süreklilik ve kopus teorileri bağlamında sosyal hareketler

7/31/2019 sreklilik ve kopus teorileri balamnda sosyal hareketler

1/36

SREKLLK VE KOPU TEORLER BALAMINDATRKYEDE ESK VE YEN TOPLUMSAL HAREKETLER

Dr. Mustafa Kemal CokunAnkara niversitesi

Dil ve Tarih Corafya Fakltesi

zet

Bu alma, Trkiyedeki yeni ve eski toplumsal hareketlere ynelik bir sosyolojik zmlemegiriimidir. Trkiyede zellikle YTHlerin toplumsal, siyasal ve ideolojik karakteristikleri, toplumsalsorunlar alglaylar, eski tip toplumsal hareketlerle aralarndaki temel ayrm noktalar ve demokratikyntem ve usulleri deneyimleme olanaklar konusundaki bilgiler snrldr. alma, bu konular Ankaradakiyeni ve eski toplumsal hareketlere ynelik bir alan aratrmasnn bulgularndan hareketle incelemeyi vetartmay amalamaktadr. almann temel amac, Trkiyedeki yeni ve eski toplumsal hareketlerin genelbir sosyolojik-demografik portresini ortaya koymaktr. Bu nedenle, her iki toplumsal hareket katlmclarnneitim durumu, snfsal yaps, hareketin rgtlenme yaps, amalar ve deerleri asndan karlatrmalolarak ele alnmtr. Buradaki zmlemeler, YTHlere atfedilen sosyolojik karakteristiklerin ne lde

geerli olduu sorusunu ayd

nlatmaya yneliktir. al

man

n bulgular

, Trkiyedeki yeni ve eski toplumsalhareketler arasnda bir koputan ok sreklilik olduunu, rgt yaps, amalar ve deerler konusundanemli bir takm benzerlikler olduunu ortaya koymaktadr.

Anahtar Kelimeler: Yeni toplumsal hareketler, eski toplumsal hareketler, kopu ve sreklilik,Ankara, demokrasi.

Old and New Social Movements in Turkey in Terms of Continuity andBreak Theories

Abstract

This study is a sociological attempt to analyze the new and old social movements in Turkey. Theknowledge about the new social movements social, political and ideological characteristics, their perceptionof social problems, their differences from old social movements, and their possibilities of realization ofdemocratic methods and procedures in Turkey have been very limited. This study aims to examine theseissues through the case study of new and old social movements in Ankara. The study first aims to provide ageneral sociological-demographical portrait of the new and old social movements in Turkey. Therefore, theorganizational structure, goals and values of the movements and education levels, class structure of theparticipants of both new and old social movements have been examined comparatively. The analyses here areall about the clarification of the relevance of the sociological characteristics attributed to new socialmovements. This study challenges such taken for granted assumptions. The findings of this research showthat there is a continuity rather than a break between the new and old social movements in Turkey, andthere are some important similarities among them with respect to organizational structure, goals and values.

Keywords: New social movements, old social movements, break and continuity, Ankara,democracy.


2/36

Ankara niversitesi SBF Dergisi61-168

68

Sreklilik ve Kopu Teorileri BalamndaTrkiyede Eski ve Yeni Toplumsal Hareketler

1. GRDnyamzn kkl bir alt-st olu srecinde olduu ve zellikle kinci

Dnya Sava sonrasnda ortaya kan uluslararas ilikiler sisteminin,ekonomik, politik ve ideolojik dzeylerdeki yaplarn hzla deitii neredeyse

btn sosyal bilimciler tarafndan kabul edilmektedir. Bu erevede, zellikle20. yy.n son eyreine gelindiinde, gerek sol deerlerin gerekse ii snfhareketlerinin bir yenilgisiyle yz yze olduumuz yorumlar yaplmaktayd.Buradaki temel vurgu, ii snfnn tarih ierisinde igal etmi olduu merkezikonumunun ortadan kalkt, ii snfnn artk bir toplumsal aktr/zne olarakdnlmemesi gerektii zerineydi.

..........siyasal aktivizmin, snf mcadelesinin ve devrimci rgtlenmenin

kimi biimlerinin zamannn artk getiini ve ie yaramaz hale geldiinibelirtelim. Bu biimlerin kimisi taktik ve stratejik hatalar nedeniyle geersizkalrken kimisi de isyan bastrma hamleleri sonucunda etkisiz hale geldi; ama

bunlarn lmnn daha nemli bir nedeni bizzat okluun geirdiidnmdr. Gnmzde toplumsal snflarn kresel bileiminin dnm,maddi olmayan emein hegemonyas ve a yaplarndan kaynaklanan yeni kararalma biimleri, btn devrimci srelerin koullarn kkl bir biimdedeitiriyor. .........bugnk ayaklanma deneyiminin okluun barnda tekrarkefedilmesi sz konusudur (HARDT / NEGRI, 2004: 86).

Daha zel olarak ii snfnn yenilgisi, 1848 ayaklanmalarnda ya daParis Komnnde olduu gibi bir siyasal atma sonucu olarak deil,

kapitalist sistemin iinde yeni cretlilik sistemlerinin gelimesi ve teknolojikgelimelere paralel olarak ii snfnn dnda farkl cretli alankategorilerinin ortaya kmas olarak sunulmaktadr (rnein, GOULDNER,1978a ve 1978b; GIDDENS, 1999; LASH / URRY, 1987). Ortaya kan buyeni snf teorileri, genellikle Marxn burjuva ve proleterya arasnda gelienyeni orta snf btn olarak ihmal ettiini (BURRIS, 1986: 320) vekapitalizmden sonra snfsz bir topluma geileceine ilikin umutlarnn


3/36

Mustafa Kemal CokunSreklilik ve Kopu Teorileri Balamnda Trkiyede Toplumsal Hareketler 69

69

geersizletiini ileri srmekteydiler (SZELENYI / MARTIN, 1988: 647). Buyeni orta snf, ii snfndan sadece ald cret ve yapt i asndanayrlmyor, buna ek olarak materyalist deerlerden post-materyalist ama vedeerlere de geiin simgesi saylyor ve snf temelli siyasal kutuplamadandeer temelli siyasal kutuplamalara doru bir gidi olduu ileri srlyordu(GOULDNER, 1978A; 1978B; INGLEHART / FLANAGAN, 1987;ROHRSCHNEIDER, 1990; PAKULSKI, 1993).1 Yeni orta snfn benimsediideerler en iyi ifadesini ii hareketlerinde ya da herhangi bir snf hareketindedeil, Yeni Toplumsal Hareketler (bundan sonra YTH olarak kullanlacaktr)ya da Kimlik Ynelimli Hareketler ad verilen hareketlerde buluyordu.2 YTH

teorisyenleri, endstriyel toplumun arasal sorunlar

ndan uzakla

ld

na veartk post-endstriyel dnemde yaam sorunlarna geildiine vurgu yaparlar(BUECHLER, 1995; INGLEHART, 1990; PARKIN, 1968).3 Bu nedenle de buteorisyenlere gre YTHler ii snf hareketlerinden niteliksel olarakfarkldrlar.YTH aktrlerinin karlar, snfsal konumlarndan deil, karlarnkendilerinin belirledikleri siyasal konumlarndan gelmektedir. Bu nedenle de,ada toplumsal hareketlerin, toplumsal deimenin merkezi olarak iisnfn gren teoriler tarafndan yeterince iyi bir biimde aklanamad ilerisrlmtr (PICHARDO, 1997; EYERMAN, 1984; OLOFSSON, 1988).

Bu alma Trkiyedeki hem eski tip toplumsal hareketlerin (ii ve kamualanlar hareketleri) hem de YTHlerin (evreci, ecinsel, kadn hareketlerivb. gibi) rgt yaps, katlmclar, ideolojileri, deer ve amalar asndan netr farkllklar ve benzerlikler gsterdikleri zerine odaklanmaktadr. Bunuyaparken, bir taraftan snf temelli ve eski toplumsal hareketler olarakadlandrlan, dier taraftan snf temelli olmayan/snflar kesen ve YTH olarakkavramsallatrlan hareketler karlatrmal olarak incelenecektir. Bylece,YTH teorilerinin ileri srdkleri nermelerin snrlar ve sorunlar da tartmayaalacaktr.

almann devamnda YTHlere ilikin ileri srlen yaklamlar zerindedurulacak ve bu yaklamlar bir snflandrma yaplarak incelenmeye

1 Deer ve amalarn dnm dncesinin yeni hareketleri aklamada basit veyetersiz kaldna ilikin bir eletiri iin bkz. (COTGROVE / DUFF, 1981).

2 YTHler ile ilgili snflandrmalara ilikin bir fikir vermesi asndan (MAMAY,tarihsiz) ve (COHEN, 1999)a baklabilir.

3 YTHlerin ileri endstriyel topluma zg olmadna ilikin bir tartma iin, bkz.(DANIERI, vd. 1990; ROSE, 1997).


4/36


70

allacaktr.4 YTH teorileri birok sosyal bilimci tarafndan deiik biim veltlerle snflandrlmtr. rnein, Buechlerin YTH teorilerine ilikinyapt snflandrma, bu teorileri kltrel ve siyasal versiyonlar olarak iki

biime ayrr (2000: 48).

Kltrel versiyon, gemiteki ve imdiki toplumsal tipler ve hareketbiimleri arasnda daha radikal bir kopma varsaymaktadr. Bu adan post-Marksist bir belirleme yapar. Toplumsal btnl, siyasal versiyonun tersine,semiyotik ya da kltrel koullarla zdeletirir. ktidar ve direnmeninmerkezsizlemi doasn vurgular ve gndelik yaama, sivil topluma, devlet vesivil toplum arasnda zgr alanlarn yaratlmasna odaklanr. YTHlerin

toplumsal temelini snfla deil, fakat hareketi tanmlayan farkl deerler veideolojilerle zdeletirir (BUECHLER, 2000: 50-51). Bu anlamda YTHler,snf mcadelesinin yerini almakta, dolaysyla da snf politikas almaktadr(SAVRAN, 1992: 9). Savran takip ederek bu versiyonu kopu teorileri

biiminde adlandrmak mmkn. Nitekim bu teoriler, eski ve yeni hareketlerarasnda bir sreklilikten ok koputan bahsetmektedirler. Bu yaklamzellikle Habermas (1984), Laclau ve Mouffe (1992), Inglehart (1990),Touraine (1988), Melucci (1995), Castells (1996), Pakulski (1993) ve Cohen veArato (1992) tarafndan temsil edilmektedir.

Post-endstriyel toplum kavramn karlamak zere programlanmtoplum kavramn kullanan Touraine, bu toplumu tarihin yeni aamas olarak

grmektedir. Programl

toplum, kltrel mallar

n kitlesel olarak retim vedatmnn merkezi bir konuma yerlemi olduu toplumdur. Bu anlamdamaddi mallarn merkezi konumda bulunduu sanayi toplumundan btnylefarkldr. Sanayi toplumunda demir-elik, tekstil gibi sektrlerin ifade ettiini,

programlanm toplumda eitim, salk ve kitle iletiimin retimi ve datmifade etmektedir (TOURAINE, 1995: 272). Programlanm toplum, bireyleri,mallar ve fikirleri, daha nceki toplumlarn yapm olduundan ok daha fazlayoun olarak dolama sokar ve yneten ve ynetilen arasndaki mesafeyi artrr(TOURAINE, 1988: 105-107). Gnmzde zel yaamn ve tm kltrel alannsiyasetin alanna girdiini ve zel yaamn her zamankinden daha fazlakamusal birey olduunu, ortaya kan toplumsal elikilerde merkez bir yer

4 Bu alma sadece YTH teorileri zerine odaklanmaktadr. Ancak, ada toplumsalhareketler konusunda farkl almalar da vardr. Kaynak mobilizasyonu

paradigmas, kolektif eylem yaklam bunlardan birka tanesidir. Toplumsalhareketlere ilikin yaklamlar arasndaki benzerliklerden yola klarak yaplan birsentez denemesi iin Diani (1992)ye baklabilir. Dianinin bu almasnda yapt,YTH teorileri ile kolektif eylem ve kaynak mobilizasyonu gibi yaklamlar arasnda

bir senteze ulamaya almaktr.


5/36


71

tuttuunu ve toplumsal hareketlerin belkemiini oluturduunu ileri srer(TOURAINE, 1988: 14). Toplumsal aktrler artk tarih adna deil, kendiadlarna konumakta ve eylerin gidiatn ynetmeyi istemekten ok kendizgrlklerini; iktidar, iddet ve propaganda aralar tarafndan ezilmedenkendileri olabilme hakkn istemektedirler. Aktrn dn, bu anlamda, birfetih deil savunma ruhuyla anlalmaldr; bireylerin kendilerinin gl birkolektif hamlede erimelerini istemez, aksine, kollektiviteye kardr ve netoplumu ne de devleti tanrlar olarak kabul etmez. Toplumsal yaamn doalya da tarihsel kanunlar yoluyla dzenlenmediini ama kltrel ynelimleri

belirlemek iin mcadele edenlerin eylemlerine dayandn iddia ederek

kolektif zgrleimden ok, bireysel zgrlklere inan

r. Gnmzntoplumsal aktrlerinin kar k kendi projelerini gerekletirmelerinin,hedeflerini tanmlamalarnn ve istedikleri atmalara, tartmalara ve

pazarlklara girmelerinin nnde engel oluturan aralar ve sylemlereyneliktir (1988: 18). Bu anlamda Touraine, programlanm toplumdaYTHleri zne konumuna yerletirmekte ve bu hareketleri yeni tarihseledimciler olarak grmektedir. nk, toplumsal snf kavramnn yerinitoplumsal hareket kavram almaktadr. Bu toplumlarda ii hareketi devrimcizne konumunu kaybetmi, yerine, kltrel mallarn retimine ve bu retiminamalarna odaklanan yeni atma zeminlerinin yaratt YTHler gemitir(1995: 274-282).

