This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Tyû leä theo ñaïo Tin Laønh cao hôn Thieân Chuùa Giaùo. Tyû leä nhöõng ngöôøi chöa laäp gia ñình cao hôn nhöõng
ngöôøi ñaõ laäp gia ñình. Binh lính deã huûy hoaïi cô theå sinh hoïc hôn thöôøng daân. Tæ leä töï töû thôøi bình cao hôn so vôùi thôøi kyø chieán tranh
(do söï baát oån vaø suy thoaùi cuûa caùc giaù trò ñaïo ñöùc vaø nieàm tin trong xaõ hoäi Tö Baûn ñöông thôøi.
Trình baøy noäi dung khaùi nieäm vaø moái quan heä bieän chöùng giöõa caùc khaùi nieäm quan heä xaõ hoäi vaø töông taùc xaõ hoäi. Lieân heä trong quaù trình hoaït ñoäng thöïc teá cuûa baûn thaân.
http://www.ebook.edu.vn 18
Bài 4. Hành động xã hội
Theo quan ñieåm của M.Weber, G.Mead, T. Parsons, haønh ñộng xaõ hoäi laø cô sôû của mối quan hệ giữa con ngýời vaø xaõ hoäi, ñồng thời laø cõ sở neàn taûng trong hoaït ñoäng cuûa ñời sống con ngýời.
Ñieàu quan troïng, chuùng ta caàn phaân bieät giöõa haønh vi vaø haønh ñoäng xaõ hoäi. Khaùi nieäm haønh vi Ban ñaàu, quan ñieåm haønh vi cho rằng:
Haønh vi con ngýời chỉ laø những phản ứng (maùy moùc – töï nhieân) quan saùt ñýợc sau caùc taùc nhaân kích thích töø moâi tröôøng beân ngoaøi.
Moâ hình toàn taïi cuûa haønh vi: Taùc nhaân (Stimulus) Phản ứng (Reaction)
Do vaäy, thuyết haønh vi keát luaän: nếu khoâng quan saùt ñöôïc phản ứng thì khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc haønh vi (J.Watson). Khaùi niệm haønh vi xaõ hoäi
“Chuùng ta coù thể giải thích haønh vi cuûa con ngýời bằng haønh vi của caùc nhoùm xaõ hoäi. Haønh vi xaõ hoäi khoâng thể hiểu ñýợc nếu noù xaây dựng từ caùc taùc nhaân vaø phản ứng xaõ hoäi. Noù cần ñýợc phaân tích nhý moät chỉnh thể linh hoạt” (G. Mead, 1931)
Haønh vi xaõ hoäi ñöôïc xaùc laäp khi caùc caù nhaân phaûi caân nhaéc, ñối chiếu, suy nghĩ trýớc khi ñöa ra moät moâ hình phản ứng ñöôïc cho laø thích hôïp. Khaùi nieäm haønh ñoäng xaõ hoäi
http://www.ebook.edu.vn 19
Lyù thuyết haønh ñộng xaõ hoäi ra ñời nhằm phản ứng lại với quan ñieåm cuûa caùc nhaø haønh vi khi coá gaéng lyù giaûi veà haønh ñoäng cuûa con ngöôøi.
Caùc nhaø xaây döïng luaän thuyeát veà haønh ñoäng xaõ hoäi cho raèng döïa treân quan ñieåm haønh vi, chuùng ta khoâng theå giaûi thích ñöôïc những yếu tố beân trong (những caùi maét thöôøng khoâng theå quan saùt ñöôïc) quy ñịnh haønh vi của caù nhaân, maø chỉ coù thể biết ñýợc những qua nhöõng phản ứng beân ngoaøi. Ñònh nghóa veà haønh ñoäng xaõ hoäi
Theo M.Weber , haønh ñộng xaõ hoäi laø loại haønh vi maø chủ thể gắn cho noù một yù nghĩa chủ quan nhất ñịnh.
Nhö vaäy, hoaït ñoäng xaõ hoäi laø loaïi hoaït ñoäng coù tính ñeán haønh vi vaø aûnh höôûng ñeán ngöôøi khaùc trong quaù trình chuû theå haønh ñoäng thöïc hieän haønh ñoäng ñònh höôùng ñeán ngöôøi khaùc.
