-
1
B GIO DC V O TO
V GIO DC TRUNG HC
D N GIO DC TRUNG HC
PH THNG GIAI ON 2
TI LIU TP HUN
DY HC TCH HP LIN MN
Lnh vc: KHOA HC T NHIN
Dnh cho CBQL v gio vin Trung hc ph thng
H Ni, nm 2015
-
2
Mc lc
Li ni u 4
Phn I. MT S VN V DY HC TCH HP LIN MN 5
I. Khi nim dy hc tch hp lin mn 5
II. u im ca vic dy hc theo ch tch hp lin mn 6
III. B tr gio vin ging dy 6
IV. Xy dng cc ch dy hc tch hp lin mn 7
V. T chc dy hc cc ch tch hp lin mn 12
Phn II. GII THIU MT S CH TCH HP LIN MN 21
A. T CHC DY HC TCH HP MN KHTN 21
Hot ng 1: c im dy hc mn KHTN 21
Hot ng 2: Cc mc tch hp trong dy hc mn KHTN 21
Hot ng 3: Qui trnh hng dn xy dng ch tch hp mn
KHTN
22
Hot ng 4: Thit k tin trnh hot ng dy hc ch tch hp 22
Hot ng 5: Phn tch tin trnh hot ng dy hc mt ch tch hp 23
B. T CHC DY HC TCH HP CC CH MN KHTN 37
CH 1. CHUYN HA VT CHT TRONG C TH NG VT 37
I. Gii thiu chung 37
II. K hoch dy hc 43
III. Thit b dy hc v ti liu b tr 45
IV. D kin thun li, kh khn v cch khc phc 45
CH 2. NGUYN T, NGUYN T HA HC V S SNG 47
I. Gii thiu chung 47
II. K hoch dy hc 49
III. Thit b dy hc v ti liu b tr 53
-
3
IV. D kin thun li, kh khn v cch khc phc 65
CH 3. S CHUYN TH CA CC CHT I VI CON
NGI, KH HU V PHN B SINH VT TRN TRI T
67
I. Gii thiu chung 67
II. K hoch dy hc 69
III. Thit b dy hc v ti liu b tr 82
IV. D kin thun li, kh khn v cch khc phc 83
CH 4. KHNG KH XUNG QUANH EM 84
I. Gii thiu chung 84
II. K hoch dy hc 88
III. Thit b dy hc v ti liu b tr 95
IV. D kin thun li, kh khn v cch khc phc 123
CH 5. CON NGI V MI TRNG 124
I. Gii thiu chung 124
II. K hoch dy hc 147
III. Thit b dy hc v ti liu b tr 153
IV. D kin thun li, kh khn v cch khc phc 155
TI LIU THAM KHO 157
-
4
Li ni u
(Lnh o V vit)
-
5
PHN 1
MT S VN CHUNG V
DY HC THEO CH TCH HP LIN MN
I. Khi nim dy hc tch hp lin mn
Dy hc tch hp lin mn l dy hc nhng ni dung kin thc lin
quan n hai hay nhiu mn hc. "Tch hp" l ni n phng php v mc
tiu ca hot ng dy hc cn "lin mn" l cp ti ni dung dy hc.
dy hc "tch hp" th chc chn phi dy kin thc "lin mn" v ngc li,
m bo hiu qu ca dy lin mn th phi bng cch v hng ti mc tiu
tch hp. mc thp th dy hc tch hp mi ch l lng ghp nhng ni
dung gio dc c lin quan vo qu trnh dy hc mt mn hc nh: lng ghp
gio dc o c, li sng; gio dc php lut; gio dc ch quyn quc gia v
bin gii, bin, o; gio dc s dng nng lng tit kim v hiu qu, bo v
mi trng, an ton giao thng... Mc tch hp cao hn l phi x l cc ni
dung kin thc trong mi lin quan vi nhau, bo m cho hc sinh vn dng
c tng hp cc kin thc mt cch hp l gii quyt cc vn trong
hc tp, trong cuc sng, ng thi trnh vic hc sinh phi hc li nhiu ln
cng mt ni dung kin thc cc mn hc khc nhau. Ch tch hp lin
mn l nhng ch c ni dung kin thc lin quan n hai hay nhiu mn
hc, th hin s ng dng ca chng trong cng mt hin tng, qu trnh
trong t nhin hay x hi. V d: Kin thc Vt l v Cng ngh trong ng c,
my pht in; kin thc Vt l v Ha hc trong ngun in ha hc; kin
thc Lch s v a l trong ch quyn bin, o; kin thc Ng vn v Gio dc
Cng dn trong gio dc o c, li sng
Cc ch tch hp lin mn c tnh thc tin nn sinh ng, hp dn
i vi hc sinh, c u th trong vic to ra ng c, hng th hc tp cho
hc sinh. Hc cc ch tch hp, lin mn, hc sinh c tng cng vn
dng kin thc tng hp vo gii quyt cc tnh hung thc tin, t phi ghi
nh kin thc mt cch my mc, nh nng lc v phm cht ca hc sinh
c hnh thnh v pht trin. Ngoi ra, dy hc cc ch tch hp, lin
mn gip cho hc sinh khng phi hc li nhiu ln cng mt ni dung kin
thc cc mn hc khc nhau, va gy qu ti, nhm chn, va khng c
c s hiu bit tng qut cng nh kh nng ng dng ca kin thc tng
hp vo thc tin.
-
6
II. u im ca vic dy hc theo ch tch hp lin mn
i vi hc sinh, trc ht, cc ch lin mn, tch hp c tnh thc
tin nn sinh ng, hp dn, c u th trong vic to ra ng c, hng th hc
tp cho hc sinh. Hc cc ch tch hp, lin mn, hc sinh c tng
cng vn dng kin thc tng hp vo gii quyt cc tnh hung thc tin, t
phi ghi nh kin thc mt cch my mc. iu quan trng hn l cc ch
tch hp, lin mn gip cho hc sinh khng phi hc li nhiu ln cng mt
ni dung kin thc cc mn hc khc nhau, va gy qu ti, nhm chn,
va khng c c s hiu bit tng qut cng nh kh nng ng dng ca
kin thc tng hp vo thc tin.
i vi gio vin th ban u c th c cht kh khn do vic phi tm
hiu su hn nhng kin thc thuc cc mn hc khc. Tuy nhin kh khn
ny ch l bc u v c th khc phc d dng bi hai l do: Mt l, trong
qu trnh dy hc mn hc ca mnh, gio vin vn thng xuyn phi dy
nhng kin thc c lin quan n cc mn hc khc v v vy c s am
hiu v nhng kin thc lin mn ; Hai l, vi vic i mi phng php
dy hc hin nay, vai tr ca gio vin khng cn l ngi truyn th kin
thc m l ngi t chc, kim tra, nh hng hot ng hc ca hc sinh c
trong v ngoi lp hc; v vy, gio vin cc b mn lin quan c iu kin
v ch ng hn trong s phi hp, h tr nhau trong dy hc. Nh vy, dy
hc theo cc ch lin mn khng nhng gim ti cho gio vin trong vic
dy cc kin thc lin mn trong mn hc ca mnh m cn c tc dng bi
dng, nng cao kin thc v k nng s phm cho gio vin, gp phn pht
trin i ng gio vin b mn hin nay thnh i ng gio vin c nng
lc dy hc kin thc lin mn, tch hp. Th h gio vin tng lai s c
o to v dy hc tch hp, lin mn ngay trong qu trnh o to gio vin
cc trng s phm.
III. B tr gio vin ging dy
Trong thi gian u, cc t/nhm chuyn mn tho lun, phn cng
gio vin phi hp thc hin hoc c th tham mu hiu trng la chn
phn cng gio vin c iu kin thun li nht thc hin. Thng qua vic
trin khai dy hc cc ch tch hp lin mn v qua sinh hot t/nhm
chuyn mn, gio vin gip nhau t bi dng nhng nm hc sau mi
gio vin c th m nhn nhiu phn mn trong mt mn hc tch hp.
-
7
Vic qun l dy hc cc ch tch hp lin mn cn thc hin theo
hng bo m quyn t ch ca nh trng, t/nhm chuyn mn v gio
vin; nng cao nng lc ca i ng cn b qun l v cng tc kim tra,
gim st v h tr cc nh trng thc hin k hoch gio dc theo nh
hng pht trin phm cht v nng lc ca hc sinh.
1. Ch trng cc bin php nhm to iu kin thun li v c s vt
cht, thit b dy hc, thi gian, kinh ph; khuyn khch, to ng lc cho
gio vin tch cc, ch ng, sng to trong thc hin k hoch, xut iu
chnh, bo co kt qu v kinh nghim t chc dy hc cc ch tch hp
lin mn.
2. Cc hot ng ch o, thanh tra, kim tra ca cp trn u phi tn
trng k hoch gio dc c ph duyt ca nh trng. Cc cp qun l
cha xp loi gi dy, cha thanh tra hot ng s phm ca gio vin dy
hc cc ch tch hp lin mn.
3. Tp trung i mi sinh hot ca t/nhm chuyn mn thng qua hot
ng nghin cu bi hc. Tng cng cc hot ng d gi, rt kinh nghim
iu chnh v gp iu chnh ni dung dy hc cc ch tch hp lin
mn; hon thin tng bc ni dung cc ch v k hoch mn hc,
phng php v hnh thc t chc dy hc, kim tra, nh gi kt qu hc tp
ca hc sinh theo nh hng pht trin nng lc hc sinh. Nn ghi hnh cc
tit dy v cc cuc hp, tho lun/rt kinh nghim lm t liu chia s cho
gio vin tham kho. T chc tt hot ng sinh hot chuyn mn theo cm
trng; c ngi ph trch t chc v qun l cc hot ng chuyn mn trn
"Trng hc kt ni" v ch o cc trng tch cc tham gia cc hot ng
chuyn mn trn mng; tng cng t chc cc hi tho, nh gi tng kt,
rt kinh nghim trong vic thc hin dy hc cc ch tch hp lin mn.
4. Tng cng cc hot ng trao i, chia s kinh nghim v k hoch
gio dc theo nh hng pht trin nng lc hc sinh thng qua cc hnh
thc t chc hi ngh, hi tho, hc tp, giao lu gia nh trng vi cc c
s gio dc trin khai m hnh trng hc mi v cc c s gio dc khc.
IV. Xy dng cc ch dy hc tch hp lin mn
1. Xc nh ni dung dy hc tch hp lin mn
Tuy c mi lin h vi nhau nhng chng trnh cc mn hc trong
chng trnh gio dc trung hc ph thng hin hnh c tnh c lp tng
-
8
i, c thit k theo mch kin thc mn hc trn nguyn tc kin thc
c hc trc l c s ca nhng kin thc c hc sau. V th, mt s ni
dung kin thc c lin quan n nhiu mn hc u c a vo chng
trnh ca cc mn hc gy ra s chng cho, qu ti. Khng nhng th,
thi im dy hc cc kin thc cc mn hc khc nhau l khc nhau,
i khi thut ng c dng cng khc nhau, gy kh khn cho hc sinh.
khc phc nhng kh khn , trong khi cha c chng trnh mi,
cn phi r sot chng trnh cc mn hc c lin quan vi nhau trong
chng trnh gio dc ph thng hin hnh, tm ra nhng kin thc chung
xy dng thnh cc ch dy hc tch hp lin mn. V d:
- Trong chng trnh cc mn Vt l, Ha hc, Sinh hc, a l c cc
ni dung kin thc chung thuc cc ch nh: Cu to cht, Nng lng,
C kh... R sot chng trnh cc mn hc ny, c th xc nh c mt s
kin thc lin mn nh sau:
+ Kin thc v "Cu to cht", "Thuyt ng hc phn t" v "Cc
nh lut cht kh" trong mn Vt l 10 v kin thc v "Nguyn t" v "Lin
kt ha hc" trong mn Ha hc 10;
+ Kin thc v "Cht rn kt tinh. Cht rn v nh hnh", "Bin dng
c ca vt rn" trong mn Vt l 10 v kin thc v "Lin kt ion, tinh th
ion", "Tinh th nguyn t v tinh th phn t" trong mn Ha hc 10;
+ Kin thc v "S chuyn th ca cc cht", " m ca khng kh"
trong mn Vt l 10 v kin thc v "Ngng ng hi nc trong kh quyn.
Ma" trong mn a l 10...
- Trong chng trnh cc mn Ng Vn, Lch s, a l, Gio dc
Cng dn, c cc ni dung kin thc chung thuc cc ch nh: Mi
trng, Bng n dn s, Dch bnh, Truyn thng dn tc, Xu hng ton cu
ha v khu vc ha... R sot chng trnh cc mn hc ny, c th xc nh
c mt s kin thc lin mn nh sau:
+ Mn Lch s v a l c cc kin thc chung v: iu kin t nhin
v v tr a l, Pht kin a l, H thng bn , Lch s v a l ca cc
quc gia v vng lnh th trn th gii;
+ Mn Ng vn v Lch s c cc kin thc chung v: Cc tc phm
vn hc, Vn hc nc ngoi, Vn ha Phc hng, Cc tc gi, tc phm;
-
9
- Trong chng trnh cc mn Vt l, Ha hc, Sinh hc, a l, Cng
ngh c cc ni dung kin thc chung v ng dng trong i sng v k thut.
R sot chng trnh cc mn hc ny, c th xc nh c mt s kin thc
lin mn nh sau:
+ Kin thc v "Ni nng v s bin i ni nng", "Cc nguyn l ca
nhit ng lc hc" trong mn Vt l 10 v kin thc v "ng c t trong"
trong mn Cng ngh 11;
+ Kin thc v dng in xoay chiu" trong mn Vt l v kin thc v
ng c in, my pht in trong mn Cng ngh...