Benzer olarak Melucciye gre, gnmzn toplumsal hareketleri, hem ddnyamzn yani btn yerkrenin- hem de insanlar olarak doamzn radikaldnmler geirdiini gsteren iaretlerdir. inde yaadmz gerekliintamamyla kltrel bir yap haline geldii ve bu gereklie dair sahipolduumuz temsillerin dnya ile kurduumuz ilikide szgeler gibi iledii birdnemde, sorunlar ve toplumsal aktrlerden sz ederken kullandmz uluslartesi boyut, her eyden nce insan eyleminin kltrel olarak kendi uzamnyaratabileceinin gstergesidir. Dnyann kltrel ve simgesel olarakalgland bu dnem, ayn zamanda insan eyleminin kltrel boyutunun retimve tketim srelerinin temel hedefi hline geliinin de zirve noktasdr(MELUCCI, 1999: 8).

Laclau ve Mouffea gre bu hareketler, kinci Dnya Savandan sonra

gelien yeni hegemonik formasyona karlk olarak ykselmitir. Bu sre geliim aamas izler: Birincisi, ekonomik dzeyde yaygn birikim rejimindenyoun birikim rejimine gei ile birlikte ortaya kan toplumsal ilikilerinmetalamas olgusudur (1992: 197). Bu birikim rejiminin temeli, kapitalistretim ilikilerinde ileyen mantn tm toplumsal ilikilere yaylmasdr.kincisi, Refah devletinin mdahaleci karakterinin bizzat kendisidir.Toplumsal ilikilerin metalam olmas nedeniyle devlet, olabildiince


6/36


72

genilemi ve daha geni alanlara mdahale etmek zorunda kalmtr. Bu artanmdahale, brokratiklemenin de srekli bymesine neden olmu ve bu

brokratik biime kar yeni atma biimleri dourmutur (1992: 198-199).Bu srecin sonuncu unsuru, kitle iletiim aralarnn gelimesidir. Kitle iletiimaralarnn gelimesiyle birlikte homojenletirici bir ierie sahip olan kitlekltr ortaya km ve bu da yeni tabiyet biimleri yaratmtr. Dolaysylayeni hareketler, toplumsal hayatn metalamasna, brokratiklemesine vehomojenletirilmesine kar direniin ifadesi olarak ortaya kmtr (LACLAU/ MOUFFE, 1992: 201; BERTRAM, 1995: 89). Bu hareketlerin iktidar elegeirmek gibi bir amalar yoktur. Daha ok, sivil toplumda zerklik ve

eitsizliklerin giderilmesi trnden kltrel bir tak

m talepleri dillendirmek-tedirler. Bu anlamda YTHler, yukarda bahsettiimiz yeni tabiyet biimlerinisorgulamaktadrlar ve onlara yeni olma zelliini veren ey de budur(LACLAU / MOUFFE, 1992: 196). Ama asl nemlisi, bu hareketlerinherhangi bir ideolojiyle eklemlenme biimleridir. nk bu eklemlenmesayesinde herhangi bir hareket, muhafazakar, otoriteryan, zgrlk, sosyalistvb. bir kimlie brnebilir. Ne var ki, YTHler toplumu bir btn olarakdntrebilme anlamnda ayrcalkl bir konuma sahip deildir. Daha dorusu,toplumda byle bir konuma sahip olan bir hareketten ya da zneden

bahsedilemez (LACLAU / MOUFFE, 1992: 206-208).

Kopu teorileri erevesinde bahsedilmesi gereken bir baka kii iseHabermasdr. Habermasn bu versiyon iinde deerlendirilmesi bir elikiolarak grlebilir, zira Habermas postmodernizme kar modernizme birsreklilik atfetmektedir. Ne var ki, yaam dnyas ve sistem dnyasarasnda yapm olduu keskin ayrmdan ve YTHlerin eski hareketlerin tersineyaam dnyasnda bir anlam kazandn ileri srdnden dolay Habermasnteorisi kopu teorileri iinde deerlendirilebilir. Habermas, YTHleri insannzgrlemesi dncesinin tarihsel zneleri olarak deil, ileri kapitalist toplum-lardaki meruiyet ve motivasyon sorunlarna iaret eden unsurlar olarak grr.Bu hareketlerin ortaya k yaam dnyalarnn koloniletirilmesi eiliminekar tepkinin bir sonucudur (HABERMAS, 1981: 35). Hareketlerin dikkatektii brokratik ve ekolojik sorunlarn nemini ve bu hareketlerin simgele-tirdii kltrel meydan okumann sisteme ilikin dzenleme gereksinimini ifade

ettiini kabul etse de, Habermas, onlarn kar-kurumlar gelitirilmesi ve yaamdnyalarnn ierisinde kurtarlm blgeler yaratlmas nerilerini gereki

bulmaz (1981: 34). Gerekli olan eyin kresel lde planlanan ve ynetimselaralar sayesinde uygulanacak olan ekonomik ve teknik zmler olduunuileri srer (1981: 35-37). nceleri YTHleri yalnzca savunmac niteliktegren Habermas, daha sonra Cohen ve Aratoya gndermede bulunarak, butrden hareketleri, bir yandan programlar sayesinde siyasal sistemi dorudan


7/36


73

etkileyen, dier yandan kendi kimliklerini ve eylem kapasitelerini olduu kadar,sivil toplumu ve kamusal alan da canlandran ve genileten hareketler olarakgrr. Bu hareketler, saldrgan anlamda, btn toplumu ilgilendiren sorunlarotaya koyup, bu sorunlara yaklam iin bir takm yntemler ve olanaklzmler nerirler; yeni bilgileri aa karrken -yani, kamusal dncede birdeiiklie yol aar ve dolaysyla kurumlara bask yapabilirlerken-,savunmac anlamda mevcut rgtlenme ve kamusal etki yaratma kanallarnnyapsn srdrmeye, alt-kltrel kar-kamular ve kurumlar oluturmaya,geniletilmi haklar ve reformdan geirilmi kurumlar gibi yeni alanlarkazanmaya alrlar (1996: 370).

Larana, vd.ye gre, bar hareketleri, renci hareketleri, ekolojikhareketler gibi birbirinden ok farkl zellikler tayan ve YTH kavram atsaltnda aklanan toplumsal olgular uzun sre boyunca ideoloji, rgt verasyonalite kavramlarna dayal olarak ortaya kan toplumsal hareketlere ve buhareketleri ortaya karan toplumsal yapya odaklanarak aklanmaya all-dysa da, hareketlerin kendi gereklikleri geleneksel kavramsal erevelerinyetersizliini ortaya koymutur. Bu hareketleri, gemiin ideolojik hareketleriya da aklc biimde rgtlenmi kar gruplar erevelerinden yola karakanlamak zor grnmektedir (LARANA, vd. 1994: 5-6). YTHlerin balcazellikleri yle sralanabilir:

YTHlerin toplumsal taban snf yapsn aar ve daha ok ya, toplumsalcinsiyet gibi toplumsal stat unsurlarna gndermede bulunur.

YTHlerin ideolojik karakteri ii snf hareketinin ve ortak eylem iinbirletirici ve btnletirici bir unsur olan Marksist ideoloji anlaynntam zdd bir noktada durur.

YTHler, dnceler ve deerler oulluu sergiler; pragmatikynelimler ile birlikte katlmclarn karar alma mekanizmalarnakatlmn geniletecek olan kurumsal reformlar hedefler. Gndelikyaamn demokratikleme dinamiine ve siyasal boyutlar karsndatoplumsal yaamn sivil toplum boyutunun genilemesine iaret eder.

YTHlerde elikiler ve harekete geirici faktrler, kimlik ile ilgili olankltrel ve sembolik sorunlara ilikindir. YTHler dank ve

merkezsizdir. (LARANA, vd., 1994)Kltrel versiyonun tersine siyasal versiyon, neo-Marksist bir yaklamdan

yola karak ileri kapitalizmi toplumsal btnlk olarak ele alr ve YTHlerinortaya k ile ileri kapitalizm arasnda gl balar olduunu vurgular. Buyaklama gre, snf temelli ve snf temelli olmayan hareketler arasnda uygunittifaklar ve koalisyonlar kurulabilirse, YTHler ilerici bir deiim iin

potansiyel oluturabilir. Ayn zamanda, ada snf yapsn analiz ederek


8/36


74

YTHlerin toplumsal temelini snf terimleriyle tanmlarlar (BUECHLER,2000: 50). Ortaya kan yeni eliki ve antagonizmalarn, emek-sermayeelikisinin karmaklam dolaymlar olduunu iddia ederler (SAVRAN,1992: 9). Bu siyasal versiyonu Savrann yapt biimde sreklilik teorileriolarak adlandrmak mmkn. Bu yaklam daha ok Offe (1985; 1987),Wallerstein (1993) ve R. Williams (1989)n almalarnda bulunabilir.

Nitekim Offeye gre yeni hareketlerin aktrleri, kendilerini yerleiksiyasal ve ekonomik kodlarla tanmlayamamaktadrlar. Buna ramen,YTHlerin taban btnyle belirsiz deildir. Bu hareketlerin tabann yeni ortasnf, eski orta snfn unsurlar (iftiler, esnaf ve zanaatkarlar) ve dorudan

emek piyasasnda bulunmayanlar, yani renciler, isizler ve ev kadnlaroluturmaktadr (1985: 831-832). Dier taraftan, YTHler tarafndan dilegetirilen bireysel zgrlk, eitlik, katlm, bar ve dayanmac toplumsalrgtlenme gibi deerler hi de yeni deildir. Bu deerler ve ahlaki normlar,

burjuvazi ve ii snfnn ilerlemeci hareketlerinden miras alnmtr.Dolaysyla bu hareketler ne anti-modernist ne de postmateryalist birzellie sahiptir. Daha ok modernlemenin modern bir eletirisi olarakgrlmelidir. Bu anlamda yeni hareketlerin ykselii, hakim ve baz yenideerlerin atmasndan ok, modern kltrn deerlerinin kendi iindeki ieliki ve tutarszlklarnn sonucu gibi grnmektedir (OFFE, 1985: 835-836;BAGGULEY, 1992: 31). Benzer olarak Wallerstein, kapitalizmin isel mantile rklk ve cinsiyetilik arasnda, yani retim ile retim d alanlar arasnda

balantlar kurmaya abalar (SAVRAN, 1992: 16). Wallersteina grekapitalizmin iki temel zelliinden birincisi, art deeri artrmak iin cretliemekle alanlarn oalmasdr. Buna bal olarak ikinci zellii ise emekgcnn deerini azaltmak iin cretli emek arasnda yapsal bir takmtabakalamalar yaratmaktr. Bu anlamda cinsiyetilik, rk ayrmcl trndenayrmlar kapitalizmin lehine olarak tabakalam ve farkllam bir cretliemek yaratr. Dolaysyla kapitalizm, bir taraftan btn insanlarn cretli emeekatlmn salarken dier taraftan emek gc arasnda rk, cinsiyeti vb.ayrmlar retir (WALLERSTEIN / BALIBAR; 1993: 47-49). Ne var ki buayrmlar kadnlarn ya da etnik aznlklarn cretli emee katlmn engelleye-cek kadar ayrmc olamazlar. nk cretli emee onlarn da katlm

nemlidir. Dier taraftan, kapitalist sistem cretli emek iindeki bu katmanla-mann ortadan kalkmasn salayacak biimde de eitliki deildir. Bu nedenleWallersteina gre, rnein cinsiyeti ve rk ayrmlara kar mcadele edentoplumsal hareketler kapitalizmi tehdit edebilecek potansiyel bir gtamaktadrlar. Dier taraftan Arrighi, vd.ye gre YTHler, henz kendilerineuygun rgtlenme biimleri gelitirememilerdir ve kitleleri bir anlamdaapolitiktir (ARRIGHI, vd., 1995). Benzer biimde Williams, son y llarn en


9/36


75

nemli toplumsal hareketlerinin rgtl snfn karlar ve kurumlar dndagelimeye baladn ileri srer. Ne var ki, bar hareketi, ekoloji hareketi,kadn hareketleri, insan haklar savunucular, nc dnya ile dayanma,kltrel yoksulluk ve bozulmaya kar kampanyalar vb. hareketlerin hepsi deyanl bir biimde snf politikasnn tesine gemek biiminde yorumlan-mtr. Williams, belli bal kar gruplarnn snrlarnn dar olduunu kabuletmekle birlikte, evre, bar, insan haklar gibi sorunlarn hepsinin de bizitekrar sanayi retim tarznn balca sistemlerine ve zellikle de snflarsistemine gtrdn ileri srer. Bu anlamda YTHlerin ortaya kmas ileileri kapitalizm arasnda ok gl balar bulunmaktadr. Kald ki Williamsa

gre, baz

sendikalar

n yeni toplumsal retim gruplar

n

n, yeni toplumsal retimbiimlerinin oluturulmasna ynelik nerileri, YTHlerle bir takm balantbiimlerini olanakl klacak nemli gelimelerdendir (1989: 167). DolaysylaYTHler kesinlikle snf d saylamazlar.