Trong haønh ñoäng xaõ hoäi bao giôøi cuõng coù söï tham gia cuûa caùc yeáu toá beân trong chuû theå (yù thöùc xaõ hoäi cuûa con ngöôøi) –Weber gọi ñoù laø yù nghĩa chủ quan & sự đñịnh hýớng coù mục đñích. –Mead gọi ñoù laø taâm thế xaõ hội của caùc caù nhaân. BÀI TẬP THỰC HÀNH •Hành vi và hành vi xã hội theo thuyết Hành vi? •Phân biệt hành động vật lý/bản năng và hành động xã hội. Lýu yù của Max Weber veà haønh ñoäng xaõ hoäi
http://www.ebook.edu.vn 20
Khoâng phải haønh ñộng naøo cũng laø haønh ñộng xaõ hoäi. Khoâng phải týõng taùc naøo của con ngýời ñều laø haønh
ñộng xaõ hội. Ví dụ: Hai ngýời ñi ngược chiều nhau baát ngôø va chạm vaøo nhau.
Haønh ñộng giống nhau cuûa caùc caù nhaân trong ñaùm ñoâng cũng khoâng ñýợc coi laø haønh ñộng xaõ hoäi .Ví dụ: Quan saùt moät ñaùm ñoâng coâng chuùng trong saân vaän ñoäng luùc trôøi möa. Hoï cuøng rôøi vò trí ñeå tìm choã traùnh möa.
Haønh đñộng hợp lyù theo mục đñích Haønh đñộng hợp lyù theo gía trị Haønh đñộng theo truyền thống Haønh đñộng theo cảm xuùc.
(xem noäi dung 4 kieåu HÑXH ôû phaàn tröôùc) Cấu trúc của HĐXH theo M.Weber
Bài 5. Vị thế - Địa vị và Vai trò xã hội § Ñaõ laø con ngöôøi coù nhaân caùch, ngöôøi ta ai cuõng coù vò theá xaõ hoäi (coù theå laø thaáp hay cao) vaø söï “saép xeáp”naøy laø khaùch quan khoâng phuï thuoäc vaøo quan nieäm chuû quan cuûa chuû theå veàø baûn thaân mình. § Noùi caùch khaùc, coù theå hieåu vò theá xaõ hoäi cuûa moät ngöôøi naøo ñoù chính laø ñòa vò hay thöù baäc maø nhöõng ngöôøi soáng cuøng thôøi daønh cho trong boái caûnh anh ta sinh soáng, lao ñoäng vaø phaùt trieån
vaø söï di chuyeån cuûa caùc caù nhaân trong caùc thang baäc xaõ hoäi, taát nhieân taïo ra söï di doäng xaõ hoäi (social mobility). • Khaùi nieäm “di ñoäng xaõ hoäi“ haøm nghóa söï “di chuyeån cuûa caùc caù nhaân töø giai caáp, taàng lôùp naøy sang giai caáp vaø taàng lôùp khaùc“. •moãi caù nhaân tuyø theo ñieàu kieän, hoaøn caûnh rieâng...coù theå di chuyeån leân hoaëc di chuyeån xuoáng, hoaëc giöõ nguyeân taàng baäc cuõ. Khi ta nghieân cöùu hieän töôïng naøy phaûi tìm ra caùc nhaân toá xaõ hoäi khaùc nhau taùc ñoäng vaøo söï di chuyeån cuûa caùc nhoùm hay cuûa caù nhaân •so saùnh söï di ñoäng cuûa nhoùm naøy vôùi nhoùm khaùc •hieän töôïng di ñoäng ôû nöôùc naøy, vuøng naøy so vôùi nöôùc khaùc nhaèm ñeå phaùt hieän ra caùc yeáu toá mang tính quy luaät cuûa hòeân töôïng naøy. coù nhieàu kieåu di ñoäng : - di ñoäng theo chieàu doïc - di ñoäng theo chieàu ngang •di ñoäng trong moät theá heä hay lieân quan ñeán nhieàu theá heä. * Söï di ñoäng vaø söï phaùt trieån •xaõ hoäi naøo xeùt treân thöïc teá cuõng luoân luoân vaän ñoäng vaø phaùt trieån theo moät höôùng nhaát ñònh. Trong quaù trình vaän ñoäng, phaùt trieån ñoù, vò theá vaø vai troø xaõ hoäi cuõng luoân luoân coù söï di ñoäng, bieán chuyeån theo. •xeùt ôû goùc ñoä töông ñoái, xaõ hoäi naøo cuõng phaûi coù caáu truùc töông ñoái oån ñònh, coù nhö vaäy môùi coù cô sôû thöïc teá cho moïi quaù trình phaùt trieån.
