Yeni toplumsal hareketler-venezüella

VENEZÜLLA'DA CHAVEZ DÖNEMİ;

YENİ TOPLUMSAL HAREKETLERE BAKIŞ

Nurdan AKTAŞ

Venezüella halkı, 1983'ten sonra petrol fiyatlarının düşmesiyle

başlayan ekonomik krizle birlikte IMF politikaları ile tanıştı.

Giderek artan işsizlik, yoksulluk, gelir adaletsizliği gibi

sosyal sorunlar her yeni IMF paketi ile büyüdü. 1989 yılına

gelindiğinde ise başkent Caracas'ta yüz binlerce insan

sokaklara dökülerek dükkânları yağmalamaya ve kolluk güçleriyle

çatışmaya başladı. Yaklaşık bir hafta süren çatışmalarda

3000'den fazla insan katledilmiş ve bu katliam tarihe Caracazo

Katliamı olarak geçmiştir. Aynı zamanda Chavez döneminin

politik zeminini oluşturan bu süreç, Bolivarcı devrimin miladı

olarak da kabul edilebilir.

Bu çalışmada literatür taraması yapılarak, Hugo Chavez'i

iktidara taşıyan politik zemin, sosyal hareketlere ilişkin

bilgi verilmesi, kurumsal bir yapı olarak 'devlet' ve ‘halk’

arasında Chavez'le birlikte yeniden şekillenen ilişkinin

irdelenmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın kavramsal çerçevesini,

sisteme muhalefet karakterli toplumsal hareketlerin iktidar

olabildikleri özgül koşullarda ortaya çıkan ‘ikili iktidar’

durumunun yarattığı neredeyse şizofrenik bölünme,

devlet/iktidar algısındaki kırılma oluşturmaktadır.

Çalışmanın ilk bölümünde geçmişten günümüze kadar olan sürede

Venezüella’nın siyasi tarihinden kısaca bahsedilecektir. İkinci

bölümde, halk hareketinin omuzlarında yükselen, yeni dönemin

sinyallerini veren Beşinci Cumhuriyet Hareketi’yle birlikte

Chavez’in ve halkın devlet algısı, ordu algısı ve bu hareketi

daha da güçlendiren, Latin Amerika’nın bir çok ülkesini de

kapsayan uluslararası ilişkiler anlayışı okuyucuya

aktarılacaktır. Çalışmanın üçüncü bölümünde, yeni toplumsal

hareketlerin bir örneği olarak, aynı zamanda devrimin tabana

yayılmasını sağlama çabası olarak görülen komünal konseyler ve

var olan sürecin karşısında duran muhalif hareketlerden

bahsedilmiştir. Dördüncü ve son bölümde ise tartışma ve sonuç

kısmı ile çalışma tamamlanmıştır.

Anahtar kelimeler: Venezüella, Hugo Chavez, yeni toplumsal

hareketler

1. Tarihten Günümüze Venezüella

Venezüella, 1783’te dünyaya gelen ve 1789 Fransız Devrimi ile

ortaya çıkan ‘bağımsızlık’ ve ‘özgürlük’ fikirlerinin ışığında

büyüyen Simon Bolivar önderliğinde İspanya’dan bağımsızlığını

kazanır. Bağımsızlığının ilk yıllarında, Ekvator, Kolombiya,

Panama, ve Peru'nun da içinde bulunduğu Büyük Kolombiya’nın bir

parçasını oluşturan Venezüella 1830 yılında bu birlikten

ayrılmıştır.

Venezuela’nın bağımsızlıktan sonraki dönemi ise büyük siyasi

çalkantılar ve diktatörlüklerle doludur. 19. yüzyılda öne çıkan

figürler üç kez başkanlık yapan José Antonio Páez ve liberal

federalist lider Ezequiel Zamora’dır. 20. yüzyılın başlarında

ise askeri diktatörlükler dönemi başlar. 1908’de

gerçekleştirdiği bir darbenin ardından 1910’da Venezuela’nın

resmi devlet başkanı olan Juan Vicente Gómez, 1935’teki ölümüne

kadar ülkeyi yönetmiştir. 1948’de bir darbeyle başa gelen

Marcos Pérez Jiménez’in diktatörlüğü 1958 yılında siyasi

partiler arasında imzalanan Punto Fijo* Antlşaması’yla son

bulmuş ve o yıl Rómulo Betancourt başkan seçilmiştir. Bu

tarihten Chavez dönemine kadar iktidarın merkez sol parti

Demokratik Hareket (Acción Democratica, AD) ve Bağımsız Siyasal

Seçim Örgütü Komitesi- Hristiyan Demokrat Parti (COPEI)

arasında gidip geldiği bir süreç görülür (Bakar: 2010)

2. Venezüella’da Yeni Dönem; Beşinci Cumhuriyet Hareketi

Hugo Rafael Chávez Frías askeri akademinin ardından subay

olarak göreve başlar. Ülkesinin politik sistemini eleştiren

Chavez ordudan bir grup arkadaşıyla birlikte 1982 yılında Simon

Bolivar’ın 200. Doğum yıldönümünü işaret eden Movimiento

Bolivariano Revolucionario (MBR- 200) yani Devrimci Bolivarcı

Hareket’i kurarlar.

