1 TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI 21 Nisan 2009 Bakanlar Kurulu / TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan
1
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ
BANKASI
21 Nisan 2009
Bakanlar Kurulu /TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu
Sunumu
Durmuş YILMAZBaşkan
2
I. Uluslararası Gelişmeler
II. Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Etkileri
III. Türkiye’de Finansal İstikrar
IV. Enflasyon Görünümü
V. Para Politikası Duruşu
I. Uluslararası Gelişmeler
II. Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Etkileri
III. Türkiye’de Finansal İstikrar
IV. Enflasyon Görünümü
V. Para Politikası Duruşu
Sunum Planı
3
I. Uluslararası Gelişmeler
4
Küresel KrizKüresel piyasaların 2007 yılı Temmuz ayından bu yana maruz kaldıkları çalkantılar
devam etmektedir. Bu krizin geçmişte yaşanmış krizlerden en önemli farkı,
klasik bir bankacılık krizi olmaması, karmaşık ve yüksek hacimli türev ürünlerini
kapsamasıdır.
Risk İştahı Endeksi(Ocak 2005 - Nisan 2009)
Kaynak: Credit Suisse, TCMB
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
2005 2006 2007 2008 2009
Aşırı İyimserlik
Panik
Piyasa Büyüklükleri(2001 – 2008*, trilyon ABD doları)
* CDS verisi 2008 yılının ilk yarısı
itibarıyladır. Kaynak: ISDA, WFE, SIFMA
Riskten Kaçınma Eğilimi
0
10
20
30
40
50
60
70
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
ABD Menkul Kıymetler BorsasıABD Toplam Borçlanma Senetleri PiyasasıABD Mortgage PiyasasıKredi İflas Takası (CDS) Piyasası
5
Küresel KrizOrtaya çıkan likidite sıkışıklığı, para otoritelerinin aldıkları önlemler sayesinde
önemli ölçüde giderilmiştir. Ancak bu dönemde ortaya çıkan zararlar, finansal
kuruluşların sermayelerini eriterek bilançolarında çok büyük hasar yaratmıştır.
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09
3 Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile ABD Hazine Bonosu Getirisi Arasındaki Fark (TED Spread)
(Ocak 2007 – Nisan 2009, baz puan)
Kaynak: Bloomberg, TCMB
Merkez Bankaları ve IMF’nin likidite önlemleri
Kaynak: Bloomberg, TCMB
Küresel Bankacılık Kesiminin Açıklanan Zararları(2007 2.Ç – 2009 1.Ç, milyar ABD doları, birikimli)
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
2007Ç2 veÖncesi
2007Ç3
2007Ç4
2008Ç1 2008Ç2
2008Ç3
2008Ç4
2009Ç1
ABD
Avrupa
Dünya
6
Küresel KrizAyakta kalmayı başaran finansal kuruluşlar reel sektöre kredi kullandırmada
isteksiz davranmakta, kredi verme koşullarında aşırı sıkılık devam
etmektedir.
-10
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
06 Ç1 06 Ç3 07 Ç1 07 Ç3 08 Ç1 08 Ç3 09 Ç1
Kredi Verme Koşullarını Sıkılaştıran Bankaların Payı
(2006 1.Ç – 2009 1.Ç, yüzde)
ABD
Avrupa
0
100
200
300
400
500
600
06-07 09-07 12-07 03-08 06-08 09-08 12-08 03-09
0
200
400
600
800
1000
1200
Lehman Brothers’ınİflası
BBB ve üstü kredi notuna sahip firmalar* (sol eksen)
Gelişmekte Olan Ülkeler (sağ eksen)
* ABD’de BBB ve üstü kredi notuna sahip firmalarKaynak: JP Morgan, TCMB
Kredi İflas Takası (CDS) Primleri(Haziran 2007 - Nisan 2009, baz puan)
Kaynak: ABD ve Avrupa Merkez Bankası, TCMB
7
Alınan tedbirlere rağmen, finansal koşullardaki aşırı sıkılık devam etmektedir.
Finansal Koşullar Endeksi(Ocak 2005 – Şubat 2009)
Kaynak: Goldman Sachs, TCMB
ABD
Japonya
AB
Sıkı
Gevşek
Küresel Kriz
Mali Paketlerin Maliyetleri*(2008-2010, 2007 GSYİH’ye oranı, yüzde)
* Finansal kesime yapılan destekleri içermemektedir. Kaynak: IMF,TCMB
2008 2009 2010
Çin 0,4 3,2 2,7
G. Kore 1,1 2,3 1,3
Rusya 0,0 2,3 1,6
ABD 1,1 2,0 1,8
G. Afrika 1,7 1,8 -
Kanada 0,0 1,5 1,3
Almanya 0,0 1,5 2,0
Meksika 0,0 1,5 -
Japonya 0,4 1,4 0,4
Fransa 0,0 0,7 0,7
Hindistan 0,6 0,6 -
Brezilya 0,0 0,4 0,294
95
96
97
98
99
100
101
102
103
2005 2006 2007 2008 2009
8
09-08 10-08 11-08 12-08 01-09 02-09 03-09
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
Küresel Ekonomiye Etkileri2008 yılının son çeyreğinden itibaren küresel krizin dünya ekonomileri üzerindeki
etkisi çok hızlı ve yıkıcı bir şekilde ortaya çıkmıştır.
Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Sanayi Üretimi
(Ocak 2001 – Şubat 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: Bloomberg, TCMBKaynak: Consensus Forecasts, TCMB
2009 Yılı GSYİH Büyüme Tahminleri(yıllık yüzde değişim)
Euro Bölgesi
ABD
Japonya
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
01
-01
07
-01
01
-02
07
-02
01
-03
07
-03
01
-04
07
-04
01
-05
07
-05
01
-06
07
-06
01
-07
07
-07
01
-08
07
-08
01
-09
Gelişmekte Olan Ülkeler
Gelişmiş Ülkeler
9
-10
-5
0
5
10
15
20
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Küresel Ticaret Miktar Endeksi(Ocak 2003 – Ocak 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: CPB, TCMB
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Finansman koşullarındaki bozulma ve toplam talebin gerilemesiyle birlikte
küresel ticaret, miktar ve birim değer bazında sert bir şekilde gerilemektedir.
Küresel Ticaret Birim Değer Endeksi(Ocak 2003 – Ocak 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: CPB, TCMB
Küresel Ekonomiye Etkileri
10
20
25
30
35
40
45
50
55
60
65
70
2004 2005 2006 2007 2008 2009
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
Güven Endeksleri ve Öncü GöstergelerKredi mekanizmasının işlerliğini kaybetmesi nedeniyle 2008 yılının ikinci
yarısında öncü göstergelerde ve güven endekslerinde yaşanan düşüş
eğilimi, son dönemde yerini kısmi bir toparlanmaya bırakmıştır.
Küresel Satın Alma Yöneticileri Endeksi ve Öncü Göstergeler(Ocak 2004 – Mart 2009)
Kaynak: Bloomberg, Goldman Sachs, TCMB
Küresel Satın Alma Yöneticileri Endeksi (sol eksen)
Küresel Öncü Göstergeler(sağ eksen)
Baltık Kuru Yük Taşımacılık Endeksi(Ocak 2002 – Nisan 2009)
Kaynak: Bloomberg, TCMB
0
2,000
4,000
6,000
8,000
10,000
12,000
14,000
2002 2003 2004 2006 2007 2009
11
II. Küresel Krizin Türkiye
Ekonomisine Etkileri
12
80
90
100
110
120
130
140
150
160
170
04-08 06-08 08-08 10-08 12-08 02-09 04-09
Türkiye’de Finansal Gelişmeler
Son zamanlarda küresel risk algılamalarında gözlenen toparlanma eğilimi
Türkiye’nin risk primine, yurt içi piyasa faizlerine ve döviz kurlarına olumlu
yansımıştır.