http://www.ebook.edu.vn 29
•Trong xaõ hoäi phong kieán coå truyeàn (ôû phöông Ñoâng cuõng nhö ôû Phöông Taây) xaõ hoäi ñöôïc phaân chia thaønh caùc ñaúng caáp, taàng lôùp khaùc nhau nhöõng ñòa vò xaõ hoäi ñöôïc xaùc ñònh vaø coá ñònh nhôø nguoàn goác doøng doõi vaø sôû höõu maø con ngöôøi naøo ñoù ñöôïc “thöøa höôûng“ moät caùch “töï nhieân“, ñöôïc xaõ hoäi gaùn cho theo kieåu: •“Con vua thì laïi laøm vua •Con saõi ôû chuøa laïi queùt laù ña“... •Xeùt veà “lí thuyeát“ haàu nhö ñòa vò naøy khoâng thay ñoåi bôûi chính nhöõng ngöôøi ôû trong taàng lôùp ñoù laø do xaõ hoäi “gaùn cho“. Xaõ hoäi hieän ñaïi quan nieäm raèng söï baát bình ñaúng gaén vôùi ñòa vò xaõ hoäi vaø ngöôøi ta quan taâm ñeán söï thaønh ñaït, vöôn tôùi caùc ñòa vò aáy •nguyeân nhaân chính laø do tính di ñoäng xaõ hoäi ñöôïc xem laø maët quan troïng trong tieán trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi.
Bài 8. Nhóm xã hội – thiết chế xã hội •Cung cấp kiến thức về nhóm, phân biệt thế nào là nhóm. 8.1. Định nghĩa khái niệm NHÓM Là tập thể có từ 2 ngýời trở lên, có mức độ nhận biết chung và týõng tác với nhau thýờng xuyên. J.Macionis, Xã Hội học, t.219. Là tập hợp những ngýời, trong đó các cá nhân có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau bằng những cách, phýõng thức, cõ chế hoặc theo một cấu trúc riêng nào đó.
http://www.ebook.edu.vn 30
Là tập hợp những ngýời có cùng những nguyên tắc, giá trị và kỳ vọng, týõng tác với nhau trên cõ sở đều đặn. (R.T.Chaefer, Xã hội học,) Vì sao xã hội học quan tâm nghiên cứu về nhóm •Mỗi cá nhân đều là thành viên của một hay nhiều nhóm XH cùng một lúc. •Con ngýời trýởng thành khi tham gia vào mối quan hệ đan chéo của các nhóm này. •Thông qua các nhóm, vị trí & vai trò của cá nhân đýợc thể hiện. •Cá nhân có ý thức về sự gắn bó của họ với nhóm thể hiện qua việc tiếp nhận những đặc trýng nhý lợi ích, nhu cầu, chuẩn mực, giá trị… •Xã hội tác động đến cá nhân thông qua nhóm.
Cần phải nghiên cứu về nhóm với tý cách là ngýời trung gian giữa cá nhân và xã hội. Để thực hiện điều này, cần phải xem nhóm nhý là một tập
hợp, một tiểu hệ thống của xã hội trong một bối cảnh xã hội rộng lớn.