Bu hareket 4 Şubat 1992’de Chavez ve arkadaşlarının darbe

girişimiyle birlikte kamuoyu tarafından tanınmıştır. Bu darbe

girişiminin yeni-liberal politikaların uygulanmasına tepki

olarak ayaklanan halkın hükümet tarafından sert bir şekilde

bastırıldığı Caracazo olaylarına tepki olarak doğduğu

belirtilmiştir. Darbe sonuç olarak başarısız olmuş, Chavez

hapse düşmüş ama kamuoyu Chavez’i tanıma fırsat bulmuştur.

Chavez teslim olduktan sonra diğer isyancılara teslim olmaları

için çağrı yapması için televizyonda bir dakika konuşmasına

izin verilmesini istemiştir ve kendine verilen sürede “yeni

olanakların ortaya çıkacağını ve ülkenin daha iyi bir geleceğe

doğru ilerleyeceğini” belirterek isyanı sonlandırdıklarını

açıklamıştır . 1993’de başkan Perez kamu fonlarını kötü yönde

kullandığı için görevden alınmıştır ve 1994’de yeni kurulmuş

merkez sağ parti Convergencia’nın lideri Rafael Caldera MAS

adında küçük sol partinin de desteğiyle başkan seçilmiştir. MBR

200 bu seçimleri boykot etme çağrısı yapmıştır . Caldera yoksul

halkın sevgisini kazanmış olan Chávez'i serbest bırakmıştır1

1998 yılına gelindiğinde seçimlere ‘Beşinci Cumhuriyet

Hareketi*’ isimli partiyle seçimlere katılan Chavez oyların

%56’sını alarak başkan seçildi ve ’21. Yüzyıl sosyalizmi’

olarak anılacak olan değişim süreci Venezüella’da başlamış

oldu.

1 Bkz, Venezüella, http://tr.wikipedia.org/wiki/Venezuela*Beşinci Cumhuriyet Hareketi; 19 nisan 1810 bağımsızlığın başlangıcı-5

temmuz 1811’de bağımsızlık bildirgesi ile kurulan Cumhuriyet 1, 1813 Simon

Bolivar tarafından başlatılan harekatın tamamlanmasıyla kurulan Cumhuriyet

2, 1816’da Bolivar önderliğinde İspanyol yönetimine karşı başlatılan

harekatın 1819 yılında ele geçirilen Venezuela’nın doğusunda Angostura

Kongresi’nde Büyük Kolombiya’nın ilanı ile kurulan Cumhuriyet 3, 1830

yılına kadar Büyük Kolombiya içinde gerçekleşen federal savaşların ardından

Venezuela Kurucu Kongresi’yle Panama, Kolombiya ve Ekvador birlikten

ayrılarak kurulan Venezuela Cumhuriyeti 4. Cumhuriyettir. Chavez’in

partisinin adı buradan hareketle ‘Beşinci Cumhuriyet Hareketi’dir ve ‘yeni’

dönemin sinyalleri bu isimle verilmiştir.

2.1. Chavez’in Devlet Algısı

Chavez’in devlet algısı şüphesiz kendinden önceki liderlerin

algısından oldukça farklı olduğu görülmektedir. Yönetime

geldiği günden itibaren yürüttüğü politikalar bize ‘devlet’i

nasıl algıladığıyla ilgili ipuçları vermektedir.

Hugo Chavez Ocak 2007’de ulusal meclis önünde yaptığı konuşmada

devrimin beş motorundan bahsetmiştir. Bunlar, Başkana on sekiz

aylığına ve belli alanlara ilişkin yasa çıkarma yetkisi veren

Yetki Yasası, bu motoru destekleyen ve diğer tüm yasaların

uygulamaya konulması için gerekli olan ikinci motor Anayasal

Reform, ulusal bir eğitim kampanyasını hedefleyen Işık ve

Ahlak, halkın siyasal yapısının yeniden örgütlenmesine ilişkin

dördüncü motor Yeni iktidar Geometrisi ve son motor Komünal Güç

Patlaması’dır (Carlson: 2007). Bu ‘motorlar’la amaç ülkenin

siyasal, iktisadi ve toplumsal çerçevesini belirlemektir. Diğer

bir deyişle bu motorlar 21. Yüzyıl Sosyalizmine açılan kapıdır.

Chavez’in yönetime geldiği 1998 yılının öncesine baktığımızda

neo-liberal bir devlet yapılanması görülmektedir. 1985 yılında

iktidara gelen Carlos Andres Perez’in ve 1992’de iktidardan

uzaklaştırılmasından sonra iktidar olan Rafael Caldera’nın IMF

ile olan ilişkileri ve uygulamaya koydukları neoliberal

politikalar nedeniyle yükselen petrol fiyatları, ulaşım

ücretleri, özelleştirmeler ve artan yoksulluk halk tarafından

kabul edilmemiş ve tepkiyle karşılanmıştır.