Risk Göstergeleri(1 Ocak 2008 - 17 Nisan 2009, baz puan)
Kaynak: Bloomberg, TCMB
EMBI+Türkiye
EMBI+
Döviz Kurları(1 Temmuz 2008 – 17 Nisan 2009, ABD dolarının ÇeşitliPara Birimleri Cinsinden Değeri, Temmuz 2008=100)
* ABD dolarının, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Macaristan, Litvanya, Polonya,
Romanya, Slovakya ve Ukrayna para birimleri cinsinden basit ortalaması.
Kaynak: Bloomberg, TCMB
Türk Lirası
Orta ve Doğu Avrupa Endeksi*
200
300
400
500
600
700
800
900
1000
01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09
13
Türkiye’de Finansal Gelişmeler
Bu dönemde Türkiye’nin risk göstergelerinin göreli olarak daha iyi bir performans
gösterdiği, Türkiye’de hem döviz hem de sermaye piyasalarındaki oynaklığın
diğer ülkelere kıyasla daha sınırlı gerçekleştiği görülmektedir.
Döviz Kuru Oynaklığı(Eylül 2008 - Mart 2009, döviz kurlarının günlük değişimlerinin
standart sapması)
0.012 0.014 0.016 0.018 0.020 0.022 0.024 0.026
Brezilya
G.Kore
G.Afrika
Polonya
Macaristan
Türkiye
Y.Zelanda
Çek Cum.
Meksika
Kolombiya
Şili
Kaynak: Bloomberg, TCMB
0.015 0.025 0.035 0.045 0.055 0.065
Rusya
Brezilya
Çek Cum.
Arjantin
Macaristan
G.Kore
Hindistan
Türkiye
Meksika
G.Afrika
Polonya
Kolombiya
Şili
Y.Zelanda
Kaynak: Bloomberg, TCMB
Hisse Senedi Piyasası Oynaklığı(Eylül 2008 - Mart 2009, endekslerin günlük değişimlerinin standart
sapması)
14
Türkiye’de Finansal Gelişmeler
Türkiye’nin risk primi, küresel risk algılamalarındaki bozulmaya kredi notunun
ima ettiğinden çok daha fazla direnç göstermiştir. Türkiye gibi risk priminde
göreli olarak düşük artış yaşanan ülkelerde para otoriteleri yüksek miktarda faiz
indirimlerine gidebilmişlerdir.
Türkiye
Brezilya
Kolombiya
Hindistan
Macaristan
Meksika
G.Afrika
Polonya
G.Kore
Çek Cumh.Şili
Rusya
0
50
100
150
200
250
300
0 2 4 6 8
CD
S D
eğiş
imi (
baz
puan
)
S&P Kredi Notları (1=A+, 9=BB-)
Ülkelerin Kredi Notları ve Risk Primlerindeki Değişim
(12 Eylül 2008 – 13 Nisan 2009 arası)
Not: Eğilim eğrisi Türkiye hariç ülkeleri kapsamaktadır.
Kaynak: Bloomberg, TCMB
Macaristan
Kolombiya
Meksika
G.Afrika
Çek Cumh.
Polonya
Brezilya
G.Kore
Hindistan
Türkiye
Şili
50
100
150
200
250
300
-8 -6 -4 -2 0
Faiz Değişimi (Yüzde)
CD
S D
eğiş
imi (
baz
puan
)
Politika Faizlerinde ve Ülkelerin Risk Primlerindeki Değişim
(12 Eylül 2008 - 17 Nisan 2009 arası)
Not: Eğilim eğrisi Türkiye hariç ülkeleri kapsamaktadır.
Kaynak: Bloomberg, TCMB
15
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
06 Ç
4
07 Ç
1
07 Ç
2
07 Ç
3
07 Ç
4
08 Ç
1
08 Ç
2
08 Ç
3
08 Ç
4
Büyümenin Bileşenleri (2006 4.Ç – 2008 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre,
yüzde katkı)
Kaynak: TÜİK, TCMB
Nihai Yurt İçi Talep
GSYİHNet İhracat
Türkiye Ekonomisi
Büyümenin Bileşenleri(2006 4.Ç – 2008 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre,
yüzde katkı)
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
06 Ç
4
07 Ç
1
07 Ç
2
07 Ç
3
07 Ç
4
08 Ç
1
08 Ç
2
08 Ç
3
08 Ç
4
Hizmetler
İnşaatSanayi
Tarım
Kaynak: TÜİK, TCMB
Artan risk algısı ve küresel krizin bankaların finansman imkanları üzerindeki
olumsuz etkileri nedeniyle, diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye’de de iktisadi
faaliyette belirgin bir yavaşlama yaşanmaktadır.
16
Büyümenin Bileşenleri(2007 1.Ç – 2008 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre,
yüzde katkı)
Kaynak: TÜİK, TCMB
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
07 Ç1 07 Ç2 07 Ç3 07 Ç4 08 Ç1 08 Ç2 08 Ç3 08 Ç4
Devletin Nihai Tüketim HarcamalarıNet Dış TicaretGayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu
Stok DeğişmeleriYerleşik Hanehalkının Tüketimi
Türkiye Ekonomisi
GSYİH ve Nihai Yurt İçi Talep(2004 1.Ç – 2008 4.Ç, mevsimsellikten arındırılmış,
1998 sabit fiyatlarıyla, milyar TL)
20
21
22
23
24
25
26
27
28
04 Ç
1
04 Ç
2
04 Ç
3
04 Ç
4
05 Ç
1
05 Ç
2
05 Ç
3
05 Ç
4
06 Ç
1
06 Ç
2
06 Ç
3
06 Ç
4
07 Ç
1
07 Ç
2
07 Ç
3
07 Ç
4
08 Ç
1
08 Ç
2
08 Ç
3
08 Ç
4
Kaynak: TÜİK, TCMB
Özellikle özel tüketim ve yatırım harcamalarının gerilemesi nedeniyle iç talepte
sert bir düşüş yaşandığı görülmektedir.
Nihai Yurt İçi Talep
GSYİH
17
60
65
70
75
80
85
01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09
90
95
100
105
110
115
120
125
Üretim Gelişmeleri
Kapasite Kullanım Oranı (Sol Eksen)
Sanayi Üretim Endeksi (Sağ Eksen)
* Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: TÜİK, TCMB
Sanayi Üretim Endeksi* (Ocak 2006 – Şubat 2009)
ve Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 2006 – Mart 2009)
Sanayi üretiminde mevsimsellikten arındırılmış verilerle Nisan ayından bu yana
gözlenen düşüş eğilimi Aralık ayından itibaren belirginleşmiştir.
18
50
70
90
110
130
150
170
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
İç Talep Gelişmeleri
Yurt içi talebe ilişkin göstergeler bir önceki çeyreğe kıyasla sınırlı bir
toparlanma sergilemekle birlikte zayıf seyrini korumaktadır.
Yurt İçine Yapılan Beyaz Eşya*(Ocak 2007 – Şubat 2009) ve Otomobil Satışları*
(Ocak 2007 – Mart 2009, Aralık 2006=100)
* Mevsimsellikten arındırılmış.
Kaynak: BESD, OSD, TCMB
Otomobil Satışları
Beyaz Eşya Satışları
-60
-40
-20
0
20
40
60
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
Talep Göstergeleri (Ocak 2007 – Mart 2009)
* PMI: Satınalma Yöneticileri Endeksi
** İktisadi yönelim anketi
Kaynak: ABN Amro, TCMB
İYA** - Gelecek Üç Ayda İç Piyasa Sipariş Beklentisi
PMI - Yeni Siparişler Endeksi*
19
50
60
70
80
90
100
110
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
Tüketici Güven Endeksi ve Beklentiler
Küresel düzeyde yaşanan krizin etkisiyle hızla gerileyen tüketici güven
endekslerindeki bozulmanın son dönemde durduğu gözlenmektedir.
