________________________ 11
GENEL LABORATUVAR BĠLGĠLERĠ ____________________________________ 12
NUMUNENĠN ALINMASI, TRANSFERĠ VE KABULÜ ĠLE ĠLGĠLĠ ÖZELLĠKLER _________ 14
KAN ÖRNEKLERĠNĠN ALINMASI _____________________________________ 14
Hemolitik, lipemik ve ikterik numuneler 17
Kan numuneleri (örnekleri) 18
Vakumlu Tüp Tablosu 19
Kapiller kan alınması 19
Arteriyel kan alınması 20
Oral Glukoz Tolerans Testinde (OGTT) Dikkat Edilmesi Gerekenler 21
ĠDRAR ÖRNEKLERĠNĠN ALINMASI ____________________________________ 21
Tam idrar tetkiki 21
24 saatlik idrar örneğinin toplanması 21
24 saatlik idrarda katekolamin metabolitleri için gerekli bilgiler 22
NUMUNENĠN TRANSFERĠ ______________________________________________ 23
NUMUNENĠN LABORATUVARA KABULÜ VE AYRIġTIRILMASI __________________ 23
Numune Kabul-Ret Kriterleri _______________________________________________ 24
NUMUNELERĠN ANALĠZĠ ______________________________________________ 24
Panik Değer Listesi _______________________________________________ 26
Arıza Durumunda Yapılacak ĠĢlemler __________________________________ 26
BĠYOKĠMYA LABORATUVARINDA ÇALIġILAN TESTLER VE RAPORLAMA SÜRELERĠ ___ 28
Acil Biyokimya __________________________________________________ 28
Acil Bos Biyokimya _______________________________________________ 29
4
7
Acil Ġlaç Düzeyleri _______________________________________________ 29
Acil Kan Gazı Tetkikleri ____________________________________________ 29
Acil Parasentez Tetkikleri __________________________________________ 30
Acil Ġdrar Tetkikleri ______________________________________________ 30
Acil Gebelik Tetkiki ______________________________________________ 30
Rutin Biyokimya Tetkikleri __________________________________________ 31
Hormon Tetkikleri ________________________________________________ 32
Rutin Ġdrar Tetkikleri _____________________________________________ 34
Rutin Parasentez Tetkikleri _________________________________________ 34
Özel ÇalıĢılan Tetkikler ve Ön Hazırlık Gerektiren Testler ____________________ 35
TIBBĠ BĠYOKĠMYA LABORATUVARI TEST REHBERĠ __________________________ 36
LABORATUVAR GÜVENLĠK KILAVUZU _________________________________ 77
Laboratuvar Genel Kuralları _________________________________________ 77
Laboratuvar Cihaz/Ekipmanının Kullanımında Uyulması Gereken Kurallar ________ 79
Laboratuvarda ÇalıĢma Kuralları _____________________________________ 82
Güvenlik Bilgi Formu (Material Safety Data Sheet, Msds) ____________________ 84
Uyarı ĠĢaretlerinin Tanımı _________________________________________ 85
Tehlike Sembollerinin Açıklanması ___________________________________ 86
Laboratuvar Acil Eylem Planı _______________________________________ 88
BĠYOKĠMYA LABORATUVARINDA KULLANILAN FORM ÖRNEKLERĠ ______________ 89
Örnek Kit Takip Formu ____________________________________________ 89
Örnek Aylık Verimlilik Formu _______________________________________ 90
Örnek Cihaz Bakım Formu __________________________________________ 91
Biyokimya Laboratuvarı Aylık Hata Değerlendirme Formu ___________________ 92
Biyokimya Laboratuvarı Hata Ve Gösterge Ġzlem Formu _____________________ 93
Biyokimya Laboratuvarı Eksternal Kalite Kontrolü Değerlendirme Formu ________ 94
Biyokimya Laboratuvarı Panik Değer Bildirim Formu _______________________ 95
Biyokimya Laboratuvarı Isı-Nem Takip Çizelgesi __________________________ 96
Biyokimya Laboratuvarı Temizlik Takip Formu ____________________________ 97
5
9
ORGANĠZASYON ġEMASI
BÖLÜM BAġKANI Doc. Dr. Hamit Hakan ALP
ÖĞRETĠM ÜYELERĠ
Doc.Dr. Zübeyir Hüyüt
Dr. Öğr.Üyesi Ayfer MERAL
ARAġTIRMA GÖREVLĠLERĠ
Dr. Bünyamin UÇAR
LABORATUVAR TEKNĠSYENLERĠ
Muhammed YILMAZ Suat SÖNMEZ
Taner KÖMÜROĞLU Nevzat DEMĠROĞLU
Cenap TÜRKMEN Hasan TOZ
Hülya ĠLTER M.Sezgin BAYBURE
Kenan ÖZBĠLGE Ebru ARSLANTOSUN
Sinan ENTERĠLĠ AyĢegül KARAOĞLU
Ceyda TUNAR Songül DEDE
Sinan GÖKYER Tülay ÇOLAK
TEMĠZLĠK GÖREVLĠLERĠ
Hanifi Sürücü
6
10
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI ĠġLEYĠġ SÜREÇLERĠ
Laboratuvar iĢleyiĢ süreci 3 aĢamadan oluĢur.
I. Preanalitik süreç
Testin klinisyen tarafından istenmesiyle laboratuvarda analiz edilmesine kadar geçen süreçtir.
1. Ġstemin yapılması
2. Otomasyon kaydı
3. Sonuç barkodu çıkarılması
4. Örneğin alınması (Bknz. Sf.14 Numunenin alınması, transferi ve kabulü ile ilgili özellikler)
5. Örneğin laboratuvara taĢınması (Bknz. Sf.14 numunenin alınması, transferi ve kabulü ile ilgili
özellikler)
6. Örneğin kontrol ve kabulünün yapılması (Bknz. Sf.24 Numune kabul-ret kriterleri),
7. Kabul kriterine uymayan örneklerin ayrılması
8. Kabul kriterlerine uymayan örneklerin kliniklere bildirilmesi
9. Kabul edilen örneklerin çalıĢma birimlerine göre ayrılması
10. Ġlgili birimlerin örnekleri alması ve çalıĢma için hazırlık yapılması
II. Analitik süreç
Laboratuvarda analizin yapıldığı evredir.
1. Cihazın çalıĢmaya hazırlanması
2. Ġnternal kalite kontrolünün, gerekirse kalibrasyonların yapılması
3. Ġnternal kalite kontrolü ve kalibrasyon değerleri geçerli ise; kanların cihaza yüklenmesi ve
çalıĢmanın baĢlatılması
4. Sonuçların kontrolü ve teknik onayının yapılması
5. Sonuçların kontrolü ve uzman onayının yapılması
6. Panik değerlerin kontrolü ve otomasyon uyarısının kontrolü (Bknz. Sf.26 Panik değer listesi)
7. DıĢ kalite kontrol sonuçlarının takibi ve hatalı sonuçların düzeltilmesine ait çalıĢmaların yapılması
III. Postanalitik süreç
Testin sonuçlanmasından klinisyene ulaĢmasına kadar geçen süreçtir.
1. Sonuçların rapor edilmesi
2. Sonuçların raporlama sürelerinin kontrolü (Bknz. Sf.28 ÇalıĢılan Testler ve raporlama süreleri)
3. Zamanında raporlanamıyorsa nedeninin araĢtırılıp giderilmesi
4. Preanalitik hataların düzeltilmesine ait çalıĢmaların yapılması
5. Analitik hataların giderilmesine ait çalıĢmaların yapılması
7
11
Numunenin laboratuvara transportu
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI Ġġ AKIġ ġEMASI
Servis, Poliklinik, Acil,
Yoğun bakım, DıĢ tetkik
Numune alımı
Evet Yanlış veya eksik
giriş var mı?
Hayır
Numunenin gerekli ön işlemlere tabi tutulması, ilgili birimlere
ayrıştırılması, kabul ve ret kriterlerinin uygulanması
Numunenin kabulü Numunenin reddi
Numunenin analizi Cihaz kalibrasyonları
İnternal ve eksternal kontroller
Sonuçların kontrolü, uygun olmayan
sonuç var mı?
Hayır
Sonuç panik değer aralığında mı?
Evet
Hayır
Test tekrarı
ONAY
Evet
Hastanın kliniğini bilgilendir Sonucu gönder
8
12
GENEL LABORATUVAR BĠLGĠLERĠ
Klinik laboratuvarlar sağlık hizmetlerinin sunumunda önemli bileĢenlerden biridir. Klinik
laboratuvarların baĢlıca fonksiyonu klinisyenlere hastaların teĢhis, tedavi ve takiplerinde önemli bilgiler
sağlamaktır. Bu bilgilerin doğru, güvenilir, en kısa sürede ve en az maliyetle elde edilmesi istenir. Doğru ve
güvenilir test sonuçları elde etmek için örnek alma öncesinden baĢlayarak sonuçların raporlanıp klinisyene
ulaĢmasına kadar geçen süreçteki değiĢkenlerin ve etkilerin bilinmesi sonuçların doğru yorumlanması
açısından gereklidir. Laboratuvar hizmetini „sadece cihaza kan verip sonuç almak‟ düĢüncesi olarak
algılamanın son derece yanlıĢ bir yaklaĢım olduğunu bilmek gerekir.
Klinik laboratuvardaki hata kaynakları incelendiğinde hataların analitik ve postanalitik (analiz
sonrası) dönemden çok preanalitik (analiz öncesi) döneme ait olduğu bildirilmiĢtir. Laboratuvar test
değerlerine etki eden değiĢtirilebilir ve değiĢtirilemez birçok faktör bulunmaktadır. Bu faktörler
hakkında aĢağıda kısa bilgiler verilmiĢtir.
1. Postürün Etkisi: Normal bir eriĢkinin ayakta durma halindeki kan hacmi yatan bir kiĢiye göre 600-
700 ml (%10 luk azalma) daha azdır. Dik oturuĢta proteinsiz mayi kapiller aracılığıyla dokulara
geçeceğinden plazma hacminde önemli farka neden olur. Bunun sonucu olarak bütün proteinlerin
konsantrasyonu artacaktır ( enzimler, protein yapısındaki hormonlar, proteine bağlı taĢınan ilaçlar,
kalsiyum ve bilirubin). Birkaç günlük yatak istirahatinde plazma ve ekstrasellüler mayi hacmi düĢer. Bu
sebeple hematokrit %10 artar. UzamıĢ yatak istirahatinde ise sıvı retansiyonu olur. Protein ve albumin
düzeylerinde azalma görülür. Kemik kalsiyum mobilizasyonu sonucu iyonize kalsiyum miktarı artar.
2. Egzersizin Etkisi: Egzersizin vücut sıvıları üzerine etkisi aktivitenin süresi ve derecesine bağlıdır.
Egzersiz sonunda alınan kan örneklerinde aspartat aminotransferaz(AST), laktat dehidrogenaz (LDH),
kreatin kinaz (CK), üre, kreatinin, transferin sonuçlarında yükselmelerin olduğu, kan glukozunun değiĢimler
gösterebileceği, plazma renin aktivitesi, aldosteron, büyüme hormonunun patolojik düzeylere ulaĢtığı göz
önünde bulundurulmalıdır. Hematüri ve proteinüri görülür. Egzersizin bir preanalitik değiĢken olarak
etkisinin en aza indirilmesi için kan verilmesinden bir gün önce ağır spor, uzun mesafe yürüĢü veya koĢusu
yapılmaması önerilmektedir. Egzersiz bazı hormonlarda da değiĢimlere neden olur. En önemli değiĢiklik
serbest T4 düzeylerinde olur. Serum TSH, T3 ve tiroksin düzeyleri herhangi bir değiĢim göstermez iken
serbest T4 % 35 kadar artar ve 6-7 gün içinde normale döner.
3. Açlık Durumu: Genellikle laboratuvar testleri için 10-12 saat açlık süresi istenir. Bu sürenin 16
saatten uzun olması tercih edilmez.
4. Besinlerin Etkisi: Bazı plazma bileĢenlerinin etkisi öğün içinde alınan gıdalarla değiĢiklik
gösterebilir. En büyük artıĢ, serum glukozu, demir, total lipit ve alkalen fosfataz seviyelerinde görülür.
Kahve, çay, kola gibi kafein bulunan içeceklerde kan bileĢenlerinin konsantrasyonunu etkiler.
5. Sigara: Ġçerdiği nikotin nedeniyle birçok laboratuvar testini etkiler. Bunlar arasında lipitler,
hormonlar, vitamin B12 ve CEA sayılabilir. Glukoz toleransı da sigara içenlerde bozulmuĢtur.
9
13
6. Alkol Alımı: Alkol tüketimi kısa ve uzun süreli etkilere bağlı olarak birçok analit üzerinde değiĢikliğe
neden olabilir. Kısa süreli etki ile alımından 2-4 saat sonra etanol; plazma glukoz düzeylerini azaltır, ürik asit
ve laktat düzeylerini arttırır. Uzun süreli kullanımda ise GGT, AST ve ALT düzeylerinde artıĢa neden olur.
Ayrıca alkol alıĢkanlığı olanlarda ortalama eritrosit hacmi (MCV) „nde artıĢ olduğu bilinmektedir. Alkol
alımından sonra hipertrigliseridemi görülür.
7. Ġlaç Kullanımı: Ġlaçların laboratuvar testlerine hem in vivo hem in vitro etkileri mevcuttur. Ġlaçlar
intramusküler olarak verildiğinde kas irritasyonuna neden olurlar. Bu durum bir kısım enzimlerin artmasına
neden olur (kreatinin kinaz, aldolaz ve laktat dehihrogenaz gibi). Diüretik ilaçlar hiponatremiye yol açarlar.
Thiazidler, hiperglisemiye neden olabilir. Laboratuvar testlerine en önemli etkiyi yapan ilaçalardan biri
fenitoindir. Hastada kalsiyum ve fosfor seviyelerini azaltır ve alkalen fosfatazı yükseltir, indirekt bilirubin
miktarını düĢürür ve GGT aktivitesini yükseltir. Ayrıca serumda T3 ve T4 değerlerini düĢürür. Testleri
yorumlarken kullanılan ilaçların etkisi mutlaka göz önüne alınmalıdır.
8. AteĢ: Serum hormon düzeyleri yanı sıra lipitler, kalsiyum düzeyi, ürik asit gibi birçok parametreyi
etkiler.
9. Transfüzyon: Total kan veya plazma transfüzyonu verilen miktara bağlı olarak plazma protein
konsantrasyonunu yükseltir. Glukoz çözeltilerinin infüzyonu, plazma fosfat ve potasyum
konsantrasyonlarını azaltır.
10. YaĢ ve Cinsiyetin Etkisi: Laboratuvar testleri için genel olarak çoçuk, adolesan, eriĢkin ve yaĢlılık
dönemlerine ait referans değerler vardır. Ancak özellikle yenidoğan dönemine ait çok farklı referans
değerler vardır. Örneğin alkalen fosfataz kemik büyümesine paralel olarak pubertede en yüksek değerlere
ulaĢır. Puberteden sonra aktivite azalır. Kadın ve erkek cinse ait yapısal farklılıklar endokrin testler baĢta
olmak üzere, birçok biyokimyasal ve hematolojik testte referans değerlerin çok değiĢik olmasına yol
açmaktadır. Örneğin CA-125 menstrüel peryotta normalin iki katına çıkabilir.
11. Gebelik: Gebelik her ne kadar fizyolojik bir durum olsa da, organizmada meydana gelen
değiĢiklikler birçok laboratuvar parametresini etkiler. Gebelikte en önemli değiĢiklik ortalama plazma
hacmindeki artıĢa bağlı hemodilüsyondur. Tüm laboratuvar test sonuçlarının yorumlanmasında dikkate
alınmalıdır.
12. Diurnal Ritm: Gün içerisinde bazı analitlerin salınımı, metabolizması ya da dolaĢıma çıkmasında
değiĢiklikler görülebilir. Örneğin, serum demiri 08.00-14.00 saatleri itibariyle aynı hastanın iki ayrı
zamandaki numunesine göre %50 gibi fark gösterebilir. Sabah 06.00 civarında serum kortizol düzeyleri pik
yaparken, gece 00.00 de en düĢük düzeylere inmektedir. Ayrıca öğleden sonra yapılan glukoz tolerans
testlerinde glukoz değerleri sabah yapılanlara göre biraz daha yüksek çıkar.
13. Mevsimsel DeğiĢiklikler: Özellikle yaz ve kıĢ mevsimi arasında bazı laboratuvar parametreleri
farklılık gösterir. Bunlar arasında D vitamini düzeylerinin yazın daha yüksek olması, trigliserid ve total
kolesterol düzeylerinin yazın kıĢa göre daha düĢük olması sayılabilir.
10
14
14. Rakım: Deniz seviyesinden daha yüksek yerlerde yaĢamak bazı laboratuvar parametrelerini
etkiler. Hemoglobin, hematokrit ve CRP gibi testlerde yükseklik görülür.
NUMUNENĠN ALINMASI, TRANSFERĠ VE KABULÜ ĠLE ĠLGĠLĠ ÖZELLĠKLER
Laboratuvarlarda gerçekleĢen hataların büyük çoğunluğu preanalitik hatalardır yani; istemin klinisyen
tarafından yapılmasıyla baĢlayıp, numunenin cihaza konulmasına kadar geçen süre içerisinde hataların
büyük çoğunluğu gerçekleĢir. Bu nedenle bu sürecin hassasiyetle üzerinde durulmalıdır.
Hastaya ait bilgilerin ve ön tanısının sisteme eksiksiz ve doğru olarak girilmesi daha sonra
oluĢabilecek karıĢıklıkların önlenmesi açısından önemlidir. Her aĢamada mutlaka kimlik doğrulaması
yapılmalıdır.
KAN ÖRNEKLERĠNĠN ALINMASI
Kan analizleri için ven, arter veya kapillerden kan alınır.
Venöz kan, genel olarak tercih edilen kandır ve vene girilerek (flebotomi)alınır.
Arteriyel kan, kan gazları analizi için alınır.
Kapiller kan, çocuklardan bazı analizler için, periferik yayma (formül lökosit) yapmak için, hasta baĢı
glukoz ölçümleri vb. için alınır.
Hastaya kan örneği alım iĢlemi açıklanmalı, venden kan örneği alınırken küçük de olsa hematom
geliĢebileceği, hafif ağrı hissedilebileceği, baĢ dönmesi yaĢanabileceği belirtilmeli. Çok düĢük oranda
problem geliĢme riski bulunduğu söylenmelidir.
Ġğnenin giriĢ yerinde küçük bir zedelenme geliĢebileceği, bu zedelenme riskinin kan alımından sonra
birkaç dakika süreyle basınç uygulanarak giderileceği belirtilmelidir.
Nadir durumlarda kan alımından sonra ven ĢiĢebilir. Bu problem flebit olarak adlandırılır. Bu durum
geliĢirse günde birkaç defa ılık kompres uygulanarak tedavi edilebileceği söylenmelidir.
Kanama bozukluğu olan kiĢilerde kan alınan yerden devam eden bir kanama gözlenebilir. Aspirin,
varfarin (kumadin) ve diğer kanı sulandırıcı ilaçlar kanamaya yol açabilir. Kanama, pıhtılaĢma
problemleri varsa veya kanı sulandırıcı ilaç kullanılıyorsa kan alımından önce doktoruna bilgi vermesi
gerektiği söylenmelidir.