Ancak Chavez dönemine girildiğinde temsili demokrasinin yerini

katılımcı demokrasiye bıraktığını görüyoruz. 2006 yılında

kurulmaya başlanan, demokratik seçimlerle kurulduktan sonra

yaptıkları projeleri devlet kuruluşlarına teslim ederek gerekli

fonları alan bu sayede devlet yönetimine doğrudan katılan Komün

Konseyleri katılımcı demokrasinin örneklerindendir.

Chavez hükümeti önceki yarı-bağımsız ulusal petrol endüstrisi

üzerinde yeniden devlet kontrolünü elde etti. Hükümet işçilere

daha fazla hak ve ücret vererek petrol endüstrisinin özel alt-

yüklenicilerini (taşeron şirketleri) kamulaştırdı ve onları

devletin idaresindeki petrol şirketine bağladı. Hükümet aynı

zamanda çok uluslu petrol şirketlerinin faaliyetlerini de kısmi

olarak kamulaştırdı ve herhangi bir petrol üretim alanının en

fazla yüzde 40’ını denetlemelerini garanti altına aldı. Bunun

ardından, çok uluslu petrol şirketlerinin petrol üretimi için

karlı imtiyazlar elde ettiği ‘hizmet sözleşmelerini’ iptal

etti. Belki de en önemlisi, hükümetin üretilen petrol

üzerindeki hakkını yüzde 1 gibi az bir rakamdan en az yüzde

33’e çıkarması oldu.

Petrol üretimi dışındaki alanlarda kilit endüstriler (daha önce

özel olan) kamulaştırıldı: çelik üretimi (Sidor),

telekomünikasyon (Cantv), elektrik dağıtımı (üretim zaten

devletin elindeydi), çimento üretimi (Cemex), bankacılık (Banco

de Venezuela) ve besin dağıtımı (Éxito) (Wilpert: 2011)

2.2. Halkın Devlet Algısı:

Venezüella’da 1998 seçimlerinden sonra meydana gelen siyasal

değişikliklerin çoğu, daha önce siyaset dışı kalmış toplumsal

kesimlerin siyasete katılım oranında büyük artışa sebep

olmuştur. Bu durum geniş çeşitliliğe sahip bir alanda meydana

gelmiştir. Örneğin oy vermek için kayıtlı seçmen nüfusu 1998’de

yüzde 79 iken bu sayı 2010’da yüzde 92’ye yükselmiştir. Aynı

şekilde başkanlık seçimlerine katılan seçmen sayısı 1998’de

yüzde 65,5 iken 2006’da yüzde 74,6’ya yükselmiştir. Yüksek

katılım oranı ile kayıtlı seçmen sayısındaki artış bir araya

geldiğinde seçmen nüfusun katılım oranı 1998 ve 2006 yılları

arasında yüzde 51’den yüzde 69’a yükselmiş demektedir (Wilpert:

2011). Bu durum halkın devlet yönetimine aktif katılımının

arttığını göstermekle birlikte, Chavez hükümetiyle birlikte

halkın ‘devlet’ ile olan ilişkisinde güvenin de giderek

arttığının göstergesidir.

1999 yılında yeni bir anayasa çıkaran Chavez, kurucu meclisi

oluşturdu. 2000 yılında yapılan seçimlerle de tekrar başkan

seçilmiştir. Chavez Venezüella petrol şirketi Petroleos De

Venezuela’nın (PDVSA) yolsuzluk yaptığı iddia edilen

yöneticilerini görevden almış ve petrolün kamulaştırılması için

çalışmaya başlamıştır. Bu süreçte işadamları örgütü grev ilan

etmiştir. 12 Nisan 2002’de yapılan darbeyle Chavez görevden

alınmış ve yerine FEDECAMARAS Başkanı Pedro Carmona Estanga

gelmiştir. Yapılan darbe iki gün sonra Chavez’in göreve

dönmesiyle son bulmuştur (Kışlalıoğlu, 2008). FEDECAMARAS'ın

başlattığı protestolar ve genel grev ile başlayan olaylar

grevin üçüncü günü olan 11 Nisan 2002'de muhalifler tarafından

örgütlenen başkent Karakas'taki yürüyüşle devam etmiştir.

Muhaliflerle birlikte Chavez yanlıları da gösteriler

düzenlemiş, iki taraf arasında çıkan çatışmalarda her iki

taraftan da çok sayıda insan hayatını kaybetmiştir. Bu olaylar

gösteriyor ki; Chavez için sokaklara çıkan yüz binlerce

insanın, dahası halkın büyük çoğunluğunun 'devlet' algısı,

Chavez dönemine kadar alışmış oldukları Liberal Devlet

Anlayışı’ndan uzaklaşarak değişmiştir. Venezüella'da halkın

büyük oranda devletle bütünleştiği, yoksul halk için

politikalar üreten, halkın yönetime doğrudan katılmasını

sağlayan bir devlet algısı gelişmiştir. Devlet karşısında

eskiden olduğu gibi pasif değil, devlet yapısı içerisinde aktif

rol alan bir halk kitlesi mevcuttur.