Tüketici Güven Endeksi*(Ocak 2007 – Mart 2009)
* Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: CNBC-e, TCMB
Tüketici Güven Endeksi (TCMB)
Tüketici Güven Endeksi (CNBC-e)
Büyüme Beklentileri*(Ocak 2008 – Nisan 2009, yüzde)
* Merkez Bankası beklenti anketi. Her yıl için büyüme beklentisi, gelecek yıl için
beklenen büyüme oranlarının cari yıl beklentisine eklenerek gösterilmiştir.
Kaynak: TCMB
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6
04-06 10-06 04-07 10-07 04-08 10-08 04-09
2007
2008
2009
20
-1.5
-1.0
-0.5
0.0
0.5
1.0
1.5
01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09
Kredi Gelişmeleri
Banka kredilerinde 2008 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren görülen azalış
eğilimi, hem arz hem talep yönlü gelişmeler nedeniyle, Mart ayında da devam
etmiştir.
100
110
120
130
140
150
160
170
180
190
01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09
Yurt İçi Kredi Hacmi (Ocak 2006 – Mart 2009, Ocak 2006=100, reel)
Kaynak: BDDK, TCMB
İşletme Kredileri
Tüketici Kredileri
Kaynak: BDDK, TCMB
Şirket ve Tüketici Kredilerinin Aylık Değişimi(Ocak 2008 – Mart 2009, 4 haftalık hareketli ortalama, yüzde)
21
İstihdam
İş gücü piyasasına dair veriler iktisadi faaliyetteki belirgin yavaşlamayı teyit
eder niteliktedir.
İşsizlik Oranları*(Ocak 2000 - Ocak 2009, yüzde)
Tarım Dışı İşsiz Sayısındaki Değişim(Ocak 2000 - Ocak 2009, bir önceki çeyreğe göre değişim, bin kişi)
4
8
12
16
20
01-0
0
01-0
1
01-0
2
01-0
3
01-0
4
01-0
5
01-0
6
01-0
7
01-0
8
01-0
9
-300
-200
-100
0
100
200
300
400
500
01
-00
01
-01
01
-02
01
-03
01
-04
01
-05
01
-06
01
-07
01
-08
01
-09
*Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: TÜİK, TCMB*Mevsimsellikten arındırılmış
Kaynak: TÜİK, TCMB
Tarım Dışı İşsizlik Oranı
İşsizlik Oranı
22
İstihdam
İşsizlik oranındaki artışta iş gücüne katılım eğilimindeki yükseliş kısmen etkili
olmakla birlikte, temel belirleyicinin istihdamdaki yavaşlama olduğu
düşünülmektedir.
-600
-400
-200
0
200
400
600
800
1000
1200
1400
1-0
7
4-0
7
7-0
7
10
-07
1-0
8
4-0
8
7-0
8
10
-08
1-0
9
Toplam İşgücü ve İstihdam Edilen Nüfus(Ocak 2007 – Ocak 2009, bir önceki yılın aynı dönemine
göre değişim, bin kişi)
Kaynak: TÜİK, TCMB
Kadın
Erkek
İstihdam
55
57
59
61
63
65
67
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
20
08
20
09
12
14
16
18
20
22
24
Kentte İstihdam Edilen Nüfusun 15 Yaş ve Üzeri Nüfusa Oranı
(Aralık 2000 – Ocak 2009, yıllık hareketli ortalama, yüzde)
Erkek (sol eksen)
Kadın(sağ eksen)
Kaynak: TÜİK, TCMB
23
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
01-0
7
03-0
7
05-0
7
07-0
7
09-0
7
11-0
7
01-0
8
03-0
8
05-0
8
07-0
8
09-0
8
11-0
8
01-0
9
Hizmetler
İnşaat
Sanayi
Tarım Dışı İstihdam Artışına Katkı(Ocak 2007 - Ocak 2009, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde katkı)
2009 Ocak döneminde tarım dışı istihdamın yıllık bazda gerilemesinde sanayi sektöründe yaşanan istihdam kaybı önemli bir rol oynamıştır.
İstihdam
Kaynak: TÜİK, TCMB
24
-50
-40
-30
-20
-10
0
10
20
30
40
50
01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
-25
-20
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
Dış Ticaret Gelişmeleri
İhracat Miktar Endeksi* (Ocak 2007 – Şubat 2009)
ve İhracat Beklentileri** (Ocak 2007 – Mart 2009)
* İhracat ve ithalat verileri, ilgili aya ait iş günü sayısına bölünüp fiyat endeksiyle
reelleştirildikten sonra mevsimsellikten arındırılmıştır.
Kaynak: TÜİK, TCMB
* 3 aylık birikimli yüzde değişim
** İktisadi yönelim anketi ihracat beklentilerinde artış ile azalış arasındaki fark (bir ay ileri
kaydırılmış),
Kaynak: TÜİK, TCMB
Reel İhracat ve İthalat*(Ocak 2005 – Şubat 2009, 2005=100)
İhracat Beklentisi (sağ eksen)
İhracat Miktar Endeksi (sol eksen)
Mevsimsellikten arındırılmış veriler, 2008 yılı Ekim ayında ihracatta başlayan
gerileme eğiliminin, 2009 yılı ilk aylarında durduğuna işaret etmektedir. Bununla
birlikte, küresel talep koşulları göz önüne alındığında, ihracattaki toparlanmanın
uzun bir süre alabileceği düşünülmektedir.
80
90
100
110
120
130
140
150
2005 2006 2007 2008 2009
İhracat
İthalat
Altın Hariç İhracat
25
Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
10
15
20
25
30
35
40
45
01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09
Kaynak: TÜİK, TCMB
Dış Ticaret Dengesi(Ocak 2005 – Şubat 2009, milyar ABD doları)
Enerji
Enerji Hariç Dış Ticaret Açığı
2008 yılının 3. çeyreğinden bu yana dış ticaret açığında ve cari açıkta önemli
gerileme yaşanmaktadır. Cari dengedeki iyileşme sonucu finansman ihtiyacının
hızla azaldığı görülmektedir.
-2
-1
0
1
2
3
4
5
6
7
01-05 07-05 01-06 07-06 01-07 07-07 01-08 07-08 01-09
* TahminKaynak: TÜİK, TCMB
Cari İşlemler Dengesi(Ocak 2005 – Şubat 2009*, GSYİH’ye oranı, yüzde)
Cari Açık
Enerji Hariç Cari Açık*
26
Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
-20
0
20
40
60
80
100
01-06 05-06 09-06 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
Cari Açığın Finansman Kalemlerinin Cari Açığa Oranı(Ocak 2006 – Şubat 2009, 12 aylık hareketli ortalama, yüzde)
Doğrudan Yatırım 3
Banka Dışı Kesim Kredileri 2
Banka Kredileri 1
Portföy Yatırımları ve Banka Mevduatları 4
1 Banka Kredileri: Bankacılık sektörünün yurt dışından net kredi kullanımı2 Banka Dışı Kesim Kredileri: Bankacılık dışı kesimin yurt dışından net kredi kullanımı3 Doğrudan Yatırım: Yurt içine doğrudan yatırım girişi4 Portföy Yatırımları: Yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi ve borçlanma senedi alımı
Cari açığın finansmanında reel kesimin payı azalırken, doğrudan sermaye girişinin
payı istikrarlı bir seyir izlemiştir.
27
60
100
140
180
220
260
1-08 3-08 5-08 7-08 9-08 11-08 1-09
Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
70
80
90
100
110
120
130
140
150
160
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
* Kısa ve uzun vadeli ticari, bankacılık kesimi ve diğer sektör kredilerinin toplamıKaynak: TÜİK, TCMB
Özel Sektörün Borç Çevirme Oranı*(Ocak 2000 – Şubat 2009, Dış borç kullanımının
anapara ödemelerine oranı, yüzde)
Özel sektörün borç çevirme oranı 2008 yılı Kasım ayında yüzde 75’e gerilemiş, 2009
yılının ilk iki ayında ise yüzde 88 seviyesinde gerçekleşmiştir.