Hasta, kan verme iĢlemi esnasında daha önceleri bayılma hikayesi belirttiyse amonyaklı inhalanları hazır
bulundurulmalı. Kan tüplere alınırken vakum eksikliği veya ven kollapsı nedeniyle ikinci bir defa kan
alma iĢleminin gerekebileceği söylenmelidir.
Genel olarak: Kan alma standart koĢullar altında gerçekleĢtirilmelidir. Mümkünse aĢağıdaki Ģartları karĢılayıp
hastanın da uyması sağlanmalıdır.
Sabah 7.30 ve 9.30 saatleri arasında kan alma
Son 3 günde ağır fiziksel aktivite olmaması
11
15
Kan almadan birkaç gün öncesine kadar alkol alınmaması (özellikle son 24 saat içinde)
10–12 saatlik açlık ( 16 saatten uzun olmamalıdır)
Test icin kan vermeye gelmeden önceki gece saat 22:00‟den sonra su hariç hiçbir Ģey yenilip içilmemesi
önerilir.
Aynı pozisyonda kan alma (oturarak yada yatarak)
Kan almadan önce hastanın 15 dakika oturması sağlanmalıdır.
Kan almadan önce aĢağıdaki malzemeler hazır bulundurulmalı:
Deri dezenfeksiyonu: %70'lik alkol (izopropil alkol, etanol) veya %10'luk povidon iyot, swablar, gazlı
pedler, yara bandı.
Tek kullanımlık lateks veya vinil eldivenler
Turnike, adaptör, iğne uçları veya tek kullanımlık Ģırıngalar
Etiketler ve kalem
Tüm yukarıda bahsedilenler göz önüne alındıktan sonra;
Kan alma iĢleminden önce eller iyice yıkanmalıdır.
Hastanın kimliği doğrulanmalı. Bu hastanın ismi sorularak veya kimlik kartına bakılarak yapılabilir.
Hasta sandalye veya koltuğa rahat bir pozisyonda oturmalı, kolunu düz bir Ģekilde uzatarak kolluğa
yerleĢtirmelidir. Kol dirsekten bükülü halde olmamalıdır, hastanın kolunu omuzdan bileğe kadar düz
uzatması sağlanmalıdır.
Fistül ya da damar grefti uygulanmıĢ ya da mastektomili meme tarafındaki kol, ödemli ve skarlı bölgeler,
hematom, kan transfüzyonu ile IV sıvı tedavisi uygulanan koldan üst seviyeler, venöz kan alımı için uygun
değildir.
Sıvı tedavisi uygulanan, intravenöz (IV) damar yolundan kesinlikle örnek alınmamalıdır. Potasyum ya da
glukoz desteği verilen bir hastanın damar yolundan alınacak örnekte yaĢamla bağdaĢmayacak derecede
yüksek değerlerin bulunması oldukça sık rastlanan preanalitik hatalar arasında yer almaktadır
IV yoldan örnek almanın kaçınılmaz olduğu durumlarda ise infüzyon 3 dakikalığına durdurulmalı ve
sonra tercihen diğer koldan kan alınmalıdır veya örnek alınmadan önce 10 mL örnek alınıp atılarak
damar yolunda kalmıĢ sıvı etkisi dıĢlanmalıdır.
Hastadan ne kadar hacimde kan alınacağı belirlenmeli, istenen testler için uygun sayıda ve türde tüp ve
uygun iğne seçilmelidir. En sık kullanılan iğneler 19-22 numaradır (numara büyüdükçe çap küçülür,
normal eriĢkinde genellikle 21 numara iğne tercih edilir).
Venöz kan alımı için öncelikle ön kol iç yüzeyindeki venler seçilmelidir. YetiĢkinlerde antekubital fossada
kalın ve derinin yüzeyine yakın ven tercih edilir. Elle yoklama ven seçimini kolaylaĢtırır. Örnek steril bir
enjektör ya da vakumlu tüp ve iğne sistemleri ile doğrudan testin çalıĢılacağı tüpe alınmalıdır.
12
16
Üst kol yüzeyel venleri: 1- Median kübital, 2- Bazilik ve 3- Sefalik ven
Seçilen vene girilecek nokta merkez olmak üzere en az 5 cm çapında bir daire büyüklüğündeki alanı,
merkezden çevreye doğru dairesel hareketlerle, dezenfektanlı solüsyonla ıslatılmıĢ pamukla temizlenir.
Bundan sonra bu bölgeye steril olmayan hiçbir Ģey dokundurulmamalıdır. Derinin kendi kendine
kuruması beklenmelidir.
Turnike kanın alınacağı bölgenin 3-4 parmak (5-10 cm) üst kısmından, kolayca açılabilecek Ģekilde ve
venöz dönüĢü engelleyecek fakat arteriyel kan akımını engellemeyecek Ģekilde çok sıkmadan bağlanır.
Vene girilmeden önce yumruk açılıp kapatılmamalıdır; bu hareket, plazma potasyum, fosfat ve laktat
konsantrasyonlarını arttırır.
Uzun süren turnike uygulama sonrası alınan kan örneklerinde, bazı analitlerin düzeyleri anlamlı
derecelerde değiĢtiğinden (total protein, albümin, potasyum, enzimler, lipoproteinler, proteinlere bağlı
olarak taĢınan maddeler vb.) turnike uygulaması bir dakikadan uzun sürmemelidir.
Kan akıĢı baĢladıktan sonra turnike gevĢetilmelidir. Ardından iğne çıkartılır ve bölgeye kuru pamukla bası
yapılır.
Kanı alınan kiĢiye bölgeyi 2-3 dakika, eğer antikoagülan alıyorsa kolunu katlamadan 5 dakika bastırması
söylenir.
Vakumlu kan tüpüne kan almak için, kan alma tüpü tutucusuna iğnesi vidalanır.
Vene girmek için iğne, kan alınacak venle hizalanmalı ve deriye yaklaĢık 15 derecelik açı yapacak Ģekilde
venin içine itilmelidir.
Ġğne yerine yerleĢtikten sonra tüp, tıpayı delmek ve vakumu boĢaltmak amacıyla ileri (adaptöre doğru)
bastırılmalıdır. Kan tüpün içine akmaya baĢladığında iğne hareket ettirilmeden turnike gevĢetilmelidir.
Vakum bitinceye kadar tüp doldurulur, sonra tüp adaptörden çekilir ve yerine baĢka tüp sokulur.
Enjektöre kan almak için, iğne enjektörün ucuna sıkı bir Ģekilde yerleĢtirilir ve iğnenin üzerindeki kılıf
çıkarılır, piston bir kez çekilip itilerek enjektörün çalıĢıp çalıĢmadığı kontrol edilir.
Enjektör ve iğne kan alınacak vene paralel tutulur ve iğne deriye yaklaĢık 15 derecelik bir açıyla venin
13
17
içine itilir. Ven duvarı delinirken ilk anda hissedilen direnç ortadan kalktığı zaman, enjektördeki basınç
gevĢer ve piston geri çekilirken enjektöre kan dolar.
Ġkinci enjektöre kan alınacaksa, iğne sabit tutularak takılı enjektör nazik fakat çabuk çekilir ve ikinci
enjektör yerleĢtirilir, kan almaya devam edilir.
Enjektöre alınmıĢ kan, hemoliz olmaması için, iğne enjektörden uzaklaĢtırıldıktan sonra, hazırlanmıĢ
tüplere yavaĢça ve tüp kenarından kaydırarak dikkatli bir Ģekilde aktarılmalıdır.
Hemolitik, lipemik ve ikterik numuneler
Anlamlı derecede hemoliz ya da lipemi görünen numuneler belli parametrelerin analizi için
kullanılmamalıdır. Ġkterik numuneler çoğunlukla özel bir hastalığın sonucu olarak ortaya çıkarlar ve bu
yüzden analiz edilirler( hepatit gibi).
Hemoliz:
Hemoliz, eritrositlerin parçalanmasıdır. Hafif, orta veya ileri derecede olabilir. Hemoliz sonucunda,
eritrosit içindeki maddeler seruma geçer. Serumda hemoglobin konsantrasyonu 20 mg/dL'nin üzerinde
olursa hemoliz olduğu gözle anlaĢılır. Hemoliz olması durumunda hücre içindeki konsantrasyonları hücre
dıĢındakinden yüksek olan maddelerin serumdaki konsantrasyonları anormal yüksek bulunur. Hemoliz
durumunda yüksek bulunan maddeler Ģunlardır: Özellikle K ve Mg olmak üzere Aldolaz, Asit Fosfataz,
LDH enzimleri ile Fosfor.
Genel bir ifade olarak hemoliz, 400-500 nm dalga boyu arasındaki yapılan okumaları bozabilir.
Hemolizin üç nedeni vardır, bunlar; zaman, ısı ve travmadır.
Zaman: Kanı santrifüj etmeden 2 saatten fazla bekletmek genellikle bir miktar hemolize yol açar.
Santrifüj etmeden önce kanın pıhtılaĢması için en az 10-20 dakika beklenmelidir.
Isı: Kan hiçbir zaman sıcak ortamda örneğin; sıcak arabada, güneĢ altında bırakılmaz.
Travma: Ven içinde iğnenin hareketi veya venin kollaps olması hemolize neden olabilir. Çok küçük iğne
uçlarının kullanılması hemolize yol açabilir. Laboratuvarlar tarafından kullanılan iğne uçları genellikle 21
(yeĢil uçlu) veya 22 (siyah uçlu) numaradır. 23 numaralı iğne ucu (mavi uç) kullanılırsa büyük olasılıkla
hemoliz geliĢebilir. Sadece çok gerekli durumlarda daha küçük iğne uçları kullanılır. Parmak ucundan kan
alınırken parmağı sıkmak baĢlıca hemoliz nedenidir.
Lipemi:
Kanda anormal miktarda yağ bulunmasıdır. Sonuçları etkileyen en önemli neden hastanın aç
olmamasıdır, bu durumda Ģu testler etkilenebilir: Glukoz, Trigliserid, ALP, Üre, Amonyak, Ürik Asit. Eğer
numuneyi analiz etmek kaçınılmazsa ve yeniden numune alınması imkansızsa, sonuçlar dikkat notu ile
birlikte verilir ve hemolizli ya da lipemik numune diye belirtilir.
Özet olarak hemolize sebep olan durumlar aĢağıdaki gibidir, bunlardan kaçınılmalıdır!
Yoğun turnike uygulanması
14
18
Sallama (enjektör, tüp)
Enjektöre hızlı çekiĢ, karıĢtırma ve enjektörden tüpe hızlı bir Ģekilde boĢaltma
Soğutma ya da ısıtma
TamamlanmamıĢ santrifüj
Serum ayrılması için tam kan olarak uzun süre bekletme ( 2 saatten fazla )
Hematomlu bölgeden kan alınması
Kan alma bölgesinin kuru olmaması
Kan numuneleri (örnekleri)
Tam kan (total kan): Serum veya plazması ayrılmamıĢ kandır. Kan sayımı (hemogram), eritrosit
sedimantasyon hızı (ESR) tayini, kan gazı analizleri, periferik yayma ve kan hücrelerinin (eritrosit,
lökosit, trombosit) eldesi için gereklidir. Antikoagulanlı tüplere alınır.
Serum: PıhtılaĢmıĢ kandan Ģekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit) ayrıldıktan sonra geri kalan
sıvı kısımdır. Birçok analiz için tercih edilir. Antikoagulansız tüpe alınan kandan elde edilir.
Serum
Jel
Kanın Şekilli Elemanları
Plazma: PıhtılaĢması antikoagulanlarla önlenmiĢ kandan Ģekilli elemanlar (eritrosit, lökosit, trombosit)
ayrıldıktan sonra geri kalan sıvı kısımdır. Bazı özel analizler ( koagülasyon testleri, D-dimer vb.) için
gereklidir. Antikoagulanlı tüpe alınan kandan elde edilir.
Örnek tüplerinin alınma sırası
Vakumlu sistemler ile kan örneği alınırken;
kan kültürü tüpleri,
mavi ya da siyah kapaklı sodyum sitratlı tüpler,
kırmızı veya sarıkapaklı katkılı ya da katkısız serum tüpleri
yeĢil kapaklı heparinli tüpler,
mor kapaklı EDTA'lı tüpler,
gri kapaklı glikoliz inhibitörlü tüpler sırası ile alınmalıdır.
15
19
Vakumlu Tüp Tablosu
Kapak rengi Tüp içeriği/Antikoagülan içeriği Örnek miktarı Kullanım amacı
Kırmızı
BoĢ kuru tüpler
Silikon kaplı tüpler
5-6 ml
Serum eldesi
(Serumda yapılan tüm testler için
ve otoanalizörlerde kullanılır)
Sarı
Separatör jel içeren tüpler
(SST)
5-6 ml
Serum eldesi
(Serumda yapılan tüm testler için
ve otoanalizörlerde kullanılır)
Mor
5.40 mg K3EDTA
K3EDTA
3 ml
2 ml
Tam kan/plazma eldesi
(Hb elektroforezi, NH3, ACTH,
bazı ilaç düzeyleri)
Koyu Mavi
K2EDTA (plastik)
6 ml
Tam kan eldesi
(Eser elementler ve Toksikoloji)
ÇeĢitli analitlerin düzeylerini etkileyebileceğinden (Ca, K, ALP vb.) veya pıhtılaĢma, hemoliz gibi
sonuçlara yol açacağından; herhangi bir tüpe alınmıĢ örnek, kesinlikle bir diğerine
eklenmemeli, aktarılmamalıdır.
Örnekler, tüp üzerindeki iĢaret düzeyine kadar alınmalıdır (max. hata oranı total alınması gereken
miktarın ± %10‟u kadardır).
Özellikle katkı maddesi içeren tüplerde eksik örnek alımı dilüsyon hatalarına, analitlerin düzeylerinde
düĢmeye, pıhtılaĢma süresinde uzamaya, fazla alımı ise pıhtılaĢmaya ve ölçülen analit düzeylerinde
bozulmaya yol açar.
Kan örneklerinin alındığı tüplerin çoğunda pıhtılaĢmayı önlemek için antikoagülan ya da pıhtılaĢmayı
hızlandıran aktive edici maddeler kullanılmaktadır. Bu nedenle kan örneği alındıktan sonra, alınan kan
örneğinin tüpteki madde ile karıĢmasını sağlamak için tüp yavaĢça alt üst edilerek karıĢtırılmalıdır.
Kapiller kan alınması
Elin 3, 4. veya 5. parmak ucundan
Kulak memesinin alt kenarından
Bebeklerde topuktan veya ayak baĢparmağından
alınmaktadır.
Sıklıkla parmak ucundan alınan kapiller kan örneği arteriol, venül ve kapillerlerin bir karıĢımı olup,
interstisiyel ve intrasellüler sıvıları da içermektedir.
16
20
Örneğin alınması için, lanset, alkollü pamuk, kuru gazlı bez, lamlar, kapiller hematokrit (Hct) pipetleri gibi
diğer gerekli malzemeler hazırlanmalıdır.
Kan alınacak bölge %70 izopropanol içinde bekletilmiĢ gazlı bezle temizlenmelidir.
Alkolün tamamen buharlaĢması beklenir.
Lanset çabuk bir Ģekilde saplanır. Kesinin derinliği 2,5 mm‟yi geçmemelidir.
Lanset, parmak pulpasının hemen yanından, parmak izi oluklarına dik biçimde uygulanmalıdır.
Parmak, kan alınmasını kolaylaĢtıracak ve yer çekiminden yararlanılacak Ģekilde tutulmalıdır. Kan akıĢını
uyarmak için parmağa masaj yapılmamalıdır.
Parmak ucunun aĢırı sıkılması, alınan kan örneğinin doku sıvısı ile karıĢmasına neden olmakta ve bu
durumda hatalı düĢük sonuçlar ile karĢılaĢılmaktadır.
Kanın ilk damlası silindikten sonra, açığa çıkan damlalar, bastırılmadan nazik bir Ģekilde uygun tüplere
alınır. PıhtılaĢmayı önlemek için tüp hızlı doldurulmalı, tüpün içine hava kabarcıklarının girmesi
önlenmelidir.
Kan, kapiller tüplere kapiller etki ile de alınabilmektedir.
Özellikle birinci basamak sağlık hizmeti verilen kurumlarda sıklıkla kullanılan testlerden Guthrie ve
kapiller bilirubin analizi için, altı aylıktan küçük bebeklerde, parmak kullanılmamalı, kapiller kan örneği
topuktan alınmalıdır.
- Yeni doğan taramaları için filtre kağıdına kan alma iĢleminde filtre kağıdı, büyük bir kan damlasına
nazikçe bastırılır.
- Kan, iĢaretli dairenin içini dolduruncaya kadar, kağıda nüfuz etmesi sağlanır.
- Emilimin tam olup daireyi doldurduğundan emin olduktan sonra bütün daireler doluncaya kadar iĢlem
tekrarlanır.
- Filtre kağıdı havada kurutulur.
- PıhtılaĢma olabileceğinden, kapiller tüplerde toplanmıĢ kan filtre kağıdına aktarılmamalıdır.
Arteriyel kan alınması
Arter kanını hekim veya tecrübeli bir hemĢire almalıdır.
Uygun arter seçimi yapılır:
- Femoral arterden sızma olasılığı nedeniyle kol bölgesi tercih edilir.
- El bileğindeki radial arterden
- Dirsekteki brakial arterden
- Kasıktaki femoral arterden
- Yeni doğanlarda umbilikal arterden (kateter ile)
Bölge temizlenir, turnike gerekmez.
Heparinize enjektör kullanılır.
17
21
Steril eldiven giyilerek damar 2. ve 3. parmaklarla palpe edilir. GiriĢim, bölge betadin ya da klorheksidin
benzeri bir antiseptik solüsyon ile temizlendikten sonra yapılmalıdır. Ardından iki parmak arasından
enjektör dik olarak tutularak artere girilir.
Arteriyel kan örneği, kan gazları analizi için kullanılan bir örnektir ve az miktarda (yaklaĢık 1-2 mL)
alınması yeterlidir.
Enjektör, arterin basıncıyla kendi kendine dolar ve hava kalmaz.
Enjektör özel kapağı ile kapatılmalı, hava alması engellenmeli ve buz üzerinde taĢınarak en geç 10 dakika
içinde laboratuvara ulaĢtırılmalıdır.
Hematom oluĢmaması için arteriyel kan örneği alınan damar üzerine yaklaĢık 10 dakika sıkı kompres
uygulanmalıdır.
Oral Glukoz Tolerans Testinde (OGTT) Dikkat Edilmesi Gerekenler
Yakın zamanda cerrahi operasyon, miyokard enfarktüsü geçiren ve doğum yapan hastalara OGTT
uygulanmamalıdır.
Açlık kan Ģekeri 126 mg/dL ve üstü olan hastalara uygulanmamalıdır.
Hastanın test esnasında enfeksiyonu olmamalıdır.
Test yapılmadan önce doktorun izni dahilinde tiazid, fenitoin gibi ilaçlar kullanılıyorsa 3 gün önceden
bırakılmalıdır.
Test sabah saatlerin yapılmalıdır. 10-12 saat açlık sonrası uygulanır.
Hasta test süresince bir Ģeyler yiyip içmemeli, sigara içmemeli, uyumamalıdır.