Dy hc theo ch tch hp lin mn cp n ni dung dy hc, n
hnh thc t chc v phng php dy hc, n ni dung v phng php kim
tra, nh gi kt qu hc tp. Chng trnh gio dc no cng tn ti nhng ni
dung kin thc lin mn, v vy vic dy hc tch hp lin mn cn phi thc
hin ngay trong chng trnh hin hnh, mc d vic thit k, sp xp cc ni
dung dy hc trong chng trnh, trong sch gio khoa cha tht s to nhiu
thun li cho mc tiu . Vic la chn ni dung dy hc xy dng cc
ch tch hp lin mn ph hp nhm khc phc nhng kh khn .
2. Xy dng cc ch dy hc tch hp lin mn
B Gio dc v o to (GDT) giao quyn t ch xy dng v thc
hin k hoch gio dc, pht huy vai tr sng to ca nh trng v gio vin;
ch o cc c s gio dc trung hc, t chuyn mn v gio vin ch ng,
linh hot trong vic xy dng k hoch gio dc nh hng pht trin nng lc
hc sinh ph hp vi iu kin thc t ca nh trng, a phng v kh nng
ca hc sinh. T nm hc 2013-2014, cc trng ph thng c giao quyn t
ch trong vic xy dng v trin khai k hoch gio dc da vo mc tiu gio
dc quy nh trong chng trnh gp phn nng cao cht lng gio dc, ph
hp vi iu kin c th ca nh trng theo tinh thn cc vn bn ch o ca
B GDT: Cng vn s 3535/BGDT-GDTrH ngy 27 thng 5 nm 2013 v
vic Hng dn trin khai thc hin phng php Bn tay nn bt v cc
phng php dy hc tch cc khc; Cng vn s 791/HD-BGDT ngy 25
thng 6 nm 2013 v vic hng dn th im pht trin chng trnh gio
dc nh trng ph thng; Cng vn s 5555/BGDT-GDTrH ngy 08 thng
10 nm 2014 v vic hng dn sinh hot chuyn mn v i mi phng
php dy hc v kim tra, nh gi; t chc v qun l cc hot ng chuyn
-
10
mn ca trng trung hc/trung tm gio dc thng xuyn qua mng; cc
cng vn hng dn thc hin nhim v gio dc trung hc hng nm. Theo
, thay cho vic dy hc ang c thc hin theo tng bi/tit trong sch
gio khoa nh hin nay, cc t/nhm chuyn mn cn c vo chng trnh v
sch gio khoa hin hnh, la chn ni dung xy dng cc ch dy hc
trong mi mn hc v cc ch tch hp lin mn ph hp vi vic s dng
phng php dy hc tch cc trong iu kin thc t ca nh trng. Trn c
s r sot chun kin thc, k nng, thi theo chng trnh hin hnh v
cc hot ng hc d kin s t chc cho hc sinh theo phng php dy hc
tch cc, xc nh cc nng lc v phm cht c th hnh thnh cho hc sinh
trong mi chuyn xy dng.
Cc kin thc lin mn c th nm chng trnh ca cc lp khc
nhau v u c th c la chn xy dng thnh cc ch dy hc tch
hp lin mn. Ty vo iu kin, hon cnh c th, nh trng c th xy
dng cc ch tch hp lin mn ph hp. Trong thi gian u, trnh s
xo trn nhiu gy kh khn cho vic thc hin k hoch gio dc chung, nh
trng c th chn cc ni dung kin thc lin mn nm trong chng trnh
ca mt lp xy dng ch dy hc tch hp lin mn, m bo hon
thnh chng trnh mn hc ca khi trong nm hc. Trong nhng nm
hc tip theo, trn c s cc ch tch hp lin mn c xy dng v
thc hin, nh trng tip tc m rng xy dng cc ch tch hp lin mn
trong ton b k hoch gio dc nh trng.
Trong nm hc 2015-2016, nu c iu kin thun li, nh trng c
th giao cho cc t/nhm chuyn mn xy dng v thc hin mt vi ch
tch hp lin mn ph hp. Trong trng hp cha c iu kin thc hin
trong nm hc 2015-2016, cc nh trng cn t chc xy dng k hoch
gio dc trong c cc ch tch hp lin mn thc hin t nm hc
2016-2017.
3. Ni dung trnh by mt ch tch hp lin mn
3.1. Tn ch
Cn c vo ni dung kin thc v cc ng dng ca chng trong thc
tin xc nh tn ch sao cho ph hp, th hin c ni dung tch hp
lin mn.
3.2. Ni dung trong chng trnh cc mn hc c tch hp trong ch
-
11
- Trnh by v ni dung kin thc thuc chng trnh cc mn hc
c dy hc tch hp trong ch ; nu r yu cu cn t; tn bi (tit), thi
lng phn phi chng trnh hin hnh v thi im dy hc theo chng
trnh hin hnh;
- Phng n/k hoch dy hc mn hc sau khi tch ring phn ni
dung kin thc c dy hc theo ch xy dng;
- Trnh by ni dung dy hc trong ch ; phn tch v thi lng v
thi im thc hin ch trong mi lin h ph hp vi chng trnh dy
hc cc mn hc lin quan;
- Trnh by tng/cu hi ca ch nhm gii quyt mt vn no
qua hc sinh hc c ni dung kin thc lin mn v cc k nng
tng ng c tch ra t chng trnh cc mn hc ni trn, c th l vn
theo ni dung dy hc hoc vn cn gii quyt trong thc tin;
- ngha ca vic thc hin ch trong dy hc cc mn hc lin
quan/hot ng tri nghim sng to i vi vic hnh thnh kin thc, k
nng, thi v pht trin nng lc, phm cht ca hc sinh.
3.3. Mc tiu ca ch
a) V kin thc: Trnh by v ni dung kin thc m hc sinh s hc
c thng qua ch (ch trnh by nhng kin thc s c nh gi).
b) V k nng: Trnh by v nhng k nng ca hc sinh c hnh
thnh thng qua thc hin cc hot ng hc theo ch (ch trnh by nhng
k nng s c nh gi). S dng ng t hnh ng ghi cc loi k nng
v nng lc m hc sinh c pht trin qua thc hin ch .
c) V thi : Trnh by v nhng tc ng ca vic thc hin cc hot
ng hc theo ch i vi nhn thc, gi tr sng v nh hng hnh vi
ca hc sinh.
d) Cc nng lc chnh hng ti: Hc sinh c hc thng qua thc
hnh, sng to v to ra sn phm hc tp c ngha cho bn thn; c th
thit k, xy dng, sng to ra mt sn phm hoc thc hin mt vic no .
Cc nng lc c, vit, ton hc, khoa hc c pht trin trong vic to ra
sn phm hc tp.
3.4. Sn phm cui cng ca ch
M t r sn phm m hc sinh phi hon thnh v ni dung v hnh
thc th hin (bi bo bo, bi trnh chiu, tp tranh nh, video, m hnh, vt
-
12
tht, dng c th nghim, phn mm); nu r tn v yu cu ca sn phm
cng vi tiu ch nh gi sn phm.
V. T chc dy hc cc ch tch hp lin mn
1. Xy dng k hoch dy hc
Trong chng trnh hin nay, nhng ni dung kin thc c cp
n hai hay nhiu mn hc c iu chnh theo hai hng: ch dy kin
thc trong mt mn hc v b sung thm nhng kin thc lin quan n
cc mn cn li i vi nhng kin thc lin mn nhng c mt mn hc
chim u th, khng dy li cc mn khc; tch nhng kin thc c lin
quan ra khi cc mn hc, xy dng thnh cc ch lin mn t chc dy
hc ring vo mt thi im ph hp, song song vi qu trnh dy hc cc b
mn lin quan. Theo nh hng , t chc dy hc cc ch tch hp
lin mn, cc t/nhm chuyn mn v nh trng cn phi xy dng k hoch
thc hin nh sau:
- Xy dng k hoch dy hc ca cc b mn c lin quan sau khi
tch mt s kin thc ra xy dng cc ch tch hp lin mn. K hoch
dy hc ca mi mn hc cn phi tnh n thi im dy hc cc ch tch
hp lin mn c xy dng, m bo s ph hp v hi ha gia cc mn
hc. Trong trng hp cn thit, c th phi hy sinh mt phn lgic hnh thnh
kin thc tng c hi vn dng kin thc cho hc sinh. Trong mt s trng
hp, c th phn kin thc chung c tch ra xy dng cc ch tch hp
lin mn khng nm trn vn trong mt bi hc ca chng trnh mn hc hin
hnh. Khi , phn kin thc cn li ca bi hc cn c b tr dy hc sao
cho hp l theo hng lng ghp vo cc bi hc khc, c th l cc bi hc
lin k trc hoc sau.
- La chn thi im t chc dy hc cc ch tch hp lin mn ph
hp vi k hoch dy hc ca cc mn hc lin quan. Cn c vo ni dung
kin thc v thi lng dy hc c ly ra t cc mn hc tng ng, cc
t/nhm chuyn mn cng thng nht cc thi im trong nm hc t chc
dy hc cc ch tch hp lin mn (chng hn c th dnh cho mi ch
khong 1 tun). Trong thi gian u, c th ch la chn xy dng v t
chc dy hc khong 02 ch /hc k.
-
13
2. Thit k tin trnh dy hc
Dy hc theo cc ch , d n mn hay lin mn, u phi ch trng
vic ng dng kin thc ca ch y, bao gm ng dng vo thc tin cng
nh ng dng trong cc mn hc khc. Do vy, v mt phng php dy hc
th khng c phn bit gia dy hc mt ch n mn hay dy hc mt
ch lin mn, tch hp. iu quan trng l dy hc nhm pht trin nng
lc hc sinh i hi phi t chc hot ng hc tch cc, t lc v sng to
cho hc sinh, m cc hot ng y phi c t chc trong lp, ngoi lp,
trong trng, ngoi trng, nh v cng ng, c bit quan tm n hot
ng thc hnh v ng dng kin thc vo gii quyt nhng vn thc tin.
Vn dng cc phng php v k thut dy hc tch cc, vic thit k
tin trnh dy hc cc ch tch hp lin mn phi m bo cc yu cu sau:
2.1. V phng php dy hc
Tin trnh dy hc phi th hin chui hot ng hc ca hc sinh ph
hp vi phng php dy hc tch cc c vn dng. Ty theo c th b
mn v ni dung dy hc ca ch , gio vin c th la chn cc phng
php dy hc khc nhau. Tuy nhin, cc phng php dy hc tch cc ni
chung u da trn quan im dy hc gii quyt vn c tin trnh s phm
tng t nhau: xut pht t mt s kin/hin tng/tnh hung/nhim v lm
xut hin vn cn gii quyt - la chn gii php/xy dng k hoch gii
quyt vn - thc hin gii php/k hoch gii quyt vn - nh gi
kt qu gii quyt vn . V vy, nhn chung tin trnh dy hc mt ch
tch hp lin mn nh sau:
a) xut vn
xut vn , gio vin giao cho hc sinh mt nhim v c tim
n vn . Nhim v giao cho hc sinh c th c th hin di nhiu hnh
thc khc nhau nh: gii thch mt s kin/hin tng trong t nhin hay x
hi; gii quyt mt tnh hung trong hc tp hay trong thc tin; tin hnh
mt th nghim m u... Di s hng dn ca gio vin, hc sinh quan
tm n nhim v t ra, sn sng nhn v t nguyn thc hin nhim v. T
nhim v cn gii quyt, hc sinh huy ng kin thc, k nng bit v ny
sinh nhu cu v kin thc, k nng cn cha bit, nhng hi vng c th tm
ti, xy dng c; din t nhu cu thnh cu hi. Lc ny vn i vi
-
14
hc sinh xut hin, di s hng dn ca gio vin vn c chnh
thc din t.
Nhim v giao cho hc sinh cn m bo rng hc sinh khng th gii
quyt trn vn vi kin thc, k nng c m cn phi hc thm kin thc
mi vn dng vo qu trnh gii quyt vn .
b) Gii php v k hoch gii quyt vn
Sau khi pht biu vn , hc sinh c lp hot ng, xoay tr
vt qua kh khn, tm cc gii php gii quyt vn . Trong qu trnh
, khi cn phi c s nh hng ca gio vin hc sinh c th a ra cc
gii php theo suy ngh ca hc sinh. Thng qua trao i, tho lun di s
nh hng ca gio vin, hc sinh xc nh c cc gii php kh thi, bao
gm c vic hc kin thc mi phc v cho vic gii quyt vn t ra,
ng thi xy dng k hoch hnh ng nhm gii quyt vn .
c) Thc hin k hoch gii quyt vn
Trong qu trnh thc hin gii php v k hoch gii quyt vn , hc
sinh din t, trao i vi ngi khc trong nhm v kt qu thu c, qua
c th chnh l, hon thin tip. Trng hp hc sinh cn phi hnh thnh kin
thc mi nhm gii quyt vn , gio vin s gip hc sinh xy dng kin
thc mi ca bn thn trn c s i chiu kin thc, kinh nghim sn c vi
nhng hiu bit mi; kt ni/sp xp kin thc c v kin thc mi da trn
vic pht biu, vit ra cc kt lun/ khi nim/ cng thc mi Trong qu
trnh , hc sinh cn phi hc l thuyt hoc/v thit k phng n thc
nghim, tin hnh thc nghim, thu lm cc d liu cn thit v xem xt, rt
ra kt lun. Kin thc, k nng mi c hnh thnh gip cho vic gii quyt
c cu hi/vn t ra.
