Sri Gur Partap Suraj Granth - Damdami · 2014-09-06 · Sri Gur Partap Suraj Granth ikRq: BweI sMqoK isMG jI ‘kiv cUVwmiN’ By Bhai Santokh Singh ‘Kavi Churamani’ sRI gurU
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
¡siqgur pRswid ]
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ
ruiq pMjvIx Rut 5
Sri Gur Partap Suraj Granth
ikRq:
BweI sMqoK isMG jI ‘kiv cUVwmiN’ By
Bhai Santokh Singh ‘Kavi Churamani’
sRI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gujrI jI dy
300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
Dedicated to 300th Martyrdom Anniversary of Guru Gobind Singh ji’s
pRo. (rItwierf) pMjwbI XUnIvristI, pitawlw (aYks PYlo sRI gurU gRMQ swihb aiDaYn ivBwg)
sMKyp ilûk kI-stRok sUcI
qqkrw ruiq pMjvIx ruiq pMjvIx
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
3
do Sbd iksy vI kOm dy ieiqhws dy mUl sRoq Aus kOm vwsqy iezk aijhw
srmwieaw huMdy hn, ijs AuØzqy Auh kOm ãÞr kr skdI hY[ ieh kOmI srmwieaw hI Aus dy pYrokwrW leI pRyrnw dw sRoq bNdw hY[ iszK ieiqhws nwl sMbMDq aijhy sRoq swfy pws Bwvyx igNqI ivzc bhuq iZawdw qW nhIx pr ijqny ku vI AuplbD hn, AunHW L ßnImq smJ ky ijzQy AunHW dw aiDaYn ZrUrI hY, AuQy AunHW dI sMBwl vI awvzSk hY[
ienHW ivzcox iezk sRoq ‘kiv cUVwmiN’ BweI sMqoK isMG jI duawrw ricq ‘sRI gur pRqwp sUrj’ gRMQwvlI hY[ ‘sRI gur pRqwp sUrj’ gRMQwvlI iszK ieiqhws dw iezk vfmuzlw sRoq hoN dy nwl nwl BweI sMqoK isMG jI L siqgurU jI vlox bÞSI adBuq ivzdvqw dw ÞZwnw vI hY[ awkwr aqy guNwqmk idRStI qox ieh sRoq ieqnw vzfw hY ik iszK ãlsãy aqy ieiqhws dy KojI iesdy aiDaYn qox ibnW awpNI ivzdvqw aDUrI mMndy hn[ iszK jgq ivzc iesdI hrmnipawrw aqy pRmwiNkqw dw aMdwZw ies gzl qox lwieaw jw skdw hY ik iZawdwqr ieiqhwsk aqy hor pRiszD gur-asQwnW qy roZwnw ies gRMQwvlI dI kQw dI prMprw qurI aw rhI hY[ iksy vI ieiqhwsk rcnw L Bwvyx mukMml qW nhIx ikhw jw skdw pr jo SrDw, isdk aqy iszKI nwl pRym BweI swihb jI dI rcnw L pVHn AuprMq pRwpq huMdw hY, Auh szcmuzc byimswl hY[
sUcnw qknwlojI dy nvInqm aqy qyZ qrwr swDnW duawrw iszK ieiqhws dI mUl swmgRI L dunIaW dy hr kony ivzc vsy gurU nwnk nwm lyvw guriszKW qzk phuMcwAuN dI syvw inBwAuNw, dws dw AudyS hY[ siqgurU jI dI ikRpw sdkw sRI gurU gRMQ swihb ivzc drj gurbwNI, vwrW/kibzq BweI gurdws jI dw iezk SkqISwlI src tUl AuplbD krwAuNw; BweI kwhn isMG ‘nwBw’ jI dI mhwn rcnw ‘gur Sbd rqwnwkr mhwnkoS’, inrmlw sMpRdwie dy ivdvwn mhWpurKW duawrw iqawr kIqw sMpRdweI arQW vwlw gurbwNI dw tIkw ijhVw iszK jgq ivzc ‘PrIdkot vwlw tIkw’ krky pRiszD hY (ikAuxik ies dy tIkwkwrW L Aus smyx PrIdkot irawsq dy mhwrwjw dI srpRsqI hwisl sI), BweI sMqoK isMG jI duawrw ricq ‘sRI gur pRqwp sUrj’ gRMQwvlI ivzcox sRI ‘nwnk pRkwS’ ifijtl rUp ivzc AuplbD krvwAuN dI syvw krvw ky ies AudyS L hwisl krn vwsqy iezk pVwa mukMml ho czukw hY[ aweI. tI. dy mwiDam rwhI iszK ieiqhws aqy gurmiq drSn dw aiDaYn aqy Koj krn vwly ivdvwnW leI sRI gurpRqwp sUrj gRMQ dIaW 12 rwsW, 6 ruqW aqy 2 aYn ifijtl rUp ivzc AuplbD krvwAuN dI syvw sMpUrn ho cuzkI hY[ siqgurU jI ny hI mhwn bKiSS krky ieh syvw ies kIt pwsox leI hY[
sRI gurpRqwp sUrj gRMQ dw swrw mUl pwT pwTkW dI suivDw leI pMkqI-Cyd aqy pd-Cyd ivDI anuswr idzqw igaw hY[ keI ku szjNW dI vIcwr sI ik sRI gurpRqwp sUrj ivzcox kuzJ byloVy aqy mnmzq vwly aMS kzF ky iesdI soD kr idzqI jwvy pr dws ny awpNI quzC mzq anuswr gRMQ dI mOilkqw brkrwr rzKN
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
4
leI aYsw krnw munwisb nhIx smiJaw[ vYsy vI sRI nwnk pRkwS aqy sRI gur pRqwp sUrj gRMQwvlI ivzc pMQ rqn fw. BweI vIr isMG jI vlox QW QW idzqIaW itzpNIaW pwTkW L gurmiq qox dUr nhIx jwN idMdIaW[ ies leI BweI vIr isMG jI vlox idzqy pRXwX, itzpNIaW, hvwly aqy Puztnot nwl nwl dy ky mUl pwT nwl koeI CyV CwV nhIx kIqI geI[ BweI swihb vlox bNwieaw qqkrw Ausy qrHW rzK ky, iksy vI aMsU qzk iszDI phuMc leI awswn ilûk dy idzqy gey hn[
nwl hI Koj kwrj leI s. hrbMs isMG jI aYm.ey. (jMmU) duawrw ricq sRI gur pRqwp sUrj gRMQ dI ‘sMbMD sUck anukRmiNkw’ (nwvW aqy QwvW dw koS) vI idzqw jw irhw hY[ ies vwsqy dws vlox ijzQy s. hrbMs isMG jI dw DMnvwd hY, AuØzQy fw. gurcrn isMG jI (aYks PYlo sRI gurU gRMQ swihb aiDaYn ivBwg, pMjwbI XUnIvristI pitawlw) dw vI dws irNI hY ijnHW dy sihXog nwl ieh sMBv ho sikaw hY[ fw. gurcrn isMG jI dw dws ies krky vI ikRqzg hY AunHW ny dws L ‘srkwrI kwilj krmsr’ ivzc awpNw Swigrd hoN dy nwqy ‘eISr mweIkRo mIfIaw’ L Koj kwrj leI vzD qox vzD shwiek bNwAuN leI smyx smyx bhuq hI kImqI suJwa idzqy hn[ nwl hI dws fw. kulbIr isMG jI ‘iQMd’ (sYn mtyE, kYlyPornIaw) dw DMnvwd kIqy ibnW vI nhIx rih skdw, ijnHW ny jdox vI ZrUrq peI, awpNy fwktrI ikzqy dy ruJyivaW dy bwvjUd awpNw BrpUr qknIkI sihXog idzqw[
mMiZl hwlW dUr hY[ ajy qvwrIK gurU Kwlsw pwTkW qzk awAuNw hY[ iPr BweI nûd lwl rcnwvlI, jnm swKI BweI bwly vwlI, mihmw pRkwS, dovyx guriblws (pw: 6 aqy pw: 10), gurU kIaW swKIaW, igawn rqnwvlI, iszK rihqnwmy, gurbwNI dy pRiszD tIky aqy iszK ieiqhws dI hor mUl swmgRI… kwrj ieqnw vzfw hY, ijhVw siqgurU jI dI bÞSIS aqy swD sMgq dI awsIs nwl hI nypry cVH skdw hY[
sMpUrn sRI gurpRqwp sUrj gRMQwvlI ieMtrnYØzt AuØzpr AuplbD krwAuN dI ieh syvw dws vlox sMq ikSn isMG jI mhwrwj rwVw swihb vwilaW dI Xwd ivzc sRI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq hY[ siqgurU jI bÞiSS krn, kiv cUVwmiN BweI sMqoK isMG jI dI ieh mhwn rcnw jo ik hwlW qzk isrP kuJ ivdvwnW, lweIbRyrIaW aqy gurduawiraW qzk hI sIimq hY, huN kMipAUtr aqy ieMtrnYt dy mwiDam rwhIx dunIaW dI hr nuÜkr ivzc vsdy gurU nwnk nwm lyvw gurisKW dy Gr Gr qzk phuMc sky aqy ‘hAu mUrK’ iesy qrHW ‘kwry’ lÜigaw rhy:
pUrI SY L fr Gwty dw, fr nhIx azDI qweIx[ rzbw! ipawr myry dI mMiZl, pUrI kdy nw hovy[
dws blijMdr isMG
gurduawrw krmsr, rwVw swihb[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
5
Gir Gir aMdir Drmswl swihby kmwl gurU goibMd isMG jI dy ainûn ‘ipawry’ BweI dieaw isMG
jI qox clI aw rhI jgq pRiszD sMpRdwie, ijhVI hoqI mrdwn vwlI sMpRdwie krky vI pRiszD hY, dy mhWpurK sMq eISr isMG jI aqy sMq ikSn isMG jI mhwrwj dIaW SKSIaqW iksy jwNkwrI dIaW muQwj nhIx[ ies sMpRdwie dy mOjUdw muKI, nwm bwNI dy rsIey, sMq bwbw qyjw isMG jI dI awigaw anuswr bwbw blijMdr isMG jI ny ijs FMg nwl guriszKI dw pRcwr krn vwsqy bIVw cuzikaw hY, Auh awpNy awp dy ivzc iezk imswl hY[ iszDIaW Dwrnw duawrw gurbwNI dy kIrqn aqy viKawn duawrw bwbw blijMdr isMG jI ny nw kyvl sMq eISr isMG jI mhwrwj rwVw swihb vwilaW dI rvwieq L brkrwr rziKaw hY, blik AunHW ny kMipAUtr aqy ieMtrnYØzt dy mwiDam rwhIx gurbwNI aqy gurmiq nwl sMbMDq swmzgrI L Gr Gr phuMcw ky ‘Gir Gir aMdir Drmswl’ BweI gurdws jI dy ies vcn L iezk invykly qrIky duawrw sãl krn dI iezk hor nvIx rIiq clweI hY[
dws dw ipCly keI swlW qox gwhy bgwhy jdox ikqy vI AunHW nwl myl huMdw irhw hY, dws AunHW L awpNy iesy kwrj ivzc ruziJaw dyKdw irhw hY[ sB qox pihlW mhwn koS L ieMtrnYØzt qy ilaw ky, iPr ‘eISr mweIkro mIfIaw’ gurbwNI aqy BweI gurdws jI dI rcnw dw src tUl iqawr kr ky ijzQy awp ny huN qzk ies Kyqr ivzc vzfI sãlqw hwisl kIqI hY, AuØzQy ‘kiv cUVwmiN’ BweI sMqoK isMG jI dI mhwn rcnw ‘sRI gurpRqwp sUrj gRMQ’ ieMtrnYØzt qy ilaw ky ies Kyqr ivzc iezk hor mwarkw mwiraw hY[
sMn 2004 eI. iszK ieiqhws nwl sMbMDq SqwbdI smwrohW dw swl irhw hY[ ies swl dOrwn iszK jgq ny gurU aMgd dyv jI dw 500 swlw pRkwS purb, sRI gurU gRMQ swihb jI dI isrjNw dw 400 swlw smwroh aqy sRI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dI Shwdq dw 300 swlw idhwVw mnwieaw hY[ bwbw blijMdr isMG jI ny sRI gurU gRMQ swihb jI dw sMpRdweI ‘PrIdkot vwlw’ tIkw gurU aMgd dyv jI dy 500 swlw pRkwS purb L, ‘eISr mweIkRo mIfIaw’ sRI gurU gRMQ swihb jI dI isrjNw dy 400 swlw purb L aqy ‘sRI gur pRqwp sUrj gRMQ’ sRI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dI Shwdq dy 300 swlw idhwVy L smripq krky ijzQy gurU swihbwn dy AupkwrW aqy kurbwnIaW pRqI awpNI SrDw aqy ikRqzgqw pRgt kIqI hY, AuQy nwl hI kMipAUtr aqy ieMtrnYØzt nwl jwNkwrI rzKN vwly ‘gurmuK hMsW’ vwsqy awp ny gurU swihbwn dI bwNI aqy Aupmw dw ‘mwn srovr’ AunHW dy iblkul nyVy kr idzqw hY[ Xwd rhy ik BweI kwnH isMG nwBw jI dI mhwn rcnw ‘mhwnkoS’ awp pihlW hI ieMtrnYØzt qy AuplbD krvw ky Kwlsy dI isrjnw dy 300 swlw purb L smripq kr cuzky hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
6
bwbw blijMdr isMG jI dI ies GwlNw Aupr isrP rwVw swihb sMpRdwie hI nhIx, blik smuzcw sMq smwj mwN kr skdw hY[ gurmiq dw pRMprwgq qrIky duawrw pRcwr krnw, aMimRq CkwAuNw, lûgr clwAuNy, smwj aqy mwnvqw dI syvw krnw awidk syvwvW qW pihlW hI sMq smwj dy ihzsy aw cuzkIaW hn, bwbw blijMdr isMG jI ny awDuink FMg duawrw kMipAUtr aqy ieMtrnYt dy mwiDam rwhIx gurbwNI aqy gurmiq dw pRcwr krn dI syvw awrMB krky ‘gurmiq isDWq pRcwrk sMq smwj’ dw nW hor AuØzcw kr idzqw hY[ nwl hI bwbw blijMdr isMG jI ny sMq smwj, iszK ivdvwnW aqy hor iszK sMsQwvW L ies gzl dw aihsws vI krvwieaw hY ik azj dy kMipAUtr Xug ivzc gurmiq dy pRcwr aqy Koj kwrj vwsqy jykr ienHW swDnW dI vrqox nw kIqI geI qW gurU swihbwn dy sMdyS L Gr Gr phuMcwAuN dw sMklp pUrw nhIx ho skygw[
dws L aws hY ik gurmiq nwl sMbMDq mUl swmgRI kMipAUtr aqy ieMtrnYØzt rwhIx Gr Gr phuMcwAuN dy ies SuB mnorQ ivzc bwbw blijMdr isMG jI L pUrn kwmXwbI pRwpq hovygI[ aÞIr ivzc dws awpNy vlox aqy ‘gurmiq isDWq pRcwrk sMq smwj’ vlox bwbw blijMdr isMG jI dy ies purSwrQ dI BrpUr SwlwGw krdw hoieaw AunHW L huN qzk pRwpq kIqI sãlqw leI vDweI idMdw hY aqy AunHW dy bwkI rihMdy mhwn kwrj dI sMpUrnqw vwsqy siqgurU jI dy crnW ivzc ardws krdw hY[ 21 jnvrI 2005 sMq hrI isMG rMDwvw rMDwvw jnrl skzqr, gurmiq isDWq pRcwrk sMq smwj[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
7
sMdyS bwbw blijMdr isMG jI sMq smwj nwl sMbMiDq pRcwr dI supRiszD sMsQw
sMq eISr isMG jI qy sMq ikSn isMG jI rwVw swihb vzlox vroswie sQwn dy pRmuzK pRiqinD hn[ cyqMn qy sUJvwn hoN dy nwqy Auh iszKI dw pRcwr pRMpk qy awDuink ivigawnk sUJ dw sumyl krky krn dy cwhvwn hn[ ijzQy Auh hoqI mrdwn vwlI sMpRdwie nwl sMbMiDq sMq eISr isMG jI dy iszDIaW DwrnW duawrw gurbwNI kIrqn qy viKawn dI pRMprw L agWh qor rhy hn, AuØzQy AunHW L ivdySW dy rtn qox ieh vI anuBv ho igaw hY ik smuzcy qOr qy, ivSyS krky ivdySW ivzc vsdI ajokI pIVHI L Drm, aqy ies rwhIx jIvn dIaW AuØzcIaW suzcIaW kImqW vzl awkrSq krn dy pRmuzK swDn ieMtrnYØzt aqy kMipAUtr hI hn[ azj dy ies pIVHI dy ivdvwn qy Kojkwr vI gurmiq aiDaYn leI nvInqm sUcnW qy pRswr dy swDnW dIaW shUlqW dI Gwt L bVy qIbr rUp ivzc anuBv krky, ies qox dUr huMdy jw rhy hn[ Auh pIVHI ijs ny awpNI swrI isziKaw hI ies mwiDam rwhIx leI hY, AuhnW L ieh Gwt hor vI iSzdq nwl mihsUs huMdI hY[
