-
ELSZ.
A magyar trtnelmi trsasg Kolozsvrtt 1868-ban tar- tott els vidki
gylse alkalmval Torma Kroly nhai atyja Torma Jzsef magyar
Calendarium Diplomaticumnak kzira- tt a trsulat rszre flajnlvn,
ajnlatt a gyls nem csak szivesen fogadta, hanem hatrozatot is
hozott, hogy ezen irodalmunkban rg rzett szksget ptl munka minl
elbb kzz ttessk. A kiads kltsgnek fedezsre ugyan- azon lsben Torma
Kroly, id, Simon Elek, Fekete Smuel, Weiss Bernt 5050, Galgczi
Kroly 20, Jakab Elek 10 forintot ajnlott fl, s gy e czlra sszesen
230 frt. gylt a trsulat pnztrba.
Ksbb azonban ezen munka kiadstl a magyar tr- tnelmi trsulat 1869
mjus 5-dikn hozott hatrozatval visszalpett, s egyszersmind az e
czlra tett adomnyokat az illetk szabad rendelkezsre
visszabocstotta, kolozsvri l- land bizottsgt bzvn meg azzal, hogy
az adomnyozktl vegyen nyilatkozatot, mily czlra kvnjk adomnyaikat
for- dittatni.
Miutn pedig az adomnyozk oda nyilatkoztak, hogy adomnyaikat
valamely hazai trtnelmi munka kiadsra, ajnljk s a bizottsg
rendelkezsre bocstjk: gy szle- tett meg az az eszme, hogy ezen
hazafiui adomnyok, me- lyeket a m. trt. trsulat a bizottsgnak
visszaszolgltatott, fordttassanak egy Szkely Oklevltr kiadsi
kltsgeinek
-
II
alapjra. Ugyanekkor a bizottsg elhatrozta, hogy ezen alap
gyarapitsra s a szkely fldet illet oklevelek kzlsre a kolozsvri
hrlapokban s magn ton szllittassanak fl k- lnsen a szkely fldi
hazafiak, kiktl a vllalat anyagi s szellemi tmogatst biztosan lehet
remnyleni.
A flszlits, de klnsen bizottsgi elnk gr. Lzr Mikls buzg eljrsa
kvetkeztben az eredeti 230 ft. alap, mint a Szzadok-ban idnknt kzz
tett kimutatsokbl kitnik, mostanig 680 ftra nvekedett. Minthogy
pedig ezen sszeg az I. ktet mintegy 1000 forintra men szerkesztsi s
nyomtatsi kltsgt nem fedezte, a hinyt az ezen vl- lalat irnt a
legmlyebben rdekld gr. Lzr Mikls ptol- ta, kinek gyszeretete s
ldozatkszsge a II-dik ktet meg- jelensnek is legbiztosabb
zloga.
Az hajtva vrt, szellemi tmogats azonban bizotts- gunk mltnyos
kvnsgnak s remnynek, fjdalom, tel- jessggel nem felelt meg. A
szkely fldrl a rgi csaldi levltrak birtokosai kzzl senki csak egy
eredeti levelet sem kldtt be bizottsgunkhoz, s kt v alatt csak Dek
Farkas Pestrl, Szakcs Mzes akkor pesti most udvarhelyi, s nhai
Fekete Mihly kolozsvri ref. tanr volt szives ve- lem nhny
szkelyfldi, tbbnyire magyar oklevelet kzleni, melyek azonban jabb
kori keltek lvn ezen 1520-ig ter- jed els ktetbe mg nem voltak
flvehetk.
E szerint nekem, kit a bizottsg ezen Szkely Oklevl- tr
szerkesztsvel megbzott, az eddig kiadott oklevltrak- ban, a hazai
folyiratokban s egyes munkkban elszrtan megjelent okleveleken kivl,
melyeket a szkelyfldi vi- szonyok Jnos Zsigmond alatt trtnt gykeres
talakulsig lehetleg teljesen igyekeztem sszellitni, eddig
ismeretlen okleveleket csak az erdlyi muzeum gazdag gyjtemnybl, a
gyula-fejrvri kptalan s kolozs-monostori convent levl- traibl,
melyekben szemlyesen kutattam, tovbb a gr. Mik
-
III
Imre birtokban csaldi levltra romjail megmaradt leve- lekbl, a
gr. Lzr Mikls s gr. Eszterhzy Jnos Kolozs- vrit lv csaldi
levltraibl lehetett msolnom s kzle- nem; remnylem azonban, hogy a
szkelyfldi elkel rgi csaldok s rtelmes hazafiak ismtelve szvesen
krt tmoga- tsa folytn a II-dik ktetben szerencss lehetek tbb eddig
zrva tartott szkely csaldi levltrbl is rdekes oklevele- ket kzleni.
A szkelyfldi hatsgok kzzl egyedl Maros- Vsrhely levltrbl adhatok
nhny eddig ismeretlen ok- levelet a XV. s XVI-dik szzadbl, de ezt
is csak annak a vletlennek ksznhetem, hogy ezeltt nhny vvel fl l-
vn krve arra, hogy a vrosi levltr legrgibb s igy leg- nehezebben
olvashat leveleit msoljam le, ez alkalommal a velem kzltt
eredetiekrl magam szmra is msolatokat vettem.
Ha e szernt nem adhatok is oly gazdag s rdekes gyjtemnyt, milyet
a szkelyfldi rgi csaldi levltrak bir- tokosainak szves kzlkenysgre
szmtva adhatni remny- lettem: mg is azt hiszem, hogy a mltnyos brl
gy sem fogja megelgeds nlkl letenni ezt a ktetet, melyben a szkely
fld s np multjra, si intzmnyeire, sajtsgos jogviszonyaira s rgi
szoksaira szmos eddig ismeretlen adatot tallhat. A msodik ktetre
nzve pedig, mely mr nagyobbra egybe lvn lltva, egy v mulva
megjelenhetik, btran grhetem, hogy azt nem csak a trtnetbuvr, ha-
nem a nyelvsz is rdekkel fogja forgatni; minthogy abban a XVI-dik
szzad kzeptl kezdve csekly kivtellel mind ma- gyar, mg pedig
tsgykeres magyar nyelven irt oklevelek lesznek, legnagyobb rszben
most elszr, kzz tve.
Bzvst feleslegesnek tartom egy ilyen, a hon valamely terletre
vagy hatsgra vonatkoz oklevltr kzz tte- lnek a tudomnyra nzve
czlirnyos s hasznos voltt fej- tegetni, s igy a magyar trt. trsulat
kolozsvri bizottsg-
-
IV
nak hatrozatt, mely ezen gyjtemnyt letre hvta, igazolni: mert
abban a hitben vagyok, hogy szakfrfiak eltt maga a munka lesz e
rszben a legdntbb bizonytk. A tudom- nyos kznsg rdekldse, melylyel
ez eltt egy pr vvel ezen Oklevltr kiadsnak tervt fogadta, klnben is
el- leges biztostsl szolglt a kiad bizottsgnak arrl, hogy trekvse,
mely a haznk keleti vdbstyjl szolglt s szolgl szkelysg rdekes
multjnak fldertsre van ir- nyozva, nem csak a szkely fldn, hanem az
egsz hazban elismerssel fog tallkozni.
Csak sajt szerkeszti eljrsomrl teszek mg nhny szt. Az oklevelek
kiadsban a lehet tkletes pontossg- ra trekedtem, s mind abban, a
mit eredetibl kzlhettem, a bethsget lelkiismeretesen megtartottam.
De ezen els ktetbe nem mellzhettem flvenni igen szmos oly darabot
is, melyek mr rgebben, tbbnyire csak msolatok utn, voltak kzz tve,
s melyeknek eredetijei nem llhattak ren- delkezsemre. A forrst,
honnan az ily darabokat kzltem, mindentt pontosan kimutattam, s a
hol csak lehet volt, az eredeti hol ltt is kijelltem. Az oly
okleveleket, melyek tartalma nem a szkelysgrl szl, csak kivonatosan
adtam, a mennyiben tudniillik bennk a szkelysgre vonatkoz adat is
fordul el. Hogy a munka hasznlatt a nem szakembe- rekre nzve is
megknnytsem, minden egyes oklevl tartal- mt tmtt de lehetleg kimert
kivonatban adtam, s jegy- zeteimben az olvast az egyes hely- s
szemlynevekre, va- lamint a klnsen rdekesebb adatokra nzve kellen
tj- kozni igyekeztem, mirt is az ily helyeket a szvegben fl- tnbb
betkkel nyomattam, vgre a hasznls knnytse vgett a hely- s
szemlynevekrl, st a fontosabb trgyak- rl is, az illet vek idzsvel b
mutatt ksztettem.
Munkm kzben legtbb hasznt vettem gr. Lzr Mik- ls szivos
kzlkenysgnek s utastsainak, kinek ez gyben
-
V
tanusitott buzg rszvtrt, valamint Imecs Flp Jk elbb gy. fejrvri,
most csk-somlyai igazgat tanrnak, a gy. fe- jrvri kptalan levltrbl
s a Batthinyi-knyvtrbl l- tala hven msolt tbb XVI-dik szzadi igen
rdekes magyar oklevl velem kzlsrt, legszivesb ksznetemet nyilvntani
kedves ktelessgemnek ismerem.
Kolozsvrtt apr. 15-n 1872.
Szab Kroly.
-
Nyomtatsi hibk.
12. l. 9. sor fll brhm olv. brahm. 15. 2. all Blnsk Blnak. 17.
4. ,, Orbuth Obruth. 18. 4. fl. Sucuslaus Subuslaus. 22. 4. al. Krs
Krs. 29. 4. Patris T. Patris P. 30. 3. al. kensz kenz. 32. 8. fl.
1319. 1301. 48. 9. al. Leazkovics Laczkovics. 67. 4. XVII-dik ,,
XVI-dik 69. 1. a vajdk az alvajdk. 81. ,, 12. fl. es modo eo modo.
81. 16. Bels-Szolnok Kzp-Szolnok. 92. 2. al. Vajda-Szent-Ivn Torda
vr- Vasas-Szent-Ivn Doboka
megyben vrmegyben. 97. 4. 1401-tl 1411-tl 123. ,, 7. Szkely
Blint Szepesi Blint 184. 14. ktrly kirly. 185. 5. fl. 1860 1460.
192. 3. nuerele querele. 192. 3. al. 1461 1462. 196. 2. custudienda
custodienda. 281. 1. fl. Kzdi szki Sepsi szki. 291. 8. al.
coefectas confectas. 296. 11. levltraban levltrban. 304. 17. fl.
oklcvl oklevl. 310. 10. Sne Sue 316. 6. al. Urbn Urkon 332. 4.
1519-ben 1518-ban.
-
I. Lrincz milki pspk flszltja a kzdi, orbai s sepsii
szkelyek: papjait, hogy a milki lerombolt szkesegyhz mg be nem
fejezett helyre lltsra a nptl adomnyt gyjtsenek, s buzditsk a lfket
s gyalogokat, hogy a szent fldnek a pognyoktl leend viszszavtelre
fogjanak fegyvert. Kelt 1096-ban (1396-ban).
Laurentius in Dei nomine Ecclesiae Milkoviensis Minister li- cet
indignus, Presbyteris Siculorum de Keesd, Orbou et Seepus,
Fratribus in Domino Venerabilibus, Salutem in omnium Salvatore.
Sicut Fraternitatibus vestris, ceterisque Sympresbiteris nostrae
attendentiae, et per vos ac illos omnibus praeconibus Evangelii
tra- ditum fuerat a Domino Michaele, bonae recordationis
praedecessore nostro et sedis hujus vero restitutore, usque hodie
tamen in finem non perductum, qualiter collecta undique ...... in
aedificationem Sedis et S. Ecclesiae M. ...... universum populum
hortaren- tur meminisse, hanc .... Ecclesiam prisco tempore, cujus
memo- riam rerum alterationes prope deleuerunt, pro se cum pro suis
antiquis parentibus fundatam, et duris temporibus conseruatam, us-
que donec pot. pari modo nouerit per Prudentias Vestras et reliquum
Clerum universus populus, ut quemadmodum insonuit plena zelo et
pietate adhortatio Sanctissimi Patris Apo- stolici .. nec Regis
Illustris contrar .... edictum, ita utriusque ordinis, tam Loofew,
quam Giharlog vocati, militares et fortes viri, juniores
praesertim, quorum amor Saluatoris et spes suae mercedis corda
impleuit, et sine destructione sua ....... sanctam ad terram, quam
ipsi pedes Domini nostri Jesu Christi redemtioni nostrae di-
cauerunt, ab hostibus nominis Christi violenter occupatam pro op-
portunitate Christicolarum, Domino adiuuante et aeternam beatitu-
dinem donante, reoccupan(dam) tali modo armat ............. .. ex
septem Castris Vos autem Clerus orationes continuas feruidissime ad
Christum Deum pro f........ fundatis, ut attollat vexillum
victoriae amantibus nomen suum, et pro eo sanguinem fundere non
reformidantibus .. Dominicae incarnationis MXCVI ...... ta.
-
2
Legelsben kzlte ezen oklevelet Benk, Milkovia. I. kt. 5557. l.
egy msolatbl, melyet az tr ekknt hitelestett: Ego Joannes Rhener de
Medgies, Reverendi P. Domini Thomae Decani Bras- souiensis et
Plebani Scriba, praesentem paginam mancitate abundantem transumpsi
e libro Decanatus de Scepusi. 1408. S albb: Ego vero 1594. Benk utn
adja ezen oklevelet Katona, Hist. Crit. V. kt. 530. l. s Fejr, Cod.
Dipl. Hung. II. kt. 16. lap. A mi magt ezen, fjdalom csak tbbszri
trs utn s hzagosan fnmaradt levl tartal- mt illeti, annak valdisgt
ktsgbe vonni, mint szmosan tettk, nem ltok alapos okot : azonban a
levl keltt, az 1096 vet, nem fogadha- tom el hitelesnek; miutn az
lehetetlen, hogy Erdly Septem castra neve, mely nem egyb, mint a
XII-ik szzadban Erdlybe kltztt sz- szok ltal divatba hozott
Siebenbrgen forditsa, XI. szzadi oklevl- ben elfordulhasson. Azrt
ktsgtelennek tartom, hogy ezen levl k- sbb, nzetem szerint 1896-ban
kelt, s a tbbszri trs kzben az vszmbl a 300-at jelent CCC tvedsbl
maradt ki. Mint tudjuk, Zsigmond kirly hadai a franczia s nmet
keresztes hadakkal egyeslve 1396-ban kzdttek Nikpolynl Bajazed
szultnnal, s igy igen hihet- nek tartom, hogy Lrincz milki pspk e
hadjratra szllitotta fl a sepsi, kzdi s orbai szki szkelyek kzzl
mind a lfket, mind a gyalogokat.