Xã hội học tìm hiểu nhóm nhý là một cộng đồng của những týõng tác, của những vị trí, vị thế và cõ cấu xã hội trong mối liên hệ với các nhóm khác, cũng nhý với toàn thể xã hội. •Có số lýợng thành viên nhất định. •Có sự tác động qua lại thýờng xuyên giữa các thành viên. •Hành động của mỗi cá nhân có ý nghĩa với phản ứng của những ngýời khác thuộc nhóm. Các đặc trưng cơ bản của NHÓM Tư cách thành viên •Việc được thừa nhận là thành viên của nhóm.
http://www.ebook.edu.vn 31
•Tiêu chí để thừa nhận có thể đýợc quy định hoặc không quy định một cách rõ ràng. Địa vị •Địa vị XH là vị trí mà cá nhân chiếm giữ trong một không gian xã hội cụ thể - nhóm. •Địa vị xã hội đýợc thể hiện qua sự phân định vị trí cao thấp của cá nhân trong nhóm. Vai trò •Là tập hợp những kỳ vọng về ngýời đang giữ một địa vị nào đó trong nhóm. •Gắn liền với mỗi địa vị, cá nhân sẽ phải đóng một hay nhiều vai trò mà nhóm mong đợi. Chuẩn mực •Là những quy tắc xử sự, là sự cụ thể hoá các giá trị mà xã hội – nhóm đề cao. •Trong mỗi nhóm đều có những chuẩn mực chung cho mọi thành viên nhýng cũng có những chuẩn mực riêng đối với mỗi vai trò cụ thể. Chế tài •Là biện pháp cưỡng chế hành vi buộc các thành viên trong nhóm phải tuân theo; •Có 2 hình thức chủ yếu: THƯỞNG - PHẠT Mục tiêu •Rất quan trọng, vì:
Là nền tảng đối với các thành viên Có liên quan tới lợi ích, giá trị, sự hứng thú, sự hoàn thành
công việc, đặc biệt là lợi ích vì sự tồn tại của nhóm. •Tuỳ vào đặc điểm từng nhóm mà mục tiêu có thể rõ ràng hoặc không rõ ràng. So sánh nhóm Sõ cấp & Thứ cấp •Thường là nhóm nhỏ, •Thường là nhóm lớn,
http://www.ebook.edu.vn 32
•Thời gian tương tác tương đối dài, •Thân mật, hợp tác mặt đối mặt, •Quan hệ tình cảm sâu đậm, •Thân thiện, tự nhiên
•Thời gian tương tác tương đối ngắn, •Ít hiểu biết về nhau. •Quan hệ thoáng qua, hời hợt, •Kiểu cách.
Nhóm tự nguyện •Mỗi cá nhân có thể tự lựa chọn và quyết định tham gia vào nhóm theo ý mình. •Sự nhất trí trong nhóm rất cao. •Chia làm hai loại: – Nhóm tự nguyện mang tính công cụ –Nhóm tự nguyện tình cảm. •Tý cách thành viên, quy tắc, luật lệ quy định ứng xử … đều bị áp đặt •Sự nhất trí thýờng không cao. •Ít ràng buộc với mục tiêu của nhóm hoặc các hệ thống quy tắc phục vụ các mục tiêu đó. Nhóm quy chiếu (reference group) •Là bất kỳ nhóm nào mà cá nhân dùng như một tiêu chuẩn để đánh giá mình và hành vi của bản thân mình. •Mục đích: –Điều chỉnh hành vi theo tiêu chuẩn của nhóm quy chiếu. –Thúc đẩy quá trình xã hội hóa tr ước. Cõ cấu nhóm •Cõ cấu nhóm chính thức •Cõ cấu nhóm không chính thức Cơ cấu nhóm chính thức •Cõ chế vận hành đýợc thể hiện thông qua các đạo luật thành văn, luật pháp, kế hoạch …
http://www.ebook.edu.vn 33
•Có một số đặc điểm nhý: –Sự quy định kiểu mẫu, –Áp dụng các kỷ luật chính thức, –Nhiệm vụ của thành viên đýợc phân công rõ ràng, –Có sự phân cấp quyền lực, –Áp dụng chế tài … Cơ cấu nhóm không chính thức •Hình thành một cách tự phát; •Quan hệ theo những luật lệ không thành văn; •Các thành viên tự nguyện tuân thủ các luật lệ; •Nhược điểm: –Tiêu chuẩn đánh giá không rõ ràng. –Dễ bị thành kiến trong đánh giá. Thủ lĩnh •Là thành viên của một nhóm •Là người có uy tín nhất. •Có khả năng thấu hiểu và thuyết phục. •Có kinh nghiệm và năng lực •Có tài lãnh đạo chỉ hướng dẫn gợi các ý týởng còn quyết định dựa trên sự lựa chọn của cả nhóm. Tổ chức xã hội •Là một thành tố của cõ cấu xã hội. •Là một hệ thống các quan hệ, tập hợp liên kết các cá nhân nào đó để đạt đýợc một mục đích nhất định. •Là một dạng nhóm thứ cấp. Không phải mọi nhóm thứ cấp đều là tổ chức xã hội. Nhóm thứ cấp đýợc xem là tổ chức XH khi có những đặc điểm sau:
Nhóm đýợc lập ra có chủ định và các thành viên ý thức đýợc rằng nhóm của họ tồn tại để đạt đýợc mục tiêu nhất định.