bwbw blijMdr isMG jI akwl purK dI apwr bÞiSS dy pwqr hn ijs sdky AunHW L siqgurU jI ny ieh syvw bÞSI hY[ keI swlW qox ijzQy Auh gurmiq dy pRoK qy apRoK soimaW L pRogRwmf rUp ivc sI.fI. aqy vYØzbsweIt qy ilaw rhy hn, AuØzQy nwl hI Auh ies L inÜq hor suDwrn qy vDyry aiDaYn-shwiek bnwAuN ivzc ruzJy hoey hn[ ivakqI rUp ivzc ibnW iksy sMsQwgq shwieqw dy Auh aYØznw kMm kr cuzky hn ik sMq smwj, vzK-vzK fyry qy vzfIaW sMsQwvW AunHW dy ies kwrj aqy lgn Aupr mwN kr skdIaW hn[ ‘eISr mweIkro mIfIaw’ dy nvInqm sMskrn ivzc AunHW ny sRI gurU gRMQ swihb jI, BweI gurdws jI dIaW vwrW qy svYXy; sRI gurU gRMQ swihb jI dw PrIdkot vwlw tIkw (4 ijldW); s. mnmohn isMG ricq pMjwbI aMgryjI stIk (8 ijldW); pRo. swihb isMG jI ricq ‘gurU gRMQ swihb drpn’ (10 ijldW); BweI kwnH isMG jI dw ‘mhwn koS’ qy pMjwbI XUnIvristI, pitawlw duawrw pRkwSq myrw ‘sRI gurU gRMQ swihb koS’ (2 ijldW) L BweI sMqoK isMG jI dy ‘sRI gurpRqwp sUrj gRMQ’ (14 ijldW) smyq Br idzqw igaw hY aqy ienHW swiraW L awps ivzc sMbMiDq kr idzqw igaw hY[ ieh sRI gurU gRMQ swihb ivzc awey iksy vI Sbd aqy quk dI Bwl leI src ieMjn qW hY hI pr jy Auprokq iksy vI tIky ivzcox quk-ivSyS dy arQ vyKNy hoN, aijhI suivDw vI ies ivzc AuplbD hY[ iksy ivSyS Sbd dy arQW L loV anuswr mhwn koS aQvw ‘sRI gurU gRMQ koS’ ivzcox vI vyiKaw jw skdw hY[ SbdW dI FUMf sImq rUp ivzc sRI gurU gRMQ swihb dy iksy vI XogdwnI aQvw rwg ivzcox vI kIqI jw skdI hY[ ieh swrI Bwl iksy Sbd dy vzK-vzK joVW vwly SbdW dI iekzTI vI ho skdI hY[ swrIaW qukW L
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
8
aglIaW-ipClIaW qukW smyq vzKry vI kziFaw jw skdw hY[ ies qrHW dI Koj aqy swPtvyar dI isrjnw vfyrIaW ivzidak aqy Dwrimk sMsQwvW leI anusrn krnXog hY[
siqgurU jI bwbw blijMdr isMG jI qy hor bÞiSSW krn, AunHW L ies syvw leI hor AuqSwh bÞSN qW jo Auh gurmiq dy sunyhy dy pRswr ivc juty rihN[ swfI siqgurU jI dy drbwr ivzc ieh hI ardws hY[
pitawlw fw. gurcrn isMG 28 jnvrI, 2005 pRo. (rItwierf) pMjwbI XUnIvristI, pitawlw (aYks PYlo sRI gurU gRMQ swihb aiDaYn ivBwg)
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
hI) ismrdy hn[ (ismridaW hoieaW) ijnHW sMqW ny awqm ivSYNI buzDI nwl (Aus akwl purK L) jwN (Bwv lK) ilaw hY (Auh ies sMswr swgr qox) pwr ho gey[
sdw szq icq awnûd srUp prmwqmW dy jo aYsy smUh sMq hn (mYx) dovyx hzQ joV ky AuhnW swiraW L bMdnw krdw hW qy ieh bynqI krdw hW ik) ieh gRMQ (inrivGn) pUrn krvw dyvo[
2. ‘kiv-sMkyq’ imrÄXwdw dw mMgl[ sÍYXw: ijh pwr n pwviq hY cqurwnn
awn pMcwnn gÎwn gqI[ Kt awnn BRwq gjwnn gwviq vwiD sdw kmqI n rqI[ AucrMiq hZwr hI awnn qy iqs qy khu dIrGu kWih mqI? kr byNvqI* SuB dyhu mqI ibGnwin hqI Bij swrsuqI ]3]
*SuD pwT-bINvqI hoNw hY ikAuxik byNu dw arQ hY-murlI qy srzsÍqI dy hzQ hY ‘bIN’ qy eyQy ‘N’ L aOxkuV bI nhIx[ jogI jo ‘ikMg’ vjWdy hn Aus L vWs dI fMfI hoN krky byn kihÀdy hn[ XQw:-hiQ kir qMqu bjwvY jogI Qobr vwjY byn[ byNumqI nwm iek ndI dw bI hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
14
cqurwnn=bRhmW[ pMcwnn=iSvjI[ gÎwngqI=(iSvjI dy) gÎwn dI gqI dI inivrqI hY ijzQy[ (a) (gÎwn+agqI) gÎwn dI aphuMc[ Bwv ijzQy phuMc nhIx gÎwn dI[ Ktwnn BRwq gjwnn=kwrqkyX dw BweI gNyS[ (a) kwrqkyX qy Aus dw iBrw gNyS[ rqI kmqI n=QoVI vI Gzt nhIx Bwv vD qox vzD[ hZwr hI awnn qy=hZwr hI muK qy (SySnwg)[ dIrG kwih mqI=iqs qox vzfI iks dI buzDI hY[ kr eyNvqI=hzQW ivc vINw vwlI[ (a) (mYx) bynqI krdw hW[ arQ: ijs dw pwr bRhmw nhIx pw skdw ar iSvjI dy igawn dI bI ijzQy
phuMc nhIx qy kwrqkyX dw BweI gNyS vI (ijs L) sdw vzD qox vzD gwAuxdw hY kdy rqI Br Gzt (gwien) nhIx krdw[ (qy) hZwr hI muK qox (SySnwg ijs dy nwmW L) Aucwrdw hY (Blw) dzso KW Aus qox iks dI buzDI vzfI hY? aYsI (kvIaW dy) ibGnW dy nwS krn vwlI srzsÍqI L, (ijsdy) hQ ivc vINW hY mYx Bjdw hoieaw (kihÀdw hW ik) mYL sB miq idE (ik gurU XS vrNn krW)[
3. ieSÃ gurU-dsox gurU swihbwn dw-mMgl[ kibzq: byd byid inrwkwr jW ko khYx Kyd ibn
soAU hÍY awkwir gurU nwnk anûd mY[ aMgd, amrdws, rwmdws, arjn, SRI hirguibMd Bey soAU suKkMd mY[ gurU hirrwie hir ikRSn prm joiq qyg ky bhwdr ibSwrd mukMd mY[ SRI guibMd isMG lO pdwribMd siBin ky bMdox ibRMd duMd hir duMd hwQ bMd mYx ]4]
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
15
arQ: vyd ivcwrky ijs (akwl purK) L inrwkwr qy Kyd ibn dzsdw hY AuhI (inr awkwr) awnûd srUp gurU nwnk dyv jI dy awkwr ivc hoieaw, (Pyr gurU) aMgd, amrdws, rwmdws, (gurU) arjn, sRI hir goibMd Ausy dy suKdweI rUp hoey, (iPr AuhI) prm joiq gurU hirrwie, hirikRSn (bNI qy iPr AuhI) mukqI dyN ivc cqur (gurU) qyg bhwdur dy (rUp ivc aweI); (iPr AuhI) sRI gurU goibMd isMG jI (dy rUp ivc joq aweI), (AunHW) qzk smUh duMdW dy nwS krnhwry swry siqgurW dy crnW kvlW L dovyx hzQ joVky nmskwr krdw hW[
dohrw: SRI klgIDr kI kQw, SRoqn ko suKdwie[ ruiq ric kir aib pMcmI nIky siBin sunwie ]5] arQ: huN SRoiqaW L suK dyN vwlI SRI klßIDr jI dI kQw pMjvIx ruq ivc
rcky swiraW L suNwAuxdw hW[ cOpeI: ies pRkwr dsmy piqSwhU[
rcÎo pMQ dy rN AuqswhU[ dyS ibdySin sMgiq awvY[ aink pRkwr akorin lÎwvY ]6] gur kI sMgq suin kr swry[ nihÀ ibKwd ko dyiq inhwry1[ jib kI mwr leI klmot[ qib qy gRwm bfy kY Cot ]7] gur sMgiq sox dÍYK n krqy[ jihÀ icq cwhiq qhW Auqirqy[ sgry qRws pwie hit rhy[ koml bwk iblokiq khy2 ]8] ‘joDw mhW pRBU bil Bwrw[ gurU mrYlw3’ krYx Aucwrw[ ‘ko smrQ iqh sMgq Cyry[’ jo Cyry inj jIX inbyry4 ]9] iezqÎwidk kih gRwm ibswly[
1swry gurU dI sMgq suNdy koeI duK dyxdw nhIx idzsdw[ 2(sMgq L) dyKky koml vwk kihÀdy hn[ 3jo iksy qox mwr n Kwvy, sgox jrvwiNaW L mwr sky[ ieh nwm Fyr icr gurU jI dw mShUr irhw hY[ 4jIvn dw aMq krwvy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
1Bwv Aus nwl dUjy iKdmqgwr eIrKw krdy sn[ 2kOVy vwk[ 3mwlk dI iezk syvw dy awsry rhy[ *pw:-hI[ 4krdw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
22
syvk apr ij krihÀ inkwsin1[ awgY qUM hoviq siB dwsin2[ qyry sm kyiqk bin awgy3[ Coir tihl ko inj Gr Bwgy ]8] aib qyrI bwrI idiK4 kYsy[ gur kI syv kmwvihÀ jYsy[’
SRI guru jwgiq+ qUSin suny5[ ibnw BwvnW qy so ignyx[ rwiq ibqwie AuTy liK pRwiq[ SRI gur ismrn kir so bwq ]10] bYiT idvwn mJwr hkwrw[ jzgw isMG ky sMg Aucwrw[ ‘qo khu insw ibKY gn dws[ khiq huqy kÎw? krhu pRkwS ]11] igrw kTor sunweI priq[ kOn qoih sn mqsr Driq?’ suin kY hwQ joir iqn awKw[ ‘pRBu jU! muJ ko ikh++ nihÀ BwKw ]12] kÎox mqsr ikn krnI ahY6[ mm Aur cwh ikRpw qv¶ lhY7[ ies mihÀ sWJ iksy kI nWihn[ apr irdy mm ko kib cwh n’ ]13]
dohrw: siqgur sBw lgwie kir, ibRMd Kwlsw awie[ soFI bydI ibRMd iFg, SoBiq ijAux surrwie ]1]
cOpeI: pMmw mwcV inkt hkwrw[ ley akorn awvin Dwrw[ Kro qurMg1 Kro kir awgy[ qupk DrI dÍY dyKin lwgy ]2] kir joriq Twniq Bw nmo[ bYTÎo inkt sCl iqh smo[ ‘BImcMd inRp kInis ibnqI[ krI sMiD qum sox qij ignqI ]3] jwniq Bw icq hhu gur swcy[ pRIiq krn mihÀ ijs icq rwcy[’ sBw ibKY suin kir as bYn[ khÎo pRBU iqs idiS kir nYn ]4]
SRI muKvwk ] ‘pMmw vZIr[ awKr ibpIr2[
bwmn kw bol[ smJ ibn sol3*[ rwjpUq kI jwq[
n mIq swDU n qwiq mwiq4+[
1cMgw GoVw[ 2aMq L bypIrw (inklygw)[ 3TûF pwAuN vwlw (suKdweI) hY pr ibsmiJaW L[ [sMs:, sol=TûFw][ (a) solW (awn) by smJI dw hY (ies bRwhmN dw bcn) *pw:-smJ ibnmol[ 4nw swDU dI qy nw hI ipqw mwqw dI imzqR hY[ +ies dw Bwv rwj krnhwrW qox hY jo rwj dI Kwqr mwqw ipqw swDU iksy dw ilhwZ nhIx krdy ijvyx aKOq hY ‘rwj ipawry rwijaW vIr dupirawry’[
gurU jI L jo phwVIaW rwijaW vlox dgy qy qjrby ho cuky hn, AuhnW vl sYnq hY[ ieho Bwv agly vwk (aMg 10) ivc hY ik rwj GrwiNaW ny keI vyr jMmN vwly mwry hn, eyh lok pwlNhwiraW qy puzqR imzqRW qzk L bI mwrno nhIx tldy[ gurU jI jNw ieh rhy hn ik ieh pMmw bI dßy krn vwlw hY qy ies L GzlN vwly bI kpt kr rhy hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
29
] hor ] jy rqu lgY kpVY jwmw hoie plIqu ]
jo rqu pIvih mwNsw iqn ikAu inrmlu cIqu++ ] cOpeI: qrkiq gur ky bwk suny jib[
hyq htwvin pMmw kih qib[ ‘sunhu pRBU! ko krih kukrnI[ iPr pCuqwie prY jo SrnI ]5] iqs ko qÎwgin nihÀ bin awvY[ eyv awp sm gurU alwvYx1[’ apr iszK soFI gn pws[ suin duie idS qy kriq pRkwS ]6] ‘mhwrwj! ies hI ibiD ahY[ ijs pRkwr rwvr aib khYx[ qAU dyKIaih awp ibcwr[ inq hI krn jMg bl Dwir ]7] mwrn mrn hoiq smudweI[ XW qy BlI n nIq lrweI2[ krnI sMiD3 ahY aib nIkI[ iem iezCw hY siB ky jI kI ]8] juzD ibswl Bey bhuqyry[ lriq hZwrox suBt inbyry[’ iem suin kY siB qy gunKwnI[ kriq sunwvin boly bwnI ]9]
SRI muKvwk ] ‘aiDk Blw rjpUiq kul, ijnHW jMmnw Sqru4[
pwlnhwiraW mwir kY, pUiq mIq isr kqr5 ]10]
++ieh slok mwJ rwg dI vwr ivc hY[ 1awp vrgy gurU ieMø kihÀdy hn[ 2inÜq dI lVweI[ 3sulh[ 4rwjpUqW dw kul fwFw mwVw hY ik jyhVy jMmN AunHW dy vYrI ho jWdy hn [aiqBlw, vzkRokqI hY][ 5pwlNhwiraW L mwrky puzqRW imzqRW dw isr (qk) kt lYxdy hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
30
Blw n hoie phwVIaw, smuiJ ibswhI lyX1[ awie BIV swDU bnyx, dßw bwp ko dyX2 ]11] 3Gir mYx aÀn duD Bwq bhu, SrDw dyvn mwJ[ kro mIq qib prbqI, smy kwm ky bWJ8 ]12] bwq krYx aiq* moih kI, aMqr duibDw pUr4[
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
37
inj gur krihÀ Bwvnw Dwry[ aink akorin ko arpwvYx[ rwvr kI kIriq ibrDwvYx’ ]8] ieh mslq suin isMG anûdy[ khYx: ‘pRBU! qihÀ nr huieÀ ibRMdy[ qIrQ kI mihmw kihÀ BwrI[ igrvr qrqy bwir mJwrI1 ]9] acrj hyrin ko cihÀ swry[ qruvru dl sm igrvr qwry2[’ SRI gujrI suin kir cil aweI[ ‘clhu puzqR so dyhu idKweI ]10] suniq rhy kib ky ibsmwey3[ aru qIrQ mihÀmw aiDkwey[ ibRD bX myrI bhur n awsw[ krihÀ Snwn dwn qt qwsw4’ ]11] pun AuiT jd mMdr mihÀ gey[ qihÀ jIqo suMdrI suin ley[ hwQ joir iqn BI qib khÎo[ ‘pRBu jI! qIrQ hm nihÀ lhÎo5 ]12] ikRpw krhu iek bwr idKwvhu[ jihÀ igr qrihÀ Snwn krwvhu*[’ bhur ajIq isMG jI BwKw[ ‘hmry icq mihÀ bI aiBlwKw’ ]13] Cl pMmy ko siB gur jwnYx[
1pzQr qrdy hn jl ivzc[ 2ibRzKW dy pziqaW vWg pzQr (phwV) qrdy hn[ 3hYrwn hoky kdy dy suNdy rhy hW[ 4iqs dy kMFy[ 5nhIx dyiKaw[ *gurU jI dI mwqw qy supqnI jI L pzQr qrdy dyKN dw KÎwl qW awieaw hovy pr gurU ‘qIrQ’ dy pws huMidaW AunHW L kilawn ihq qIrQ Snwn dI loV nhIx sI[ jdox ik gurU dsm jI qIrQW dI vrjnW awp kr cuky hn[ iPr jd pihly siqgurW dy hukm bI ieho hn:-‘gur qIrQ guru pwrjwqu’ punw:-‘qIrQ nwvN jwAu qIrQu nwmu hY ] qIrQu sbd bIcwru aMqir igawnu hY ] gur igawnu swcw Qwnu qIrQu ds purb sdw dswhrw’ ]
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
39
jo inSkwm hoie kir Aur ko[ syvih Bly qurMg siqgur ko[ qQw gurU kI syvw DynU1[ so SkqI ko kir hY lynU ]21] BUq BivzKÎq kyr ibRqWq[ iqs ky irdy hoie bzKÎwq[ siB ikC jwin lIn ien irdy[’ syvk sMg bKwnÎox qdy ]22]
bcn swihb jI kw ] ‘GoVy dI syvw kir[ hovygI so jr[
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
47
-1bwnI rsviq gur bhu khI[ neI, brIk, krI rs Gno[ rOdR, iSMgwr, ibdiq kir mno ]27] aiDk snyh sMg so pFy[ drs krn kI bWCw bFy[ ipq sox pUiC ilKI iqn pwqI[ inj aDInqw kir bhu BWqI ]28] SRI siqgur kI bhuq bfweI[ iliK kir dwsI hwQ pTweI[ awin deI siB kih kir gwQw[ bwcI qbih Koil jgnwQw ]29]
bcn: ‘swrw, pAuNw, dUjw gAuNw?