II. Nagy-Ajta, s Miklsvr emlke, a Barczasg hatrleirsban.
1211.
Prima vero meta huius terre incipit de indaginibus castri Almage
1) et procedit vsque ad indagines castri
1) Almage ktsgtelenl a mai Halmgy az Olt mellett, Khalom szkben.
Oklevelnk szerint a Barcza fld hatra a halmgyi vr gyepinl kezddtt;
ezen gyepk (indagines) alatt azonban nem magnak a vrnak snczai,
hanem azon bevgsok rtendk, melyek a Halmgytl keletre a Fogaras flde
s Bar- czasg kzt hzd hegylnczban e vr vdelmre szolgltak. Hogy a
Bar- czasgnak a termszet ltal ersen kijelelt hatrai 1211-ben is
ugyanazok vol- tak, a melyek ma, s hogy nem terjedtek tl az azt
nyugotrl elzr havas ln- czolatn s e szerint Fogaras fldnek ezen
hegylncz nyugoti oldaln terl rsze egszen Halmgyig sohasem tartozott
a Barczasghoz, teljesen bizonyos- nak tartom. Ha ugyanis a Barczasg
hatra Halmgy mellett kezddtt volna, lehetetlen, hogy a hatrleirs
kezdetn a Halmgy mellett foly Olt meg ne lett
-
3
Noilgiant 1) et inde progreditur vsque ad indagines Nicolai 2)
vbi aqua defluit que vocatur Alth.
II. Andrs kirlynak 1211-ki adomnylevelbl, melylyel a Bar-
czasgot a nmet lovagrendnek adomnyozta. Ezen oklevelet annak a rend
knigsbergi levltrban meglv 1279-ki hiteles tirata utn sz- mosan
kzltk, mint Seivert, Ung. Magazin IV. d. II. fz. 218. l., Felr,
Cod. Dipl. III. d. I. kt. 106. s 370. s III. d. II. kt. 246. l.,
Schuller, Archiv I. 124. l., Bethlen, Gesch. Darstellung des deuts-
chen Ordens in Siebenbrgen 70. l. s legjabban Teutsch und Firn-
haber, Urkundenbuch zur Gesch. Siebenb. I. 8-10. 1.
III. Vilmos erdlyi pspk a nmet lovagrend ltal birt Barczasgra
kltzend magyarok vagy szkelyek dzmjt maga rszre tartja
fn. 1213.
Wilhelmus dei gracia Transsiluanus 3) Episcopus ........... ab
vniuersis eiusdem terre incolis, presentibus et futuris,
liberam
volna emlitve, melyrl a kzltt leirsban csak ott van elszr
emlkezet, midn a Barczasg hatra Halmgy vrnak gyepitl (melyek a
havasban fekdtek), a nagy-ajtai vr gyepiig (ugyanazon
havaslnczolatban) s innen Miklsvr gyepiig rkezik, a hol a hatr az
Olttal tallkozott.
1) Noilgiant vlekedsem szerint nem ms mint Nagy-Ajta. Az ezen
vr- hoz tartoz gyepk ugyanazon hegylnczolatban fekdtek, mint a
halmgyi vr gyepi.
2) Az indagines Nicolai kifejezsbl ktsgtelennek tarthatjuk, hogy
vala- mint az elbb emlitett gyepk (indagines) ugy ezek is vrhoz
tartoztak, s Mik- ls vra, melynek neve a Miklsvr helysg nevben mig
is fnmaradt, a hal- mgyi s nagy-ajtai vrral egytt mr 1211-ben
fnllott. Igen hihet, hogy ezen vrak, melyekrl ksbb emlkezetet nem
tallunk, mint a kzelkben fekv szent-lleki vrrl oklevelesen tudjuk,
a mongolok 1241-diki berohansa alkalmval pusztultak el.
3) Ezen oklevl valamennyi kiadsban a Transsiluanus Episcopus
czim ktsgtelenl olvassi hiba Vltrasiluanus helyett. Magban ez
oklevlben albb Vltrasiluano Episcopo ll, valamint Honorius ppa
1218-iki megersit levele is Vilmost Vltrasiluanus Episcopusnak
nevezi. A Transsiluania nevezet, mint kznsgesen tudva van, a
XIII-dik szzadnak csak utols tizedeiben kezdett divatba jnni az
addig hasznlt Vltrasiluania (Erdelve) nv helyett.
-
4
percipiendi decimas eisdem fratribus, de consensu Capituli
nostri concessimus facultatem, eo tamen excepto, quod si Hungaros
vel Siculos ad dictam terram transire contigerit, nobis et ecclesie
no- stre in decimis teneantur respondere
Ezen 1213-ban kelt oklevlnek II. Honorius ppa 1218-ki meg- ersit
levelbe foglalt tirata megvan a nmet rend knigsbergi le- vltrban.
Egsz terjedelmben kzlte ez oklevelet Pray, Speci- men Hierarchiae
II. 253. l. s utna Szeredai, Series Episc. Trans. 6. l., Katona,
Hist. Crit. V. 171. l., Bethlen Alexius, Gesch. d. deutschen
Ordens. 77. l. Ksa, De Transilv. administr. 28. l., Fejr, Cod.
Dipl. III. d. I. kt. 145. l. s innen Schuller, Archiv, I. 220 l.,
legujabban Teutsch und Firnhaber, Urkundenbuch zur Gesch. Siebenb.
I. 11. l. Ez tudtomra a legrgibb ismert oklevl, melyben a szkely
(Siculus) nv elfordul.
IV.
II. Andrs kirly a Barczasgot bir nmet lovagrend rszre adott
ujabb kivltsglevlben egyebek kzt megengedi a rendnek, hogy a
Maroson 6, s az Olton is 6 hajt tarthassanak, melyeken lefel egsz
orszgban st s viszszafel ms rukat szllthassanak, s ket s embereiket
a szkelyek s olhok fldn jrtokban minden vm- fizets all flmenti.
Kelt 1222-ben.
Andreas dei gracia Ungarie ............ Rex Concessimus eciam
eisdem fratribus, quod super fluuium Alt sex naues et super fluuium
Mors sex alias naues habeant liberas per totum regnum nostrum sales
deferentes in descendendo 1), nec non alias res in ascendendo
referentes, et salisfodinas, que Akana vocantur, suffi- cientes ad
illas duodecim naues, libere vbicumque voluerint, eisdem
concessimus in perpetuum. Item concessimus quod nullura
tributum
1) Az Olt folyn lefel st hord hajk a st csak a szkelyfldi sak-
nkbl szllthattk. rdekes ez adat azrt is, mert belle kitetszik, hogy
a most hajzhatatlan Olton le s fl jrtak a XIII-ik szzad els
negyedben a nmet lovagrend megterhelt haji.
-
5
debeant persoluere, nec populi eorum, cum transierint per terram
Siculorum aut per terram Blacorum. ....
Andrs kirly ezen oklevelt Rudolf rmai kirly 1280-ik vi tiratbl,
mely megvan a nmet rend knigsbergi levltrban, egszen kzli Schuller,
Archiv I. 224228. l. Olvashat nmi vl- tozkokkal Fejrnl is Cod.
Dipl, III. d. I. kt. 470. l. Legujabban kiadtk Teutsch u.
Firnhaber, Urkundenbuch zur Gesch. Siebenb. I. kt. 1719. l.
V. Barth s Sepsi szk emlke 1224-bl.
.. Vniuersus populus incipiens a Waras 1) usque in Boralt 2),
cum terra Syculorum terre Sebus 3) et terra Daraus 4) vnus sit
populus et sub vno iudice censeantur, omnibus comitatibus preter.
Chybiniensem cessantibus radicitus.
1) Waras a mai Szszvros, mely mint albb ltni fogjuk, 1291-ben is
egyszeren csak Vros (Waras) nven van emltve.
2) Boralt, a mai Barth Mikls vr szkben, a szkelyfld szln. 3)
Ezen homlyos kifejezst ugy vlem rtendnek, hogy a Szkelyek fl-
dnek, nevezetesen Sepsi szknek (terre Sebus) egy rszt is a
szszok ltl megszllott flddel egy hatsg t. i. a szebeni ispn al
vetette II. Andrs. Sepsi szk ezen rsze pedig vlemnyem szerint nem
lehet ms, mint az ugynevezett Szk fld (terra Zek), melyet 1252-ben
IV-ik Bla Vincznek, Akads sepsii szkely finak, a gr. Nemes s gr.
Mik csald snek adomnyozott, s mely ezen adomnylevl szerint hajdan
Fulkun szsz volt, de a tatrok dlsa utn lakatlan maradt. Ezt a Szk
fldt, (Hidvg, Ersd, rapatak, Nyraspa- tak s Liget falukat)
csatolhatta II. Andrs kirly Sepsi szktl elszakasztva a szebeni
ispnsghoz, minthogy azt 1241 eltt, s igen hiheten mr 1224-ben is a
szsz Fulkun birta. Hogy ez a fld IV. Bla 1252-ki adomnya kvetkezt-
ben a szebeni ispnsgtl elszakadt s megyei terlett lett, annyival
knnyebben megfejthet, mert ezen fld szkely s szsz lakosai. 1241-ben
kipusztulvn, az adomnyos fldes ur ltal oda szllitott j
telepitvnyeseket, kiknek egy rsze be- seny eredet volt, sem a
szszok, sem a szkelyek nem tekinthettk nemze- tk tagjainak. gy
trtnhetett, hogy ez a Szk flde, melyet mg II. And- rs 1224-ben
szkely fldnek (terra Siculorum) nevez, s mely termszetes fek- vsnl
fogva, a Barczasg s a szkely fld kztt hatrt kpez Olt foly jobb
partjn esvn, a szkely fldhz tartozott, attl vgkpen elszakadt.
4) Daraus, a mai Darcz (nmetl Draas), ma is legszls faluja
Khalom szknek Udvarhelyszk fel.
-
6
II. Andrs kirlynak az Erdlybe teleplt szszok rszre kiadott
szabadsglevelbl, melynek legrgibb hiteles tirata Rbert Krolytl
1317-rl megvan a szsz nemzeti levltrban Szebenben. Egsz ter-
jedelmben kzlik ezen oklevelet Pray Annal. I. 227. l., Benk, Trans.
I. 439. l., Schlzer, Gesch. d. Deutschen in Siebenb. 535. l., Eder,
De initiis juribusque Saxonum Trans. 179. l., Schuller, Umrisse und
krit. Studien zur Gesch. Sieb. I. Urkundenbuch 21. l., Fejr, Cod.
Dipl. Tom. III. Vol. I. 441. l., Teutsch s Firnhaber, Urkundenbuck
zur Gesch. Sieb. I. 28. l. s tbben.
VI.
Dietrich hn pspk levelnek tredke a szkelyekhez. Kelet nl- kl
(1228).
Theodoricus . Quid vobis officit nominis mutatio, eadem manente
Episcopatus erga vestram Nationem ratione et vir- tute? Nonne in
Ecclesia Christi D. lupum et agnum una pasci con- uenit? Quidni
etiam Siculum cum Comano et Olachoque? Respi- citne Deus personam?
acceptos habet e quavis natione qui eum timent et operantur
justitiam, et e diversitate gentium lingvarum- que in unitatem
fidei suos congregat. Audite Apostolum dicentem, non esse Graecum
vel Judaeum, non Barbarum vel Scytham.......
Igy adja e tredket Benk Jzsef, Milkovia I. kt. 116 l., ki e
tredk msolatt brassai Teutsch Jzsef kziratai kzt ily czimmel
tallta: Literae Theodorici Episcopi ad Decanos Zekelios. Benk utn
kzli ezt Fejr, Cod. Dipl. III. d, II. kt. 151. l., Brdossy, Sup-
plem ad Analecta Scepusii 416. l. s Teutsch u. Firnhaber, Urkun-
denbuch zur Gesch. Siebenb. I. kt. 45. l. E kelet nlkli tre- dket
bzvst tehetjk Fejrrel s tbbekkel egytt 1228-ra, miutn IX. Gergely
ppnak 1228. mart. 21-n IV. Bla ifjabb kirlyhoz, az esztergomi
rsekhez s a dominicanus rend generalis priorjhoz, vala- mint azon v
sept. 13-n maghoz Dietrich kn pspkhz intzett le- veleibl (Fejrnl
III. dar. II. kt. 141155. l. hibsan 1229-re tve) kitetszik, hogy
Bla, mint ifjabb kirly az esztergomi rsekkel a knok fldre bemenvn
azok nem kis rszt megtrtette, s az rsek mr
-
7
1228. mart. 21-ke eltt kinevezte a knok pspkv Dietrich domini-
canus szerzetest, ki VII. Gergelynek a rend priorjhoz intzett
levele szerint azeltt majd nem t ven t azon rend magyarorszgi
priorja volt. Mint a kzltt levltredkbl kitetszik, a szkelyek
vonakod- tak egy pspksg alatt lenni az ujdon megtrt knokkal s azrt
in- tzte Dietrich, a csak imnt flllitott j kn pspksg pspke, a
szkelyek dknjaihoz ezen levelet.
VII. Bogomr, Szoboszl fia, szkelyek ispnja s vezre IV. Bla
bol-
grorszgi hadjratban, 1235. eltt.
. Dum in obsidione Castri Budung 1) essemus constituti,
egredientibus e Castro militibus ex aduerso, iam dictus Diony- sius
primus inter alios conflictum iniens cum eisdem, ipsos in Castrum
redire compulit, absque vlla nostrorum lesione. Insuper dum adhuc
in eadem expedicione persisteremus, eundem cum quibusdam Baronibus
nostris contra exercitum Alexandri, frat- ris ipsius Imperatoris
Bulgarorum, qui per multas acies et latentes insidias nostros
homines ad depopulandam et spoliandam terram dispersos frequenter
inuadere consueuerat, qui eciam Bogemerium, filium Zubuslaij 2)
Comitem et ductorem Siculorum capituarat, duximus
transmittendum.....