YTHlere ilikin bu iki teoriyi aadaki gibi karlatrmak olanakldr.

Tablo 1: Yeni Toplumsal Hareket Teorileri

Kopu Teorileri

(Kltrel Versiyon)

Sreklilik Teorileri

(Siyasal Versiyon)

- YTHler sosyalist ideolojinin,modernleme srecinin ve refah devle-tinin eletirisini yaparak ortaya km-tr. Bu nedenle eski toplumsal hareket-lerden keskin bir ayrma iaret ederler.

- YTHler orta snf temellihareketlerdir.

- Kimlik ynelimli talepler ierirler.Bu nedenle de retim ilikileri gibikavramlarla aklanamazlar.

- YTHler merkezsiz ve hiyerarikolmayan rgtlenme biimleri ortayakoyarlar.

- YTHlerin talepleri kapitalizmin snfyapsndan kaynaklanan sorunlara kar

bir tepkidir ve ekonomik yapdan zerkdeildir. YTHlerin talepleri, bu nedenle,eski toplumsal hareketlerden mirasalnm grnmektedir.

- YTHler eski ve yeni orta snflardan,isizlerden, rencilerden, ve emekli-lerden oluur. Dolaysyla bu hareketlersnflar arasndaki bir ittifaka dayanr.

- Bu hareketlerin talepleri retimilikilerinden ayrlamaz. Bu talepleremek-sermaye elikisinin karmakdolaym-lardr.

- YTHler rgt iinde yatay ve dikeyolarak daha az bir farkllama retir(zellikle Offeye gre).

Dier taraftan, zellikle Offe, YTHler ile eski hareketler arasnda,temalar, deerler, etkinlik biimleri ve aktrler olmak zere drt temel farkllkolduunu ileri srer. Buna gre, zerinde durduklar temalar asndan yeni


10/36


76

hareketler evrenin korunmas, insan haklar, bar gibi konulara vurguyaparlar. Eski hareketler ise daha ok ekonomik byme ve paylam konularzerinde durmaktadr. Deerler asndan yeni hareketler kiisel zerklik vekimlii, eski hareketler ise bireysel tketim zgrln ve maddi tketimi nekarr. Offeye gre eski hareketler resmi ve hiyerarik rgtlenme yaplargelitirmiken, yeni hareketler gayri resmi ve kendiliinden gelien rgtleriierir. Son olarak aktrler/katlmclar asndan eski hareketler kar atmasieren sosyo ekonomik gruplar, yeni hareketler kolektif kara dayanmayansosyo ekonomik gruplar iine almaktadr. Dier taraftan yukarda belirtildiigibi Offe, bu ayrmlar yaparken eski ve yeni arasnda bir takm sreklilikler

bulunduunu, bu iki hareketin birbirinin rakibi ya da z

tt

olarakdnlemeyeceini belirtir (1987: 73).5

almann bundan sonraki blmnde Trkiyedeki yeni ve eskitoplumsal hareketler elde edilen veriler erevesinde yukarda ksaca aktarlankopu ve sreklilik teorileri asndan deerlendirilecektir.

YTHler zerinde almakta olan aratrmaclarn birou farkl ltlerkullanarak bu hareketleri snflamaya almlardr. rnein, kimileri evre,anti-nkleer ve bar hareketlerini YTH olarak gsterirken, bazlar buna bir defeminist hareketi eklemektedir. Ayn zamanda, Avrupal yazarlar kar kltrelhareketleri, alternatif ekonomi ve ibirlii hareketlerini, gmen hareketleriniyeni toplumsal hareket olarak snflarken, Amerikal yazarlar bunlara ek olaraksiyah sivil haklar hareketini, gey ve lezbiyen hareketlerini yeni toplumsalhareket olarak nitelendirmektedir.

Bu almada YTHler, Trkiyedeki hareketleri anlamada daha yeterliolaca dnlerek e ayrlarak snflanm ve alma bu tr toplumsalhareket zerinde yrtlmtr.6 Bu anlamda Trkiyedeki yeni toplumsalhareketler; (a) kadn hareketleri; (b) evre hareketleri; ve (c) alternatif yaamtarz hareketleri olarak snflandrlabilir.7 Bu snflama lt alnarakAnkarada faaliyet gsteren 8 kadn dernei, 6 evre hareketi ve 4 alternatifyaam tarz hareketinin katlmclarna daha nceden hazrlanan bir soru formu

5 Benzer bir ayrm Martell (1994)te yaplmaktadr.6 Bu snflama, Arrighi, Hopkins ve Wallerstein tarafndan yaplan snflama dikkate

alnarak yaplmtr (bkz. ARRIGHI, vd.,1995).7 Baz almalarda slamc hareketler, Alevi dernekleri ve Krt hareketi de

Trkiyedeki yeni toplumsal hareketler olarak deerlendirilmitir (bkz. MEK,2004).


11/36


77

uygulanmtr. Ayn soru formu, 2 ii ve 2 memur sendikasnn yelerine deverilmitir. almada eski hareketler ii sendikalar ve memur sendikalarolarak ikiye ayrlmtr. Ayn biimde YTHler kadn hareketleri ve evre vealternatif yaam tarz hareketleri olarak snflanmtr. Tablolar oluturulurken,evre ve alternatif yaam tarz hareketleri olarak snflanan hareketler bir aradaele alnmtr. Bylece, 212 yeni ve 212 eski toplumsal hareketlerden olmakzere toplam 414 kiiye soru formu uygulanm, ayrca bu nicel veriler hemeski hem de yeni hareketlerin yneticileri ve baz katlmclaryla derinlemesinegrmelerden elde edilen nitel verilerle desteklenmeye allmtr.

Aratrma 2004 ylnda 3 aylk bir srede gerekletirilmitir.

rneklemin ya ortalamas yaklak 36dr ve %53.8i kadn, %46.2si erkektir.Grme formu uygulanan katlmclarn %26s ky, %19.3 kasaba ve%54.7si ehir merkezi doumludur.

Yukarda bahsedildii gibi YTHlerin, ideoloji ve amalar, yap vekatlmclar asndan eski toplumsal hareketlerden farkllk gsterdii ilerisrlmektedir. Buna gre, YTHler ideoloji ve amalar asndan ekonomikyeniden datm meselelerine odaklanmaktan ok yaam kalitesi ve yaam

biimleri zerine vurgu yapan, yaps asndan lidersiz ya da dnml birliderlik anlayn kabul eden ve demokratik bir katlm biimini deneyimleyen,katlmclar asndan ise orta snf bireyleri, genleri ve yksek eitim alm

bireyleri kapsayan hareketler olarak deerlendirilir (PICHARDO, 1997;ROBIN COHEN, 1998).8 lerleyen blmlerde YTHler iin ileri srlen buzelliklerin Trkiyedeki hareketlerde ne trden biimlere dnttartlacaktr.

8 Bu konuda farkl grler bulunmaktadr ancak, genellikle YTHlerde orta snftanbireylerin etkin olduu Kabul edilir. Bu hareketleri snf temelinde aklamayanyaklamlar, YTHlerin farkl toplumsal snflara dayandn ileri srmektedirler(bkz. STEINMETZ, 1994: 184; KRIESI, 1989). Ayn zamanda, YTHlerin, onlarnsnfsal konumuyla deil fakat savunduklar ortak deerlerle tanmlanabilecekleri ilerisrlmektedir (bkz. PICHARDO, 1997).


12/36


78

Pakulskiye gre YTHler 3 noktada eski hareketlerden farkllkgstermektedir. Bunlardan birincisi kuak (generation) meselesidir. Pakulski,katlmclar asndan bugnk hareketlerin genleri kapsadn ve kuakkavramnn snf kavramna gre daha aklayc olduunu ileri srmektedir.kincisi, stat politikalardr. Burada anlatlmak istenen, eski ii-burjuvaatmasnn yerini stat gruplar arasndaki atmann almasdr. ncbelirleyici zellik ise sivil toplum kavramdr. Buna gre YTHler, sosyalistbir devrimi amalamayan, devletin deil de sivil toplumun egemen olduu,hareketin odann siyasal deil sosyo-kltrel bir odaa oturduu hareketlerdir(PAKULSKI, 1993: 131). Benzer biimde, yaplan baz aratrmalar birharekete katlm ya da bir dernee ye olma ile ya, eitim, gelir dzeyi vemedeni durum arasnda, hatta dinsel ynelimler ve dinsel ibadetlere katlmarasnda ok gl ilikiler bulmutur (rn. CURTIS, 1971; CUTLER, 1976;KNOKE, 1986; KNOKE / THOMPSON, 1977). rnein Cutlera gretoplumsal hareketlere katlmda ya olduka nemli bir etkenken, ya ile gelirve eitim dzeyi arasnda da nemli bir iliki vardr. Buna gre, yallar dahadk gelire sahiptir ve daha dk eitim almlardr. Gelir ve eitim dzeyiarttka da katlm artmaktadr (CUTLER, 1976: 44).

Trkiyedeki YTH katlmclarnn yalarna bakldnda eski toplumsalhareketlerden btnyle farkl olarak YTHlerin bir ksmnn bnyesinde dahagen bireyleri bulundurduu sylenebilir. Ne var ki, tablo 2den grlebileceigibi YTHlerin gen bir nfusa sahip olduu tezi btn hareketler iin geerlideildir. YTHler bu noktada sadece eski toplumsal hareketlerden farkllama-makta, ayn zamanda kendi aralarnda da nemli farkllklar gstermektedir.Dolaysyla, YTHlerin genlerden olutuuna ilikin Pakulskinin tezininancak ksmen desteklenebildiini, Trkiyedeki YTHlerin farkl ya gruplarnierdiini sylemek daha doru olacaktr.


13/36


79

Tablo 2: Eski ve Yeni Hareket Katlmclarnn Ya Dalm

ESKHAREKETLER YENHAREKETLER

Memur

Sendikalar

iSendikalar

Kadn

Hareketleri

evre ve

Alternatif

Yaam TarzHareketleri

TOPLAM

Ya Dalm % % % % %

18-25 ya - 3.7 23.3 33.3 14.1

26-35 ya 47.9 22.2 27.4 30 31.2

36-45 ya 43.8 61.1 42.5 20 44.446 ve yukars 8.3 13 6.8 16.7 10.3

TOPLAM 100 100 100 100 100

Trkiyedeki YTHlere ilikin bir baka sorun, katlmclarn snfsalyapsyla ilgili olarak ortaya kmaktadr. Pichardonun katlmclarn ortasnflardan geldii tezine karlk Kriesi, katlm ile ilgili olarak orta snflarn

bu hareketlerin yapsal takipisi olarak grlmemesi gerektiini ileri srer. Ortasnflar YTHlere destek verir fakat, Kriesiye gre bu hareketlerin baka birtakm zellikleri de dikkate alnmaldr. rnein, bu hareketlere katlm iin

eitim ve ya nemli bir etkendir, ancak renci ve isizler btnyle YTHdestekisi olarak gsterilemez, ama iiler YTHler iin bir potansiyel olutur-maktadr (KRIESI, 1989). Dalton vd. (1990) ise YTHlerin snf temeliyleaklanamayacan, ancak onlarn temel niteliklerini politik kurumlardanzerkliin, merkezsiz ve demokratik bir yapnn belirlediini, kltrel ve yaamniteliine ilikin sorunlarla ilgilendiklerini ileri srerler. YTHler, birinin kendiyaam ile ilgili kararlara kendisinin katlmn savunmaktadrlar ve bu amalaronlar emek hareketleriyle rekabete sokar (DALTON, vd., 1990: 10-16). 9

9 Burada deinilmesi gereken nemli bir nokta, YTHlerin emek hareketleriylerekabete girdiine ilikin bu deerlendirmenin btnyle doru kabul edileme-yeceine ilikindir. Basite sylenirse eski ve yeni hareketler arasna konulan ayrm,

bireyin kendi yaamna ilikin kararlara katlma talebine dayanlarak yaplamaz.Nitekim, bu sorunu Trkiye asndan tartanlar, genellikle 1980 sonrasn balangolarak kabul ederler ve ileri srdkleri demokratik/katlmc idealleri 1980 ncesiemek rgtlerinde, yani eski toplumsal hareketlerde aramazlar. Oysa baz aratrma-larn da gsterdii gibi Trkiyede 1980 ncesinde fabrikalarda ve maden ocaklarndayaanan bir takm zynetim rnekleri vardr. 1968 ylnda Alpagut maden ocandaynetime el koyan maden iileri tm iilerin katld ii genel kurullar