Kadınlarda mensturasyon döneminde OGTT yapılmaması önerilir, 3 gün önce veya sonra olmasına dikkat
edilmelidir.
ĠDRAR ÖRNEKLERĠNĠN ALINMASI
Tam idrar tetkiki
Rutin idrar incelemesi için sıklıkla sabah alınan ilk idrar örneği tercih edilmektedir. Mesanede beklemiĢ
olan bu idrar örneği konsantre olduğundan, protein ve silendirlerin analizi için idealdir. Ġdrar temiz ve
kuru bir plastik kaba alınmalıdır.
Orta akım idrar örneği tercih edilmeli ve hastaya nasıl toplayacağı anlatılmalıdır.
Toplanan idrar örneği en kısa zamanda, en geç iki saat içinde laboratuvara ulaĢtırılmalı ve çalıĢılmalıdır.
Oda ısısında bekleyen idrar örneğinde hücre sayısı ve içerik yönünden önemli değiĢiklikler meydana
gelmektedir.
24 saatlik idrar örneğinin toplanması
24 saatlik idrarın tam ve doğru olarak toplanmıĢ olması ve tamamlandıktan sonra derhal çalıĢılacak
laboratuvara teslim edilmesi sonuçların güvenilirliğini etkilediğinden aĢağıdaki kurallara uyulması
18
22
gerekmektedir.
24 saatlik idrarın toplanmaya baĢlanacağı sabah uyandıktan sonra ilk idrar tuvalete boĢaltılır ve bu saat
not edilir (örneğin sabah saat 08.00)
Bu andan itibaren 24 saatlik tüm idrar gündüz ve gece boyunca dikkatlice temiz ve kuru bir kapta
biriktirilir. Ertesi sabahki idrar da (örneğin ertesi sabah saat 08.00'deki idrar) toplama kabına eklenerek,
idrar toplama iĢlemi tamamlanır.
Ġdrar toplanan kabın temiz olması çok önemlidir. 3-5 litrelik temiz ve kuru bir kap temin edilir. Su için
kullanılan pet ĢiĢeler en uygunudur. Kola, deterjan gibi maddelerin konmuĢ olduğu kaplar kesinlikle
uygun değildir.
Örnek toplanma süresince evin en serin yerinde, kesinlikle ıĢık almayan karanlık bir ortamda saklanması
gerekmektedir. Her idrar ilavesinde tüm idrar karıĢtırılmalıdır.
Birinci idrar toplama kabı dolarsa, baĢka idrar toplama kabına geçildiğinde bir önceki kapta bulunan
idrarın yaklaĢık yarısı da bu kaptakiyle karıĢtırılır.
Ġdrar toplama kabı siyah, ı
Ģık geçirmeyen bir poĢet içinde bekletmeden hastaneye getirilir.
Bazı analizler için 24 saatlik idrar örneklerinin özel koruyucu maddeler içeren kaplara toplanması
gerekmektedir (Örneğin; 10 mL konsantre (6 mol/L) hidroklorik asid (HCl) üzerine). Bu nedenle iĢleme
baĢlamadan hasta laboratuvara yönlendirilmelidir.
24 saatlik idrarda katekolamin metabolitleri için gerekli bilgiler
3 gün boyunca vanilyasız diyet uygulanır.
Laboratuvardan alınan hidroklorik asit (HCI), idrar toplamaya baĢlamadan önce idrar kabına boĢaltılır.
Sabah ilk idrar dıĢarı atıldıktan sonra idrar biriktirilmeye baĢlanır.
Ertesi günkü ilk idrarda dahil olmak üzere idrarların tamamı ağzı kapalı kapta biriktirilir.
Serin ve karanlık ortamda ağzı kapalı olarak toplanan idrar en kısa sürede laboratuvara ulaĢtırılır.
Not: Vanilyasız diyette yasak olanlar:
- Çay, kafeinli içecekler, kakao,
- Muz, greyfurt, portakal, mandalina, elma, domates
- Dondurma
- Vanilyalı soslar, vanilyalı her türlü yiyecek ve içecek (pastalar, bisküviler, salep, meĢrubat)
- Hazır gıdalar, hazır çorbalar
- KuruyemiĢler, meyveler
- Alkollü içecekler
* Metanefrin için diyet Ģart değildir. Diyetli idrar da kullanılabilir.
19
23
NUMUNENĠN TRANSFERĠ
Polikliniklerden yapılan test istekleri için kan örnekleri kan alma biriminde alınır. Ġdrar ve gaita
testleri için kan alma biriminde hastalara barkodu yapıĢtırılmıĢ idrar ve gaita kabı verilip tuvalete
yönlendirilir, daha sonra hastalar örneklerini laboratuvar numune kabul birimine bırakırlar. Kan örneği için
testlere göre uygun örnek tüpü seçimi, seçilen tüplerin barkodlama iĢlemi ve kan alma zamanı kan alma
destek ünitesi yardımı ile gerçek zamanlı olarak sisteme iĢlenir. Kan alma iĢlemi tamamlanan hastalara
sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Bebeklerden idrar ve gaita
örneği için örnek kapları aileye verilip, örnek toplama prosedürü hakkında bilgi verilir ve topladıkları
örnekleri ilgili laboratuvar birimine getirmeleri söylenir.
Servisler ve Acil Serviste hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Test istekleri otomasyon
sistemine girildikten sonra testlere göre örnek kabı seçimi yapılır, örnek kaplarına barkodları yapıĢtırılır.
Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma iĢlemi hemĢireler
tarafından gerçekleĢtirilir. Alınan örnekler bekletilmeden pnömatik sistemle ilgili laboratuvar birimine
gönderilir.
Kan alma biriminde sporlara yerleĢtirilen numuneler 30 dakika ara ile laboratuvara ulaĢtırılır.
Spor dolmuĢ ise sürenin dolması beklenmez.
Bir tüp üzerine, örnek alımının problemli olduğu hastalar hariç, birden fazla barkod yapıĢtırılmaz.
Ġkinci bir barkod için ayrı bir tüpe örnek alınır.
Buz üstünde ulaĢtırılması gereken testlerde mutlaka soğuk zincire uyulmalıdır (ACTH, amonyak gibi).
Bilirubin gibi ıĢığa duyarlı analitlerin transferi sırasında ıĢıktan korunması gerekmektedir.
Kurum dıĢında çalıĢılan testler için örnek alımı öncesinde laboratuvarlardan bilgi alınması daha doğru ve
etkin çalıĢmayı sağlar.
Serum, plazma ya da tam kan örnekleri alındıktan sonra, genel bir kural olarak yarım saat içinde
laboratuvara ulaĢtırılmalıdır. Eğer ulaĢtırılamayacaksa, serum ya da plazmadan çalıĢılacak testler için,
örnek, santrifüj edilerek kanın Ģekilli elemanlarından ayrılmalıdır.
Hem kan alma biriminde hem de acil ve servislerde biyolojik numune alma ve numunelerin
transferi iĢlemleri; numune alma ve transferi talimatı, numune kabul-ret kriterleri talimatı
doğrultusunda gerçekleĢtirilmelidir.
NUMUNENĠN LABORATUVARA KABULÜ VE AYRIġTIRILMASI
Örnekler laboratuvara gelince, LĠS‟den yapılan test istekleri ile örnek kabının uygunluğuna bakılır.
Örnek miktarı, pıhtı, kontaminasyon vb. kontrolü yapılır.
Kabul edilen örneklerden serum veya plazmada çalısılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj
süresi ve hızı testlere göre değisiklik gösterebilir.
20
24
Genel olarak biyokimyasal analizler, hormon, kardiyak analizler ve özel tetkikler için serum, plazma elde
etmek için 4000 rpm‟de, 10 dakika santrifüj iĢlemi yeterlidir.
Santrifüj sonrası hemoliz tespit edilen serumlar otomasyon sisteminde belirtilir.
Numuneyi çalıĢan personel, numunenin kayıp-hasar ve reddi durumunda;
- Gelen numune servisten ise Servis sorumlu hemĢiresi ve Poliklinikten ise; poliklinik sekreterine
ve/veya hemĢiresine haber verir ve hastadan tekrar numune alınmasını ister.
Numunenin reddi, numune kabul-ret kriterlerine göre yapılır, ayrıca otomasyon sisteminde hastanın
sonuç sayfasında ret sebebi belirtilir.
Numune Kabul-Ret Kriterleri:
Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya istem formu ile
örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu
olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez.
Uygun tüplere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune
istenir.
Laboratuvardaki ön iĢlem sonucu hemolizli olduğu anlaĢılan numuneler kabul edilmez (çalıĢılmaz) ve
tekrar istenir.
Lipemik ve ikterik numuneler geldiğinde sonuç açıklama kısmında belirtilir.
Barkodu hatalı ya da eksik numuneler kabul edilmez.
Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez.
Kan gazı ya da antikoagulanlı tüplerdeki pıhtılı numuneler kabul edilmez.
Test istem formlarına hasta ile ilgili klinik bilgi mutlaka yazılmalıdır.
Laboratuvara uygun transfer koĢullarında gelmeyen örnekler kabul edilmez.
Önerilen sürelerin dıĢında bekletilmiĢ örnekler laboratuvara kabul edilmez.
Bir baĢka materyalle kontamine örnekler (idrarın dıĢkı ile karıĢmıĢ olması gibi) reddedilir.
Resmi iĢlemi olmayan numune reddedilir.
Günlük rutin çalıĢılan testler için belirlenen saatlerde laboratuvara ulaĢmayan örnekler reddedilir.
NUMUNELERĠN ANALĠZĠ
Laboratuvar iĢ akıĢı “Biyokimya Laboratuvar Prosedürü” ile belirlenmiĢtir.
Talimatlarda; personelin çalıĢma kuralları, cihazların kontrolleri, temizliklerin kontrolü, numunelerin
kabul Ģekli, testlerin yapılması, onaylanması, sisteme aktarılması, sonuçların verilme süreleri, internal ve
external kontroller, panik değerler ayrıntılı olarak belirlenmiĢtir.
Laboratuvardaki çalıĢma sistemi mesai saatlerinde ve mesai dıĢı saatlerde aynen uygulanır.
21
25
Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların bakım prosedürleri gerçekleĢtirildikten sonra
“internal kalite kontrol” çalıĢmaları gerçekleĢtirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta
örnekleri çalıĢılmaya baĢlanır. Sonuçlar “geçersiz” olarak değerlendirilirse çalıĢma baĢlatılmaz gerekli
kalibrasyon ve kontrol çalıĢmaları gerçekleĢtirilir.
Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak otomasyon sistemine gönderir. Otomasyon
sisteminde hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar
onaylanır.
Uygun bulunmayan testler yeniden çalıĢılır.
Otomasyon sistemi ile bağlantısı olmayan cihazlarla çalıĢılan testler ve manuel testlerin analiz sonuçları
sisteme el ile girilip onaylanır. (Gaytada gizli kan vb.)
Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalıĢılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır.
Panik Değer Listesine ait bir test sonucu bulunursa ilgili prosedür uygulanır.
Üyesi olduğumuz “eksternal kalite kontrol” programının belirlediği takvim günlerinde program dâhilinde
olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle birlikte çalıĢılır. Değerlendirilen
eksternal kalite kontrol sonuçlarında kabul edilemez sonuçlar varsa gerekli tedbirler alınarak
raporlandırılır.
Biyokimya laboratuvarında çalıĢılan testlerin belirtilen panik değerlerde çıkması durumda;
Öncelikle, çıkan sonuçla birlikte hastanın diğer testlerinde ve birlikte çalıĢılan diğer hasta sonuçlarında da
bir sorun olup olmadığı kontrol edilir.
Diğer hastaların testlerinde de problem var ise ölçüm yöntemimizle ilgili bir sorun olduğu düĢünülerek
düzeltici önleyici faaliyetlere baĢvurulur ( Cihaza yıkama verilmesi, kalibrasyon yapılması, kontrol
çalıĢılması, reaktif değiĢtirilmesi, ortam koĢullarının değiĢtirilmesi vb.)
Ölçüm yöntemimizle ilgili bir sorun olmadığı düĢünülüyor ise hasta serumu tekrar makroskobik olarak
kontrol edilerek fibrin ( pıhtı ) partikülleri vb. olup olmadığı araĢtırılır.
Santrifüj edilerek çalıĢılan testler için gerekirse, örnek tekrar santrifüj edilir.
Sonuç baĢka bir yöntemle, yok ise mevcut olan yöntemle yeniden çalıĢılarak teyit edilir.
Teyit edilen sonuç ile ilk çalıĢılan sonuç karĢılaĢtırılır ve sonuçların birbirine yakınlığı değerlendirilir.
Hasta serviste yatıyor ise servis sorumlu hemĢiresi ve doktoruna, poliklinik hastası ise doktoruna bilgi
verilir.
Hastada ilgili sonucu açıklayacak bir klinik durum var ise sonuç rapor edilir.
Böyle bir sebep yok ise mümkünse hastadan yeni bir örnek alınarak test tekrar edilir.
Laboratuvar uzmanı veya sorumluları tarafından, hastanın adı ve soyadı, protokol numarası ve kritik
değerdeki testin sonucu ile birlikte hazırlanan “Panik Değer Bildirim Formu”na kaydedilir.
22
26
Panik Değer Listesi
ALT PANĠK DEĞER ÜST PANĠK DEĞER
Total Bilurubin > 18 mg/dL
Kalsiyum < 6 mg/dL > 14 mg/dL
Glukoz < 40 mg/dL > 400 mg/dL
Fosfor < 1 mg/dL > 9 mg/dL
Potasyum < 2.5 mEq/L > 6.5 mEq/L
Sodyum < 120 mEq/L >160 mEq/L
Magnezyum < 1 mg/dL > 4,9 mg/dL
Klor < 80 mEq/L >120 mEq/L
Kreatinin >7,5 mg/dL
CK > 1950 U/L
BUN > 100 mg/dL
Ürik Asit > 12.5 mg/dL
Amilaz >200 U/L
Amonyak
< 1 yaĢ ≥ 90 mmol/L
> 1 yaĢ ≥ 300 mmol/L
serbestT4
< 50 yaĢ ≥9 ng/dL
≥50 yaĢ ≥ 6 ng/dL
Arıza Durumunda Yapılacak ĠĢlemler
Otomasyon ile ilgili problem olduğunda: Laboratuvarımızdaki mevcut cihazlarımız acil durumlar
için zaman kaybının önüne geçilebilmesi için manuel olarak çalıĢmaya müsait konumdadır. Dolayısı ile acil
durumlarda otomasyon devre dıĢı kaldığında cihazlarımız gerekli tetkikleri çalıĢarak sonuç
verilebilmektedir. Otomasyonla ilgili sorun giderildiğinde çalıĢılan testler otomasyona girilerek hastaya ait
veri kaybının önüne geçilmektedir.
Ayrıca otomasyonla ilgili sorun yaĢandığında mesai saatler içinde laboratuvar sorumlu teknisyeni
tarafından bilgi iĢlem sorumlusu derhal bilgilendirilerek sorunun giderilmesi sağlanır. Nöbette karĢılaĢılan
sorunda da aynı Ģekilde bilgi iĢlem sorumlusuna ulaĢılarak sorun çözümü sağlanmaktadır.
Cihazlarla ilgili sorunlar ve çözümleri: Sorun yaĢanan cihazla ilgili hemen acil, poliklinik ve servisler
aranarak sorumlulara bilgi verilir.
Arıza oluĢan cihaz için hemen ilgili teknik servis aranır. En kısa sürede arızaya müdahalesi sağlanır.
Hastaneye ait cihazlarda meydana gelen arızalarda teknik birime arıza talebi yapılarak arızanın giderilmesi
23
27
sağlanır. Herhangi bir nedenden ötürü çalıĢılamayan tahliller (kit bitmesi, arıza) bilgi iĢlem ekranında
kapatılır ve bilgi iĢlem üzerinden tüm birimler bilgilendirilir. Sonuçlarda bir gecikme olacaksa ayaktan
hastalar için kan alma birimi uyarılıp bilgilendirilir.
24
28
BĠYOKĠMYA LABORATUVARINDA ÇALIġILAN TESTLER VE RAPORLAMA SÜRELERĠ
ACĠL BĠYOKĠMYA
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz. Syf.10). Laboratuvara danışınız.
Alaninaminotransferaz (ALT)
Sonuçlar 1 saat içerisinde verilir.*
Amilaz
Amonyak
Aspartat transaminaz (AST)
Bilirubin Direkt
Bilirubin Total
Bilirubin Ġndirekt
CK – MB
Fosfor (P)
10 Glukoz
Kalsiyum (Ca)
Kan üre azotu (BUN)
Klor (CI)
Kreatinin
Kreatinin Kinaz (CK)
Laktat Dehidrogenaz (LDH)
Magnezyum (Mg)
18 Pankreatik amilaz
Pankreatik lipaz
20 Potasyum(K)
Sodyum(Na)
22 Ürik asit
25
31
ACĠL BOS BĠYOKĠMYA
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Glukoz
Sonuçlar 1 saat içerisinde verilir.* 2 Klor (Cl)
3 Protein
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz. Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
ACĠL ĠLAÇ DÜZEYLERĠ
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Siklosporin A (CYC)**
Sonuçlar 1 saat içerisinde verilir.*
**Siklosporin A ilaç düzeyinin sonuçları her
Cuma saat 15:00‟da verilir.
***Takrolimus ilaç düzeylerinin sonuçları
aynı gün içerisinde raporlandırılır.
2 Digoksin
3 Etanol
4 Fenitoin
5 Fenobarbital
6 Karbamazepin
7 Kolinesteraz
8 Lityum
9 Parasetamol
10 Salisilat
11 Valproik asit
12 Takrolimus***
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz syf. 10). Laboratuvara danışınız.
ACĠL KAN GAZI TETKĠKLERĠ
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Kan Gazı
Sonuçlar 15 dakika içerisinde verilir.* 2 Kan Gazı- Full Panel
3 Kan Gazı + CO Oksimetri
4 Kan Gazı + Metabolitler + Elektrolitler
29 26
31
Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz. Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
ACĠL PARASENTEZ TETKĠKLERĠ
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Parasentez – Amilaz
Sonuçlar 1saat içerisinde verilir.* 2 Parasentez – Glukoz
3 Parasentez – Laktat Dehidrogenaz (LDH)
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz. Syf. 10) Laboratuvara danışınız.
ACĠL KARDĠYAK TETKĠKLER
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 CK – MB Sonuçlar 30 dakika içerisinde verilir.*
2 Troponin I
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz. Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
ACĠL ĠDRAR TETKĠKLERĠ
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Tam Ġdrar Tetkiki Sonuçlar 30 dakika içerisinde verilir.*
2 Spot Ġdrar Tetkikleri
- Spot Ġdrarda Üre
- Spot Ġdrarda Mikroalbumin
- Spot Ġdrarda Kalsiyum
- Spot Ġdrarda Klor
- Spot Ġdrarda Kreatinin
- Spot idrarda Potasyum
- Spot Ġdrarda Sodyum
- Spot Ġdrarda Protein (kantitatif)
- Spot idrarda Amilaz
Sonuçlar 1saat içerisinde verilir.*
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz syf.10). Laboratuvara danışınız.