IV. Bla 1235-ki oklevelbl, melyben lovszmesternek Dnesnek, Dnes
finak (a Losonczi Bnfiak snek), a Nyitra vrmegyei Tapol- csnyt s ms
3 falut adomnyozott. Ezen arany bullval kelt ado- mnylevl eredetije
megvan a grf Forgcs csald szcsnyi levltr- ban. Egsz terjedelmben
kiadva Fejrnl Cod. Dipl, IV. dar. I. kt. 2127. l.
1) Castrum Budung (helyes olvasssal aligha nem Budunij), a mai
Widdin vra, melyet, mint ms szmos adatbl is bizonyithat, a magyarok
rgen mg a XV-ik szzadban is Bodon vrnak hivtak.
2) Valamint Bogomr, ugy atyja Szoboszl neve, tiszta szlv nv, s
igy igen hihetnek tarthatjuk, hogy a szkelyek ezen ispnja nem
szkely, hanem magyarorszgi szlv eredet nemes volt.
-
8
VIII. IV. Bla kirly megparancsolja Lrincz mester erdlyi vajdnak
s Valk vrmegye fispnjnak, hogy az erdlyi hatrszlen a sz- kely fldn
es szent-lleki kirlyi vrat, melyet a tatrok lerontot- tak, haladk
nlkl llittassa helyre. Kelt 1251-ben janur 5-n.
Bela Dei gracia Hungarie, Dalmacie, Croacie, Rame, Seruie,
Gallicie, Lodomerie, Cumanieque Rex, Magistro Laurencio woywode
nostro parcium Vltrasiluanarum, et Comiti de Walko. Salutem cum
fauore. Cum intelligamus Castrum nostrum Regium Zenth Lelewkh in
confiniis terre Siculorum parcium nostrarum Vltrasiluanarum positum
1) superioribus annis per Tartarorum rabiem regnum no- strum
deuastancium nonnihil concussatum et destructum esse, neque ab eo
tempore restauratum haberi, hinc vi Regij nostri muneris, quo huic
regno nostro, subiectisque nobis populis, eorundemque sa- luti
superinuigilare tenemur, Fidelitati tue harum serie firmissime
mandamus et precipimus, vt castrum Zenth Lelewkh, ab antiquis iam
temporibus in salutem, et tutamen populorum nostrorum terre
Vltrasiluane, in ipsis confinijs olim extractum, sine mora
restitui, reedificarique faciatis, constituendisque eorum
Castellanis fide- lem castri custodiam serio committatis, ne ex
incuria vestra aut eorum detrimentum aliquod Regno nostro ex
confinijs inferatur. Datum Anno domini M0 CC0 L primo, Nono Ydus
Januarij, Regni autem nostri Anno XV0.
Legelszr kzlte ez oklevelet 1833-ban gr. Kemny Jzsef, Arpadia I.
kt. 71. l., a nlkl, hogy az eredeti hol ltt megemlitette volna.
Utna adta ki 1835-ben Fejr Gyrgy, Codex Diplom. Regni Hung. Tom.
VII. Vol. III. 33. 34. l. Ujabban kzlte gr. Kemny J- zsef
oklevlmsolat-gyjtemnybl Schuller, Archiv fr Kenntniss von
Siebenbrgen I. kt. Hermannstadt. 1841. 64. l. Legujabban ki- adtk
Teutsch s Firnhaber, Urkundenbuch zur Geschichte Sieben- brgens I.
kt. Wien. 1857. 70. l. Ezen okmnytr kiadi a Re-
1) Ezen szent-lleki kirlyi vr Kzdi szken, a Szent-Llek helysg f-
ltt emelked Perk tetejn fekdt.
-
9
gestak XL. lapjn megemlitvn, hogy ezen oklevelet gr. Kemny Jzsef
gyjtemnybl kzlik, azt a megjegyzst teszik, hogy az eredeti a ko-
los-monostori convent levltrban van, hol azonban 1854. aprilis ha-
vban nem talltk meg. Nem ktelkedem, hogy Teutschot s Firn- habert a
Fejr Codex Diplomaticusban e. h. 34. l. kzltt megjegyzs vezette
flre, melyben sz van V. Istvn 1271-ki oklevelrl, mely em- lkezik
Lszl szentlleki vrnagyrl. Errl az 1271-ki s nem IV. Bla jelen
oklevelrl mondja gr. Kemny Jzsef, Arpadia I. kt. 72. l. s utna Fejr
e. h., hogy megvan a kolos-monostori convent levltrban. Ezen
ltalunk is gr. Kemny Jzsef sajtkez msolata utn (Jos. Com. Kemny
Diplomatarium Transs. Tom. I. 25. l.) kz- ltt oklevl eredetije hol
van, nem tudjuk; azt maga gr. Kemny J- zsef sem tudta, ki msolata
al ezt jegyezte: Ex collectione MSS. Jo- sephi Dobo de Alba Julia.
A mult szzad msodik felben sokat m- solt Gyula-Fejrvri Dob Jzsef
nem gondolt arra, hogy fljegyezze, honnan vette msolatait, s igy e
most lappang oklevl eredetijnek flfedezst csak a vletlentl
remnylhetjk.
IX.
IV. Bla Vincznek, sepsi szkely Akads finak, adomnyozza Szk fldt,
a kerczi olhok, a brassai szszok s a sepsi szkelyek flde kztt. Kelt
1252. aug. 20-n.
Bela dei gracia Vngarie, Dalmacie, Croacie, Rame, Seruie,
Gallicie, Lodomerie, Cumanieque Rex. Vniuersis presentes litteras
inspecturis salutem in uero saluatore. Circumspeccio regum prouida
condignis premijs sibi obsequentibus sic decet occurrere, vt et
alij exemplo consimili ad fidelitatis opera forcius accendantur.
Proinde ad vniuersorum noticiam pervenire volumus presencium per
tenorem. Quod accedens ad nos Vincencius Comes filius Akadas
Siculus de Sebus 1) .......... diligenter postulauit, quod Terram
Zek, que quondam Fulkun Saxonis fuerat, sed per deuastacionem
Tartarorum uacua et habitatoribus carens remanserat, inter terras
Olahorum de
1) Ez a Vincze, Akads sepsi szkely fia, kzs trzsatyja a Hidvgi
gr. Mik s Hidvgi gr. Nemes csaldnak.
-
10
Kircz, et Saxonum de Barasu et terras Siculorum de Sebus exi-
stententem 1) sibi conferre dignaremur. At nos iustis peticionibus
inclinati, consideratis m(eritis eiusdem Vincencij) que a primeuis
puericie sue temporibus in regno nostro et extra regnum in lega-
cionibus deferendis studuit commendabiliter exhibere, memoratam
t(erram simulcum cunctis) vtilitatibus et pertinencijs suis, sibi,
et per eum suis heredibus heredumque successoribus duximus confe-
rendam. Quam per dilectum et fidelem nostrum L(aurencium) Voia-
uodam Transsiluanum et Comitem de Volkou2) sibi fecimus as-
signari. Mete autem seu termini ipsius terre quemadmodum nobis per
eundem Laurencium 3) .. constitit, hoc ordine distin- guntur. Prima
meta incipit ab oriente super quodam monte nomine Vecul 4) et venit
ad fluuium Olth, usque partem meridionalem, et per memoratum
fluuium Olth descendit ad indagines vsque septem-
1) Szk flde, mely a brassai szszok s sepsi szkelyek flde kztt
fekdt, az a rsze a mai Fels-Fejr vrmegynek, melyen Hidvg, Ersd,
Ara- patak, Nyraspatak s Liget faluk feksznek. Oklevelnknek
1758-ban az erd. kir. tbla ltal gr. Nemes dm itlmester rszre trtnt
tiratban e hely igy van adva: inter t de Barasu et terras Siculorum
de Sebus.
Ez oklevlnek Benk Jzsef s utna Katona, Fejr s msok ltal kiadott
pl- dnyban azonban itt a szveg minden hzag nlkl igy van adva: inter
terras Olahorum de Kircz, Saxonum de Barassu stb. Hogy Benk itt
helyesen ol- vasott, kitetszik Wingarti Gerb Pter erd. vajda
1479-iki itletlevelbl, mely- ben pen ezen 1252-diki oklevl
eredetijbl ezen szavak: inter terras Olaco- rum de Kircz stb. szrl
szra igy vannak idzve. Lsd albb 1479-re.
2) Az 1758-diki hiteles kir. tblai trsban L..Voiauodam ll; hogy
itt Laurencius llott, nem pedig Ladislaus, mint Benk s kveti
kiadsban ll, bizonyos; miutn albb oklevelnkbl ltjuk, hogy a kirly
IV. Bla ezen Szk flde hatrairl az adomnyos Vincze rszre ezen fld
hatrait kijrtat Lrincz vajda ltal (per eundem Laurencium) rteslt.
Ezen Lrincz erdlyi vaj- da s valki fispn emltve van IV. Bla 1251.
jan. 5-ikn kelt oklevelben is, melyet fntebb VIII. sz. alatt
kzlttnk.
3) Benk s kveti kiadsaiban itt kzzel foghatlag hibsan ll: per
eundem Vincencium. Hogy az adomnyos maga tett volna a kirlynak
jelentst a rszre adomnyozott, kijrtatott s birtokba tadott fld
hatrairl, teljes kptelensg. Ez annak a ktelessge volt, kit a kirly
a beigtatssal megbzott, s igy oklevelnk fntebbi sorai szerint e
jelentst ez esetben csak Lrincz vajda a beigtatssal megbzott kirlyi
ember tehette.
4) Vecul, olvasd Veczl, a mai Veczel hegy Sepsi szk s az itt
leirt Szk flde kztt. Benk hibsan, olvasta s adta e helynevet
Vekul-nek, miben t ez oklevl valamenynyi ksbbi kiadi is kvetik.
-
11
trionem, et per quemdam riuulum vadit diu usque ad caput ipsius
riuuli, et inde ascendit ad monticulum, qui vulgariter Berch
dicitur, a quo contiguatur 1) predicto monti Vecul uersus orientem,
et sic terminatur. Vt autem predicta liberalitas seu donacio robur
obti- neat perpetue tirmitatis, presentes eidem concessimus
litteras dup- plicis Sigilli nostri munimine roboratas. Anno Domini
M0 secundo, tredecimo Kalendas Septembris Regni autem nostri sep-
timo decimo 2).
Ezen oklevl eredetije pergamenen IV. Bla kirly fejr s zld
selyemsinrrl fgg ketts pecstjvel 1849-ig a Hidvgi grf Nemes csald
hidvgi levltrban riztetett. 1758-ban vtette ez akkor is mr
szakadozott oklevlnek hiteles tiratt az erd. kir. tbla ltal gr.
Nemes dm akkori itlmester. Ezen hiteles tirat, az eredeti
helyesirsnak, szszevonsainak megtartsval s hzagai kijellsvel,
megvan Szeben- ben a Bruckenthal-knyvtrban (Collectanea MS-ta. Tom.
XII. in folio pag. 201.) Ezen hiteles tiratot msolta le gr. Kemny
Jzsef Szeben- hen 1845. oct. 27-n. Gr. Kemny Jzsef ezen msolata
megvan az Erd. Muzeumban (Jos. Com. Kemny Diplomatarium Transilv.
Ap- pendix Tom. I. nro. 18). Ezen msolatbl, mely Benk s kveti ki-
adsainl hivebb s hibtlanabb, tartottam ez oklevelet kzlendnek.
Magrl az eredetirl gr. Kemny Jzsef emlitett msolata alatt mg ez
rdekes jegyzst is olvashatjuk: De hoc literali Comes Franciscus
Nemes 1783. 16. Dec. Josepho Benk sequentia scripsit. A primaeva
donationalis, melyet Tiszteletes Uram Transsylvaniajba inserlni ml-
tztatott, mr rgen elveszett volt, s Istennek csudlatos gondvisels-
bl a rgi hires Nmainl, ki elbb Prokurtor s azutn Tabulae Regiae
Assessor volt, holta utn egy j embernk az Nmai Ur szljel Knt irsai
kztt tallta meg, s legottan megismervn, ugy vitte nhai Gr. Nemes dm
Ur akkori itl mester kezhez, melyet nhai btym rmmel kezhez vvn, s a
Kirlyi Tbla eltt revidealtatvn, mind-
1) Benk s kveti kiadsban hibsan ll: consignatur. 2) Az uralkodsi
v ezen meghatrozsbl bizonyos, hogy ezen oklevl
1252-ben kelt. Vingrti Gerb Pter erd. vajda 1479-iki
itlet-levelben is mint albb lthatjuk, ezen oklevl, mely akkor a
vajda eltt eredetiben bemu- tattatott, 1252-iki kelettel van
emlitve.
-
12
jrt transummltatott. Epistola haec exstat inter MS. Josephi Benk
in 4-o sub titulo Epistolarium Tom. III. p. 227. Benk itt emli-
tett levlgyjtemnye 1849-ben a n.-enyedi fiskola fldulsa alkalm- val
veszett el. Magt az eredeti oklevelet is hasonl sors rte 1849-ben,
mikor Hidvgen a gr. Mik csald levltra teljesen, a gr. Nemes csald
pedig anynyira elpusztttatott, hogy ma csak csekly ma- radvnyai
vannak meg, melyeket a rombols utn tbb httel sszesze- degettek, s
melyek szabad g alatt sztszrva az id viszontagsgaitl sokat
szenvedtek. 1862-ben Hidvgen ttazva gr. Nemes brhm kastlyban
ohajtottam volna ttekinteni e levltr igy is bizonyosan rdekes
maradvnyait, melyekbl ksbb egy pr rdekes darabot a grf Muzeumunknak
ajndkozott, azonban a grf akkor tvol s szobja, melyben a megmentett
levelek llottak, zrva lvn, czlomhoz nem jut- hattam, s igy nem
vagyok teljesen bizonyos benne, valjon vletlenl pen ezen eredeti
oklevl is nem maradt- meg ?
Legelsben Benk Jzsef adta ki ez oklevelet 1777-ben Tran-
silvania I. kt, 446. 1. az akkor Hdvgi gr. Nemes Jnosnl, mint a
hajdani Szk fldnek nevezett terlet legfbb birtokosnl rztt ere-
detibl; utna kzlte Katona, Hist. Crit. Regum Hung. VI. kt. 182. l.
s Fejr, Cod. Dipl. Tom. IV. Vol. II. 147. l., legujabban pedig gr.