12 aylık hareketli ortalama
* Kısa ve uzun vadeli kredilerinin toplamıKaynak: TÜİK, TCMB
Özel Sektörün Borç Çevirme Oranı*(Ocak 2008 – Şubat 2009, Dış borç kullanımının
anapara ödemelerine oranı, yüzde)
Banka Dışı Kesim
Bankalar
Ticari Krediler
28
Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
Ekim 2008 – Şubat 2009 Arası Ödemeler Dengesi Gelişmeleri
-9,7Krediler(Ticari krediler, bankacılık, kamu kesimi ve diğer sektör kredileri
-8,8Portföy Yatırımları(Hisse senetleri, borç senetleri ve banka mevduatları)
-5,3Cari İşlemler Dengesi
Milyar ABD doları
KULLANIM
2,0Diğer
1,7Rezerv Varlıklar(Resmi rezervler ve bankaların döviz varlıkları)
5,2Doğrudan Yatırım
14,9Net Hata Noksan
Milyar ABD doları
KAYNAK
NET HATA NOKSAN KALEMİ
� Varlık Barışı gibi nedenlerle yurt içinde yerleşik kişilerin yurt dışındaki mevduatlarını yurda getirerek döviz tevdiat hesaplarına aktarması,
� Yurt içi bankacılık sistemi dışında tutulan efektif şeklindeki tasarrufların bankalara Türk Lirası karşılığında satılması,
� Kur hareketlerinin muhasebeleştirilmesi sırasında ortaya çıkan farklılıklar.
29
III. Türkiye’de Finansal İstikrar
Kamu SektörüHanehalkı
Reel SektörBankacılık Sektörü
30
Bankacılık Sektörü
Türkiye’de bankacılık sistemi krize göreceli olarak güçlü bir pozisyonla girmiştir.
Küresel kriz karşısında ekonomimizin dayanıklılığını artıran temel unsur finansal
sistemimizin sağlam ve istikrarlı yapısıdır.
Yabancı Para Pozisyonu(Ocak 2008 – Nisan 2009, milyar ABD doları)
Kaynak: BDDK, TCMB
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
01-08 02-08 04-08 05-08 07-08 09-08 10-08 01-09 03-09
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
Bilanço Dışı
Bilanço İçi
Yabancı Para Net Genel Pozisyonu(2000 1.Ç – 2009 2.Ç*, milyar ABD doları)
-7
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
2000Ç1
2001Ç1
2002Ç1
2003Ç1
2004Ç1
2005Ç1
2006Ç1
2007Ç1
2008Ç1
2009Ç1
* 4 Nisan 2009 itibarıyla
Kaynak: BDDK, TCMB
31
0
4
8
12
16
20
24
07
-07
09
-07
11
-07
01
-08
03
-08
05
-08
07
-08
09
-08
11
-08
01
-09
Bankacılık Sektörü
Sermaye yeterlilik rasyolarının ve kısa vadeli likidite yeterlilik oranlarının yüksek
seviyesini koruması ve yabancı para pozisyonlarının düşük düzeyi, finansal
sistemimizin dayanıklılığını artıran unsurlardır.
0
50
100
150
200
250
300
01
-08
03
-08
05
-08
07
-08
09
-08
11
-08
01
-09
03
-09
Kısa Vadeli Yabancı Para Likidite Yeterlilik Rasyoları
(1 Ocak 2008 – 3 Nisan 2008, yüzde)
Yasal sınır yüzde 80
1 aya kadar
0-7 gün
Kaynak: BDDK, TCMB
Sermaye Yeterlilik Oranı (Temmuz 2007 – Şubat 2009, yüzde)
Hedef oran yüzde 12
Yasal sınır yüzde 8
Kaynak: BBDK, TCMB
32
Kredilerin Takibe Dönüşüm Oranları
Kredilerin tahsili gecikmiş alacak dönüşüm oranı 2008 yılı Eylül ayından itibaren
artış eğilimine girmiştir.
Tahsili Gecikmiş Alacak Oranları(Mart 2005 – Nisan 2009, yüzde)
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
03-05 09-05 03-06 09-06 03-07 09-07 03-08 09-08 03-09
Kaynak: BDDK, TCMB
Kredi Kartları
Tüketici Kredileri
Firma Kredileri
33
Reel Sektör
46
78 81 86 87 8372
100108
117129
139
154167 172
161
73686663
-100
-50
0
50
100
150
200
2005 2006 2007Ç1
2007Ç2
2007Ç3
2007Ç4
2008Ç1
2008Ç2
2008Ç3
2008Ç4
Firmaların Yabancı Para Varlık ve Yükümlülükleri (2005 – 2008 4.Ç, milyar ABD doları)
YP Cinsi Varlıklar
YP Cinsi Yükümlülükler
Kaynak: TCMB
Net YP Pozisyonu
Banka dışı kesimin yabancı para açık pozisyonu 2008 yılının son çeyreği itibarıyla
78 milyar ABD dolarıdır.
Firmaların Uzun Vadeli Dış Borçlarının Vade Kompozisyonu*
(Şubat 2009, milyar ABD doları)
41,9
13,5
19,0
30,5
0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
2009 2010 2011 2012 Sonrası
* Vadeye kalan gün sayısı
Kaynak: TCMB
34
40
50
60
70
80
90
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
Reel Sektör
Türkiye’de küçük ve orta ölçekli şirketlerin yüzde 75’inin yabancı para cinsi borcu
bulunmamaktadır. Yabancı para cinsi krediler, daha çok büyük ölçekli ve ihracat
amaçlı üretim yapan şirketler tarafından kullanılmaktadır.
Reel Sektörün Kısa Vadeli Borçlarının Toplam Borçlara Oranı*
(2000 – 2007, yüzde)
* Vadeye kalan süreye göre Kaynak: TCMB
İmalat Sektörü
İmalat Dışı Sektörler
Reel Sektörün Borç Dolarizasyonu(2000 – 2007, yüzde)
Kaynak: TCMB
30
40
50
60
70
80
90
20
00
20
01
20
02
20
03
20
04
20
05
20
06
20
07
İhracat Payı Yüksek Firmalarİmalat Sektörüİmalat Dışı Sektörlerİhracat Payı Düşük Firmalar
35
Net Dış Borç Kullanımı(Ocak 2008 – Şubat 2009, milyar ABD doları)
-2.0
-1.0
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
5.0
01-08 02-08 03-08 04-08 05-08 06-08 07-08 08-08 09-08 10-08 11-08 12-08 01-09 02-09
Kaynak: TCMB
Banka Dışı Krediler
Ticari Krediler
Firmaların borçlanma imkanları 2008 yılının 4. çeyreğinden itibaren daralma eğilimine girmiştir. Son dönemde ise borç çevirme oranlarının istikrarlı bir seyir
kazandığı görülmektedir.
Reel Sektör
36
4,54,73,83,6
4,8
6,4
8,6
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
2003 2004 2005 2006 2007 2008 Nisan2009
810
12
17
23
28
5556 56
0
10
20
30
40
50
60
70
2005 2006 2007
Hanehalkı
Hanehalkı Yükümlülüklerinin GSYİH’ye Oranı(2005 – 2007, yüzde)
Avrupa Birliği (AB27)
Doğu Avrupa
Türkiye
Kaynak: TCMB Kaynak: Avrupa Merkez Bankası, TCMB
Hanehalkı borçluluk oranı, Avrupa Birliği ve Doğu Avrupa ülkeleri ile
kıyaslandığında, düşük bir düzeydedir. Tüketici kredileri içerisinde dövize duyarlı
kredilerin payının çok düşük olması finansal dalgalanmalar karşısında
hanehalkının kur riskini sınırlamaktadır.
Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinin Toplam Tüketici Kredilerine Oranı
(2003 – Nisan 2009, yüzde)
37
Kamu SektörüGeçmiş dönemlere kıyasla kamu kesimi, dış şoklara karşı daha sağlam bir
yapıdadır.