2.3. Venezüella’da Ordu Algısı:

Ordu; Venezüell’nın ilk kadın amirali Carmen Melendiz

tarafından Venezüella’da 2000 yılından itibaren kadınlar

Bolivarcı Ulusal Ordu Güçleri’ne (FANB- Bolivarian National

Armed Forces) kabul edilmeye başladığı, hiç bir ayrımcılık

olmaksızın gemilerde çalışan, şef pilotlar, denizaltı

mürettebatı ya da tank mürettebatı içinde yer alan kadın

subayların bulunduğu, kadınların orduya katılımının on yıl

içerisinde %50 ve ya daha fazla oranda katılmasının

beklendiğini ifade etmiştir.2

Venezüella’nın 140.000 kadın ve erkekten oluşan kombine bir

ordu gücü vardır. Bolivarcı Silahlı Kuvvetler Kanunu ile

korunan bir yarı-askeri milis kuvveti kurulmuştur. Chavez’in

sahip olduğu bu milis kuvveti 1 milyondan fazla üyeye sahiptir

(Sánchez, 2009). Venezüella ordusunun ‘’halk ordusu’’

2 RNV, ‘’Venezuela Achieving Greater Participation of Women in the Armed forces’’(Çevrimiçi) Çev: Owen Richards, http://venezuelanalysis.com/news/7141, 31 Temmuz 2012

niteliğinde olduğu söylenebilir. Çünkü Venezüella halkı yeni

oluşturulan bu sistemi korumak için gönüllü olarak orduya

katılmaktadır.

2.4. Venezüella ve Uluslararası ilişkiler:

Latin Amerika ülkelerinin oldukça iyi ilişkiler içerisinde

oldukları ve çeşitli dayanışmacı ticaret anlaşmaları yaptıkları

bilinmektedir. Bunlardan en bilineni ALBA yani Latin Amerika

Ekvador, Nikaragua, Dominika, St. Vincent ve Grenadin, Antigua

ve Barbuda’dır.

ALBA ilk olarak Venezüella ve Küba arasında 30 Ekim 2000'de

imzalanmıştır.ALBA tüm ticari anlaşmaları kapsayacak ve bunları

siyasi bir birlikteliğe taşıyacak bir adımdır. ALBA’nın önemi

bu anlamda gittikçe artmaktadır, bunu sağlayan diğer bir unsur

ise artık Latin Amerika ülkelerinin çoğunun IMF’ye borçlarını

kapatmış olmaları ve ekonomilerini ABD politikalarından

uzaklaştırma ve diğer Latin Amerika ülkeleriyle bütünleşme

istekleridir. ALBA, hem Latin Amerika ülkeleri için bir serbest

ticaret bölgesi kurulması hem de iktisadi olarak zayıf olan

ülkeler arasında bir işbirliği sağlamayı hedeflemektedir

(Kışlalıoğlu: 2008).

ALBA, ülkeler için yeni bir kredi kaynağı oluşturmayı da

hedefleyen bir anlaşmadır. Latin Amerika ülkelerinin, yıllarca

kaynaklarının ABD’nin çokuluslu şirketlere akmasını sağlayan,

ABD bankacılık sisteminden kurtarılması ve bir alternatif

oluşturmak amacıyla 14 Aralık 2004’te Küba ve Venezüella

arasında imzalanan anlaşma ile Latin Amerika Yatırım Fonu,

Güneyin Kalkınma Bankası ve Latin Amerikan Kredi Bankası’nın

kuruluşunu açıklamıştır. Yine bu anlaşma ile ALBA - Karayip

fonu kurulmuştur.(Salazar: 2006).

ALBA tamamen Latin Amerika çıkarlarını ön planda tutarak telif

ve patent konusuna büyük önem vermekte ve teknolojiye ulaşmanın

sadece çok gelişmiş ülkelerin elinde olmasını eleştirmektedir.

Venezüella’nın önderlik ettiği ALBA ittifakı ülkeler arasında

gümrük vergilerinin indirilmesi, ucuz petrol ve doğalgaz

sağlama, tarımı tekrar düzenleme ve istihdam sağlama gibi

konuları içermektedir. Chavez özellikle ucuz petrol üzerinde

durmaktadır; bunun için Petrosur ve Pertocaribe isminde iki

örgüt kurulmuştur. Petrosur için Brezilya, Arjantin, Uruguay ve

Bolivya imza koymuştur. Yapılan anlaşmalarla bu ülkeler

Petrosur’a üye haline gelmiştir, petrolü taşıyacak boru

hattının yapılması kararlaştırılmış ve Brezilya’da Venezüella

petrolü için bir rafineri kurulması kararlaştırılmıştır.