Kemny Jzsefnek ppen Benk kiadsbl vett msolatbl (Jos. Com. Kemny
Diplomatarium Trans. Supplement. I. kt. 68. l.) tet- tek kzz
Teutsch s Firnhaber, Urkundenbuch zur Gesch. Siebenb. I. Bd.
(1857). 70. l., regestikban XL. l. azt lltvn, hogy az eredeti a gr.
Nemes csald levltrban ltezik. Hogy az eredeti csakugyan ott volt,
azt 1792-ben Eder is emlti De initiis et juribus Saxonum 92. l., ki
ugyanitt emltst tesz ez oklevlnek Benk kiadstl tbb helyt klmbz
tiratrl, mely ktsgtelenl nem ms, mint a szebeni
Bruckenthal-knyvtrban rztt s ltalunk fntebb emltett 1758-ki hi-
teles tirat, melyet az eredeti hijnyban jnak lttam kiadsom alap-
jul elfogadni.
-
13
X. IV. Bla az esztergomi rseksg kivltsgait megerstvn, az rse-
ket a szkelyektl s olhoktol a kirly rszre barmokban s juhok- ban jr
jvedelem tizedrsznek lvezetben is meghagyja. Kelt 1256 dec.
16-n.
Bela Dei gracia Hungarie .. Rex .. Venerabilis in Christo pater
B. eadem gracia Archiepiscopus sancte matris eccle- sie
Strigoniensis proposuit nobis .............. quod eadem ecclesia
... multis libertatibus, beneficijs diuersis, pluribusque
priuilegijs ...... sit decorata .similiter in decimis percipiendis
regalium pro- uentuum ex parte Siculorum et Olacorum, in pecudibus,
pecoribus, animalibus quibuslibet, exceptis terragijs
Saxonum......
Eredetije az esztergomi rseksg levltrban, honnan egsz ter-
jedelmben kzli Fejr, Cod. Dipl. IV. dar. II. kt. 384387. l.
XI.
A Vg vidkn ltezett szkely telep emlke. 1258.
...... Mete autem ville predicte B. (Baralach) 1) ..... hoc
ordine distinguuntur. Prima meta incipit .... inde per riuum ten-
dit ad magnam Syluam 2) versus Siculos, et ibi sunt tres mete
versus occidentem, vna meta pertinet ad villam S. secunda ad vil-
lam Baralach, tercia meta pertinet ad Siculos 3)
1) A mai Bolerz falu a Tirna foly mellett, Pozsony vrmegyben. 2)
Ezen nagy erdn mint a hatrleirsbl is kitetszik, a Bolerztl nyu-
gotra fekv, erdkkel bortott hegylncz rtend, mely Fejr hegysg nv
alatt ismeretes.
3) Ez adat szerint Bolerz falutl nyugotra a Fejr helysgben mr
1258-ban laktak szkelyek. De hogy ezen Vg vidki szkelyek telepe a
Fejr hegyen tl is terjedt, bizonytja a Pozsony vrmegye nyugoti
szln, az orszg hatrt kpez Morva folytl mintegy fl ra tvolsgra fekv
Szkelyfalva (ttul Szekula) nev falu, mely mint a haznkban szmos
Nmeti, Olaszi, Oro-
-
14
III. Andrs 1291-ki kivltsglevelbl, melyyel IV. Blnak a nagy-
szombati apczk rszre a mai Bolerz falurl 1248-ban kelt, ltala
1258-ban a fntebbi hatrleirssal megtoldott, V. Istvn ltal 1270-ben
s IV. Lszl ltal 1288-ban atirt adomnylevelt megersiti. Ezt a po-
zsonyi kptalan 1503-ki tiratbl kzli Fejr Codex Dipl. VI. d. I. kt.
159. l.
XII.
Az olhoktl s szkelyektl a kirly rszre szedni szokott barmok s
juhok tized rsze az esztergomi rseket illette. 1263.
....... Item similiter de pecudibus et pecoribus exigendis ab
Olachis et Siculis idem Archiepiscopus percipiet decimam
partem.
IV. Bla 1263-ban az esztergomi rsek rszre adott kivltsg-
levelbl, melyben az rseksg rgi jogait s kivltsgait megersiti. E
levl eredetije megvan az esztergomi rseki levltrban. Egsz terjede-
lemben kzlve Fejrnl Cod. Dipl. IV. dar. III. kt. 133136. l.
XIII.
IV. Bla kirly a Vg vidki szkelyeket, kik elbbi kivltsglevele
rtelmben szz fegyveressel tartoztak neki hadjrataiban szolglni, de
a kik az minden hadjrataiban ezen szmon fll szolglva hsileg viseltk
magokat, abban a kegyben rszesiti, hogy ezentl nem megszabott
szmban, hanem mint a nemesek, fejenknt s sze- mlyesen tartozzanak
vele egytt tborozni. Kelet nlkl (12351270).
Bela Dei gracia Hungarie, Dalmacie, Croacie, Rame, Seruie,
Gallicie, Lodomerie, Cumanieque Rex. Omnibus tam presentibus
szi, Oroszvr, Ttfalu, Beseny stb. az illet npsgektl, szkely
lakosaitl nyerte nevt: Fejr Gyrgy e. h. ez oklevl al kvetkez
megjegyzst tesz: E documento hoc innotescit Siculorum nomen gentile
haud quaquam esse, sed munii, conrespondens nomini Eriorum; ita
concludendum est ad nomen etiam Jsziorum seu Philisteorum. A kzltt
hatrleirs fntebbi szavaibl, melyek- nl tbb ott a szkelyekre nem
vonatkozik, Fejr ezen lltst egy betvel sem lehet tmogatni; mert ott
sz sincs arrl, hogy az emlitett szkelyek ha- trri tisztet
teljestettek, annl kevsbb arrl, hogy a szkely nv az r, (ha- trr)
szval egy rtelmnek volna vehet.
-
15
quam futuris presentes litteras inspecturis salutem in omnium
Sal- uatore. Ad vniuersorum tam presencium quam futororum noticiam
harum serie volumus peruenire. Quod cum Siculi de Wagh olim per
Comitem suum fuissent plurimum aggrauati, nobisque super grauamine
ipsorum huiusmodi ex parte eorum frequencius fuisset supplicatum.
Nos, qui ex officio suscepti regiminis nostri conde- scendere
debemus cum moderacione peticionibus subditorum, eosdem Siculos a
grauamine suo predicto eximentes ordinaueramus, vt sub certo numero
hominum, videlicet centum armatorum, nobis et regno nostro in omni
expedicione nostra seruire teneantur, super gracia seu misericordia
nostrum priuilegium concedendo 1), sperantes vt ijdem ad seruicium
nobis et regno nostro impendendum vtiles et idonei habeantur. Verum
quia predicti Siculi in libertate persisten- tes prenotata, nobis
in omnibus expedicionibus nostris, quas secun- dum temporis
diuersitatem et negociorum nostrorura qualitatem ha- bere nos
oportuit, vltra ipsam ordinacionem nostram, quasi de virtute ad
virtutem ascendentes, adeo gratum et laudabile seruicium
impenderunt, vt noster regius animus frequencius in seruicijs quie-
uisset eorundem, Nos huiusmodi fidelitatibus et seruicijs eorum
laudabilibus ex benignitate Regia grato recompensacionis munere
occurrendo satisfacere volentes, vt eo splendidius nobis seruire
va- leant, quo specialius eos amplectimur regio cum fauore, talem
eis graciam duximus conferendam, quod non sub certo numero, sed eo
modo, sicut seruientes regales, per se et personaliter armati
nobis- cum exercituare teneantur. Vt igitur hec a nobis concessa
gracia robur obtineat perpetue firmitatis, nec per quempiam
processu temporis retractari valeat, aut in irritum reuocari,
presentes con- cessimus litteras......
gy kzli ezt az rdekes oklevelet, a befejezs s kelet elhagy-
sval, Zsmboki Jnos Bonfini ltala eszkzltt frankfurti 1581-diki kia-
dsnak fggelkben, Decretorum seu articulorum aliquot priscorum
Vngariae Regum Liber, Francofurti, 1581. 38. l. s utna Fe- jr,
Codex Dipl. V. dar. III. kt. 547. 548. l. Fejr Gyrgy ez
1) Teht ltezett IV. Blnak ennl rgibb kivltsglevele is, melyet a
Vg mellkn lak szkelyeknek adott.
-
16
oklevl al tett jegyzetben ezen Vg mellki szkelyekrl igy nyilat-
kozik: hihetetlen lvn, hogy ezen szkelyek a szlvok ltal lakott Vg
vidkn Attila npnek maradvnyai voltak vagy a szkely fldrl ke- rltek
volna ide, azt kell gyanitni, hogy valamint az erdlyi szkelye- ket
kirlyaink a hatr rzsre hasznltk, ugy IV. Bla a Vg vidkn is lltott
fl az Ottokrral folyt hbork alkalmval ily hatrrket, kik pen azrt,
mert hatrrk voltak, szkely nevet kaptak, mint az Erdly hatrt vd
szkelyek. Fejr ezen vlekedst teljessggel nem tartom elfogadhatnak,
mert az az alapttel, hogy a szkely nv annyit jelentene mint hatrr,
senki ltal bebizonytva nincs, s azt ebbl az oklevlbl kiokoskodni
nem lehet. De nem fogadhatom el azrt sem, mert ha a fntebbi ttel
llana, hogyan trtnhetnk az, hogy azon sz- mos oklevlben, melyek a
haznk nyugoti s dli rszein elterl hatr- rkrl szlanak, kik
okleveleinkben, mint rk, (Ewrek), spiculatores, besenyk stb. vannak
megnevezve, soha s sehol a szkely nv hatrr rtelemben el nem fordul,
s csak a Vg mellkieket talljuk igy ne- vezve, kik IV. Bla ezen
oklevele szerint, valamint az erdlyi szkelyek is, nem csak hatrrk
voltak, hanem egyenesen a kirlylyal tartoztak minden hadjratban
rszt venni. Okleveleink a klnfle kivltsgos np- fajokat, besenyket,
knokat, oroszokat stb., kik mind sajt elljrik alatt kln hatsgot
kpeztek, mindig a legpontosabban megklnbz- tetik, s miutn arra plda
nincs, hogy okleveleink valakit knnak, be- senynek stb. neveztek
volna, a ki valsggal nem ezen fajhoz tartozott, lehetetlennek
tartom, hogy IV. Bla a Vg mellkn kln ispn alatt ll szkelyekrl
beszlne, ha ott valdi szkely telep nem ltezett vol- na. Mikor,
vajon ppen IV. Bla alatt trtnt- az erdlyi szkelyek kzzl egy
csapatnak ide tteleptse, azt adatok hinyban meg nem hatrozhatjuk:
de hogy ezen ttelepts nem ppen oly hihetetlen, mint Fejr Gyrgy
lltja, kitetszik abbl, hogy IV. Bla fia V. Istvn is tteleptette a
mellette hsileg harczolt kzdi szkelyek egy rszt az Aranyos mellkre,
kiknek maradkai, kivltsgaik ltal vdve, mai na- pig fnmaradtak, mg a
Vg mellki szkelyek, nhatsgukat elvesztvn, elenysztek. Jl tudom,
hogy Jerney Jnos, ki ezen oklevelet Ke- leti tazsa I. kt. 255. 256.
l. egsz terjedelmben kzli, ezen sz- kelyeket a Sopron vrmegyei Vg
falu lakosainak, s minthogy Sopron vrmegyben beseny telepek voltak,
valsgos besenyknek tartotta, azt lltvn hogy a beseny s szkely nv
alatt egy np rtend s a
-
17
szkely nv r, hatrr rtelemben veend. Jerney ez llitst teljes-
sggel el nem fogadhatom, st Thrczinak ppen ltala idzett szavai
ltal, melyekben a II. Istvn alatt a csehek s II. Gyejcs alatt az
osz- trkok ellen folytatott hbort lerva ezt mondja: Bisseni atque
Siculi vilissimi .... fugerunt, Chron. Hung. II. rsz 63. s 65 fej.
vilgosan megczfolva ltom, a mennyiben Thrczi a besenyket s
szkelyeket nem hogy egy npnek venn, hanem egymstl igen vilgosan
meg- klnbzteti.
XIV. Az Erdlyben a szkely fldn fekv Szent-Llek kirlyi vgvr
emlke, 1271-bl.
Ladislaus filius Jacobi Castellani Castri nostri finitimi et
Regalis Zenth Lelewk partium Ultrasylvanarum in terra Siculorum
nostrorum.
Emlitve V. Istvn. 1271-ki oklevelben, melynek eredetije megvan a
kolos-monostori convent levltrban, gr. Kemny Jzsef szerint. Ar-
padia I. kt. 72. l.
XV.
Mt erdlyi vajda bizonytja, hogy az Ompoly mellett fekv Abrud fld
(Abrudbnya) hatrt, melyet V. Istvn kirly az erdlyi ps- pksgnek s
kptalannak adomnyozott, s melyet az eltt kirlyi adomnybl nhai Gyula
bn, utbb Szoboszl szkely birt, a keresi apt bizonysga, Andrs gygyi
ispn, kirlyi ember, tovbb az sszes szomszdok s ezek kzt az maga
jelenltben is, minden ellenmonds nlkl kijrtatta. Kelt
Gyula-Fejrvrtt 1271.
Nos Matheus voyauoda Transiluanus comes de Zonuk memo- rie
commendantes tenore presencium significamus vniuersis, quod terram
Orbuth 1) vocatam, que est sita iuxta Onpoy terram, capituli
ecclesie beati Michaelis, illustris Stephanus rex Vngarie dominus
noster naturalis, nobis scientibus et videntibus collacioni regie
per
1) A mai Abrudbnya.
-
18
omnia pertinentem, contulit et dedit et donauit episcopatui et
capi- tulo ac ecclesie beati Michaelis perpetuo et irreuocabiliter
possi- dendam, quam primitus ex donacione regia Yula condam banus
vsque ad mortem suam, et demum Zucuslaus Siculus successiue
possederat 1) pacifice et quiete. Que terra coram testimonio
abbatis de Kerch, et Andrea comite de Gyog homine domini regis,
con- uocatis omnibus commetaneis et vicinis, et specialiter coram
nobis exstitit reambulata, nullo penitus contradictore existente,
et eosdem in pacifica possessione dicte terre permanere et super
his omnibus litteras nostras presentes et testimoniales duximus
eisdem confe- rendas, sigilli nostri munimine roborando. Datum
Albe. Anno do- mini millesimo ducentesimo septuagesimo primo.