24 30 31 32 35 33 32
2928 32 31
34 33 33
46 42 38 37 31 34 35
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Sabit Değişken Döviz
Merkezi Yönetim Brüt Borç Stokunun Kompozisyonu(2003 – 2009*)
* Şubat 2009 itibarıyla.
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
146 4 1 1 2 1 2
29
3936
38
36
35
3028 27 24 24
27
1317
2528
2529
2629 28
42
34
43
6661
55
49
0
10
20
30
40
50
60
70
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
Ç1
2008
Ç2
2008
Ç3
2008
Ç4
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
Toplam Net Borç Stoku
Net Dış Borç
Net İç Borç
Kamu Sektörü Net Borç Stoku(2000 – 2008 4.Ç, GSYİH’ye oranı, yüzde)
38
Merkez Bankası Döviz Rezervleri
Merkez Bankası Döviz Rezervleri (2002 – Nisan 2009, milyar ABD doları)
Kaynak: TCMB
Güçlü döviz rezerv pozisyonu, ortaya çıkabilecek şokların olumsuz etkilerinin
giderilmesine ve ülkeye duyulan güvenin artmasına katkı sağlamaktadır.
71,3
58,3
48,3
36,033,7
27,0
70
63,7
0
10
20
30
40
50
60
70
80
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 20090
20
40
60
80
100
120
140
160
96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08
Kısa Vadeli Dış Borçların Merkez Bankası Rezervlerine Oranı
(1996 – 2008 4.Ç, yüzde)
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
39
IV. Enflasyon Görünümü
40
Enflasyon RiskiEnflasyon Riski
40
• Küresel işsizlik oranlarının hızla artması,
• Yatırımcı ve tüketici güveninin yeniden tesis
edilememesi,
• Küresel talebin zayıflaması,
• Tüm ülkelerde iç talebin gerilemesi,
• Beklenen toparlanmanın daha da gecikmesi
• Reel politika faiz oranlarının aşırı düşürülmesi,
• Merkez Bankalarının piyasalara aşırı düzeyde
likidite vermesi,
• Genişleyici maliye politikaları,
• Toparlanmanın beklenenden daha erken
başlaması,
• Maliye ve para politikalarının zamanında
sıkılaştırılamaması,
Merkez Bankalarının Para Politikası DuruşuMerkez Bankalarının Para Politikası Duruşu
Deflasyon RiskiDeflasyon Riski
Fiyat İstikrarıFiyat İstikrarı
Fiyat İstikrarı ve Para Politikası
Süreklilik arz eden fiyat düşüşlerine yol açabilir Orta vadede enflasyonist etki yapabilir
41
Deflasyon Riski
Talep yetersizliği ve finansal istikrar kaygıları ile birlikte ortaya çıkan deflasyon,
büyüme üzerinde yıkıcı etkiler oluşturmaktadır.
* Tahmin (Consensus Forecasts)
** Tahmin (The Economist)
Kaynak: BEA, BLS, Consensus Forecasts, the Economist, TCMB
ABD’de Büyüme ve Enflasyon Oranları(yıllık yüzde değişim)
-8
-7
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1930-1933 2009
TÜFE
GSYİH
TÜFE**
GSYİH*
42
Deflasyon Riski
1930’lu yıllardan bu yana dünya ekonomisi ilk kez bu kadar belirgin bir deflasyon
riski ile karşı karşıyadır.
43
Deflasyon Riskine Karşı Para Politikası
Önümüzdeki dönemde dünya ekonomilerinin ayrışmasında, deflasyonist baskılara
karşı ülkelerin ne ölçüde hareket esnekliğine sahip oldukları belirleyici olacaktır.
Bu çerçevede, reel faizlerin seyrinin önemli bir gösterge olduğu düşünülmektedir.
Reel Politika Faiz Oranı(Mart 2009 itibarıyla*, yüzde)
* Türkiye için Nisan verisi kullanılmıştır.Kaynak: Merkez Bankaları, İstatistik Ofisleri, TCMB
-10 -8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8
ÇinBrezilya
MacaristanRomanya
TürkiyeG. AfrikaTayland
KolombiyaMeksika
PeruPolonya
ÇekEndonezya
ŞiliRusya
MalezyaG. Koreİsrail
İzlandaUkrayna
44
Deflasyon Riskine Karşı Maliye Politikası
2008 Yılı Bütçe Açığı ve 2009-2010 Bütçe Açığı Tahminleri*(GSYİH’ye oranı, yüzde)
* Türkiye için KEP verisi, diğer ülkeler için IMF tahmini kullanılmıştırKaynak: IMF, KEP, TCMB
2009 yılında küresel büyümedeki belirgin yavaşlama ve deflasyon riskini
hafifletmek üzere uygulanan dengeleyici maliye politikaları tüm dünyada
bütçe açıklarının hızla artmasına neden olmaktadır
2008
2009
2010-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
Hindistan İngiltere Japonya ABD FransaGelişmişÜlkeler Türkiye
GelişmekteOlan
Ülkeler Çin Meksika G. Afrika Brezilya
45
-4
-3
-2
-1
0
1
2
3
4
5
01-0
7
04-0
7
07-0
7
10-0
7
01-0
8
04-0
8
07-0
8
10-0
8
01-0
9
Deflasyon Riski ve İşgücü Piyasası
Tüketim ve yatırım harcamalarının kısılması nedeniyle tarım dışı istihdamda
ortaya çıkan gerileme, deflasyonist riskleri artıran bir unsurdur.
Tarım Dışı İstihdam(Ocak 2007 – Şubat 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: TÜİK, BLS, EUROSTAT, TCMB
Türkiye
ABD
AB
46
Risk algılamalarındaki artış nedeniyle finansal koşullardaki sıkılığın
giderilememesi ülkelerin ayrışmasına neden olacak bir diğer etkendir.
Kredi Piyasası(Ocak 2008 – Nisan 2009, 4 haftalık hareketli ortalama, yüzde)
* BB kredi notuna sahip ABD firmalarının ihraç etmiş olduğu tahvillerin faiz oranlarıKaynak: JP Morgan, TCMB
TL Cinsi Ticari Kredi Faizleri
ABD’de BB Kredi Notuna Sahip Firmalara Uygulanan Faiz Oranları* (ABD doları cinsi)
Deflasyon Riski ve Kredi Piyasası
8
10
12
14
16
18
20
22
24
01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09
47
Dünyada Emtia Fiyatları
Küresel büyümedeki yavaşlamaya paralel olarak emtia fiyatları düşük seviyelerini
korumaktadır.
Emtia Fiyatları Endeksi (1 Ocak 2006 – 16 Nisan 2009)
100
200
300
400
500
600
01-06 05-06 09-06 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
Tarım
Enerji
Kaynak: Bloomberg
Metal
48
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
01-0
7
04-0
7
07-0
7
10-0
7
01-0
8
04-0
8
07-0
8
10-0
8
01-0
9
Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri
Kaynak: TÜİK, TCMB
Yıllık enflasyondaki istikrarlı düşüş eğilimi Mart ayında, işlenmemiş gıda
fiyatlarındaki sert yükselişin etkisiyle geçici olarak kesintiye uğramıştır.
4
6
8
10
12
14
16
18
20
01-0
7
04-0
7
07-0
7
10-0
7
01-0
8
04-0
8
07-0
8
10-0
8
01-0
9
Gıda ve Enerji Dışı TÜFE
Gıda ve Enerji
TÜFE
Kaynak: TÜİK, TCMB
Tüketici Enflasyonu(Ocak 2007 – Mart 2009, yıllık yüzde değişim)
Gıda ve Enerji Enflasyonu(Ocak 2007 – Mart 2009, yıllık yüzde değişim)
49
Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri
Mal ve Hizmet Fiyatları(Ocak 2007 – Mart 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: TÜİK, TCMB
4
6
8
10
12
14
01-0
7
03-0
7
05-0
7
07-0
7
09-0
7
11-0
7
01-0
8
03-0
8
05-0
8
07-0
8
09-0
8
11-0
8
01-0
9
03-0
9
Hizmet Grubu
Mal Grubu
Hizmet fiyatlarında, iktisadi faaliyetteki daralmanın ve maliyetlerdeki düşüşün
etkisiyle 2008 yılı son çeyreğinden itibaren gözlenen yavaşlama eğilimi Mart ayında
belirginleşerek sürmüş, grup yıllık enflasyonu yaklaşık 1 puan gerilemiştir.