Petrocaribe ise ABD’nin Karayipler’deki petrol üstünlüğünü sona

erdirmek üzere Venezüella ve Küba’nın, Karayipler’e ucuza

petrol taşımak için oluşturmaya çalıştıkları bir birliktir.3

Latin Amerika için bankacılık sektörü de oldukça önemlidir, IMF

ve DB’nın bu ülkeleri iflasa sürüklemeleri, verdikleri

kredilerin kullanılması üzerinde sıkı bir denetimleri olması ve

sosyal politikalarda kısıtlamaya gidilmesine yönelik şartları,

Latin Amerika ülkelerinin başka bir kaynak bulma arayışına

girmelerine neden olmuştur. Chavez, tüm Latin Amerika kıtasını

birleştirici ve yoksulluğun azaltılması için bir ekonomik3 Petrocaribe, Çevrimiçi, http://en.wikipedia.org/wiki/Petrocaribe), Erişim: 28 Kasım 2012

sistemin oluşturulmasının ve bu konuda bir banka kurulmasının

gerekli olduğunun farkındaydı. Bu banka (Bankosur) ile

amaçlanan Latin Amerika ülkelerinin gerekli krediyi, ekonomik

koşullarına bağlı olarak ve kullanma amaçları kredi veren

kuruluş tarafından belirlenmeden alabilmesini sağlamaktır

(Kışlalıoğlu: 2008).

Siyasi işbirliğinde diğer önemli bir konu da medyadır. ALBA

kapsamında, Venezüella, Arjantin, Uruguay ve Küba arasında

yapılan anlaşmayla Telesur isminde ortak bir televizyon kanalı

kurulması kararlaştırılmıştır. Telesur, bir haber kanalı olarak

Venezüella’nın Caracas şehrinde kurulmuş ve 24 Temmuz 2005’te

yayına başlamıştır. 2 Şubat 2006’da da Katar’dan yayın yapan El

Cezire kanalı ile bilgi ve teknoloji alışverişi anlaşması

imzalanmıştır.4 Uruguay daha sonra tüm kıtada yayın yapacak

olan bir radyo, Radiosur’un, kurulmasını önermiştir. Bu öneri

yine Telesur’u kuran ülkeler tarafından bir radyo kurulmasını

sağlamıştır.

Bu işbirliği süreci bize Venezüella önderliğinde diğer birçok

Latin Amerika ülkesinin de bu değişime ortak oldukları, katkı

sundukları ve bundan faydalandıklarını göstermektedir.

Venezüella uluslararası ilişkilerini anti-emperyalist bir

anlayış üzerinden geliştirmektedir. Örneğin ALBA’yı

oluşturmadaki amaç ABD’nin sunduğu Amerika Kıtaları Serbest

Ticaret Bölgesi Anlaşması’na (FTAA) karşı Bolivarcı bir

alternatif yaratmaktı. Sadece Latin Amerika ülkeleri ile

değil, dünyanın bir çok yerinde bir çok ülkesi ile anti-4 TeleSUR, Çevrimiçi, http://tr.wikipedia.org/wiki/TeleSUR, Erişim; 28 Kasım 2012

emperyalist temelde ilişki geliştirdiği bilinmektedir. İran,

Rusya, Çin, Belarus, Portekiz gibi birçok ülke ile imzalamış

olduğu çeşitli anlaşmalar ve bu anlaşmalar doğrultusunda

sürdürülen ticari ilişkiler vardır.

3. Yeni Toplumsal Hareketler; Komünal Konseyler Örneği

2006 Nisan ayında Venezüella Hükümeti tarafından toplumsal

kalkınma yolunda mahalle meclislerinin nezaretinde yerel

politikaların ve projelerin başlatılması ve halkın

güçlendirilmesi için Komünal Konseyler Yasası çıkarılmıştır5.

Bu yasanın 6. maddesine göre komünal konseylerin esas karar

verici organı olan bir yurttaşlar konseyi (asamblea de ciudadanos y

ciudadanas) o yerin 15 yaş ve üstü sakinlerinin en az yüzde

20′sini içermek zorundadır. 12. Maddesine göre ise komünal

konseyler kendi vazifeleri ve üyelerini ücretsiz olarak tayin

eder. Komünal konseylerin çeşitli müdahale alanları 9. maddede

şu şekilde tanımlanmıştır: “sağlık, eğitim, kentsel ya da

kırsal alanlarda toprak yönetimi, barınma, sosyal güvenlik ve

toplumsal eşitlik, halk ekonomisi, kültür, güvenlik, iletişim

ve bilgilendirme, boş vakit ve spor, gıda, su ve gaz konusunda

teknik rehberlik, hizmetler ve ele alınması topluluk açısından

faydalı olacak herhangi bir konu” (Toussaint: 2010)Komünal

konseyler halkın ülke yönetimine aktif katılımının, temsili

5 Bkz, Komünal Konseyler, Çevrimiçi, http://en.wikipedia.org/wiki/Venezuelan_Communal_Councils, Erişim; 5 Ocak 2013

demokrasi yerine katılımcı demokrasinin somut bir örneği olarak

düşünülebilir. Venezüella Komünler Ağı yöneticisi Wilder

Marcano ile yapılan ve 7 Temmuz 2010’da venezuelanalysis.com’da

yayınlanan röportajda Marcano; temsili demokrasi yerine

katılımcı demokrasiyi inşa etmeleri gerektiğini, Bolivarcı

Anayasa’da demokrasilerinin katılımcı ve öncü olmasının

gerekliliğinin vurgulandığını,ifade etmiş ve halkın eski

siyaset yapma biçimleriyle bağlarını koparmak, halkı öncü

haline getirmek gerektiğini, bunun karşı karşıya oldukları en

büyük mücadele başlıklarından biri olduğunu söylemiştir.