14/36


80

Aksine Klandermans, YTHlerin geleneksel rgtlenme biimlerinden ayrolarak ele alnmasnn ar basitletirme anlamna geldiini ileri srerek, buhareketlerin eski hareketler tarafndan salanan frsat ve kaynaklar kullandnileri srer. Bu anlamda Klandermansa gre eski ve yeni arasnda yaplan ayrmtamamen bulanktr (1990: 125-135). Benzer olarak Duyvendak (1995: 17), ortasnflarn eski emek hareketlerinde, orta snf dndaki dier snflarn iseYTHlerde bulunmad dncesinin btnyle doru olmadn ileri srer.Bu konuyla ilgili olarak bu almada elde edilen verilerin iaret ettii ikinemli noktadan bahsetmek olanakldr. Bunlardan birincisi, YTHlerin eskihareketlerle karlatrldnda katlmclarn snfsal konumu bakmndan daha

heterojen bir yap

sergiliyor olmalar

d

r. Eski hareketler s

n

f temelli hareketlerolduuna gre bu durum elbetteki normaldir. Ancak burada nemli olan, YTHdestekilerinin farkl snf konumlarna sahip olmasdr. Kald ki her toplumsalhareketin katlmclar da farkl snfsal konumlara sahiptir, yani YTHler kendiiinde bile nemli farkllklar tamaktadr. Bu almada elde edilen verileregre, kadn hareketlerinin katlmclarnn daha ok isizler (%29.3), beyazyakal cretliler (%22.7) ve ev kadnlarndan (%17.3) olutuu grlmektedir.evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde ise en yksek oranlarn srasylarenciler (%22.6), beyaz yakal cretliler (%19.4) ve yksek nitelikli cretliler(%19.4) arasnda paylald sylenebilir. Dolaysyla Kriesinin aratrmasnntersine, Trkiyede renciler ve isizler YTHler iin nemli bir potansiyeloluturmaktadr. Bu durumda, Offenin YTHlerin katlmclarna ilikin

gzlemlerinin desteklendiini sylemek olanakldr: Trkiyedeki YTHlerdorudan doruya katlmclarnn snfsal konumuyla aklanamazlar. nk,sadece orta snflardan deil fakat dier snflarla bir ittifak iindeolumulardr. Fuentes ve Frankn belirttii gibi, YTHlerin Batda ortasnftan, Gneyde popler ii snfndan ve Douda ise her ikisinden oluansnf bileimlerinin ayrt edilmesi nemlidir (1990: 29). Bu noktann nemi,

oluturmu ve bu uygulama katlmc karar alma srelerini uygulayan bir zynetimrnei olmutur. Ayn zamanda 1970de Gnterm Kazan Fabrikasnda, 1977 ylndaise Akale maden ocanda benzer zynetim deneyimleri yaanmtr. Kald ki,iyerlerinde iiler tarafndan pratie aktarlan zynetim rnekleri sadece Trkiyededeil, ayn zamanda Endonezya ve Cezayir gibi lkelerde de grlmtr(YARAIR, 2002: 39-42, 307-312, 547-558, 607-608). Bu rnekler emekrgtlerinin bireylerin kendisi ile ilgili kararlara kendisinin katlmna hi de yabancolmadn gsterdii gibi, bu anlamda YTHlerle bir rekabet iinde olamayacanda gstermektedir. Bu nedenle eski ve yeni hareketler arasndaki ayrm, bireylerin burgtlenme trlerinde kararlara katlm biimi zerinden kurulamaz. Kald ki, ileridegrlecei gibi bu almada elde edilen veriler bu tr bir ayrm dadesteklememektedir.


15/36


81

YTHlere ilikin ileri srlen kopu teorilerinin tersine sreklilikteorilerinde vurguland gibi, snflar aras bir ittifak imkann olas klmasdr.Nitekim YTHler, snflardan ve snf mcadelesinden tamamen ayr olarakincelendiinde yeterince anlalamazlar. YTHlerin farkl snf bileimlerindenoluan yapsndan dolay, snf hareketinin ykselen ya da azalan ivmesine gresnf hareketinin destekisi olabilirler ya da snf hareketinden uzaklaabilirler.

Dier taraftan Kriesi (1989) ve Klandermans (1990)n belirttii gibi,YTHlere katlmda eitim dzeyi nemli bir ayrm noktasn oluturmaktadr.

Tablo 3: Katlmclarn Eitim Durumu


Memur

Sendikalar

i

Sendikalar

Kadn

Hareketleri

evre ve

Alternatif

Yaam Tarz

HareketleriTOPLAM

EitimDurumu

% % % % %

Okur-

yazar

- 2.7 - - 1.4

lk okul - 41.1 4 3.2 12.7Ort

okul

- 12.5 1.3 - 3.8

Lise - 37.5 20 25.8 20.5

Yksek

okul

100 3.6 74.7 71 61.6

TOPLAM 100 100 100 100 100

Eitim durumu asndan ii sendikalar dier hareketlerden belirgin birfarkllk gstermektedir. YTHlere katlanlarn eitim durumunun yksek

oranda niversite mezunu olduu gz nne alnrsa, bu hareketlerinncln aydn kesimin yaptna ilikin nermenin hakl olduusylenebilir. Dier taraftan bu durum, eitimin YTHlere katlmda nemli biretken olduunu da gstermektedir (benzer bir sonu iin bkz. KRIESI, 1989).Trkiyedeki btn STK trlerini kapsayan bir aratrmada da buna benzer bir


16/36


82

sonu ortaya kmtr (AKT, vd., 2002).10 Ayn zamanda baz aratrmalar,dernek yeliinin istee bal olduu durumlarda, yani, YTHler gibignllle dayal rgtlenmelerde eitimin daha nemli olduunu gstermek-tedir (SCHOFER / GOURINCHAS, 2001: 822). Dier taraftan, aratrmasrasnda bir kadn derneinin iki yneticisiyle yaplan bir grmede dernekyneticileri niversite eitimi almam kadnlar derneklerine ye yapmadk-larn belirtmilerdir. Bu uygulamay ise lise ya da daha dk eitim almkadnlarn kendi hareketlerini temsil edecek derecede bilgiye ve yetenee sahipolmadklarn gereke gstererek aklamlardr. Bylesi durumlar, YTHkatlmclarnn eitim dzeyinin eski hareketlere, zellikle ii hareketlerine

oranla daha yksek

kmas

na neden olabilmektedir (benzer sonular iin bkz.BUTTOM / MATTSON, 1999). Ayn zamanda bu durum, bir konu hakkndasahip olunan bilgi ve eitim dzeyinin, brakn herhangi bir mzakereyekatlmay, bir rgte katlm bile zorlatrdn gstermektedir. Dolaysyla birrgtlenme iinde en azndan sadece bilgi ve yetenee sahip olup olmamaya

bal olarak bir takm dlama mekanizmalar gelitirilebilmektedir.

Dier taraftan, yukarda sunulan verilerin iaret ettii nemli gsterge-lerden bir dieri, YTHlerin btnnn ayn biimde deerlendirilmesininolanaksz olmasdr. nk katlmclarn snfsal konumu her harekette farkl

bir takm zellikler gstermektedir. Kald ki YTHlerin katlmclar vedestekiler asndan lkeden lkeye bile nemli farkllklar ierdiklerisylenebilir. rnein, daha nce bahsedildii gibi Kriesinin almasndanelde edilen sonulara gre orta snftan bireyler, yksek eitim alm olanlar vegenler YTHlerin belirgin destekileridir. Buna karlk renci ve isizlerinYTHleri destekledikleri sylenemez. Oysa bu almada elde edilen veriler,kuak asndan gen ve orta yallarn; snfsal olarak isizlerin, beyaz yakalalanlarn, ev kadnlarnn, yksek nitelikli cretlilerin ve rencilerin;eitimsel olarak yksek eitim alm bireylerin Trkiyedeki YTHlerin ennemli destekileri olduunu gstermektedir. Dolaysyla, YTHlerinkatlmclar her lkede farkl zellikler gsterebilmekte ve bu hareketler farkltoplumsal kesimlerden destek alabilmektedir. Bu durumun YTHlerinkendilerine ikin zelliklerinden deil, fakat olaslkla o lkenin kendine zgekonomik, sosyal ve siyasal koullarndan kaynakland dnlebilir. Nitekim

yaplan baz aratrmalar, herhangi bir lkenin siyasal ynetim anlaynndevleti ya da korporatist olup olmamasnn eski ve yeni hareketlere katlmetkilediini gstermitir (SCHOFER / GOURINCHAS, 2001). Benzer olarak

10 Bu alma sadece YTHleri deil, bu tanmn dnda kalan STKlar, rneinmeslek odalarn da kapsamaktadr.


17/36


83

Duyvendak (1995: 53, zellikle tablo 3.1), zayf ve gl devletlerde toplumsalhareketlerin baar anslarnn farkllatn, gl bir devlet yapsnntoplumsal hareketlerin oluumu ve gelimesine olumsuz etkileri olduunugstermeye almtr.

Bu erevede dnld zaman, eski ve yeni hareketler arasna keskinayrmlar konulmamasna ilikin gerek Kriesi ve Klandermansn gerekse deDAnieri ve arkadalarnn tezlerinin desteklendii sylenebilir. Bu durumudestekleyen bir baka veri, gerekten de Kriesinin (1989) belirttii gibi, eskihareket katlmclarnn YTHlere katlmna/desteine ilikin nemli bir

potansiyel olarak ortaya km olmalardr. Dolaysyla DAnieri vd.nin

(1990) deyiiyle, eski hareketlerde yeni, yeni hareketlerde eski bir okzellii bulmak mmkndr. Bu almada eski ve yeni hareket katlmclarnnfarkl hareketlere katlma eilimlerine ilikin Kriesi tarafndan yaplanaratrmada sorulan sorular Trkiyede var olan hareketlere uygun olarakdntrlm ve sendika yelerine ve YTH katlmclarna sorulmutur. Tablo4, herhangi bir harekete hali hazrda katlmakta olanlarn, iinde bulunmuolduu hareket dnda hangi hareketlere de katlmak istediklerine ilikineilimlerini gstermektedir.

Tablo 4: Baka Hareketlere Katlma Eilimi*

ESK

HAREKETLER YEN

HAREKETLER

Memur

Sendikalar

iSendikalar

Kadn

Hareketleri

evre ve

Alternatif

YaamTarz

Hareketleri

KatlmakstenenHareketler

% % % %

evreci hareketler 70 61.5 61.6 -

Kadn hareketleri 30 46.2 - 21.4

Kreselleme karthareketler

50 42.3 28.8 39.3

Bar hareketleri 64 73.1 34.2 46

Anti-nkleer hareketler 44.5 30.8 32.5 10.7

i hareketleri - - 11 28.6

Ecinsel hareketler 4 7.7 6.8 -


18/36


84

*Tablodaki deerler, birden fazla yant verilebilecek bir biimde sorulmutur. Bu nedenletoplamlar %100 deildir. Tabloda verilen yzdeler, bir hareketin katlmcsnn kendisininiinde bulunduu harekete benzer hareketlere ilikin verdii yantlar iermemektedir. rnein,kadn hareketleri katlmclarnn kadn hareketlerine katlmak isteyip istemediklerikonusundaki yantlar tabloya alnmamtr.

Kriesinin Hollandadaki YTHler zerine yapt almalardan elde ettiiverilere gre, Hollandada bu hareketler nfusun geni bir kesimi tarafndandesteklenmektedir. Ayn zamanda Kriesiye gre iiler de YTHler iin nemli

bir potansiyel oluturmaktadr (1989: 1103-1105). Yukardaki tabloincelendiinde, Trkiyede herhangi bir sendikal harekete katlanlarnYTHlere katlma eilimi asndan nemli bir potansiyel oluturduugrlecektir. Hatta, zellikle kreselleme kart hareketlerin, bar hareketle-rinin, anti-nkleer hareketlerin ve kadn hareketlerinin YTHlere nazaran diertoplumsal hareket katlmclar tarafndan daha fazla desteklendii ve buhareketlere katlma eilimlerinin daha fazla olduu bile sylenebilir. Busonular, almann/iin sadece arasal akla bal olarak aklanamayacan(HELLER, 1982), nitekim eski hareket katlmclarnn evre, bar,kreselleme kart hareketleri de destekleyecek bir potansiyel oluturduunuksmen de olsa desteklemektedir. Bu anlamda, ii/emeki snfnn snfmcadelesi olarak siyaset anlay ile YTHlerin kimlik-kltr temellisiyaset anlay sylenildii gibi her durumda birbirini dlamamaktadr.