Hizmet Fiyatları(Ocak 2007 – Mart 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: TÜİK, TCMB
0
5
10
15
20
25
01-0
7
03-0
7
05-0
7
07-0
7
09-0
7
11-0
7
01-0
8
03-0
8
05-0
8
07-0
8
09-0
8
11-0
8
01-0
9
03-0
9
Kira
Diğer Hizmetler
Ulaştırma
Lokanta ve Oteller
50
Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleriİşlenmemiş gıda fiyatlarında yaşanan sert artış nedeniyle gıda ve enerjinin yıllık
enflasyona yaptıkları katkı Mart ayında artmıştır.
-2
2
6
10
14
18
22
26
3001
-07
03-0
7
05-0
7
07-0
7
09-0
7
11-0
7
01-0
8
03-0
8
05-0
8
07-0
8
09-0
8
11-0
8
01-0
9
03-0
9
Gıda Fiyatları (Ocak 2007 – Mart 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: TÜİK, TCMB
İşlenmiş Gıda
İşlenmemiş Gıda
51
Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleriİktisadi faaliyetteki yavaşlamanın sürmesi, TL’deki değer kaybının dayanıklı
tüketim malları fiyatları üzerindeki etkilerini sınırlamaya devam etmektedir.
-10
-5
0
5
10
15
01
-08
03
-08
05
-08
07
-08
09
-08
11
-08
01
-09
03
-09
Dayanıklı Mal Fiyatları(Ocak 2008 – Mart 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: TÜİK, TCMB
Mobilya
Otomobil
Elektrikli ve Elektriksiz Ev Aletleri
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
14
16
01
-06
04
-06
07
-06
10
-06
01
-07
04
-07
07
-07
10
-07
01
-08
04
-08
07
-08
10
-08
01
-09
-20
-10
0
10
20
30
40
Dayanıklı Mal Fiyatları ve Döviz Kuru*(Ocak 2006 – Mart 2009, yıllık yüzde değişim)
* Eşit ağırlıklı ABD doları - Euro sepeti
Kaynak: TÜİK, TCMB
Dayanıklı Mal(Altın Hariç, sol eksen)
Kur Sepeti (sağ eksen)
52
Stok ve Maliyet GelişmeleriFirmaların stok eritme sürecinin hızlanacağı ve bu nedenle TL’deki değer kaybının
önümüzdeki dönemde dayanıklı mal fiyatlarına kısmen yansıyabileceği
öngörülmektedir.
Mamul Stok Seviyesi* (Ocak 2007 – Mart 2009)
* İktisadi yönelim anketinde yer alan normal üstü mamul stok seviyesi ile normal altı stok seviyesi farkıdır.
Kaynak: TCMB
0
5
10
15
20
25
01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09
53
Enflasyon Beklentileri
Enflasyon Beklentileri(Ocak 2006 – Nisan 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: TÜİK, TCMB
24 Aylık Beklenti
12 Aylık Beklenti
Açıklanan enflasyon verilerinin Merkez Bankası’nın faiz indirimlerini haklı
çıkarması, beklentileri olumlu etkilemiş, özellikle Ocak ayından itibaren orta vadeli
enflasyon beklentilerinde kayda değer bir iyileşme gözlenmiştir.
4
5
6
7
8
9
10
01-06 05-06 09-06 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 09-08 01-09
54
Enflasyon ve Çıktı Açığıİktisadi faaliyetteki toparlanmanın zaman alacağı, enflasyon üzerindeki aşağı yönlü
baskıların süreceği, kısa vadede enflasyondaki düşüşün hızlanacağı tahmin
edilmektedir.
Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri(2008 3.Ç – 2011 4.Ç)
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
10
12
08-I
II
08-I
V
09-I
09-I
I
09-I
II
09-I
V
10-I
10-I
I
10-I
II
10-I
V
11-I
11-I
I
11-I
II
11-I
V
Yüz
de
Tahmin Aralığı* Çıktı Açığı
2009 için Belirsizlik Aralığı Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri
Kontrol Ufku
Kaynak: TCMB
55
V. Para Politikası Duruşu
56
0
2
4
6
8
10
12
00 01 02 03 04 05 06 07 08 09
Para PolitikasıEkonomik krizin, iktisadi faaliyette her defasında daha önce tahmin edilenin
ötesinde bir yavaşlamaya neden olacağı endişesi ile gelişmiş ülkelerde enflasyon
kaygıları yerini deflasyon riskine bırakmıştır.
Enflasyon Oranı(Ocak 2000 – Ocak 2009, yıllık yüzde değişim)
Kaynak: IMF
Ülke Tedbir
2009 yılı içerisinde 1,25 trilyon ABD Doları değerinde ipoteğe dayalı menkul
kıymetin satın alınması
6 aylık dönem içerisinde 300 milyar ABD Doları değerinde uzun vadeli hükümet tahvilinin satın alınması
Bankaların bilançolarında bulunan toksik varlıkların satın alınması
İngiltere75 milyar Sterlin değerinde özel sektör kağıtları ile orta ve uzun vadeli hükümet
tahvilinin satın alınması
İsviçreİsviçre Frangı cinsinden özel sektörün
ihraç etmiş olduğu borçlanma araçlarının satın alınması
ABD
Farklı Para Politikası Uygulamaları
Gelişmekte Olan Ülkeler
Gelişmiş Ülkeler
57
5
6
7
8
9
10
01
-08
02
-08
03
-08
04
-08
05
-08
06
-08
07
-08
08
-08
09
-08
10
-08
11
-08
12
-08
01
-09
02
-09
03
-09
Para Politikası
Gelişmekte Olan Ülkelerde Enflasyon (Ocak 2008 – Şubat 2009, ortalama yıllık yüzde
değişim) ve Para Politikası Faiz Oranları (Ocak 2008 – Mart 2009, ortalama yüzde)
Gelişmekte olan ülkelerin merkez bankaları ise 2008 yılının ilk yarısında döviz
kurlarındaki değer kaybı ve finansal istikrar kaygıları nedeniyle temkinli bir tavır
izlemişlerdir.
Kaynak: TCMB, Merkez Bankaları
Enflasyon Oranı
Politika Faiz Oranı
58
0.0 1.0 2.0 3.0
Çek Cum.
G. Kore
Tayland
Kolombiya
Polonya
Meksika
Macaristan
Endonezya
Peru
Türkiye
Şili
Brezilya
Romanya
Para PolitikasıMerkez Bankası, 2008 yılının son çeyreğinde enflasyonu yükselten küresel gelişmelerin
tersine dönmesiyle birlikte süratli bir şekilde faiz indirimlerine gitmiş, bu konuda yükselen
piyasalar arasında öncü bir rol üstlenmiştir.
Kaynak: TCMB, Merkez Bankaları Kaynak: TCMB, Merkez Bankaları
Şubat 2008 – Ağustos 2008
Gelişmekte Olan Ülkelerde Politika Faiz Oranlarının Değişimi (yüzde)
-8.0 -6.0 -4.0 -2.0 0.0 2.0
Macaristan
Romanya
Peru
Endonezya
Meksika
Brezilya
Çek Cum.
Tayland
Polonya
G. Kore
Kolombiya
Şili
Türkiye
Eylül 2008 – Nisan 2009
59
Para Politikası Duruşu
Merkez Bankasının izlemekte olduğu para politikasının anlaşılabilmesi için, bu
politikaların son yıllarda alışılagelen düşünce kalıplarının dışında
değerlendirilmesi gerekmektedir.