2006 Nisan’ın yürürlüğe giren ilk yasa sonrasında toplam 

30,179 komün konseyi kayıt altına alındı. Kayıtlı konseylerdeki

üye sayısı birkaç kişiden 50 ya da 100 kişiye kadar değişiyor. 

Aktif halde olan konsey sayısının 20.000 civarında olduğu

tahmin ediliyor. Her konsey, 200 ile 400 arasında aileyi temsil

ediyorlar.  Yeni yasanın Kasım 2010′da çıkmasının ardından tüm

konseylerin 180 gün içinde yeniden kayıtlarını tazelemeleri

gerekiyor. Komün konseyleri demokratik seçimlerle kurulduktan

sonra yaptıkları projeleri devlet kuruluşlarına temsil ederek

gerekli fonları alıyorlar. Her komün konseyi maaş almayan ve

gönüllü olarak çalışan bir sözcüye sahiptir.  Yapılan projeler,

yol, kanal yapımından okul ve anaokullarının, küçük işletme ve

kooperatiflerin kurulmasına kadar değişiyor.  Uzman ve

teknisyenleri esas alan bir yaklaşım karşısında konseyler,

örgütlenen ve bir arada çalışan halkın bir dizi projeyi hayata

geçirebileceği şeklinde bir yaklaşımı yansıtıyor. Bir dizi

sosyal proje ile halkın eğitim, sağlık ve yaşam düzeyleri

yükselirken aynı zamanda, yeni kurulan kurumları, denetim,

teknik alanlar ve  yönetim konusunda danışmanlık sağlıyorlar.

Böylece komünler bir yandan halkın günlük yaşam sorunlarına

eğilirken diğer yandan da, kitlelerin politik sürece doğrudan

katılmalarını sağlıyorlar.6

Komünal konseyler örneği devrimin tabana yayılması amacıyla,

halkı pratik anlamda yönetime katma çabası olarak

özetlenebilir. Bununla beraber konseylerin halkın sorunlarına

çözüm üreten, yaşam standartlarının yükselmesine katkıda

bulunan bir rol üstlenmesi ve halkın bu konseylerin içerisinde

yer alarak sorunlara çözüm üretme aşamasında da katkı sunması

toplumsal bir hareket olarak değerlendirilebilir.

3.1. Venezüella’da Toplumsal Muhalefet

Chavez’in yönetime geldiği 1998 yılından bu yana Venezüella

muhalefetinin yapısını işadamları-burjuvalar, onların

güdümündeki işçiler oluşturmaktadır. Üstelik bunların ABD

tarafından desteklendiği de bilinmektedir7.

Venezuela’daki halkçı iktidara karşı ise muhalefet cephe almış

durumda. Chávez’i diktatörlükle ve “demokrat olmamakla”

suçlayan muhalif kitle ülkenin farklı yerlerinde protesto

gösterileri düzenliyor. Son dönemlerde düzenlenen Chávez

6 Bkz, The Economist, 15 Temmuz 2010 Çevrimiçi, http://www.economist.com/node/16595071, Erişim; 8 Aralık 2012

7 Bkz, Noam Chomsky, ‘’Venezüella’ya karşı ABD komplosu’’, Green Left

Weekly, 11 Kasım 2006, Çev. Emine Kunter,

karşıtı protestolarda kimliği belirlenemeyen kişilerce açılan

ateş sonucu çok sayıda kişi hayatını kaybetti. Medya ise

Chávez’e bağlı “ekiplerin” muhaliflerin üzerine ateş açtığını

iddia ediyor. Devrim Ekranlardan Gösterilmeyecek (The

Revolution Will Not Be Televised) isimli belgeselde de buna

benzer bir olay gösteriliyor ve işin gerçek yüzünü açığa

çıkarıyor. Belgeselde, başkanlık binası önünde “Diktatör

Chávez” sloganlarıyla Chávez iktidarını protesto eden

muhaliflerin üzerine kimliği belirsiz keskin nişancılar

tarafından ateş açılıyor. Medya ise bunu Chávez’in katliamı

olarak veriyor. Belgeselde, muhaliflerin üzerine ateş açan bu

kişilerin halkçı iktidar karşıtı muhaliflerin ta kendisi olduğu

gösteriliyor. Yani, muhalifler Chávez’i karalamak için kendi

taraftarlarını öldürerek prim sağlamaya çalışıyor. Bu

muhaliflerin ABD tarafından desteklendiği de başka bir gerçek.