Eredetije a gyula-fejrvri kptalan levltrban, honnan legujab- ban
kiadtk Teutsch u. Firnhaber, Urkundenbuch zur Gesch. Siebenb. I.
kt. 96. 97. l. Rgebben is kzlte Katona, Hist. Crit. VII. kt. 573.
l., Szeredai, Notitia Capituli Albensis 6. l. s Fejr, Cod. Dipl. V.
d. I. kt. 169. l., de mind pontatlanul.
XVI. Toroczkai Chelleus, Chelleus fia, rks vrt Toroczkt, sajt
tu-
lajdonjoga fntartsa mellett, vdelem vgett tadja az Aranyos
mellki kzdi szkelyeknek, mind addig mg az Aranyos mellett fog- nak
lakni. Kelt 12571272. kzt.
Comes Chelleus filius Chellei de Toroczko castrum suum hae-
reditarium, servata et retenta sibi proprietate et jure dominii
eiusdem castri, de libera sua voluntate dedit donavit et contulit
vicinis suis Siculis de Kzd, et per eos eorundem successoribus de
iuxta Aranyos, donec iidem Siculi vel eorum successores iuxta ipsum
flu- vium Aranyos permanserint et perstiterint, causa defensionis
capi- tum et liberorum suorum, necnon bonorum eorundem. In dictum
castrum Toroczko tamquam in proprium et haereditarium suum ca-
1) Els okleveles nyoma annak, hogy egyes elkel szkelyek vrmegyei
birtokot a szkely fldtl tvol is brtak.
-
19
strum, omni tempore cum omnibus bonis suis liberam habebunt in-
trandi facultatem, in eodem, sicut in castro suo permanendi,
proprie- tas nihilominus ipsius Castri Toroczko cum pleno iure
dominii sem- per preattacto Chelleo .. (a tbbi elveszett) .
Igy adja e tredket Hilibi Gl Lszl Nemzeti Trsalkod 1832, I. kt.
399. 400. l., megjegyezvn, hogy ez a levl van in fragmento in
Capitulo Albensi. Grf Kemny Jzsef e tredk kivonatt oklevlm-
solat-gyjtemnybe (Diplomatarium Trans. Supplem. I. kt. 80. l.)
flvvn; alja jegyzsben ezt rja: Originale harum literarum admodum
laceratum dicitur exstare in Archivo Capituli Albensis (fors
rectius K. Mo- nostoriensis), mit bizonyosan azrt mond, mert az
eredetit az ltala gondosan tvizsglt s leirt gy.-fejrvri kptalani
levltrban nem tallta, Hogy ezen oklevl tartalma igaz, s Toroczk vra
nem tartozott azon Aranyos mellki terlethez, melyet eredetileg V.
Istvn s ksbb 1289-ben V. Lszl adomnyozott a kzdi szkelyeknek,
kitetszik abbl, hogy ezen terletnek, a ksbbi Aranyos szknek, III.
Andrs 1291-ki kivltsgleve- lben elszmllt helysgei kztt Toroczk vra
igy van emltve: Turus- kou, castrum scilicet commune cum
prouincialibus. Mikor trtnt e vr tengedse vdelem vgett az Aranyos
mellki kzdi szkelyek rszre, meg nem hatrozhatjuk: minthogy azonban
V. Lszl kirly emlitett 1289-ki adomnylevelbl bizonyos, hogy ezen
szkelyeknek Aranyos mellkt V. Istvn adomnyozta, ki mint vezr
1257-ben kezdett Erdlyben korm- nyozni s adomnyozni, s mint kirly
1272-ben halt meg, ez oklevl keltt 1257 s 1272 kzz helyezhetjk.
Megjegyzem mg, hogy magister Chelleus filius Chellei de Turuzkov
1294-ben is lt, mikor Torda vrme- gyei Gerebenes nev rks flde felt
rokonainak Istvnnak s Andrsnak, Helembn fiainak, adta. Lsd: Teutsch
s Firnhaber, Urkundenbuch zur Gesch. Siebenb. I. kt. 188. l.
Megjegyzem mg, hogy a Chelleus nv lerst hibsnak tartom Ehelleus
helyett.
-
20
XVII.
Adorjn Istvn ispn s a telegdi esperesisgi szkelyek bizonytjk,
hogy elttk Gldi Jakab fia Jakab prpostfalvi rks fldt s egy ottani
malom felt Schnbergi Gerlachnak, Szent-gotai Hen- riknek s
Dietrichnek, Herbord finak, msfl mrka finom ezstrt, tbb megnevezett
tan jelenltben, rksen eladta. Kelt 1280-ban.
Nos Stephanus Adrianus Comes ac ceteri Siculi viri prouidi et
honesti in dyocesi Thelegd 1) constituti. Ad uniuersorum noticiam
presencium sub tenore volumus peruenire, quibus presentes osten-
duntur, Quod Jacobus filius Jacobi frater Georgy bone memorie de
Gaid ex vna parte, Altera vero parte Gerlacus de Pulcromonte 2) et
Henricus de sancta Agatha 3) et Theodoricus filius Herbordi,
constituti coram nobis professi sunt tali modo coram nobis, quod
Jacobus terram suam hereditariam, et mediam partem molendini cum
attinencys sibi pertinentibus in Probstroph 4) que sua erant
hereditaria, supradictis probis viris G. et H. et Th. vendidit pro
altera media marca fini argenti, ipsorum heredibus heredumque
successoribus possidendam, Ita tamen, si vllo vmquam tempore ali-
quis ipsorum cognatorum Jacobi vellent reuocare, et ipsis posses-
sionibus Probstrop et in Sconberk, que sibi pertinebant, in irritum
causam vellent incitare, facultatem non habeant incitandi, testes
autem Comes Wastmodus, Comes Herbordus, comes Winricus, comes
1) A dyocesis Thelegd nv alatt a telegdi esperestsg rtend, mely
ma- rosi, cski s erdlaki kerletre oszlott s kiterjedt Maros, Csk,
Gyergy, K- szon s Udvarhelyszkre, s mg 1442-ben is elfordul e nv
alatt. E nevezet a szkely nemzet Telegd nemtl vette eredett, s van
okleveles nyoma, hogy mg 1301-ben Udvarhely szket Telegd-nek httk.
Ezt igazolja az Udvarhely szk legszln es Baczon helysg egyik rsznek
Telegdi-Baczon neve is, mg msik rszt, mely Hromszkhez tartozik,
Sepsi-Baczonnak hvjk. Lsd e kr- dst bvebben kifejtve F. D.
(Fancsali Dniel) ltal A thelegdi esperestsgrl czim rtekezsben
Nemzeti Trsalkod 1838. II. kt. 4160. l. Has. Orbn Balzs, Szkelyfld
lersa I. kt. 20. 41. s 42. l.
2) Pulcher mons a mai Schnberg, magyarul Leses, Nagy-Sink
szkben. 3) Szent-gota, nmetl Agnethlen, ugyanott. 4) Propstdorf,
magyarul Prpostfalva, ugyanott.
-
21
Petrus de Dalia 1 ) ; Insuper seniores de castro Sex 2), super
eo presentes litteras Sigillo ciuium de Cibinio fecimus munimine
ro- boralj. Datum anno domini M0 CC0 LXXX0.
A gyula-fejrvri kptalan 1453-ki tiratbl, mely megvan azon kp-
talan levltrban (Miscellan. Cista I. Fasc. 2. Nro 41.) Ki volt adva
ezen oklevl mr 1838-ban is, azonban a tank nevei kihagysval F. D.
(Fancsali Daniel) ltal A telegdi esperessgrl czim rtekezsben, Nem-
zeti Trsalkod 1838. II. flv 49. 1.; ujabban teljesen, de mg is nmi
olvassi eltrsekkel kzltk Teutsch s Firnhaber, Urkundenbuch zur
Gesch. Siebenb. I. kt. 120. 121. l.
XVIII.
IV. Lszl az Aranyos mellkn lak szkelyeknek, atyja Istvn s az
idejben tett h szolglataikrt, nevezetesen azrt, hogy a Hd mell
gylekezett lzad knok ellen vitzl harczoltak, tovbb azrt, hogy az
orszgbl zskmnynyal kivonul tatrokat Toroczk vra alatt vitzl
megtmadvn tbb mint ezer rabot szabadtottak ki, s vgre 80 lrt,
melyeket szksgben tlk kapott, rk ado- mnyul adja a tordai kirlyi vr
Aranyos nev fldt az Aranyos s Maros vize mellett, melyet mr atyja
Istvn is az emlitett sz- kelyeknek adomnyozott volt. Kelt 1289.
sept. 18-n.
Ladizlaus dei gracia Hungarie, Dalmacie, Croacie, Rame, Ser-
uie, Gallicie, Lodomerie, Cumanie , Bulgarieque Rex. Omnibus
Christi fidelibus presens scriptum inspecturis salutem in salutis
largitore. Vt collaciones principum perpetua firmitate solidentur
seu fulciantur, litterarum solent testimonio communiri seu
perhennari. Inconcussum quippe permanet, quod regio patrocinio
communitum, Proinde ad vniuersorum tam presencium quam futurorum
noticiam
1) Dlya alatt a Segesvr szki Szsz-Dlya rtend. 2) Castrum Sex
(Teutsh s Firnhaber kiadsban Ses), nem ms mint
Segesvr, Schassburg. Nevezetes, hogy ezen rk eladsi oklevelet a
telegdi (Udvarhely szki) szkelyek kznsge lltja ki, holott a vevk,
valamint a tank, mind szszok s az eladott fld is szsz terleten
fekdt; hihetleg az elad Gldi Jakab volt szkely eredet.
-
22
harum serie volumus peruenire. Quod nos consideratis
fidelitatibus et meritorijs seruicijs Siculorum nostrorum super
terra Oronos 1) commorancium seu residencium, que primo domino regi
Stephano patri nostro karissimo et per consequens nobis cum summo
ardore fidelitatis laudabiliter exhibuerunt, vt fideliter, sic
deuote, que qui- dem per singula suo modo longum esset enarrare et
fastidium ge- neraret, sed quedam de fidelitatibus et meritorijs
seruicijs eorun- dem Siculorum presentibus fecimus inserenda. Sane
nam cum Cu- mani versi in perfidiam ausu temerario eleuato uexillo
crimen lese maiestatis non formidantes in Hovd 2) contra personam
nostram insurrexerant et conuenerant, ijdem Siculi dubios euentus
fortune non verentes nobis cernentibus contra ipsos Cumanos et
aciem eo- rundem se viriliter et laudabiliter opposuerunt, et in
eodem prelio nobis multipliciter meruerunt complacere. Preterea cum
perfida gens Tartarorum regnum nostrum hostiliter et crudeliter
adijsset, et maximam partem regni nostri vastibus duris et spolijs
peragrasset, ac infinitam multitudinem incolarum regni nostri in
sua feroci captiuitate abduceret, et ijdem Tartari spolijs, bonis
et rebus regni nostri honerati, ad propria remearent, predicti
Siculi contra insul- tum et rabiem eorundem Tartarorum pro
liberacione patrie gentis sub castro Turuskou 3) se viriliter
obiecerunt, et contra eosdem Tartaros laudabiliter dimicarunt, et
in eodem conflictu vltra quam mille homines de miserabili et enormi
captiuitate eorundem Tar- tarorum liberarunt. Nos itaque, qui ex
officio suscepti regiminis
1) Terra Oronos a mai Aranyos szk. 2) IV. Lszl okleveleiben azt
a helyet, hol a knok ellene flkeltek s
csatt vesztettek, mindig egyszeren Hd nak nevezi; pld. 1285 in
Houd, 1287. in Hood. Lsd: Fejr Cod. Dip. V. d. III. kt. 279. s 353.
l. Thurczi, ki ezen esemnyt 1282-re helyezi, Chron. Hung. II. rsz
78. fej., ezt circa lacum Hood mondja trtntnek. Nzetem szerint
tvednek azok, kik ez esemny helyt Erdlybe, a mezsgi Hdos t mell
helyezik, mint Szalay, M. Orsz. trt. I. 102. l. s Kvri, Erd. trt.
I. kt. 143. l.; miutn az oklevelekben s krnikkban ez a hely mindig
Hd-nak van nevezve; a Hd tava pedig s part- jn Hd helysg, mely ksbb
a trk-vilgban a vele szomszd Vsrhelyivel szszeolvadva
Hd-Mez-Vsrhelyly vlt, az alfldn Csongrd vrmegyben esik, a hol a
Duna-Tisza kzt, a Krs, Maros s Temes mellkn tanyzott knok, mint
szllsaik kzppontjn, szszegylekeztek s fllzadtak.
3) Castrum Turuskou, Toroczk vra. Tbb kiadsban hibsan ll
Turuskon.
-
23
metiri debemus et pensare merita singulorum, et vnicuique
respon- dere iuxta exigenciam suorum meritoram, recensentes
graciosa et laudabilia seruicia eorundem Siculorum domino regi
Stephano et nobis exhibita, terram castri nostri de Torda Oronos
vocatam 1) iuxta fluuios Oronos et Morus existentem, quam primo
idem domi- nus rex Stephanus ijsdem Siculis contulerat 2),
predictis Syculis et suis heredibus heredumque suorum successoribus
in recompensacio- nem fidelium seruiciorum ipsorum Syculorum, et
pro octoginta equis, quos ab eisdem Siculis in nostra necessitate
recepimus, cum omni- bus vtilitatibus et pertinencijs suis dedimus
et contulimus et eciam tradidimus jure perpetuo irreuocabiliter
possidendam. Vt igitur hu- ius nostre collacionis series robur
obtineat perpetue firmitatis, presentes concessimus litteras
duplicis Sigilli nostri munimine ro- boratas. Datum per manus
Venerabilis patris Gregorij dei gracia episcopi Chenadyensis aule
nostre vicecancellarij dilecti et fidelis nostri, anno domini M0
CC0 octuagesimo nono, quarto decimo Ka- lendas Octobris, regni
autem nostri anno decimo octauo.
III. Andrs kirly 1291-ki megerst levelbl. (Lsd albb: XX. szm) .
Kiadta Fridwalszky, Mineralogia M. Princ. Trans. 60. l., Benk.
Trans. I. 391. l. (tredkesen), Katona, Hist. Crit. VII. k. 997. l.,
Fejr, Cod. Dipl. V. d. III. kt. 452. l., Szkely nemzet constitutioi
10. l. s legujabban Teutsch und Firnhaber, Urkundenbuch zur Gesch.