Trong qu trnh hot ng gii quyt vn , di s hng dn ca
gio vin, hnh ng ca hc sinh c nh hng ph hp vi tin trnh
nhn thc khoa hc. Gio vin cn hng dn hc sinh vn dng nhng kin
thc, k nng mi hc gii quyt cc tnh hung c lin quan trong hc tp
v cuc sng hng ngy; tip tc tm ti v m rng kin thc thng qua cc
ngun t liu, hc liu, khc nhau; t t ra cc tnh hung c vn ny sinh
t ni dung bi hc, t thc tin cuc sng, vn dng cc kin thc, k nng
hc gii quyt bng nhng cch khc nhau. Qua qu trnh dy hc, cng
vi s pht trin nng lc gii quyt vn ca hc sinh, s nh hng ca
-
15
gio vin tim cn dn n nh hng tm ti sng to, ngha l gio vin ch
a ra cho hc sinh nhng gi sao cho hc sinh c th t tm ti, huy ng
hoc xy dng nhng kin thc v cch thc hot ng thch hp gii
quyt nhim v m h m nhn. Ngha l dn dn bi dng cho hc sinh
kh nng t xc nh hnh ng thch hp trong nhng tnh hung khng phi
l quen thuc i vi hc sinh.
d) Trnh by, nh gi kt qu
Sau khi hon thnh hot ng gii quyt vn , di s hng dn
ca gio vin, hc sinh trnh by, tranh lun, bo v kt qu thu c. Gio
vin chnh xc ho, b sung, xc nhn, ph duyt kt qu, bao gm nhng
kin thc mi m hc sinh hc c thng qua hot ng gii quyt vn
. Hc sinh ghi nhn kin thc mi v vn dng trong thc tin cng nh
trong cc bi hc tip theo.
2.2. V k thut dy hc
Tin trnh dy hc ni trn c th hin c th thnh chui hot ng
hc ca hc sinh. Mi hot ng hc ca hc sinh phi th hin r mc ch,
ni dung, phng thc v sn phm hc tp m hc sinh phi hon thnh.
Phng thc hot ng ca hc sinh th hin thng qua k thut hc tch cc
c s dng. C nhiu k thut hc tch cc khc nhau, mi k thut c mc
tiu rn luyn cc k nng khc nhau cho hc sinh. Tuy nhin, d s dng k
thut hc tch cc no th vic t chc mi hot ng hc ca hc sinh u
phi thc hin theo cc bc sau:
- Chuyn giao nhim v hc tp: nhim v hc tp c giao cho hc
sinh phi r rng v ph hp vi kh nng ca hc sinh, th hin yu cu v
sn phm m hc sinh phi hon thnh khi thc hin nhim v; hnh thc giao
nhim v sinh ng, hp dn, kch thch c hng th nhn thc ca hc
sinh; m bo cho tt c hc sinh tip nhn v sn sng thc hin nhim v.
- Thc hin nhim v hc tp: hc sinh c khuyn khch hp tc vi
nhau khi thc hin nhim v hc tp; gio vin cn pht hin kp thi nhng
kh khn ca hc sinh v c bin php h tr ph hp, hiu qu; khng
xy ra tnh trng hc sinh b "b qun" trong qu trnh dy hc.
- Bo co kt qu v tho lun: yu cu v hnh thc bo co phi ph
hp vi ni dung hc tp v k thut dy hc tch cc c s dng; gio vin
-
16
cn khuyn khch cho hc sinh trao i, tho lun vi nhau v ni dung hc
tp; x l nhng tnh hung s phm ny sinh mt cch hp l.
- nh gi kt qu thc hin nhim v hc tp: gio vin t chc cho
hc sinh trnh by, tho lun v kt qu thc hin nhim v; nhn xt v qu
trnh thc hin nhim v hc tp ca hc sinh; phn tch, nhn xt, nh gi
kt qu thc hin nhim v v nhng kin tho lun ca hc sinh; chnh xc
ha cc kin thc m hc sinh hc c thng qua hot ng.
Mi ch c thc hin nhiu tit hc nn mt nhim v hc tp
c th c thc hin trong v ngoi lp hc. V th, trong mt tit hc c
th ch thc hin mt s bc trong tin trnh s phm ca phng php v k
thut dy hc c s dng. Khi d mt gi dy, gio vin cn phi t n
trong ton b tin trnh dy hc ca ch thit k. Cn t chc ghi hnh
cc gi dy s dng khi phn tch bi hc.
2.3. V thit b dy hc v hc liu
Thit b dy hc v hc liu c s dng trong dy hc mi ch
phi m bo s ph hp vi tng hot ng hc thit k. Vic s dng
cc thit b dy hc v hc liu c th hin r trong phng thc hot
ng hc v sn phm hc tp tng ng m hc sinh phi hon thnh trong
mi hot ng hc.
2.4. V kim tra, nh gi
Phng n kim tra, nh gi trong qu trnh dy hc phi m bo s
ng b vi phng php v k thut dy hc tch cc c s dng. Cn
tng cng nh gi v s hnh thnh v pht trin nng lc, phm cht ca
hc sinh thng qua qu trnh thc hin cc nhim v hc tp, thng qua cc
sn phm hc tp m hc sinh hon thnh; tng cng hot ng t nh
gi v nh gi ng ng ca hc sinh. thc hin c iu , i vi
mi hot ng hc trong c tin trnh dy hc, cn m t c th cc sn phm
hc tp m hc sinh phi hon thnh cng vi cc tiu ch nh gi c th.
3. Hng dn gio vin dy hc cc ch tch hp lin mn
gio vin c th t chc tt cc hot ng hc cho hc sinh, cn
hng dn c th gio vin t chc cc hot ng hc tng ng c
bin son trong k hoch dy hc mi ch nh sau:
3.1. Hng dn chung
-
17
Lm r v tin trnh s phm ca phng php dy hc tch cc c
s dng trong ch , gip cho gio vin hiu r ni dung, ngha ca tng
hot ng hc trong c chui hot ng hc ca ch .
3.2. Hng dn c th cho mi hot ng hc ca hc sinh
- Hng dn v k thut hc tch cc c s dng trong t chc hot
ng (ng no, khn tri bn, cc mnh ghp, phng tranh...) th hin trong
k hoch dy hc cc ch c bin son; gi v cc k thut dy hc
khc c th c s dng gio vin c th la chn, iu chnh k hoch
dy hc cc ch cho ph hp vi iu kin thc tin.
- Hng dn v k thut s dng cc thit b dy hc, hc liu c s
dng trong hot ng hc ca hc sinh (nu c) c bin son trong k
hoch dy hc ch ; gi nhng thit b dy hc, hc liu c th thay th.
- Hng dn lm r v cch chuyn giao nhim v cho hc sinh
c bin son trong k hoch dy hc mi ch qua: li ni; ti liu, thit
b dy hc, hc liu; cch quan st hot ng hc ca hc sinh, nhng kh
khn m hc sinh c th gp...; cc bin php gip hc sinh vt qua kh
khn hon thnh nhim v hc tp; bin php theo di, gip hc sinh
hot ng hc ngoi lp, nh v cng ng; bin php t chc cho hc
sinh bo co v tho lun v sn phm hc tp;...
- Hng dn phng n nh gi kt qu hot ng hc ca hc sinh
c th hin trong k hoch dy hc mi ch (nh gi bng quan st,
nhn xt; cch bin son cu hi/bi tp/nhim v hc tp; cch nh gi sn
phm hc tp ca hc sinh; xy dng bng t nh gi (rubric); cch t chc
cho hc sinh t nh gi, nh gi ng ng; cch ghi nht k dy hc...); gi
cc phng n nh gi khc c th s dng.
Vi vic t chc tin trnh dy hc nh trn, c th hnh dung mi ch
dy hc bao gm mt s nhim v hc tp c thit k thnh cc hot
ng k tip nhau. Lp hc c th c chia thnh tng nhm nh. Ty mc
ch, yu cu ca vn hc tp, cc nhm c phn chia ngu nhin hay c
ch nh, c duy tr n nh hay thay i trong tng phn ca tit hc, c
giao cng mt nhim v hay nhng nhim v khc nhau. Trong nhm nh,
mi thnh vin u phi lm vic tch cc, khng th li vo mt vi ngi
hiu bit v nng ng hn. Cc thnh vin trong nhm gip nhau tm hiu
vn nu ra trong khng kh thi ua vi cc nhm khc. Kt qu lm vic
-
18
ca mi nhm s ng gp vo kt qu hc tp chung ca c lp. Cc k thut
dy hc tch cc nh: khn tri bn, cc mnh ghp, ng no, bn t duy,
XYZ, bi... s c s dng trong tt chc hot ng nhm trn lp thc
hin cc nhim v nh nhm t mc tiu dy hc. Trong mi hot ng, gio
vin c th s dng mt k thut no giao cho hc sinh gii quyt mt
nhim v hc tp c giao. Kt qu hot ng ca cc nhm hc sinh c
a ra tho lun, t ny sinh vn cn gii quyt v xut cc gii php
nhm gii quyt vn . Hot ng gii quyt vn ca hc sinh c th
c thc hin ngay trong gi hc trn lp nhng thng th phi thc hin
nh, gia hai gi ln lp k tip nhau mi t c hiu qu cao. Giai on
ny, cc phng php quan st, n tp, nghin cu c lp cn c hng
dn cho hc sinh s dng. Cc k thut dy hc tch cc s c tip tc s
dng trn lp trong gi hc sau t chc cc hot ng trao i, tranh
lun ca hc sinh v vn ang gii quyt nhm t c mc tiu dy hc.
Trong qu trnh t chc hot ng dy hc nh trn, vn nh gi ca gio
vin v nh gi ca hc sinh v kt qu hot ng (bao gm t nh gi v
nh gi ng ng) c quan tm thc hin. Trong ton b tin trnh t
chc hot ng dy hc nh trn, cc phng php truyn thng nh thuyt
trnh, m thoi, trc quan, thc hnh... vn cn nguyn gi tr ca chng v
cn phi c khai thc s dng mt cch hp l, ng lc, ng ch t
c hiu qu cao nht.
3. T chc dy hc ch tch hp lin mn qua "Trng hc kt ni"
Nh ni trn, tin trnh dy hc mi ch bao gm cc hot ng
hc ca hc sinh trong lp, ngoi lp, nh v cng ng. Thi gian dy hc
trn lp ch yu dnh cho cc hot ng nhm pht hin vn , xut gii
php gii quyt vn , xy dng k hoch gii quyt vn , trnh by bo
co, trao i, tho lun v kt qu gii quyt vn . Hot ng tm ti,
nghin cu nhm gii quyt vn ca hc sinh, bao gm vic nghin cu ti
liu v thc hnh, th nghim (nu c) nn giao cho hc sinh ch ng thc
hin ngoi lp hc (trong phng th nghim, th vin), nh v cng ng
(nu cn). Qu trnh hot ng hc tp, nghin cu ca hc sinh bn ngoi lp
hc cn c theo di, kim tra v h tr thng xuyn nhm m bo s
thnh cng v hiu qu. V vy, vic t chc dy hc cc ch tch hp lin
mn cn phi tng cng ng dng cng ngh thng tin thc hin chc
-
19
nng ca gio vin. Trn trang mng gio dc "Trng hc kt ni" hin
nay c y cng c mi gio vin t chc cc bi hc hng dn
hc sinh hc tp song song vi qu trnh dy hc trn lp. thc hin iu
, mi gio vin phi c ti khon gio vin do nh trng cp cng vi
danh sch cc ti khon ca hc sinh cc lp c giao ph trch. S dng ti
khon gio vin, mi gio vin c th thc hin cc hot ng sau trn
"Trng hc kt ni":
a) Qun l danh sch lp ch nhim v lp ging dy
Trong Khng gian trng hc, chn mc Danh sch lp trn thanh
menu bn phi. Danh sch cc lp ch nhim v cc lp c phn cng
ging dy s hin ra. xem danh sch hc sinh ca lp, chn nt Xem
danh sch lp tng ng.
b) Qun l im
- Nhp im v nhn xt cho hc sinh: chm im v nhn xt cho
cc lp ging dy, truy cp mc Qun l im trong Khng gian trng
hc. Sau khi cho im, c th chnh sa hoc xa im s cho.
- Tng kt mn: Sau khi hon thin im s trong hc k cho hc sinh,
c th tnh im tng kt cho hc sinh bng cch chn nt Tng kt mn
cui trang. im s ny c tnh t ng theo im s trong 3 mc H s 1,
h s 2 v h s 3.
c) Trao i gia gio vin v cha m hc sinh
truy cp khng gian trao i gia gio vin v ph huynh hc sinh,
kch chut vo tn lp trong Danh sch lp. Gio vin ch nhim c th:
- To ti khon cho cha m hc sinh.
- Trao i c nhn gia gio vin ch nhim v ph huynh hc sinh.
- Tho lun chung gia cc gio vin v ph huynh hc sinh.
d) T chc dy hc cho hc sinh
M un Qun l bi hc cho php gio vin: to mt bi hc hoc ch
mi; chnh sa li bi hc; xa bi hc; qun l danh sch cc bi hc.
- Khi to mt bi hc hoc mt ch mi, gio vin cn t tiu ,
ch r lnh vc (mn hc), m t c th ch hoc yu cu hot ng cho
hc sinh, t phm vi cho php truy cp bi hc (dnh cho i tng no).
- Sau khi to bi hc, gio vin c th upload thm ti liu tham kho,
gip hc sinh tin hnh cc hot ng c nhn hoc hot ng nhm.
-
20
- Theo di qu trnh ng k hc v xc nhn ng k cho hc sinh: Sau
khi gio vin to ra bi hc mi, nhng hc sinh thuc phm vi cho php s
c quyn ng k theo hc. Ty vo bi hc/ch , gio vin c th yu cu
hc sinh lm vic c nhn hoc theo nhm. i vi tng bi hc/ch , gio
vin c th theo di qu trnh ng k hc ca hc sinh, ca tng nhm hc
sinh. Trong mc ny, gio vin c cng c cho php, hoc khng cho php
hc sinh/nhm hc sinh no tham gia bi hc/ch . Khi gio vin xc
nhn hc sinh iu kin tham gia, cc hc sinh/nhm hc sinh mi c
quyn truy cp n cc d liu khc ca bi hc/ch .
- iu khin qu trnh hc tp: Ra thng bo chung cho c lp cc hot
ng, gi hoc ch dn, trong mc "Thng bo chung"; tr li thc mc,
h tr, gi hc sinh. Khi hc sinh t cu hi, gio vin c th trao i trc
tip trn h thng trong mc "Thc mc ca hc sinh".
- Qun l nhm v sn phm nhm: Trong hnh trn, gio vin c th
nhn thy sn phm m hc sinh/nhm hc sinh upload ln. Gio vin c
th dowload xung c v cho im.