TCMB Kısa Vadeli Faiz Oranları(Ocak 2005 – Nisan 2009, basit, yüzde)
Kaynak: TCMB
Mayıs-Haziran 2006 Ekim 2008
Sonrası
8
10
12
14
16
18
20
01-0
5
04-0
5
07-0
5
10-0
5
01-0
6
04-0
6
07-0
6
10-0
6
01-0
7
04-0
7
07-0
7
10-0
7
01-0
8
04-0
8
07-0
8
10-0
8
01-0
9
04-0
9
60
Para Politikası Duruşu
Para Politikasının Belirlenmesinde Etkili Olan Unsurlar:
Yurt içi ve yurt dışı arz-talep koşulları ile bunları etkileyen makroekonomik
gelişmeler
Finansal ve parasal koşullar
İthalat fiyatları, işgücü maliyetleri, emtia ve diğer girdi maliyetlerindeki
gelişmeler
Para PolitikasıDuruşu
Merkez Bankasının enflasyon tahminleri ve orta vadeli enflasyon
bekleyişlerini etkileyen diğer gelişmeler
Enflasyonun ana eğilimine ilişkin türetilen temel göstergeler
61
2002 Sonrası Para Politikası Nasıl Şekillendi?
Yükselen
Enflasyon
Düşen Milli
Gelir
Aşırı Hızlı Artan
Milli Gelir
Fiyat İstikrarı(Hedeflenen
Enflasyon)
HEDEF
Düşen
Enflasyon
Sürdürülebilir Büyüme
Politika TepkisiHedef revizyonu,Ölçülü faiz artırımı
IIIOlumsuz Maliyet Şoku
2008 2.Ç
IIYüksek Talep Şoku ve Olumsuz Maliyet Şoku
2006 2.Ç
Politika TepkisiGüçlü parasal sıkılaştırma
Politika TepkisiFaiz indirimleri
IVDüşük Talep Şoku
2008 4.Ç
IOlumlu Maliyet Şoku
2003-05Politika Tepkisi
İhtiyatlı Faiz İndirimi veFaiz Dışı Araçlar:
Düzenleme ve Denetlemelerinsıkılaştırılması
62
Para Politikası Duruşu2006 yılında güçlü iç ve dış talep koşulları altında döviz kurlarındaki yükseliş, enflasyon
bekleyişlerini ve enflasyonu orta vadede olumsuz etkileme potansiyeli taşıdığı için Merkez
Bankası kuvvetli bir parasal sıkılaştırmayı gerekli görmüştür.
* Eşit ağırlıklı ABD doları - Euro sepeti
Kaynak: TCMB
Politika Faiz Oranı(sağ eksen)
Döviz Kurlarındaki Aylık Değişim
(sol eksen)
TCMB Politika Faiz Oranı ve Döviz Kuru*
(Ocak 2005 – Nisan 2009)
TCMB Politika Faiz Oranı ve Gösterge DİBS Faiz Oranı
(1 Ocak 2006 – 31 Aralık 2006 , bileşik, yüzde)
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
Politika Faiz Oranı
Gösterge DİBS Faiz Oranı
-5
0
5
10
15
20
01-0
5
06-0
5
11-0
5
04-0
6
09-0
6
02-0
7
07-0
7
12-0
7
05-0
8
10-0
8
03-0
9
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
10
12
14
16
18
20
22
24
26
01-0
6
02-0
6
03-0
6
04-0
6
05-0
6
06-0
6
07-0
6
08-0
6
09-0
6
10-0
6
11-0
6
12-0
6
63
Para Politikası DuruşuMevcut ortamda ise iktisadi gelişmeler, kontrollü ancak oldukça hızlı bir faiz
indirim sürecini gerekli ve mümkün kılmıştır.
Kaynak: TCMB
-7
-6
-5
-4
-3
-2
-1
0
1
04-Ç4 05-Ç4 06-Ç4 07-Ç4 08-Ç4
Ekim 2008 Sonrası
Mayıs-Haziran 2006
Türkiye’de Çıktı Açığı (2004 4.Ç – 2008 4.Ç, yüzde)
Döviz Kurlarından Mal ve Hizmet Fiyatlarına Geçişkenlik
(5 aylık birikimli yüzde değişim)
* Eşit ağırlıklı ABD doları - Euro sepeti
Kaynak: TÜİK, TCMB
-5
0
5
10
15
20
25
Döviz KuruSepeti*
DayanıklıMal (Altın
hariç)
Mobilya Otomobil Hizmet
Mayıs 2006 - Eylül 2006
Ekim 2008 - Şubat 2009
64
Para Politikası Duruşu
Hem risk algılamalarındaki sınırlı iyileşme, hem de Merkez Bankasının faiz
indirimlerinin açıklanan enflasyon verileri ile desteklenmesi sonucunda piyasa
faizleri hızlı bir düşüş eğilimine girmiştir.
TCMB Politika Faiz Oranı ve Gösterge DİBS Faiz Oranı(1 Ocak 2008 – 18 Nisan 2009, bileşik, yüzde)
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
10
12
14
16
18
20
22
24
26
01-08 03-08 05-08 07-08 09-08 11-08 01-09 03-09
Politika Faiz Oranı
Gösterge DİBS Faiz Oranı
65
Faiz indirim süreci
Faiz indirim süreci
Gerçekleştirilen faiz indirimlerine rağmen finansal koşullardaki ek sıkılık kısmen devam
etmektedir. Bununla birlikte son dönemde kredi faizlerinin, küresel krizin zirve yaptığı
Ekim 2008 döneminden önceki seviyelerine gerilediği dikkat çekmektedir.
Para Politikası Duruşu
Ticari Kredi Faiz Oranları*(Ocak 2008 – Nisan 2009, yıllık yüzde)
* 4 haftalık hareketli ortalama
Kaynak: BDDK, TCMB
Tüketici Kredileri Faiz Oranları*(Ocak 2008 – Nisan 2009, yıllık yüzde)
* 4 haftalık hareketli ortalama
** Konut kredisi (120 ay vade), Taşıt kredisi (60 ay vade), İhtiyaç kredisi (36 ay vade)
Kaynak: BDDK, TCMB
Konut**
Taşıt**
İhtiyaç**Bireysel Kredi Faizi
Ticari Kredi Faizi
16
18
20
22
24
26
28
30
32
01-0
8
02-0
8
03-0
8
04-0
8
05-0
8
06-0
8
07-0
8
08-0
8
09-0
8
10-0
8
11-0
8
12-0
8
01-0
9
02-0
9
03-0
9
16
18
20
22
24
26
28
30
32
01-0
8
02-0
8
03-0
8
04-0
8
05-0
8
06-0
8
07-0
8
08-0
8
09-0
8
10-0
8
11-0
8
12-0
8
01-0
9
02-0
9
03-0
9
04-0
9
66
2009 yılında kamu kesimi borçlanma gereksiniminin belirgin olarak yükselmesi para
politikası kararlarının iktisadi faaliyet üzerindeki olumlu etkilerini zayıflatabilecektir.
Kısa vadedeki mali gevşemenin, orta vadede borç dinamiklerinin sürdürülebilirliğini
temin eden bir çerçeve ile desteklenmesi gerekmektedir.
Para Politikası Duruşu
Merkezi Yönetim Vergi Gelirleri ve Faiz Dışı Harcamalar(Mart 2007 – Mart 2009, yıllık yüzde değişim, 3 aylık hareketli ortalama)
Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB
-10
-5
0
5
10
15
20
25
30
35
03-0
7
06-0
7
09-0
7
12-0
7
03-0
8
06-0
8
09-0
8
12-0
8
03-0
9
Vergi Gelirleri
Faiz Dışı Harcamalar
67
Politika Faiz Oranı ve Repo-Ters Repo Piyasası Gecelik Faiz Oranı
(1 Ocak 2008 - 13 Nisan 2009 arasında, yüzde)
Merkezi Bankasınca Sağlanan TL Likiditesi(1 Ocak 2008 – 13 Nisan 2009 , milyar TL)
Merkez Bankasının likidite yönetimi genel çerçevesi oldukça esnektir ve bankacılık
sisteminin likidite ihtiyacını etkin bir şekilde karşılayabilecek yapıdadır.