Sieb. I. kt, 147. l.
1) Ezen szavakat Kvri teljesen flre rtette, midn azt mondja
Erdly rgisgei 187. l., hogy oklevelnk ezen vrat Thurda Oronos nven
emliti, ezt tvn Aranyos szk itteni hatrul: holott oklevelnk szavai
nagyon is vilgo- sok, melyek szerint IV-ik Lszl a tordai kirlyi vr
Aranyos nev fldt (ter- ram .. Oronos vocatam) adomnyozta a
szkelyeknek. Ismtelve talljuk e tvedst Kvri emlitett munkjnak 2-ik
javtott kiadsban, Erdly ptszeti emlkei. 80. l.
2) V. Istvn eredeti adomnyozsrl oklevl nem maradt fn.
-
24
XIX.
A gyula-fejrvri kptalan bizonysgot tesz arrl, hogy eltte a
szkely eredet Benczencz fiai Istvn s Domokos, magok s test- vrk Mik
nevben, Bottelek nev fldjket, melynek hatrai is le vannak irva,
Kelnki Csel fiainak, Dnielnek s Salamonnak, 20 mrka finom ezstrt
rkbe vallottk. Kelt 1291-ben.
Capitulum ecclesie beati Michaelis Archangeli Transsiluane,
vniuersis Christi fidelibus, tam presentibus quam futuris, presens
scriptum inspecturis, Salutem in salutis largitore, vniuersorum no-
ticie harum serie declaramus, Quod Stephanus et Dominicus filij
Benchenhc, de genere Siculorum pro se et Mikone fratre ipsorum
personaliter coram nobis comparendo, terram suam Bothteluk voca-
tam, ex collacione felicis recordacionis Regis Stephani, ut ex
priui- legio eiusdem domini Regis exinde confecto intelleximus,
sibi do- natam cum omnibus vtilitatibus suis et pertinencijs, sub
ijsdem antiquis metis, signis, seu terminis, quibus eam ijdem filij
Bencenhc habuerunt, et possederunt, dederunt tradiderunt et
irreuocabilliter vendiderunt, tam ex parte sua, quam ex parte
Mikonis predicti, fratris sui, Danieli et Salomoni Comitibus filijs
Chel de Kelnuk, et per eos eorundem successoribus, Jure perpetuo
possidendam, et ha- bendam, pro viginti marcis fini argenti, per
eosdem filios Bencenhc, ut ijdem dixerunt, a dictis filijs Chel
plene habitis et perceptis, cuiusquidem terre mete seu termini,
sicut ex tenore memorati pri- uilegij domini Stephani regis
didicimus, tali ordine distinguuntur, Incipit enim prima meta, a
parte orientali, a meta terre Juanche, iobagionis Castri Albensis
Transsiluani, ubi habet metam terream iuxta metam ipsius Juanche,
iuxta Morisium, Inde venit ad partem meridionalem, ad metam terre
Saxonum de Romoz 1), vbi habet me- tam, iuxta metam terre Romz,
Inde vadit ad metam terre Saxo- num de Waras 2), ubi habet metam,
deinde protenditur ad metam terre Golmar 3), que est Egidij filij
Leustachi, Exinde iuxta terram Colmar, que pertinet ad Egidium,
vadit superius supra Morisium
1) Romoz falu Szszvros szkben. 2) Szszvros. 3) Gyalmr falu
Hunyad vrmegyben.
-
25
ad terram Juanche supradicti ad priores metas, aqua Morisij a
parte meridionali, a meta terre Golmar que est Egidij, usque ter-
ram Juanche antedicti, ipsi terre Bohtteluk remanente, a parte ve-
ro septemtrionali villam Gyog 1) contingente, ibique terminatur 2),
Item Stephanus et Dominicus predicti tam se quam ipsum Miko- nem
fratrem suum obligauerunt, expedituros, proprijs laboribus et
expensis pretactos filios Chel ab omni, quam contra eosdem racione
prenotate terre Bohtteluk processu temporis per quempiam oriri
contingeret, accione, uel de alijs possessionibus suis,
equiualentem terram conferre filijs Chel prenotatis, In cuius rei
testimonium, perpetuamque firmitatem, ad peticionem et instanciam
predictorum presentes concessimus litteras munimine nostri sigilli
roboratas, Datura magistro Michaele preposito, Gregorio Cantore,
Paulo Cu- stode, Petro decano ecclesie nostre existentibus, Anno
domini M0 CC0 nonagesimo primo.
A gyula-fejrvri kptalan 1379-ki tiratbl, mely megvan a gr.
Teleki csald maros-vsrhelyi kzs levltrban, honnan az okle- velet
1864-ben magam msoltam le. Mg rgibb 1345-ki tirata megvan a budai
kamarai levltrban az anspachi levelek kzt (Transilv. Actorum Fasc.
I. Nro 4.) Lsd: Extractus Diplomatum Anolzbachianorum in Msto. Ezen
kziratbl adja ezen oklevl kivonatt Fejr, Codex Dipl. XI. kt. 463.
l. Hasonlan csak kivonatt adja ezen oklevlnek a Rosen- feld-fle
gyjtemnybl Schuller, Archiv fr die Kenntniss von Sie- benb. I. Bd.
68. l. s utna Teutsch s Firnhaber, Urkundenbuch zur Gesch. Siebenb.
I. Bd. Regesten LXXIII. l. Magban az Extractus Dipl.
Anolzbachianorum-ban a helysg neve Sohteluk-nek van irva, Fejr- nl
e. h. e nv Solthteluk-re van vltoztatva, Schullernl e. h. Sotheluk
ll. Ezt a birtokot a szkely Benczencz (Vincencius), kinek emlkt
1) A mai Al-Gygy Hunyad vrmegyben. 2) Ezen hatrleirsbl, mely
szerint az eladott Bottelk nev fld Fejr-
vrmegye, a romozi s szszvrosi szszok flde, Gyalmr s Gygy
helysgek kztt fekdt, ktsgtelen, hogy Bottelk nem ms mint a mai
Benczencz falu hatra, mely nv maig fntartja az elad szkelyek,
Istvn, Domokos s Mik, atyjnak Benczencznek emlkt, ki nem ms mint az
1252-ki adomnylevl- ben (IX. szm) emlitett Vinceneius Comes filius
Akadas, Siculus de Sebus.
-
26
tartja fn maig is az azon helyn fekv Benczencz falu Hunyad
vrmegy- ben, fiaival egytt V. Istvntl nyerte adomnyban, hihetleg
ugyan akkor, mikor a kzdi szkelyek ugyancsak V. Istvntl a mai
Aranyos szket kaptk.
XX.
III. Andrs kirly az Aranyos fldn lak kzdi szkelyek r- szre IV.
Lszl ltal 1289-ben adott adomnylevelet szrl szra trvn megersti, s
egyszersmind ezen fld helysgeit egyenknt elszmllja. Kelt 1291-ben
mart. 12-dikn.
Andreas Dei gracia Hungarie, Dalmacie, Croacie, Rame, Seruie,
Gallicie, Lodomerie, Cumanie, Bulgarieque rex, Omnibus Christi
fidelibus presentem paginam inspecturis, salutem in omnium salua-
tore. Ad vniuersorum noticiam tenore presencium harum serie vo-
lumus peruenire. Quod accedentes ad nostram presenciam vniuersi
Siculi nostri de Keezd super terra Aranos residentes 1), exhibue-
runt nobis priuilegium Ladizlai regis illustris recordacionis,
karis- simi fratris nostri patruelis super facto collacionis
cuiusdam terre castri nostri de Turda Aranyas vocate, iuxta fluuios
et inter fluuios Morus et Aranas existentis confectum, petentes a
nobis cum in- stancia, vt ipsum priuilegium collacionis dicte terre
de benignitate Regia innouando, ratum habere, et nostro dignaremur
priuilegio confirmare. Cuius quidem priuilegij tenor talis est.
Ladizlaus dei gracia stb. (Lsd: f n t e b b XIII. sz. alatt). Nos
itaque iustis peticionibus predictorum Siculorum nostrorum
fauorabilem consen- sum exhibentes, recensentes maxime seruicia
eorundem Stephano regi clare memorie patrueli nostro karissimo, et
Ladizlao regi il- lustris recordacionis fratri nostro patrueli
fideliter exhibita et im- pensa, predictam terram castri nostri de
Torda Aranos vocatam simul cum terris pertinentibus ad eandem,
Felvinch 2) scilicet,
1) Ezen szavak bizonytjk, hogy az V. Istvn korban a mai Aranyos
szkbe telepedett szkelyek Kzdi szkbl kltztek ki.
2) Felvincz maig is Aranyos szk f helye, oklevelnkben is legell
van emltve.
-
27
Eurmenus 1), Hydusteluk 2), Medyes 3), Dumburou 4), Muhach 5),
Kercheth 6), Bagijum 7), Kuend 8), Turdavar 9), Chegez 10), Ig-
rechi 11), Pordoy, Kerekyghaz, Hory, Wyteluk, Polanteluk 12),
Fijuzeg, Bagath 13), Lyukiteluk, Zeteteluk, Kuchard 14), Feligaz,
Feuldvar 15), Ketokluk, Turuskou castrum scilicet commune cum
prouincialibus 16), Chakoteluk 17), Farkaszug et Obrothusa uocatis
18), ac alijs omni-
1) rmnyes falu Aranyos szken. 2) Ma Hidas falu. 3) E helynevet
msnak, mint Medgyes-nek nem olvashatjuk, ily nev
helysg ma Aranyos szken nem tallhat. Grf Kemny Jzsef ezen
oklevl- msolathoz tett jegyzeteiben (Jos. Com. Kemny Diplomatarium
Trans. Appendix I. kt. 77. sz.) s utna Teutsch s Firnhaber,
Urkundenbuch zur Gesch. Sieb. I. kt. 168. l. ezen helysget egynek
veszik a mai Mszk faluval, mit minden legkissebb bizonyts nlkl
elfogadnunk lehetetlen.
4) Ma Dombr falu. 5) Mohcs. 6) Kercsed. 7) Bgyon. 8) Kvend. 9)
Tordavr, a mai Vrfalva, Aranyos szken, a fltte emelkedett rgi
Tordavr romjaival. 10) Csegez falu. 11) Igreczi vagy Igriczi
eredeti nevt az igricz-ektl (kirlyi szolglatban
llott zenszektl) nyerte, kiknek emlkt tartja fn a Borsod
vrmegyei Igriczi falu is (mint Szakcsi, Kovcsi helysgek az azokat
birt kirlyi szakcsok- s kovcsokrl). E nv ma Aranyos szk terletn nem
ltezik. Gr. Kemny Jzsef e. h. a mai Inakfalv-val azonositja,
azonban minden bizonyts nlkl.
12) A mai Polyn falu. 13) Bogth ma puszta Aranyos szken. 14) A
mai Szkely-Kocsrd. 15) A mai Szkely-Fldvr. 16) Toroczk vra e
szerint nem tartozott Aranyos szkhez, hanem kzs
volt a vrmegyeiekkel (cum prouincialibus). E vr ekkori
birtokjogi llst fl- vilgostja a Toroczkai csald se ltal mr 1291
eltt az Aranyos mellki sz- kelyekkel kttt szerzds, mely szerint e
vrat, a tulajdonjogot magnak s csaldjnak fntartva, vdelem vgett
nekik tengedte, mind addig mig az Ara- nyos mellkn laknak. Lsd:
fntebb XVI. sz. alatt.
17) Csktelk a mai Csk falu. 18) Ez utbbi kt helynvnek megfelel
helysg ma Aranyos szken
nincs. Az oklevelnkben elsorolt mind azon helynevek, melyek
megfejtst jegyzeteimben nem adtam, vagy elenysztek, vagy csak mint
egyes hatrrszek nevei maradtak fn; mire nzve a legalaposabb
flvilgostst Orbn Balzs Szkelyfld lersnak kzelebb megjelenend V-ik
ktetben vrhatjuk.
-
28
bus earundem pertinencijs, sylvis videlicet, fenetis, pratis,
terris arabilibus et aquis relinquimus eisdem Syculis nostris, sine
tamen preiudicio alieni juris, possidendam, predictum priuilegium
karissimi fratris nostri non cancellatum, non abrasum, nec in
aliqua sui parte suspectum et diminutum, ratum habendo et acceptum,
de uerbo ad uerbum presentibus insertum patrocinio nostri
priuilegij duximus confirmandum. In cuius rei memoriam perpetuamque
firmi- tatem, presentes concessimus literas duplicis sigilli nostri
muni- mine roboratas. Datum per manus discreti viri Theodori
Albensis ecclesie prepositi, aule nostre vicecancellarij, dilecti
et fidelis nostri, Anno domini M0 CC0 nonagesimo primo, Regni autem
nostri anno primo, IIII. Idus Marcij, Venerabilibus patribus
Lodomerio Strigo- niensi et Joanne Colocensi Archiepiscopis, Andrea
Jaurinensi, Bene- dicto Wesprimiensi, Pascha Nytriensi, Andrea
Agriensi, Ladizlao Vacyensi, Petro Transiluano, Benedicto
Varadiensi, Gregorio Che- nadiensi, Joanne Zagrabiensi, Pouka
Syrmiensi, et Thoma Bosnensi Episcopis ecclesias Dei feliciter
gubernantibus. Nicolao palatino co- mite Symigiensi, Johanne
magistro tauarnicorum nostrorum, comite Supruniensi, Rolando
woyuoda Transiluano et comite de Zonuk, Moyus comite Siculorum
nostrorum, Ladizlao magistro dapiferorum nostrorum, et alijs quam
pluribus baronibus regni nostri comitatus tenentibus et
honores.
I. Kroly kirly 1313-diki megerst levelbl (Lsd albb XXV. sz.
alatt). Kiadta Fridwalszky, Mineral. Trans. 5962. l., utna Katona,
Hist. Crit. VII. 1062. l. s ezek utn Fejr VI. d. I. kt. 150. l. Az
1313-diki megerst levl hiteles msolatbl kiadta Ki- lyni Szkely
Mihly, Szkely nemzet constitutii 913. l.; legujabban magbl az
1313-diki megerst levlbl, a kolozsmonostori convent levl- trbl, kzz
tettk Teutsch s Firnhaber, Urkundenbuch zur Gesch. Sieb. I kt.