- Chm im cho sn phm: Sau khi c xong v cho im, gio vin
c cng c nhp im vo h thng thng bo cho hc sinh/nhm hc
sinh.
Vi cc cng c nu trn, khi t chc dy hc cc ch tch hp lin
mn, song song vi vic dy hc trn lp, cc gio vin cn t chc cc ch
trn "Trng hc kt ni" giao nhim v hc tp cho hc sinh nh v
cng ng. Thng qua "Trng hc kt ni", hc sinh c hng dn, h tr
thc hin cc nhim v c giao; hon thnh cc sn phm hc tp theo
yu cu; np sn phm hc tp ln mng "Trng hc kt ni" c nh
gi, gp hon thin. Vic nh gi c th c thc hin bi gio vin, hc
sinh v cha m hc sinh.
-
21
Phn II
GII THIU MT S CH TCH HP LIN MN
A. T CHC DY HC TCH HP MN KHOA HC T NHIN
Hot ng 1: c im dy hc mn khoa hc t nhin
Mc tiu cn t
- Nhn bit c cc c im dy hc cc mn khoa hc t nhin
- Xc nh c mt s mc tiu dy hc v cc nng lc c th trong
dy hc cc mn khoa hc t nhin.
Tin trnh
1. Hc vin lm vic c nhn, sau lm vic nhm tr li cu hi:
Nhng c im ca dy hc cc mn khoa hc t nhin l g? Hy xc
nh mt s mc tiu dy hc v cc nng lc c th trong dy hc cc
mn khoa hc t nhin.
2. Sn phm nhm c vit trn giy A0 (Xem ti liu b tr 1.1).
3. Cc nhm chia s kt qu tho lun trn lp nu ra c mt s
nguyn tc c bn khi la chn ni dung tch hp.
4. Hc vin lm vic c nhn, sau lm vic nhm xc nh mt s
nng lc c th cn hnh thnh thng dy hc cc mn khoa hc t
nhin.
Hot ng 2: Cc mc tch hp trong dy hc cc mn khoa hc t
nhin
Mc tiu cn t
- Nhn bit c cc mc tch hp.
- Ly c cc v d minh ha cho cc mc tch hp .
Tin trnh
1. Hc vin lm vic c nhn, sau lm vic nhm tr li cu hi: C
nhng mc tch hp no trong cc mn Khoa hc t nhin? Sn
phm nhm c vit trn giy A0 (Xem ti liu b tr 2.1).
2. Cc nhm chia s kt qu tho lun trn lp nu ra c cc mc
tch hp.
3. Cc nhm lm vic ly cc v d minh ha cho cc mc tch hp
(Xem ti liu b tr 2.2)..
-
22
Hot ng 3: Quy trnh hng dn xy dng ch tch hp mn KHTN
Mc tiu cn t
- Nhn bit c cc bc trong quy trnh xy dng ch tch hp.
- Vn dng c quy trnh xy dng ch tch hp.
- Bit phi hp vi ng nghip la chn ni dung, xy dng ch
tch hp.
Tin trnh
1. Hc vin lm vic c nhn, sau lm vic nhm tr li cu hi:
Nhng bc xy dng ch tch hp l g? (Sn phm nhm c
vit trn giy A0 tham kho ti liu b tr 3.1)
2. Cc nhm chia s kt qu tho lun trn lp nu ra c cc bc
xy dng ch tch hp.
3. Lm vic theo nhm, r sot chng trnh thuc cc mn hc khc
nhau xy dng ch tch hp v hon thnh phiu bi tp. (Xem
ti liu b tr 3.1)
4. Xc nh cc mc tch hp cc ni dung trong ch ca bi hc.
Hot ng 4: Thit k tin trnh hot ng dy hc ch tch hp
Mc tiu cn t
- Nhn bit c cc bc trong vic thit k tin trnh hot ng dy
hc ch tch hp.
- Nhn bit c mt s phng php v k thut dy hc tch cc trong
t chc dy hc ch tch hp
- Vn dng c cc phng php v k thut dy hc tch cc thit k
tin trnh hot ng dy hc vi ch tch hp la chn hot ng 3.
- C thi hp tc vi ng nghip thit k tin trnh hot ng dy hc.
Tin trnh
1. Hc vin lm vic nhm xc nh cc ni dung chi tit trong ch tch
hp (Hon thnh phiu bi tp cho hot ng 4, xem ti liu b tr 4.1)
2. S dng k thut dy hc theo mnh ghp. Vng 1 ca k thut mnh
ghp, mi nhm s dng giy A0 trnh by khi nim, c im, tin
trnh v u, nhc im ca mi phng php dy hc. Vng 2, chia
li nhm, mi thnh vin ca nhm mi c trch nhim bo co kt qu
tho lun vng 1 cho nhm mi. Sau trnh din sn phm ca mi
nhm (tham kho ti liu b tr 4.2).
-
23
Vng 1 phn cng nh sau:
Nhm 1 nghin cu ph lc v dy hc theo d n, tm tt trn giy A0
Nhm 2 nghin cu ph lc v dy hc gii quyt vn , tm tt trn giy A0
Nhm 3 nghin cu ph lc v mt s k thut dy hc tch cc, tm tt
trn giy A0
Vng 2: Mi nhm im danh t 1 n 3, nu s ngi nhiu hn 3 th
tun hon. Nhng ai c th t 1 thnh lp nhm 1 mi; tng t nh
vy cho cc nhm 2, 3. Nhim v ca cc nhm trong vng 2 l tho
lun v tng phng php dy hc, k thut dy hc vng 1, kh nng vn
dng vo dy hc cc ch tch hp, nhng u im, hn ch ca mi
phng php.
3. Hc vin lm vic nhm thit k tin trnh hot ng dy hc nhm
tr li cu hi: Cc hot ng dy hc c p ng mc tiu dy hc
ra hay khng? (Sn phm nhm c vit trn giy A0)
4. Cc nhm chia s kt qu tho lun trn lp.
Hot ng 5: Phn tch tin trnh hot ng dy hc mt ch tch hp
Mc tiu cn t
- Nhn bit c cc ni dung chnh trong ch cng nh cc hot
ng dy hc ch tch hp.
- Nhn bit c mt s phng php v k thut dy hc tch cc
c vn dng trong t chc dy hc ch tch hp.
- Phn tch c s p ng gia cc hot ng hc vi mc tiu dy hc.
- C thi hp tc vi ng nghip phn tch tin trnh hot ng dy hc.
Tin trnh
1. Hai nhm hc vin la chn cng mt ch tch hp (Xem ti liu b
tr 5.1)
2. Cc nhm lm vic xc nh cc ni dung chnh trong ch tch hp
3. Cc nhm lm vic phn tch c s p ng gia cc hot ng
hc vi mc tiu dy hc
4. Hai nhm lm vic chung trao i v kt qu lm vic.
5. Cc c nhn trong hai nhm a ra mt s gi hoc xut cc
hot ng dy hc c hiu qu hn trong dy hc ch tch hp
la chn.
-
24
TI LIU B TR 1.1
Khoa hc t nhin l lnh vc nghin cu v th gii t nhin, nghin
cu cc quy lut vn ng v pht trin chung nht ca gii t nhin.
Khoa hc t nhin, hay T nhin
hc, (ting Anh: Natural science) l mt
nhnh ca khoa hc, c mc ch nhn
thc, m t, gii thch v tin on v cc
hin tng v quy lut t nhin, da trn
nhng du hiu c kim chng chc
chn. Trong khoa hc t nhin, gi
thuyt c s dng rng ri xy dng
nhng l thuyt khoa hc. Hnh bn th
hin 5 phn ngnh chnh ca Khoa hc t
nhin l: ha hc ( trung tm), thin vn
hc, khoa hc Tri t, vt l, v sinh hc
(theo chiu kim ng h t bn tri).
Mc tiu ca lnh vc Khoa hc t nhin trong chng trnh gio dc
ph thng nhm:
- Trang b nn tng kin thc l nhng thut ng v khi nim khoa hc
c bn v sinh hc, vt l, ha hc, khoa hc tri t v khng gian, HS:
C th hiu r bn thn v th gii xung quanh (hiu bit v bn cht
ca sinh gii, ca tri t v v tr ca n trong v tr, v cc qu trnh
vt l v ha hc, v cc nguyn l vn ng v pht trin chung nht
ca gii t nhin).
C th tr thnh nhng cng dn t tin trong th gii cng ngh, c kh
nng tham gia vo cc vn lin quan n khoa hc v cng ngh.
Chun b cho vic hc tp v nghin cu khoa hc cp trung hc ph
thng v cc cp hc cao hn.
- Rn luyn cc k nng c bn phu hp vi vic nghin cu v thc
hnh khoa hc nh k nng quan st v xc nh vn nghin cu, k nng
t cu hi nghin cu, k nng lp gi thuyt nghin cu, k nng lp k
hoch v thc hin kim chng gi thuyt, k nng phn tch, x l d liu v
thng tin khoa hc, cng b v trao i kt qu nghin cu vi ngi khc
-
25
- Cung cp c hi pht trin cc nng lc chung nh nng lc t
hc, nng lc t duy sng to, nng lc gii quyt vn ; nng lc t qun
l; nng lc giao tip v hp tc; nng lc s dng ngn ng, s dng cng
ng thng tin v truyn thng, nng lc tnh ton
- Pht trin HS nhn thc v bn cht ca khoa hc v qu trnh tm
ti, nghin cu khoa hc; v vai tr v nhng ng gp ca khoa hc i vi
i sng con ngi; v s a dng ca cc ngh nghip lin quan n khoa
hc.
- Hnh thnh v pht trin nhng phm cht, thi khoa hc cn thit
nh cn c, trung thc, t m, chnh xc, yu chn l khoa hc, sn sng hc
hi ci mi, bo v l phi c th ho hp vi mi trng thin nhin x
hi cng ng.
T cc nng lc c th trong cc mn khoa hc t nhin, ngi hc
cn c cc k nng qu trnh khoa hc nh: Quan st; Giao tip; o lng; So
snh; Tng phn; T chc; Phn loi; Phn tch; Suy lun; t gi thuyt;
D on.
TI LIU B TR 2.1.
Cc mc tch hp trong dy hc cc mn Khoa hc t nhin
C th a ra 3 mc tch hp trong dy hc cc mn khoa hc t nhin
nh sau:
- Lng ghp: l a cc yu t ni dung gn vi thc tin, gn vi
x hi, gn vi cc mn hc khc vo dng chy ch o ca ni dung bi
hc ca mt mn hc. mc lng ghp, cc mn hc vn dy ring r.
Tuy nhin, gio vin c th tm thy mi quan h gia kin thc ca mn hc
mnh m nhn vi ni dung ca cc mn hc khc v thc hin vic lng
ghp cc kin thc nhng thi im thch hp.
- Vn dng kin thc lin mn: mc ny, hot ng hc din ra
xung quanh cc ch , ngi hc cn n cc kin thc ca nhiu mn
hc gii quyt vn t ra. Cc ch khi c gi l cc ch hi
t
- Ha trn: y l mc cao nht ca dy hc tch hp. mc
ny, tin trnh dy hc l tin trnh khng mn hc, c ngha, ni dung kin
thc trong bi hc khng thuc ring v mt mn hc nhng li thuc v
nhiu mn hc khc nhau, do , cc ni dung thuc ch tch hp s khng
-
26
cn dy cc mn hc ring r. Mc tch hp ny dn n s hp nht
kin thc ca hai hay nhiu mn hc.
Trong qu trnh thit k, s c nhng ch , trong , cc nng lc cn
hnh thnh c th hin xuyn sut qua ton b cc ni dung ca ch m
khng phi ch l mt ni dung no ca ch . Cc nng lc ny chnh l
cc nng lc c hnh thnh xuyn mn hc. V d, vi cc mn khoa hc t
nhin, l nng lc thc hin cc php o v s dng cng c o.
TI LIU B TR 2.2 Gi mt s ch c th thc hin tch hp trong dy hc cc mn
khoa hc t nhin cc trng THPT
C nhiu cch tip cn xy dng cc ch tch hp trong lnh vc
Khoa hc t nhin nh tip cn da trn cc nguyn l vn ng, pht trin
chung ca gii t nhin; tip cn da trn cc i tng ca gii t nhin
nhng c mi quan h gn gi, gn b vi cuc sng ca con ngi nh
nc, khng kh; tip cn da trn nguyn l khai thc v s dng bn
vng cc ngun ti nguyn thin nhin Nh vy, cc ch tch hp c th
c thit k theo cc cch tip cn chnh sau:
STT Cch tip cn Ch tch hp
1 Theo cc qui lut chung ca
th gii t nhin v x hi
Theo cch ny, mi qui lut chung c
th tr thnh mt ch tch hp cp
tch hp ton phn.
V d: S a dng; Cc chu k; Tng
tc, vn ng, pht trin v tin ha
2 Theo i tng hc: Vt
cht; Nng lng; S sng,
Tri t,...
V d: Nc; Khng kh; nh sng;
3 Theo cc yu cu ca pht
trin bn vng (S dng v
khai thc thin nhin mt
cch bn vng)
S pht trin cc ch phi xut pht
t cc kin thc v mi trng sinh
thi, nhim mi trng, tc nhn gy
nhim mi trng, cc qu trnh m
bo cho s cn bng sinh thi.
V d: S dng ti nguyn nc; Kh
quyn v s sng;
Di y l gi mt s ch tch hp:
-
27
- Bin i kh hu.
- Con ngi v mi trng.
- n mn Kim loi.
- Kim loi trong cuc sng
- Hp cht thin nhin.
- Nc vi mi trng xung quanh.
- Thi tit
-
TI LIU B TR 3.1. Quy trnh xy dng ch tch hp
Bc 1: R sot chng trnh, sch gio khoa tm ra cc ni dung
dy hc gn ging nhau c lin quan cht ch vi nhau trong cc mn hc ca
chng trnh, sch gio khoa hin hnh; nhng ni dung lin quan n vn
thi s ca a phng, t nc xy dng bi hc tch hp.