Ekim 2012 seçimlerinde Chavez’e muhalefet eden Capriles*

destekçileri, Venezuela’nın tek umudunun, tekrardan siyasi orta

yolculuğa geri dönüş olduğunu söylüyor. Capriles, ülke için sağ

kanat bir siyasi program öngörüyor. Capriles, ülkedeki

kamulaştırmanın son bulmasını, özel teşebbüslerin

yaygınlaşmasını ve tam anlamıyla liberal bir ekonomiyi

öngörüyor. Capriles, bu şekilde Chávez’in yaptığı halkçı

reformları yavaş yavaş silmeye ve ülkeyi istikrarlı bir şekilde

küresel kapitalist zincirin bir parçası haline getirmeyi

planlıyor. Capriles’e karşı olan Chávez yanlıları ise,

Capriles’in sözlerinin ardında neo-liberal bir programın

bulunduğunu ifade ediyor.8

8 Bkz, Can Semercioğlu, ‘’Venezüella’da Kapitalizm Oylanacak’’, Birgün Gazetesi, 06 Ekim 2012, Çevrimiçi http://www.birgun.net/worlds_index.php?

Venezüella’da petrolden elde edilen gelirin eşit olarak

dağıtılmaya çalışılması, ülke bütçesinin neredeyse yarısının

sosyal politikalara harcanması, birçok kamulaştırmanın

yapılması zengin sınıfı ve onları destekleyen ve ülkedeki

petrol kaynaklarını güvence altında tutmak isteyen ABD’yi

oldukça rahatsız etmektedir. Onlar da varolan güçlerini

kullanarak Chavez karşısında alternatif yaratmaya

çalışmaktadır. Muhalefeti yaratan liberalların Chavez

karşısında yeterli olamadığı görünmektedir. Varolan muhalefet

karşısında yoğun bir halk desteğini arkasına almış, yeri

geldiğinde korkusuzca dövüşen ve ölümden çekinmeyen bir halk

kitlesi Chavez’in önünde etten duvar örmüşlerdir.

4. Tartışma ve Sonuç

Latin Amerika tarihinin direnişlerle, mücadelelerle,

devrimlerle dolu olduğu bilinmektedir. Hatta Latin Amerika

ülkelerini tek tek değerlendirmek yerine birlikte

değerlendirmek de çok yerinde olacaktır çünkü bu ülkelerin

arasında ciddi bir dayanışma söz konusu9.

Chavez’in öncülük ettiği bu dayanışma ağı, Latin Amerika

yoksullarına kuşkusuz çok fayda sağlıyor. Bir çok alanda

news_code=1349513712&year=2012&month=10&day=06, Erişim; 9 Aralık 2012

8 Bkz. Luis Suarez Salazar, Kübanın Dış Politikası ve ALBA, 28 Ocak 2006, Çevrimiçi, http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=411, Erişim; 4 Ocak 2013

*Capriles, 11 Temmuz 1972 doğumlu olan Henrique Capriles Radonski, siyasi kariyerine avukat iken 27 yaşında ulusal kongrede sandalye kazanarak başladı. Capriles’in siyasete atılması, Venezuela’da Chávez karşıtı politikaların örgütlenmesine neden oldu. Capriles, kendisini merkez sağ yapıda bir siyasetçi olarak tanımlıyor.9

yapılan ve ticari nitelik de taşıyan anlaşmalarla, çoğunlukla

değiş-tokuş usulüyle birbirlerinin ihtiyaçlarını karşılayan bu

Latin Amerika ülkeleri emperyalizme karşı birleşik bir cephe

oluşturmuş durumda. Latin Amerika için Bolivarcı İttifak yani

ALBA, Güney Amerika Bankası Bankosur, Latin Amerika ortak

televizyonu Telesur ve ortak radyosu Radyosur gibi projelerle

Latin Amerika birliğinin gücü daha da perçinlenmektedir. Her

geçen gün güçlenen ilişkilerle yollarına devam eden ve

emperyalist dünyayı tedirgin eden bu ülkelerden öğrenecek çok

şeyimiz var.

Venezüella’ya gelecek olursak, hızlı dönüşümlerle ama emin

adımlarla ilerleyen bu ülke, devlet yapılanmasını baştan ayağa

değiştirdi. Üstelik bunu ‘tepeden inme’ yollarla değil, halkın

doğrudan, aktif katılımıyla gerçekleştirdi ve gerçekleştirmeye

devam ediyor. Komünal konseylerin bu katılımcılığı kanıtlar

nitelikte olduğunu söyleyebiliriz. Bununla beraber seçimlere

katılım oranının artması, ordu algısının değişerek milis

güçlerinin oluşturulmasıyla beraber halkın milislere yoğun

şekilde katılımı da bir gösterge olarak sunulabilir. Hatta,

2002 yılında Chavez’e yapılan darbe sonrası halkın sokaklara

dökülerek bir kaç gün sonra Chavez’i yeniden iktidara

getirmesi, Venezüella’da toplumsal bir hareketin varlığından

söz etmek için yeterlidir.