nr nwrI Qy dono BAuNw[ kuC KwDw, kuC lYky sAuNw[
AuØzqr dyhu gurU jI kAuNw2?’ ]30] dohrw: iem pwqI piF dyiK kY, siqgur cqur ibswl[
duibDw dUjI krI gvn, nr nwrI lg hUey Kyh ]32] AuBY lok BAuxdw iPrY, kuJ KwDw Krc j mwl[
1gurU jI ny rsIlI bwNI bhuqI khI hY, jo nvIn hY brIk hY qy bhuqy rsW ivc rcI hY ijs ivc rOdR iSMgwr (awid rs) mwnox prqzK kr (idKwey) hn[ 2pRSnW dw arQ AuØzqr qox smJ aw jwvygw[ 3‘dyv qn’ qW swrw hY, qy ‘mnuÜK qn’ pONw hY, (huN ivcwr ieh hY ik swrw Btkdw nhIx qy pAuNW Btkdw hY ies krky ik pAuNw duibDw ivc clw jWdw hY so dUjw kON hoieaw, dUjw duibDw hY, ijs ivc gvn krky nr qy nwrI Kyh ho jWdy hn[ (ies lok ivc) kuC mwl Kw Krcky (duibDw kwrn sB koeI) dohW jhwnW ivc Btkdw iPrdw hY[ (ienHW dw) sAuNw pRlY ivc huMdw hY, (nhIx qW Btk hI Btk hY[) hy kwkI qyrw ieh AuØzqr hY[ (a) ivcwr krn qy ivSyS Bwv ieh bI pRqIq huMdw hY:-dyhI ivc jo ‘dyv’ (rUp hY Auh) swrw (mukMml) hY, (aqy) dyih ivc jo ‘mnÜs’ (mn Xw ilûg SrIr) hY so pAuxNw hY (ikAuxik dyv dI szqw dw muQwj hY)[ ‘dUjI’ Xw dUjw (arQwq) pAuNw jo hY so duibDw (ivc pYky gvn krdw arQwq nr nwrI) rUp Dwrdw hY (qy aMq eyh doie rUp) nr qy nwrI Kyh ho jWdy hn[ (jo mnÜs hY Auh) dohW lokW ivc BAuxdw iPrdw, jmW mwl L (arQwq kIqy krmW dy Pl L) KWdw Krcdw (Btkdw hI rihÀdw hY, jdox) pRlY hoeI qdox sMicq krmW L lYky sOx jWdw hY[ kwkI ieh qyrw AuØzqr hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
48
pRlY BeI sAuNw hUaw, AuØzqr qumrw bwl4!’ ]33] cOpeI: so dwsI ly qqiCn aweI[
rwjsuqw gih* piF hirKweI[ drSn pÎws pRQm hI lwgI[ AuØzqr piF dUnI mn jwgI ]34] inj ipq sMg bUiJ kir aweI[ phuÀic gurU qt gRIv invweI[ hwQ joir jib bMdn Twin[ huqI kmwn pRBU ky pwn ]35] rwj suqw kI ipRStI pr Dir[ QwpI DnuK swQ iqs dy kir[ bhur hwQ mihÀ lIn AuTweI[ ihq bUJin iqn igrw alweI ]36] ‘mm ipRStI pr apno hwQ[ kÎox n DrÎo ab hy gurnwQ! aiDk Bwvnw qum mYx myrI[ jwnhuÀ kÎox n awpnI cyrI’ ]37] qib siqgur siB hyq sunwXo[ ‘pRQm qurknI ko qn pwXo[ bygm BeI nurMgy kyrI[ dyih apwvn huqI bfyrI ]38] jmnw Gwt jhW ibsrWqw1[ qhW prb idn BeI snwqw2[ so qij dih ihMdu qn pwXo[ prb Snwn qWih Pl dwXo ]39] aib lO suziD nhIx qUM hoeI+[
*pw:-qib[ 1jmnw ndI dw iek Gwt jo mQurw ivc hY ijzQy ikRSn jI kMs mwrky itky sn[ 2Bwv Snwn kIqw sI qUM[ +ieh hwsy vwlI bwq sO swKI dy awKypkwrW dy idmwß dI GwVq hY[ gurU jI qW aMimRq Ckwky Ausy jnm dy qurkW (iebrwhIm ajmyr isMG vrigaW) L SuzD kr lYxdy rhy hn, jnm plt jwvy qy iPr vI SuD nhIx hoeI, ieh kIkUM gurU jI awK skdy hn[ jnm plt jwN qy Zwq dI aSuzDI rihNI qW ihMdU SwsqR BI nhIx mMndy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
49
huqI qurknI smuJI soeI1[ Xw qy hm aib hwQ n CuhwXo[ DnuK awpno quv qn lwXo ]40] hm mihÀ kir Bwvnw joie[ ies ko Pl hÍY sunIaY soie[ jMgl dyS dmdmw Qwnu[ qihÀ fzlw bYrwV mhwnu ]14] ieih++ qn qjihÀ Qor idn mWhI[ iqsI dyS mihÀ jnmihÀ jwhI[ iszK hmwro fzlw nwie[ iqs ko bnihÀ kbIlw2 jwie ]42] 3iszK iszKnI qihÀ smudwie[ syvw kirhYx qUM icq lwie5[ qib qyro hm krihÀ AuDwir[ drSn dyihÀ awie quv dÍwr’ ]43] iem bÞSIS krI gur jbY[ ibsmY BeI bhur suin qbY[ bwr bwr bMdn khu krY[ liK iqRlokpiq SrDw DrY ]44] ikiqk kwl drSn ko pwie[ geI irdy guru rUp bswie[ brq nym sMjm mYx rhI[ apno bÎwhu krwXo nhIx ]45] guru gur ismriq kyiqk idn mYx[ qn kO qÎwig mrI qqiCn mYx[ dyS mwlvy jnmI jwie[ fzly sMgu bÎwh kirvwie ]46] gur jo khÎo skl hI BXo[ {ivSyS tUk}
isMG ivc idzqw) hY[ anûdpur dw awKrI juzD 1761 ib: ivc hoieaw, gurU jI fzly pws 1762 dy kzqk ivc azpVy ilKy hn[ cwr swlW ivc ieh bIbI cMibawlI (pdmw) mr bI geI, mwlvy ivc jwky jMm bI peI, vr pRwpqI dI Aumrw L bI azpV peI, qy fzly nwl ivawhI bI geI qy gurU jI dI syvw bI kr leI[ ies QW qox vrHy ku mgrox siqgurU jI dzKN L tur bI jWdy hn[ huN vIcwr dI bwq ieh hY ik chuM virhW ivc Gzt qox Gzt 16 vrHy dw kMm kIkUM ho igaw? ieho ivcwr spSt dzs dyvygI ik kiv jI ny swKI vwlI gzl eyQy Boly Bw dy idzqI hY, pVcol nhIx kIqI[ qy sO swKI vwly ny kmwn nwl QwpVw dyN dw kwrn awpNy BrmI idmwß qox jo Puiraw ilK idzqw hY, iqvyx hI im: mYkwlP ny sO swKI ivc dzsy kwrn L pisMd nw krky iek kwrn kolox ilK idzqw hY ik gurU jI L jd cMibawlI ny puziCaw ik mYL hzQ nwl QwpVw ikAux nhIx ny idqw, qW awp ny AuØzqR idqw ik mYx awpNI vhutI dy isvw iksy dUsrI iesqRI L hzQ nwl nhIx Cuihaw krdw[ ieh kihNw siqgurU jI dI rUhwnI szqÎw qy mhwn AuØzcI ieKlwkI iZMdgI L nw smJ skNw hY[ gurU jI QwpVy nr nwrI sB L idaw krdy sn, qy AuhnW dy Drm pivzqR nwm rs nwl fulH fulH pYxdy hzQW dI Cuh nwl jigawsUaW L nwm dI pwrs Cuh lÜigaw krdI sI[ gurU dI qW inSwnI ieho ilKI hY ‘ijin mwNs qy dyvqy kIey krq n lwgI vwr’[ punw:-‘siqgur mhw purKu hY pwrsu jo lwgy so Plu pwvYgo’ ] punw:-‘jwky dyKq duawry kwm kRoD hI invwry’ punw:-‘prsq crn giq inrml rIiq’ ] qQw:-‘prsq pYr isJq qy suawmI’ Aus gurU L dUsry dI Coh dw kI BY ho skdw hY[ qW qy ieh kwrn bI klpiq hY[
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
51
ibzlI dw mMUh cUihaW leI ‘mOq’ arQ rKdw hY, (Auho mMUh ibzlI dy awpNy bzicaW leI ‘ipawr’ arQ rzKdw hY, Auho DnuK mrnwAU qIr tordw hY, Auho DnuK jIvwlN hwr jIvn rO dwn kr irhw hY[ SRI gurU jI dI Cuh dI qwsIr dI hzfbIqI qy azKIx ifzTI AugwhI leI dyKo klßIDr cmqkwr dw pRsMg ‘bMdw imlwp’ dw sPw 901 (qIjI aYfISn) dw hyTlw not jo aYAux hY:-
BweI pRBuidawl jI ipSOr ivc iek bYirstr sy jo aYbtwbwt vwly srdwr rocwrwm jI dy spuzqR sihjDwrI isK sy[ awp dzsdy sy ik Eh jd iclws dy ielwky iksy kMm gey qW iek suhNw ijhw pTwN AuhnW L imilaw, ies ny dzisaw ik myrw bwbw mhwrwjw rNjIq isMG pws nOkr sI[ myry bwby ny awpNI azKIx ifzTw iek smwcwr suNwieaw sI jo aYAux sI ik-‘‘iek idn mhwrwjw jI kIrqn suNky AuTy qW iksy ipawr ivc hukm idqw: koeI isMG myry rwj ivc lÜBo ijs ny SRI gurU goibMd isMG jI dy awp drSn kIqy hoey hoN[ hukm hoN pr swry dyS ivc qlwS awrMB ho geI[ aMq iek ibrD inhMg isMG lÜBw ijs dI Aumr 115 brs dI sI, ies L pIns ivc bhwky ilawey[ jd mhwrwjw jI ny SRI gurU goibMd isMG jI dy drSnW dw hwl puziCaw qW Aus ny dzisaw ik AuhnW dw srIr pqlw qy lûmw sI, pr blkwr ibaMq sI, azKW dw qyj aJzl sI qy crnW ivc koeI aYsI qwkq sI ik jd iksy dw mzQw AuhnW qy itky ik isr crnW L Cuh jwvy qW iek ibjlI vrgI lihr awpNy srIr ivc Cuzt pYxdI sI qy Jrnwt koeI ajyhI iCVdI sI ijs qox ieAux jwpdw sI ik ijs SrIr nwl asIx Cohy hW ibjlI Xw JrnwtW dw biNaW hoieaw hY, ieh iksy ipMf dw nhIx[ inhMg isMG awKdw sI ik myrw qy swry isMGW dw ieh inÜq dw qjrbw hzf bIiqaw sI[ ieh kihky inhMg isMG vYrwg ivc jl pUrq ho igaw[” pRBuidawl jI dzsdy sn ik myry nwl iZkr krdw Auh pTwN bI iesy qrHW adb ivc nYN Br awieaw qy kihN lÜgw “ik myrw bwbw jdox ieh gzl suNwieaw krdw sI, Auhdw hwl bI ieAux hI ho jWdw sI[” so Kwlsw jI! ieh azKI ifzTI, hzf vrqI AugwhI SRI gurU jI dy ‘Cuh’ dy pRBwv dI asW qzk azpVI hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
¶ieh iKawl bI iksy guzsy KwDy bRhmN awKypkwr dw sO swKI ivcox hI kiv jI ny lYky ilK idzqw hY qy pVcol nhIx kIqI ik gwXqRI ar AupinKD ar swry AuØzcy qox AuØzcy iKawl SRI gurU gRMQ swihb jI dI azDI azDI quk ivc awey hn[ jpjI dw mUl mMqR gwXqRI qox ivSyS mMqR hY[ 1suNWgw qy AucrWgw[ 2kubyr dI purI (igaw)[ ¶¶ pw:-sox[ 3kubyr[ 4dohIx pwsIx pRym krky[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
65
cwrhuÀ swihbZwdy hrKy[ mylw hyriq qIrQ prKy ]39] mwqw gujrI kIin Snwn[ kInis kMcn ko bhu dwn[ bsqR ibBUKn jIqo awid[ dy kir gur mihlw aihlwd ]40] srb anûd iblûd krMqy[ siqgur mihmw Aur prKMqy[ kyiqk idvs iQrÎo qihÀ fyrw[ dyS igrin ko iPir iPir hyrw ]41] pun siqgur kir kUc pDwry[ skl Kwlsw hoXhu qÎwry[ bij AuTÎo rNjIq ngwrw[ igrvr ky mg pRBU pDwrw ]42] cFI pwlkI gujrI clI[ sny sny igr mg ibiD BlI[ qInhuÀ gur mihlw ciF fory[ gmn kIn awnÀdpuir Ery ]43]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruqy ‘irvwl’ pRsMg brnnû nwm spqmox aMsU ]7] ivSyS tUk:- ieh kQw pOrwNk qRIky dI hY, jzC qy nwg kuC dyviqaW dy lÜCN
ies pRkwr dI kQw ivcox aslIaq lÜBNI kTn hY, jd qk ivSyS Koj nwl koeI hor swmwn rOSnI pwAuN vwly nw imlN[ ieh jwpdw hY ik ryvwl jo ryvw dw puzqR nwgvMSI dzisaw hY, Aus nwgvMS qox murwd ‘Swkw kul’ dI nwg jwqI qox hY, jo ihmwlX dy dUsry pwsy rihÀdI sI, ieh ihMd dy ies pwsy phwVW ivc awky rwjy hoey[ mYdwnW ivc bI ienHW dw rwj irhw[ ibzkRmI sMmq dI qIsrI sdI qk ienHW dy rwj simaW dy iszky imldy hn, ijnHW pr rwijaW dy nwm ‘dyv nwg’ ‘rNpiq nwg’ awid krky imldy hn[ ielwhwbwd dy ikly dy iSlw lyK qox pqw lzgdw hY ik ‘smuMdR
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
66
gupq’ ny ‘rNpiq nwg’ qy Pqh pweI[ goXw ‘gupq’ kul ny ‘nwg’ kul ijqI[ iskMdr dy hmly vyly tYkislw dw rwjw bI ‘nwg’ vMSI sI, ijs dw vYr awrIaw kul dy rwjw prUrvs nwl sI qy ieh nwg iskMdr nwl rlky Aus dy ivruzD ciVHaw sI[ ieh nwg ZwqI dy rwjy szpW dw icMnH Dwrdy qy szpW L pUjdy bI sn, ieh pUjw iskMdr ny tYkislw ivc qzkI sI[ iqzbq dy lok huN qk awpNI bolI L nwg BwSw kihMdy hn[ phwVW ivc nwg qy nwgw ZwqI dy lok vsdy hn[ sox ieAux pRqIq dyxdw hY ik irvwl qox murwd nwg ZwqI dy rwjw dI hY aqy jzC qox murwd dyvqw dI hY qy awrIaw awp L dyvqw mMndy rhy hn[ so awrIaw kul qox murwd hY XW jzK qy jzC pwT dzC dI QW Buzl nwl ho igaw hY, ieh Bul sO swKI dy ilKwrI dI hovy qW acrj nhIx jzC Xw dzC qox murwd awrIaw kul dI jwpdI hY[ awrIaw kul qy nwg kul dohW dw vYr irhw hY qy jMg juzD huMdy rhy hn[ aksr kQw qy rvwieqW ienHW dy prspr anykW juzDW dy purwNy pRsMg hn[ pMjwb dy AuØzqrI phwVW ivc rwjpUq (jo KzÎqrI qy awrIaw mMny jWdy hn) ienHW phwVW qy jw cVHy qy nwg ZwqIaW qox rwj Kuhky awpNy rwj kYm kIqy, ienHW GmswnW dy pRsMg aYAux khwNIaW bN gey[ ieh juzD jMg ies smyx qk bI rhy hn, so ieh koeI Aus smyx dIaW BuzlIaW cukIaW rvwieqW hYn[
ies qox ikaws ieh bI ho skdw hY ik rvwlsr qox dUr dUr dy phwVI rwijaW qy dohW iksmW dy rwijaW dw iekzT sI cwhy nwg vMSZ rwjy QoVy sn pr pRjw ivc anawrXw kul bQyrI sI[ so pihlW rwjpUq rwijaW dw siqgurW nwl myl hoieaw, Pyr awp ny dohW jwqIaW dw ieqPwk krwieaw[ acrj nhIx hY ik dyS qy pRjw dy AuDwr leI sWJy bwhU bl dI koeI ivAuxq iezQy bNI hovy, ijs pr ipzCox rwjy kwiem nhIx rhy[ jo hoNhwrW iezQy dzsIaW hn, Eh awKypkwrW ny aYsI bolI ivc kr idqIaW hn ik awpo awpNy ikaws duVwky lokI Bwv kzFdy hn[ aslI swKI ivc pqw nhIx ieh hoNhwrW sn bI ik nhIx, jy sn qW awKypkwrW ny kIh kuC bNw kziFaw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
73
sMg Kwlsw ciF smudwey[ kvI khY jo gur br dIno[ so hm ny aivlokn kIno ]40] ijs BUpiq isMG mMfI lIin1[ qzqkwl iqs ko Pl dIn[ ipq suq dono imRqu ko pwie[ iqn kO sdn idXo Aultwie ]41] mUDw Gir hm aWKn dyKw[ apr isMG inRp iQrÎo ivSyKw*[ gur ko bwk inPl ikm jwie[ gF kmlwh Kwlsy pwie ]42] gur bc sPl jnwvn kwrn[ ieh pRsMg BI krÎo Aucwrn[ suin SRoqw rs pUrn kQw[ BeI jQw pwvn kihÀ qQw ]43] ieiq sRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruqy ‘mMfI’ pRsMg brnnû nwm
aStmox aMsU ]8]
1ijs isMG rwjy ny mMfI leI[ *Koj qox pqw cldw hY ik mhwrwjw rNjIq isMG jI dy clwNy qk mMfI qy hmlw nhIx hoieaw[ 1839 eI: ivc ‘ivjny’ (G. T. VIGNE) nwm dy XUropIan ny, jo mhwrwjw dy iszK aPsrW nwl mMfI igaw sI, dzisaw hY ik isK aPsr Sihr ivc nhIx sn vVy ik dsvyx pwqSwh dw hukm nhIx hY[ pr 1840 ivc kMvr nOinhwl isMG dy hukm nwl jnrl vnqUrw ny mMfI qy hmlw kIqw qy rwjw blbIr sYn L aMimRqsr Gzilaw[ prMqU QoVy hI idnW bwd mhwrwjw Syr isMG ny rwjy L irhw kIqw qy mMfI vwps dy idqI[ kvI jI dw ieSwrw kMvr nOinhwl isMG qy Aus dy ipqw mhwrwjw KVg isMG vzl jwpdw hY jo bwp bytw AuqoQlI mwry gey sn[ ‘apr isMG inRp’ qox murwd mhWrwjw Syr isMG dI hY jo kMvr jI dy clwNy mgrox gzdI qy bYTw sI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
dohrw: *kRmkRm pMQ AulûiG kir, SRI anûdpur+ awie[ krÎo bws SRI siqgurU, sMg q awvY jwie ]1]
cOpeI: aink akorin ko arpwvY[ mno kwmnw pRBu qy pwvY[ dyß inqwpRiq inKutiq nWhI[ imlihÀ iszK gn Kwls mWhI ]2] KMfy kI pwhul ko DwrihÀ[ SsiqRn ko azBÎws ibcwrihÀ[ gur bwNI khu pVihÀ pVwvihÀ[ gur js ko inq sunihÀ sunwvihÀ ]3]
*ieQox huN sO swKI dI 59vIx swKI awrMB huMdI hY[ +gurU swihb jI dy ies sPr dI Koj BweI DMnw isMG jI (gurdvwrw sweIkl XwqRÁ) ny AunHIx rwhIx jwky awp kIqI sI, jo AunHW ny Kw: smwcwr ivc CpvweI sI[ Auh sMKyp mwqR ieAux hY:-anûdpur qox turky gurU jI ny Auqr L 5 mIl qy kdror fyry kIqy[ fmiNaW ny syvw kIqI, eyQy iek QVw gurU jI dI Xwdgwr hY[ ieQox clky idvwry pzqNox pwr hoey[ eyQy huN nvW lohy dw pul hY[ gurU jI dy itkwNw krn dI QW ieQox mIl ku vI ivzQ qy ajy dzsIdI hY[ ieQox awp 13 mIl qy sukyq pujy, eyQox dw rwjw jIq sYn drSn L awieaw qy syvw kIqI[ ieQox 12 mIl czl ky rvwlsr phuMcy qy pUrbly pwsy fyrw kIqw[ ieQy swry rwjy imly qy sulh dy sMbMD hoey[ myly qox bwd gurU jI eyQox turky mMfI dy rwjw isD sYn dI ibnY krn qy mMfI phuMcy[ isD sYn gurU jI dw SrDwlU sI Aus ny bVI syvw qy BwAu kIqw[ mMfI dy srkwrI kwgZwq ivc iliKaw hY ik rwjy ny pwlkI awp cweI qy pwlkI dw fMfw moiFaW qox Aucw irhw[ mMfI dy gurduawry gurU jI dI Xwdgwr ivc rwjy isD sYn ny bNvwey[ iek pfl ivc hY ijzQy gurU jI itky sn, dUsrw hQlI ivc ‘gurU kot’ hY[ ienHW duhW mMdrW nwl rwjy vlox kuC mwPI, kuC nkdI qy lUN awid huN qk lgy hoey hn[ iezQy gurU jI dI qsvIr qy bKSy hoey ikRpwn awid SSqR qy smwn hYn[ mMfI dw rwjw iSkwr ivc bI gurU jI dy nwl keI vyr igaw[ gogry dI Dwr dy hyTwV mMfI qox Cy mIl qy iek cSmw hY ijs L gurU jI dw cSmw kihÀdy hn[ ieQy rwjy ny gurU jI qox pwNI mMigaw qy gurU jI dy Bwlw mwrn qox ieh cSmw tur ipaw[ mMfI qox turky gurU jI gurU kot azpVy jo 16 mIl hY, ieQox qweIx rwjw ivdw krn awieaw sI[ do idn Tihrky gurU jI lydy ipMfox huMdy hoey iskMdry dI Dwr lûGky 7 mIl qy jwky JMfyvwl Tihry ijs L Knot bI kihÀdy hn[ fyrw ippl hyT kIqw jo ajy hY qy XwdgwrI bVw bI hY[ syvw bRwhmNW ny kIqI[ ieQox turky awp qlvwVw, mtIal, swAU, qox bMDw Gwt dI Dwr lûG kotlU awey[ ieQox sqluj pwr hoky kclor ipMf fyry kIqy jo Knot qox 31 mIl hY[ ipzpl ijs hyT awp itky sn ajy hY[ lokIx dzsdy hn ik iezQy gurU nwnk dyv jI bI awey sn[ ieQox clky SRI dsmy pwqswh jI mloqy huMdy hoey anûdpur jI azpVy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