Bc 2: Xc nh ch tch hp, bao gm tn bi hc v thuc lnh
vc mn hc no, ng gp ca cc mn vo bi hc.
Bc 3: D kin thi gian (bao nhiu tit) cho ch tch hp.
Bc 4: Xc nh mc tiu ca bi hc tch hp, bao gm: kin thc,
k nng, thi , nh hng nng lc hnh thnh.
Bc 5: Xy dng cc ni dung chnh trong bi hc tch hp. Cn c
vo thi gian d kin, mc tiu, thm ch c c im tm sinh l v yu t
vng min xy dng ni dung cho ph hp.
Phiu bi tp cho Hot ng 3
R sot chng trnh hon thnh bng sau:
Tn bi hc
(tch hp)
Thi lng
d kin (tit) Mc tiu Ni dung
ng gp ca cc mn
vo bi hc
TI LIU B TR 4.1.
Quy trnh thit k hot ng dy hc ch tch hp
Bc 1: T cc ni dung chnh xc nh trong ch tch hp (hot ng
3), gio vin xc nh cc ni dung chi tit tng ng vi cc ni dung chnh.
Bc 6: Thit k tin trnh hot ng dy hc ch tch hp (ch ti cc
phng php v k thut dy hc tch cc thng c s dng trong dy hc
cc mn khoa hc t nhin nhm pht huy tnh tch cc ca ngi hc).
-
28
Phiu bi tp cho Hot ng 4
R sot chng trnh hon thnh bng sau:
Tn bi
hc (tch
hp)
Thi lng
d kin
(tit)
Mc
tiu Ni dung
ng gp ca cc
mn vo ni dung ch
tch hp
Ni dung 1
Ni dung 2
TI LIU B TR 4.2. Mt s phng php, k thut dy hc tch cc trong t chc dy hc ch tch hp
A. Dy hc gii quyt vn
hc sinh c th t ch, tch cc trong cc hot ng hc tm ti xy
dng kin thc v vn dng kin thc ca hc sinh, gio vin cn t chc tin
trnh dy hc gii quyt vn theo cc pha, phng theo tin trnh tm ti,
khm ph xy dng, bo v tri thc mi trong nghin cu khoa hc. Tin
trnh dy hc ny gm 3 pha1:
Pha th nht: Chuyn giao nhim v, bt n ho tri thc pht biu vn
Pha th hai: Hc sinh hnh ng c lp, t ch, trao i tm ti gii
quyt vn
Pha th ba: Tranh lun, th ch ho, vn dng tri thc mi.
C th thy mi quan h gia tin trnh dy hc gii quyt vn vi
tin trnh tm ti, khm ph trong nghin cu khoa hc s di y:
1 Phm Hu Tng. Dy hc Vt l trng ph thng theo nh hng pht trin hot ng hc tch cc, t ch, sng to v t duy khoa hc, NXB i hc S phm H Ni,
2004.
-
29
Tin trnh dy hc gii quyt vn c th thy cc phng php dy
hc tch cc. Trong cc phng php dy hc truyn thng cng c th p
dng thun li dy hc gii quyt vn nh thuyt trnh, m thoi gii
quyt vn .
Tin trnh dy hc gii quyt vn l c s gio vin vn dng cc
phng php v k thut dy hc tch cc mt cch hiu qu.
Pha th nht: Chuyn giao nhim
v, bt n ho tri thc, pht biu vn
Pha th hai: Hc sinh hnh ng c lp t ch, trao i tm ti, gii quyt
vn
Pha th ba: Tranh lun, th ch ho; vn dng tri thc
mi
Tnh hung c tim n vn
Pht biu vn
Gii quyt vn : Suy on thc hin gii php
Kim tra xc nhn kt qu: Xem xt s
ph hp ca l thuyt v thc nghim
Trnh by, thng bo,
tho lun, bo v kt qu
Vn dng tri thc mi gii quyt nhim v t ra tip theo
Hnh a
S cc pha ca tin trnh dy hc gii quyt
vn
Hnh b
S tin trnh nghin cu xy dng, bo v
tri thc mi trong nghin cu khoa hc
-
30
B. Dy hc theo d n
1. Khi nim
Dy hc theo d n l mt kiu t chc dy hc, trong ngi hc thc
hin mt nhim v hc tp phc hp, c s kt hp gia l thuyt v thc tin,
thc hnh, to ra cc sn phm c th gii thiu. Nhim v ny c ngi
hc thc hin vi tnh t lc cao trong ton b qu trnh hc tp, t vic xc
nh mc ch, lp k hoch, n vic thc hin d n, kim tra, iu chnh,
nh gi qu trnh v kt qu thc hin.
2. Phn loi
Dy hc theo d n c th c phn loi theo nhiu phng din khc
nhau. Sau y l mt s cch phn loi:
2.1. Phn loi theo chuyn mn
- D n trong mt mn hc: trng tm ni dung nm trong mt mn hc.
- D n lin mn: trng tm ni dung nm nhiu mn hc khc nhau.
2.2. Phn loi theo qu thi gian
- D n nh: thc hin trong mt s gi hc, c th t 2 6 gi hc.
- D n trung bnh: d n trong mt hoc mt s ngy (ngy d n),
nhng gii hn l mt tun hoc 40 gi hc.
- D n ln: d n thc hin vi qu thi gian ln, ti thiu l mt tun
(hay 40 gi hc), c th ko di nhiu tun (tun d n) hay c nm.
2.3. Phn loi theo nhim v
- D n tm hiu: l d n kho st thc trng i tng.
- D n nghin cu: nhm gii quyt cc vn , gii thch cc hin
tng, qu trnh.
- D n thc hnh: c th gi l d n kin to sn phm, trng tm l
vic to ra cc sn phm vt cht hoc thc hin mt k hoch hnh
ng thc tin, nhm thc hin nhng nhim v nh trang tr, trng by,
biu din, sng tc.
- D n hn hp: l cc d n c ni dung kt hp cc dng nu trn.
3. c im ca dy hc d n
C ba c im ct li ca dy hc theo d n: nh hng ngi hc,
nh hng thc tin v nh hng sn phm.
Trong dy hc theo d n, d n c tp trung vo nhng cu hi hay
nhng vn nh hng cho ngi hc tip xc vi nhng khi nim v
-
31
nguyn l trng tm ca mn hc. iu ny thng c thc hin thng qua
b cu hi nh hng.
B cu hi nh hng gm cu hi khi qut (Essential Question), cu
hi bi hc (Lesson Question) v cu hi ni dung (Content Question). Trong
, cu hi khi qut v cu hi bi hc thuc loi cu hi m. Loi cu hi
m c nhiu hn mt phng n ng nhm pht trin nng lc t duy bc
cao. Loi cu hi ni dung ch c mt phng n ng duy nht, cn gi l
cu hi ng.
4. Tin trnh t chc dy hc d n
4.1. Giai on 1: Thit k d n
4.1.1. Xc nh mc tiu
Gio vin nn bt u thit k d n bng vic ngh n cc sn phm cui
cng. Gio vin cn xc nh nhng g hc sinh phi bit v c th lm c
khi d n kt thc. C th, gio vin cn xc nh mc tiu d n t chun
kin thc bi hc v cc k nng c bn, nhng k nng t duy bc cao v
nhng k nng th k XXI v nhng nng lc m bi hc tch hp hng ti.
4.1.2. Xy dng tng d n Thit k cc hot ng
Hot ng d n phi thit k sao cho p ng c cc nhu cu hot ng
v nghin cu ca ngi hc i vi mn hc, lin h vi thc tin cuc sng
ca hc sinh. Khi son k hoch hnh ng, gio vin cn pht trin nhng
kch bn d n sao cho chng c th em li nhng tri nghim hc tp phong
ph cho hc sinh. Kch bn cho mt d n hay s t ngi hc vo nhng
vai nng ng. Mt kch bn hay cn:
- t ra cho hc sinh nhng nhim v i hi s n lc hot ng, phi
c ngha;
- C tnh thc tin;
- Nhm n cc chun kin thc v k nng v bm st mc tiu dy hc.
4.1.3. Xy dng b cu hi nh hng
Gio vin xy dng b cu hi nh hng hng dn d n v gip
hc sinh tp trung vo nhng tng quan trng v nhng khi nim mu
cht ca bi hc. Cu hi khi qut phi th v, c o, li cun ngi hc.
4.1.4. Lp k hoch nh gi v xy dng cc tiu ch nh gi
Gio vin lp lch trnh nh gi nh gi vic hc ca hc sinh vo
nhng thi im khc nhau trong sut d n. Trc khi tin hnh d n, gio
-
32
vin c th thit k mt s cu hi nh gi nhu cu v kin thc v k
nng ca hc sinh lin quan n d n sp thc hin v ni dung bi hc.
Trong qu trnh thc hin d n, gio vin c th thit k mt s cng c nh
gi khuyn khch hc sinh t nh hng, nh gi s tin b ca cc em
nh: b cu hi nh hng, phiu quan st nhm, phiu phn hi bn hc,
phiu t nh gi v nh gi nhm, tiu ch nh gi sn phm d n Sau
khi kt thc d n, gio vin tin hnh nh gi tng kt qu trnh thc hin
d n ca cc nhm qua sn phm m cc em lm c.
4.1.5. Xy dng ngun ti nguyn tham kho
Gio vin c th xy dng ngun ti nguyn h tr m bo vic tm
kim thng tin ca hc sinh ng hng, ng mc tiu t ra. Ti nguyn h
tr hc sinh thc hin d n c th l sch, bo, website
4.2. Giai on 2: Tin hnh dy hc theo d n
Dy hc theo d n theo cc bc sau:
Bc 1: Hng dn hc sinh xc nh mc tiu v tho lun tng d
n
Bc 2: nh gi nhu cu, kin thc ngi hc trc khi thc hin d n
Bc 3: Chia nhm v lp k hoch thc hin d n
Bc 4: Hc sinh thc hin d n theo k hoch t ra
4.3. Giai on 3: Kt thc d n
Hc sinh t chc trnh by sn phm d n trong phm vi lp hc hoc
trong nh trng, ngoi x hi tu thuc vo quy m ca d n. Sn phm d
n rt a dng tu thuc vo tng v kch bn d n, c th l bi thuyt
trnh, t ri, bo tng, website, vt phm c th, phng s, phim Gio
vin v cc hc sinh cn li cng da vo cc tiu ch nh gi sn phm
nh gi phn trnh by ca nhm bn v sau cng nhau rt kinh nghim,
tng kt li ni dung bi hc.
C. Mt s k thut dy hc tch cc
1. K thut KWL
(K: Know Nhng iu bit; W: Want to know Nhng iu mun bit;
L: Learned Nhng iu hc c)
a. Khi nim
L bng lin h cc kin thc lin quan n bi hc, cc kin thc mun
bit v cc kin thc hc c sau bi hc.
-
33
b. Cch tin hnh
Sau khi gii thiu bi hc, mc tiu bi hc, gio vin pht phiu hc tp
KWL. K thut ny c th thc hin cho c nhn hoc nhm hc sinh theo
mu sau:
Bng KWL
Tn bi hc: ...
Tn hc sinh: ....Lp:..
Trng: ......
K (Nhng iu bit) W (Nhng iu mun bit) L (Nhng iu hc c)
.
..
..
Loi bng ny dng khi gi li nhng kin thc hc ca hc sinh
bng cch hi v nhng g bit v bi hc v gip cc em lin h vi bn
thn trc khi tm hiu su hn v ni dung bng vic a ra cc kin trong
ct K. Sau , cc em c lp hoc hp tc ng no a ra cc cu hi
trong ct W. Cui cng, khi tr li nhng cu hi ny trong qu trnh hc,
cc em thu nhn thng tin v in vo ct L.
2. K thut 5W1H
a. Khi nim
5W1H l su t dng hi trong ting Anh: What (Ci g) Where ( u),
When (Khi no), Who (Ai), Why (Ti sao), How (Th no). K thut ny xut
pht t mt bi th ca nh vn, nh th ngi Anh Joseph Rudyard Kipling.
K thut ny thng c dng cho cc trng hp khi cn c thm
tng mi hoc xem xt nhiu kha cnh ca vn , chn la tng pht
trin.
b. Cch thc hin
trnh by mt tng, tm tt mt s kin, mt cun sch hoc bt
u nghin cu mt vn , hy t t cho mnh nhng cu hi nh: WHAT?
(Ci g?), WHERE ( u?), WHEN (Khi no?), WHY (Ti sao?), HOW
(Nh th no?), WHO (Ai?).
-
34
c. u, nhc im
u im:
- Nhanh chng, khng mt thi gian, mang tnh logic cao.
- C th p dng cho nhiu tnh hung khc nhau.
Nhc im:
- t c s phi hp ca cc thnh vin.
- D dn n tnh trng 9 ngi 10 .
- D to cm gic b iu tra.
3. K thut 3 ln 3
a. Khi nim
K thut 3 ln 3 l mt k thut ly thng tin phn hi nhm huy ng s
tham gia tch cc ca hc sinh.
b. Cch tin hnh
Hc sinh c yu cu cho kin phn hi v mt vn no (ni
dung bui tho lun, phng php tin hnh tho lun...). Mi ngi cn vit
ra: 3 iu tt, 3 iu cha tt, 3 ngh ci tin. Sau khi thu thp kin, gio
vin x l v t chc tho lun v cc kin phn hi.
c. u im
S dng k thut ny, gio vin c th kim sot c cc hot ng ca
bui bo co, trnh trng hp mt trt t, thiu tp trung ca hc sinh. ng
thi rn luyn cho hc sinh k nng lng nghe, gp tch cc.
4. K thut thu, nhn thng tin phn hi
a. Khi nim
K thut ny h tr gio vin v hc sinh thc hin khu nh gi qu trnh
trong qu trnh dy hc, gip gio vin c th h tr hc sinh khi cn thit,
gip hc sinh t nh gi s tin b ca bn thn v tin lm vic ca
nhm mnh iu chnh cc hot ng kp thi, hp l. Thng tin phn hi
trong qu trnh dy hc l gio vin v hc sinh cng nhn xt, nh gi, a
ra kin i vi nhng yu t c th c nh hng ti qu trnh hc tp nhm
mc ch l iu chnh qu trnh dy v hc.