ACĠL GEBELĠK TETKĠKĠ
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 βeta-Human Koryonik Gonadotropin (β-hCG) Sonuçlar 30 dakika içerisinde verilir.*
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
27
32
RUTĠN BĠYOKĠMYA TETKĠKLERĠ
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Alaninaminotransferaz (ALT)
Tüm testler aynı gün içerisinde
sonuçlandırılır.*
Saat 15:00’ten sonra gelen numuneler
ertesi gün raporlandırılır.
2 Amilaz
3 Aspartat transaminaz (AST)
4 Bilirubin Direkt
5 Bilirubin Total
6 Bilirıbin Ġndirekt
7 CK – MB
8 Fosfor (P)
9 Glukoz
10 Kalsiyum (Ca)
11 Kan üre azotu (BUN)
12 Klor (CI)
13 Kreatinin
14 Kreatinin Kinaz (CK)
15 Laktat Dehidrogenaz (LDH)
16 Magnezyum (Mg)
17 Pankreatik lipaz
18 Potasyum(K)
19 Seruloplazmin
20 Sodyum(Na)
21 Ürik asit
22 Gama glutamil transferaz (GGT)
23 Total Protein
24 Albumin
25 Globulin
28
33
T.C
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dursun OdabaĢ Tıp Merkezi
Biyokimya Laboratuvar Kılavuzu
Y. Tarihi: Mayıs-2013 Sayfa No: 32 Rev. No: 02
26 Kolesterol
Tüm testler aynı gün içerisinde
sonuçlandırılır.*
Saat 15:00’ten sonra gelen numuneler
ertesi gün raporlandırılır.
27 VLDL Kolesterol
28 HDL Kolesterol
29 Trigliserid
30 Alkalen fosfataz (ALP)
31 Demir (Fe)
32 Demir Bağlama Kapasitesi (UIBC)
33 Total Demir Bağlama Kapasitesi (TIBC)
34 Alfa – 1 antitripsin
35 Transferrin
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
HORMON TETKĠKLERĠ
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Folikül Uyarıcı Hormon (FSH)
Tüm testler aynı gün içerisinde
sonuçlandırılır.*
Saat 15:00’ten sonra gelen numuneler
ertesi gün raporlandırılır.
2 Lüteinizan Hormon (LH)
3 Prolaktin
4 Progesteron
5 Estradiol(E2)
6 Total Testosteron
7 Dehidroepiandrosteron Sülfat (DHEA-SO4)
8 βeta-Human Koryonik Gonadotropin (Β-hCG)
9 Alfa-Feto Protein (AFP)
10 Seks Hormon Bağlayıcı Globulin (SHBG)
11 Kortizol
12 Ġnsülin
13 C – peptid
14 Parathormon (ĠPTH)
29
32
T.C
Yüzüncü Yıl Üniversitesi Dursun OdabaĢ Tıp Merkezi
Biyokimya Laboratuvar Kılavuzu
Y. Tarihi: Mayıs-2013 Sayfa No: 33 Rev. No: 02
15 Ferritin
Tüm testler aynı gün içerisinde
sonuçlandırılır.*
Saat 15:00’ten sonra gelen numuneler
ertesi gün raporlandırılır.
16 Karsinoembriyojenik Antijen (CEA)
17 CA 15-3
18 CA19-9
19 CA 125
20 Total Prostat Spesifik Antijen (tPSA)
21 Serbest Prostat Spesifik Antijen (PSA)
22 Serbest T3
23 Serbest T4
24 Tiroid Stimulan Hormon (TSH)
25 Anti-Tiroglobulin Antikor (Anti-Tg)
26 Anti-Tiroid Peroksidaz (Anti-TPO)
27 Tiroglobulin (Tg)
28 Folat (Folik Asit)
29 Vitamin B12
30 Somatomedin-C (IGF-I)
31 Ġnsülin Like Growth Faktör Bağlayıcı Protein-3
(ĠGFBP-3)
32 Growth Hormon (GH)
33 Adrenokortikotropik Hormon (ACTH)
34 1,4 – Delta Androstenedione
35 Üçlü Test
- Estriol (E3)
- Human Gonadotropik Hormon (hCG)
- Alfa-Feto Protein (AFP)
36 Eritropoetin
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
30
32
Biyokimya Laboratuvar Kılavuzu
Y. Tarihi: Mayıs-2013 Sayfa No: 34
RUTĠN ĠDRAR TETKĠKLERi
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Tam Ġdrar Tetkiki Sonuçlar 30 dakika içerisinde verilir.*
2 24 Saatlik Ġdrar Tetkikleri
- 24 Saatlik Ġdrarda Protein
- 24 Saatlik Ġdrarda Fosfor
- 24 Saatlik Ġdrarda Glukoz
- 24 Saatlik Ġdrarda Kalsiyum
- 24 Saatlik Ġdrarda Klor
- 24 Saatlik Ġdrarda Kreatinin
- 24 Saatlik Ġdrarda Potasyum
- 24 Saatlik Ġdrarda Sodyum
- 24 Saatlik Ġdrarda Ürik asit
- 24 Saatlik Ġdrarda Üre
- 24 Saatlik Ġdrarda Mikroalbumin
Tüm testler aynı gün saat16:00’da
sonuçlandırılır.*
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
RUTĠN PARASENTEZ TETKĠKLERĠ
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Parasentez – Alkalen Fosfataz
Tüm testler aynı gün içerisinde
sonuçlandırılır.*
2 Parasentez – Amilaz
3 Parasentez – Bilirubin Direkt
4 Parasentez – Bilirubin Ġndirekt
5 Parasentez – Bilirubin Total
6 Parasentez – Glukoz
7 Parasentez – Kolesterol
8 Parasentez – Kreatinin
9 Parasentez – LDH
10 Parasentez – Protein
11 Parasentez – Trigliserid
12 Parasentez – Ürik asit
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
31
34
ÖZEL ÇALIġILAN TETKĠKLER
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 OGTT 0 - 1- 2 - 3. saat Aynı gün içeriside sonuçlandırılır.*
2 Glikolize Hemoglobin (HbA1c) Aynı gün içerisinde sonuçlandırılır.*
3 25- Hidroksi Vitamin D Aynı gün içerisinde sonuçlandırılır.*
4 Hemoglobin Elektroforezi Her pazartesi günü sonuç verilir.*
5 Protein Elektroforezi Laboratuvar ile iletiĢime geçiniz.
6
Katekolaminler ve metabolitleri
- Metanefrin
- Normetanefrin
15 günde bir çalıĢılır. Laboratuvar ile
iletiĢime geçiniz. 7 5- Hidroksi Ġndol Asetik Asit (5-HIAA)
8 Vanil Mandelik Asit (VMA)
9 Vücut sıvılarının pH ölçümü Aynı gün içeriside sonuçlandırılır.*
10
Böbrek TaĢı Analizi
- 24 saatlik idrar
- Spot idrar
Laboratuvar ile iletiĢime geçiniz.
11 Aynı gün içerisinde sonuçlandırılır.*
12 Gaitada Gizli Kan Aynı gün içeriside sonuçlandırılır.*
13
Amino Asit Düzeyi
- Plazma Amino Asit Düzeyi - Ġdrar Amino Asit Düzeyi - BOS Amino Asit Düzeyi
Laboratuvar ile iletiĢime geçiniz.
* Gecikme sebepleri için preanalitik, analitik, postanalitik süreçler (bknz Syf. 10). Laboratuvara danışınız.
32
34
ÖN HAZIRLIK GEREKTĠREN TESTLER**
SIRA TESTĠN ADI RAPORLAMA SÜRESĠ
1 Katekolaminler ve metabolitleri
- Metanefrin
- Normetanefrin
Koruyucu asit çözeltisi eklenerek 24 saatlik idrar toplama prosedürüne gore toplanmalıdır. (bknz. Syf.21) 15 günde sonuçlandırılır.
2 5- Hidroksi Ġndol Asetik Asit (5-HIAA) 3 gün vanilyasız diyet sonrası dördüncü günden itibaren koruyucu asit çözeltisi
eklenerek 24 saatlik idrar toplama prosedürüne gore toplanmalıdır. (bknz.
Syf.21) 15 günde sonuçlandırılır.
3 Vanil Mandelik Asit (VMA) 3 gün vanilyasız diyet sonrası dördüncü günden itibaren koruyucu asit çözeltisi
eklenerek 24 saatlik idrar toplama prosedürüne gore toplanmalıdır. (bknz.
Syf.21) 15 günde sonuçlandırılır.
4 24 Saatlik Ġdrar Tetkikleri
24 saatlik idrar toplama prosedürüne gore toplanmalıdır. (bknz. Syf.21) 15 günde sonuçlandırılır.
33
36
TIBBĠ BĠYOKĠMYA LABORATUVARI TEST REHBERĠ
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
ADRENOKORTĠKOTROPĠK HORMON (ACTH)
EĢ Anlamlı ACTH, Kortikotropin
Metot Kemiluminesans
Numune Türü Plazma
Numune Miktarı 1 ml
Numune Kabı Mor kapaklı tüp
ÇalıĢma Zamanı Her gün
Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır.
Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune, numunenin soğuk zincirle gelmemesi
Stabilitesi (-20) °C „de 30 gün
Referans Aralığı 0 – 46 pg/ml
Uyarı; Numune alındıktan sonra tüp hemoliz edilmeden buz aküsü üzerine sabitlenerek gönderilmelidir.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ALANĠN AMĠNOTRANSFERAZ (ALT)
EĢ Anlamlı ALT, Serum Glutamik Pirüvik Transaminaz (SGPT) Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 – 25 °C‟ de 3 gün
2 – 8 °C‟ de 7 gün (-70) °C‟ de > 7 gün
Referans Aralığı Kadın: 0 - 33 U/L Erkek: 0 - 41 U/L
Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ALBUMĠN (SERUM) Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 – 25 °C‟de 2,5 ay
34
37
2 – 8 °C‟de 5 ay (-20) °C‟de 4 ay
Referans Aralığı 0 - 4 gün: 2.8 - 4.4 g/dL 4 gün - 14 yaĢ: 3.8 - 5.4 g/dL 14 - 18 yaĢ: 3,2 - 4,5 g/dL >18 yaĢ: 3,5 - 5,2 g/dL
Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ALBUMĠN (PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ALFA FETOPROTEĠN (AFP)
EĢ Anlamlı α-fetoprotein, AFP Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7gün
(-20) °C‟de > 7 gün Referans Aralığı 0 – 13,4 ng/ml ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ALFA-1 ANTĠTRĠPSĠN (AAT)
EĢ Anlamlı α1-Antitripsin, AAT Metot Ġmmünotürbidimetrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 3 ay (-15) - (-25) °C‟de 3 ay
Referans Aralığı 0,9 – 2 g/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ALKALEN FOSFATAZ (SERUM) (ALP)
EĢ Anlamlı ALP Metot Spektrofotometrik, enzimatik, kinetik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml
35
38
Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 – 25 °C‟de 7 gün
2 – 8 °C‟de 7 gün (-15) – (-25) °C‟de 2 ay
Referans Aralığı < 5 gün 250 U/L 6 gün – 1 yaĢ < 460 U/L 1 – 12 yaĢ < 300 U/L Kadın 13 – 17 yaĢ < 187 U/L
>17 yaĢ 35 – 105 U/L Erkek 13 – 17 yaĢ < 390 U/L
>17 yaĢ 40 – 130 U/L Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ALKALEN FOSFATAZ (PARASENTEZ)(ALP)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- AMĠLAZ (SERUM)
Metot Spektrofotometrik, enzimatik, kinetik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 1 ay Referans Aralığı 28 - 100 U/L Panik Değer 200 U/L Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- AMĠLAZ (ĠDRAR)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Spot idrar Numue Miktarı 1 ml Numune Kabı Nonsteril idrar tüpü ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Yetersiz numune Stabilitesi 15 – 25 °C‟de 2 gün
36
39
2 – 8 °C‟de 10 gün Referans Aralığı Kadın 21 – 447 U/L
Erkek 16 – 491 U/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- AMĠLAZ (PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- AMĠNO ASĠT (PLAZMA)
Metot Ġon exchange chromatography Numune Türü Plazma Numune Miktarı 2 ml Numune Kabı YeĢil kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı Laboratuvardan tarih alınız Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, hemolizli numune, yetersiz numune Stabilitesi 2-8 °C‟de 24 saat
-20 °C‟de 1 ay Uyarı; Açlık durumundaki hastadan (bebekler için açlık süresi 4 saat ve üzerinde olmalıdır) numune alınmalıdır. Sirkadien ritmleri olduğundan takipte hep aynı saat aralığında numune alınmalıdır. Laboratuvara buz üstünde gönderilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- AMĠNO ASĠT (ĠDRAR) Metot Ġyon değiĢim kromotografisi Numune Türü Ġdrar Numune Miktarı 3 ml Numune Kabı BoĢ idrar tüpü ÇalıĢma Zamanı Laboratuvardan tarih alınız Numune Ret Kriteri Yetersiz numune, kontaminasyon Stabilitesi 2-8 °C‟de 24 saat
-20 °C‟de 1 ay Uyarı; Laboratuvara buz üstünde gönderilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- AMĠNO ASĠT (BOS)
Metot Ġyon değiĢim kromotografisi Numune Türü BOS Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Katkısız düz tüp ÇalıĢma Zamanı Laboratuvardan tarih alınız Numune Ret Kriteri Hemolizli numune, yetersiz numune, Stabilitesi 2-8 °C‟de 24 saat
-20 °C‟de 1 ay Uyarı; Laboratuvara buz üstünde gönderilmelidir. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
37
40
AMONYAK
EĢ Anlamlı NH3L Metot Spektrofotometrik Numune Türü Plazma Numune Miktarı 1ml Numune Kabı Mor kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi (-70) °C‟de Birkaç gün Referans Aralığı Kadın 11 - 51 µmol/L
Erkek 16 - 60 µmol/L Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. Hastalar numune alınmadan önce sigara içmemelidir. Alınan numuneler buz üzerinde en kısa sürede laboratuvara ulaştırılmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ANDROSTENEDĠON
EĢ Anlamlı 1,4-Delta Androstenedion Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri AĢırı hemoliz, lipemi, ikter, pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 24 saat
(-20) °C‟de 2 ay Referans Aralığı Erkek 0,6-3,1 ng/ml
Kadın 0,3-3,3 ng/ml ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ANTĠ-TĠROGLOBULĠN ANTĠKOR (Anti-TG)
EĢ Anlamlı ANTĠ-TG, Tiroglobulin antikorları Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 3 gün
(-10) °C‟de 1 ay Referans Aralığı 0 – 4,11 IU/mL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ANTĠ-TĠROĠD PEROKSĠDAZ (Anti-TPO)
EĢ Anlamlı Anti-TPO Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml
38
41
Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 3 gün
(-10) °C‟de 1 ay Referans Aralığı 0 – 5,61 IU/mL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ASETOMĠNOFEN (Parasetamol)
EĢ Anlamlı Parasetamol Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 25 °C‟de 8 saat
2 - 8 °C‟de 48 saat (-20) °C‟de 1 ay
Referans Aralığı Terapotik konsantrasyon 10-30 µg/ml Toksik konsantrasyon >50 µg/ml (12 saat doz sonrası)
>100 µg/ml (8 saat doz sonrası) >200 µg/ml (4 saat doz sonrası)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ASPARTAT AMĠNOTRANSFERAZ (AST)
EĢ Anlamlı AST, SGOT Metot Spektrofotometrik, enzimatik, kinetik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 1 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Referans Aralığı Kadın: 0 - 32 U/L
Erkek: 0 - 40 U/L Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- βETA-HUMAN KORYONĠK GONADOTROPĠN (β-HCG)
EĢ Anlamlı Gebelik testi, β-HCG Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
39
42
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-20) °C‟de 2 ay Referans Aralığı Gebelik Tanısı < 5 mIU/mL = negatif
5-25 mIU/mL = sınırda >25 mIU/mL = pozitif
Gebelik Takibi 1 - 10 hafta = 201,6 – (>225,000) mlU/mL 11 - 15 hafta = 22,536 – (>225,000) mlU/mL 16 - 22 hafta = 8,006 – 50,2 mlU/mL 23 - 40 hafta = 1,599 – 49,412 mlU/mL
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BĠLĠRUBĠN DĠREK (SERUM)
EĢ Anlamlı Konjuge bilirubin Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 2 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de 6 ay
Referans Aralığı 0 - 0,2 mg/dl Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalı, ışıktan korunmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BĠLĠRUBĠN DĠREK (PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Uyarı : Numune ışıktan korunmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BĠLĠRUBĠN TOTAL (SERUM)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune. Referans Aralığı 0 – 1,2 mg/dl Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalı ve ışıktan korunmalıdır. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
40
43
BĠLĠRUBĠN TOTAL (PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KANSER ANTĠJEN 125 (CA 125)
EĢ Anlamlı Kanser antijen 125, Karbonhidrat antijen 125 Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-20) °C‟de > 7 gün Referans Aralığı 0 - 35 U/ml Uyarı; Ovulasyon ve menstrüasyon dönemleri dikkate alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KANSER ANTĠJEN 15-3 (CA 15-3)
EĢ Anlamlı Kanser antijen 15-3, Karbonhidrat antijen 15-3 Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-20) °C‟de > 7 gün Referans Aralığı 0 - 31,3 U/ml ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KANSER ANTĠJEN 19-9 (CA 19-9)
EĢ Anlamlı Kanser antijen 19-9, Karbonhidrat antijen 19-9 Metot Kemilüminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
41
44
(-20) °C‟de > 7 gün Referans Aralığı 0 - 37 U/ml ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KARSĠNOEMBRĠYONĠK ANTĠJEN (CEA)
EĢ Anlamlı Karsinoembriyonik Antijen Metot Kemilüminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-20) °C‟de > 7 gün Referans Aralığı 0 - 5 ng/ml ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- C-P EPTĠT
EĢ Anlamlı Ġnsülin C-Peptit, Connecting peptit, C-Peptit reaktivitesi Metot Enzim Bağlı Kemiluminesan Ġmmunometrik yöntem Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 30 °C‟de 8 saat
2 - 8 °C‟de 48 saat (-10) °C‟de > 48 saat
Referans Aralığı 0,78 – 5,19 ng/ml Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- DEMĠR
EĢ Anlamlı Fe Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hemoliz, pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 3 hafta (-15) - (-25) °C‟de Birkaç yıl
Referans Aralığı 33 – 193 µg/dl Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. Diurnal varyasyon nedeniyle sabahları maksimum düzeyde olur ve örnekler sabah saatlerinde alınmalıdır. (Lökositozun eşlik ettiği düşük demir düzeyleri, akut demir eksikliğini göstermekteir.) -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
42
45
DOYMAMIġ DEMĠR BAĞLAMA KAPASĠTESĠ
EĢ Anlamlı UIBC (Unsaturated Iron-Binding Capacity) Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hemoliz, pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 4 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün Referans Aralığı Kadın: 135 - 392 µg/dl
Erkek: 125 – 345 µg/dl Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. Sabah örneği tercih edilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- DEHĠDROEPĠANDROSTERON (DHEA-SO4)
EĢ Anlamlı DHEA sülfat, Dehidroepiandrosteron sülfat Metot Enzim Bağlayıcı Kemiluminesan Ġmmunometrik Yöntem Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan kanlar aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan kanlar ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 8 gün
(-20) °C‟de 2 ay Referans Aralığı Çocuk
<1 hafta 24 - 302 µg/dl >1hafta - 4 yaĢ 8 - 317 µg/dl 4 - 10 yaĢ 31 - 276 µg/dl Kadın 11 - 14 yaĢ 8 - 169 µg/dl 15 - 19 yaĢ 61 - 493 µg/dl 20 - 24 yaĢ 134 - 407 µg/dl 25 - 34 yaĢ 95 - 511 µg/dl 35 - 44 yaĢ 74 - 410 µg/dl 45 - 54 yaĢ 56 - 282 µg/dl 55 - 64 yaĢ 29 - 182 µg/dl 65 - 70 yaĢ 33 - 78 µg/dl Erkek 11 - 14 yaĢ 16 - 242 µg/dl 15 - 19 yaĢ 45 - 385 µg/dl 20 - 24 yaĢ 238 - 539 µg/dl 25 - 34 yaĢ 167 - 591 µg/dl 35 - 54 yaĢ 136 - 484 µg/dl 55 - 64 yaĢ 48 - 361 µg/dl 65 - 70 yaĢ 228 - 283 µg/dl
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
43
46
DĠGOKSĠN
Metot Floresan polarizasyonu Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 1 gün
(-20) °C‟de 1-2 hafta Referans Aralığı Terapotik konsantrasyon: 0,8 - 2 ng/ml
Toksik konsantrasyon: >3 ng/ml Uyarı; Son dozdan 8-12 saat sonra numune alınmalıdır. Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ERĠTROPOETĠN
EĢ Anlamlı EPO Metot Enzim Bağlayıcı Kemiluminesan Ġmmünometrik Yöntem Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-20) °C‟de 2 ay Refarans Aralığı 4,3 – 29 mIU/mL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ESTRADĠOL (E2)
EĢ Anlamlı 17-β estradiol, E2
Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 24 saat
(-20) °C‟de 7 gün Referans Aralığı Kadın
Folliküler faz 21 - 251 pg/ml Mid Cycle Peak 38 - 649 pg/ml Luteal Faz 21 - 312 pg/ml Post Menapozal Faz 10 - 28 pg/ml
Erkek 11 - 44 pg/ml -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
44
47
ETANOL
EĢ Anlamlı Kan alkol düzeyi Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı 1 saat içerisinde raporlandırılır. (Acil test) Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 25 °C‟de 2 hafta
5 °C‟de 3 ay (-15) °C‟de 6 ay
Referans Aralığı 0 - 10 mg/dl (1 promil = 100 mg/dl) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- FENĠTOĠN
EĢ Anlamlı Difenilhidantoin Metot Floresan polarizasyonu Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün Referans Aralığı Terapotik konsantrasyon: 10 - 20 µg/ml
Toksik konsantrasyon: >22 µg/ml Uyarı; Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- FENOBARBĠTAL
Metot Floresan polarizasyonu Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 48 saat
(-20) °C‟de >48 saat Referans Aralığı 10 - 30 µg/ml Uyarı; Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- FERRĠTĠN
Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır.