75
siQr1 kysgV pih* iek idn mihÀ[ pRym surs inmgn Qy mn mihÀ+[ sMgq pRiq as hukm bKwnw[ ‘nûdlwl juiq sumiq sujwnw ]4] jo bUJin cwhih kuJ bwq[ so ieh khih Bly bzKÎwiq2[’
sÍYXw: kMq ++ky kwrn2 bÎwh rcÎo nr ibMRd ko swij jnyq mMgweI[ dyv ko pUjn, bMD su bMDn3 aO buiD pMfq lIn bulweI[ Sok qjy SuB Bwmin4 gwviq mMgl gIq su vwidn CweI5[ qYsy hI swDn awqm kwrn, nWih lKÎo iqh kOn shweI6? ]29]
dohrw: 7Blo jnm Bl kul ngr Blo guNI so kzb[ smuiJ awp jg jwl bc eyk myk liK rzb’ ]30] bRhmgÎwn crcw sdw hoiq inkit gurdÎwlu[ sunYx iszK idRVH DÎwn juiq*
1swry Aupwv sm, dm, bRhm crj, jzg, jog, qp, dwn, siqsMgq ibnW inSPl mMny, bWJ iesqRI (ijvyx) puzqR (ibnW inSPl hY)[ +pw:-awn[ ++pw:-miq[ 2lwVy dy vwsqy[ 3gwnw bMnHNw[ (a) swk qy nyVy dy swk[ 4iesqRIaW[ 5su Auh idn (cMgw) Pibaw[ (a) vwjy vzjy[ 6iqvyx hI ijs ny awqmw vwsqy (anykW) swDn krky bI (awqmw L) nw liKaw iqsdI kON shwieqw kr skdw hY? 7soeI kvI Blw guNI hY jo awpy L smJky jgq jwl qox bcy qy rzb L iek myk (swiraW ivc rivaw hoieaw) lKy[ *pw:-igawn SuB[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
jo SuB hY iqs lg kir gorI4[ pwr n prY Poir kir morI5[ ies mihÀ gulkw hovih pwr6[ khW srwhYx ispr Audwr7’ ]4]
suin kY lwl isMG nihÀ jrI[ grbiq bolÎo bc iqs GrI[
‘mor ispr ko crm kTûn8[ gorI khW skih ies BMin ]5] lgih qVk kY igrih su pwCy[ XW qy bhu Dnu qy leI awCy[’ suin klßIDr pun smuJwie[ ‘ieh gorI hY burI blwie ]6]
1Fwl sI (iqs isMG dy kol)[ 2swry kihÀdy hn[ 3swmwn ijhI idKweI idMdI hY[ 4jo cMgI huMdI hY Aus L golI lgky[ 5PoVky morI krky pwr nhIx lûGdI[ 6pr ies ivcox golI lÜgky pwr ho jwvygI[ 7(iPr) bhuqw kI slwhuMdy ho Fwl L[ 8sKq hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
96
qhW invwrn kir hY kOn1[ jhW lgiq Poriq Ql qOn2*[ ies awgy nihÀ iks kI atk[ lwgI chY n pun ikm htk3’ ]7]
1syT dw lVkw[ 2(Aus bwNIaW jwqI dy ny jd gurU jI L (ies hwl) ivc vyiKaw[ 3dyKky[ 4qdox bwj rwjy dI dyh (ivc sI)[ 5muzkr igaw[ 6shuÀ[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
101
krI pRqIq rwiK Aur BwAU* ]39] lwKhuÀ brs bIq kir gey[ donhuÀ jnm Driq aib Bey[ JUTI spQ krI ko pwp[ Kg qn Dir kY BogÎo pwp ]40] XW qy isK sMgq! siB sunIey[ swcI JUTI spQ n BnIeyx[ ey Kg Bogiq nrk Audwr[ bhuro ies ko hoiq AuDwr ]41] aib hm ny Pl pwp BugwXo[ apr klySn qy CutvwXo[ kUrI spQ krih nr joie[ jnm hZwrhuÀ Dir kir soie ]42] jnm krorhuÀ BogY nrk[ sdw klySin mihÀ rih ßrk[ spQ Kwie so iszK n myrw[ qskr hÍY lih kSt bfyrw1 ]43]
dohrw: spQ n kir gur swc pr+, JUTw itkY n pwie2[ swcw jonI pr BugY, kUry kYsw Qwie3 ]44] bdlw dyvY4 pwp kw, mMdw krhu n koie[ huie hY BwgI pwp ko, jy gur jwmn hoie ]45] krhu n gur kI spQ, kib kYshuÀ bnih jrUr[ kib swcI BI nihÀ kro, nrk prY nr kUr’ ]46]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igMRQy pMcm ruqy ‘iszKn’ pRsMg brnnû nwm iekwdSmo aMsU ]11]
*pw:-prBwAU[ 1(jo) cor bNygw qW bVw kSt pweygw[ +sO swKI dw pwT hY:-shuM n krIey swc pr[ 2szcI gzl pr bI gurU dI shuÀ nw Kwhu (iPr) JUT pr shuÀ Kwky pYr ikzQy lÜgNgy, Bwv qbwh ho jweygw[ 3szcI shuM KwN vwlw jonIaW (ivc) pYky (duzK) Bogygw qy JUTy L qW ikqy QW hI nhIx lÜBNw, Bwv qbwh ho jwsI[ 4dyNw pYxdw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
103
jUp awid ky nyr n jwvY[ swD Drm aYsy bin awvY[ so gur ibKY n pzXiq koeI*[ sMq krm qy ibRzpY soeI ]7] drb pMc sYx mYx aib awnw[ ikm arpOx mYx jog n jwnw1[ rIiq gurU kI gur mihÀ nWhI[ ihMsw inrdXqw ijn mWhI ]8] gmnOx hoie pRwiq ijs byrI[ iszKI lyhuÀ bYSno kyrI[ md awimK ko brjn qhW[ BlI bwrqw pzXiq jhW ]9] dey rjqpN sO mm bwp[ ien ko gur kir isK Bw awp[ drb pMc sY lY ieh mor2[ iek hZwr mYx dyqo aOr ]10] khW krOx pr gurU n pwXo[ ikRXw Drm SuB jWih kmwXo3-[
*iSkwr ivc mwry pMCIaW L qzk ky bNIaW ieMnw Gbrwieaw ik nIxd AuxGlwey dIaW ibPlIaW socW ivc srb guN sMpMn ivc AusL huN guN hI koeI nhIx Bwsdw[ jo avguN Auh vihm ivc icqv irhw hY gurU jI ny awp ivvrjq kIqy hn, AunHW dI bwNI spSt dzs rhI hY[ SsqR qW duKI prjw leI qy KzsI ho gey dyS ivc bIr rs Brn leI pkVy sn, bwZ L idzqy mws dw kwrn nÎwX qolNw awp siqgurW ny disaw hY, pr jwq dw bNIaW qy mws qox nPrq hoN krky bAurw igaw hY[ Aus dI icqvnI Aus dy bAurw jwN krky atptI hY[ kvI jI ny Aus dIaW socW dw bI sO swKI ivcox qrjmW by iKawly kr idzqw hY[ 1jog nhIx jwNdw hW[ 2mYQox[ 3krm kWf ijsny cMgI qrHW kmwey hoN aYsw gurU nw lÜBw[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
104
SRI muK qy iem bwk alwXo[ hirgupwl ko Bly sunwXo[ ‘siB isKhu! sunIaih icq lweI[ mn qy sÍwd ijiqk smudweI1’ ]13] iQry inkt suin boly soeI2[ ‘sÍwd skl ijhvw ky hoeI[’ ‘sÍwd krm ky’ kyicq khYx3[ kyicq khYx ‘jIv ky ahYx’ ]14] BwKY ko ‘suBwv ko hoie[’ ko kih ‘Drm dyih4 ko joie[’ hirgupwl bnIaW isK khY[ ‘sÍwd isdk jIvih ko ahY5’ ]15] iqs qy suin gur kihÀ iqs byrw[ ‘ipqw ibSÍMBr dws su qyrw[ suin iszKw! isK isdkI soie[ khu iqs sMg imilin jib hoie6 ]16]
dohrw: -SRI gur hukm ju Bwv kw7, dXo su qyry pws[ iqs ko lIno hm abY, krhu n kYsy aws-’ ]17]
cOpeI: hirgupwl suin kwn bKwnw[ ‘pRBu jI! mYx kuC smJ n jwnw[ mYx BI isK hOx rwvr kyrw[ smuJwvin kIjY pun Pyrw’ ]18] suin kir SRI muK qy muskwey[ qrk kriq boly smuJwey[
1swry suawd mn dy ijMny ku hn[ 2jo (isK) kol KVy (sn Eh) boly[ 3keI kihÀdy hn svwd krm dy hn[ 4dyhI dw Drm hYn[ 5jIv L qW isdk dw suawd hY[ 6iqs L jdox imlyxgw ieAux khIx[ 7pRym dw vwk (SrDw Bwv)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
105
‘hmrI iszKI qYx kib pweI? dws bYSno kw qum BweI1! ]19] ikRXwvwn2 ko Kojin krIey[ iqs AupdyS irdy inj DrIey[ jo hm ny aib dIn sunyhw[ smJY qyro ipq hÍY jyhw3’ ]20] hirgupwl bnIaw qqkwlw[ pd aribMdin pr Dir Bwlw[ ‘SRI siqgur swcy piqSwhU[ rKhu rKhu inj crnin mwhU ]21] nihÀ Corhu mUrK mn myrw[ mihÀmw mY n lKI iqs byrw[’ pIT Toik kir siqgur khÎo[ ‘hmry hrK dÍYK nihÀ rhÎo ]22] aib qUM bKSÎo AuT pg Coir[’ suin bYTÎo liK apno Kor4[ pun anûdpuir bsÎo mhInw[ drSn kriq rhÎo suK lInw ]23] cln lgÎo pRswid gur dXo[ ‘awp KwAu Gr idhu jo lhÎo[’ bKSÎo srbloh ko kVw[ qoly cwr qol ko GVw ]24] ‘irdy kwmnw jib kib hoie[ ies ko pUjhu purvih soie[ lY bKiSS ko sIs invwie[ drb pMj sY dXo cVwie ]25] *ruÞsd huie gur qy cil pirXo[ mwrg mYx ibcwr icq kirXo[
1hy BweI qUM qW bYSnox dw dws hYx[ 2krm kWfI[ 3jYsw (ieh sunyhw) hY qyrw ipqw smJygw[ 4Kot[ *ieQox sO swKI dI 74vIx swKI awrMB huMdI hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
106
-Kt sY Dn gur kO hm dXo[ bKiSS loh kVw hm lXo ]26] Bwie lYn1 ko khÎo snyhw-[ gmniq bnIaw sociq eyhw[
phuÀcÎo jhW gRwm cmkOr[ clÎo jwq awgy iqs TOr ]27]
DÎwn isMG mwjrIaw2 rwhI[ imlÎo iblokiq bUJiq qWhI[ ‘ikq qy awXo’ iszKw kOn! ikq ko jwq, kOn puir BOn? ]28] smYx ahwr krn ko jwin[ ahY qÎwr kir lIjY Kwn[ pun ijq bWChu qhW pXwnhu[ apn bwrqw skl bKwnhu’ ]29] hirgupwl suin bwk alwXo[ ‘gur ko isK drs ihq awXo[ dzKN mihÀ AujYn puir bwsI[ ieqI dUr qy awXo pwsI3 ]30] kir drSn mYx deI akor[ bMdy gurU crn kr joir[ qAU n KuSI BXo mn myro[ ikRXw ibKy gur awC n hyro ]31] ruKsd ibKY4 nhIx kuC dXo[’ suniq DÎwn isMG bUJiq BXo[ ‘khhu khW bc khÎo gusweIx5[ qum ko dXo6 su dyhu bqweI’ ]32]
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
107
hir gupwl qib khÎo pRsMg[ DÎwn isMG gur isK ky sMg[ ‘pRQm bwp myro isK hoXo[ sO Dn dy kir drSn joXo ]33] dXO pMc sY mYx aib awin[ rhÎo mws lg drSn Twin[ mor ipqw ny dy AupdyS[ ieqI dUr ByjÎo prdyS ]34] Kt sY drb gurU ny lIn[ bcn BwAu kw iek aib dIn[ igniq gtI iezqÎwid bqwviq[ clÎo jwq Gr ko pCuqwviq’ ]35]
suin kY DÎwn isMG Aur jwnw[ -gurU SrDw qy hIn mhwnw-[
‘suin iszKw! qUM hYx mm BweI[ Gr ko cil ahwr ilhu KweI ]36] mq pCuqwv krhu mn mWhI[’ iem kih ly gmnÎo sMg qWhI[ awCI QWie ibTwies jbY[ iszK iszKNI donhuÀ qbY ]37] syvw krI ahwr acwXo[ kih kir apny Gr TihrwXo[ supq jQw suK rwiq ibqweI[ BeI pRwq cilbo icq BweI ]38] DÎwn isMG BwKÎo iqs byrI[ ‘suin iszKw! jy mrZI qyrI[ gur ko bcn hmY dy jwie[ Kt sY Dn apno ilhu pwie ]39]
dohrw: -1iszK iszK kw sq vNj, iszK iszK kw BwAu2[
1ieh gurU vcn krky dzisaw igaw hY[ 2iszK dw iszK dy nwl vNj szc dw hovy aqy iszK L isK nwl pRym krnw cwhIey[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
cOpeI: bnIaw iszK bolÎo hrKwviq[ ‘Dn kI mn pRqIq muih Bwviq[ bcn gurU ky Bwviq nWhI[ dyhu drb lIjih inj pwhI4’ ]42] suin kY DÎwn isMG llcwXo[ jihÀ kihÀ qy Dn jÎox kÎox lÎwXo[ sdn ibBUKn qrnI bwlw5[ igrvI sgry Dir qqkwlw6 ]43] awnÎox Kt sY drb btoir[ hirgupwl ko dy kr joir7[ pMc rjqpN dey svwie8[ ‘Dn ko bÎwj lyhu suK pwie’ ]44] bnIeyx ly Dn mn hirKwXo[ nihÀ jwniq jV9 skl gvwXo[ -DÎwn isMG hwrÎo- Aur jwnY10[ apn awp ko cqur pCwnY11 ]45] -khW bcn mUrK ny lXo12[
1aMn pwNI Bwv Bojn Ckwvy[ 2jy qW pRIq hY qYL qW (gurU kw vcn apny) Gr lY jwh[ 3apNw (Dn) lY lE[ 4bcn gurW dw qUM awpNy pws lY lY[ 5awpNI iesqRI qy bzcI dy gihNy[ 6swry Ausy vyly igrO rzKky[ 7hzQ joV ky dy idzqy[ 8vzD[ 9mUrK[ 10bNIaW iDawn isMG L hwiraw jwNdw hY[ 11awpNy awp L cqr pCwNky (idh idl ivzc kihÀdw hY:-)[ 12mUrK (iDawn isMG) ny bcn (KrId ky) kIh lIqw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
109
siB ikC byic drb muih dXo1[ gXo huqo jÎox pUrb myro2[ ies ny siB ikC kIn inbyro3 ]46] aib mYx jIiq leI siB bwZI-[ iek ins bsÎo aOr hÍY rwZI4[ BeI pRwiq qy pMQ pDwrw[ jwniq DÎwn isMG ko hwrw ]47]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruqy ‘iszKin’ pRsMg brnnû nwm dÍwdSmo aMsU ]12] ivSyS tUk:- iszK dy atpty iKawlW L hor pRIiKaw krn vwsqy gurU jI ny do
boqlW mMgvweIaW, ienHW ivc Srwb nhIx sI, pr bNIey L Bulyvw ieho ipaw[ ies swKI ivc lPZ boql dzsdw hY ik ies ivc hsqwKyp bhuq hoey hn, ikAuxik pd ‘boql’ aMgRyZI lPZ ‘bwtl (BoUUlI) qox ivgVky biNaw hY[ gurU jI dy smyx boql lPZ awm pRivrq nhIx sI hoieaw, qdox Srwb pwAuN dw bwsn ‘surwhI’ huMdw sI, jYsy dsm gurU jI ny awp ieho lPZ vrqky disaw hY XQw:-‘sUl surwhI KMjr ipawlw’[ ies pd ‘boql’ dI vrqox qox jwpdw hY ik ieh awKypW vwlI sO swKI Aus smyx dI hY jdox ik lPZ boql pMjwb ivc awm ho igaw sI, jo smW ik mhwrwjw rNjIq isMG dy nyVy jw Fukdw hY[ swfy pws iek 1817 eI: dI CpI ‘ihMdusqwnI’ bolI dI ifkSnrI hY, ijs ivc aMgRyZI dw lPZ plYtUn (Xw btYlIan) jo ihMdusqwn ivc pltn dw rUp lYky pRivrq ho cukw sI awieaw hY pr boql lPZ nhIx awieaw ijs qox pqw lgw ik boql lPZ qdox (1817 eI:) qk privrq nhIx sI[ kuC smyx bwd ieho ifkSnrI dUNy qox vzfI krky CwpI geI, Aus ivc bI pd boql nhIx awieaw[ ies koS dy aMq pr iek ieMfYks aMgRyZI qox ihMdusqwnI pdW dy arQW dw idqw igaw hY, ies ieMfYks ivc aMgRyZI lPZ ‘bwtl’ qW hY pr arQW ivc ‘boql’ nhIx idqw igaw, hwlW ik iesy qqkry ivc aMgRyZI pd btYlIan qy plYtUn dy arQW ivc pd ‘pltn’ idzqw hY[ pqw lÜgw ik qdox aMgRyZI qox ivgVky biNaw ‘pltn’ lPZ qW awm pRivrq sI,
1(Gr dw) sB kuC vycky Dn swrw mYL dy idzqw hY[ 2ijvyx myrw pihlox gvwicaw hoieaw sI (Dn)[ 3iqvyx ies ny (awpNw) sB kuC inbyVw kr ilaw hY[ 4iek rwq rwZI hoky hor irhw[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
110
ikAuxik koSkwr ny Aus L ihMdusqwnI pd dI qrHÄW arQW ivc vriqaw hY, pr ‘boql’ pd pRivrq nhIx sI ikAuxik koSkwr ny Aus L ihMdusqwnI pd dI Qwvyx nhIx vriqaw[ so shI hoieaw ik sMn 1817 eI: arQwq 1874 ib: ivc qy Fyr mgrox qzk pd boql ihMd ivc bI awm pRivrq nhIx sI, pMjwb qW ikqy irhw[ qy jo lyKk ies L vrqdw hY Eh sMmq 1781 Xw 1791 ivc nhIx hoieaw pr 1874 ib: qox Fyr mgrox hoieaw hY, jdox ieh lPZ pRivrq ho cuzkw sI[ ies qox ieh swKI qy poQI ivc awKypkwr dy hsqwKyp hoN dw vI pUrw pqw lÜg igaw[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
1Bwv (vzfy) vzfy mMqR Aus dy swhmNy kIh kr skdy hn[ (a) Aus L Pyr mhwn mMqRW dI loV nhIx hY[ 2jpujI dw pRXog (pwT) Aus dI iszDI qy swrIaW ardwsW sMqW L iszDI dyN jog hn[ 3(gurU kw) iszK (XW) gurW dI isziKaw (lYky) Drm dw vNj kry qW siqgurU (iqsL) lwB dyNgy[ 4jd kVwh pRSwd iqawr hovy qd sMgq L szdw Byjy (sB L) kVwh dw CWdw dyvy[ pMjwbI, sWB=sMBwlw[ ivawhW ivc jd szjNW L kuC imTweI awid Gzldy hn qy inAuxdRw lYNw pRXojn nhIx huMdw Aus L sMBwl kihÀdy hn][ (a) sMBwl ky vrqwvy[ 5jYsy iszKW dy Gr suK hovy[ 6jy (kVwh pRSwd) nW bN szky iszK qox qW guV, dwNw, Pl awid[ 7sMq swD pivzqR rihky swrw idn muzKox jwp (jpdw rhy)[ (a) AuhnW qox jwp jpwvY[ 8kMm pUry huMdy hn[ 9smUh, swrIaW [sMs:, klwp=smUh][ *pw:-ko lwp=dw kQn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