167169. l.
-
29
XXI.
Fogas Pter mester, Pter erdlyi pspk testvre, szkelyek ispnja.
1299-ben.
Presentibus Comite Thoma . Magistro Petro dicto Fogos Comite
Syculorum, fratre Venerabilis Patris T. Dei gracia Episcopi
Transylvanie .... Baronibus nostris.
III. Andrs kirly Budn 1299-ben kelt levelbl, melyet a gr. Vay
csald levltrban lv eredetibl egsz terjedelmben kzltt Kazinczy Gbor,
Uj Magyar Muzeum 1856. I. kt. 438. 439. l.
XXII.
Venczel kirly az Udvarhely szki szkelyek kzz az elbbi ki- rlyok
ltal az udvardi kirlyi vr szolglatra telepitett Olhfalu lakosainak
tartozsait s szabadalmait, kenzk Ursus krelmre, pontonknt
meghatrozza. Kelt Budn 1301. september 25-n.
Nos Ladislaus 1) Dei gracia Rex Hungarie etc. Vniuersis et
singulis ad quos presentes deuenerint, notum esse volumus. Quod
Ursus Knezius et Dominicus Magister Janitorum nomine et in per-
sona vniuersorum incolarum et inhabitatorum ville nostre Olacha-
lis in medio Siculorum nostrorum de Vduordhel commorancium 2) graui
cum querela in nostri accedentes presenciam exposuerunt et
1) Hogy Venczel kirlyunk a magyarok eltt idegen Wenczeszlv nvrl
megkoronztatsa utn, mely 1301 aug. 27-dikn trtnt, lemondott s Lszl-
nak nevezte magt, bizonytja Thurczi, Chron. Hung. II. rsz 84. fej.
s igazol- jk koronztatsa utn kelt oklevelei, melyekben magt mindig
Ladislaus-nak irja. Lsd 1301-re Fejr, Cod. Dipl. VI. d. II. kt.
303. l., 1302-re U. o. 329. l., 1301-re VIII. d. I. kt. 67. l. s
1302-re U. o. 89, 91 s 93. l. stb.
2) Bizonyos ez adatbl, hogy az Udvarhely szki szkelyek kzz
telepitett Olhfalu kirlyi birtok volt, s eredeti lakosai, kiknek
kenze Ursus (Ursu) is meg van nevezve, olhok voltak.
-
30
exponendo significarunt, quod dicti incole ob continuas
Siculorum parcium illarum inuasiones et territoriorum dicte ville
nostre occu- paciones ad tantam redacti sunt inhabitatorum et
mansionum pauci- tatem, ut ligna et tigna ad Castrum nostrum Vduord
1) pro eius conseruacione et municione necessaria vix iam
subministrare possint, et tamen per Castellanos dicti Castri nostri
eatenus quotidie adurge- antur et cogantur, ipsi tamen memores
fidelitatis et obsequiorum seruiciorum, sub quibus a
predecessoribus nostris Hungarie regibus terra relicti et donati
fuere, cuperent porro quoque huic Regno nostro pacifice et quiete
inseruire, hincneinhabitatores dicte ville nostre secus et ab
exordio ad Castrum nostrum prefatum Vduord seruien- tes, et lignis
et tigmentis, pedestribusque seruicijs castrensare so- liti 2), cum
manifesto nostro et ipsorum damno penitus libertate sua excidere
contingat, harum serie firmiter mandamus, ut nemo ipsos vniuersos
preter Castellanos nostros de dicta Vduord iudi- care et ad
seruicia qualiacumque cogere presumat, exceptis tamen Siculis in
dicta villa mansiones tenentibus, et emcione aut alio iuris titulo
subsistibili aquirentibus, quos a iurisdiccione Knesij eximentes
tempore exercituacionis more aliorum liberorum Siculo- rum sub
vexillo Comitum ipsorum connumerari et exercituare uolu- mus 3),
hoc tamen per expressum reseruato, vt ijdem Siculi quot- annis
requisitas trabes ad Vduord, si quando necessitas magnopere
urserit, prestare teneantur sintque astricti, ne secus reliqui
inhabi- tatores dicte ville preter iusticiam aggrauentur,
seruicijsque oppri- mantur. Volumus insuper ex consensu Prelatorum
et Baronum hic nobiscum presencium, vt dicti inhabitatores ville
nostre Olachalis nulli omnino decimas preter solitas Capecias
Ecclesie de Vduord prestare teneantur, sintque ab omni dicacione
more Siculorum, in-
1) Udvard, a mai Udvarhely vra, ez adat szerint mr az rpd-hzi
ki- rlyok korban fnllott kirlyi vr volt, mint ezt a szent-lleki
vrra nzve az 1251-diki oklevlbl (VIII. szm) tudjuk.
2) Az olhfalvi lakosok e szerint telepitsktl fogva az udvardi
kirlyi vr szolglatra voltak rendelve, nevezetesen fa- s
gerenda-hordssal s a vr vdelmre gyalog szolglattal tartoztak.
3) Nevezetes e pont azrt, mert kitetszik belle, hogy mr ekkor
teleped- tek Olhfalu eredeti Olh lakosai kzz szkelyek, kiket
oklevelnk a kensz hatsga all a ksbb bekltzendkkel egytt flment s
mint szabad sz- kelyeket a szkely ispn zszlaja alatt teend hadi
szolglatra ktelez.
-
31
ter quos uiuunt, in perpetuum exemti 1), prestent tamen Knesio
ipsorum prestanda. Non omisso et eo, quod a signatura boum exemti
sint 2). Datum Bude in domo domini Regis presentibus venerabili
patre Nicolao Episcopo Boznensi, Dominico Magistro Ianitorum,
Magistro Demetrio nostris fidelibus et alijs quampluribus
fidedignis, quorum consilio hanc fecimus chartam et donacionem Anno
Domini M0 CCC0 primo Septimo Calendas Octobris. In cuius rei
testimo- nium et perpetuam firmitatem presentes fecimus Sigilli
nostri mu- nimine roborari, secretum annulum nostrum eisdem
apprimentes per manus prefati Episcopi Bosnensis, Regni nostri
Hungarici anno primo.
Ezen oklevl nhny els sort, annak bizonytsra, hogy az Ud- varhely
szk nevezet mr 1301-ben ltezett, legelsben kzlte a Nemzeti Trsalkod
szerkesztsge 1838. I. flv 32. l., megjegyezvn, hogy az eredeti
Bcsben a cssz. titkos levltrban van. Egsz kiterjedsben a
Rosenfeldfle msolatgyjtemnybl legelsben Schuller tette kzz Um-
risse und krit. Studien zur Gesch. Siebenb. I. Heft. Hermannstadt.
1840. Urkundenbuch 2. l. Innen kzlte nmi kihagysokkal Hilibi Gl
Lszl, Vizsglds az erdlyi kenzsgekrl czim, nvtelenl kiadott munkjban
N.-Enyed. 1846. 31. l. Legujabban nhny sz hibs ol- vassval s
kihagysval kzz tette Orbn Balzs is Szkelyfld le- rsa I. kt. 56. 57.
l. n az eredetit 1862-ben Olhfalu levlt- rban hasztalan kerestem s
nhai Both Kroly Olhfalu akkori fbirjtl ugy rtesltem, hogy azt
Hilibi Gl Lszl fkormnyszki tancsos vitte volna el, mely llits
alapossgn azonban, miutn az eredetinek Bcs- ben ltele mr fntebb ki
van mutatva, mltn ktelkedem. Az eredeti- hez e szerint nem juthatvn
adom ez igen nevezetes s rdekes oklevelet Schuller kzlse utn. Nem
hagyhatom sz nlkl, hogy F. D. (Fancsali Dniel) ezen oklevl
tartalmnak hitelessgt nem tagadja ugyan, de azt vi-
1) Olhfalu lakosai e pont szerint, mint a kik a szkelyek kzt
ltek, a szkelyek mdjra fl voltak mentve rkre az adrovataltl.
2) Hogy az olhfalvi lakosok a szabad szkelyeket terhel krstsi
ajndktl fl voltak mentve, nagyon termszetesnek talljuk, miutn k nem
voltak szkelyek, hanem az udvardi vrhoz szolgltak s sajt kenzknek
tar- toztak a szoksos fizetssel.
-
32
tatja, hogy az hiheten 1501-ben s nem 1301-ben kelt. Lsd:
Nemzeti Trsalkod 1838, II. flv. 5760. l.: rvei azonban, melyek a
szer- keszti jegyzetekben is legnagyobb rszint meg vannak czfolva,
oly gyen- gk s tarthatatlanok, hogy czfolsukba ereszkedni
mellzhetnek tartom.
XXIII.
A gyula-fejrvri kptalan bizonytja, hogy Lszl erdlyi vajda Kkll
vrmegyei Bn nev rks fldjt s az annak hatrban fekv Ujlak fld felt
Mikls comessel, Dzs fival, s testvrvel Pznnnal rksen elcserlte.
Kelt 1319. october 19-n.
Capitulum Ecclesiae Beati Michaelis Archangeli Transiluaniae,
Vniuersis Christi fidelibus praesens scriptum inspecturis, salutem
in omnium Saluatore. Ad vniuersorum notitiam, tam praesentium quam
futurorum, harum serie volumus peruenire, Quod Ladislao Wajuoda
Transiluano et Comite de Zonuk, a parte vna, et Comite Nicolao,
filio Dees, pro se et pro Paznano fratre suo ex altera, coram no-
bis personaliter constitutis, idem Ladislaus Wajuoda et Nicolaus
super quibusdam possessionibus suis infra nominatis concambium
huiusmodi inter se ipsos fecisse sunt confessi, dictus scilicet
Ladi- slaus Vajuoda quamdam possessionem suam haereditariam in
Comi- tatu de Kkellew existentem, Bwn vocatam, et medietatem cuius-
dam terrae Vjlak nuncupatae, sed metis terrae Bwn inclusam, cuius
terrae Bwn et praedictae medietatis terrae Vjlak metae sic distin-
guuntur, scilicet, Prima meta fluuium Kkellew, qui diuidit terram
Bwn a terra Nonec vocata, a parte vero terrae Sugus distinguit
ipsam metam Seguswar, item quidam Byrch veniens in superiori parte
cuiusdam fontis, qui dicitur Hidegkwt, qui diuidit terram Hetwr ab
ipsa terra Bwn, in eadem Byrch tendendo vsque ad me- tam, quae est
in Byrch super Meeznest-pataka, qui diuidit ipsam terram Bwn ab
terra Nadas, item altera Simonis Wajwodae diuidit meta ipsius Bwn,
quae est super Weichkefew 1), a parte vero Thy-
1) Fejrnl Weichkefer (?) ll ugyan mind kt kzlsben, de n ezt a
ktsgtelenl hibs leirst bizvst visszallitandnak tartottam
Weichkefew-re azaz Vczkefre, mely alatt a hatrjrsban emlitett Ndas
helysggel szom- szd Vczke Udvarhely szki falu hatrban foly Vczke
patak feje rtend.
-
33
legh metam Bwn distinguit fluuius Vjlak, prout ipse fluuius
diuidit a Thylegh 1) medietatem dictae terrae Vjlak ad terram Bwn,
a parte autem terrae Sard diuidit meta ipsius terrae Bwn, quae
iacet in medio earundem, et deinde vertitur super vno Byrch,
peruenit ad ipsum fluuium Kkellew praenotatum, in latere ipsius
Byrch de- scendcendo, confessus est cum omnibus vtilitatibus et
pertinentiis suis dedisse et tradidisse Nicolao filio Dees, et
Paznano fratri eius in modum permutationis et concambii .... Datum
sexta feria proxi- ma, post festum Lucae euangelistae .. Anno
Domini Millesimo trecentesimo primo.
A gyula-fejrvri kptalan 1560-ki hiteles tirata utn, Cornides
kzirataibl, egsz kiterjedsben kzltte Fejr, Cod. Dipl. Hung. VI. d.
II. kt. 322324. s VIII. d. I. kt. 7578. l. honnan ezt a t- redket
azrt tartottam mltnak kzlni, mert a leirt hatrjrsbl tisztn
kitetszik, hogy Kkll vrmegye, Segesvr szk s Udvarhely szk hatrai Bn
helysg kzelben 1301-ben is ugyanazok voltak, mint mai nap.
XXIV.
Istvn szerzetes, a margit-szigeti apczk gyvde, bizonyitja, hogy
a Kzdi szkelyek kzzl val Balzs, Olcs fia, csn megbeteged- vn eltte
s tbbek eltt vgrendeletet tett, melyben a margitszigeti egyhzaknak
s az csai egyhznak hagyomnyokat tett, tbb megne- vezett szolgit s
szolglit flszabaditotta, s Szrazpatak nev fl- dt testvre Apor fia
Jnos fiainak, Istvnnak, Miklsnak, Deme- ternek s Pternek hagyta.
Kell csn, 1311. julius 24.-n.
Nos frater Stephanus Procurator Religiosarum Dominarum in insula
beate Virginis Marie deo famulancium, memorie commendan- tes
significamus vniuersis quibus expedit presencium per tenorem. Quod
cum Comes Blasius filius Olcij de Kizdy, in territorio 2) do-
1) Ezen Thylegh alatt, a hatrjrst figyelemmel tartva, nem
rthetnk mst, mint a Bnnal hatros Udvarhely szket, mely hajdan
Telegd nevei vi- selt s az ezutn is mg msfl szzadig fn llott
telegdi esperestsgnek (az 1280-ki oklevl szerint dyocesis
Thelegd-nek) nevet adott.
2) Gr. Kemny Jzsef msolatban territorio ll ugyan, de gyanitom,
hogy az eredetiben seruicio-nek kell lenni.
-
34
mini Regis constitutus graui fuisset infirmitate detentus,
decumbens in villa Olcha 1) vocata, presentibus nobis et alijs
viris idoneis per ipsum illic vocatis, senciens se de hac valle
miserie decessurum, tale condidit testamentum. Quod corpus suum in
Cemeterio predi- cte ecclesie beate Virginis Marie in Insula
commisit sepeliri. Item dicte ecclesie commisit pro remedio anime
sue vnum equum, vnum sciphum argenteum, et vnum cingulum argenteum.