TL Likiditesi Önlemleri
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
01-0
8
03-0
8
05-0
8
06-0
8
08-0
8
10-0
8
12-0
8
02-0
9
-15
-10
-5
0
5
10
15
20
25
01-0
8
02-0
8
03-0
8
04-0
8
05-0
8
06-0
8
07-0
8
08-0
8
09-0
8
10-0
8
11-0
8
12-0
8
01-0
9
02-0
9
03-0
9
04-0
9
Gecelik FaizOranı
Politika Faiz Oranı
Kaynak: İMKB, TCMB
Sterilizasyon Fonlama
Kaynak: TCMB
68
1. Teknik faiz indirimi erkene alınarak operasyonel yapıyı
değiştirebilecektir.
2. Likidite sıkışıklığının gelişimine bağlı olarak,
a. Repo işlemleri ile fonlama vadesinin uzatılmasını,
b. İkinci el piyasadan doğrudan DİBS alımlarını
gündemine alabilecektir.
3. Likidite sıkışıklığının kalıcı olarak artması ve diğer önlemlerin
yeterli olmaması halinde TL zorunlu karşılıkların sınırlı ölçüde
indirilmesi gündeme gelebilecektir.
1. Teknik faiz indirimi erkene alınarak operasyonel yapıyı
değiştirebilecektir.
2. Likidite sıkışıklığının gelişimine bağlı olarak,
a. Repo işlemleri ile fonlama vadesinin uzatılmasını,
b. İkinci el piyasadan doğrudan DİBS alımlarını
gündemine alabilecektir.
3. Likidite sıkışıklığının kalıcı olarak artması ve diğer önlemlerin
yeterli olmaması halinde TL zorunlu karşılıkların sınırlı ölçüde
indirilmesi gündeme gelebilecektir.
Merkez Bankası, fiyat istikrarını sağlama temel amacı ile çelişmemek kaydıyla,
önümüzdeki dönemde piyasada TL likidite sıkışıklığı arttığı taktirde;
Alınabilecek TL Likiditesi Önlemleri
69
Merkez Bankası, bankacılık sistemi döviz likiditesinin öneminin farkındadır ve bu
dönemin en az sorunla atlatılabilmesi için alınabilecek önlemleri aşamalı bir
şekilde uygulamaya koymaktadır.
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
09-1
0
16-1
0
23-1
0
30-1
0
06-1
1
13-1
1
20-1
1
27-1
1
04-1
2
11-1
2
18-1
2
25-1
2
01-0
1
08-0
1
15-0
1
22-0
1
29-0
1
05-0
2
12-0
2
19-0
2
26-0
2
05-0
3
12-0
3
19-0
3
26-0
3
02-0
4
09-0
4
16-0
4
Mily
ar
AB
D D
ola
rı
0
1
2
3
4
5
6
Yü
zde
Vadesi Gelmemiş Döviz Depo Toplamı ve Döviz Depo Piyasasındaki Faiz Oranı(9 Ekim 2008 – 16 Nisan 2009)
Faiz Oranı (1 ay, sağ eksen)
Faiz Oranı (1 hafta, sağ eksen)
Vadesi Gelmemiş Döviz Depo Toplamı (milyar dolar, sol eksen)
Kaynak: TCMB
Döviz Likidite Önlemleri
70
10 Martta döviz piyasasında derinliğin kaybolmasına bağlı olarak günlük döviz
satım ihalelerine tekrar başlanmış, düzenlenen 18 ihalenin ardından 3 Nisanda
döviz satım ihalelerine son verilmiştir.
Döviz Likidite Önlemleri
TL Karşılığı Döviz Satım İhaleleri(Ekim 2008 – Nisan 2009)
0
50
100
150
200
250
10.3
.200
9
11.3
.200
9
12.3
.200
9
13.3
.200
9
16.3
.200
9
17.3
.200
9
18.3
.200
9
19.3
.200
9
20.3
.200
9
23.3
.200
9
24.3
.200
9
25.3
.200
9
26.3
.200
9
27.3
.200
9
30.3
.200
9
31.3
.200
9
1.4.
2009
2.4.
2009
1.55
1.60
1.65
1.70
1.75
1.80
Döviz Satış Kuru (ağırlıklı ortalama, sağ eksen)
Teklif Miktarı (milyon ABD doları,
sol eksen)
Satış Miktarı: 50 milyon ABD doları
Kaynak: TCMB
71
Yaşanan küresel krizin reel sektör üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak
amacıyla, ihracat reeskont kredisi limiti 500 milyon ABD dolarından 2,5 milyar
ABD dolarına çıkarılmış ve kullanım koşulları kolaylaştırılmıştır.
İhracat Reeskont Kredileri
10 12 5 1 1 12 1229 39
5432 31 27 20
3 2 2
513
0
100
200
300
400
500
600
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
*
İhracat Reeskont Kredisi Kullanımları(1992 – Nisan 2009)
•17 Nisan 2009 itibarıyla
Kaynak: TCMB
72
Alınabilecek Döviz Likiditesi Önlemleri
Alınabilecek Önlemler:
1. Uluslararası piyasalardaki sorunların derinleşmesi ve bu durumun ülkemizi
de olumsuz yönde etkilemesi halinde, dalgalı döviz kuru rejimi ile
çelişmeyecek şekilde döviz satım ihalelerine başlanması veya döviz
piyasasına doğrudan müdahale edilmesi,
2. Bankaların Döviz ve Efektif Piyasalarında işlem yapma limitlerinin
artırılması,
3. Döviz Depo Piyasasında borçlanma vadelerinin uzatılması ve borç verme
faiz oranlarının düşürülmesi,
4. Yabancı para zorunlu karşılık oranlarının sınırlı bir miktar daha indirilmesi
gündeme gelebilecektir.
Alınabilecek Önlemler:
1. Uluslararası piyasalardaki sorunların derinleşmesi ve bu durumun ülkemizi
de olumsuz yönde etkilemesi halinde, dalgalı döviz kuru rejimi ile
çelişmeyecek şekilde döviz satım ihalelerine başlanması veya döviz
piyasasına doğrudan müdahale edilmesi,
2. Bankaların Döviz ve Efektif Piyasalarında işlem yapma limitlerinin
artırılması,
3. Döviz Depo Piyasasında borçlanma vadelerinin uzatılması ve borç verme
faiz oranlarının düşürülmesi,
4. Yabancı para zorunlu karşılık oranlarının sınırlı bir miktar daha indirilmesi
gündeme gelebilecektir.
Merkez Bankası, her zaman olduğu gibi bundan sonra da döviz piyasasının
sağlıklı çalışması ve döviz likiditesinin desteklenmesi amacıyla gerektiği
takdirde ilave önlemleri imkanları ölçüsünde ve basiretli bir şekilde almaya
devam edecektir.
73
YTL’den TL’ye Geçiş Süreci
Paradan altı sıfır atılması ve Yeni Türk Lirası banknot ve madeni paraların
tedavüle çıkarılmasıyla başlayan süreç, “Yeni” ibaresinin kaldırılmasıyla birlikte 1
Ocak 2009 tarihinde tamamlanmıştır.
Tutar (%) Adet (%)
Banknotlarda Dönüşüm Oranı 75 73
Madeni Paralarda Dönüşüm Oranı 20 15
* 17 Nisan 2009 itibarıyla
74
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ
BANKASI
21 Nisan 2009
Bakanlar Kurulu /TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu
Sunumu
Durmuş YILMAZBaşkan