http://www.ebook.edu.vn 34
Nhóm phải có sự thể hiện cụ thể các quan hệ quyền lực xã hội, tức là quan hệ lãnh đạo – phục tùng, thứ bậc trên – dưới… Ví dụ: Hội Liên hiệp phụ nữ. Tổ chức y tế, Trường học ,Trại giam, Bệnh viện … 8.2 Thieát cheá xaõ hoäi Noùi ñeán thieát cheá xaõ hoäi, ngöôøi ta thöôøng hieåu theo hai nghóa: Moät laø thieát cheá xaõ hoäi vôùi moät heä thoáng caùc quy taéc, giaù trò vaø cô caáu huôùng tôùi moät muïc ñích xaùc ñònh; Hai laø caùc toå chöùc xaõ hoäi, vôùi tö caùch laø caùc nhoùm xaõ hoäi hieän thöïc roäng lôùn, bao goàm nhöõng quy taéc, nguyeân taéc vaø heä thoáng thöù baäc cuûa traùch nhieäm vaø quyeàn löïc. Khaùi nieäm thieát cheá xaõ hoäi. •* Caùc thieát cheá laø nhöõng moâ hình, caùc quy taéc vaø taùc ñoäng hoã töông, ñaõ ñöôïc thieát laäp nhaèm thoaû maõn nhöõng nhu caàu cuûa xaõ hoäi, •* bao goàm nhöõng heä thoáng töông ñoái oån ñònh,nhöõng toå chöùc xaõ hoäi, nhöõng quan heä phaùp lyù vaø nhöõng quy taéc ñöôïc phaùt trieån nhaèm muïc ñích höôùng tôùi nhöõng vaán ñeà maø xaõ hoäi phaûi ñoái phoù. Trong moät xaõ hoäi, thöôøng toàn taïi naêm loaïi thieát cheá cô baûn laøm neàn moùng cho toaøn xaõ hoäi ñoù laø: gia ñình, giaùo duïc,toân giaùo, kinh teá , nhaø nöôùc . Moãi moät thieát cheá, ñeàu coù chöùc naêng vaø nhieäm vuï roõ raøng cuûa noù Caùc thieát cheá naøy toàn taïi trong moïi xaõ hoäi, nhöng hình thöùc cuûa caùc thieát cheá naøy khaùc nhau trong caùc xaõ hoäi khaùc nhau.