121
1DrmbIj2, awKMf ibRiD3 sPl pUr ieh qIn4[ kSt hrY5 bylI PlY6 gur pUjk7 iss sIn8*’ ]13] abih khOx ardws mYx ijm SRI muK kih dIn[ CMd bMd kuC ignq nihÀ, spiq pRQm kI cIn9 ]14] awTY BojY pIn10[ Bug bsqRin mihÀ gur sys dIn11 ]15] 12KulwvY bwlk quSt puSt dsmI kir ardws[ 13qIn grB prsUq kI
1ieQox ardwsW turIaW gyNqI vwr[ 2(pihlI ardws): Drm ankUl bIrj dwn krn smyx[ Bwv ieh ik: ivvwihqw sÍXM pqnI dw myl hI Drm anukUl ho skdw hY hor dw nhIx, qy ardws krn qox murwd hY ik sMqwn AuqpqI dy pRXojn leI ardws hovy qW jo inrI pSU ibRqI nw vrqy pr SuB sMqwn dI AuqpqI dI SuzD BwvnW hovy ijs nwl sMqwn BlI AupjdI hY[ 3dUjI: (grB hoey dy) inrivGn vDN leI (ardws krnI)[ 4qIjI: pUrn sPlqw leI Bwv grB pUiraW mhIinaW dw isry cVHy[ eyh iqMn hoeIaW[ 5cAuQI: (pRsUq pIVw dy) kSt hrn leI[ 6pMjvIx: aOlwd (suK pUrbk) jMmN qy jIvNy leI [vyl Plnw=aOlwd jMmNI][ 7CyvIx: gurU pUjw vyly arQwq jMmy bwlk L jo kMn ivc gur mMqR pVHky suNweIdw hY[ 8szqvIx: bzcy L sIny lwAuN vyly arQwq jd BYN Xw koeI bzcI QN DoxdI hY qy Pyr bzcy L mW dw duzD pIN L lwAuxdy hn[ *aMk 14 ivzc eyh szq ardwsW igNIaW hn, eyh gyNqI CoV ky keI lok ienHW qukW dy hor hor arQ krdy hn so ßlq ho jWdy hn[ 9CMdwbMdI (dy ihswb dI drusqI dI) igNqI nw krnI[ sq pihly (mYx kih awXw hW Eh) smJ lYNIaW[ 10azTvIx: (bzcy L duzD dy) iplwAuN vyly (ardws kry bzcw) qkVw hovy[ 11(nOvIx): vriqaw hoieaw gurU (gRMQ jI) dw bsqr (jy) vwDU (hovy) dyN ligaW, Bwv jdox ds bwrW idn mgrox bzcy dw jnm sMskwr krIdw hY qy colw pweIdw hY qdox purwqn irvwj hY ik gRMQI isMG gurU gRMQ swihb jI dy vrqy hoey rumwlW ivcox jy koeI vwDU hovy qW bzcy L isrypwAu vjox dyxdw hY[ so murwd ieh hY ik ies sMskwr vyly ardws krnI nOMvIx ardws hY[ 12dsvIx: bzcy L (jdox aMn) Kulwvy qW ardws kry ik irSt puSt hovy, (ieh) dsvIx ardws Bwv duzD CfwAuN qy aMn mUMh lwAuN vyly dI hY[ 13XwrHvIx: (ipClIaW L muV igNky XwrvIx dzsdy hn) iqMn grB dIaW (kih awey hW, Drm, bIj, awKMf, ibRiD, sPl pUr) (iek) pRsUq dI (kih awey hW qy) Cy (hor dzs awey hW,)
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
122
drSn gur Gr gws ]16] 1bYTin mYx, prswid mYx, pihrn mYx, huie rog[ Kyln mYx jIv myil kir, siQr mYx, kho arog ]17] pVqy rsnw cyq gur2, pwhul gur Gr myl3[ BeI cqur ds pRQm kI kir ardws4 suhyl ]18]
dohrw: hirgupwl isK hoie kir, ipqw ibSMBrdws1[ hwQ joir bUJn lgÎo, SRI siqgur ky pws ]1] +‘2jy nihÀ iszK ibhwl huie, huvY n isdkI myl[ kYsy pwhul crn kI iszK bqwvhu Kyl3?’ ]2]
siqgur boil sunwieE ‘sunhu ibSMBr rIiq[
bc ivSvwsI hovnw mo pd rwKhu pRIiq4 ]3] 5ds avqwr gur eyk sm jÎox jwnYx jo myr[ iekdSmo gur gRMQ jI bwNI siqgur hyir3 ]4] Doie rumwl gur gRMQ ko pwhul lyvY dyie6[ isdk smwlY7 kir kVwh
1qy (Ausdw) ipqw ibSMBr dws[ +sO swKI dI ieh 78vIx swKI hY[ 2jy iszK iqawr br iqawr (isMG nw sj szky) hovy isdkI qy awp dw myl bI nw ho sky[ (jo crn pwhul lY lvy) qW ieh Kyl (jugq) dzso ik iszK crnW dI pwhul ikvyx lvy? Bwv ieh hY ik pwhul kyvl gurU dy skdw hY[ aMimRq huN awp ny Kwlsy L CkwAuN dI KulH dy idzqI hY, huN ieh dzso ik jy koeI iszK hovy qW isdkI, aMimRq Ck n sky, awp pws puzj nw sky Auh crn pwhul kYsy lvy[ [bhwl=pUrI hwlq ivc, mqlb hY iqawr br iqawr aMimRqDwrI isMG][ 3iesdw pRÎwX ipCly sPy dy aMk 6 ivc aw cukw hY[ 4bcnW qy Brosw rzKo qy myry crnW ivc pRIqI rKo[ 5jo myry hn ijvyx dsW gurU avqwrW L iezk qul jwNdy hn iqvyx siqgurW dI bwNI gurU gRMQ jI L igawrvyx pwqSwh jwNn[ 6(adIKÎq) lvy qy (dIKÎq) dyvy[ 7(pwhul lYky iPr) Brosw sMBwlky rzKy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
136
bWty aiQqI lyie ]5] nwm DrY siqgur khy quk igawrvyx mwn1[ pzq isry azKr Dry pun pun Dry sujwn2 ]6] 3aws gurU kI mMqR isK kwj sMswrI kIn[ bolI grIbI iszK kir kMnÎW dyie mskIn ]7] jg CofY KMfy crn pwhul iszKW swr4[ pwhul KMfy hoie ijs crnn kI nihÀ Dwr5 ]8] crn pwhulI KMf dy, isK kw nwqw mwn[ jhW n hovY qihÀ krhu vY qo awpnI Swn6 ]9] aDr dsn mihÀ Byd nihÀ Byd n ipq ar suvn[ qÎox iszKÎw kI eykqw
1gÎwrvyx siqgur (SRI gurU gRMQ swihb jI) dI khI quk qox (Aus pwhul DwrI dw) nwm Dry[ 2pzqRy dy isry dy (Sbd dw pihlw) azKr (lYky) vwrI vwrI nwm rzKy sujwn (gRMQI isMG)[ punw punw qox Bwv hY jy bhuqy iszK hoN qW[ jW ieh Bwv hY ik azKr lY ky iPr bhuqy nwm Aus azKr qox SurU hoN vwly igNy jwN (qy kul ivc dy agly nwvW dI ivcwr krky) nwm rzKy[ 3(gur) mMqR (dw DwrNI) iszKjd) sMswirk kwrj kry qW gurU dI aws qy kry Bwv gurmq kry[ DI dyvy qW isK (shI) krky (cwho) gRIb hovy[ (qy gRIb L bI dyky bcn hlImI dw kry[ Bwv ieh ik pwhulI iszK kMinaw pwhulI iszK L dyvy, aiszK L nw dyvy, gRIbI amIrI nw prKy pr dIKÎq ZrUr dyKy qy hlImI ivc vrqy[ 4jgq rIqIaW Czfky hy iszKw azvl qW sRySt KMfy dI pwhul lY lvy (nhIx qW) crn pwhul lvy, (a) jg CofY=jgq (dy swk aMg) Czfy Bwv pwhul ipCy jy swk qÎwgNy pYN qW qÎwgy[ 5ijs ny KMfy dw aMimRq Cikaw hovy Eh crn pwhul nW lvy[ 6(pr) crn pwhulI L KMfy dw aMmRq (bySzk) Ckw dyvy, iszKI dw sMbMD (dohW ivc hY ieh gzl) mMny, ijzQy (dohW pwhulW ivcox koeI nw CkI) hovy EQy (ijsdw aiBlwKI jgÎwsU hovy Auh pwhul dyky) iszK kr lE, (Auh iszK iPr) awpNy quzl (iszK jwNo)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
137
pwhul Byd n qvn1 ]10] 2bfy lGU ko Byd nihÀ iszKÎw lyvY iszK[ brN jwq ko dUr Dir aYsy iszK sulÜK2 ]11] dyvY lyvY pRIq kir, KwvY krj duvwie*[ iszKI pd jo dßw kir TOr n kqhUM pwie3 ]12] pRIq nwm kI, nwm jp nwm rmY ivc pRwN4[ nwm AupdysY nwm suK sKw swclw nwm5 ]13] jIvn jwkw Drm ihq clnw gur kI rIq[ Bojn jW kw dyh ihq, rhY vYrwgI mIq6 ]14]
1(huN dzsdy hn ik aMmRqDwrIaW dw awpo ivc vifaweI, CuitaweI, jwq jnm krky koeI Prk nw rhy) ijvyx hoTW dMdW ivc Prk nhIx ipqw qy puzqR ivc Prk nhIx hY, iqvyx AunHW ivc isKÎw dI eykqw hY qy pwhul dw Byd bI nhIx[ 2(ies krky AunHW ivc) vzfy Coty dw (amIrI gRIbI krky) koeI Prk nhIx, vrN qy jwq (dy Prk) L (bI) dUr kr idE, jo iszKÎw qy (dIKÎw=KMfy dw aMimRq lY) lvy so isK hY[ aYsy iszK (sulÜKÎ=pUry lÜCNW vwly=) awdrSk iszK hYn[ (a) sulÜKNy iszK hn[ (e) aYsy L iszK smJo[ Bwv ieh hY ik aMimRq DwrIaW ivc jo Prk jwq jnm amIrI gRIbI dw hY Auh Prk nw smiJaw jwvy, sgox ipqw puzqR dI eykqw Xw iezk srIr dy aMg hoN krky aMg aMgI’ Bwv dI eykqw smJI jwvy[ *pw:-krY dvwie[ 3dyN lYN pRIq nwl kry[ jy krZ lYky Kwvy qW (muVky) adw kry[
asl pwT ‘krj duvwie’ hI hY[ gu:pR:sU: ivc aksr pwT hY ‘krY duvwie’ pr aglI quk dzsdI hY ik pwT ‘krj duvwie’ TIk hY[ iszKI pd qy (KVoqw hoieaw) dßw kry Aus L TOr ikqy nhIx imldI[ 4pRwNW ivc nwm rmy Xw rc jwvy, XQw:-eyku sbdu myry pRwin bsqu hY[ 5nwm dw hI AupdyS dyvy, nwm dw hI suK mwNy, szcw imzqR nwm hI hY[ 6ijs dw jIvn Drm leI hY, qy cln ijsdw gurU rIqI pr hY, jy Bojn (BogW leI nhIx pr) dyh (rzKÎw) leI krdw hY, qy jo vYrwg ivc rihÀdw hY, hy imzqR!
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
138
jÎox rwhI pRdyS jwie inq mwrg kI aws1[ iqAux awqm ihq awcrY rhIey iczq Audws2 ]15] suno sKw! icq lwie kY clny kyrI pRIq3[ moih qoih sib clYxgy, cln n koeI rIq4 ]16] ieh bYrwg ihq kihn hY nihÀ awvn nihÀ jwie5[ 6apnI vwSn awp mihÀ sm supny imil jwie ]17] awid aMq ijAux nIxd mihÀ awqm jwno Bwie2[ iehI jog kI rIiq hY mYx quih khI bnwie7 ]18] pMc ardwsw jog kI sohM hMsw hyq8[ kuMflI pRwN apwn kO
1AusL sdw hI sPr dI qWG rihMdI hY[ 2iqvyx awqmW dI pRwpqI vwsqy hI ivcrIey (Xw, krm kry) qy iczqox Audws rhIey[ 3clN ivc hI pRIq rzKy[ 4clN qox KwlI koeI nhIx[ Bwv sB czlNgy[ sMs:, irkœ[ ihM:, rIqw=szKNw][ 5ieh (gl) vYrwg (krwAuN) leI khIdI hY, (asl ivc qW) awAuNw jwNw hY hI nhIx[ 6(igawn hoN qy) supny vWùU awpNIaW vwSnW apNy ivc hI smw jWdIaW hn[ ijvyx nIxd dy SurU hoN qox pihlW jwgRq sI, nIxd KuilHaW iPr jwgRq hI hY iqvyx jgq rUpI supny dy awid qy aMq ivc iek awqmw hI jwNo[ (a) nIxdr ivc (AupjIaW) supny dIaW vwSnW (jwg pYN nwl) awpo awpNy ivc smw jWdIaW hn, iesy qrHW (ivzdÎw rUpI nIxd dy) awid aMq ivc (ieko) awqm Bwv hI hY[ ijvyx jwgRq ivc supny dI rcnw nhIx sI, jd nIxd aweI qW supny dI rcnw rcI geI, jd Pyr jwgRq ho aweI qW Eh rcnw hY nhIx[ iqvyx aivzdÎw rUpI nIxd dy kwrn awqmw ivc vwSnw pRgt ho BwsIaw, jd lIn ho geIaW[ 7pihly igawn dI rIiq dzsI sI huN kihÀdy hn ik Xog dI rIiq BI ieho hY[ azgy jog dIaW ardwsW kihNgy[ 8pMj jog dIaW ardwsW hn[ (pihlI hY) sohM hMsw (dy jwp) leI[ [sohM hMsw=Auh mYx hW, mYx Auh hW][
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
1(dUjI ardws kry ik hy) siqgur jI! pRwN apwn (dy aBÎws dy ivGnW qox) rzKÎw kro qy kuMflnI jwg pvy[ [cyq=jwg pvy][ 2(qIjI ardws:-hy siqgurU!) jdox anhd dI Junkwr AuTy (qW BI mYx) siqgur dy nwm dI Xwd ivc irhW[ sUcnw-kMnW dI GUM GUM leI ieh ardws nhIx hY ikAuxik Auh qW kyvl kMn muMdN nwl suNweI peI dyxdI hY, Aus leI Xqn qy ardws dI kI loV hY? ieh qW kuMflI dy (sulJn) mgrox dzs rhy hn[ ] dyKo gurU gRMQ koS Kwlsw tRY: su: vwlw pd ‘anhd’ qy ‘Sbd’ 6. 7. ][ 3cOQI (ardws ieh) krIey ik hy guro gupq DÎwn qy gupq isawN (gÎwn ivc awp shweI hovo)[ sUcnw=guhX qox Bwv pRmwqmw dw jwpdw hY jo gupq qox gupq hY[ 4pMjvIx (ardws ieh hY ik) hy guro cwr pdwrQ myry hzQ kr idE[ 5(CyvIx ardws ieh kry ik hy guro! mwXw dy) Cl (myry qy) pRkwS krI rzKo[ (ies ardws nwl) pUrn (akwl purK) pUrI pweygw[ Bwv, guhX gÎwn ho jwN qy BI Bwvyx gÎwn muV agÎwn nhIx ho jWdw pr kusMg aqy swvDwn nw rihN nwl gÎwn isQlqw ho jWdI hY[ ieh ardws eys isQlqw qox bcN leI hY ik huN rzb pUrI pwvy, gÎwn dI sPlqw hovy[ mwXw iksy Cl nwl gÎwn isQlqw nw kr dyvy[ sUcnw=gÎwnI gÎwn pwky sPl gÎwnI qW hI ho skdw hY jy BgqI dI vrqN qy SRyStwcwr dw krqzvÎ rzKy, ies leI huN Eh ardwsW dzsdy hn jo gÎwnI ivc BgqI Bwv kwiem rzKN vwlIaW hn qy jzgÎwsU L isry cwVHn vwlIaW hn[ 6szqvIx, pUrI (gÎwn avsQw) pwky (bI) siqgurU dI Srn pey rihN (dI ardws kry)[ (a) (hy iszK! guhX gÎwnI ho ky bI) siqgurU dI SrnI awky pAu (qy inq ardws kr ik myrI) pUrI pwE, Bwv gÎwn sPlqw bKSo[ (e) jzgÎwsU ardws kry mYL Srn ivc lE qy pUrI pwE[ 7(‘gÎwnI hoky BI nwm dw aBÎws’ nw CoVy ies leI PurmwAuxdy hn ik) azTvIx (ardws ieh kry ik) mYx sÍws sÍws gurU jI dy nwm jpN rUpI mwlW PyrW[ (a) Bwv Srn awXw
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
140
nwvIx inq gur syvny nrk invwrin jogu1[ dsmI dgD n hoieXy SWiq Xog mYx hogu2 ]23] iszKw! Brm n kIjIey buziD rwKIey TOr3[ rwKw siqgur iszK kw jÎox acwr ihq aOr4 ]24] bwlI ibhwey gurU iFg5, qory gurU inbwh6[ bcn mwn ihq pMdRvIx7, dInw siqgur rwh8 ]25]
jgÎwsU huN nwm jpN leI ardws kry qy sÍws sÍws nwm jpy qy (jy awls pvy qW) mwlw Pyrky nwm jpy[ 1nwvIx (ardws ieh hY ik) nrk invwrN jog siqgurU jI L inÜq mYx syvW Bwv ieh hY ik gÎwnI bI nwm ivc vsdw hoieaw gurU nwnk dyv jI dI tyk Dwry qy inj L AunHW dy syvk Bwv ivc rKy, ijvyx BweI buzFw qy BweI gurdws awidkW ny kIqw hY[ 2dsvIx (ardws ieh kry ik hy guro) sMswr qox aw rhI eIrKw, iqRSnw awid agnI) nwl (mYx) dgD nW hovW, (mYx aMdrox awp nwl) juiVaw rhW (qy vrqox myrI) SWiq dI hovy[ Bwv-sPl gÎwnI-bRhm igawnI prAupkwr Aumwhw-dy mhW vwk anuswr jd jgq jlûdy L nwm dwn dyvygw qW sMswr vlox keI agnIaW awAuNgIaW[ vwc igawnI awidk eIrKw dy cMgwry sztNgy, sMswr dy pdwrQ iqRSnW dw syk lYky awAuNgy qd aMdrox sweIx nwl juVy rihNw qy dÍYKIaW awidkW nwl SWiq nwl vrqNw loVIey, ies dwq leI gurU muhry ardws kry[ 3(XwrvIx-) hy iszK! (kdy) Brm nW krIey (pr jy kdy mq Brm ivc jwvy qW ardws krIey ik hy guro) myrI buzDI L (awpNI) tyk qy rzKIey[ 4(bwrHvIx) ijvyx (aOr=) ieqr lokW dw ihq awpNy krqzvÎ Auqy hY, (iqvyx hy siqgur myrI tyk awpNI krnI krqUq qy nhIx) myry qW kyvl siqgurU jI awp rzKÎk ho, (myrI rziKaw kro)[ (a) ‘aOr’ dw arQ ‘rweI’ bI krdy hn[ iPr arQ lgygw:- ijvyx rweI acwr dI ihq nwl rKÎw krdI hY iqvyx siqgurU jIE isK dy rwKy bNo[ 5(qyrHvIx ardws-) bzicaW vwùUM gurU smIp rihÀidaw myrI Aumrw bIqy, Bwv ieh hY-‘pwieE nwl buiD suKudy’[ (a) ikqy pwTWqR hY ‘blI bhwey gurU ibn’ qW arQ aYAux lÜgygw-(dyvI dyAuiqaw L) blIaW dyNIaW Czf dyvy qy gurU azgy (ibn=) ibnqI kry[ (e) gurU qox ibnW (hor dyvW L) Bytw dyNIaW Czf dyvy[ 6cAuDvIx-hy guro myrw inbwh qoro, Bwvyh ik iksy dw muQwj nW kro[ 7pMdRvIx-(ardws:-hy guro) awp dy bcn mMnN ivc hI myrw pRym hovy[ 8solHvIx-awp dy dzsy rwh (arQwq iszKI mwrg ivc mYx) inûmRI BUq hovW
[dInw=dIn hovW][ (ieh vrqox dI ßrIbI hY idl dI azgy awvygI dyKo 20vIx ardws)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
141
mwn dyie1, kul kI rhY2, bnYx sMbMDI sMq3[ ibRzq invYx4 iQq SuzD igRh5, iehI KUb klkMq6 ]26] qyvI qrgs gurU kw7 cOvI ktwrI iszD8[ pcvIx pq isAux gurU iQr9* CzbI gur iFg ibRzD10 ]27] 11iek sO iek ardws kir, sO brsW ky doK[ gurU gvwvY isK ky5, pwvY gur pd moK12 ]28]