YTHlerin rgt yaps ve rgtlenme biimleri konusunda hem kopuhem de sreklilik teorilerinin savunucular arasnda genel bir anlamaolduundan sz edilebilir. Nitekim, her iki yaklam tarafndan genel olarakkabul edilen aklamaya gre, YTHler merkezsiz, ak, yaplamam vehiyerarik olmayan bir zellie sahiptirler. nk toplumun brokratikle-mesine kardrlar ve toplumsal kurumlarn liberter yollarla dntrlmesiarayndadrlar (ADAM, 1993; PICHARDO, 1997; OFFE, 1985;KITSCHELT, 1986; ZIMMERMAN, 1987; TOURAINE, 1985; DALTON,VD., 2001; MARTELL, 1994; NORRIS, 2001). rnein Tourainee greYTHler, tarihin anlam yerine zynetimden, iktidar ele geirmek yerine idemokrasiden sz etmektedirler (1995: 275-276). Benzer biimde Offeye gregeleneksel siyasal rgtlerin aksine YTHler rgtsel farkllamaya sahipdeildirler. Bu hareketler ierisinde liderler ve sradan yeler arasndafarkllamaya izin verilmemektedir. Bu nedenle de liderlerin rolleri geicidir veliderler ile yelerin rgt ii rollerine ilikin snrlar olduka zayftr (OFFE,1985: 830). Bylece, YTHlerin kk, merkezsiz ve demokratik yaplar,


19/36


85

kurumsallam sistemi ve gnlk yaam alan arasnda kpr oluturangeleneksel rgtlere bir alternatif ve bunlarn bir reddi olarak yorumlanmtr.Ayrca, YTHlerin bu pratikleri katlmc bir iletiimin gelimesine ynelik birkatk saylmtr (HUESCA, 2001: 421).

Ne var ki, bu almada incelenen hareketlerin btn ierisinde sadecealternatif yaam tarz hareketleri ile tek bir evre hareketi dnda dierrgtlenmelerin hemen hemen hepsi de ounlukla lider odakl bir yapyasahiptirler. zellikle kadn rgtlerinde bu durum ok daha belirgin olarakortaya kmaktadr. Elbette ki, sendikalar da bu yapdan muaf deildir. Nitekim,hem eski hem de yeni hareketler iinde grlen ye ve gnll katlmclarn

ortalama olarak %50.9u bir rgt ierisinde liderin rolnn ok nemliolduunu dnmektedir. Bu oran kadn derneklerinde %43.7, evre vealternatif yaam tarz hareketlerinde ise %33.3 olarak ortalamann altnadmektedir. Buna ramen ortaya kan oranlar hareketlerin lider odaklolmadklarn ve katlmclarn lider odakl bir rgt desteklemeyeceklerinisyleyebilmek iin ok yksek oranlardr. Kald ki hareketin en nemli zelliiolarak hiyerarik bir yapda olmamay gsterenler, kadn derneklerinde%38.7, evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde %25.8dir.

Dier taraftan, hiyerarik bir yapya sahip olmayan ve biim olarakmerkezsiz bir zellik gsteren bir takm hareketler de mevcuttur. Bu almadaincelenen alternatif yaam tarz hareketlerinden biri, btnyle gayri resmi ve

yap

lamam

bir zellik gstermekte, gnlllk esas

ile al

malar

n

yrtmektedir. Ne var ki, hareketin almalarn organize eden ve faaliyetlerdesorumluluk stlenen bireylerin says 10 ile 15 arasnda deimektedir. Da-rdan bakldnda hiyerarik olmad sylenebilse de, bu hareketin faaliyetleriizlendiinde bir takm sorunlar gze arpmaktadr. rnein, bu hareket iindeyer alan iki kii, isiz olmalar nedeniyle sosyal hayatlarnn hemen hemen

btnn kapsayacak bir biimde rgt ierisinde almaktadrlar. Birihareketin kurucusu ve bandan beri hareketi temsil eden, dieri gruplazdelemi olan bu iki birey, hareket iinde etkin ve baskn konumdadrlar.Toplantlarda konuulacak konularda, gndemi belirlemede, yaplacakfaaliyetlerin neler olaca konusunda ve hareketle ilgili dier nerilerde de

belirleyicidirler. Kald ki, bu hareketin oklu liderlik gibi bir zellie sahip

olduunu sylemek olduka zordur. nk, yaklak on yl nce kurulmuolmasna ramen harekete nderlik eden bireyler ayn kiilerdir. Hareketinkatlmclarndan biri bu durumdan rahatszlnyle ifade etmektedir:

Bu hareket iindeki bireyler herkesin kendisi gibi olmas gerektiinidnyor...... Hepimiz gnll alyoruz ama daha ok i yapanlarn daha azi yapanlara kar tahammlszlkleri var. Nasl zleceini bilmiyorum.Hakikaten zaman zaman neden buradayz diye kendimize sorduumuz oluyor.


20/36


86

[Hareket iinde] farkl politikalara tahamml olduunu, gerekten farkllnortaya koyan birisinin ok anlalabilir olduunu zannetmiyorum. Hareket iindeliderlerle ztlklar olduunu dnyorum. Biraz farklln ortaya koymaya

balad m insanlar hemen kopu yaanyor, genellikle kaybediyoruz o insanlar.

Ayn hareketin bir baka yesi ise, hareket iinde iktidar olduunubelirtmesine ramen, bundan rahatsz olmamak gerektiini sylemektedir.nk ona gre, eer birileri bu iler iin uramazsa iler ortada kalmakta ve

bir ok i yaplamamaktadr. Bu nedenle de bu katlmcya gre btn ilerlebir ka kiinin uramas normaldir. Bir bakana ve ynetim kuruluna sahip

olan bir kad

n derneinin yneticisi ise, kararlar

nas

l ald

klar

n

u cmlelerleanlatmaktadr:

Ynetim kurulu toplantlar dnda ye toplantlar filan yapmyoruz zaten.Ama bu toplantlara gelmek isteyen yemiz olursa tabi ki gelir katlr. Kararlarynetim kurulu alyor, yeler katlmyor. Her yerde byledir zaten. Tzkleregre ynetim kurulu yetkilidir karar alma iin. tiraz eden olmaz, itiraz etse neolacak, tekrar incelenir, tekrar ona gre karar verilir.

Bir baka kadn derneinin yneticisi ise, yelerinin ok fazlakatlmamasndan duyduklar rahatszlyle dile getirmektedir:

Kararlar genellikle ynetim kuruluyla alyoruz. Fakat byle olunca yelerde giderek uzaklayor. Bizim yelerimizin bir ksm zaman zaman

toplantlarmza katlrlar. Ancak bu yeterli olmuyor.

Dier taraftan, yaplamam ve hiyerarik olmayan bir rgtlenmeyesahip bir evre hareketi karar alma srelerinde yukarda bahsedilen kadnderneinden farkl bir takm yntemler uygulamaktadr. Bu hareketinkatlmclarndan birinin ifadeleri unlardr:

Ankarada birlikte faaliyet yrttmz 40-45 arkadamz var. Fakat bualmalar genelde esnek almalar olduu iin toplantlara dzenli olarakkatlan 20-25 kiiyi hi bir zaman gemez. Zaten her hafta toplant alyoruz,gememesi de normal, yani insanlarn ii filan......... Karar alrken genel olarakdnemsel yrtmeler oluturuyoruz. Her kampanyann sorumlusu var, onlar

kendi inisiyatiflerini kullanyorlar, inisiyatiflerini kullanrken de genel almaesaslarna [uygun], acil durumlarda inisiyatiflerini kullandktan sonra topluluubilgilendirme eklinde bir mekanizma kurduk. Toplantlarda bir divanoluturuyoruz. Divan toplanty ynetiyor. Acil durumlarda yrtme kararalyor, tm topluluu ilgilendirecek, alma tarzyla ilgili srelerde de hep

birlikte karar alyoruz. Zaten bir bakan ve ynetim kurulumuz yok.


21/36


87

Bu durumda, Trkiyedeki YTHlerin yaps hakknda iki zellik nemkazanmaktadr. Birincisi, bir ka hareket tr dnda Trkiyedeki YTHlerlider odakl bir yapya sahiptir. Btn iler ounlukla bir ka kii tarafndanyaplmakta, ou ynetici uzun yllardr yneticilik yapmakta, hatta dernekkurulduundan beri bakanlk yapan yneticiler bulunmaktadr. rnein, 1994ylnda kurulan ve bir bakan ve ynetim kurulu olmayan bir alternatif yaamtarz hareketinin bile hali hazrda btn ilerini yerine getirenler on yl nce buhareketin kurucusu olan iki kiidir. On yldr baka bireylerin hareketin nderiolmas salanamamtr. Kald ki, zellikle baz kadn hareketlerindeki bir kaynetici, dernek kurulduundan beri yneticilie devam etmekte, zaman zaman

sadece bir ka ynetici deimektedir. Bir rgt iindeki liderlerin hareketinstratejileri, yaps, ileyii, amalar, katlmclar, rgtler ve eylem biimleriarasndaki ilikiler vb. zerinde nemli etkilere sahip olduuna ilikin bir okalmadan bahsedilebilir (MICHELS, 1962; EICHLER, 1977; BARKER,2001). Ne var ki, liderlerin bir ok konuda etkili olduu bir yap, rgt iidemokrasinin gelimesini de engelleyici bir etken olabilmektedir.11 kincinemli nokta, rgt yaps konusunda YTHler arasnda nemli farkllklargrlmesidir. Bir ksm hareketler hiyerarik olmayan ve yaplamam birzellik gstermesine ramen kendi ilerinde doal liderler ortaya kmaktadr.Bu durum aslnda olduka normal saylabilir. Ne var ki yukardaki bir karnek gz nne alnrsa, ortaya kan bu doal liderlerin dier katlmclarzerinde bir otorite oluturmaya balad, hatta bir takm dlama

mekanizmalar gelitirdikleri gzlenmektedir. Dier taraftan, YTHlerin ok az

11 Bu durumu, sivil toplumun dar boaz olarak adlandrmak mmkn. NitekimFriedmana gre kreselleme denge zerine oturmaktadr: Sper piyasalar,sper gler ve sper bireyler (aktaran, TZM, 2004: 158). Amerikadaki ikizkuleleri ykan Bin Ladin, kara maynlarn yasaklatan Jody Williams, evreci JoseBovi gibi aktivistler sper bireyler olarak yorumlanabilir. Trkiyedeki YTHlerdede sper bireylerin nemli olmaya baladn sylemek olanakldr. Nitekimharekete katlanlarn says olduka snrlyken ve kararlara katlmda nemlisorunlar yaanrken, bu hareketlere liderlik eden bireyler, neredeyse hareketinkuruluuyla birlikte vardr ve bu liderlik vasfn hala devam ettirmektedirler.Dolaysyla, sper birey olma yolunda nemli admlar kat etmilerdir. Ancak budurum, geni halk ynlarnn toplumsal hareketlere katlm asndandnldnde, gerekten de bir dar boazdr: nk sper bireyler, pei srademokratik bir yapnn oluumunu getirmemekte, tersine, zaman zaman toplumkatlmn engelleyici olabilmektedir. Nitekim demokrasi, sradan ve her zaman hatayapabilir insanlarn olduu, katlmc bireyleri gerektiren bir toplumsal bireyanlay gerektirir ve bireysel kahramanlklarn olmad bir birey-toplum ilikisingrr.


22/36


88

da olsa bir ksm tamamen hiyerarik, yaplam ve biimsel zelliklergstermektedirler. Dolaysyla, hiyerarik olmayan, informel, merkezsiz birrgtlenme biiminin Trkiyedeki YTHlerin en nemli zellikleri arasndasaylmas en azndan imdilik olanakl deildir.12 Dorusu, Trkiyede her ikirgtlenme yapsna sahip YTHlerin var olduudur.

YTHlerin dillendirdii deerler konusunda Larana vd. u zellikleri

sralamaktadrlar: (a) YTHler, kimliklerin yeni ve daha nce nemli olmayanboyutlarnn ortaya kn gsterir. elikiler ve harekete geirici faktrler,ekonomik yaknmalardan ziyade, kimlik ile ilgili olan kltrel ve semboliksorunlara ilikindir; (b) YTHlerin ideolojik karakteri ii snf hareketinin veortak eylem iin birletirici ve btnletirici bir unsur olan Marksist ideolojianlaynn tam zdd bir noktada durur (1994: 5-6). Benzer olarak Inglehart,YTHlere katlmn btnyle deerlerin deimesiyle ilgili olduunu ilerisrerek, postmateryalist deerlerin gelimesiyle birlikte bu hareketlere katlmnarttn ileri srer (1990: 52). Bu erevede toplumsal hareketlerin oda, snf,rk ya da dier geleneksel siyasal sorunlardan ok, kltrel olana doruynelmitir (MELUCCI, 1999).13 Bunun yannda, YTHlerin eylemlerindesorun temelli davrandklar ve dolaysyla ideolojik toplumsal yaklamlar

benimsemedikleri ileri srlmektedir (KEYMAN / DUYGU, 2003: 228-229). rnein Cohen, YTHleri incelerken, yalnzca bu hareketlerde yer alankolektif znelerin kimliklerini nasl ifade ettiklerine ya da hangi stratejikhedeflerin peinde kotuklarna baklmamas gerektiini vurgular. nemli olan,

bu hareketlerin kendi kimlik yaratma potansiyellerinin ve bu kimliklerintoplumsal yaratmnda iktidar ilikilerinin neminin farkna varm olanaktrler iermesidir. Bir baka deyile bu aktrlerin kimlik oluturma srecinin,normlarn yeniden yorumlanmas, yeni anlamlar yaratlmas, kamusal, zel vesiyasal alanlar arasndaki snrlarn oluturulmasnda gzlemlenebilecek olantoplumsal elikiler ierdiinin ayrdnda olmalardr. Bu balamda, kolektif

12 Ne var ki, bunun aksini savunanlar da vardr. rnein, imek (2004)e greTrkiyedeki Krt hareketi, Alevi hareketi, feminist ve slamc hareketler post-materyalist deerlere sahiptir, orta snflara dayanmaktadr ve merkezsizrgtlenmeler retmilerdir.