Chính vì vaäy : Xaõ hoäi hoùa laø quaù trình caùc caù nhaân hoïc hoûi, tieáp nhaän caùc giaù trò nhaèm ñaùp öùng söï kyø voïng xaõ hoäi. Nhieäm vuï cuûa xaõ hoäi hoùa •Trang bò vaø phaùt trieån nhöõng kyõ naêng, kieán thöùc. •Truyeàn ñaït nhöõng öôùc voïng, nhöõng heä thoáng giaù trò, nhöõng lyù töôûng xaõ hoäi. YÙ nghóa cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa •Cho pheùp xaõ hoäi toàn taïi vaø luaân chuyeån neàn vaên hoùa cuûa mình töø theá heä naøy qua theá heä khaùc. •Naâng cao tính coá keát xaõ hoäi vaø neùt ñaëc tröng giöõa caùc neàn vaên hoùa. •Chuyeån töø con ngöôøi sinh hoïc sang con ngöôøi xaõ hoäi. Caùc giai ñoaïn cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa
Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa ban ñaàu cuûa ñöùa treû trong gia ñình. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa dieãn ra trong nhaø tröôøng. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa dieãn ra trong moâi tröôøng xaõ hoäi
•Chæ chaám döùt khi dôøi soáng xaõ hoäi cuûa con ngöôøi chaám döùt baèng caùi cheát. •Söï phaân chia caùc giai ñoaïn nhö treân hoaøn toaøn chæ mang tính öôùc leä. •Caû 3 moâi tröôøng xaõ hoäi hoùa naøy coù theå dieãn ra moät caùch ñoàng thôøi vaø ñan xen. 1. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa ban ñaàu cuûa ñöùa treû trong gia ñình “Söï giaùo duïc cuûa moät quoác gia ñöôïc xeùt ñoaùn qua loái xöû söï ôû ngoaøi ñöôøng. Khi naøo ta thaáy coøn söï thoâ loã ôû ngoaøi ñöôøng
http://www.ebook.edu.vn 39
thì chaéc chaén coøn söï thoâ loã trong gia ñình”. A. Ñeâ a-mi-cis. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoùa trong gia ñình •Gia ñình ñöôïc xem nhö laø moâi tröôøng xaõ hoäi hoùa ñaàu tieân maø moãi caù nhaân thöôøng phaûi phuï thuoäc vaøo. •Quaù trình xaõ hoäi hoùa cuûa moät ngöôøi töø nhöõng naêm thaùng ñaàu tieân cuûa cuoäc ñôøi coù aûnh höôûng quyeát ñònh tôùi thaùi ñoä vaø haønh vi cuûa hoï khi tröôûng thaønh. •Phaàn lôùn aûnh höôûng cuûa gia ñình trong giai ñoaïn sô khai cuûa quaù trình xaõ hoäi hoùa ñöôïc thöïc hieän moät caùch khoâng chính thöùc vaø khoâng chuû ñích. • Töông taùc xaõ hoäi theå hieän moái quan heä giöõa nhöõng ngöôøi thaân gaàn guõi nhaát veà tinh thaàn vaø theå chaát. Ví duï minh hoïa ? 2. Giai ñoaïn xaõ hoäi hoaù trong nhaø tröôøng •Xaõ hoäi caøng vaên minh thì tính chuyeân moân hoùa cuõng ñöôïc theå hieän vaø ñeà cao baáy nhieâu. •Nhaø tröôøng laø moâi tröôøng xaõ hoäi hoùa chính yeáu trong giai ñoaïn ñöùa khi ñöùa treû baét ñaàu tröôûng thaønh beân ngoaøi gia ñình. •Caùc caù nhaân daàn naém ñöôïc nhöõng haønh vi naøo ñöôïc chaáp nhaän, tuy nhieân söï mong ñôïi giöõa caùc quan heä laø khoâng ñoàng nhaát. Nhö vaäy : •Trong moâi tröôøng gia ñình, tröôøng hoïc hay taïi caùc nhoùm ñoàng ñaúng, quaù trình xaõ hoäi hoaù ñöôïc thöïc hieän nhö keát quaû cuûa moái töông taùc giöõa caùc thaønh vieân.