Ilk olarak IMF güdümünde neo-liberal politikalar uygulayan

dönemin Devlet Başkanı Anders Perez’e 1992 yılında darbe

girişimiyle gündeme gelen ve o dönemde asker olan Chavez ve üç

arkadaşı başarısız darbe girişimi sonrası hapse atılmış ve iki

yıllık hapis sonrası serbest bırakılmıştır. Halkı yoksulluğa

mahkum eden politikalar yapan hükümete karşı yapılan bu darbe

girişimiyle Chavez yoksulların kahramanı haline gelmiş ve 6 yıl

sonra, 1998 yılında yapılan seçimlerde iktidara gelmiştir.

Iktidara geldiğinden bu yana, ürettiği sosyal politikalarla

destekçi sayısını oldukça artırmıştır.

Hugo Chávez milli bütçenin %43,2’sini sosyal politikalar için

kullanıyor. Venezüella’da çocuk ve bebek ölümleri Hugo Chávez

döneminde yarı yarıya düştü. Venezüella’da okuryazar oranı

%100’e ulaştı. Ülkede öğretmen sayısı 65.000’den 350.000’e

çıkarıldı. Birleşmiş Milletler verilerine göre Venezüella

fakirlikle mücadelede 1996-2010 döneminde bütün Latin

Amerika’da en başarılı ülke oldu. Gallup firmasının yaptığı

araştırma Venezüellalıların dünyanın “en mutlu altıncı milleti”

olduğunu gösterdi.10 Elbette Chavez’in yaptıkları bu kadarla

sınırlı değil. Komünal konseylerin oluşturulması, sosyal

güvenlik sisteminin genişletilmesi ve çalışanların güvence

altına alınması, eğitim ve sağlığın ücretsiz hale getirilmesi,

kadın bankasının kurulması, kimi kurumların kamulaştırılması,

yoksulluğun azaltılması, istihdamın artırılması vs. gibi birçok

alanda halkın da desteği ile politika üreten Chavez yönetiminin

oldukça başarılı olduğu görülmektedir. Onu başarılı kılan en

önemli etken kuşkusuz yoğun halk desteğidir.

Venezüella’da 1998 yılından bu yana yapılan tüm seçimlerde

sandıklardan Chavez çıkmıştır. Son olarak Ekim 2012

10 Bkz, Venezüella Neden Hugo Chavez Diyor?, 17 Ekim 2012, Çevrimiçihttp://www.diplomatikgozlem.com/TR/belge/1-9223/venezuella-neden-hugo-chavez-diyor.html Erişim; 24 Kasım 2012

seçimlerinde 30 muhalefet partisinin oluşturduğu koalisyonun

lideri Capriles oyların %44,97sini alırken, Chavez %54,42 oy

oranı ile yeniden başkan seçilmiştir.11

11Bkz, Venezuela seçimlerinde zafer Chavez'in, 8 Ekim 2012, Çevrimiçi,

http://www.bbc.co.uk/turkce/haberler/2012/10/121007_venezuela_update.shtml,Erişim; 24 Kasım 2012

KAYNAKÇA

Bakar, Çağrı; ''Venezüella Ülke Raporu; Genel Bilgiler, Tarih,

Siyasi, İdari ve Ekonomik Durum, Türkiye İle İlişkileri''

Ankara Üniversitesi Latin Amerika Çalışmaları Araştırma ve

Uygulama Merkezi Müdürlüğü, Mayıs, 2010

Carlson, Chris; ‘’Venezüella anayasa reformu aslında ne

hakkında?’’ (Çevrimiçi) http://www.sendika.org/yazi.php?

yazi_no=14353, 23 Kasım 2007

Chomsky, Noam; ‘’Venezüella’ya karşı ABD komplosu’’, Green

Left Weekly, Çev. Emine Kunter, 11 Kasım 2006

Kışlalıoğlu, Canan; ‘’2000’den günümüze latin amerika - abd

karşılıklı ekonomik ve politik yaptirimlari: venezüella,

bolivya, peru örnekleri’’, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2008

Salazar, Luis Suarez; “Küba’nın Dış Politikası ve ALBA”,

http://www.sendika.org/yazi.php?yazi_no=4660, 30 Ocak 2006

Sánchez, Alex: ’’Separating Fact from Fiction: An Analysis of

Venezuela’s Military Power’’(Çevrimiçi)

http://venezuelanalysis.com/analysis/4443), 14 Mayıs 2009

Toussaint, Eric: ‘’Bolivarcı Venezüella Yol Ayrımında:

Venezüella Birleşik Sosyalist Partisi (Psuv) İçindeki

Tartışmalar Ve Çelişkiler’’, Çev. Soner Torlak, Çevrimiçi,

http://www.latinbilgi.net/index.php?eylem=yazi_oku&no=3520, 23

Temmuz 2010

Wilpert, Gregory; ‘’On iki yıllık Bolivarcı Devrim üzerine bir

değerlendirme’’(Çevrimiçi) http://www.latinbilgi.net/index.php?

eylem=yazi_oku & no=3726 , Fügen Yavuz, 8 Haziran 2011