Nhng c im ca vic a ra thng tin phn hi tch cc l: c s cm
thng, c kim sot, c th, khng nhn xt v gi tr, ng lc, c th bin
thnh hnh ng, cng tho lun, khch quan.
b. Quy tc trong vic a thng tin phn hi
-
35
- Din t kin mt cch n gin v c trnh t (khng ni qu nhiu);
- C gng hiu c nhng suy t, tnh cm (khng vi v);
- Tm hiu cc vn cng nh nguyn nhn ca chng;
- Gii thch nhng quan im khng ng nht;
- Chp nhn cch thc nh gi ca ngi khc;
- Ch tp trung vo nhng vn c th gii quyt c trong thi im
thc t;
- Coi cuc trao i l c hi tip tc ci tin;
- Ch ra cc kh nng la chn.
c. V d
Trong qu trnh hc hay thc hin cc d n hc tp, gio vin yu cu
mi hc sinh ghi phn hi trong s tay nhng thng tin sau: Ti lm vic tt
nht khi ... , ti lm tt nht trong nhng hot ng ... , ti thch lm vic vi
ngi khc khi ... , vn ti thch nht l ... , phn th v nht ca d n
ny l ... , ti thch hc thm v ... , iu kh khn nht vi ti l , ti
cn tr gip v ... nhm h tr hc sinh khi cn thit v gip hc sinh t nh
gi s tin b ca bn thn.
5. K thut s t duy
a. Khi nim
S t duy (cn c gi l bn t duy) l mt cch trnh by r rng
nhng tng mang tnh k hoch hay kt qu lm vic ca c nhn hay
nhm v mt ch bng hnh nh, mu sc, cc t kho v cc ng dn.
b. Cch lm
Vit tn ch trung tm, hay v mt hnh nh phn nh ch .
T ch trung tm, v cc nhnh chnh. Trn mi nhnh chnh vit mt
khi nim, phn nh mt ni dung ln ca ch , vit bng CH IN HOA.
Nhnh v ch vit trn c v v vit cng mt mu. Nhnh chnh
c ni vi ch trung tm. Ch s dng cc thut ng quan trng vit
trn cc nhnh.
T mi nhnh chnh v tip cc nhnh ph vit tip nhng ni dung
thuc nhnh chnh . Cc ch trn nhnh ph c vit bng ch in thng.
Tip tc nh vy cc tng ph tip theo.
c. ng dng ca bn t duy
Tm tt ni dung, n tp mt ch .
-
36
Trnh by tng quan mt ch .
Chun b tng cho mt bo co hay bui ni chuyn, bi ging.
Thu thp, sp xp cc tng.
Ghi chp khi nghe bi ging.
d. u im ca bn t duy
Cc hng t duy c m ngay t u.
Cc mi quan h ca cc ni dung trong ch tr nn r rng.
Ni dung lun c th b sung, pht trin, sp xp li.
Hc sinh c luyn tp pht trin, sp xp cc tng.
-
37
B. T CHC DY HC TCH HP CC CH MN KHTN
CH 1. CHUYN HA VT CHT TRONG C TH NG VT
I. GII THIU CHUNG
1. Tn ch : CHUYN HA VT CHT TRONG C TH NG VT
Vt cht bao gm nhiu loi cht khc nhau, chng tn ti di cc
dng khc nhau v c vai tr khng ging nhau. Ch ny ch cp n
mt s loi vt cht c bn tham gia qu trnh chuyn ha trong c th sng ca
ng vt.
2. Ni dung trong chng trnh cc mn hc c tch hp trong ch
2.1. Mn Ha hc:
Chn lc cc kin thc Ha hc trong mt s bi trong chng trnh
SGK ph thng c ni dung ch yu l: Trong t nhin cc cht c th tn ti
di dng n cht hoc hp cht. Cc khi nim c bn cn nh li bao
gm: Nguyn t: l phn t nh nht ca vt cht, khng th chia nh hn
trong cc qu trnh ha hc Phn t: Phn t c to nn t 2 hay nhiu
nguyn t lin kt vi nhau. Hp cht hu c, Hp cht v c.
2.2. Mn Vt l:
Chn lc cc kin thc Vt l trong mt s bi trong chng trnh SGK
ph thng c ni dung ch yu l.
Trng thi rn (Cht rn)
Trng thi rn l mt trong ba trng thi thng gp ca cc cht, c c
im bi tnh cht phn khng li s thay i hnh dng. Cc cht trng thi rn
c gi l cht rn. Cc vt c cu to t cht rn (vt rn) c hnh dng n
nh. Cht rn c chia lm hai loi: cht rn kt tinh v cht rn v nh hnh.
Trng thi lng (Cht lng)
Cht lng l mt trng thi vt cht kh ph bin. Cht lng l mt cht lu
m cc phn t cu to nn n c lin kt khng cht so vi lin kt rn v c hnh
dng ph thuc vo vt cha n. Cc cht lng thng gp khc nh du khong
v du ha, v dng hn hp nh sa, mu, v cc dung dch gc nc khc nh
thuc ty, nc lng c xem l cn thit cho s tn ti ca s sng.
Trng thi kh (Cht kh)
Cc cht kh l tp hp cc nguyn t hay phn t hay cc ht ni
chung trong cc ht c th t do chuyn ng trong khng gian. Lc tng
tc gia cc ht rt yu, v cc ht ch yu tng tc vi nhau qua va chm
-
38
ngu nhin, hoc vi thnh cha. Cc ht chuyn ng vi tc v hng
ngu nhin, v cc vn tc ca cc ht ch thay i ng k thng qua cc va
chm ngu nhin vi nhau hoc vi thnh vt cha.
2.3. Mn Sinh hc:
Chn kin thc v chuyn ha vt cht c trong cc bi v tiu ha
ng vt, H hp ng vt v Tun hon mu thuc Sinh hc 11. B
cc li theo ch vn chuyn vt cht trong c th ng vt.
2.3.1. S vn chuyn vt cht trong H tiu ha
Cc cht dinh dng hu c cn thit cho c th ng vt bao gm:
protein, lipit, cacbohydrat. Tuy nhin nhng cht ny thng c cu trc phc
tp trong thc n. H tiu ha chnh l c quan gip cho nhng cht hu c
phc tp bin i thnh cht hu c n gin m c th c th hp th c.
C quan tip nhn cht dinh dng ca c th c th bn trong t bo
(tiu ha ni bo) hoc bn ngoi t bo trong l c quan tiu ha chuyn bit,
c 2 loi c quan tiu ha (ti tiu ha v ng tiu ha).
+ Tiu ha ni bo: S chuyn ha vt cht ca ng vt cha c c
quan tiu ha nh sau:
Cht dinh dng khng bo tiu ha t bo cht (phn thc n
khng c tiu ha s ra khi t bo bng cch xut bo)
+ Ti tiu ha:
S chuyn ha vt cht ca ng vt c ti tiu ha nh sau:
Thc n ming ti tiu ha ming Cht thi
+ ng tiu ha: S chuyn ha vt cht ca ng vt c ng tiu ha nh
sau: Thc n ming thc qun d dy rut non rut gi hu
mn phn
2.3.2. S vn chuyn vt cht trong H h hp
S chuyn ha vt cht trong h h hp nh sau:
+ Vn chuyn qua b mt c th: Khng kh b mt da c th
+ Vn chuyn qua h thng ng kh: Khng kh l th ng kh
+ Vn chuyn qua mang: Khng kh ming mang khng kh
+ Vn chuyn qua ng dn kh vo phi
Khng kh khoang mi hu kh qun ph qun phi
-
39
2.3.3. S vn chuyn vt cht trong H tun hon
Sn phm ca qu trnh bin i vt cht cc h tiu ha v h hp
c vn chuyn bng con ng mu n cc t bo nh sau:
+ H tun hon h: Tim ng mch khoang c th tim
+ H tun hon kn: Tim ng mch mao mch tnh mch tim
2.3.4. S bin i vt cht trong H tiu ha
S bin i vt cht din ra trong t bo hoc cc c quan chuyn ha
Bin i c hc (l hc)
+ ng vt cha c c quan tiu ha: thc n c bin i c hc nh
khng bo tiu ha di chuyn trong t bo cht (tiu ha ni bo)
+ ng vt c ti tiu ha: Thc n c bin i c hc nh s co
bp trong ti tiu ha (tiu ha ngoi bo)
+ ng vt c ng tiu ha: Thc n c bin i c hc nh s hot
ng co bp cc b phn ca ng tiu ha (tiu ha ngoi bo)
Bin i ha hc
+ ng vt cha c c quan tiu ha: Thc n c bin i ha hc
nh enzyme t lizoxom thy phn cht hu c c trong thc n thnh cht
dinh dng n gin (tiu ha ni bo). Nhng cht khng tiu ha c s
di chuyn ra ngoi theo hnh thc xut bo.
+ ng vt c ti tiu ha: Thc n c bin i ha hc nh enzyme
thy phn cht dinh dng phc tp thnh cht n gin trong lng ti tiu
ha (tiu ha ngoi bo) s c hp thu vo mu n t bo v bt u cho
qu trnh tiu ha ni bo. Nhng cht khng tiu ha c trong ti tiu ha
s thnh phn v c di chuyn ra ngoi
+ ng vt c ng tiu ha: Thc n c bin i ha hc nh s
hot ng ca h thng enzyme c trng vi mi loi phn t thc n bin
nhng cht phc tp thnh n gin trong ng tiu ha (tiu ha ngoi bo)
sau nhng cht hu c n gin s c hp thu vo mu i n t bo ti
sy ra qu trnh tiu ha ni bo. Nhng cht khng tiu ha c trong
ng tiu ha s thnh phn v c di chuyn ra ngoi
Bin i sinh hc
nhiu ng vt c c quan tiu ha chuyn bit cn c thm s bin
i cc cht c trong thc n nh vi sinh vt. V d: th n thc vt nh vi
sinh vt ph v thnh t bo v tit ra enzyme tiu ha xenlulozo
-
40
2.3.5. S bin i vt cht trong h h hp
Qu trnh bin i cht kh c thc hin nh h h hp, kt qu ca
qu trnh bin i ny th hin s thay i trong trong thnh phn cht kh khi
ht vo v th ra.
Thnh phn ha hc ca khng kh
Loi kh Khng kh ht vo Khng kh th ra
O2 20,96% 16,40%
CO2 0,03% 4,10%
N2 79,01% 79,50%
- ngha Sinh hc ca s chuyn ha vt cht:
ng vt l sinh vt d dng ch c th tn ti v pht trin c nh
chuyn ha vt cht trong c th. Qu trnh chuyn ha vt cht bao gm cc
giai on c bn l: vn chuyn v bin i vt cht trong c th. Ty theo
bn cht ha hc ca cc loi vt cht khc nhau m chng s c vn
chuyn bng cc c ch vt l tng ng. S chuyn ha vt cht c ngha
v cng quan trng i vi s sng cn ca c th ng vt.
3. Mc tiu ca ch
Sau khi hc xong ch ny hc sinh c th:
3.1. V kin thc
- M t c s vn chuyn cc cht theo cc qui lut Vt l c bn nht.
- Trnh by c bn cht Ha hc ca cc cht c vn chuyn.
- M t c qu trnh vn chuyn cc cht thng qua h tiu ha, h
hp v tun hon mu.
- Phn bit c c ch vn chuyn cc cht loi ng vt c cu to
c quan vn chuyn khc nhau.
3.2. V k nng
- Rn luyn c k nng phn tch, so snh cc dng vt cht chnh
c vn chuyn trong c th sng.
- Hnh thnh c k nng gii thch nguyn l qu trnh vn chuyn cc
cht ca c th ng vt bng c s Vt L.
- Pht trin c k nng quan st, phn tch cc hnh nh, s biu
din qu trnh di chuyn ca cc cht trong h tun hon, h hp v tiu
ha c th ng vt.
-
41
3.3. V thi
- C hnh vi t m khm ph cc qui lut vn chuyn cht trong c th
ng vt ni chung v c th chnh mnh ni ring.
- Hnh thnh thi quen tip cn lin mn trong hot ng khm ph kin
thc nhm gii thch thu o c ch vn chuyn cc cht trong c th
ng vt.
- Vn dng kin thc hc c trong ch nhm xy dng cc bin
php phng chng bnh tt, bo v c th mnh v bo tn cc loi
ng vt.
Cc nng lc chnh hng ti
STT Tn nng lc Cc k nng thnh phn
1 Nng lc pht
hin v gii
quyt vn
Quan st cc c quan tiu ha, h hp v tun
hon mu: ng vt cha c c quan tiu ha,
ng vt c ti tiu ha, ng vt c ng tiu ha,
cc hnh thc h hp ca ng vt, cc dng h
tun hon ng vt. M t chnh xc bng cch
v hnh, lp s cc qu trnh vn chuyn vt
cht trong c th ng vt.
2 Nng lc thu
nhn v x l
thng tin tng
hp
- Cc phng php c hiu s , hnh nh, tranh
v
- K nng phn tch thng tin lin quan n cc qui
lut vn chuyn vt cht trong c th sng
- X l thng tin th hin mi lin quan gia cc
cht trong qu trnh vn chuyn
3 Nng lc tm
ti khm ph
v nghin cu
khoa hc
Cc k nng khoa hc:
Phn tch cc qu trnh vn chuyn cc cht trong
h tun hon, h hp v tiu ha t hnh thnh
gi thuyt khoa hc, xut cc phng php
nghin cu khoa hc phc v i sng.
Tnh ton; X l v trnh by cc s liu bao gm
v th, lp cc bng biu, biu ct, s
nhm phn tch s liu sau nghin cu. Bc u
a ra cc tng hnh thnh cc ti khoa hc
-
42
tin kh thi.