1sqwrHÄvIx-hy guro (awp hI mYL dIn dunI ivc) mwN idE[ 2(aTwrvIx)-(hy guro) kul ivc myrI (abro bNI rhy[ (a) myrI kul dI awbro bNI rhy[ 3AunIvIx-myry sMbMDI sMq bN jwvN, Bwv gurmuK bN jwN[ (a) gurmuK lok myry sMbMDI bN jwN[ 4(vIhvIx)-(hy guro myrI) ibRqI inAux jwvy Bwv idl ivc grIbI vzsy[ 5iekIvIx-SuD Gr ivc myrI iesiQqI hovy[ Bwv aMqhkrN ml qy ivKÎyp qox rihq ho jwvy[ (a) myry Gr ivc SuzDI itkI rhy[ Bwv myrw Gr suzD qy (bwNI nwm) nwl pivzqR rhy[ 6(bweIvIx)-(hy guro) ies lok ivc vihgurU dI suMdrqw hI cMgI qrHW lÜgy, Bwv ieh ik ielwhI suMdrqw hI ipawrI lÜgy[ iehI=iesI lok ivc, XQw:-iehwmUqR=lok qy pRlok[ kl=suMdrqw[ kMq=pqI=vwihgurU[ KUb=cMgw][ (a) (iehI=) jo ipCy khI hY ibRqI KUb klky, Bwv ibRqI juzD smyx KUb klky=grm hovy, bIr rsI hovy, ikAuxik azgy huN bIr rsI ardwsW czlNIaW hn[ (e) (iehI=) myrw srIr (KUb=) ivkwr hIn hoky (klkMq=) cmky[ 7qyeIvIx (ardws qIr qrkS pihnN vyly) hy guro (mYx) qrkS (pihiraw hY) (ieh) gurU kw (smJ kry prsuawrQ ivc vrqW)[ 8cAuvIvIx-(mYx) ktwrI (pihrI hY) ieh (awpdI awgÎw anuswr kwrjW ivc) iszDI (pRwpq) kry[ 9pzcIvIx (ardws ieh hovy ik) gurU jI pws pq nwl kwiem rhW[ *sO swKI dw pwT:-Gr[ 10CzbIvIx-(ieh aMq smyx dI ardws hY ik) (hy) guro (mYL awpNy) smIp hoN dI (ibRzDI=) vifaweI bKSo Bwv SrIr iqawg AupRWq awp dy crnW ivc invws hovy[ 11(ipCy aweIaw 75 qy eyQy aweIaw 26 joV) 101 jo krygw ardwsW Aus iszK dy sO brsW dy dUSN gurU dUr krygw[ 12(qy Auh iszK) gurW dy crnW dI pRwpqI rUp mukq pwvygw Bwv swmIp mukqI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
142
+æso ardwsIaw jog hY qW ky1 pUjY pwie[ iszK suKI so hoiegw sO ardws krwie ]29] siqgur ihq dsvMD dyie iszKI jugq rhwie2[ nHwn3 dwn siqnwm mihÀ brqy++ bYs ibqwie ]30] prnwrI Dn Coif kY inScw gur pd Srin[ bwNI siqgurU kI pVHY kwtY jnmw mrn ]31]
dohrw: hmrI qn kI sUr giq asr rwiq huie jwie[ GUk AuTiq jg mihÀ lsiq iqAux isMGI mm awie7 ]16]
1(swfy) bcnW Auqy isdk dw qyry ivc bVw pRym hY[ 2agy huN iszKW leI ardws krdw hY[ 3huN awp dy swhmNy (jy koeI isdk qox foldw hY, qW qusIx (isdk) bKSdy ho[ 4(qy Pyr bI) ajy (hr gupwl) vrgy iszK murJw jWdy hn Bwv fol jWdy hn[ 5agy hoN vwlw BwNw[ 6pRÎwX agly sPy dy aMk 1 ivc dyKo[ 7kiv jI ny iDawn isMG dy vr mMgN vyly sO swKI dy pwT ivcox ‘sWJ’ pd Czf idzqw hY[ ies krky ieh arQ rly ivc pYxdy hn[ sO swKI dw pwT hY:-‘mWgw vr qb iDawn isMG icMqw mo mn mWJ[ qumry awgy bKiSaw pICY BwNw sWJ’[ ijsdw Bwv ieh hY ik mYL ieh icMqw hY ik ies iszK dw isdk awpdy bYiTaW foilaw qW awp ny isdk bKS ky iszK L bcw ilaw, awp dy mgrox qW BwNw sMiDaw pY jwN dI hI hY nw, jIkUM khIdw hY ‘kwlI rwq pY jweygI’[ ies qox agy sO swKI dw pwT hY ‘hs kr pRBU jI qb khw swihb isMG sun bwq[ isMD lsn hIrw mukq kmI TOr khUM jwq[ hmrI qn kI sUrgiq asiq rwiq huie jwie[ GUk AuTq jg mih lsq iqAu isMGI mm awie’[ gur pRqwp sUrj dIaW do qukW:-‘qÎox pwCy..... qox...... vDih vDyry’ vwlIaW nhIx hn so arQ srl ieh biNaw ik hzs ky pRBU jI ny ikhw: hy swihb isMG (aQvw iDawn isMG) gl suN, isMD ivc do hIry moqI qy lsnIeyx dI kImq iksy hor QW igaW Gt jWdI hY? Bwv smuMdr dy pws huMidaW rqn rqn hn kzc nhIx
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
149
isdk dIaw ivBuqw deI ivzdÎw dInI pUr[ rtiq isMG mm qyj viD bYTiq mq ho mUr1 ]17] 2sUr hUr siB kUr qij dur dur BU bn mWih[ rwj bwj gj swj siB isdk dIaw mm pWih1’ ]18]
cOpeI: ies pRkwr kih kir jg sÍwmI[ mMdr gmny aMqrjwmI[ Kwn pwn kir insw gujwrI[ awie pRwiq pun sBw mJwrI ]19] *bYTy kir kY sOc Snwnw[ awie Kwlsw lgÎo idvwnw[ mwG mws qib sIq mhwny[ nr nwrI bhu pRwiq Snwny ]20]
hn, jdox Auh dUr ivzQ qy ho jWdy hn Bwv dunIaW ivc jOhrIaW qy DnIaW pws jWdy hn AunHW dw kuC Gt jWdw hY? kI Auh kzc ho jWdy hn? nhIx Auh qd bI rqn hn sgox dUr jwky vDyrI kImqI smJy jWdy hn? iesI qrHW myry iszK iszK hn, isdk AunHW ivc mYx rqn Bwv pwieaw hY Auh sdw rqn rihNgy[ dUsrw idRStWq dyxdy hn ik myry qn dI gqI sUrj vq hY[ sUrj huMidaW qwry asq jwpdy hn pr jd rwq ho jwey qW (ieAux qwry) AuTdy (idzsdy hn ijvyx) jwgy hn qy suzqy jgq ivc cmkdy hn, ies qrHW myrI iszKI hY[ Bwv do idRStWq gurU jI ny idzqy hn[ smuMMdr gurU jI hn[ iszK rqn hn dUjy gurU jI sUrj hn, isK qwry hn[ smuMdr ivcox ivzQ pYky rqn rqn hn qy vDyry muzl pwAuxdy hn, sUrj dy Auhly ho jwN qy qwry Auvyx hI hn qy rOSn hn ijvyx idn vyly sn pr huN vDyry cmkdy idzsdy hn iqvyx iszK iszK hn gurU jI dy mhwn qyj krky mwq idzsdy hn, mgrox iszK iszK hI hoNgy qy vDyry cmkNgy[ azgy iPr isdk dw iszKW L vr idMdy hn[ iDawn isMG L smJwky iPr AusdI ardws mMnky vrdwn krdy hn[ 1(mYx isMGW L) isdk idzqw hY, ivBUqI idzqI hY[ (qy AunHW ivc) ividaw Br idzqI hY[ (huN qW mYx bYTw hW pr myry mgrox) ijAux ijAux isMG myrw (nwm) rtNgy (iqvyx iqvyx) qyj vDygw qy mUrK bI sumiqvwn hoky bYTNgy[ [mUr=mUlH, jVH, mUrK][ 2jo myry isMG bNngy Auh hOly (kwier) hn qW sUrmy ho jwNgy; kUVy hn qW kUV AuhnW qox Cut jweygw[ (myry isMG) bnW ivc qy ipRQvI Auqy moqIaW vWùU cmkNgy [pMjw:, hUr=hOly; kwier[ Pw:, dUr=moqI][ (a) qurkW dy sUrmy qy suMdrIaW BUmI (dI mwlkI dy) JUTy (dwvy) CoVky bnW ivc luk luk (ky idn kztNgy) qy mYx awpNy pwsox[ (isMGW L) rwj GoVy, hwQI, swry swmwn qy isdk idzqw hY[ *ieh sO swKI dI 81vIx swKI hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
150
qib iszKin kir joir Aucwrw[ ‘mwG mws aru kwiqk swrw[ nr nwrI gn pRwqI1 jwgihÀ[ sIq nIr sox mzjn lwgihÀ ]21] apr mws ky idvsuin mWhI[ ijs iks vyly lok nhwhIx2[ siqgur pwiqSwh ien bwq[ ikm hoviq brnhu bzKÎwq’ ]22] suin iszKin ky sMsY bYn[ SRI muK qy boly suK aYn[ ‘suin BweI siB jgq qmwSw[ kÎw ies kI giq krihÀ pRkwSw ]23]
CMd: mqlb kI kÎw pRIq, icr nhIx TihrdI3[ dUD dyiq jw Dynu, dyvqw imhrdI4[
pUjw dyvy dyv, qW pRIq ho Sihr dI5[ puzqR jNMdI nwir, Gr BIqr BWvdI[
sÍYXw: jw qn pRym pRvwh bhY suK so nr pwvn, byd AucwrY11[ kMcn kzsp pRym ibnw KX nrhir suq ihq ky vpu DwrY12[ iszD aTwrihÀ jWih aDIn hYx shsR Bujw idj sUn+ ibfwry13[
1szcy nwm ivc ibRqI rihÀdI hY Aus dI[ 2ivhwr scweI nwl kry[ 3BweI jzg qrnw sOKw hY jy ies L (prmwqmw dw) qmwSw smJy[ 4kMm kridaW iDawn (sWeIx ivc lgw) rhy qy ieMdRIaW dw dws nw bNy[ 5(sMswr qox) alÜg vrqNw[ 6jgq dw myl qW ieho hY (ik iek) pl mwqR idl dw prcwvw hY[ (a) iek dUey dw idl prcwvw hY[ 7iCawnvyx pziqaW dw qwS ies dy 12. 12 pziqaW dy 8 rMg huMdy hn[ 8iek 12 twhN dI Kyl vWùU 81 twhN dI Kyl jo TIkrIaW awid nwl Kyldy hn[ *sO swKI dI ieh 82vIx swKI hY[ 9(qWqy......)[ 10sB dw aMq huMdw hY[ 11 vyd kihÀdw hY ik Eh nr suKI qy pivzqr hY ijs dy srIr ivc pRym dw pRvwh vihÀdw hY[ 12ihrnkSp pRym ibnW nwS ho igaw[ (qy Ausy dy) puzqR dy ihq (L dyKky hrI ny) nrisMG dw rUp Dwiraw[ +pwT sO swKI-sÍn[ 13(Aus pRym dy nw hoN krky) shzsR bwhU L idj sUn (=jmdgnI nwmy bRwhmN dy puzqR) prsrwm ny mwr idzqw[
(ikAuxik shzsR bwhU ny iek gW bdly jmdgnI L mwr idzqw sI)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
153
byd Aucwriq -ivSRvw puzqR1 hI pRym ibnw surlok isDwrY ]25] pulkiq gwq anwhq bwq2 su BUl n awn khu cyqhu pRwnI3! qyry hI BIqr EDj4 mwKn sYl ky aMqr pwvk BwnI5[ eyk hI Bwsiq SWiq ko rwKiq qÎox quih aMqr cyqn mwnI6*[ jW lgu nyh kI pwl tutI nihÀ sziq srUp snyih smwnI7 ]26]
iszK rwjw sI, ies dy puzqR dw nwm gurbKS isMG jI[ swihb rwm kOr jI dw aMmRq dw nwm bI gurbKS isMG sI, ies qox kvI jI ny sO swKI dy ilKy L pUrw ho igaw smiJaw hY qy knÜHXy gurbKS isMG L swihb rwm kOr dw qn plitaw isawiNaw hY qy Aus dI vhutI sdw kOr L mdnvMqI dw aAuqwr jwqw hY; ijs dy Gr puzq nhIx sI iek DI sI jo mhwrwjw rNjIq isMG jI nwl ivawhI sI[ iesy qrHW kySo dws dw avqwr mhwrwjw rNjIq isMG L mMnky morW kMjrI dI khwNI Xw AUj L swKI dI pUrnqw smJI hY[ pr iesy swKI dy ilKN vwlw qy swKIaW dI poQI ivc pw dyN vwlw gur ieiqhws dw AuØzkw jwNU nhIx[ qRY vyrI ies swKI ivc Aus ny
1iqQIaW dy ihswb hr swl vrHy dy bwrW ku idn Gt jWdy hn[ ies qrHW pMj brs bwd iqQIaW vwly ihswb ivc do mhIny dw Prk pY jWdw hY[ ies Prk L kzFN leI qRY brK bwd 1 mhInw vDwky pUrw krdy hn, ies L awm qOr qy ‘ml mws’ kihÀdy hn[ ieh jo juzt mhInw huMdw hY iksy ivc sMgRWd pYxdI hY iksy ivc nhIx[ sMgRWd vwlw ‘mhW SuzD’ kihlwAuxdw hY, qy dUsrw mhInw ‘mlmws’[ Auxø mlmws mhIny bI qRY pRkwr dy hn:-BwL lûiGq, kSÎ qy mlmws[ quk dw Bwv ieh hY ik SrwD krnw SuzD pzK ivc ivhq qy mlmws ivc aivhq inScy hoieaw[ 2Bwv SRwD SuzD pzK ivc hovy[ 3sMbwd kridaW jo inrivvwd (isDWq iszD hoieaw[) 4Kohlky ivDI awidk[ *ieh swKI dzs rhI hY ik koeI pMifq jI muVky Kwlsy ivc SwsqRW dy mlmws awidk Brm qy rsmI Skl dy SRwD awid L iks KUbI nwl swKIaW ivzc pw rhy hn, mhIny idnW vwsqy gurvwk hY:-‘mwh idvs mUrq Bly’[ ijs siqgur ny aYlwn kr idzqw hY ik ‘dwn dIE ien hI ko Blo’ AunHW ny muV bRwhmNW L kIh szdNw sI qy ijs rsmI SRwD L gurU gRMQ swihb jI cMgw nhIx kih rhy AusL Pyr gurU jI ny ikAux krnw sI qy Aus dw inrnw kwhL krwAuNw sI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
163
dsm siqgur dy muKwribMdox swihb rwm kOr jI L inÜkw, lVkw qy nIxgr aKvwieaw hY[ Aus L ieqnW bI pqw nhIx sI ik swihb rwm kOr jI dSmyS ipqw jI qox Aumr ivc QoVw hI Coty Xw hm Aumr sn[ ieMny Coty nhIx sn ik gurU jI AuhnHW L nIxgr, lVkw qy inÜikaw szddy[ dsmyS jI 1732 ivc gzdI qy bYTy Aus vyly lg pg awrblw 9-10 brs dI sI qy gur pRqwp sUrj dI ilKq mUjb BweI rwmkuier jI qdox 3 brs dy sn (dyKo ruq 1 aMsU 5 aMk 5) Aupr ilKI vwrqw sMmq 1758 ivc dI hY ies vyly swihbW dI Aumrw 35 brs dI hY qy rwmkuier jI 29 brs dy[ so ‘nIxgr’ ‘inÜky’ qy ‘lVky’ nhIx sy[
dUsry, swihb rwm kOr jI bIq rwg igawnI qy jIvn mukq sy, ieh kvI jI ny keI vyr iliKaw hY[ iek swKI ipCy aweI hY ik mwqw jI dy bRhm igawnI dy drSn dI Xwcnw pr swihbW ny rwm kOr jI dy drSn krwey sy[ igawnI qy jIvn mukq dw punr punr jnm ho nhIx skdw[ ies qox bI swP pqw lgw ik ies swKI dw GVnhwrw nw qW rwm kOr jI dI Aumrw dw jwNU hY qy nw hI AuhnW dI jIvn mukqI dw jwNU hY qy nw hI AuhnW dI bIqrwg qy moh mwieaw qox alypqw dw jwNU hY qW hI AuhnW ivc prweI iesqRI L dyKky kwm Purny dI sMBwvnw kr irhw hY[ eysy sO swKI dI hI 68vIx swKI ivc BweI rwm kOr jI L mrny bwd siqgurW dy crnW ivc vzsNy dw vr pRwpq dzisaw hY[ klßIDr jI AuhnW L kihÀdy hn:-qum Bogo riqnwd[ aMqkwl mm drs hoie, qum icq mm pd awid[ arQwq-hy rwmkuier qUM Sbd dw pRymI hYx, qYL aMqkwl myrw drSn hovygw ar qyrw cyqn myry crnW L pRwpq hovygw qy kvI sMqoK isMG jI ny awp aYAux iliKaw hY:-
khÎo sbd mY jo qq swr[ so quv pRwpiq ahY Audwr[ aMqkwl jib hovih qorw[ qWih smYx drSn huie morw ] 32 ] moih crn ko isK muiK ahYx[ mm smIpqw sd hI lhYx[ ins idn mn siqgur mihÀ lwXhu[ nhIx ibkwr Cuhn ko pwXhu ] 33 ]
[ruq 5 aMsU 19 ieQy huN kvI jI awp mMn rhy hn ik ‘nhIx ibkwr Cuhn ko pwXhu’ ijs L
ibkwr kdy Cuihaw nhIx qy ijs ny ‘ins idn mn siqgur mihÀ lwXhu’ Aus L kihNw ik kdy AuhnW dw mn priesqRI dy Purny ivc igaw anhoNI bwq hY qy vdqovÎwGwq hY, iPr aYsy iszK L kdy punr jnm ho skdw hY ieh bI kihNw asMgiq hY[ iPr dyKo kvI jI awp swihb rwm kOr jI bwbq ruq 4 aMsU 33 ivc jo
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
164
ilK awey hn SRI klßIDr jI awpNI mwqw jI pws swihb rwm kOr jI dw vrNn krdy hn:-
as pursoqm sMq sucwlI[ ipKhu insMsY hoviq kwlI[ drSn kirkY achu ahwrw[ krhu pRqIKn Bwv Audwrw ] 10 ] aYisn khu ricky krqwrw[ lKih sPl isrjn jg swrw[ SyK swrdw byd ibrMc[ kr n skih ijh mihÀmw rMc ] 11 ] sm idRStI iek rs mn SWiq[ mhW purK pUrn aivdwiq[ mnhu kwmnw pUrn hovhu[ inhsMsY drSn khu jovhu ]12]
punw:- jnu dIpk qy dIp jgwÎo[ gÎwn assQw mihÀ idpqwXo[ iszKÎ muziK siqgur Gr kyry[ ijn kI smqw apr n hyry ]17]
iPr ienHW L mwqw jI ny pRSwd Ckwieaw, awp pzKw Jzilaw qy rwie kwiem kIqI sI ik ieh pUrn purK hY:-
ieQox huN kvI jI dI awpNI ZbwnI SpSt ho igaw ik swihb rwm kOr jI inrivkwr, pUrn bRhm igawnI, nwmrsIey, bIqrwg qy isromNI iszK sn, AunHW L nw aYsw Purnw sMBv hY nw punr jnm sMBv hY qWqy swKI awKypk hY[ iesI qrHW morW L ibSMBr dws dI dUjI vhutI dzsNw bI jy szc muzc morW hoeI hY qW sO swKI dy awKypkwr dw ilKNw ies Xqn leI jwpdw hY ik mhwrwjy L jo muslmwnI qy vySvw dy ivawh lYN dw dUSN lgdw sI Auh dUr ho jwvy[ dYvnyq qy gurU jI dw vwk Aus dw iZmyvwr Tihr jwvy[ lyKk ny ieh nhI soicaw ik ibSMBr dws jI jYsy isdkI iszK nwl jo awid pwqSwhI qox bKiSS ivc sI qy dsm gurU jI awp vI Aus L vrW nwl BUiSq kr rhy hn, ikqnw aznÎwie ho igaw hY[ Aus dw kIh ksUr sI ik doie iesqRIaW piqq hoeIaW? mdnvMqI qW moh dw dUr krnw siqgur qox dwn mMg rhI hY AusL bIqrwgqw dyN dI QW gurU jI qox punr jnm qy iek rwjy dI rwNI bNnw qy puzqR hIn rihNw, ieh vr iml irhw hY ik sRwp? iPr dyKo Purnw qW kwm dw rwm kOr jI L Puiraw qy mdnvMqI L ‘gurbKS isMG dI rMny’ dw aSlIl vwk ikAux ikhw[ iPr kdy ho skdw hY ik iszKW dIaW bhU bytIaW L awpNIaW bytIaW kihN vwly siqgurU aYsy vwk awKN; iPr rjzsÍlw iesqRI dI CUq aYnI burI SY hY ik Aus L qurkNI qy vySvw hoN dw mhwn kRÁr sRwp imly ieh iksy BrmI vihmI lyKk dy idmwg L hI Pur skdw hY[ ieKlwk dy aiDSÃwqw iksy pqIbRqw L vySvw hoN dw sRwp dyN, ieh iqMn kwl anhoNI bwq hY[ ienHW gzlW qox srIhn pqw lg
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
165
igaw ik ieh swKI AuØzkI inrmUl hY[ qy kiv jI ny jo toh lwky ienHW dI pUrNqw hoeI smJI hY Auh bI ieiqhws ivruzD bwq hY[ ikAuxik TIk mdnvMqI hI sdw kOr bNI dUsrI iesqRI TIk morW hI bNI ies gl dw koeI ieiqhwsk sbUq nhIx idzqw hY, sO swKI ivc ieh swKI Ausy smyx GVI qy pweI geI qy ieho gzl ies dI pUrNqw dzsky PYlweI geI, soeI gzl kvI jI ny ibn pVqwly sO swKI dw Brosw krky kyvl ‘gurbKS isMG’ nwmW dI eykqw krky shI mMnky ‘inj nXn inhwrI’ iliKaw hY[ awp L ies dI pUrI Koj pVqwl dw avsr nhIx imilaw[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