45
48
Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-10) °C‟de 1 yıl Referans Aralığı Erkek = 21,8 -274,6 ng/mL
Kadın = 4,6 - 204 ng/mL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- FOLĠK ASĠT
EĢ Anlamlı Folat Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-10) °C‟de 1 ay Refarans Aralığı 3 - 17 ng/ml Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- FOLĠKÜL STĠMÜLAN HORMON (FSH)
EĢ Anlamlı FSH, Follitropin, Pitüiter gonadotropin Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-10) °C‟de 1 yıl Referans Aralığı Kadın: Folliküler faz : 3.03 - 8.08 mIU/mL
Mid cycle : 2.55 - 16.69 mIU/mL Luteal faz : 1.38 - 5.47 mIU/mL Postmenopozal faz : 26.72 - 133.41 mIU/mL
Erkek: 0.95 - 11.95 mIU/mL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- FOSFOR (SERUM)
EĢ anlamlı Ġnorganik fosfor, Fosfat, P, PO4 Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 24 saat
46
49
2 - 8 °C‟de 4 gün (-15) - (-25) °C‟de 1 yıl
Referans Aralığı Prematür 4 - 8,8 mg/dl Yenidoğan 5 - 9,6 mg/dl 2-12 ay 5 - 10,8 mg/dl >1 yaĢ çocuk 3,4 - 6,2 mg/dl EriĢkin 2,7 - 4,5 mg/dl
Panik Değer Alt sınır; 1 mg/dl Üst sınır; 9 mg/dl
Uyarı; Hastadan açlık numunesi alınmalıdır.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- FOSFOR (ĠDRAR)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü 24 saatlik idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı 6 N HCI içeren kap içerisinde 24 saatlik idarar toplanmalıdır. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hatalı toplanan numune. Stabilitesi 2 – 8 °C‟de 6 ay Referans Aralığı 0,4 – 1,3 g/dl ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GAĠTADA GĠZLĠ KAN
Metot Ġmmüno-Kromatografik Yöntem Numune Türü Giata Numune Miktarı 1 gr Numune Kabı Temiz, ağzı kapalı gaita kabı ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Stabilitesi Numune alındıktan sonra hemen test edilmelidir.
Hemen test edilmeyecekse; 2 – 8 °C‟de En fazla 48 saat (-20) °C‟de >48 saat muhafaza edilebilir.
Referans Aralığı Negatif Uyarı; Hastanın menstrual dönemde olması, hemoroid kanamasının olması veya idrarında kan bulunması durumlarında alınan gaita örnekleri kullanılmaz. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GAĠTADA REDÜKTAN MADDE
Metot Yarı kantitatif kolorimetrik yöntem Numune Türü Gaita Numune Miktarı 1 gr Numune Kabı Temiz, ağzı kapalı gaita kabı ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Referans Aralığı Negatif ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GAMA GLUTAMĠL TRANSFERAZ (GGT)
EĢ Anlamlı GGT, Gama GT Metot Spektrofotometrik, Enzimatik-Kinetik
47
50
Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de 1 yıl
Referans Aralığı Kadın: 0 – 40 U/L Erkek: 0 – 60 U/L
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GLUKOZ (SERUM)
EĢ Anlamlı Açlık kan Ģekeri, AKġ Metot Spektrofotometrik, Enzimatik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 8 saat
2 - 8 °C‟de 72 saat Referans Aralığı 65 - 95 mg/dl Panik Değer Alt sınır: 40 mg/dl
Üst Sınır: 450 mg/dl Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GLUKOZ (BOS)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü BOS Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Yetersiz numune Referans Aralığı Çocuk 60 – 80 mg/dl
EriĢkin 40 – 70 mg/dl Uyarı: Eş zamanlı olarak serum glukoz düzeyi bakılmalıdır. BOS glukoz düzeyi yaklaşık olarak serum glukoz düzeyinin 2/3’ü kadardır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GLUKOZ (ĠDRAR)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü 24 saatlik idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Ġçerisine 5 ml buzlu asetik asit eklenmiĢ koyu renkli bir kap içerisinde 24
saatlik idrar toplanmalıdır. Numune toplanırken buzdolabında muhafaza edilmelidir.
48
51
ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hatalı toplanan numune. Referans Aralığı 0 – 0,5 g/24h ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GLUKOZ (PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GLUKOZ TOLERANS TESTĠ (50 gr)
EĢ Anlamlı OGTT (50 gr) Metot Spektrofotometrik, Enzimatik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Alma Zamanı 24-28. gebelik haftasındaki gebelere uygulanır. Hastalara teste baĢlamadan 3
gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir beslenme önerilir. Yükleme için 8 saatlik açlık sonrası 50 gr glukoz ılık suda çözülür ve 5 dakika içinde hastaya içirilir. Ġçimi takip eden 1. saatin sonunda kan örneği alınır.
Numune Ret Kriteri Hastanın yüklemeyi uygun Ģekilde yapamaması, numune alma saatlerine uyulmaması, kusma, yükleme süresince su dıĢında sıvı alımı, gıda alımı, sigara içilmesi, 24-28. Hafta dıĢındaki gebeler, 30 dakikadan uzun süre beklemiĢ numune, pıhtılı numune, yetersiz numune.
Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 8 saat 2 - 8 °C‟de 72 saat
Referans Aralığı 1. Saat değeri < 140 mg/dl olmalıdır. 1.Saat değeri ≥ 140 mg/dl ise diabet açısından kuĢkuludur ve ileri testin yapılması gerekir.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- GLUKOZ TARAMA TESTĠ (75gr)
EĢ Anlamlı OGTT (75 gr) Metot Spektrofotometrik, Enzimatik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Alam Zamanı Hastalara teste baĢlamadan 3 gün öncesinden en az 150 gr/gün karbonhidrat
içeren normal bir beslenme uygulanır. Hastalardan açlık numuneleri alındıktan sonra 75 gr glukoz bir bardak ılık suda çözülür ve 5 dakikada hastaya içirilir. Hastadan açlık, 1. ve 2. Saat kan numuneleri alınır. Çocuklarda yükleme; 1,75 gr/kg (maksimum 50 gr) olarak ayarlanır.
49
52
Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 8 saat 2 - 8 °C‟de 72 saat
Referans Aralığı Gestasyonel DM için; APG ≥ 95 mg/dl 1. Saat PG ≥ 180 mg/dl 2. Saat PG ≥ 155 mg/dl
Not: Yukarıda belirtilen patolojik değerlerden en az ikisinin pozitif olması tanı koydurur. Gebe olmayanlar için;
OGTT 2.saat Glukoz Düzeyi ≥200 mg/dl ise AĢikar DM 140-199 mg/dl ise BozulmuĢ Glikoz Toleransı < 140 mg/dl ise BozulmuĢ Açlık Glikozu
Numune Ret Kriteri Hastanın yüklemeyi uygun Ģekilde yapamaması, numune alma saatlerine uyulmaması, kusma, yükleme süresince su dıĢında sıvı alımı, gıda alımı, sigara içilmesi, 24-28. Hafa dıĢındaki gebeler, 30 dakikadan uzun süre beklemiĢ numune, pıhtılı numune, yetersiz numune.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BÜYÜME HORMONU
EĢ Anlamlı hGH, Somatotropin, STH, Growth Hormon Metot Enzim Bağlayıcı Kemiluminesan Yöntem Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 – 8 °C‟de 8 saat
(-20) °C‟de 2 ay Referans Aralığı Erkek 0 - 3 ng/ml
Kadın 0 – 8 ng/ml Uyarı: Sabah açlık numunesi alınması tercih edilir. 30 dakika dinlenme sonrasında numune alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- HEMOGLOBĠN A1C
EĢ Anlamlı HbA1C, Glukohemoglobin, Glikozile Hb Metot HPLC (Yüksek performanslı sıvı kromatografisi) Numune Türü Tam kan Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Mor kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 – 25 °C‟de 3 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de 6 ay
Referans Aralığı % 4,4 - 5,7 Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınması tercih edilir. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
50
53
HEMOGLOBĠN ELEKTROFOREZĠ
Metot HPLC (Yüksek performanslı sıvı kromatografisi) Numune Türü Plazma Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Mor kapaklı tüp (EDTA‟lı) ÇalıĢma zamanı Haftada bir gün çalıĢılır. Rapor Zamanı Haftada bir gün raporlandırılır. (Laboratuvardan gün alınmalı) Stabilitesi Referans Aralığı Hb A0 0 - 7 gün 15 - 30 %
7 gün - 2 ay 20 - 40 % 2 ay - 6 ay 25 - 96 % 6 ay - 1 yaĢ 87 - 98 % >1 yaĢ 94 - 98 %
Hb A2 1,5 – 3,3 % Hb F 0 – 7 gün 69 – 85 %
7 gün – 2 ay 60 – 82 % 2 – 6 ay 40 – 70 % 6 ay – 1 yaĢ 5 – 7 % >1 yaĢ 0 – 2 %
Hb S < 1,5 % ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- HDL KOLESTEROL
EĢ Anlamlı HDL, HDL-C Metot Spektrofotometrik, Enzimatik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-70) °C‟de 30 gün Referans Aralığı Erkek Normal >55 mg/dl
Sınırda Risk 35-55 mg/dl Yüksek Risk <35 mg/dl
Kadın Normal >65 mg/dl Sınırda Risk 45-65 mg/dl Yüksek Risk <45 mg/dl
Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. En az 24 saat alkol alınmamış olmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5-HĠDROKSĠ ĠNDOL ASETĠK ASĠT (5-HĠAA)
EĢ Anlamlı 5-HĠAA, 5-OH Ġndolasetik asit Metot HPLC Numune Türü 24 Saatlik idrar Numune Miktarı 5 ml Numune Alma Laboratuvardan verilen 6 N HCI üzerine numune toplanır. ÇalıĢma Zamanı Her 15 günde bir çalıĢılır. ( Laboratuvardan gün alınmalıdır.) Rapor Zamanı Laboratuvardan gün alınır. Numune Ret Kriteri YanlıĢ toplanan idrar numunesi
51
54
Stabilitesi 20 - 25 °C‟de 2 saat 2 - 8 °C‟de 2 gün
Referans Aralığı 2 - 9 mg/24 saat Uyarı: Seratonin içeren patlıcan, domates, ceviz, fındık, fıstık, avakado vb. bazı yiyecekler son 72 saat içerisinde tüketilmemiş olmalıdır. Ayrıca yine son 72 saat içinde kullanılan ilaçlar hakkında bilgi verilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ĠNSÜLĠN BENZERĠ BÜYÜME FAKTÖR (IGF-1)
EĢ Anlamlı Somatomedin C, Ġnsülin-like growth factor, Growth factor-1, GF-1 Metot Enzim Bağlayıcı Kemiluminesan Ġmmünometrik Yöntem Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 24 saat
(-25) °C‟de 1 yıl Referans Aralığı 1 - 9 yaĢ 55 - 388 ng/ml
10 yaĢ 88 - 452 ng/ml 11 yaĢ 111 - 551 ng/ml 12 – 16 yaĢ 143 - 996 ng/ml 17 yaĢ 193 - 731 ng/ml 18 – 20 yaĢ 127 - 584 ng/ml 21 - 35 yaĢ 115 - 358 ng/ml 36 - 60 yaĢ 81 - 281 ng/ml >61 yaĢ 55 - 212 ng/ml
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ĠNSÜLĠN BENZERĠ BÜYÜME FAKTÖRÜ BAĞLAYICI PROTEĠN (IGF-BP3)
EĢ Anlamlı IGFBP-3, Ġnsülin Like Growth Factor Binding Protein-3 Metot Enzim Bağlayıcı Kemiluminesan Ġmmünometrik Yöntem Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhıtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 24 saat
(-25) °C‟de 1 yıl Referans Aralığı 0,5 - 1,4 µg/ml ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ĠMMUNELEKTROFOREZ
Metot Kapiller elektroforez, immundisplacement, Numune Türü Serum Numune Miktarı 200 µl Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı 15 günde bir raporlandırılır.
52
55
Stabilitesi 20 - 25 °C‟de 8 saat 2 - 8 °C‟de 10 gün (-20) °C‟de 1 ay
Referans Aralığı Kappa (κ) : Negatif Lambda (λ): Negatif Monoklonal Gamopati Yoktur.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ĠNSÜLĠN
Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi (-10) °C‟de 7 gün Referans Aralığı 2,7 - 10,4 µU/ml Uyarı: Klinisyenin isteğine göre açlık veya tokluk numunesi ile çalışılabilir. Açlık numunesi alınması için 8-12 saatlik açlık gereklidir. Ayrıca hasta oral hipoglisemik ilaç veya insülin kullanmamış olmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KALSĠYUM (KAN)
EĢ Anlamlı Ca Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 3 hafta (-15) - (-20) °C‟de 8 ay
Referans Aralığı 8,6 - 10,2 mg/dl Panik Değer Alt sınır; 6 mg/dl
Üst sınır; 13 mg/dl ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KALSĠYUM (ĠDRAR)
EĢ Anlamlı Ca Metot Spektrofotometrik Numune Türü 24 saatlik idrar, spot idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Alma 24 saat toplanan idrar, 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. Numune Ret Kriteri Uygun toplanmayan idrar ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 2 gün
2 - 8 °C‟de 4 gün (-15) - (-20) °C‟de 3 hafta
53
56
Referans Aralığı 24 saatlik idrarda 100 - 321 mg/24 saat Spot idrarda 6,6 – 21,3 mg/dl
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KAN GAZI
Metot Amperometrik, Potensiyometrik, Kondaktivite, Optik ölçüm Numune Türü Arter kanı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kan gazı enjektörü (Heparinli) ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı 10 dakika içerisinde raporlandırılır. (Acil test) Numune Ret Kriteri Heparinli olmayan kan, pıhtılı kan, yetersiz kan Stabilitesi Oda ısısında 30 dakika içerisinde çalıĢılması gerekir. Referans Aralığı pH 7.35-7.45
pCO2 35 - 48 mmHg pO2 83 - 108 mmHg HCO3 21 - 28 mmol/L sO2 95 - 98 % BE (-2) - (3) mmol/L Na 136 - 145 mmol/L K 3.4 - 4.5 mmol/L CI 98 - 107 mmol/L Ca 2.3 - 2.54 mmol/L Hct 35 - 51 % Glu 65 - 95 mg/L Lac < 1.3 mmol/L tHb 11.7 - 17.4 g/dl O2Hb 95 - 98 % COHb 0.5 - 1.5 % MetHb < 3 % HHb 0 - 5 % TCO2 22 - 28 mmol/L
Panik Değerler pH Alt sınır 7.2 % Üst sınır 7.6 %
pCO2 Alt sınır 20 mmHg Üst sınır 70 mmHg
pO2 Alt sınır 45 mmHg Na Alt sınır 120 mmol/L
Üst sınır 160 mmol/L K Alt sınır 2.8 mmol/L
Üst sınır 6.2 mmol/L HCO3 Alt sınır 10 mmol/L
Üst sınır 40 mmol/L Ca Alt sınır 0.78 mmol/L
Üst sınır 1.58 mmol/L Hct Alt sınır 18 %
Üst sınır 60 % Glu Alt sınır 40 mg/dl
Üst sınır 450 mg/dl -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
54
57
KARBAMAZEPĠN
EĢ Anlamlı Tegretol Metot Floresan polarizasyonu Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır (Acil test) Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 48 saat
(-20) °C‟de >48 saat Terapotik Konsantrasyon 8 – 12 µg/ml Panik Değer Üst sınır; 15 µg/ml Uyarı: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KLORÜR (SERUM)
EĢ Anlamlı CI Metot ISE Referans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (25) °C‟de stabil
Referans Aralığı 98-107 mmol/L Panik Değer Alt sınır; 80 mmol/L
Üst sınır; 120 mmol/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KLORÜR (BOS)
EĢ Anlamlı CI Metot ISE Referans Numune Türü BOS Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Yetersiz numune Stabilitesi 20 - 25 °C‟de 24 saat
2 - 8 °C‟de 7 gün Referans Aralığı Ġnfant 110 - 130 mmol/L
YetiĢkin 118 - 132 mmol/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KLORÜR (ĠDRAR)
EĢ Anlamlı CI Metot ISE Referans
55
58
Numune Türü 24 saatlik idrar, spot idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Soğuk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar volümü
belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri YanlıĢ toplanan idrar Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün Referans Aralığı 24 saatlik idrar: 110 - 250 mmol/24 saat
Spot idrar: 46 – 168 mmol/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KOLESTEROL (TOTAL - SERUM)
EĢ Anlamlı Total kolesterol Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de 3 ay
Referans Aralığı Normal <200 mg/dl Sınırda yüksek risk 200 – 239 mg/dl Yüksek risk >240 mg/dl
Uyarı: İdeal numune alma şartları; son 3 haftada diyette değişiklik yapılmaması, stabil vücut ağırlığı ve 12 saatlik açlık. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KOLESTEROL (TOTAL – PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KOLĠNESTERAZ
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 6 saat
2 - 8 °C‟de 7 gün (-20) °C‟de 1 yıl
56
59
Referans Aralığı Çocuk 5320 - 12920 U/L Erkek 5320 - 12920 U/L 16-39 yaĢ Kadın 4260 - 11250 U/L 18-41 yaĢ Hamile OKS kullanan Kadın 3650 - 9120 U/L >40 yaĢ Kadın 5320 - 12920 U/L
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KORTĠZOL
EĢ Anlamlı Hidrokortizon, Compound F Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 14 gün
(-10) °C‟de 1 ay Referans Aralığı Öğleden önce 3,7 - 19,4 µg/dl
Öğleden sonra 2,9 - 17,3 µg/dl ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KREATĠN KĠNAZ
EĢ Anlamlı CK, Total Kreatin Kinaz, CPK Metot Spektrofotometrik, kinetik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Lipemi, Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 2 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de 1 ay
Referans Aralığı Erkek: < 190 U/L Kadın: < 170 U/L
Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KREATĠN KĠNAZ – MB
EĢ Anlamlı CK-MB Metot Spektrofotometre Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Lipemi, pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilite 15 - 25 °C‟de 8 saat
2 - 8 °C‟de 8 gün
57
60
(-15) - (-20) °C‟de 1 ay Referans Aralığı 0 - 24 U/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KREATĠNĠN (SERUM)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hemoliz Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de 3 ay
Referans Aralığı Çocuk 0,24 – 0,9 mg/dl Kadın 0,5 – 0,9 mg/dl Erkek 0,7 - 1,2 mg/dl
Panik Değer Üst sınır ; 5 mg/dl (Diyaliz hastaları dıĢında) ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KREATĠNĠN (PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- KREATĠNĠN (ĠDRAR)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü 24 saatlik idrar ve spot idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı 24 saatlik idrar soğuk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 6N HCI veya
borik asit üzerine toplanan idrarlar da kabul edilir. Ġdrar miktarı belirtilmelidir.
ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Uygun toplanmayan idrar Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 3 gün
2 - 8 °C‟de 8 gün (-15) - (-25) °C‟de 3 hafta
Referans Aralığı 24 saatlik idrar Kadın 740 - 1570 mg/24 saat Erkek 1040-2350 mg/24 saat
Spot idrar Kadın 28 - 217 mg/dl Erkek 39 - 259 mg/dl
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- LAKTAT DEHĠDROGENAZ (KAN)
EĢ Anlamlı LDH, LD, Laktik asit dehidrogenaz
58
61
Metot Spektrofotometrik, enzimatik-kinetik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Lipemi Stabilite 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 4 gün (-20) °C‟de 6 hafta
Referans Aralığı 240 - 480 U/L Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- LAKTAT DEHĠDROGENAZ (BOS, PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik, enzimatik-kinetik Numune Türü BOS, Parasentez mayi Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı kapaklı tüp, jelsiz tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 24 saat
2 - 8 °C‟de 7 gün Referans Aralığı Serum LDH düzeyinin %10‟dur ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- LDL KOLESTEROL
EĢ Anlamlı LDL-C Metot Spektrofotometrik, enzimatik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-70) °C‟de 30 gün Referans Aralığı Ġstenen düzey < 100 mg/dl
Sınırda yüksek 130 – 160 mg/dl Yüksek 160 - 189 mg/dl Çok yüksek >190 mg/dl
Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- LĠPAZ
EĢ Anlamlı Triaçilgliserol açilhidrolaz Metot Kolorimetrik enzim testi Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml
59
62
Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 1 hafta
2 - 8 °C‟de 1 hafta (-15) - (-25) °C‟de 1 yıl
Referans Aralığı 13 - 60 U/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- LĠTYUM
EĢ Anlamlı Li Metot ISE Direkt Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 1 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de stabil
Referans Aralığı Terapotik konsantrasyon 0,6 - 1,2 mmol/L Toksik konsantrasyon >2 mmol/L
Uyarı: Numune son dozdan en az 12 saat sonra alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- LUTEĠNĠZAN HORMON
EĢ Anlamlı Luteotropin, LH Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-10) °C‟de 1 yıl Referans Aralığı Folliküler Faz 2,39 - 6,6 mIU/ml
Mid Cycle 9,06 - 74,24 mIU/ml Luteal Faz 0,9 - 9,33 mIU/ml Post Menapozal Faz 10,39 - 64,57 mIU/ml Erkek 1,14 - 8,75 mIU/ml
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- MAGNEZYUM
EĢ Anlamlı Mg Metot Spektrofotometrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün
60
63
Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde, Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır.
Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de 1 yıl
Referans Aralığı 1,58 - 2,55 mg/dl Panik Değer Alt sınır; 1,5 mg/dl
Üst sınır; 2,6 mg/dl Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- MĠKROALBUMĠN
Metot Immunotürbidimetrik Numune Türü 24 saatlik idrar, spot idrar Numune Miktarı 5 ml Numune Kabı Soğuk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı
belirtilmelidir. Spot idrar için sabah ikinci idrar alınmalı. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 1 ay (-15) - (-25) °C‟de 6 ay
Referans Aralığı 24 saatlik idrarda < 30 mg/24 saat Spot Ġdrarda < 20 mg/g kreatinin
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- METANEFRĠNLER (ĠDRAR)
EĢ Anlamlı Metanefrin, Normetanefrin Metot HPLC Numune Türü 24 saatlik idrar Numune Miktarı 10 ml Numune Kabı 6N HCI üzerine 24 saat idrar toplanır. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor zamanı 15 günde bir raporlandırılır. (Laboratuvardan gün alınır.) Numune Ret Kriteri Uygun toplanmayan numune. Stabilite 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-20) °C‟de 3 ay Referans Aralığı Metanefrin 0 - 320 µg/24 saat
Normetanefrin 0 - 390 µg/24 saat ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PROTEĠN (BOS)
Metot Türbidimetrik Numne Türü BOS Numune Miktarı 200 µl Numune Kabı Kırmızı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri BOS‟un hemorajik olması, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 1 gün
2 - 8 °C‟de 6 gün (-15) - (-25) °C‟de >1 yıl
61
64
Referans Aralığı 15 - 45 mg/dL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PROTEĠN (ĠDRAR)
Metot Türbidimetrik Numune Türü 24 saatlik idrar, spot idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Soğuk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı
belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hatalı toplanan numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 1 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) - (-25) °C‟de 1 ay
Referans Aralığı 24 saatlik idrarda < 140 mg/24 saat Spot idrarda < 150 mg/L
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- OSMOLARĠTE (KAN)
Metot Osmometrik, Freezing point menasurement Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içinde raporlandırılır. Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 24 saat
20 - 25 °C‟de 3 saat Referans Aralığı 270 - 330 mosmol/kg ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- OSMOLARĠTE (ĠDRAR)
Metot Osmometrik, Freezing point menasurement Numune Türü Spot idrar Numune Miktarı 1 ml ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içinde raporlandırılır. Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 24 saat
20 - 25 °C‟de 3 saat Referans Aralığı 300 - 900 mosmol/kg ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PANKREATĠK AMĠLAZ
Metot Spektrofotometrik, Enzimatik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 1 ay Referans Aralığı 13 - 53 U/L
62
65
Uyarı: Hastadan açlık kanı alınmalıdır ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PARATĠROĠD HORMON (ĠNTAKT)
EĢ Anlamlı iPTH, Parathyrin, Parathormon Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 2 gün Referans Aralığı 15 – 68,3 pg/mL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- POTASYUM (KAN)
EĢ Anlamlı K Metot ISE Ġndirekt Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hemoliz, pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 14 gün
2 - 8 °C‟de 14 gün (-15) - (-25) °C‟de stabil
Referans Aralığı 3,5 - 5,1 mmol/L Uyarı: Diürnal varyasyonu vardır. Sabah saat 08:00’de maksimum, akşam 22:00’de ise minimumdur. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- POTASYUM (ĠDRAR)
Metot ISE Ġndirekt Numune Türü 24 saatlik idrar, spot idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Soğuk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı
belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 14 gün Referans Aralığı 24 saatlik idrarda: 25 - 125 mmol/24 saat
Spot idrarda: 20 – 80 mmol/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PROGESTERON
EĢ Anlamlı C-21 steroid, P4 Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp
63
66
ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 10 gün
(-10) °C‟de 6 ay Referans Aralığı Folliküler Faz < 0,1 - 0,3 ng/ml
Luteal Faz 1,2 - 15,9 ng/ml Post Menapozal Faz < 0,1 - 0,2 ng/ml Gebelerde; 1.trimester 2,8 - 147,3 ng/ml
2. trimester 22,5 - 95,3 ng/ml 3. trimester 27,9 - 242,5 ng/ml
Erkek <0,1 - 0,2 ng/ml Uyarı: 17-OH progesteronun yüksek konsantrasyonu bazı analizlerde progesteronun yalancı yüksekliğine sebep olur. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PROLAKTĠN
EĢ Anlamlı PRL Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-10) °C‟de 1 yıl Referans Aralığı Kadın = 5.18 - 26.53 ng/mL
Erkek = 3.46 - 19.40 ng/mL Uyarı: Uyku, stres, egzersiz, gebelik ve koitus sonrasında prolaktin düzeyi artar. Sabahları prolaktin düzeyleri en üst seviyede bulunur. Bu nedenle hasta uyandıktan 3-4 saat sonra örnek alınmalıdır. Ayrıca hastanın aç olması tercih edilir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PROSTAT SPESĠFĠK ANTĠJEN (TOTAL)
EĢ Anlamlı PSA (Total) Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 24 saat
(-20) °C‟de >24 saat Referans Aralığı 0 - 4 ng/ml Uyarı: Rektal muayene ve sonda uygulamasından sonra numune alınması için 72 saat beklenmelidir. PSA değerleri günden güne değişebilir ve yaşla birlikte artar. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
64
67
PROSTAT SPESĠFĠK ANTĠJEN (SERBEST)
EĢ Anlamlı PSA (Serbest) Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 24 saat
(-20) °C‟de >24 saat Referans Aralığı 0 - 0,934 ng/ml Uyar: Rektal muayene ve sonda uygulamasından sonra numune alınması için 72 saat beklenmelidir. PSA değerleri günden güne değişebilir ve yaşla birlikte artar. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- PROTEĠN ELEKTROFOREZĠ
Metot Kapiller elektroforez Numune Türü Serum Numune Miktarı 200 µl Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı 15 günde bir raporlandırılır. Stabilitesi 20 - 25 °C‟de 8 saat
2 - 8 °C‟de 10 gün (-20) °C‟de 1 ay
Referans Aralığı Albumin % 55,8 - 66,1 Alpha 1 % 2,9 - 4,9 Alpha 2 % 7,1 - 11,8 Beta 1 % 4,7 - 7,2 Beta 2 % 3,2 - 6,5 Gamma % 11,1 - 18,8
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SALĠSĠLAT
Metot Spektrofotometrik
Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 4 °C‟de 2 hafta Referans Aralığı Terapotik konsantrasyon: 30 – 300 µg/ml
Toksik konsantrasyon: >300 µg/ml
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SERBEST T3
EĢ Anlamlı Serbest triiyodotironin, FT3, ST3
Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum
65
68
Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 6 gün
(-10) °C‟de >6 gün Referans Aralığı 1,71 – 3,71 pg/mL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SERBEST T4
EĢ Anlamlı Serbest tiroksin, FT4, sT4
Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 6 gün
(-10) °C‟de >6 gün Referans Aralığı 0,7 – 1,48 ng/mL Uyarı: Anti-tiroksin otoantikorları ve romatoid faktör varlığında, düşük moleküler ağırlıklı heparin tedavisinde sonuçlar yanıltıcı olabilir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SEKS HORMON BAĞLAYICI GLOBULĠN (SHBG)
EĢ Anlamlı SHBG Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 8 gün
(-20) °C‟de 3 ay Referans Aralığı Erkek 13,5 - 71,4 nmol/L
Kadın 19,8 - 155,2 nmol/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SERULOPLAZMĠN
Metot Ġmmunotürbidimetrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 3 gün
66
69
(-15) - (-25) °C‟de 1 ay Referans Aralığı 20 – 60 mg/dl ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SĠKLOSPORĠN A (Cs-A)
Metot Enzim Çoğaltıcı Ġmmünolojik Test Tekniği (EMĠT) Numune Türü Tam kan Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Mor kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı Haftada bir gün çalıĢılır. (Laboratuvardan gün alınmalıdır.) Rapor Zamanı Haftada bir gün raporlandırılır. (Laboratuvardan gün alınır) Numune Ret Kriteri Yetersiz numune Stabilitesi 18 - 25 °C‟de 8 saat
2 - 8 °C‟de 1 hafta (-20) °C‟de 3 ay
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SODYUM (KAN)
EĢ Anlamlı Na Metot ISE Ġndirekt Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 14 gün
2 - 8 °C‟de 14 gün (-15) - (-25) °C‟de stabil
Referans Aralığı 136 - 145 mmol/L Panik Değer Alt sınır; 120 mmol/L
Üst sınır; 160 mmol/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SODYUM (ĠDRAR)
EĢ Anlamlı Na Metot ISE Ġndirekt Numune Türü 24 saatlik idrar, spot idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Soğuk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı
belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hatalı toplanan numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün Referans Aralığı 24 saatlik idrarda: 40 - 220 mmol/24 saat
Spot idrarda: 40 – 150 mmol/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TAKROLĠMUS (FK-506)
EĢ Anlamlı Fujimycin, FK-506 Metot Kemiluminesans
67
70
Numune Türü Plazma Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Mor kapaklı tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası gelen numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası gelen numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hemoliz, lipemi, sarılık, hiperproteinemi, pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-10) °C‟de 6 ay Terapotik Aralığı 5 - 20 ng/ml ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TAM ĠDRAR TAHLĠLĠ
EĢ Anlamlı TĠT Metot Strip, mikroskobik inceleme Numune Türü Spot idrar (orta idrar tercih edilir) Numune Miktarı 2 ml Numune Kabı Nonsteril idrar bardağı, bebekler için cinsiyetine göre idrar torbası ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Yetersiz numune, uzun süre bekletilmiĢ numune, uygun kapta gönderilmeyen
numune, bayanlar için menstrüasyon döneminde verilen numune. Panik Değer Kimyasal Analiz; Glukoz ve keton için kuvvetli pozitif test
Mikroskobik Analiz; Patolojik kristaller (ürat, sistein, lösin, tirozin) bulunması Uyarı: Sabah ilk idrar ve orta akım idrarı tercih edilir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- BÖBREK TAġ ANALĠZĠ
Metot Kantitatif Numune Türü Üriner sistem taĢı Numune Miktarı 50 mg ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası gelen numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası gelen numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Yetersiz numune Kullanım: Üriner sistem taşlarının içeriğinin belirlenmesinde kullanılır. Taşta karbonat, sistin, fosfat, magnezyum, kalsiyum, amonyum, ürik asit ve okzalat varlığı kantitatif olarak bakılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TEOFĠLĠN
Metot Floresan polarizasyonu Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 25 °C‟de 8 saat
2 - 8 °C‟de 1 hafta (-20) °C‟de 2 ay
Terapotik Aralığı 10 - 20 µg/ml -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
68
71
TESTOSTERON (TOTAL)
Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-10) °C‟de 6 ay Referans Aralığı Kadın = 0.13 - 1,08 ng/mL
Erkek = 1.66 - 8.11 ng/mL
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TĠROGLOBULĠN (TG)
Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 3 gün
(-20) °C‟de 2 ay Referans Aralığı 1,6 – 59,9 ng/ml Uyarı: Tiroid muayenesinden sonra numune alınmamalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TĠROĠD STĠMULAN HORMON
EĢ Anlamlı TSH, s-TSH, Tirotropin Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-10) °C‟de 6 ay Referans Aralığı 0,35 - 4,94 µIU/ml Uyarı: Diurnal ritmi vardır. Saat 02:00-04:00 arasında maksimum, 17:00-18:00 arasında ise minimum düzeydedir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TOTAL PROTEĠN (SERUM)
Metot Spektrofotometre Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml
69
72
Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 1 ay
(-15) - (-25) °C‟de 6 ay Referans Aralığı Umblical cord 4,8 - 8 g/dl
Prematüre 3,6 - 6 g/dl Yenidoğan 4,6 - 7 g/dl 1 ay - 2 yaĢ 5,1 - 7,5 g/dl >3 yaĢ 6 - 8,7 g/dl
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TOTAL PROTEĠN (BOS)
Metot Spektrofotometre Numune Türü BOS Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri BOS‟un hemorajik olması, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 1 gün
2 - 8 °C‟de 6 gün (-15) – (-25) °C‟de >1 yıl
Referans Aralığı 15 - 45 mg/dL ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TOTAL PROTEĠN (ĠDRAR)
Metot Spektrofotometre Numune Türü 24 saatlik idrar veya spot idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Numune soğuk ortamda saklanmalıdır. 24 saatlik idrar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Uygun toplanmayan numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 1 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) – (-25) °C‟de 1 ay
Referans Aralığı 24 saatlik idrarda < 140 mg/24 saat Spot idrarda < 150 mg/L
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TOTAL PROTEĠN (PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
70
73
TRANSFERRĠN
Metot Ġmmunotürbidimetrik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 8 gün
2 - 8 °C‟de 8 gün (-15) - (-25) °C‟de 6 ay
Referans Aralığı 2 - 3,6 g/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TRĠGLĠSERĠD (SERUM)
EĢ Anlamlı TG Metot Spektrofotometrik, Enzimatik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 5-7 gün
(-15) – (-25) °C‟de 3 ay (-60) – (-80) °C‟de Birkaç yıl
Referans Aralığı < 200 mg/dl Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TRĠGLĠSERĠD (PARASENTEZ)
Metot Spektrofotometrik Numune Türü Parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- TROPONĠN I
EĢ Anlamlı TnI, Trop I Metot Enzim Bağlayıcı Floresan Yöntem (ELFA) Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı 1 saat içerisinde raporlandırılır. Numne Ret Kriteri Yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 48 saat
(-60) °C‟de 4 ay
71
74
Referans Aralığı < 0.01 µg/L ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ÜÇLÜ TEST
Parametreler β-HCG, Östriol, AFP Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün
(-20) °C‟de 2 ay ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ÜRE (KAN)
Metot Spektrofotometrik, enzimatik, kinetik Numune Türü Serum Numune Miktarı 1ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 7 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) – (-25) °C‟de 1 yıl
Referans Aralığı 16,6 – 48,5 mg/dl Uyarı: Hastadan açlık numuneler alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ÜRE (ĠDRAR)
Metot Spektrofotometrik, enzimatik, kinetik Numune Türü 24 saatlik idrar veya spot idrar Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Soğuk ortamda saklanmalı ve gönderilmelidir. 24 saatlik idrar miktarı
belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Uygun toplanmayan numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 2 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-15) – (-25) °C‟de 1 ay
Referans Aralığı 24 saatlik idrarda < 35 g/24 saat Spot idrarda 0,9 - 3 g/dl
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ÜRĠK ASĠT (KAN)
EĢ Anlamlı Ürat, ÜA Metot Spektrofotometrik, enzimatik, kinetik Numune Türü Serum
72
75
Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 5 gün
(-15) – (-25) °C‟de 6 ay Referans Aralığı Kadın 2,4 – 5,7 mg/dl
Erkek 3,4 – 7 mg/dl Uyarı: Hastadan açlık numunesi alınmalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ÜRĠK ASĠT (ĠDRAR)
Metot Spektrofotometrik, enzimatik, kinetik Numune Türü 24 saatlik Numune Miktarı 2 ml Numune Kabı Soğuk ortamda saklanmalıdır. 24 saatlik idrar için numune miktarı
belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Uygun toplanmayan numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 4 gün Referans Aralığı 24 saatlik idrarda 200 - 1000 mg/24 saat ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- VALPROĠK ASĠT
Metot Floresan polarizasyonu Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi 15 - 25 °C‟de 2 gün
2 - 8 °C‟de 7 gün (-20) °C‟de 3 ay
Terapotik Aralığı 50 - 100 µg/ml Uyar: Hastanın son ilaç kullanma zamanı ve dozu belirtilmelidir. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- VANĠLMANDELĠK ASĠT
EĢ Anlamlı VMA, 3-Metoksi-4-Hidroksimandelik Asit Metot HPLC (Yüksek Performanslı Likit Kromatografi) Numune Türü 24 saatlik idrar Numune Miktarı 10 ml Numune Kabı 6N‟lik HCI veya borik asit üzerine toplanan idrarlar kabul edilir. 24 saatlik
idrar miktarı belirtilmelidir. ÇalıĢma Zamanı 15 günde bir çalıĢılır. Rapor Zamanı Laboratuvardan gün alınmalıdır. Numune Ret Kriteri Hatalı toplanan numune. Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 7 gün Referans Aralığı 0-6 yaĢ 1-2,6 mg/24h
73
76
6-10 yaĢ 2-3,2 mg/24h 11-16 yaĢ 2,3-5,2 mg/24h >16 yaĢ 1,4-6,6 mg/24h
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- VĠTAMĠN B12
EĢ Anlamlı Siyanokobalamin, Vit B12 Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Pıhtılı numune, yetersiz numune Stabilitesi (-20) °C‟de 6 - 8 hafta Referans Aralığı Kadın < 1 yaĢ 228 - 1515 pg/ml
2 - 12 yaĢ 196 - 1410 pg/ml 13 - 18 yaĢ 182 - 820 pg/ml >18 yaĢ 191 - 663 pg/ml
Erkek < 1yaĢ 293 - 1210 pg/ml 2 - 12 yaĢ 183 - 1215 pg/ml 13 - 18 yaĢ 214 - 864 pg/ml >18 yaĢ 191 - 663 pg/ml
Uyarı: Hastadan açlık numuneler alımalıdır. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- VĠTAMĠN D (25-OH VĠTAMĠN D)
EĢ Anlamlı 25-Hidroksi kolekalsiferol, 25(OH) Kalsiferol, Kalsiferol Metot Kemiluminesans Numune Türü Serum Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor zamanı Saat 08:00 – 15:00 arası alınan numuneler aynı gün içinde,
Saat 15:00 – 17:00 arası alınan numuneler ertesi gün raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Hemoliz, lipemi, ikter, pıhtılı numune, yetersiz numune. Stabilitesi 2 - 8 °C‟de 12 gün
15-30 °C‟de 3 gün Referans Aralığı KıĢ Mevsimi 8 - 46 ng/ml
Yaz Mevsimi 15 - 60 ng/ml ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- VÜCUT SIVILARI pH ÖLÇÜMÜ
Metot pH Elektrot Numune Türü Serum, spot idrar, parasentez sıvısı Numune Miktarı 1 ml Numune Kabı Kırmızı veya sarı kapaklı jelli tüp, nonsteril idrar tüpü ÇalıĢma Zamanı Her gün Rapor Zamanı Aynı gün içerisinde raporlandırılır. Numune Ret Kriteri Yetersiz numune
74
77
LABORATUVAR GÜVENLĠK KILAVUZU
LABORATUVAR GENEL KURALLARI
Laboratuvar ortamında çalıĢanların sağlık ve güvenliği için temel güvenlik kurallarına uyulması büyük önem
taĢımaktadır. Bu sebeple aĢağıda tanımlanan kurallara ve laboratuvar sorumluları tarafından
yapılan/yapılacak olan uyarılara uyulması gerekmektedir. Buna göre belirlenen genel kurallar aĢağıda
verilmiĢtir:
1. Laboratuvarda çalıĢılırken uzun beyaz önlük giyilmesi ve laboratuvarda bulunulduğu süre boyunca
önünün ilikli tutulması zorunludur.