Hnh thnh nng lc tm ti m rng nhm p
dng cc kin thc ca ch vo thc tin
4 Nng lc tnh
ton
- K nng tnh ton thnh phn cc cht trong vn
chuyn
- Pht trin nng lc t duy logic trong tnh ton
cc qui lut Vt l v thnh phn ha hc ca vt
cht trong vn chuyn ca c th.
5 Nng lc t
duy
- Pht trin t duy phn tch so snh thng qua
vic so snh cc qu trnh vn chuyn vt cht
- Pht trin t duy pht hin tng khoa hc qua
kin thc tch hp.
- Hnh thnh t duy nghin cu qua thc nghim
v vn dng vo thc tin.
6 Nng lc ngn
ng
- Pht trin ngn ng ni v ngn ng vit thng
qua trnh by, tranh lun, tho lun v cc qu
trnh vn chuyn vt cht trong c th.
- Pht trin kh nng phn tch thut ng trong
cc c ch vn chuyn vt cht ca c th ng
vt
7 Nng lc vn
dng
- Gii thch cc c ch vn chuyn cc cht lin
quan n cc loi bnh tt ca c th ng vt v
ngi
- xut cc bin php nhm gip cho c th
thch ng ti u vi mi trng sng thng qua
vic bo v s ton vn ca cc qu trnh vn
chuyn vt cht trong c th ng vt
4. Sn phm cui cng ca ch
- S tng qut v s thnh phn biu din cc qu trnh vn chuyn vt
cht trong c th ng vt
- Bng lit k thnh phn ha hc ca cc cht tham gia qu trnh vn chuyn
trong c th ng vt
- Ti liu m t phng php o huyt p ca ngi, bng phn tch cc s
liu sau khi huyt p.
-
43
II. K HOCH DY HC
Thi
gian
Tin trnh
dy hc
Hot ng ca hc
sinh
H tr ca gio
vin
Kt qu/ sn
phm d
kin
4 tit
xut ni
dung 3 tiu
ch
tng ng
vi 3 ni
dung hot
ng ca
hc sinh
- ND 1: Hot ng
nhm chia s thng
tin v: C quan
tip nhn v vn
chuyn vt cht
trong c th ng
vt (Cht dinh
dng v cht kh
- PP: Quan st hnh
nh t so snh
- ND: Khi qut
ha S chuyn
ha vt cht
gm 3 ni dung:
Tip nhn v vn
chuyn, Qu
trnh vn chuyn;
Qu trnh bin
i vt cht
- PP: Nu vn
Bng thng
tin so snh
cu to cc
c quan tiu
ha v h
hp ca
ng vt
Hon thnh
bo co ca
nhm
ND 2. Vn dung
kin thc lin mn,
tho lun nhm v:
S vn chuyn vt
cht ca c th
ng vt
- C ch Vt l v
Ha hc ca s
vn chuyn vt
cht
- Bn cht vt cht
vn chuyn
- Cc con ng
vn chuyn
PP:Vn dung kin
thc Vt l v ha
hc gii thch c
ch vn chuyn vt
cht
ND 2. Phn tch
c ch vn
chuyn do s
chnh lch p
sut v nng
cc cht
PP: Gii thch, so
snh
H thng cc
s biu
din qu
trnh vn
chuyn vt
cht trong c
th ng vt
Hon thnh
bo co ca
nhm
-
44
ND 3. Tho lun
nhm v: C ch
bin i l hc, ha
hc v sinh hc vt
cht trong c th
ng vt
PP: t vn ,
gii quyt tnh
hung
ND 3. Phn tch
vai tr ca bin
i vt l (co bp)
v ha hc (tc
dng ca
enzyme) i vi
vt cht trong c
th ng vt
PP: Nu vn ,
din ging
- Bng m t
s khc nhau
ca vt cht
trc v sau
bin i
trong c th
ng vt
-Hon thnh
bng thng
tin theo
nhm
K hoch v
gii php
gii quyt
vn
Nhn nhim v:
Tho lun nhm v
3 tiu ch
Giao nhim v:
GV yu cu HS
thc hin hot
ng theo 3 tiu
ch
Bn k
hoch chi
tit n tng
tiu ch
Thc hin nhim
v: Cc thnh vin
trong nhm phn
cng trong tho
lun
GV h tr HS
thc hin nhim
v mi tiu ch
Bo co tho lun:
i din nhm bo
co trc lp sau
tho lun/lun
phin nhm trng
Nhn xt nh
gi: GV nhn xt
nh gi kt qu
ca HS theo mi
ni dung tho
lun
Hon thnh k
hoch: gm cc sn
phm ca mi
nhm/ Th k vit
KH
Xc nhn k
hoch: GV thm
nh tnh kh thi
KH ca HS
Thc hin K hoch c Theo di v gp
-
45
k hoch thc hin theo trnh
t K hoch v
gii php gii
quyt vn
qu trnh thc
hin k hoch
ca HS
1 tit nh gi kt
qu: Kt qu
ch c
nh gi
theo ma trn
gm 4
mc: nhn
bit, thng
hiu, vn
dng v vn
dng cao
HS: Nhn nhim
v t nh gi
trong nhm, nh
gi cho, bo co
kt qu nh gi
GV: Giao nhim
v nh gi, h
tr HS t nh
gi, xc nhn kt
qu nh gi ca
HS
Bng kt qu
nh gi
theo tng
tiu ch
v ton b
ch lin
mn
III. Thit b dy hc v ti liu b tr
1. Ti liu b tr (website v ti liu in)
- Sch gio khoa, sch gio vin, Chun kin thc k nng, Chng
trnh mn hc cc mn KHTN.
- website: truonghocketnoi.
- Cc ti liu v dy hc tch hp.
2. Thit b dy hc
- My chiu, my tnh
- Cc loi tranh nh, s , biu m t s chuyn ha vt cht trong
c th ng vt
IV. D kin thun li, kh khn v cch khc phc
1. Thun li
- C s k tha cch tip cn dy hc tch hp lin mn KHTN t cp THCS.
- Gio vin tng dy lin mn trong qu trnh dy hc nn c kinh
nghim lin mn khi tch hp.
- Ni dung kin thc trong SGK hin hnh c nhiu ni dung ph hp
vi dy hc tch hp lin mn KHTN.
-
46
2. Kh khn
- Ln u tin thc hin dy hc tch hp lin mn theo qui trnh v
da trn cc c s khoa hc nn GV cn nhiu b ng.
- Nhiu GV cha hon ton c kin thc ca cc mn hc lin quan nn
c kh khn trong vic vn dng lin mn gii quyt cc vn trong thc tin.
- H thng SGK c bin son cha thc s c tnh logic gia cc
mn hc lin quan nn hc sinh c nhiu kh khn khi vn dng kin thc
lin mn trong nhn thc.
3. Cch khc phc kh khn
- Trang b cho GV c s l lun v thc tin v dy hc tch hp lin
mn thng qua trnghocketnoi hoc cc chng trnh bi dng thng
xuyn.
- Bi dng cho GV cc kin thc ca cc mn hc lin quan n ch
lin mn qua cc chng trnh bi dng thng nin.
- B tr li phn phi chng trnh cc mn KHTN nhm p ng trnh
t logic ca cc kin thc to thun li cho hc sinh hc ch tch hp.
-
47
CH 2. NGUYN T V NGUYN T HA HC
I. Gii thiu chung
1. Tn ch : Nguyn t v nguyn t ha hc
- V ni dung ca cc bi 1,2: thnh phn nguyn t, ht nhn nguyn
t, nguyn t ha hc ca mn Ha hc 10 v bi 2 thuyt electron, nh lut
bo ton in tch ca mn Vt l 11, cng vi bi 4 Vai tr ca cc nguyn t
khong, Sinh hc 11 v bi 4 Cc nguyn t ha hc v nc, Sinh hc 10 c
lin quan rt gn vi nhau, do vic tch hp cc ni dung trn thnh mt
ch chung Nguyn t v nguyn t ha hc va to c s logic, kt
ni cc ni dung kin thc trn vi nhau, va tng c kh nng vn dng
kin thc vo thc tin, gp phn nh hng hnh thnh nng lc ca HS
nh nng lc gii quyt vn , nng lc vn dng kin thc vo thc tin...
- Ni dung kin thc thuc chng trnh cc mn hc c dy hc
tch hp trong ch bao gm:
Bi 1. Thnh phn nguyn t (Ha hc 10) 1 tit
Bi 2. Ht nhn nguyn t, nguyn t ha hc, ng v (Ha hc 10)2 tit
Bi 2: Thuyt electron, nh lut bo ton in tch (Vt l 11) 1 tit
Bi 4: Vai tr ca cc nguyn t khong (Sinh hc 11) - 1 tit
Bi 4: Cc nguyn t ha hc v nc (Sinh hc 10)- Mc I. 1/3 tit
- Thi im dy hc theo chng trnh hin hnh vo u hc k 1 lp 10;
- Ch Nguyn t v nguyn t ha hc s thay cho vic dy hc cc bi
1, 2 Ha hc 10, bi 2 Vt l 11, bi 4 Sinh hc 11 v mc I bi 4 Sinh
hc 10; Ch c t chc thc hin 5 tit trn lp.
2. ngha ca vic thc hin ch :
Thng qua ch , HS co th:
+ Vn dng kin thc lin mn (Thnh phn nguyn t, Ht nhn
nguyn t, nguyn t ha hc, ng v, Thuyt electron, nh lut bo ton
in tch) gii quyt tnh hung thc tin gii thch cc hin tng nhim
in, s hnh thnh sm st, vai tr ca cc nguyn t ha hc i vi s
sng.
+ Quan st v pht hin ra mt s vt dng trong thc t c p dng cc
thnh tu ca khoa hc Ha hc, Vt l, Sinh hc vn dung kin thc a hoc
vao thc tin. Tm hiu c s khoa hc vic bn phn hp l cho cy trng.
-
48
+ S dng hiu qu phn mm MS.word, exel, MS.powerpoint, sway,
facebook.com v tun th lut bn quyn.
+ Pht trin kha nng t tim kim chon loc thng tin cung nh lin kt
thng tin ri rc t nhiu bi hoc, nhiu b mn khac nhau thanh mt h
thng thng tin duy nht.
3. Mc tiu ca ch
3.1. V kin thc:
- HS trnh by c thnh phn, cu to nguyn t, khi nim nguyn t
ha hc, khi nim ng v. Gii thch c nguyn t khi trung bnh ca
cc nguyn t.
- HS trnh by c thuyt electron v nh lut bo ton in tch.
- HS nu c vai tr quan trng ca cc nguyn t ha hc i vi s sng.
Phn bit c nguyn t i lng v nguyn t vi lng. M t c mt
s du hiu in hnh khi thiu cc nguyn t khong quan trng.
3.2. V k nng:
- Hp tc gii quyt cc nhim v hc tp.
- Tm kim, chn lc, x l v lu gi c thng tin cn thit trn
Internet v s dng mi trng tng tc trn mng.
- Quan st, m t c mt s biu hin thiu nguyn t khong ca cy.
3.3. V thi :
- Trnh by c l do v sao hc v cu to nguyn t, thuyt electron,
nh lut bo ton in tch v vai tr ca cc nguyn t ha hc vi s sng.
Vn dng c vn ha v php lut tn trng bn quyn tr tu trong x hi
tin hc ha. xut c cch sng ha nhp cng ng: tn trng, on kt
v tch cc tham gia cc hot ng tp th.
- thc c ngha ca vic bn phn hp l v bo v mi trng.
Xy dng thc bo v sc khe bn thn, gia nh v cng ng.
3.4. Cc nng lc chnh hng ti:
- Nng lc t hc, sng to v gii quyt vn : a ra phn on trong
qu trnh tm hiu cc hin tng trong cc th nghim m phng.
- Nng lc s dng ngn ng ni v vit: ni v gii thch ng cc thut
ng khoa hc nh: nguyn t, ht nhn, elctron, proton, ntron, nguyn t
khi, s khi, nguyn t ha hc, ng v, nguyn t i lng v nguyn t
vi lng...
-
49
- Nng lc hp tc v giao tip: k nng lm vic nhm v nh gi ln nhau.
- Nng lc s dng cng ngh thng tin v truyn thng: son tho trnh
by bo co kt qu hot ng v bo co sn phm hc tp.
4. Sn phm cui cng ca ch
- Bo co ca cc nhm hc sinh;
- Bi vit ca mt s HS chia s vi cc bn Gc hc tp;
- Phn mm m phng, cc hnh nh ca GV,
II. K hoch dy hc
Thi gian
Tin trnh dy hc
Hot ng ca hc
sinh
H tr ca gio vin
Kt qu/ sn phm d kin
Tit 1 Hot ng
khi ng
Xem cc
video, nhn
nhim v
gii quyt
vn
Cho HS xem
phn mm m
phng, hnh
nh
Lm r nhim
v hc tp
Bo co ca cc
nhm xut
gii thch cc
hin tng.
Tit 2, 3,
4
Hot ng
hnh thnh
kin thc
Hc sinh
lm vic c
nhn v lm
vic nhm
c ti liu
Giao nhim v
trc tip hoc
phiu hc tp
Bo co kt qu
ca cc nhm khi
tm hiu cc ni
dung
Tit 5 Hot ng
luyn tp v
giao nhim
v v nh
Nhn nhim
v theo ti
liu hc tp
Giao nhim v
trc tip hoc
phiu hc tp
Bo co kt qu
ca cc nhm.
Ch : Giao nhim v v nh c th c thc hin t hot ng khi ng.
1. Hot ng khi ng
a) Ni dung
+ M phng th nghim to ra tia m cc ca nh bc hc ngi Anh
Tm-xn vo nm 1897.
Ti sao tia m cc c th lm chong chng quay v b lch qu o v pha
bn dng khi chuyn ng qua khng gian gia hai bn cc tch in tri du?
+ M phng th nghim tm ra ht nhn nguyn t ca nh bc hc R-
d-pho vo nm 1911.
-
50
Ti sao hu ht cc ht anpha u xuyn thng qua l vng v c mt
s t ht i lch hng ban u v mt s rt t ht b bt tr li?