Trong đời sống hàng ngày, •Văn hóa dùng để chỉ những phong cách ứng xử giữa cá nhân mà týõng ứng với các chuẩn mực, giá trị của XH. •Văn hóa dùng để chỉ những ngýời có học. •Văn hóa dùng để chỉ trình độ học vấn. •Văn hóa dùng để chỉ các loại hình nghệ thuật nhý hội họa, điêu khắc, phim ảnh …. Nguồn gốc thuật ngữ “văn hóa” trong KHXH&NV •“CULTUS” = “GIEO TRỒNG”
T.Hobbes: “Lao động giành cho đất gọi là sự gieo trồng và sự dạy dỗ trẻ em gọi là gieo trồng tinh thần” Theo Tâm lý học, “Văn hóa là toàn thể những môn học cho phép cá nhân trong một xã hội nhất định đạt tới sự phát triển nào đó về cảm năng, về ý thức phê phán và về năng lực nhận thức, các khả năng sáng tạo” (UNESCO, 1977) Theo Triết học “Văn hóa là toàn bộ những giá trị vật chất, tinh thần do con ngýời tạo ra trong quá trình thực tiễn lịch sử xã hội và đặc trýng cho trình độ đạt đýợc trong sự phát triển của lịch sử của xã hội” (từ điển Triết học, Tiếng Bungari, 1986) Nên hiểu “văn hóa” nhý thế nào theo “kiểu” Xã hội học? Văn hóa & xã hội •Văn hóa và xã hội là hai thuật ngữ thường gắn liền nhau. •Văn hóa đýợc nhìn nhận nhý một tập hợp những giá trị truyền thống của một dân tộc.
http://www.ebook.edu.vn 42
•Xã hội là từ chỉ một cộng đồng người cụ thể. VH là một công cụ để hiểu ứng xử của con ngýời với tý cách là ngýời chuyển tải các yếu tố truyền thống của xã hội. VĂN HÓA •Trong mỗi nhóm, xã hội đều có những đặc trưng văn hóa của mình. •Không có văn hóa của xã hội này cao hơn văn hóa của xã hội khác. VĂN HÓA •Là sản phẩm của con người bao gồm các giá trị vật chất và phi vật chất. •Là hệ thống di sản chung của xã hội. VĂN HÓA •Là cách con ngýời quan niệm về cuộc sống, tổ chức cuộc sống và sống cuộc sống ấy. •Mỗi nhóm, xã hội nhất định có nền văn hóa riêng, đặc trýng
chính văn hóa đem lại diện mạo, bản sắc riêng cho xã hội. Tại sao nói văn hóa là sản phẩm của con ngýời? •Ngôn ngữ, tý týởng, quan điểm, giá trị … Như vậy, Trong xã hội học, văn hóa có thể đýợc xem xét nhý hệ thống “các giá trị vật chất và phi vật chất, các chuẩn mực và mục tiêu mà con ngýời cùng thống nhất với nhau trong quá trình týõng tác và trải qua thời gian.” Văn hóa đýợc biểu hiện nhý thế nào? Theo quan điểm của Lesle Wite (1947) •Văn hóa đýợc biểu hiện qua 4 loại hình sau: Hành động :Là những mô hình ứng xử đýợc chấp nhận rộng rãi trong xã hội .Ví dụ: cách chào, cách mời, cách ăn…
http://www.ebook.edu.vn 43
Vật chất : Là những sản phẩm do con ngýời tạo ra, bao gồm tất cả những gì do nhóm và xã hội sản xuất và sử dụng. Ví dụ: Gốm Bát Tràng, gốm Lái Thiêu. Tư tưởng : Bao gồm các tín ngýỡng và kiến thức đýợc truyền lại trong xã hội. Td: tín ngưỡng thờ ông bà. Tình cảm : Nó bao gồm những sự đánh giá về về cái tốt, cái xấu, cái đúng và cái sai. Kể cả những thành kiến đối với các nhóm xã hội cụ thể. Điều gì làm con ngýời có ứng xử khác với những con vật khác? •Ứng xử mang tính bản năng •Ứng xử mang tính văn hóa •Ứng xử thông qua týõng tác biểu týợng •Nếp sống Đặc điểm của văn hóa
Tính chất học hỏi của văn hóa Tính luân chuyển của văn hóa Tính xã hội của văn hóa Tính lý týởng của văn hóa Tính chất thích ứng văn hóa Tính thống nhất của văn hóa.