13 YTHlerin, onlarn snfsal konumuyla deil fakat asl olarak savunduklar ortakdeerlerle tanmlanabileceklerini ileri sren bir yaklam iin bkz. (PICHARDO,1997).


23/36


89

aktrlerin, yorumlann tarttklar bir genel toplumsal kimlik ierisinde yenigrup kimlikleri yaratmaya altklar sylenebilir (COHEN / ARATO, 1992:511). Ancak, bu kimlik mcadelesi kendi kendine genel siyasal hedefleryaratamayaca iin, asl gerekli olan elikilerin siyasal ynlerini inceleyen vekimliin bugn neden temel bir odak noktas haline geldiini aklayan biryaklamdr (1992: 512). Dolaysyla YTH teorisyenlerine gre bu hareketlerinsavunduu deerler gemiin eski hareketlerinden farkl olarak, (1) dorudanemek sermaye atmas temelinde deil fakat post-materyalist referanslaradayal yeni siyasetin gelimesine ve (2) ekonomik yeniden datm ya dasiyasal iktidarla ilgili sorunlara deil, hayatn niteliine ilikin sorunlara vurgu

yapmaktad

r. Bu anlamda, lkedeki ya da dnyadaki btnsel sorunlarla deil,yaam kalitesine ilikin daha spesifik sorunlarla urarlar.

Bu almada eski ve YTH katlmclarnn savunduklar deerlere ilikinbir ka soru yneltilmitir. Bunlardan biri, Trkiyede var olan sivil toplumkurulularnn lkedeki sorunlarn hepsiyle mi ya da sadece kendi alanlarndakisorunlarla m ilgilenmeleri gerektiine ilikindir. Buna gre, memur sendikalarkatlmclarnn %89.6s, ii sendikalarnn %90.2si, kadn hareketlerinin%83.3 ve evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinin %63.3 STKlarnTrkiyedeki btn sorunlarla ya da her nemli sorunla ilgilenmesi gerektiinidnmektedir. Bu anlamda, Trkiyedeki YTHlerin sadece yaam niteliineilikin sorunlara vurgu yaptn sylemek btnyle doru olmayacaktr.

Nitekim, eitsizlik temelli farkllklardan hangisinin daha nemli olduunailikin sorulan bir soruya verilen yantlar ilgintir.

Tablo 5: Eitsizlik Temelli Farkllklarn nem Derecesi*


Memur

Sendikalar

iSendikalar

Kadn

Hareketleri

evre ve

Alternatif

YaamTarz

Hareketleri

Eitsizlikler % % % %

Eitimseleitsizlikler 57.1 67.3 54.8 54.8

Snfsal eitsizlikler 66.7 54.2 37 53.3

Cinsiyete dayal

eitsizlikler20.4 10.2 68.5 41.9

Siyasal grtenkaynaklanan

eitsizlikler

51 33.3 41.1 22.1


24/36


90

Stat eitsizlikleri 34.7 46.9 24.7 48.4

Mlkiyete dayal

eitsizlikler34.7 28.6 26 38.7

Etnik temelli

eitsizlikler18.8 10.2 23.3 22.6

* Tablodaki deerler, her katlmcnn eitsizlie en fazla neden olduunu dnd yantnntoplamn gstermektedir. Bu nedenle toplamlar %100 deildir.

Memur sendikalarnda snfsal, eitimsel ve siyasal gr farkllndandoan eitsizlikler, ii sendikalarnda ise eitimsel, snfsal ve stat

farkllklarndan doan eitsizlikler ilk sray alrken, kadn hareketlerindecinsiyet, eitimsel ve snfsal, evre ve alternatif yaam tarz hareketlerindeeitimsel, snfsal ve stat farkllklarndan doan eitsizlikler ilk srayalmaktadr. Dikkat edilirse, ii hareketleri ile evre ve alternatif yaam tarzhareketlerinin katlmclarnn ncelikle vurguladklar eitsizlikler birbirleriyle

birebir rtmektedir. Memur sendikalar siyasal gr farkllklarna, kadnhareketleri ise cinsiyet temelli farkllklara yaptklar vurgu asndanfarkllamaktadr. Her drt hareket tipi de snfsal ve eitimsel eitsizliklerevurgu yapma asndan birbirlerine olduka benzemektedir. Bu sonular bir

baka soruyla, Trkiyede acilen zlmesi gereken temel problemin neolduu sorusuyla karlatrlnca daha anlaml olmaktadr.

Tablo 6: Trkiyenin Temel Problemleri*


Memur

Sendikalar

iSendikalar

Kadn

Hareketleri

evre ve

Alternatif

YaamTarz

Hareketleri

Temel Problem % % % %

Ekonomik sorunlar 63 53.6 52 54.8

Eitim sorunu 52 44.6 29.3 32.3

sizlik 32 46.4 32 22.6

Demokrasi 24 7.1 32 12.9

Gelir dengesizlii 24 17.9 14.7 16.1

Siyasetin ileyii 15 16.1 13.3 12.9

Kltrel/sosyal

haklar

11 12.5 13.3 9.7


25/36


91

nsan haklar 11 5.4 14.7 6.5

Yoksulluk 2 19.6 8 9.7

Salk hizmetleri 17 12.5 2.7 12.9

* Tablodaki deerler, her grmecinin Trkiyenin temel sorunlarnn ne olduuna ilikin verdii yantn toplamn gstermektedir. Bu nedenle toplamlar %100 deildir.

Btn hareket trleri iinde Trkiyedeki temel problemlerin en nemlisiolarak ekonomik sorunlar gsterilmitir. Dier taraftan memur sendikalarndave evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde eitim ikinci sradayken, ii

sendikalar

ikinci nemli sorun olarak isizlie vurgu yapm

, kad

nhareketlerinde ise isizliin yannda demokrasi de temel sorun olarakgrlmtr. Siyasetin ileyiine, insan haklar ihlaline, gelir dengesizliine vekltrel ve sosyal haklarn engellenmesine ilikin sorunlara yaplan vurguhemen hemen btn hareketlerde ayn oranlardadr. Bu noktada belkivurgulanabilecek en nemli sonu udur: Bir rgt ve hareket olarak ekonomikyeniden datm sorunlar YTHlerin odak noktalar deildir, ancak buhareketlerin katlmclar yine de bu sorunlarn farkndadr ve zlmesigereken bir problem olarak grmektedirler. Dolaysyla Duyvendakn belirttiigibi, gnmzn yeni hareketlerinin amalarnn yenilii greli bir durumdur(1995: 14). Bu anlamda Cohen ve Aratonun YTHleri sistem/yaam dnyalarayrmnn her iki tarafnda da etkili olmas gereken, yani bir yandan yaam

dnyasnn iletiimsel altyapsn korumak ve gelitirmek iin aba gsterirken,dier yandan siyasal ve ekonomik alanda kurumsal deiiklikleri dehedeflemesi gereken sreler olarak grmelerinde nemli bir hakllk payolduu sylenebilir (1992: 531). Tablo 5 ve 6daki verilere gre, sorunlarayaplan vurgularda eski ve yeni hareketler arasnda ok byk farklarn ortayaktn sylemek zordur. Bu durum, her iki hareketin birbirine olduka benzeryanlar olduunu gsterdii gibi, bu benzerlikten yola klarak aralarnda birtakm ortaklklar kurulabileceinin de gstergesi saylabilir. Dolaysyla eski veyeni hareketler karlatrldnda, savunduklar deerler konusunda bu ikihareket biimi arasnda btnyle ztlk olduu sylenemez. Bu yargydestekleyen bir baka veri, gnmzde snf elikilerinden ok kltrel

farkllklarn daha nemli olduu yargsna katlanlarn oranlarndagrlmektedir. Bu yargya, memur sendikalarnda %30.4, ii sendikalarnda%42, kadn hareketlerinde %36.4, evre ve alternatif yaam tarz hareketlerinde%48.3 dzeyinde bir katlm sz konusudur. Bu oranlarn, YTHlerin sadecekimlik ve kltr temelli farkllklara vurgu yaptn syleyebilmek iin yeterliolmadn belirtmek gerekir. Dolaysyla, Trkiyedeki YTHlerin deerler


26/36


92

bakmndan eski toplumsal hareketlerle benzerlik tad ve sadece spesifikdeil, fakat btnsel sorunlarla da ilgilenebilecekleri sylenebilir.

Dier taraftan, toplumsal hareketlerin genel amalar asndan nemlifarkllklar olduunu da gz ard etmemek gerekir. rnein bir alternatif yaamtarz hareketinin yneticisi amalar hakknda unlar sylemektedir:

Salkl bir yaam evresinin oluturulmas iin bir felsefe gelitirmekzere almalar yapyoruz. Bizim imdi ama ve faaliyetlerimizi, salkl biryaam evresi derken, hem kiinin bilin dzeyinde bireysel anlamda bir salk,

bilincinin ve mantk deerlerinin byle salam bir zemine oturmas, bireyinyaam evresiyle kurduu mantk zincirinin doru bir mantk olarak ortayakmas. Ve burada bireyin geliimine nem ortaya kyor. Trkiye feodal birkltrden yeni sanayi toplumuna geiyor, kapitalist topluma, byk ehirdeyaama balyor ve o deerlerde anma oluyor, kimlik bunalm balyor. Bukimlik bunalmnda kiinin kendisi ve yaam evresini yeniden tanmlamas ve

bu tanm doru bir mantk sisteminin zerine kurmas gerekiyor. Bu anlamdabiz bireysel bilin dzeyinin nemini ortaya koyuyoruz. Ve kiiye yatrmn,bireye yatrmn ve bunun renen bir organizasyon olarak, kendi bilinciylesetii bir organizasyonda deerler gelitirmesi, buna zemin hazrlamak zerekurulduk dernek olarak. Herhangi bir retiyi kimseye nceden dayatmyoruz.

Dernek yneticisinin ortaya koyduu amalarn, YTH teorisyenlerininvurgulad gibi post-materyal, daha ok kimlie, kimliin geliimine, yaamniteliine ilikin sorunlarla ilgili olduu grlmektedir. Buna benzer bir

biimde bir ecinsel hareketin katlmcs kendi hareketlerinin amalarnaklarken tamamen kimlie vurgu yapmaktadr.

Bizim zgrlk bir perspektifimiz var. Yani, tamamen merkezi biriktidar hedeflemeyen, tahakkm kart, militarizm kart ve cinsiyetilikkart bir kanal amaya alyoruz bu toplumda. Bunun getirecei zgrlkalannn da ille de bir parti rgtlenmesi zerinden olmas gerektiinidnmyoruz. Bir toplumsal hareket rgtlenmesiyle bunun mmknolabileceini dnyoruz.

Dier taraftan bir evre hareketinin katlmcs, daha evrensel, kimliktenok ekonomik sisteme vurgu yapan bir amalar erevesi izmektedir:

almaya baladmz zaman tek bir temel ilkemiz vard aslnda, anti-kapitalist olacak alma demitik........ Yani bir sistem sorunu, toplumsal birsorun olarak ortaya koyduk evre sorununu. Trkiyenin uluslar aras pazaraentegrasyonunu hzlandracak, bu srete ihracata dayal bymeyi

perinleyecek politikalar iselletirildike, ey tarafndan, oligari diyelim ya daegemen snflarn ittifak tarafndan iselletirildike bunun yarataca evreselkriz aa kt... Ve biz [hareketimizi] ina ederken, unu grmeye baladk:

bir, Trkiyede bunun dnsel alt yapsnn olmas lazm, tek bir ekoloji


27/36


93

hareketinden bahsedemeyiz. Tarihsel ve toplumsal referanslar itibariyle ekolojihareketi bir yerden beslenmek zorundadr. kincisi, tarihsel dinamiklerden

beslenmek zorundadr. , bu tarihsel dinamiklerle balantl olarak ekolojikrizinin muhataplarnn belirlenmesi lazmdr. 1980 sonras ve dnyada geneleilim artk herkesin her eyden sorumlu olduu ve her eyin herkesin sorunuolduu genellemeler zerinden sorun mulaklatrld. Neyin kimin rgtolduu, kimin neyi rgtledii, neyin neyle ilikili olduu post srele birlikte

belirsizleti. Bunu netletirebilmek adna [hareketimiz] bu soruya cevapverme ihtiyac duydu.