dohrw: SRI muK qy jib iem khÎo, suniq Swsqr ibzpR1[ boly iek mq hoie ky, gur smIp qy iCzpR2 ]1]
cOpeI: ‘ibzpR inmMqRiN ins ky kry3[ SRwD ibDI dopihry Fry4[ Auicq ibzpR ko inj Gr awnY[ jo pRiqgRwhI, ly n kudwnY5 ]2] mUriq CwXw dwn n lyih6[ aMg hIn kulhIn n jyie7[ mhWdwn8 ko hoie n gRwhI[ qulw dwn pr iqRX nihÀ cwhI9 ]3] pwqk sUqk qulw n dwn10[ qÎwgih juvqI BogI awn11[ cor n ClIaw dUq12 n hoie[ CzqRI krm n Dwrih joie13 ]4] qkrI DrY n kudRb BogI14[ gRhn dwn ko lyie n15 rogI+[
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
167
aj, gj, qurÀg dwn ly nWhI[ aMq avsQw dwn1 n cwhI2 ]5] gnk n vYd n Ssqr DwrI3[ suc ibhIn rih jMøu AuqwrI4[ skl aMn Bugqw qy hInw5[ krm iBRSit6 bRhmgÎwn n cInw ]6] bhuq pwn gRhNI nihÀ hoie7[ lwg vÎwh ko lyX n joie[ kir kY jwp mol qy dyX n8[ rMfw muMfw muMfiq jy n9 ]7] jtl SRwD ko hoie n qÎwgI10[ sMnÎwsI anpFiq ibrwgI11[ 12CzqRI bYs SUdR kI nwrI[ bkbwdI hoie n ibBcwrI9 ]8] DrmDujI n aml ko KwvY13[ nIlo rkq n bsqR hMFwvY[ puir ko pWDw pRoihq hoie n[ nIc mlyC dwn ly joie n ]9] KyqI krY n gwfI bwhY[ iezqÎwidk doS n ijs mWhY[ Auicq SRwD ky idjbr soie[
1bkrI, hwQI, GoVy dw dwn[ 2Bwv mrnwAU dw idzqw dwn nw lvy[ 3(bRwhmN) nw hI joqSI hovy nw vYd hovy qy nw hI SsqRDwrI hovy[ 4suc qox ibnW hovy qy jMøU lÜQw hYs[ 5sB iksy dy aMn KwN qox rihq hovy Bwv jo hr iksy dw nw Kwvy[ 6jo inÜq nimzq krm nw kry[ 7bhuqy ivvwh BI nw kIqy hoN ijs ny[ 8Bwv jwp krky jo jwp dw muzl lvy Auh bI nw lE[ 9jo rMfw, bwlk qy isr muMinaW hovy (Auh bI) nw lE[ 10jtW vwlw qy SRwD dw iqawgI (jo hovy Auh bI) nw lE[ 11anpVÍ sMnÎwsI qy bYrwgI (bI nw lE)[ 12CzqRI, vYS, sUdR, qy ienHW dIaW iesqRIaW, bkvwsI qy ivBcwrI (SRwD) dy (aiDkwrI) nhIx huMdy[ 13nw hI pKMfI qy nw hI jo nSw KWdw hovy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
168
ien doSin qy nÎoqy joie1 ]10] iqn ky ipzqR jwiq hYx KwlI[ dy kir sRwp awpdw GwlI2[’ skl sBw suin jib iem lhÎo[ SRI muK qy klßIDr khÎo ]11] ‘sunhu skl nr! SwsqR ju ibiD hY[ so bhu dUr, hoiq nihÀ isziD hY[ ibrlw hI pRwpq ko ahY[ pRwpiq nhIx khW ko lhY3 ]12] qIrQ pr SrwD kirvwvY[ ikDOx aiQq ky muK mihÀ pwvY[ ien dÍY ibiD hÍY ipqr AuDwrw[ krYx SRwD iem aMgIkwrw4*’ ]13] pMfq ibRMd bhur gur bUJy5[ ‘sUqk gRhN ibDI ijn sUJy6+? SwsqRin ibKY ilKy ikm kho? inrnY krÎo munI gn lho’ ]14] pMfq ihmwdRI dyvrwj qihÀ7[ suin siqgur qy awSY ko lih[ 8eyk mws kI kQw purwN[
1jo ienHW doSW vwilaW L inAuxdw dyAU[ 2sRwp dyky apdw pwky KwlI cly jWdy hn[ 3ikQox koeI lÜBy[ 4(ipzqR) ieAux aMgIkwr krdy hn SRwD[ *ipzqRW dw AuDwr qW SRI gurU jI ny aYAux iliKaw hY “ijsu ismrq siB iklivK nwsih ipqrI hoie AuDwro ] ” qIrQW qy rsmI SRwDW nwl ipqr AuDwr gurmq ivhq nhIx hY[ ipqRW leI pwT, Bog, kIrqn, ardws krny suKdweI hn qy dwn gurmq ivc kdy mnHy nhIx[ 5swry pMfqW L gurW ny puziCaw[ 6ijnHW L sUqk qy gRhN dI ivDI dI soJI hY, qy SwsqRW ivc kIkUM (ivDI) ilKI hY, dzso[ +gurU jI dy awpNy SwsqR ivc ‘sBo sUqk Brm hY’ iliKaw hY, AunHW L huN sUqk dI ibDI puCN dI kI loV sI? ieh bI sO swKI dw qrjmw hI kvI jI ny kIqw hY[ 7ihmwly dw (a) ihmWidR nwmy pMifq dy ricq ‘cqur vrg icMqwmiN’ nwmy gRMQ dw jo pMifq hovy so ihmWdRI, ijs dw nwm dyvrwj sI[ (e) sumyr dw[ 8iek mhInw Br kQw purwN dI hoeI (ijs ivc) Drm SwsqR dI (gl) vrNn kIqI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
169
Drm SwsqR kI krI bKwn ]15] mYx1 BI suNI ibsr aib geI[ XW qy nhIx khOx ijm BeI[ aru kihby ko arQ n koeI2[ gurU kQw sunIey ijm hoeI ]16]
SRoqw swihb isMG qy awid[ boly kQw suniq aihlwd[
‘BweI jI! qum kO siB gÎwqw[ jyiqk inrnw Aur bzKÎwqw ]17] ‘gurU iFg ko inrnw ju ibswl[ khhu alp BI3 qum ies kwl[ nqu gur iszK sunihÀgy khW[ jy kir qum aib nWihn khw’ ]18] suin kY rwmkuvr qib khÎo[ SRI gur muK qy ijm suin lhÎo*[ idj ky ds idn sUqk hoie[ CzqRI ky dÍwdS4 liK soie ]19] idvs pMc dS bYS pCwn[ sdn SUdR ky qIs bKwn[ dUD Dynu ko ds idn joie[ mihKI ko dÍwdS liK soie ]20] SRwD n jzg krhu iqh sMgw[ jo KwvY rogI huie aMgw[
1Bwv BweI rwmkuier jI[ 2loV vI koeI nhIx[ ies qox pqw lÜgw ik ieho ijhIaW kQW iszKW dy iksy pRXojn iszDI dIaW nhIx hn[ 3QoVw ijhw hI kho[ *aMk 15 ivc kih awey hn ik ihmWdRI dyvrwj ny sUqk pwqk dI ivDI dI mhIny ivc kQw suNweI qy mYL Buzl geI hY qy SRoqw kihÀdy hn ik nhIx awp gÎwqw ho suNwE[ huN cwhIdw sI ik awp kihÀdy ik ihmWdRI bRwhmN qox asw aYAux suiNaw sI, pr awKdy hn ik asW siqgurW qox aYAux suiNaW sI[ siqgurW dy sUqk sunwAuN dw iZkr ipCy koeI nhIx hY, qWqy ieh bI sO swKI vwly dI bnwvt dw sUck hY jo cyqw KuMJ igaw hY, bnwvt krn ivc cyqw KuMJ jwNw mwmUlI bwq hY[ sO swKI ivc ieh iebwrq hY:-‘bol vwk gurU jI pwqSwhI dsvIx[’ 4bwrW (idn)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
170
sUqk qy pwqk1 siB imtY[ pwqk qy sUqk nihÀ hty ]21] sUqk pwqk sdn rhyX2[ qib lO dwn dyX nihÀ lyX[ jO lyvY bMdr qn pwvY[ dwn dyX so nrk isDwvY* ]22]
dohrw: gRhN ju KÎwhI aStkw, rogI dyvY qÎwg3[ aMq dwn ikRaw imRqk kI, krY sUqkI rwg4 ]23] qIrQ jwvY SRwD ibiD, ar jo krY n dwn5[ rwKS huie cMfwl Gr, BogY dIaw awn6 ]24] 7gRhN awid gMgw sll, puzqR jnm jib hoie[ bÎwh smYx nûdI krY, doK SMk dy Doie ]25] 8apdw ibpd ibdyS mihÀ aNsun doK n hoie[ SuziD krm ibzpR n krY, skl doS ly soie6 ]26] loBI ibzpR ju pwqkI, loBI swk ru iszK9[ Bogy nrk ipSwcu huie, iehI byd kihÀ irziK10 ]27] myro iszK siB jwiq kw,
1sUqk=jMmy dI Cuh[ pwqk=mry dI Coh[ 2(jd qk) Gr rhy[ *eyh vihm sRI gur gRMQ swihb jI dI isziKaw dy ivruzD hn[ hW sPweI qy sÍzCqw dw qÎwg kdy nhI krnw[ 3gRhN dw, KÎwh dw, aSt (jogNI) dw qy rogI dw dwn iqawg dyvy[ 4(mrnhwry dy) aMqly dwn dw, moey dI ikiraw dy (dwn) dw qy sUqk dy dwn dw jo lwlc krygw[ 5jy qIrQ qy qW jwvy qy ibiD sMXukq SRwD qy dwn nw kry (so.....)[ 6qy dUjy dw idzqw Kweygw[ 7gRhN awid (smyx) gMgw jl ivc (nÍwvy qy) puzqR jnm jd hovy jW ivawh hovy qW nûdI muK kry qW doK qy SMk Doqy jwNgy[ [nûdI muK=ivvwh, puzqR jnm, ibRDI awid mMgl simaW qy iek SRwD krdy hn, Aus L nWdI muK kihÀdy hn][ 8awpq kwl ivc, ivpqw ivzc ivdyS gey hoieaW nw suNn dI hwlq ivc doS nhIx lÜgdw, (pr jy ienHW gzlW qox) SuzD avsQw ivc bRhmN (loVIxdw) krm nW krygw Auh swry dUSN lY lvygw[ 9loBI bRwhmN, loBI swk qy loBI iszK pwpI hn[ 10irKI qy byd kihÀdy hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
171
pMdRw idn kI mwn1+[ ipzqR idvs pC eyk kr, so mm inkit jwn2++ ]28] Blw bhuq aNpVH ju nr, vw gÎwnI inrloB3[ piVaw pwpI nwrkI, jo loBI bhu KoB4’ ]29] iezqÎwidk inrnY BXo, Drm SwsqRn mWih[ inj iszKin pih¶ gur khI5, siBhUM bYTy pwih ]30] ¶¶kih kir mMdr mox gey, iQry syj pr jwie[ qib gur mihlw dIrGw6, jIqo ijs kw nwie ]31]
cOpeI: phuÀcI SRI klßIDr pws[ ijs ky irdy SRyX kI aws[ bwr bwr pd bMdn krI[ Bniq ibnY kr joir huie KrI ]32] kml iblocn qy gur hyrI[ huie pRsMn boly iqs byrI[ ‘Gr vwlÎo mn mqw quhwrw[ iks ibD ko hY7? kro Aucwrw ]33] kihby Auciq hoie kCu kho[ jQw kwmnw qYsy lho[’ suin aDIn huie jIqo qbY[ mn ko mqw Bniq BI sbY ]34] ‘jg gur! mYx hOx qumry gRyh[ hm BI ahYx mwnuKI dyh[
1pMdRW idnW dw sUqk mMny[ +iks clwkI nwl koeI awKypkwr iszKW L awpNy ihswb vYS dw drjw dy irhw hY[ dyKo ipCy aMk 20[ 2(swry) ipzqR pzK ivc iek idn kry (SrwD) Auh myrw inktI jwNo[ ++sUqk qy imRqk dy SRwD awid gurmq ivc ivhq nhIx[ kIrqn pwT ardwsy puMn dwn awid sdw ivhq hn[ 3jo nr anpVH hY cwho igawnI hY jo inrloB hY qW bhuq Blw hY[ 4piVaw loBI qy guzsy vwlw nwrkI hY[ ¶pw:-pir[ 5Bwv iszKÎw[ ¶¶ieh sO swKI dI 68vIx swKI hY[ 6vfy mihl[ 7mn dw mqw quhwfw kIh hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
172
khW BXo jy qRImq jwmw[ bIqI bYs awp ky Dwmw ]35] pRwpiq nihÀ siqsMg ivSyShu[ qum hI gur siB ko AupdyShu[ inj ipRX iszKin ijm smuJwvhu[ iqm mo kAu AupdyS idRVwvhu ]36] inq hI icq kI cwh bKwnI1[ mn iQrqw lih ijm inj QwnI[’
SRI siqgur sun pqnI bwq[ boly jog rIqI bzKÎwq ]37]
1cOQy mhIny itkwAu pRwpq ho jwky nwm (rUpI) vsqU L lK lYxdw hY, AuhI (nwm iPr) awpNy (aMg=ihrdy ivc aQvw) aMg aMg ivc lK lYxdw hY, ieho vfy jogIaW ny liKaw hY[ (a) keI isawNy vydWq pzK ivc ies dw arQ aYAux lwAuN dw Xqn krdy hn :-4 mhIny (mn dy) itk igaW jo vsqU (bwhr) dyKIdI hY (so) nwm (rUp, Bwv imiQaw) idzsdI hY qy Auho (swDk iPr) awpNy (aMg=) srUp L lK lYxdw hY[ 2iqRKIaW vwSnW L jo ql Auqy mkVI vWgUM dOVdIaW hn dUr kry[ (a) qIbr vwSnw dUr kry qy bRhm vl aYAux cly ik ijvyx jl qy mkrI cldI hY[ [sMsikRq, mkrI=mwgr muzKI][ [pMjw:, jlmkVI=jl qy dOVn vwlw iek inÜkw jMqU][ 3mn dIaW icqvnW nwS ho jwN[ 4pMj qzq[ 5ipRQvI[ 6jl[ 7agnI[ 8akwS[ 9(ieh pMjy) sQUl hn[ 10Cuh[ 11Sbd[ 12ieh sUKm qzq (dUjy pMjW) dw kRmvwr mUl hn[ 13(ieh pMj pRwN hn)[ 14ihrdw[ 15ugudw[ 16nwiB[ 17kMT[ *sO swKI ny nwiB dI QW pd ‘ihrdw’ vriqaw hY qy kiv jI ny ies L ‘ird’ iliKaw hY qy sO swKI ny ‘kMT’ dI Qwvyx ‘sMD’ iliKaw hY qy kvI jI ny vI ‘sMD’ hI ilK idzqw hY[ jwpdw hY ik sO swKI ivc pd ‘sMG’ sI, ilKwrI dI Bul ny ‘sMD’ kIqw hY qy sU: pR: ivc bI ieho ßlqI mzKI qy mzKI vWùU jw vzjI hY[ sMD dw arQ kMT nhIx hY[ qy AudÎwn nwmy pRwN kMT Xw sMG ivc hYn so eyQy kRm BMg doS bI hY ikAuxik nw: pR: pU: iD: 60 aMk 50, 51 anuswr TIk kRm ieh hY:- pRwn, apwn, smwn, AudÎwn qy bÎwn[ iehI kRm ivcwr cMdodwX dw hY[ *ieh pMj pRwNW qy pMj AunHW dy itkwiNaW dw vyrvw kiv jI ny sO swKI mUjb idzqw hY:- pRwN (Aur=) idl ivc, apwn (pwXU=) gudw ivc, smwn (ird=) nwBI ivc, bÎwn (sMG=) kMT
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
174
nwg, kzCUE, ikzRklI, dyv dzq, Dn jIq1[ Audgwr2, nyqR3, iCk4, jMBNw5, mUey kpwlI rIq6 ]47] iBMn iBMn sB bWt kir qzqÍin DwqU bWt7[ aMqhkrn su iBMn kir SyK awqmw swt8+ ]48] iehI gÎwn ieh jog hY iehI Bgiq kw kwj[ jzg dwn qIrQ qpin jW ibD mn ko swj9 ]49]
cOpeI: idn kY ins mihÀ alp ahwrI[ dm ko10 swDY mnihÀ suDwrI[ imziQaw qn Dn suq aru dwrw[ imziQaw jgu ko ibRMd pswrw ]50] pRwpiq jogu bnY azBÎwsI11[
ivc qy AudÎwn (nwVI=) nwVIaW ivc[ ies ihswb ivc ßlqI hY, AudÎwn kMT ivc qy ibawn swry srIr aQvw nwVIaW ivc hYn[ ieh drusq ihswb kiv jI awp nw: pR: pU: iD: 60 aMk 50-51 ivc dy awey hn, eyQo sO swKI ivc jo SrDw awp dI sI Aus krky ies ßlqI L bI Aus dy muqwibk tIkw kr gey hn, drusq krn vl iDawn nhIx igaw[ 1ieh pMjy Aup pRwN hn[ 2fkwr[ 3plk AuGwVnw[ 4inÜCNw[ 5AubwsI[ 6pRwN moieaw qy (Dnûjy) kpwl ikRXw nwl (inkldy hn) Bwv ieh hY ik pMjy kRmvwr Aup pRwNW dIaW ikRXW hn[ 7qzqW dIaW pRikRqIaW bI vMf dyvy[ 8bwkI awqmw L[ CWt lvy Bwv ipRQk ipRQk lK lvy[ (a) ‘swt’ dw arQ sRySt BI krdy hn[ +ieh hT Xog dw ivSw SRI gu: nwnk pRkwS pUr: iDaw 60 ivc KuzlHw aw cuzkw hY[ 9ijs qrHW mn svwiraw jWdw hY[ 10sÍwsW L[ 11(ipClIaW do qukW ivc vYrwg dzisaw ny qy kihÀdy hn ik vYrwg nwl) aBÎwsI jog L pRwpq huMdw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
175
ibn azBÎws prY jm PwsI[ rwj jog ieh qoih bqwXo[ kir swDn jy icq llcwXo’ ]51 ] {ivSyS tUk} suin siqgur ky bc giq jogu1[ SRI jIqo jI lwgI jogu[ bMdn kir bYTI iek Qwn[ swDn lwgI sÍws mhwn ]52]
ieiq SRI gur pRwqp sUrj igRMQy pMcm ruqy ‘sRI jIqo jI’ pRsMg brnnû nwm aStdSmo aMsU ]18] ivSyS tUk:- ieh AupdyS ivSyS krky hT Xog dw hY ijs L kiv jI kiljug
leI nw munwsb dzs awey hn (dyKo nw: pR: pU: iDaw 48 aMk 91) qy awp ies dw ‘kSt Xog’ nwm Dr awey hn[ ieh pRikRaw sO swKI dI hY:-aMk 39 qox 47 qk hT Xog dI pRikRaw kihky aMk 48 ivc sWK qy vydWq dI sYnq mwrdy hn, aMk 50 ivc vYrwg qy azBÎws gIqw dw AupdyS idqw hY, ies swry imsRq L rwj Xog ikhw hY[
ieh AupdyS gurmq dy rwj jog dy ankUl nhIx hY, ieh sO swKI dw awKypkwr muV BgqI mwrg dy nwm AupwskW qy pRym Bwvnw dy azBÎwsI isKW L iek imiSRq ijhw qRIkw isKwldw hY qy mOikaw kYsw lYxdw hY ik swihb awp prm pwvn jIqo jI L AupdyS dy rhy hn qy PrZ kr lYxdw hY ik mwqw jI huN qk prm pd dI pRwpqI qox szKNy sn[
biczqR isMG qy AudX isMG vwlw jMg ijs ivc jsvwlIaW dy hwQI dw mukwblw biczqR isMG jI ny kIqw sI kvI jI ipCy dy awey hn, ies jMg dw sMmq 1758 ib: shI huMdw hY[ mwqw jIqo jI dw dyhWq azsU 1757 ib: ivc hoieaw hY jo ik AupRokq juzD qox pihlox dw vwikaw hY[ ies ihswb dyKIey qW eyQy ieh swKI dyNI hI ieiqhwsk ihswb qox anbn peI BwsdI hY[ ieh bwq inrsMsy hY ik mwqw jI prmpd L pRwpq sy ar AunHW L idzb idRStI pRwpq sI[ gur AupdyS qy AunHW dy Bjn bMdgI krn dI swKI ies qox bhuq pihlox dI vrq cuzkI hosI[ hW ijs hoNhwr L dyKky mwqw jI ny colw CoiVaw Auh AunHW L ids pYNI, AunHW dy azBÎwsI mn leI mwmUlI bwq sI[ sRI muKvwk pwqswhI 10 kSt Xog awidkW dy Ault ieAux hn:-
1mukqI dy dyNy (lwiek Xw) vwly[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
176
sRwvg suD smUh isDwn ky dyK iPirE Gr jog jqI ky ] sUr surwrdn sRwvg suD suDwidk sMq smUh anyk mqI ky ] swry hI dys ko dyiK rihE mq koAU n dyKIaq pRwn pqI ky ] sRI Bgvwn kI Bwie ikRpw hUM qy eyk rqI ibn eyk rqI ky ] 1 ] qIrQ nwn dieaw dm dwn su sMjm nym anyk ibsyKY ] byd purwn kqyb kurwn iZmIn jmwn sbwn ky pyKY ] pAuN ahwr jqI jq Dwr sbY su ibcwr hjwrk dyKY ] sRI Bgvwn Bjy ibn BUpiq eyk rqI ibnu eyk n lyKy ] 4 ]
jo iqRkwl igawn hT Xog nwl XogI mMndy hn Auh suqy hI rwj Xog vwilaW L pRwpq huMdw hY[
XQw:- gupqu pRgtu sBu jwNIaY jy mnu rwKy Twie”[ pun:- iehu mnu ly jAu Aunmin rhY ] qAu qIin lok kI bwqY khY” ]
gur Gr dw rwj jog ieh hY[ XQw iQr iQr icq iQrhW ] bnu igRh smsir hW[