Tính chất học hỏi của Văn hóa •Văn hóa là cái học được từ những người xung quanh. •Vốn văn hóa được tích lũy trong quá trình tồn tại và phát triển của con ngýời trong mối quan hệ, tương tác với những người khác. Tính luân chuyển của văn hóa Các giá trị của văn hóa đýợc truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua ứng xử của con người. Tính xã hội của văn hóa •Văn hóa luôn tồn tại đồng thời với XH.
http://www.ebook.edu.vn 44
•Mô hình ứng xử = chuẩn mực Văn hóa (Sự đồng tình mang tính phổ biến) Tính lý tưởng của văn hóa : Những quan niệm của chúng ta về cái gì nên làm và không nên làm thýờng mang hình thức lý týởng hõn là những gì xảy ra trong hiện thực ứng xử. Tính chất thích ứng của văn hóa : Các giá trị, chuẩn mực của nền văn hóa có thể thay đổi tùy theo những đòi hỏi của bối cảnh xã hội nhý vẫn gắn liền chặt chẽ với tòan bộ cấu trúc xã hội. Tính thống nhất của văn hóa : Có một sự cố kết chặt chẽ giữa các khía cạnh khác nhau về văn hóa, nhằm hình thành nên một thể thống nhất. Các thành phần của văn hóa Biểu tượng •Là bất cứ thứ gì mang một ý nghĩa cụ thể đýợc thành viên của một nền văn hóa nhận biết. •Hình ảnh, âm thanh, đồ vật, hành động của con người… tất cả được sử dụng như ký hiệu. •Biểu tượng thay đổi khác nhau trong các nền văn hóa, và có tính thay đổi theo thời gian. Ngôn ngữ •Là hệ thống các ký hiệu có nghĩa chuẩn giúp các thành viên trong XH truyền đạt với nhau. •Là phýõng tiện quan trọng nhất để chuyển giao văn hóa, quá trình qua đó văn hóa đýợc luân chuyển từ thế hệ này sang thế hệ khác. Giá trị •Là tiêu chuẩn qua đó thành viên của một nền văn hóa xác định điều gì là tốt – xấu, nên – không nên, đẹp – xấu.(William, 1970) •Giá trị ảnh hýởng đến hành vi của chúng ta và đýợc dùng nhý những tiêu chuẩn để đánh giá hành vi của ngýời khác.
http://www.ebook.edu.vn 45
Tiêu chuẩn •Là những quy tắc và mong đợi mà qua đó xã hội định hýớng hành vi của các thành viên. •Tiêu chuẩn khiến cho các cá nhân có tính tuân thủ và phản ứng tích cực (phần thýởng) hay tiêu cực (hình phạt) của xã hội thúc đẩy tính tuân thủ ấy. •Chuẩn mực đạo đức: tiêu chuẩn văn hóa quan trọng. •Tập tục truyền thống: tiêu chuẩn văn hóa ít quan trọng hõn. Văn hóa vật chất •Là những sáng tạo hữu hình của con ngýời. •Văn hóa vật chất là sự áp dụng kiến thức văn hóa vào sinh hoạt trong môi trýờng tự nhiên. •Văn hóa vật chất cũng làm thay đổi những thành phần văn hóa phi vật chất. –Ví dụ: Việc phát minh ra các biện pháp tránh thai đã góp phần làm hình thành nên tiêu chuẩn quan hệ tình dục không phải để sinh đẻ. Tiểu văn hóa •Đó là văn hóa của các cộng đồng XH mà có những sắc thái khác với nền văn hóa chung của toàn xã hội. VD: cộng đồng người Khõme ở Sóc Trăng có một số đặc điểm VH rất đặc trưng. Một số biểu hiện cụ thể: Phương ngữ; Y phục; Món ăn; Một số ứng xử cụ thể khác… Tóm lại •Văn hóa & các hiện tượng văn hóa như: chuẩn mực, các sản phẩm, kiến thức, giá trị tình cảm đều được truyền đạt bằng ngôn ngữ qua các thế hệ trong một xã hội nhất định. Khái niệm văn hóa cho phép chúng ta giải thích hành động con ngýời bằng cách liên hệ với một loạt các giá trị truyền thống mà hành động đó tuân theo.
http://www.ebook.edu.vn 46
•Nhiệm vụ của XHH là: –Giải thích sự khác biệt văn hóa; –Phân tích hệ quả & nguyên nhân của chúng. Một số khái niệm cần quan tâm •Văn hóa chung •Văn hóa trong bối cảnh toàn cầu hóa •Khuyếch tán văn hóa •Chủ nghĩa vị chủng •Thuyết tương đối văn hóa