+ Khi c xt cc vt c th lm cho chng nhim in, v d: v bt
nha c xt vo mi tc
Ti sao cc vt khi c xt li b nhim in?
+ Quan st mt s hnh nh cy trng b bnh do thiu khong; bnh
nhn lin quan n thiu cc nguyn t ha hc trong khu phn n.
Ti sao thiu ln, thiu vi th thi trng lc?
m bo sc khe, khu phn n cn phi nh th no? Ti sao?
b) T chc hot ng
- GV chuyn giao nhim v, quan st, nh gi vic tip nhn nhim v
hc tp, thc hin nhim v, v kt qu ca hot ng hc tp ca HS.
- HS xem phn mm m phng hai th nghim trn.
- HS lm th nghim nhim in ca cc vt khi c xt (kin thc
THCS).
- HS xem hnh nh mt s bnh nhn lin quan n thiu cc nguyn t
ha hc trong khu phn n.
- HS tho lun nhm xut cc phng n gii thch hin tng xy
ra trong cc th nghim.
- HS quan st mt s hnh nh cy trng b bnh do thiu khong; hnh
nh hoc phim v bnh nhn lin quan n thiu cc nguyn t ha hc trong
khu phn n, sau tho lun nhm tr li 2 cu hi:
Ti sao thiu ln, thiu vi th thi trng lc (u phng)?
m bo sc khe, khu phn n cn phi nh th no? Ti sao?
- GV nghim thu kt qu hot ng
Ch : Trong qu trnh HS hot ng GV cn quan st, tr gip kp
thi nhng kh khn ca cc nhm HS.
c) Sn phm:
Bo co v cc phng n gii thch hin tng trn theo cu hi nu. Cc
kin tranh lun v cy trng b bnh do thiu khong; cu gii thch ca HS.
2. Hot ng hnh thnh kin thc
a) Ni dung
+ Cu to ca nguyn t gm ht nhn v cc electron: khi lng,
kch thc v in tch ca n.
-
51
+ V nguyn t: Thuyt electron v s dch chuyn ca electron trong
cc hin tng in. nh lut bo ton in tch.
+ Thnh phn ca ht nhn nguyn t gm proton v ntron; khi
lng, kch thc v in tch ca n. S khi.
+ Nguyn t ha hc, ng v v k hiu nguyn t;
+ Nguyn t khi v nguyn t khi trung bnh ca cc nguyn t.
+ Vai tr ca cc nguyn t ha hc i vi s sng: Su nguyn t C,
H, O, N, S, P c gi l cc nguyn t pht sinh sinh vt. Cc nguyn t ny
chim trn 97% khi lng t bo. Trong t bo c nhiu nguyn t vi hm
lng v vai tr khc nhau.
. Nguyn t i lng : C, H, O, N, P, K, S, Ca, Mg.
. Nguyn t vi lng : Fe, Mn, B, Cl, Zn, Cu, Mo, Ni.
Vi thc vt, cc nguyn t dinh dng khong trong t c vai tr
quan trng. Nguyn t dinh dng khong thit yu ca thc vt l nhng
nguyn t m thiu n cy khng hon thnh c chu trnh sng, khng th
thay th c bi bt k nguyn t no khc v trc tip tham gia vo qu
trnh chuyn ha vt cht trong c th.
b) T chc hot ng
- GV chuyn giao nhim v hc tp, quan st, nh gi vic tip nhn
nhim v hc tp, thc hin nhim v, v kt qu ca hot ng hc tp ca HS.
- GV yu cu HS c SGK/ti liu b tr tm hiu cc ni dung trn
a ra kin c nhn.
- GV t chc cho HS tho lun nhm thng nht kin.
- GV yu cu HS bo co kt qu hot ng theo tin cc hot ng.
- HS lng nghe, ghi chp cc kin ca thy/c gio.
- GV nghim thu kt qu hot ng.
Ch : C th phn chia nhim v thnh cc modun sao cho ph hp
vi thi gian v iu kin t chc hot ng.
c) Sn phm: Bo co ca cc nhm v ni dung tm hiu.
3. Hot ng luyn tp
a) Ni dung
- V m hnh m t cu to nguyn t, k hiu, ht nhn ca hiro,
cacbon, natri; tm hiu kch thc, khi lng, in tch ca ht nhn ca n.
-
52
- Gii thch hin tng nhim in do c xt, do tip xc, do hng
ng bng thuyt electron.
- Tm hiu vt (cht) dn in v vt (cht) cch in.
- Tm hiu nh hng ca cc nguyn t ha hc i vi sc khe con
ngi ni ring, vi sinh vt ni chung. HS c th a ra nhng cu hi, mu
vt v bnh cy trng do thiu khong.
b) T chc hot ng
- GV chuyn giao nhim v, quan st, nh gi vic tip nhn nhim v
hc tp, thc hin nhim v, v kt qu ca hot ng hc tp ca HS.
- HS lm vic c nhn.
- HS tho lun nhm a ra kin thng nht.
- Bo co kt qu hot ng theo tin cc hot ng.
- Lng nghe hoc ghi chp cc kin ca thy (c) gio.
- GV nghim thu kt qu hot ng.
c) Sn phm: Bo co ca cc nhm v ni dung lm.
4. Hot ng vn dng
a) Ni dung
- Tm hiu v phn bit nhng vt (cht) dn in v vt (cht) cch
in xung quanh em.
- Gii thch s to thnh ion m, ion dng khi cht kh b t nng.
- Tm hiu mt s bnh lin quan n thiu cc nguyn t ha hc trong
khu phn n a phng em.
b) T chc hot ng
- GV chuyn giao nhim v hc tp, hng dn v yu cu kt qu sn
phm hot ng hc tp ca HS.
- HS hc c nhn nh, c th hi ngi thn tr gip.
- HS np bo co v sn phm vo Gc hc tp ca lp.
c) Sn phm: Mt bi vit bo co vi cc bn trong lp v vn mnh
tm hiu.
5. Hot ng tm ti, khm ph
a) Ni dung
- Tm hiu hin tng sm st trong t nhin;
- cc nguyn t ha hc cn cho sinh vt. HS c th a ra nhng cu
hi, mu vt v bnh cy trng do thiu khong, lm thnh trin lm nh.
-
53
- Tm hiu v xut gii php c mt cuc sng khe mnh.
- Tm hiu ng dng ca ng v phng x v s dng nng lng ht
nhn vo mc ch ha bnh.
b) T chc hot ng
- GV chuyn giao nhim v hc tp, hng dn v yu cu kt qu sn
phm hot ng hc tp ca HS.
- HS hc c nhn nh c SGK hoc truy cp internet, c th hi
ngi thn tr gip.
- HS np bo co v sn phm vo Gc hc tp ca lp.
c) Sn phm: Mt bi vit bo co vi cc bn trong lp v vic mnh tm
hiu.
III. Thit b dy hc v ti liu b tr
1. Ti liu b tr
- Sch gio khoa Ha hc 10; Sch gio khoa Sinh hc 10, 11; Sch
gio khoa Vt l 11. Cc trang web v phn mm my tnh ph hp vi nng
lc ca hc sinh v cung cp y thng tin lin quan n vic thc hin
ch .
- Ni dung h tr:
1.1. Ni dung 1. Thnh phn cu to ca nguyn t. Kch thc, khi lng
nguyn t
a) Thnh phn cu to ca nguyn t
1. Lp v
Gm cc ht mang in m gi l electron (hay in t). Khi lng ca
cc electron u bng nhau v xp x bng 1/1840 khi lng ca nguyn t
hiro l nguyn t nh nht, tc l bng: me = 9,1095.10-31 kg hay bng
0,00055 n v Cacbon (v.C).
in tch ca cc electron u bng nhau v bng -1,6.10-19 Culng.
l in tch nh nht, v vy c gi l in tch nguyn t.
2. Ht nhn
a) Ht nhn nguyn t gm cc ht proton v ntron.
Proton. Proton c in tch ng bng in tch ca electron nhng ngc
du tc l bng +1,6.10-19 Culng.
-
54
Nh vy proton v electron cng mang mt in tch nguyn t, c du
ngc nhau. thun tin, ngi ta quy c ly in tch nguyn t lm n
v, coi in tch ca electron l 1- v in tch ca proton l 1+.
Ntron. Ht ntron khng mang in, c khi lng xp x bng khi
lng ca proton v bng:
mp = mn = 1,67.10-27 kg hay xp x bng 1 v.C.
b. Kch thc, khi lng ca nguyn t
Kch thc: Nu hnh dung nguyn t nh mt khi cu th n c ng
knh khong 10-10 m. biu th kch thc nguyn t, ngi ta dng mt
n v l Angxtrom v k hiu l (1 = 10-10 m hay 1 = 10-8 cm)
Nguyn t nh nht l hiro c bn knh khong 0,53 .
ng knh ca ht nhn nguyn t cn nh hn, vo khong 10-4 , nh vy
ng knh ca nguyn t ln hn ng knh ca ht nhn khong 10.000 ln.
Ta tng tng nu phng i mt nguyn t vng ln 109 ln (mt t ln !)
th n c ng knh l 30 cm ngha l nguyn t va bng qu bng r.
Trong khi th ht nhn nguyn t vng c mt ng knh nh hn 0,003
cm ngha l c kch thc ca mt ht ct nh.
Bng - Khi lng v in tch ca cc ht cu to nn nguyn t
Tn K hiu Khi lng in tch
Electron e me = 9,1095
kg
me 0,549
v.C -1,602.10-19 C
Proton p mp = 1,6726
kg mp v.C +1,602.10-19 C
Ntron n mn = 1,6750
kg mn v.C 0
ng knh ca electron v proton li cn nh hn nhiu: khong 10-7
. Electron chuyn ng xung quanh ht nhn. Gia electron v ht nhn l
chn khng: t ta thy nguyn t c cu to rng.
Khi lng : Khi lng ca mt nguyn t vo khong 10-26 kg.
Nguyn t nh nht l hiro c khi lng l 1,67.10-27 kg. Khi lng ca
nguyn t cacbon l 1,99.10-26 kg.
Mt lng cht rt nh cng cha mt s nguyn t ln ti mc ta kh
m hnh dung c.
-
55
V d : Trong 2 gam cacbon c 1023 nguyn t cacbon. Mt lt nc
cng cha ti khong 9.1025 nguyn t hiro v oxi.
1.2. Ni dung 2. Ht nhn nguyn t - Nguyn t ho hc - ng v
a) Ht nhn nguyn t
1. in tch ht nhn
V in tch ca mi proton bng mt n v in tch dng (1+) nn
trong ht nhn nu c Z proton, th in tch ca ht nhn s l Z+. Thc
nghim cho bit nguyn t trung ho in nn s proton trong ht nhn bng
s electron chuyn ng quanh ht nhn. Nh vt, trong nguyn t:
in tch ht nhn = S proton = S electron
V d: in tch ht nhn nguyn t oxi l 8+, nh vy nguyn t oxi
c 8 proton v c 8 electron. Bit c in tch ht nhn nguyn t (cng
nh bit c s proton v s electron) tc l nm c cha kha nhn bit
nguyn t.
2. S hiu nguyn t
in tch ht nhn nguyn t ca mt nguyn t c gi l s hiu
nguyn t ca nguyn t .
S hiu nguyn t c trng cho mt nguyn t ho hc v thng
c k hiu l Z.
V d : S hiu nguyn t ca nguyn t urani l 92. Vy : in tch ht
nhn nguyn t urani l 92+; c 92 proton trong ht nhn v 92 electron ngoi
lp v.
3. S khi
Tng s ht proton (k hiu l Z) v tng s ht ht ntron (k hiu l
N) trong ht nhn gi l s khi ca ht nhn (k hiu l A).
A = Z + N
V d: Trong ht nhn nguyn t clo c 17 proton v 18 ntron, vy s
khi ca ht nhn nguyn t clo l: 17 + 18 = 35.
4. Khi lng nguyn t
Khi lng ca nguyn t bng tng khi lng ca proton, ntron v
electron c trong nguyn t. Nhng v khi lng ca electron rt nh so vi
khi lng ca proton v ntron nn khi lng ca nguyn t coi nh bng
khi lng ca cc proton v ntron trong ht nhn nguyn t.
-
56
V d: Ht nhn ca nguyn t nhm c 13 proton v 14 ntron, xung
quanh ht nhn c 13 electron. Xc nh khi lng nguyn t nhm.
Khi lng ca nguyn t nhm coi nh bng khi lng ca 13
proton v 14 ntron. Khi lng ca mi proton v mi ntron xp x bng 1
v.C. Vy khi lng nguyn t nhm bng 27 v.C.
Nh vy, ht nhn tuy rt nh so vi c nguyn t nhng li tp trung
hu nh ton b khi lng ca nguyn t.
5. K hiu cc nguyn t
c trng y cho mt nguyn t ho hc, bn cnh k hiu
thng dng, ngi ta cn ghi cc ch dn sau
A
Z X X : k hiu ca nguyn t
Z : s hiu nguyn t
A : s khi A = Z + N
V d :
T k hiu trn ta c th bit c :
- S hiu nguyn t ca nguyn t clo l 17 ; in tch ht nhn nguyn
t l 17+ ; trong ht nhn c 17 proton v (35 - 17) = 18 ntron.
- Nguyn t clo c 17 electron chuyn ng quanh nhn.
- Khi lng nguyn t ca clo l 35 v.C.
c) ng v
Khi nghin cu cc nguyn t ca cng mt nguyn t ho hc, ngi
ta thy rng trong ht nhn ca nhng nguyn t , s proton u nh nhau
nhng s khi c th khc nhau do s ntron khc nhau.
Ngi ra gi nhng nguyn t c cng s proton nhng khc nhau v
s ntron l nhng ng v.
Chng hn oxi c ba ng v :
C ba ng v u c 8 proton trong ht nhn nhng s ntron ln lt l 8, 9, 10.
-
57
b) Nguyn t ho hc
Tt c cc nguyn t c cng in tch ht nhn u thuc cng mt
nguyn t ho hc.
Nh vy, cc nguyn t ca cng mt nguy