Bu uzun alntnn vurgulad temel noktann post-materyal zellikler,

kimlie dayal bir siyaset ya da kltrel zellikler olduunu sylemek pek fazlaolanakl deildir. Tersine, imdilerde srekli dillendirilen post srelerinyaratt belirsizlie muhalefet etmektedir. Geri evre sorunuyla ilgilen-menin kendisinin bal bana bir post-materyalist deer olduu ileri srlebilir.Ancak burada asl nemli olan ve bir yeni toplumsal hareketi yeni yapanzellik, o hareketin evre sorununu nasl aklad ve nasl zmeye altile ilgilidir. Nitekim, kadn hareketi kadn sorununa vurgu yapmak asndanhi de yeni deildir. Bu hareketlerde bir yenilik aranacaksa, imdiki kadnhareketlerinin bu sorunu nasl grdklerine, soruna nasl yaklatklarna ve naslzmeye altklarna, buna bal olarak da eski kadn hareketlerinden hanginoktalarda farkllatklarna baklmaldr. Yukarda bahsettiimiz evre

hareketinin kat

l

mc

s

ile yap

lan grmenin daha ileriki bir blmnde evresorununu nasl algladklar konusunda unlar ifade etmitir:

Sorunu kavrama biimimiz bu konuda temel kriter... Bugn kapitalizmbizim canl varlklar olarak varlmz devam ettirmemizin nnde ciddi birtehdit. Dier canl varlklarla bir birlik iinde yaamamz gerekiyor. Bunun iintoplumsal retme biimimizin deitirilmesi gerektiini dnyoruz. Bugn

bu toplumsal retme tarzmz kapitalizmdir........ Peki, insan ve doa arasndakibirlii ne salayacak? Toplumsal retim ilikilerimizdeki dnm salayacak.Bu nasl olacak? Emek dolaymyla olacak. Yani insanla doa arasndaki birliisalayacak yegane g emektir. Yegane proje bugn iin insanla doa birliinisalayabilecek toplumsallam bir emein yaratlmasdr....... yani, retimtarznn sorgulanmas gerekir. Sadece evre sorunlaryla [ilgilenen] bir politikadeil. evre sorunlar dediimiz ey, en basit anlamyla, u balklar ekolojik

kriz balklar olarak deerlendiriyoruz: kentsel sorun alanlar, krsal sorunalanlar, bunun iinde nemli olarak enerji sorunu, tarm sorunu, kentlemesorunu ciddi tartma balklar. Sorunu emek dolaymyla kurulacak bir birlikolarak tarif ettikten sonra, doal olarak tarihsel zneyi de belirliyorsunuz. Bu daemeki snflardr........ekoloji hareketi kendi toplumsal projesini, emekisnflardan doru ina edecektir........ [Hareketimiz] bunun projesidir.


28/36


94

Bu sylemin gsterdii gibi, evre sorunu yerel ve spesifik bir sorunolmaktan ok daha evrensel ve stelik snfsal bir aklamaya dayal bir sistemsorunu olarak grlmektedir. Dolaysyla YTH aktrlerinin kendilerini yerleiksiyasal kodlarla, yani sa-sol, liberal, muhafazakar, sosyalist, komnist gibitutumlarla tanmlamadklarna ilikin YTH teorisyenleri tarafndan (rn.zellikle Melucci, Touraine, Offe) ileri srlen tezin dorulandn sylemekgtr. Daha dorusu, en azndan kendisini bu deerler asndan tanmlayanYTHlerin de varlndan bahsetmek daha anlamldr. Yukardaki rnee

benzer olarak, spesifik sorunlarla deil ama insanlar daha evrensel ve politiksorunlar etrafnda rgtlemeyi amalayan, fakat yukardaki yaklamn tersine

daha muhafazakar/sa bir yakla

m gelitiren bir kad

n dernei bakan

, kendihareketlerinin amalar hakknda unlar sylemektedir:

1966 ylnda kurulduk. Kamu yararna alan bir dernektir. Trk devletininmilli varlk ve btnlnn korunmasnda, Trk kadnnn byk sorumluluuolduuna inanan dernein gayesi budur. Trk kadnnn yuvasn ve yurdunukoruyabilmesi iin ar ve ykc cereyanlara, eitli ideolojilere kar

bilgilendirilmesi, deerlerinin yaatlmas ve ocuklarmza retilmesindeonlara fikren yardmc olmaktadr. Anneler ideolojik cereyanlardan haberdarolmazsa, bu lkenin nelerle karlaacandan haberdar olmazsa, ocuklarnikaz edemezler. lkemize ynelik btn ykc faaliyetler. Derneimizkurulduu zaman 1966da, ldrmeler, cinayetler balamt. Kurulmaamalarndan biri budur. Ar cereyanlarn Trkiye zerinde oynadklaroyunlar. zellikle de komnizmin. O srada komnizm geldi geliyor, korkusu,

endiesi........ kurulma amac bunlara kar mcadeledir. Ve bu amacimdi bizdevam ettiriyoruz.

Bu kadn derneinin anti-Marksist olduu sylenebilir, ancak kesinliklepost-Marksist deildir. Ayrca kimlik, yaam nitelii gibi post-materyalistdeerlere de vurgu yapmamaktadr. Bu noktada nemli olabilecek gsterge-lerden biri, herhangi bir harekete katlan eski ve yeni hareket katlmclarnn,kendi katldklar hareket dnda hali hazrda baka hangi hareketlerekatldna ilikindir. Nitekim, daha nce bahsedildii gibi Inglehart (1990:52), YTHlerin geliiminde deerlerin materyalist/post-materyalist ynnnolduka nemli olduunu ileri srmektedir. Ona gre yeni hareketlere katlm

post-materyalist deerlere sahip olup olmamayla gl bir biimde ilikilidir(Dalton, vd., 200: 44). Ne var ki bu almada elde edilen veriler hareketlerekatlma eilimiyle post-materyalist deerlerin benimsenmesi arasnda direk

balant kurmay zorlatrmaktadr (bkz. tablo 4). Benzer biimde, katldhareket dnda baka bir harekete de dorudan doruya katlan eski veYTHlerin yeleri arasnda nemli benzerlikler kurulabilir.


29/36


95

Tablo 7: Dier Hareketlere Katlm*


Memur

Sendikala

r

iSendikalar

Kadn

Hareketleri

evre ve

Alternatif

Yaam TarzHareketleri

Katlnan Hareketler % % % %

evreci hareketler 17 11.1 9.5 -

Kadn hareketleri 12.2 1.9 - 13.3

Kresellemekart hareketler

14 14.8 14.9 19.5

Bar hareketleri 38 20.7 28.4 19.5

Anti-nkleer

hareketler

6 - 6.8 13.3

i hareketleri - - 25.7 23.8* Tablodaki deerler, her grmecinin halihazrda katlmakta olduu toplumsal hareketlereilikin verdii yantlarn toplamn gstermektedir. Bu nedenle toplamlar %100 deildir.Tabloda verilen yzdeler, bir hareketin katlmcsnn kendisinin iinde bulunduu hareketebenzer hareketlere ilikin verdii yantlar iermemektedir. rnein, kadn hareketlerikatlmclarnn kadn hareketlerine katlp katlmad konusundaki yantlar tabloyaalnmamtr.

i ve memur sendikalar yeleri ile kadn dernekleri yelerinin, rneinevreci hareketlere, kreselleme kart hareketlere, bar hareketlerine ve anti-nkleer hareketlere katlmlar arasnda byk farklar olmad grlmektedir.Ayn benzerlik, evre ve alternatif yaam tarz hareketleriyle de kurulabilir.yleyse, eski ve yeni hareket katlmclarndan hangileri post-materyalistdeerlere sahiptir? Ya da eski hareket katlmclar da yeni hareketlerekatlanlar gibi bir takm post-materyalist deerler mi tamaktadr? Ne var kigenel olarak deerlendirildiinde herhangi baka bir harekete katlma oranlarhem eski hem de yeni hareketlerde olduka dktr. En yksek oran memursendikalar yelerinin bar hareketlerine katlmnda ortaya kmaktadr (%38).Kald ki gerek eski gerekse yeni hareketler ierisindeki aktrlerin baka bir

dernee ye olma oranlar da pek yksek deildir. Baka bir dernee yeolanlarn oran, memur sendikalarnda %14.9, ii sendikalarnda %30.2, evreve alternatif yaam tarz hareketlerinde %39.3 ve kadn derneklerinde %32dir.Memur sendikalarndaki oranlarn dierlerinden daha dk olmasnn, mater-yalist ya da postmateryalist deerlere sahip olup olmamayla aklanabileceinisylemek gerei yanstmayacaktr. Nitekim, tablo 7de grld gibi memursendikalar katlmclarnn baka bir harekete katlm eilimine ilikin oranlar


30/36


96

dier hareketlerle hemen hemen ayndr. Ama sz konusu olan yelik olunca,memur sendikalarnn katlmclarnn baka herhangi bir dernee yeolabilmesinde ortaya kabilecek yasal sorunlarla karlaabilecei dnlrse,memurlarn baka tr bir dernee yelik oranlarnn dk olmasnn nedenini

burada aramak daha gereki olacaktr. Dier taraftan, ii sendikalar ile dieriki hareketin baka bir dernee yelikleri arasnda ok byk farklar olmadsylenebilir. Belki de bu sonular karsnda sylenebilecek en nemli ey,gerek eski gerekse yeni hareket katlmclarnn kendi katldklar hareketdnda herhangi bir baka harekete katlmlarnn post-materyalist deerleri

benimsemi olmakla ilintili deil, fakat baka ltlerle ilgili olabileceidir.

Nitekim, belki devletin bask

c

yap

s

, eit ve adil koullarda kat

l

m

salayanbir kamusal alann yokluu, lkenin ekonomik ve siyasal koullar, rgtlerinanti-demokratik yaps vb. trnden zellikler, bir toplumsal harekete katlm,herhangi bir deeri benimsemi olup olmama ltnden daha fazla etkileyen

bir lt olabilmektedir. Kald ki, yaplan baz aratrmalar YTHlerinetkilerinin ve aktivitelerinin yksek oranlarda post-materyalist deerlere sahiplkelerde bile nemli deiikliklere sahip olduunu gstermitir. rnein,gl hareketlere ve postmateryalist deerlere sahip Hollanda ve Almanya, sivilitaatsizlik eylemlerine katlmada en dk oranlara sahiptir. Bunun tersine,daha materyalist deerlere sahip olan Fransada sivil itaatsizlik eylemlerinekatlm Avrupa lkeleri arasnda en yksek dzeydedir (KOOPMANS, 1996).

Bilindii gibi imdilerde tm dnyada ii snfnn bittii, dolaysyla iihareketinin bittii, snfa dayanmayan toplumsal hareketlerin gelitii, yeni birhizmet snfnn ortaya kt, bunlarn da sosyalizm ile deil, post-Marksistlerin deyiiyle "radikal bir demokrasi" anlayyla ilgisinin olduutelkin ediliyor. Dier taraftan ideolojik bir projenin yansmas ya da halihazrdaoluum halinde bir proje olabilecek bylesi bir iddia, bir gereklikmi gibihemen benimsenip iselletiriliyor. Yurtta olma bilinci snf bilincinin,kimlik ynelimli talepler retim ilikisine dayanan taleplerin yerine geiri-liyor. Bu nedenle de snf rgtleri ve snf hareketleri deil fakat yeni toplum-

sal hareketler ve sivil toplum rgtleri demokrasinin gelitirilmesinin balcaaralar olarak grlyor. nk, dnyada uygulanmak istenen egemen sosyo-ekonomik anlaya ve neo-liberal politikalara da btnyle uygun olarak, temelatma ve elikinin artk snflar arasnda deil devlet ve sivil toplum arasndaolduu ileri srlyor. Aada da tartlaca gibi, bu almada elde edilensonular en genel olarak yeni toplumsal hareketlerin en azndan imdilik nedemokratik bir toplum gelitirmenin aralar, ne demokrasinin deneyimlendii


31/36


97

birlikler, ne de ii snf hareketine alternatif rgtler olarak ele alnama-yacan gstermektedir.

Nitekim elde edilen veriler gz nne alndnda Trkiyedeki YTHlereilikin bir ka nokta nem kazanmaktadr. Bunlardan birincisi, YTHlerin kendiaralarnda yap, katlmclar, ideoloji ve amalar asndan nemli farkllklartayor olmasdr. Bu nedenle YTHleri yeni yapan temel zelliklerin bultlerden yola klarak anlalabileceini sylemek tamamen olanakldeildir (benzer sonular iin bkz. PICHARDO, 1997; KITSCHELT, 1986;ROCHON, 1990). kincisi, bu yeni hareketlerin bir ou, katlmclar, yap veamalar asndan eski hareketler olarak adlandrlan ii ve emeki

hareketleriyle nemli benzerlikler gsterirken, bir ksm ise farkl nitelikleresahiptir. Bu iki zellie bal olarak sylendiinde nc bir zellik dahaortaya kmaktadr ki, o da, Trkiyedeki YTHlerin baka toplumlardaki(zellikle Bat ve Dou Avrupadaki) hareketlerden nemli farkllklariermesidir. Bu anlamda, YTHlerin konjonktrel olduundan ve her toplumdakendilerine zg biimlerle ortaya ktndan bahsetmek olanakldr. Bunoktada ortaya kan nemli bir sorun, her lkenin kendi koullarna baklarakdeerlendirildiinde YTHlerin her zaman biriciklikler, yani hep ait olduutopluma zg olan zellikleri tayaca meselesidir. Elbette ki bu sorun sadeceTrkiyedeki YTHler iin deil, dier toplumlardaki hareketler iin degeerlidir. Bu durumda YTHlere ilikin hereyi bir zgnlk/yenilik/farkllkolarak srekli yeniden kefetmek gibi bir problem ortaya kar. Ne var kiaslolan, YTHleri tarihsel ve toplumsal olarak somutlam bir grup/harekettarz/rgtlenme biimi olarak kavramak/anlamak gerektiidir. Nitekim Marx,somut olan anlatrken somut, birok belirlenimin younlamas, dolaysylaeitliliin birlii olduu iin somuttur (MARX, 1979: 37) demektedir.Trkiyedeki YTHler sz konusu olduunda bu belirlenimler, azgelimilik vege kapitalistlemi olmak, srekli olarak yaanan ekonomik krizler, yar feodalnitelikler tamak, azgelimi bir demokrasi, sivil toplum ve siyasal yapyasahip olmak, devleti-sekinciler eliyle kurulmu bir modernizm, bumodernizmin Kemalizm dolaymyla kurulmu olmas, nfusunun Mslmanolmas vb. zellikler balamnda ortaya kar.14 Trkiyedeki YTHleri bylesi