2. Laboratuvarda rahat ve düz ayakkabı giyilmesi ve özellikle açık ayakkabı giyilmemesi gerekmektedir.
3. ÇalıĢmanın niteliğine göre gerektiğinde eldiven ve koruyucu gözlük kullanılmalıdır.
4. Laboratuvar dıĢına laboratuvarda kullanılan önlük, eldiven, vb. ile çıkılması yasaktır.
5. Laboratuvarda sigara içilmesi kesinlikle yasaktır.
6. Laboratuvarda yemek, içmek ve gıda malzemelerini bulundurmak, laboratuvar ekipmanlarını bu amaçla
kullanmak yasaktır.
7. ÇalıĢma esnasında saçlar uzun ise mutlaka toplanmalıdır.
8. Laboratuvarda çatlak ve kırık cam eĢyalar kullanılmamalıdır.
9. Laboratuvarda çalıĢılırken ağız yoluyla sıvı çekilmemelidir.
10. Laboratuvarda bulunan hiç bir kimyasal madde koklanmamalı veya tadılmamalıdır.
11. Deri yoluyla hastalıkların bulaĢma riskinden dolayı laboratuvar ortamında çalıĢılırken açık yaralar
mutlaka yara bandı ile kapatılmalıdır.
12. ÇalıĢmalarda dikkat ve itina ön planda tutulmalıdır.
13. Laboratuvarda baĢkalarının da çalıĢtığı düĢünülerek gürültü yapılmamalıdır. Asla Ģaka yapılmamalıdır.
14. Katı haldeki maddeler ĢiĢelerden daima temiz bir spatül veya kaĢıkla alınmalıdır. Aynı kaĢık
temizlenmeden baĢka bir madde için kullanılmamalıdır. ġiĢe kapakları hiçbir zaman alt tarafları ile
masa üzerine konulmamalıdır. Aksi takdirde, kapak yabancı maddelerle kirleneceği için tekrar ĢiĢeye
yerleĢtirilince bu yabancı maddeler ĢiĢe içindeki saf madde veya çözelti ile temas edip, onu bozabilir.
15. Cam kapaklı ĢiĢeler açılamadığı durumlarda ĢiĢe kapağına bir tahta parçası ile hafifçe vurularak
gevĢetilmeli, bu fayda etmediği takdirde camın geniĢlemesi için küçük bir alevle ĢiĢe döndürülerek
boğazı dikkatlice ısıtılmalı veya ĢiĢe bir müddet su içinde batırılmıĢ vaziyette bırakılmalıdır. Kapaklı ve
tıpa ile kapatılmıĢ kaplardaki madde kesinlikle ısıtılmamalı, üzerinde ateĢe dayanıklı iĢareti taĢımayan
kaplarda ısıtma ve kaynatma yapılmamalıdır.
16. ġiĢelerden sıvı akıtılırken etiket tarafı yukarı gelecek Ģekilde tutulmalıdır. Aksi halde ĢiĢenin ağzından
akan damlalar etiketi ve üzerindeki yazıyı bozar. ġiĢenin ağzında kalan son damlaların da ĢiĢenin kendi
kapağı ile silinmesi en uygun Ģekildir.
17. Çözelti konulan ĢiĢelerin etiketlenmesi gerek görünüĢ ve gerekse yanlıĢlıklara meydan verilmemesi için
75
78
gereklidir. Kağıt etiket kullanılıyorsa yazılar ıslanınca akmayan kalemle yazılmalıdır. Direkt cam üzerine
yapılacak iĢaretlemeler için cam kalemi kullanılmalıdır.
18. Organik çözücüler lavaboya dökülmemelidir.
19. ġiĢelerin kapak veya tıpaları değiĢtirilmemelidir. Çözelti, ĢiĢelere doldurulurken dörtte bir kadar kısım
geniĢleme payı olarak boĢ bırakılmalıdır.
20. Cam kesme ve mantara geçirme durumlarında ellerin kesilmemesi için özel eldiven veya bez
kullanılmalıdır. Ucu sivri, kırık cam tüplerine, borulara lastik tıpa geçirilmemelidir. Böyle uçlar; havagazı
ocağı, zımpara veya eğe ile düzgün hale getirilmelidir.
21. Tüp içinde bulunan bir sıvı ısıtılacağı zaman tüp, üst kısımdan aĢağıya doğru yavaĢ yavaĢ ısıtılmalı ve
tüp çok hafif Ģekilde devamlı sallanmalıdır. Tüpün ağzı kendinize veya yanınızda çalıĢan kiĢiye doğru
tutulmamalı ve asla üzerine eğilip yukarıdan aĢağıya doğru bakılmamalıdır. Yüze sıçrayabilir.
22. Benzen, eter ve karbonsülfür gibi çok uçucu maddeler ne kadar uzakta olursa olsun açık alev bulunan
laboratuvarda kullanılmamalıdır. Eter buharları 5 metre ve hatta daha uzaktaki alevden yanabilir ve o
yanan buharlar ateĢi taĢıyabilir.
23. Sülfürik asit, nitrik asit, hidroklorik asit, hidroflorik asit gibi asitlerle bromür, hidrojen sülfür, hidrojen
siyanür, klorür gibi zehirli gazlar içeren maddeler ile çeker ocakta çalıĢılmalıdır.
24. Civa herhangi bir Ģekilde dökülürse vakum kaynağı ya da köpük tipi sentetik süngerlerle toplanmalıdır.
Eğer toplanmayacak kadar eser miktarda ise üzerine toz kükürt serpilmeli ve bu yolla sülfür haline
getirilerek zararsız hale sokulmalıdır.
25. Termometre kırıklarının cıvalı kısımları ya da cıva artıkları asla çöpe ya da lavaboya atılmamalıdır.
26. Kimyasallar taĢınırken iki el kullanılmalı, bir el kapaktan sıkıca tutarken, diğeri ile ĢiĢenin altından
kavranmalıdır. Desikatör taĢınırken mutlaka kapak ve ana kısım birlikte tutulmalıdır. Desikatör
kapakları ara sıra vazelin ile yağlanmalıdır.
27. Asit, baz gibi aĢındırıcı-yakıcı maddeler deriye damladığı veya sıçradığı hallerde derhal bol miktarda su
ile yıkanmalıdır.
28. Laboratuvar kapıları güvenlik açısından her zaman kapalı tutulmalıdır.
29. Her türlü deney ve analiz hafta içi mesai saatleri içinde yapılmak üzere planlanmalıdır.
30. Hafta içi mesai saatleri dıĢında, hafta sonu tek baĢına ve laboratuvar sorumlu personeli olmadan
çalıĢılması yasaktır.
31. Laboratuvarda çalıĢma grubuna dahil olmayan kimsenin bulunmaması gerekmektedir.
76
79
LABORATUVAR CĠHAZ/EKĠPMANININ KULLANIMINDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR
Puar
1. Laboratuvarda kullanılan çözücülerin ĢiĢelerinden alınması için kullanılmaktadır. Çözücüler kesinlikle
ağız yoluyla çekilmemelidir.
2. Puar içine sıvı kaçırılmamasına özen gösterilmelidir. Kaçması durumunda puarın içindeki sıvı
boĢaltılmalı ve kuruyuncaya kadar kullanılmamalıdır.
3. Puarı kullanırken öncelikle üzerindeki A (Air) yani hava kısmından puarın içindeki hava boĢaltılır daha
sonra pipet çözücü ĢiĢesine daldırılarak S (Suction) yani emme butonundan çözücü pipetin içine çekilir
ve son olarak da E (Empty) yani boĢaltma butonuna basılarak çözücü istenilen yere boĢaltılır.
Distile Su
1. Distile su üreten cihaza müdahale edilmemelidir.
2. Distile su bidonundaki su rezervi azaldığında laboratuvar yönetimine haber verilmelidir.
3. Pisetlerin içinden pipetle distile su çekilmemelidir.
Süzme Seti
1. Süzme setinin su jetine bağlı olduğundan emin olunmalıdır.
2. Erlenin içine su kaçmaması için su vanasının kontrollü açılması gerekmektedir.
3. Süzme iĢlemi bittikten sonra su vanası kapatılmalıdır.
4. Süzme seti kullanıldıktan sonra temiz bırakılmalıdır.
pH Metre
1. Her pH metrenin farklı kalibrasyon yöntemi olduğu bilinmelidir.
2. pH metrenin kalibre edilmiĢ olup olmadığı kontrol edilmelidir. Kalibre edilmemiĢ ise, o pH metre için
verilen kullanma bilgileri takip edilerek kalibre edilmelidir.
3. Kalibrasyon çözeltileri temiz tutulmalıdır. Prob, distile suyla iyice yıkanıp kurulandıktan sonra
kalibrasyon çözeltilerine daldırılmalıdır.
4. Kalibre edilmiĢ pH metre gün boyunca kapatılmamalıdır. Elektrik kesilmesi durumunda pH metre
yeniden kalibre edilmelidir.
5. Ölçüm sırasında prob dik tutulmalıdır. Ölçüm yapılan sıvı probla karıĢtırılmamalı, prob sabitlenmelidir.
6. KarıĢtırma amacıyla manyetik karıĢtırıcı kullanılmalıdır. Magnetin (karıĢtırıcı çubuk) proba
çarpmamasına dikkat edilmelidir.
7. Ölçüm yapılmadığı zamanlarda probun koruma çözeltisi içinde durmasına dikkat edilmelidir.
8. Koruma çözeltisi dökülmemeli, üzerine su eklenmemelidir. Çözeltinin temiz kalması için prob yıkanıp
kurulanmadan çözelti içine daldırılmamalıdır.
77
80
Etüv/Fırın
1. Sıcaklık ayarı değiĢtirmemelidir.
2. Cihazların kapakları uzun süre açık bırakılmamalıdır.
3. Plastik eldivenle etüv/fırın kullanılmamalıdır. Yüksek sıcaklıkta çalıĢırken maĢa ve/veya ısıya dayanıklı
eldiven kullanılmalıdır.
4. Çözücülerle yıkanan malzemeler, patlama riski nedeniyle kurutulmak üzere etüve konulmamalıdır.
5. Plastik malzemeler etüve konulmamalıdır.
6. Numune kaplarının ve maĢanın fırın cidarına değmemesine dikkat edilmelidir.
Vakumlu Etüv/Fırın
1. Fırının vakum altında çalıĢırken kapağı kesinlikle açılmaya zorlanmamalıdır.
2. Fırının içi daima temiz ve kuru tutulmalıdır.
3. Vakum istenilen seviyeye geldiğinde vakum pompası kapatılmalıdır.
4. Cihazın kapağını açmadan önce vakum boĢaltılmalıdır.
Hassas Terazi
1. Hassas terazi kullanılmadığı zamanlarda kapakları kapalı ve yüksüz olmalıdır.
2. Terazinin yatay pozisyonu kontrol edilmelidir.
3. Su terazisindeki hava kabarcığının ortalanmıĢ olması gereklidir.
4. Hassas terazi üzerine ve etrafına kimyasal madde dökülmemesine özen gösterilmelidir.
5. Dökülen kimyasal maddeler fırça ile temizlenmelidir.
6. Kullanılmadığı durumlarda cihaz stand by konumunda olmalıdır.
Çeker Ocak
1. DeriĢik asit, baz ve uçucu çözücülerle çalıĢılırken zehirli gazların ve buharların solunmaması için çeker
ocak kullanılması gerekmektedir.
2. Çeker ocaklar, kullanılmadan önce havalandırma sistemi çalıĢtırılmalıdır.
3. Çeker ocakta yapılan her türlü iĢlem sırasında koruyucu gözlük kullanılmalıdır.
4. Organik bileĢiklerle çalıĢılırken ısıl iĢlem uygulaması sadece çeker ocaklarda gerçekleĢtirilmelidir.
5. Çeker ocakla çalıĢılırken kimyasal maddeler, çeker ocağın ön kısmından en az 15 cm içeriye
konulmalıdır ve çeker ocağın camı mümkün olduğunca kapalı tutulmalıdır.
6. Patlayıcı/yanıcı kimyasal maddeler ile çeker ocak içinde çalıĢırken kullanılacak tüm ekipmanların
elektrik bağlantısı önceden yapılmalıdır.
78
81
Distilasyon Seti
1. Distilasyon sisteminde ısıtıcı ayarı çok fazla açılmamalı, distile edilecek maddelerin kaynama sıcaklığına
göre ayarlanmalıdır.
2. Distilasyon iĢlemi öncesinde patlama riski nedeniyle soğutma suyunun açık olduğundan emin
olunmalıdır.
3. Distilasyon iĢlemi sırasında soğutma suyu sıklıkla kontrol edilmeli, aĢırı ısınmadığından emin
olunmalıdır.
4. Soğutma suyu, distilasyon iĢleminde en son adım olarak kapatılmalıdır.
Su Banyosu
1. Cihazın su seviyesi sık sık kontrol edilmeli ve düĢükse distile su ile (ısıtıcı yüzeyden en az bir parmak
mesafede yukarıda) tamamlanmalıdır.
2. Cihaz ile çalıĢılırken buhara dikkat edilmeli; gerekli koruyucu malzemeler kullanılmalıdır.
3. Su banyosu çalıĢma bittikten sonra kapatılmalıdır.
Manyetik KarıĢtırıcı/Isıtıcı
1. Isıtıcı yüzeye plastik/lastik malzemeler konulmamalıdır.
2. Isıtıcı yüzeye herhangi kimyasal madde dökülmemesine dikkat edilmelidir.
3. Sıcak ısıtıcı yüzeyine dokunulmamalıdır.
4. Çözeltinin dıĢarıya sıçramasını önlemek ve magnetin düzgün bir Ģekilde dönmesini sağlamak için
karıĢtırma hızı yavaĢça arttırılmalıdır.
Mantolu Isıtıcı
1. Isıtıcı içine kesinlikle su vb. sıvı dökülmemelidir.
Gaz Tüpleri
2. Gaz tüpleri devrilmelerini önleyecek Ģekilde zincirle sabitlenmelidir.
3. Gaz tüpleri, tüp taĢımak amacıyla özel olarak tasarlanmıĢ taĢıyıcılarla taĢınmalıdır.
4. Gaz tüplerinin taĢıma esnasında veya kullanılmadıklarında kapakları kapalı tutulmalıdır.
5. Gaz tüplerinin bağlantıları laboratuvar teknik elemanlarınca yapılmalıdır.
6. BoĢ gaz tüpleri iĢaretlenmeli ve laboratuvar yönetimi bilgilendirilmelidir.
7. Bağlantı hortumları, regülatör vs. günlük olarak kontrol edilmelidir.
79
82
LABORATUVARDA ÇALIġMA KURALLARI
ÇalıĢma Alanlarının Temizlenmesi
1. Laboratuvarda çalıĢma alanları her zaman temiz tutulmalıdır.
2. Laboratuvar çalıĢmalarının bitiminde, kullanılan tezgâhlar ve cam malzemeler mutlaka temiz
bırakılmalıdır.