Item ecclesie beate Clare, in qua fratres minores Deo famulantur,
legauit vnum equum. Item ecclesie beate Marie Virginis de Olcha
vnum equum. Item seruos et ancillas suas, videlicet Annam,
Cartaneam cum filio suo, Chyhurkam similiter cum filio suo, item
paruum Johannem, item Vrcheh, Item Casta et Mathe cum pueris suis
legauit ob sa- lutem suam frui perpetua libertate, racione pristine
condicionis tara per proximos suos quam per alios nunquam ab hodie
et deinceps molestandos. Item terram suam Zarazpatak vocatam 2)
legauit Stephano, Nicolao, Demetrio, et Petro filijs Comitis
Johannis filij Opor 3) fratris sui perennaliter possidendam,
complanando circa premissa omnem materiam quescionis vlterius
procedendi. In cuius rei memoriam et soliditatis testimonium
presentes litteras sigillo nostro fecimus roborari. Datum in
vigilia beati Jacobi Apostoli Anno domini M0 CCC0 vndecimo.
A gyula-fejrvri kptalan 1320-ki tiratbl, mely megvan azon kp-
talan levltrban, msolta gr. Kemny Jzsef. (Diplom. Trans. Appen-
dix. I. kt. 130. sz.)
1) Olcha, a mai csa Pest vrmegyben, melynek kzelben Taksony s
Rda vidkn V. Istvn 1270-ben kelt adomnybl a Margit szigeti apczk
terjedelmes birtokot brtak. Fejr, Cod. Dipl. V. d. I. kt. 49.
l.
2) Szrazpatak falu Fels-fejr vrmegynek Csk s Hrom szk ltal
kritett rszben, az Aporok ltal birt Blvnyos vr kzelben.
3) Ebbl ktsgtelen, hogy a vgrendelkez Balzs a maig is virgz,
szkely eredet Apor csald egyik se volt.
-
35
XXV.
I. Kroly kirly tirja s megersti III. Andrsnak az Aranyos mellett
lak szkelyek rszre Aranyos fldjrl 1291-ben adott ado- mnylevelt.
Kelt 1313-ban julius 4-n.
Karolus Dei gracia Hungarie, Dalmacie, Croacie, Rame, Ber- nie,
Gallicie, Lodomerie, Cumanie, Bulgarieque Rex. Omnibus Christi
fidelibus, tam presentibus quam futuris, presens scriptum
inspecturis, salutem in eo, qui est salutis largitor. Ad
vniuersorum noticiam presencium serie volumus peruenire, Quod Comes
egidius, filius Kolondus, et Dionisius filius Tolon 1), Siculi de
Oronos, fide- les nostri, suo et vniuersorum Siculorum de iuxta
eadem Oronos nomine ad nostram accedentes presenciam exhibuerunt
nobis priui- legium Andree regis quondam Hungarie, antecessoris
nostri bone memorie, confirmans priuilegium Ladislai regis
illustris felicis re- cordacionis, Serenissimi patruelis nostri,
super facto collacionis cu- iusdam terre castri nostri de Thorda
Aranas vocate, iuxta fluuios et inter fluuios Morus et Aranas
existentis, confectum, petentes a nobis cum instancia, vt ipsum
priuilegium innouando, collacionem dicte terre de benignitate regia
ratam habere, et nostro dignare- mur priuilegio confirmare. Cuius
quidem priuilegij tenor talis est. Andreas dei gracia stb. (Lsd f n
t e b b XX. sz. a lat t ) . Nos vero, quia ipsas priuilegiales
literas inuenimus non cancellatas, non abrasas, nec in aliqua sui
parte viciatas, consideratis fidelitatibus et seruiciorum meritis,
quibus sicut nostris progenitoribus semper studuerunt complacere,
sic et nobis in cunctis nostris expedicioni- bus et agendis ijdem
fideles nostri Siculi de iuxta Aranas se sum- mopere curauerunt
semper exhibere graciosos, eorum iustis et le- gitimis peticionibus
de regia benignitate fauorabiliter inclinati, pre- dictam
donacionem memorate terre castri nostri de Thorda Oronos vocate,
per progenitores nostros eisdem Siculis factam, ratam ha- bentes,
sepedictum priuilegium confirmatorium de uerbo ad uerbum
presentibus inseri facientes, nostra regia auctoritate presentibus
confirmamus. In cuius rei memoriam perpetuamque firmitatem pre-
sentes concessimus literas dupplicis sigilli nostri munimine
robora-
1) A Szkely nemzet constit. 9. l. ezen nv eltrleg Kolon-nak van
adva.
-
36
tas. Datum per manus discreti viri magistri Johannis Albensis
ec- clesie prepositi, aule nostre vicecancellarij, et Archidiaconi
de Ku- kullew, dilecti et fidelis nostri, Anno domini M0 CCC0
tredecimo, Regni autem nostri anno similiter tredecimo, IV. Nonas
Julij.
Cornides kzirataibl (XII. kt. 169. l.) kzlte Fejr, Cod. Dipl.
VIII. d. I. kt. 501. 502. l. Ksbb kori hiteles tiratbl lersi el-
trsekkel kzz tette Kilyni Szkely Mihly is, Szkely nemzet consti-
tutioi. 913. l. Egyszer msolata megvolt a n.-enyedi knyvtrban Benk
kziratai kzt Collect. Benk. Docum. Varia. Vol. V. pag. 30. in
folio. Gr. Kemny Jzsef errl vett msolata megvan az erd. Muzeum- ban
(Jos. Com. Kemny, Diplom. Trans. Appendix I. kt. 138. l.) Maga ezen
oklevl eredetije a kolozs-monostori convent levltrban (Sed. Aranyos
A. 17.) volt, mint Teutsch s Firnhaber megjegyzi Urkunden- buch. I.
kt. Regesten LXVII. l., hol azonban ezt n a mult vben mr hjban
kerestem.
XXVI. Istvn, Dnes fia, a szkelyek ispnja. 1315.
Magister Thomas, et Stephanus Comes Siculorum nostrorum, filij
Dionysij.
I. Kroly kirlynak 1315-ben kelt levelbl, melylyel ezen testvrek-
nek si rksgket Lpos fldt viszszaadja. Ez oklevl eredetije megvan a
b. Bnffy csald levltrban Kolozsvrtt. Egsz terjedelmben kiadta Fejr,
Cod. Dipl. Tom. VIII. Vol. I. 556. l.
XXVII.
A gyulafejrvri kptalan bizonyitja, hogy eltte Tams mester szkely
ispn, nhai Dnes ndor fia, Aranyos szki tisztje Renold ltal
tiltakozott az ellen, hogy Ills mester, Mzes fia, a Kkll varmegyben
fekv Bonyht, mely az v s testvrei, Mikls kecs- kn vrnagygyal kttt
vagy ktend egyezkedse alkalmval ennek adja vagy brmi mdon
elidegentse. Kelt 1319. mart. 8.
Nos Capitulum beati Michaelis Archangeli Transsiluanie damus pro
memoria. Quod nobilis vir magister Thomas, filius condam Dionisij
Pa-
-
37
latini, Comes Siculorum, per Renoldum Comitem, Officialem suum
de Siculis de iuxta Aranyas 1), protestatus est coram nobis, quod
possessio Bohna vocata in Comitatu de Kkl, iuxta fluuium mi- norem
Kkl sita 2) esset possessio eius cum fratribus suis. Vnde si
magister Elleus, filius Moys, in generacione et composicione cum
magistro Nicolao, filio Erdewd, Castellano de Kechkes facta vel
facienda ipsam possessionem Bohna traderet, ipse magister Thomas
dictum magistrum Elleum, quantum de iure sibi conceditur, ex nunc
prohiberet, ne ipsam possessionem Bohna in preiudicium ipsorum
filiorum Dionisij quoquomodo posset alienare. Datum feria quinta
proxima ante Dominicam Oculi Anno Millesimo tercentesimo decimo
nono.
Fejrvri Kroly gyjtemnybl (I. kt. 15. sz.) kzlte Fejr, Cod. Dipl.
VIII. d. II. kt. 237. l.
XXVIII.
A gyula-fejrvri kptalan Apor unoki, Istvn, Mikls, Demeter s Pter
rszre hitelesen trja ezek, rokonnak Balzsnak csn 1311-ben kelt
vgrendelett. Kelt 1320. febr. 17-n.
Nos Capitulum ecclesie Transyluane. Memorie commendantes pre-
sencium per tenorem significamus quibus expedit vniuersis. Quod
con- stituti coram nobis Stephanus filius Johannis filij Opor de
Siculis de Kezdy, pro se et Nicolao, Demetrio et Petro fratribus
suis, exhi- buit nobis patentes litteras Religiosi viri fratris
Stephani Procura- toris Religiosarum dominarum in Insula beate
virginis Marie deo famulancium super testamento Comitis Blasij
filij Olcij proximi sui, super diuersis articulis, vt inferius in
eisdem litteris patebit, et specialiter super manumissione seruorum
et Ancillarum suarum, et legacione, et commissione terre sue
Zarazpatak vocate, predictis Stephano, Nicolao, Demetrio et Petro
filijs ipsius Comitis Johannis
1) Ez adat szerint a szkelyek ispnja, ki 1819-ben Tams mester,
Dnes ndor fia, a Losonczi Bnfiak egyik se volt, nevezte ki az
Aranyos mellett lak szkelyek ftisztjt.
2) Bonyha falu Kkll vrmegyben.
-
38
filij Opor facta confectas. Petens nos idem Stephanus cum
instan- cia, vt ipsas litteras ad cautelam maioremque firmitatem
nostris inseri litteris faceremus, et sigillo nostro communiri,
Quarum littera- rum tenor talis est. Nos frater Stephanus. (Lsd:
XXIV. sz. alatt). Nos igitur peticionibus ipsius Stephani iustis et
licitis, ac legitti- mis annuentes, quia ipsas litteras cernimus
integras in carta, et si- gillo, et non cancellatas, non abrasas,
non abolitas, nec in aliqua sui parte viciatas, tenorem ipsarum
litterarum de verbo ad verbum presentibus transscribi fecimus, et
sigillo nostro authentico commu- niri. Datum in quindenis
purificacionis beate virginis. Anno domini Millesimo trecentesimo
vigesimo. Andrea Preposito, Saulo Cantore, Vincencio Custode,
Nicolao Archidiacono de Torda decano ecclesie nostre
existentibus.
Eredetije, melyrl b. Apor Pter 1725-ben hiteles msolatot
vtetett, megvan a gy.-fejrvri kptalan levltrban. Az eredetirl vett
mso- lat megvan az erd. Muzeumban, (Jos. Com. Kemny Dipl. Trans.
Appendix I. kt. 166. sz.). Sok hibval ki van adva Apor Pter Lu- sus
Mundi-jban, Monum. Hung. Hist. II. oszt. Irk XI. kt. 9496, l.
XXIX.
Tams erdlyi vajda, Szolnok vrmegye s Szeben ispnja, flsz- litja
a gyula-fejrvri kptalant, hogy kikldtt hiteles bizonysga ltal
tartson nyomozst Szrazpataki Istvn, Jnos fia gyben, ki eltte
panaszt tett, hogy rokonai Sndor, Apor fia, Apor, Sndor testvre, s
Egyed, Istvn fia, a Szrazpatak helysge irnt kzt- tk az vajdai
levele ltal kttt egyessget meg nem tartva, ezen helysget vajdai s
kptalani ember nlkl igazsgtalanul s az krval osztottk meg, nmely
szabad besenyket is magoknak fog- laltak, Fel-Torja helysgben pedig
az osztlyt hasonlan az aka- ratja ellen s az krval hajtottk vgre; s
ha a panaszt igaznak tallja, idzze az illetket elbe. Kelt Dvn.
1324. jan. 14-n.
Discretis viris, et honestis dominis et Amicis suis Reueren- dis
Capitulo Ecclesie Albensis Transsiluane, Thomas Vayuoda Trans-
siluanus et Comes de Zonuk, et de Cibinio. Amiciciam paratam et
-
39
se totum cum honore, Conqueritur nobis Stephanus filius Johannis
Nobilis de Zarazpatak 1) quod Sandrinus filius Opour et Opour fra-
ter eiusdem Sandrini, ac Egidius filius Stephani fratres sui pactum
et ordinacionem super ipsa possessione Zarazpatak 2) mediantibus
literis nostris inter ipsos habitam et ordinatam minime obseruas-
sent, sed ipsam possessionem Zarazpatak sine homine nostro et
testimonio Capituli aut Conuentus inter se diuidissent, absque sua
voluntate, et in ipsa diuisione curias sororum suarum proprias sibi
pro debita porcione potencialiter tradidissent, et ipsi pro se
homi- nes liberos et curias liberorum hominum in porcionem ipsorum
elegissent et recepissent. Insuper autem quosdam Bicenos suos 3) a
patre suo sibi commissos, saluis rebus et personis, occupassent et
nunc detinerent occupatos, et vtilitates eiusdem possessionis
poten- cialiter in ipsius preiudicium et grauem iacturam
perciperent et percepissent vsque modo. Ceterum eciam quandam
possessionem ipsorum Feltoria vocatam 4) que Opour filium Opour in
aliqua parte non attingit, prefati Sandrinus et Egidius absque sua
similiter vo- luntate diuisissent, et sibi porcionem pro
habitacionibus per omnia destructam assignassent, et pro se ipsis
partes populorum multitu- dine decoratas accepissent. Super quo
amiciciam discrecionis vestre presentibus requirimus diligenter,
quatenus cum Ladislao de Pech, Iuuene aule nostre, vestrum mittatis
hominem pro testimonio fide- dignum, coram quo idem homo noster de
omnibus premissis et sin- gulis premissorum sciat et inquirat
omnimodam veritatem, et scita veritate ipsos Sandrinum, Opour, et
Egidium ad nostram citet pre- senciam contra Stephanum prenotatum.
Et post hec, prout vobis de premissis veritas constiterit, nobis
cum die citacionis, termino as- signato, et nominibus citatorum ac
cum tocius facti serie in vestris litteris nostri gracia
rescribatis. Datum in Dewa secunda die Octa- uarum Epiphaniarum
domini, Anno eiusdem Millesimo trecentesimo vicesimo quarto.
1) Hogy ezen Szrazpataki Istvn, Jnos fia, Apor unokja volt, s az
Apor csaldhoz tartozott, kitetszik az 1311-ki oklevlbl, melyet
XXIV. sz. a. kzltnk.
2) Szrazpatak falu Fels-Fejr vrmegyben. 3) Ez oklevl szerint a
Fels-Fejr vrmegyei Szrazpatak lak