14 Nitekim, Latin Amerika ve Avrupadaki toplumsal hareketler zerine yaplan bazaratrmalar, bu toplumlardaki toplumsal hareketler arasnda bu toplumlarn kendizgl koullarndan kaynaklanan ok nemli farkllklar ortaya karmtr. rneinSlatera gre, devlet iktidarnn merkezilemesinin derecesi, devletin sosyalgvenlie ilikin ilevleri, devletin sivil topluma nfuz etme derecesi gibifarkllklar, Latin Amerika ve Avrupadaki YTHlerin geliiminin neden farkl


32/36


98

belirlenimler etrafnda somutlatrarak anlamaya altmz zaman, birtaraftan kendisine zg zellikleri, dier taraftan ise bu belirlenimlerin benze-rini yaam/yayor olan dier toplumlardaki YTHlerle arasndaki benzerlik-leri saptamak olanakl olabilir. Bu durumda, YTHlerin neden her toplumdafarkl bir takm zelliklere sahip olduunu anlamak kolaylaacaktr. YTHler ileemek hareketleri arasndaki balant da bu somutlatrmadan yola klarakortaya konulabilir. yleyse bu almada YTHlerin farkllklarna/ eitlilik-lerine vurgu yaparak onlar yerelletirmek deil, tarihsel olarak somutlam

bir hareket ve rgtlenme biimi olarak kavrayabilmek amalanmaktadr. Buadan dnldnde, Trkiyede modernlemenin yukardan, ou zaman

devlet eliyle gerekletirilmi olmas

, ge kapitalistlemi olmak ve dolay

s

ylapost-endstriyel toplum nitelii tamyor olmak, Trkiyedeki YTHlerin diertoplumlardan neden farkllatn ve Trkiyedeki eski ve yeni hareketlerarasndaki benzerlikleri aklayabilirken, slamc, Kemalist, sosyalist, milliyetivb. siyasal yaklamlarn birbirleriyle gerilimli ilikisi, YTHlerin kendiaralarndaki farkllklar aklayabilmektedir. Her ne kadar baz teorisyenlertarafndan bir hareketin rgt yaps, katlmclarnn ya ve snf yaps,amalar ve deerleri onlar eski snf temelli hareketlerden ve partilerdenayran temel zellik olarak grlyor olsa da bu ayrmlar, TrkiyedekiYTHler iin dnldnde, onlar eski snf temelli hareketlerden ayrantemel ayrm noktalar olarak gsterilemez (benzer sonular iin bkz.HELLMAN, 1994; HILGERS, 2003). Bu etkenler daha ok ikincil dzeyde

belirleyici ve farkllatrc olabilmektedir.Yukarda yeni ve eski hareketler arasnda nemli benzerlikler olduuna

deinilmiti. Bu, bir kez daha tekrar etmi olmak pahasna da olsa sylenmesigereken nemli bir noktay oluturmaktadr: Trkiyede eski ve yeni hareketlerarasna keskin ayrmlar konulamamaktadr. Bu zellik ise sadece TrkiyedekiYTHlere zg olarak dnlemez. Nitekim, baz Gney ve Latin Amerikalkelerinde yaplan aratrmalarda benzer sonulara ulalmtr (HELLMAN,1994; HILGERS, 2003). Nitekim bu lkeler, zellikle lkedeki ekonomiksorunlar, devlet iktidarnn merkezilemesi, devletin sivil toplum alanna nfuzetme derecesi gibi zellikler sz konusu olduunda Trkiyedekine benzersorunlar deneyimlemitir.15 rnein, Hellman (1994)n Meksikadaki yeni ve

olduunu aklar (akt. Hellman, 1992). YTHler, Latin Amerikada bu belirlenimleretrafnda somutlamaktadr.

15 Aslnda bu yaklama benzer olarak, yeni ve eski toplumsal hareketlerin birbirleriylefarkllklar da aklanmaya allmtr. rnein Cotgrove ve Duff (2003: 77-78)agre, her iki hareket trnn sahip olduu deerler ve inanlar arasndaki


33/36


99

eski toplumsal hareketleri karlatrmal olarak alt aratrmasnda ulatsonular bu almada elde edilen sonularla uyumaktadr.

Meksika hareketlerine ilikin almamda, gemile koputan ok birsreklilikle karlatm. Krsal hareketlerin ne temel amalarnn ne de taktik vestratejilerinin ok belirgin olarak deimediini fark ettim. Bu sreklilik,Meksika politik sistemindeki yava deiimi yanstr. Eski rgtlerin stratejisi,tpk yeni olanlar gibi, kendilerini nce yerel sonra ulusal dzeyde gvenilecek

bir g olarak oluturmak, ve eninde sonunda devletten tavizler koparmakt.1968den nce kullanlan teknikler bugnk hareketler tarafndan kullanlan

bask ve seferberlik taktiklerinden ok farkl deildi. Gsteriler, oturmaeylemleri, protesto yryleri, dileke vermeler ve mektup yazma

kampanyalar eski hareketlerin kulland taktiklerdi (HELLMAN, 1994: 130).

Btn bu sonulardan yola karak, Trkiyedeki YTHlerin eski snftemelli hareketlerden tam bir kopu yaamad, dorusu, aralarnda birsreklilik kurulabilecei sylenebilir. nk, Trkiyedeki YTHler koputeorisyenlerinin vurguladklarnn aksine ne sadece orta snfa dayanmak-tadrlar, ne sadece kimlik ynelimli talepler iermektedirler, ne de merkezsiz vehiyerarik olmayan rgtlenme biimleri gelitirmilerdir. Bu anlamda Offe,Wallerstein ve Williamsn YTHlere ilikin ileri srdkleri yaklam vegzlemlerin Trkiyedeki YTHleri daha iyi aklayabildiini sylemekolanakldr. Bu hareketler arasnda kurulabilen benzerlik ve farkllklarn,

onlarn farkl kimliklere yaklamlarn, devlet kurumlaryla ve birbirleriyleilikilerini de biimlendireceini sylemek yanl olmayacaktr.

ADAM, B. D. (1993), Post-Marxism and the New Social Movement, The Canadian Review ofSociology and Anthropology, 30/3: 316-337.

AKT, B/ TABAKOLU, B. / SERDAR, A. (2002), Ulus-Devlet ve Cemaati Kltr ArasndaSkan/Gelien Sivil Toplum: Trkiyede Sivil Toplum Kurulular, DKMEN, A.A. (Der.),Cumhuriyet Dneminde Siyasal Dnce ve Modernleme iinde, 7. Ulusal Sosyal BilimlerKongresi (Ankara: maj Yaynclk).

ARRGHI, G. / HOPKINS, T. / WALLERSTEIN, I. (1995), Sistem Kart Hareketler (ev.: C.Kanat/B. Somay/S. Skmen) (stanbul: Metis Yaynlar).

BAGGULEY, P. (1992), Social Change, the Middle Class and the Emergence of New SocialMovements: A Critical Analysis, The Sociological Review, 38: 1-48.

BARKER, R. A. (2001), The Nature of Leadership, Human Relations, 54/4.

BERTRAM, B. (1995), New Reflections on the Revolutionary Politics of Ernesto Laclau andChantal Mouffe, Boundary 2, 22/3: 81-110.

farkllklarn nedeni, ksmen de olsa bu hareketlerin toplumdaki temel ekonomikkurumlarla ilikilerinin farkllnda aranabilir.


34/36


100

BUECHLER, M. (1995), "New Social Movement Theories," Sociological Quarterly, 36: 441-464.

BUECHLER, S. M. (2000), Social Movements in Advanced Capitalism (New York; Oxford: OxfordUniversity Press).

BURRIS, V. (1986), The Discovery of the New Middle Class, Theory and Society, 15/3: 317-349.

BUTTOM, M./MATTSON, K. (1999), Deliberative Democracy in Practice: Challenges and Prospectsfor Civic Deliberation, Polity, 31/4: 609-627.

CASTELLS, M. (1996), The Information Age: Economy, Society and Culture: The Rise of NetworkSociety(Oxford: Blackwell).

COHEN J./ARATO, A. (1992), Civil Society and Political Theory(Cambridge: MIT Press).

COHEN, Jean (1999), Strateji ya da Kimlik: Yeni Teorik Paradigmalar ve Sosyal Hareketler,AYIR, K. (Der.), Yeni Sosyal Hareketler(stanbul: Kakns Yaynlar).

COHEN, Robin (1998), Transnational Social Movements: An Assessment, Paper to the

Transnational Communities Program Seminar Held at the School of Geography(Universityof Oxford).

COTGROVE, S. / DUFF, A. (2003), Midle-Class Radicalism and Environmentalism, GOODWIN, J. /JASPER, J.M. (Der.), The Social Movements Reader(Cornwall: Blackwell Publishing).

COTGROVE, S./DUFF, A. (1981), Environmentalism, Values and Social Change, The BritishJournal of Sociology, 32/1: 92-110.

CURTIS, J. (1971), Voluntary Association Joining: A Cross-National Comparative Note,AmericanSociological Review, 36/5.

CUTLER, S. J. (1976), Age Differences in Voluntary Association Memberships, Social Forces,55/1.

DANIERI, P. / ERNST, C. / KIER, E. (1990), New Social Movements in Historical Perspective,Comparative Politics, 22/4: 445-458.

DALTON, R. J. / KUECHLER, M. / BURKLIN, W. (1990), The Challange of New Movements,DALTON, R.J. / KUECHLER, M. (Der.), Challenging the Political Order: New Social andPolitical Movements in Western Democracies (New York: Oxford University Press).

DALTON, R. / BURKLIN, W. / DRUMMOND, A. (2001), Public Opinion and Direct Democracy,Journal of Democracy, 12/4: 141-153.

DIANI, M. (1992), The Concept of Social Movement, The Sociological Review, 92.

DUYVENDAK, J. W. (1995), The Power of Politics: New Social Movements in France (SanFrancisco: Westview Press).

EICHLER, M. (1977), "Leadership in Social Movements," Sociological Inquiry, 47/2.

EYERMAN, R. (1984), Social Movements and Social Theory, Sociology, 18: 71-82.

FUENTES, M. / FRANK, A. G. (1990), Toplumsal Hareketler zerine On Tez, Birikim, 16.

GIDDENS, A. (1999), leri Toplumlarn snf Yaps (stanbul: Birey Yaynclk).

GOULDNER, A. (1978a), New Class Project, I., Theory and Society, 6/2: 153-203.

GOULDNER, A. (1978b), New Class Project, II., Theory and Society, 6/3,: 343-389.

HABERMAS, J. (1981), "New Social Movements," Telos. 33

HABERMAS, J. (1984), Theory of Communicative Action (Boston: Beacon Press).HABERMAS, J. (1996), Between Facts and Norms: Contributions to a Discursive Theory of Law and

Democracy(Cambridge: MA).

HARDT, M. / NEGRI, A. (2004), okluk: mparatorluk anda Sava ve Demokrasi (ev.: B.Yldrm) (stanbul: Ayrnt Yaynlar).

HELLER, A. (1982), Habermas and Marxism, HELD, D. / THOMPSON, J.B. (eds.), Habermas:Critical Debates (Hong Kong: Macmillian Press).


35/36


101

HELLMAN, J. A. (1992), The Study of New Social Movements in Latin America and the Questionof Autonomy, ESCOBAR, A. / ALVAREZ, S.E. (Der.), New Social Movements in LatinAmerica: Identity, Strategy and Democracy. Boulder(CO: Westview Press).

HELLMAN, J. A. (1994), Mexican Popular Movements, Clientelism, and the Process ofDemocratization, Latin American Perspectives, 21/2.

HILGERS, T. (2003), Latin American Political Parties, Social Movements, and DemocraticAdministration-the Case of the Brazilian Workers Party, Critique: A Worldwide StudentJournal of Politics.

HUESCA, R. (2001), Conceptual Contributions of New Social Movements to DevelopmentCommunication Research, Communication Theory, 11/4.

INGLEHART, R. (1990), Values, Ideology, and Cognitive Mobilization in New Social Movements,DALTON, R.J. / KUECHLER, M. (Der.), Challenging the Political Order: New Social andPolitical Movements in Western Democracies (New York: Oxford University Press).

INGLEHART, R. / FLANAGAN, S. C. (1987), Value Change in Industrial Societies, AmericanPolitical Science Review, 81/4: 1289-1319.

KEYMAN, F. / DUYGU, A. (2003), Globalization, Civil Society and Citizenship in Turkey: Actors,Boundaries and Discourses, Citizenship Stud

süreklilik ve kopus teorileri bağlamında sosyal hareketler

Documents