3. Laboratuvar ortamına numune/kimyasal madde dökülmesi durumunda temizlenmeli ve gerekirse
laboratuvar sorumlusuna haber verilmelidir.
4. Laboratuvar çalıĢmalarından çıkan atıklar, Laboratuvar Yönetimi‟nce tanımlanan kurallar
doğrultusunda uzaklaĢtırılmalıdır.
5. Laboratuvar malzemelerinin temizliği sırasında eldiven ve gerekli olması durumunda gözlük
kullanılmalıdır.
Çözelti Hazırlama
1. Çözelti hazırlarken kimyasal maddelerin “Güvenlik Bilgi Formlarında (Material Safety Data Sheet,
MSDS)” belirtilen güvenlik önlemleri alınmalıdır.
2. Korozif maddelerle çözelti hazırlanması sırasında mutlaka koruyucu gözlük ve eldiven kullanılmalıdır.
3. Laboratuvarda yanıcı ve toksik maddelerle çalıĢılırken mutlaka çeker ocak kullanılmalıdır.
4. Asidin üzerine kesinlikle su ilave edilmemeli, asit suya azar azar karıĢtırılarak ilave edilmelidir.
5. Çözeltiler ihtiyaca uygun miktarlarda hazırlanmalıdır.
6. Çözelti için kullanılacak kimyasal maddeler, stok kabından gerekli miktarda alınmalı ve artan kimyasal
madde stok kabına tekrar geri konulmamalıdır.
7. Stok ĢiĢesine pipet daldırılmamalıdır.
8. Pipet kullanırken mutlaka puar kullanılmalıdır. Kesinlikle ağız ile kimyasal madde çekilmemelidir.
Numune ve Çözelti Saklama
1. Oda sıcaklığında bozulabilecek numuneler, standartlar ve yüksek uçuculuğa sahip olan kimyasallar
buzdolabında ağzı kapalı ĢiĢelerde saklanmalıdır.
Kimyasal Madde Stoklama
1. Laboratuvar yönetimi tarafından alınan her türlü kimyasal madde “kimyasal madde saklama odası”nda
stoklanmalıdır. AraĢtırma/uygulama projelerine ait kimyasal maddelerin bu durumları üzerlerindeki
etikette ve envanterde belirtilmelidir.
2. Kimyasal maddeler alfabetik olarak raflarda sıralanmalıdır ve kullanıldıktan sonra yerlerine geri
konulmalıdır.
3. Satın alınan kimyasal maddeler envantere kaydedilmeli ve Güvenlik Bilgi Formları, MSDS dosyasına
eklenmelidir.
4. Azalan kimyasal maddeler envanterde ayrılan açıklama bölümüne kaydedilmeli ve laboratuvar
80
83
sorumlusuna bildirilmelidir.
5. Korozif maddeler çelik dolaplarda saklanmalıdır.
6. Uçucu özelliğe sahip kimyasal maddeler +4°C bölümünde saklanmalıdır.
7. Kimyasal madde miktarı ihtiyaca göre belirlenmeli ve maddenin raf ömrü göz önünde bulundurularak
satın alınmalıdır.
Etiketleme
1. Kimyasallar, numuneler, çözeltiler mutlaka etiketlenmelidir. Etiket üzerinde hazırlanıĢ tarihi, saklama
süresi, numune sahibi, çözeltinin/numunenin özellikleri ve diğer gerekli olabilecek bilgiler yer
almalıdır.
2. Numunenin/çözeltinin yeni bir kaba aktarılması durumunda da yeni kabın etiketlenmesi
unutulmamalıdır.
Atıkların UzaklaĢtırılması
1. Laboratuvarda oluĢan atıklar, kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılarak uzaklaĢtırılmaktadır.
2. Atık kutularında belirtilen sınıflara dikkat ederek atıklar uzaklaĢtırılmalıdır.
3. Çatlak ve kırık cam malzemeler kullanılmamalıdır, etiketlenmiĢ olan bu malzemenin cinsi (erlen, balon
joje vb.) ve laboratuvar kodu (S6 gibi) laboratuvar sorumlusuna bildirilmelidir.
81
84
GÜVENLĠK BĠLGĠ FORMU (Material Safety Data Sheet, MSDS)
Güvenlik Bilgi Formlarının amacı laboratuvarda kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk eriĢim
sağlamaktır. Güvenlik Bilgi Formları her kullanıcıya açıktır. Formların laboratuvar yönetiminden veya
internetten temin edilmesi ve herhangi bir kimyasal madde ile çalıĢmaya baĢlamadan önce MSDS mutlaka
gözden geçirilmelidir. Üretici firmalar ürünleri için bu formları üretmek ve dağıtmakla yükümlüdür.
Laboratuvar yönetimi kullanılan her kimyasal madde için formları kullanıcıya temin etmekle yükümlüdür.
Güvenlik Bilgi Formları her kimyasal madde için aĢağıda verilen bilgileri içerir. Bu formlarda;
Kimyasal madde/karıĢımın adı ve içeriği
Üretici firma bilgileri
Zararlı madde içerikleri
Fiziksel ve kimyasal özellikleri
Yangın ve patlama bilgileri
Sağlığa zararlılık bilgileri
Ġlkyardım bilgileri
Depolama bilgileri
Reaktivite ve stabilite bilgileri
Dökülme veya sızma olması ile ilgili bilgileri
Ekolojik ve toksikolojik özellikler
Özel tedbirleri
Özel korunma bilgileri
TaĢıma bilgileri
UzaklaĢtırma bilgileri
Yönetmelikler ile ilgili bilgiler
Diğer bilgiler
Güvenlik Bilgi Formlarına ulaĢılabilecek bazı web siteleri:
http://www.merck.de
http://hazard.com/msds/
http://www.chess.cornell.edu/Safety/MSDS/
http://www.ilpi.com/msds/
http://www.physchem.ox.ac.uk/MSDS/#MSDS
MSDS‟lerde kullanılan terimler sözlüğü: http://www.ilpi.com/msds/ref/index.html
82
85
UYARI ĠġARETLERĠNĠN TANIMI
83
86
TEHLĠKE SEMBOLLERĠNĠN AÇIKLANMASI
Patlayıcı maddeler / E /
Bunlar, aleve tutulduğunda patlamaya sebep olan ya da çarpma veya sürtünme halinde 1,3 – Dinitrobenzene
(organik peroksitler, pikratlar)‟dan daha hassas olan maddelerdir. Özellikle, bu maddeler R–gösterimindeki
R1 – R3 ve E gösterimindeki maddeleri içerir. Bu maddeleri kullanırken veya saklarken, S gösterimleri (S15–
S17) dikkate alınmalıdır.
Alev çıkarıcı maddeler, Yükseltgenler / 0 /
Bunlar, baĢta organik peroksitler
veya alev alabilen maddeler olmak üzere diğer maddelerle reaksiyonlarında kuvvetli ekzotermik reaksiyon
veren maddelerdir. Bu maddeler /0/ gösteriminde özellikle R7 – R9 maddelerini içerir.
Alev alabilen, kolay alev alabilen ve çok kolay alev alabilen maddeler /F+,F/
Sıvı haldeyken, çok kolay alev alabilen maddeler 0°C‟nin altında ateĢ alma noktasına ve maksimum 35°C
kaynama noktasına sahiptirler. Bu maddeler F+ tehlike sembolü ve R12 gösterimiyle belirtilir. Maddeler
kolay alev alabilen maddeler sınıfına girerler, eğer;
1. Isınabilir ve dıĢardan enerji almadan normal hava sıcaklığında tutuĢabilirlerse,
2. Katı halde kısa süre ateĢe maruz tutulduğunda yanabilir ve ateĢten uzaklaĢtırıldığında da yanmaya
devam edebilirlerse,
3. Sıvı halde 21°C nin altında alev alabiliyorlarsa,
4. Gaz haldeyken, 1013 hPa ve 20°C de hava ile karıĢtırıldığında alev alırsa,
5. Suyla ya da nemli hava ile temas ettiğinde tehlikeli miktarda kolay alev alabilen gazları
oluĢturuyorlarsa,
6. Toz halde iken havayla temas ettiğinde tutuĢursa,
Bu maddeler F tehlike sembolü ve R11 gösteriminde belirtilir.
Alev alabilen maddeler sıvı haldeyken 21°C den 55°C ye kadar ateĢ alma noktasına sahiptirler ve R10
gösterimiyle belirtilirler. Tehlike sembolü kullanılmaz.
Çok kolay alev alabilen, kolay alev alabilen ve alev alabilen sıvılarla çalıĢırken sadece tutuĢturucu olmayan
elektrikli ısıtıcılar kullanılmalıdır. Tüm maddeler ısıtılırken buharı atmosfere karıĢmayacak Ģekilde
ısıtılmalıdır.
O ülkenin itfaiye otoriteleri tarafından yapılan düzenlemeler dikkate alınmalıdır.
84
87
Zehirli Maddeler / T+, T, Xn /
Kimyasal maddelerle ilgili kanuni düzenlemeye göre zehirli maddeler üç gruba ayrılır;
– Çok zehirli maddeler (R26–R28), T+ tehlike sembolü
– Zehirli maddeler (R23–R25), T tehlike sembolü
– Az zehirli maddeler (R20–R22), Xn tehlike sembolü
Çok zehirli maddeler, küçük miktarlarda deriye temas ettiğinde, yutulduğunda ya da teneffüs edilir edilmez
çok kısa zamanda ölüme sebebiyet veren veya Ģiddetli kronik tahribat yapan maddelerdir.
T: Zehirli maddeler, küçük miktarlarda deriye temas ettiğinde, yutulduğunda ya da teneffüs edildiğinde
ölüme sebebiyet veren ya da dikkate değer ciddi kronik tahribat yapan maddelerdir.
Xn: Az zehirli maddeler (zararlı maddeler) deriye temas ettiğinde, yutulduğunda ya da teneffüs edildiğinde
sınırlı tahribata sebep olan maddelerdir.
Deney esnasında (Klorin, hidrojen sülfür gibi) zehirli ya da çok zehirli maddelerin hazırlanmasında deney
için gerekli olan miktarlar kullanılmalıdır. Uçucu maddelerle deney yaparken gazın çıkmasını engelleyecek
bir kapak kullanılmalıdır. Artıklar uygun bir Ģekilde imha edilmeli ve saklanmamalıdır. Ġmha edebilmek için
gerekli malzemeler mevcut değilse, deney yapılmayabilir.
Az zehirli ya da zehirli olmayan maddeler izin olmaksızın alınabilir. Az zehirli maddeler, aynı zamanda
kanunen zehir oranı maksimum olarak belirlenmiĢ dereceden düĢük konsantrasyonda zehirli ya da çok
zehirli maddeleri ihtiva eden maddelerdir. Dolayısıyla klorlu su, bromlu su ve hidrojen sülfür
solusyonlarının %1‟e kadar olan konsantrasyonları talimatnamede kullanılabilir.
AĢındıran ve TahriĢ edenler /C, Xi/
Yakıcı ve aĢındırıcı maddeler “(R34, R35), C gösterimi,” etkileriyle canlıları tahrip eden maddelerdir. Eğer
mukoza zarı ya da deri ile tekrar tekrar, direkt ya da uzun süre temas ettiğinde aĢındırmaksızın iltihaplara,
yaralara sebebiyet veriyorsa, bu maddeler TahriĢ Eden Maddeler “(R36, R38), Xi gösterimi” diye
sınıflandırılırlar. Ġlgili güvenlik tavsiyeleri dikkate alınmalıdır.
Kanserojen, Genotip veya embriyoyu tahrip eden, kronik zararlar veren maddeler
KanıtlanmıĢ kanserojen etkisi (R45) olan, kalıtsal zarar veren (R46) ya da embriyoya zarar veren (R47) veya
kronik olarak zarar veren özellikle de hata kabul etmeyen kanserojen maddelerin talimatname maksadıyla
kullanılmaması iyi olur. Bu tür maddeler bütün okulların stoklarından kaldırılmalıdır. Depolamaya hiç bir
Ģekilde izin verilmez.
Bundan baĢka, potansiyel kanserojenik Ģüphesi belirlenen maddeler (R40), yalnız gerekli önlemlerin
alınması ve yerine daha az tehlikesi olan kimyasal maddeler bulunamaması halinde kullanılmalarına izin
verilir.
85
LABORATUVAR ACĠL EYLEM PLANI
YANGIN
1. Sorumluya ve diğer laboratuvar çalıĢanlarına haber verimeli 2. Tek baĢınıza müdahale etmemeli 3. Yanıcı, parlayıcı maddeleri uzaklaĢtırmalı 4.Eğer bir kiĢi alev aldıysa müdahale edilmeli (yangın söndürücü v.s.)
1. Alarmı çalıĢtırın, 2. Gerekiyorsa yangın söndürücü kullanın, elektrikleri kesin veya laboratuvarı tahliye edin, 3.112‟yi arayın, 4.BaĢhekimlik yönetimini bilgilendirin.
KĠMYASAL MADDE DÖKÜLMESĠ
1. Sorumluya ve diğer laboratuvar çalıĢanlarına haber verilmeli 2. Diğer çalıĢanları çevreden uzaklaĢtırmmalı 3.Dökülen kimyasal maddeye temas etmemeli, maddeyi solumamalı
1. Dökülen kimyasal maddenin özelliklerini öğrenin, 2. Bol su ile yıkayın veya vakumlu süpürge ile temizleyin. 3. Temizlik sırasında koruyucu eldiven ve gözlük kullanın.
YARALANMA
1.Sorumluya ve diğer laboratuvar çalıĢanlarına haber verilmeli 2.Küçük yaralanmalar için ilk yardım dolabından gerekli malzeme temin edilmeli 3.Yaralanan kiĢiye zarar gelmeyeceğinden emin olmadan kiĢiyi hareket ettirmemeli 4.Acil durum duĢlarını ve göz banyolarını kullanılmalı
1. Kan kaybı varsa ilk yardım setini kullanın, 2. Tıbbi müdahale gerektiren durumlarda Acil servisten yardım isteyin, 3. BaĢhekimlik Yönetimini bilgilendirin.
GAZ KOKUSU/ ELEKTRĠK KAÇAĞI
1.Sorumluya ve diğer laboratuvar çalıĢanlarına haber verilmeli
1. Gaz/elektrik kaçağının kaynağını belirleyin, 2. Doğal gaz/elektrik kaçağı ise hemen baĢhekimlik yönetimine haber verin. 3.Elektrik kaçağı olan bölgenin elektrik Ģalterini kapatın, 4.Gaz kaçağı tüpten geliyorsa hemen kapatın, ilgili kuruluĢu arayın.
DEPREM
1. Panik yapmamalı 2. Korozif kimyasalların yanındaysanız hemen uzaklaĢılmalı 3. Yakınınızdaki banko, masa vb. ağırlık merkezi yere yakın eĢyaların yanına eğilen, kollarınızı baĢınızın üzerine koyun, baĢınızı bacaklarınızın arasına eğerek bekleyin.
1. Panik yapmayın, 2. Korozif kimyasalların yanındaysanız hemen uzaklaĢın, 3. Yakınınızdaki banko,masa vb. ağırlık merkezi yere yakın eĢyaların yanına eğilen, kollarınızı baĢınızın üzerine koyun, baĢınızı bacaklarınızın arasına eğerek bekleyin. 4. Sarsıntı bittikten sonra laboratuvar çalıĢanlarını tahliye edin, 5. BaĢhekimlik yönetimini bilgilendirin.
86
89
BĠYOKĠMYA LABORATUVARINDA KULLANILAN FORM ÖRNEKLERĠ
ÖRNEK KĠT TAKĠP FORMU
87
90
ÖRNEK AYLIK VERĠMLĠLĠK FORMU
88
91
ÖRNEK CĠHAZ BAKIM FORMU
89
92
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI AYLIK HATA DEĞERLENDĠRME FORMU
90
93
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI HATA VE GÖSTERGE ĠZLEM FORMU
91
94
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI EKSTERNAL KALĠTE KONTROLÜ DEĞERLENDĠRME FORMU
CİHAZIN ADI: …………………………………………..
I. Değerlendirme Bilgisi:
Birim:
Örnek Geliş Tarihi:
Sonuç Geliş Tarihi ve Değerlendirme:
Değerlendirme No:
Uygunsuz tetkik sonucu ve nedeni :
II. Değerlendirme: Tüm sonuçlar Kabul edilebilir, araştırma gereksiz.
Araştırılması gereken kabul edilemez sonuçlar
ARAŞTIRILMASI GEREKEN KABUL EDİLEMEZ TESTLER İÇİN DÜZELTİCİ /ÖNLEYİCİ FAALİYET FORMU
Örneğin Gelişi Evet Hayır Bilinmiyor
Örnek uygun sıcaklıkta gönderilmiş mi?
Örnek geldiğinde hasarlı mıydı?
Örnek test tarihine kadar uygun sıcaklıkta saklandı mı?
Hazırlık ve Analiz Evet Hayır Bilinmiyor
Örnekler uygun şekilde sulandırıldı mı?
Örnekler istenen sürede analiz edildi mi?
Test veya kayıt sırasında örnekler düzgün barkodlandı mı?
Sonuçların Raporlanması Evet Hayır Bilinmiyor
Gönderilen ana formda cihaz, yöntem kodu ve birimler doğru şekilde kaydedilmiş mi?
Tüm test sonuçları rapor formuna işlenmiş mi?
Rapor formuna işlerken yazım hatası yapılmış mı (yer kaydırma, yanlış rakam,
noktalama işareti, vs)?
Hesaplama hatası var mı (üre-üre azotu veya birim çevirme gibi)?
Teknik Problem Evet Hayır Bilinmiyor
Üretici firmanın altı ayda bir yapması gereken cihaz kalibrasyonu veya verifikasyonları
yapılmış mı?
Üretici firmanın önerdiği diğer bakımlar (günlük, haftalık) yapılmış mı?
Pipetleme hatası var mı?
Testin yapıldığı gün internal kalite control sonuçları iyi mi?
Sonuç:
92
95
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI PANĠK DEĞER BĠLDĠRĠM FORMU
Tarih Örnek
No
Hasta Adı Örnek
Tipi
Çıkan
Panik
Değer
ÇalıĢma
Saati
Onay
Saati
Bildirim
Saati
Haber
Veren
Kime
Haber
Verildiği
YÜZÜNCÜ YIL ÜNĠVERSĠTESĠ
DURSUN ODABAġ TIP
MERKEZĠ
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI NUMUNE PANĠK DEĞER
BĠLDĠRĠM FORMU TAKĠP ÇĠZELGESĠ
93
96
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI ISI-NEM TAKĠP ÇĠZELGESĠ
94
97
BĠYOKĠMYA LABORATUVARI TEMĠZLĠK TAKĠP FORMU
LAB.ZEMİN
TEMİZLİĞİ
LAB.KAPI VE
DOLAP KOLLARI
CİHAZ YÜZEYLERİ
VE KAPAKLARI
LAB.DUVAR.MOBİLYA.
CAM.VE KAPI
SORUMLU TEMİZLİK
PERSONELİ
SABAH AKŞAM SABAH AKŞAM SABAH AKŞAM LÜZÜM GÖRÜLDÜĞÜNDE ADI VE SOYADI İMZA
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
95