aMqir eyk iprhW ] bwihr anyk DirhW ] rwjn jogu kirhW ] khu nwnk log alogI rI sKI ]
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
195
aYso kAun BXo jg mWhI- ]20] rhÎo myvVo ins ibsrwmU[ lKih -krihÀgy siqgur kwmU1[ iqn ko ilKÎo ibarQ n jwvY[ purSoqm gur kwr idvwvY- ]21] qihÀ ko jo rwjw Drmwqm[ lKih su Twkr bfo++ mhwqm2[ BeI jwmnI eykl iQirXo[ jgMnwQ qib Sbd AucirXo ]22] apr n sunihÀ, srb pr soey3[ BUpiq sunih khÎo pRBu joey[ ‘Bo mihpwlk! mm avqwr[ lInhu siqgur ko qn Dwir ]23] rwKin ihMdupny kI lwj[ apr anyk suDwrin kwj[ idzlI mihÀ qurkyS inkyq[ rwj qyj iqn Kovin hyqu ]24] siB pr hukm gurU ko BXo[ kuMdn dyS bdySn lXo[ so myro hI hukm pCwn[ Aur sMdyh n awnhu awn ]25] hmrI idS qy idhu sO qolw[ kuMdn ijns4 hoie bhu molw[ ahY myvrw purI mJwry[ iqs ko inkt hkwir skwry ]26] swdr dIjih hmrI idS qy[ ibrQw hukm iPrih nihÀ ijs qy[’ suin mihpwlk insw ibqweI[
1jwiNaW ik gurU jI kwj svwrngy[ ++pw:-mhW[ 2TwkrW dw bVw mhwqm jwNdw sI[ 3hor ny nhIx suiNaw ikAuxik Auh swry (lûmy) pY ky suzqy sn[ 4kuMdn dI iksm[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
196
hoq pRwiq ky ilXo bulweI ]27] sO qolw kuMdn mMgvwies[ pwruK iFg nIky prKwieis[ idXo qol kir ly so awXo[ siqgur inkt awin arpwXo ]28] BeI bwrqw iqh TW jYsy[ hym lyin kI brnI qYsy[ suin klßIDr bhu ibkswey[ purSoqm kI mihmw gwey ]29] duhUM log kI siB vifaweI[ SRI siqgur ky sIs itkweI1[ dyS ibdySin hukm pTwey[ suin suin ijn mwnÎo hrKwey ]30] kuMdn mol lIn prKwey[ ByjÎo siqgur iFg suK pwey[ mno kwmnw pUrn BeI[ pwp qwp sgry ibnsweI ]31]
mIaW dOlw ibc gujrwq[ mhW PkIr DIr ibzKÎwq[
awrblw bpu2 ibqI ibswl[ srb isziD Drqw siB kwl ]32] jib gujrwq hukm gur gXo[ isK lokin qy iqn suin lXo[ bhuq ibsUrq Aur ky mWhI[ -hm pr hukm ilKÎo gur nWhI ]33] qn mn qy mYx hW isK gur ko[ nhIx apr awSw mm Aur ko-[ bhuq ibcwriq Aur pCuqwXo[ sO qolw kuMdn SuB lÎwXo ]34] SRI siqgurU hdUr pTwXo[
1(akwl purK ny)[ 2SrIr dI awXU[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
197
ibnqI ilKI ‘n mYx icq awXo*[ ins bwsur mYx ismrOx nwm[ sdn ju qum ko sdw ßulwm ]35] syvw smY moih icq krIaY1[ apno dwsn dws ibcrIaY[’ iqs ko kuMdn ly piT arZI2[ Bey pRsMn aiDk Aur gur jI ]36]
‘dOlwSwhu su mOlw pÎwro[ prAupkwr sdw Aur Dwro[ siB jIvn ky ihq ko krqw[ dyiK duKIin dXw idl Drqw ]37] rhY inmwno ahY mhwno3[ lhÎo itkwno awnÀd Qwno4[’
iem SRI muiK qy mihmw gweI[ inj Bgqin ko dy vifaweI ]38] jhW jhW pRBu hukm pTwXo[ srb Qwn qy kuMdn awXo[ pUrn hoXo eyk KZwnw[ igNqI ijs kI jwie n jwnw ]39] ieh mwieaw ko kIn cilÜqRw[ inj sMgq ko ikXo pivzqRw[ jib qy koS ivKY DirvwXis[ pun gur Aur cyqw nihÀ awXis ]40] koS ibKY koSp Dir lIn[ nih ikC kIn5 n iks ko dIn[ BeI iekzqr lÜKmI BwrI[ nihÀ iqs qy kuC kwr suDwrI ]41]
*pw:-lÎwXo[ 1cyqy kro[ 2sonw lYky qy arZI pVHky[ 3hY qW mhwn pr rihÀdw hY inmwNw hoky[ 4anûd dy QW Aus itkw ilaw hY[ 5Bwv nw vriqaw[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
200
kwrIgr cqrin ky kry1[ siB idKwie kir awgy Dry ]7] bhur jOnpur awidk jyqy[ aink Aupwien pTviq qyqy[ aqr Pulyl ibswl qhW ko[ kih kir so inkswie mhW ko ]8] jbih ibRMd ko DrÎo agwrI[ dwsn pRiq siqgurU AucwrI[ ‘aqr Pulyln Qwn iBgovhu[ qws bwdlw awidk jovhu’ ]9] bfy bfy puir qy bhu awey2[ kih kir aMqr Pulyl iBgwey[ dws smIpI ibsmq joviq[ kÎw lIlw siqgur kI hoviq ]10] kih sBihin ko awg lgweI[ jir bir Bsm BeI iqs QweIx[ aqr smyq Pukwey Qwn[ jo pRwpq huie mol mhwn ]11] iqn qy inksÎo rjq Gnyrw3[ iekTo kirvwXo iqs byrw[ bMiD potdy gMF siBin ko4[ hukm mMin dwsin Dir iqn ko ]12] vihr Drwie AuTy gosWeI[ nhIx koS mihÀ5 sOxip DrweI[ iem cirzqR kir sdn mJwry[ bdn pRPuliq vih pDwry ]13] squzdRv ndI iknwry gey[ dwsn swQ hukm as key[
1cqur kwrIgrW dy bNwey hoey[ 2bVy bVy SihrW qox jo (kpVy) awey sn[ 3bhuq sonw cWdI[ [sMs:, rjq=sonw, cWdI][ 4swiraW L gMF bMnH idzqI[ 5KZwny ivc[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
201
eyk hwQ pr ijhTW pwnI[ qhW pRXMk fswXhu* awnI ]14] iqs pr bYTy gur mhwrwj[ joiq bdn pr rhI ibrwj[ bhuq iszK iqs Qwn lgwey[ jl mihÀ eyk grq Knvwey ]15] bhur hukm bhuqin ko dInw[ isK dwsin so mwnin kInw1[ ‘kMcn mhW rjqpN joAU[ koS ibKY qy awnhu soAU’ ]16] iszK sYxkry lgy hZwry[ kMcn pot bMiD isrDwry[ jo chuÀidiS qy kih mMgvwXo2[ apr huqo so skl anwXo ]17] mhW rjqpN isr* Dir lÎwvihÀ3[ grq gurU awgY qihÀ pwvihÀ4[ Gir silqw lg hoXhu lwrw5[ iek awviq iek jwq isDwrw ]18] qory awn rjqpN kyry6[ bhuq aSrPI ly ly gyry[ rjq hym ko ijqo KZwnw[ iszK hZwrox isr Dir awnw ]19] bhur hukm siqgurU bKwnw[ ‘lÎwvhu abih jvwhr Kwnw7[’ lÎwvn lwgy mukqw hIry[
*pw:-fswvhu[ 1Auh (hukm) mMn lIqw[ 2kIh kih ky mMgwXw sI[ *pw:-sr 3isrW qy Dr Drky leI awAuxdy hn[ 4gurW agy jo toaw sI iqs ivc pweI jWdy hn[ 5Gr qox ndI qk iek kqwr bzJ geI (mnuzKW dI)[ 6rupzXW dy qoVy ilaw ky (qoVw=iek hZwr rupY dI QYlI, do hZwr vwlI L vI kihÀdy hn][ 7jvwhrKwny ivcox jvwihr ilawE[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
202
gyry silqw jl mihÀ qIry1 ]20] kMcn cWdI ky bhu bwsn[ hym jrwAU lÎwie su dwsin[ fwriq hYx siB grq mJwry[ lop hoiq nihÀ prihÀ inhwry ]21] jyiqk iszK sMgq qihÀ pws[ krihÀ kwr ijm hukm pRkwS[ punih islhKwnw2 mMgvwiev[ bhuq mol qy SsqR suhwiev ]22] kMcn muSt jrwv jvwhr[ KMfy KVg duDwry Zwhr[ mukqw hIry jry ij sMg[ ies pRkwr ky aink inKMg ]23] ibRMd srwsn kImq mhW[ siB AuTwie kir lÎwey qhW[ qib iek iszK ny pnc3 Auqwrw[ kt lpyt kir FWpÎo swrw ]24] kIn durwvn Bly bnwie[ ibRMd srwsn fwry awie[ aMqrjwmI ny so jwnw[ inkt iszKÎ Bw qbhu bKwnw ]25] ‘kt sox khW lpytn kirXo?’ suniq bwk ko so Aur firXo[ hwQ joir kir kInis ibnqI[ ‘sunhu pRBU! mYx TwnI ignqI ]26] mm kmwn ko pnc purwnw[ SzqRüin sMg lrihÀ ijs Qwnw[ ieh+ jy tUt jwie ijs bwrI[
1iknwry KVoky[ 2SsqR Gr[ 3iczlw[ +pw:-ien[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
203
qbih cFwvhuÀ ieh gun DwrI1 ]27] rhiq pMQ kI nIiq lrweI[ chuÀidS ibKY SzqRü smudweI[’ boly soFI kul aivqMS[ ‘iehu pUjw kI hY siB aMS ]28] ibK smwn siB iszKn ko hY[ hIn bIrqw krqI jo hY2[ dono lokin kriq ibrwg[ lynhwr ky puMn invwr* ]29] jpu qpu aYxic lyiq ies Bwie[ pol qIl qy jl ijm jwie3[ iezqÎwidk ko krhu ibbyk4[ aOgun ies mihÀ lKhu anyk’ ]30] suniq iszK so Qrhr kWpw[ crn prÎo bKSwvn awpw[ ‘pRBU lgÎo aib rwvir SrnI[ mwP avzgÎw ieh mm krnI ]31] nwm ßrIbinvwj qumwrw[ aDm AuDwrn ibrd qumwrw[’ suin SRI muK qy hukm bKwn[ ‘qÎwghu pnc Drhu ies Qwn ]32] vsqU apr koS mihÀ jyqI[ phuMchu qUrn awnhu qyqI[ koSpqI ky sMg Aucwrin5[ siB sQwn qy hyir sMBwrin6 ]33]
1ies iczly L PVky cVHwvWgw, [sMs:, guN=iczlw][ 2jo bIrqw qox hIn krdI hY[ *pw:-puninhwir[ 3polI qIl ivc dI ijvyx jl iKzc leIdw hY[ 4ivcwro[ 5jwky kho[ 6sMBwlky vyKky[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
204
siB inkws isMGn kr dyhu1[ Kry n hovihÀ lÎwieÀ aCyhu[’ gur Gr ko bf qoSyKwnw[ iks qy hoie skih prmwnw2 ]34] siqgur iszK hZwrhuÀ FovYx[ mhW anUTI vsqU jovYx[ qUrn dOir dOir kir awnihÀ[ kMcn awXuD rjq mhWnih ]35] jbr jvwhr joiq jgy qy[ jl mihÀ gyriq awin quryqy3[ aYso kOn hukm ko horih[ gurU qjih iqs sMgRih lorih4 ]36] angn iszK anignqI vwrI[ angn Dn awniq jl fwrI+[ gurU hukm qy dOriq jWhI[ awie SIGR qihÀ iblmiq nWhI ]37] sMDÎw lg Fovn gn kirXo[ nIT nIT kirqy qib BirXo[ jib siB awie cukÎo asbwb[ siB idn Drqy rhy iSqwb ]38] siB ko SRI muK qy PurmwXo[ ‘aib qO srb pdwrQ awXo[ siB sMgq aib fyro clo[ ibsrwmhu qn qy SRm dlo5’ ]39] iem kih gmny gur gosweIx[ isMG smUh sMg suK pweI[ suMdr sdn ibrwjy awie[
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
210
Byt ahY so hm ny hyrw1[ iek jwnÎo qib Byd n koeI2[ duibDw ijs Aur mwnihÀ doeI3’ ]14] irdy anûd PkIr mMdwrI[ ihq AuØzqr ky cqur AucwrI4[ ‘dsq ju KwlI rUh su sÎwh[ dsq su awmd vy prvwh ]15] avwZ KwlI jhwn ibpIr[ bdn suMn kwPl byvZIr*[’
dsq=hzQ rUie isawh=mUMh kwlw Bwv SrimMdw[ rUh isawh=awqmw kwlw, mYlw idl[ awmd=awmdn[ avwZ=szd, vMgwr, sdw[ ibpIr=by Ausqwdw, bymurSdw[ kwPr=jo dIn hzk qy nw tury, Bwv bydIn[ vZIr=jo iksy dy Bwr vMfwAuN ivc SrIk hovy[ by vZIr=by mddgwr[ by awSRw[ bdn suMn=mUMh suMøw[ (a) [Pw:, bdn =srUr][ srIr suMøW[ arQ: jo hzQ KwlI hY Aus dw rUh kwlw hY[ ijs dy hzQW ivc awmdn hY Auh by
prvwh hY, ijs dI jhwn ivc sdw KwlI jWdI hY Auh by pIrw hY, (Bwv gurmuK dI awvwZ sdw siqkwrI jWdI hY)[ (by pIrw hY jo, Aus dw) mUMh suMøw huMdw hY Auh by dIn hMdw hY qy by awsrw huMdw hY[
ivSyS vIcwr: vwrqk mihÀmw pRkwS purwNw gRMQ hY Aus ivc jo vwrqwlwp
awieaw hY so QoVw hY, iszDw hY qy swP hY, Auh aYAux hY:- qb PkIr kihaw: dsq KwlI rUeI Swh[ hukm hoaw dsq KwlI pwqSwh[ idl
KwlI rUeI Swh[ sO swKI vwly ny ieh bcn bhuq kTn krky khy hn qy Auho bcn kiv jI ny lg pg rcy hn ijnHW dw arQ Bwv Auqy dy awey hW[ ienHW vwkW dy horvyx arQ bI lwAuN dw jqn huMdw hY jo ies pRkwr hY:-
PkIr bcn:- 1. jo vifaW pws KwlI hzQ awvy Aus dw mUMh kwlw (Xw awqmw kwlI) hY[ 2. jo hzQ ivc kuC lYky awvy so by prvwh ho jWdw hY[ 3. (KwlI hzQ vwly dI) awvwZ KwlI hY Auh jhW ivc by pIrw hY[ (a) jo PkIr dI awvwZ suNky KwlI moVdw hY so by pIrw hY[ 4. mUMh Aus dw suMøw hY kwPr hY qy ibnW slwhIey dy hY[ (a) (nwm qox)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
212
gurvwk:- 5. gurW ikhw (qusW) awqmw dI KlwsI L ifzTw hY? (a) gurW ikhw (Auh) jIv bMDnW qox rihq dyKIdw hY jo......[ 6. jgq rUpI bwZI qox bgYr hoky sweIx dw murId hY[ (a) sMswr bwZI qox
rihq hoky Aus dw murId bNy[ 7. kwmnw ibhIn Þudw dw bMdw hovy[ 8. jo azKW nwl vyKdw hY (prI pUrn) Þudw L so by pRvwh hY[ 9. gurW dw Purmwn hI jhwn qox mukqI hY[ (a) jo gurW dy muK dw Purmwn
mMndw hY so jhwn qox mukq huMdw hY[ 10. bMdgI vwlw drgih prvwn hY[
suin kir hoXo KuSI ivSyS[ bolÎo pRBu isAux pun drvyS[ ‘Zwrq mzky kI mYx mwnI1[ roZ ibaYb awp SuB jwnI2 ]18] dIdm cSm Kudwie alwih3[ KUb iddwr su by prvwr4[ eyk bwq hYgI gunKwn5! qUM swco gur pIr jhwn ]19] bMdw bdn kdm dr cUnih[ qUM6 Kudwie brqihÀ bhu gUnihÀ7[ eyk idvs mYx dir dirawAu[ dyih KYr ihq dInis pwAU8 ]20] ßusl kund9 mYx fubk lgweI[ eyk purK qib dIn idKweI[ ly kir dUr gXo muJ soeI[
cOpeI: ajmyr Swh kI kMnÎW hoeI[ ipq awiesu ko ly kir soeI[ cihiq kMq ko krin inhwrY3[ Kojin krih n inScY DwrY ]35] -qp ibswl ko qwpiq joie[ qyj sihq, mm piq hÍY soie-[ Kojiq rhI ibzpR iek hyrw[ ijn qn qwpÎo bhuq bfyrw ]36] byd mMqR hsqwml jWhI[ idRV qpu rhY AuxCibRq4 mWhI[ rwhk ikRKI bwF lY jwvY[ bIn bIn dwny qihÀ lÎwvY ]37]
1igRhsqI (rotI pkwAuN dy) awid aMq ivc (do rotIaW) dyv qy ipqRW nimzq dyxdy hn, vyd dI AukqI mUjb clN vwly Drmvwn iek ipClI rotI hI lYN[ Bwv ieh (ik qON qox pihlW tukVw jo qoVIdw hY Auh dyv (Bgvwn) nimzq huMdw hY Aus L pkwAuN vwlI qON dy ipCy lw dyxdI hY ik CWdw dyv dw kzFky rzK ilaw hY[ iPr Auh dUsrw tukVw kztky pyVw bNwAuxdI hY ieh ipqrW nimzq huMdw hY[ ies L hMdw awKdy hn qy bRwhmN lY jWdw hY[ pr jo awtw pihlox kztky qON dy aMq rzK ilaw hY ies dI rotI aKIr pzkdI hY[ ieh swDU aBÎwgq Drm avlûbIaW L dyeIdI hY, ies L mMfw awKdy hn[ arQwq jo aBÎwsI leI mMfn kIqw igaw hY[ ies pr lyKk kihÀdw hY iek ipClI rotI jo hY Drmvwn Auho aMgIkwr kry ieh vyd dw hukm hY, ikAuxik Auh eISvr nimzq huMdI hY[ 2jo rN ivc SqRÁaW dy swhmNy kRoD ivc Brky (DnuK dI) tMkwr krdw hY Aus sUrmyx dy swry (SuB) Sgn ho jWdy hn qy dyv Aus dw shweI ho jWdw hY (ikAuxik Sgn vyly BI vwjy dw Sbd huMdw hY qy dyv pUjn vyly BI GiVawl, CYNy, kYxsI awid dw SuB Sbd huMdw hY, so DnuK dI tMkwr duvzlI asr krdI hY)[ 3kMq awp dyKky krnw cwhuMdI sI[ 4Bwv islw cugky guZwrw krn vwlw sI (Auh bRwhmN)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
224
Kwie inRbwihn krih srIr[ byd KVMgn iQq icq DIr1[ iqs ibloik ajmyr kumwrI[ qp ibswl kI iniD ijn BwrI2 ]38] buiD bl qy kir ibibD Aupwieaw[ iqsI ibzpR sox bÎwh krwieaw[ idjbr ky Aur aiq duicqweI[ mYQun kry Drm ibnsweI ]39] BwjÎo jwie n ikshUM dyS[ ienhuÀ gMmqw Qwn aSyS3[ rhÎo ibcwriq bs n bswXo[ pkir mlyCin sdn suvwXo4 ]40] dÍwr ikvwr asMjiq kry[ insw ibKY bwso kir iQry5[ ies ibiD idj bybis Bw jbY[ byd mMqR ko piT kir qbY ]41] kot loh ko chuÀidiS rcÎo[ iqs aMqr iQr hÍY kir bcÎo[ qib ajmyr suqw avlokw[ loh durg qy chuÀ idS rokw ]42] kuC nihÀ jqn clÎo ibiq rwqI6[ Koil ikvwr dey ipiK pRwqI ]43] bhur jwmnI pRwpiq jbY[ Gr mihÀ rok idXo idj qbY[ iQr aMqr supqin ky kwl[ pTih mMqR aXkot ibswl7 ]44]
1vyd dy Kt aMg pVHy qy icq DIrj Dwry[ 2dw KZwnw ijs ny lÜiBaw sI[ 3ienHW dI phuMc hr QW hY[ 4mlyCW ny pkV ky Gr sulw idzqw[ 5itk ky vwsw kry[ 6rwq bIq geI[ 7lohy dw krVw kot (bNw lvy)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
225
ibn icMqw supqih suK pwvY[ BeI Bor bwhr inkswvY[ kyiqk bwsr ies ibiD kIn[ nr nwrI siBhUM suin lIn ]45] qib ajmyr Swh ky pws[ mMqR Skiq idj krq pRkwS1[ khÎo mlyCin siB smuJwie[ -ies ko jwno sugm Aupwie ]46] qnk qmwkU iesy iplwvhu[ siB ihMduin ky mMqR nswvhu[ iksU mMqR kI Skiq n rhY[ qnk qmwkU ihMdu ij CuhY- ]47] as mslq kir kY smudwie[ sBw ibKY idj lIn bulwie[ siBin mlyCin awdr kInw2[ inkt ibTwie qpoDn lInw3 ]48] kMcn ko huzkw bnvwXo[ idj idKwie guV sMg imlwXo[ apr ibzpR ky hwQ ghwie[ iqs ky awgy DrÎo bnwie ]49] iriK ipiK kY siB sMg Aucwrw[ -mYx n krhuÀ* ieh aMgIkwrw[ Blo ik buro nhIx suD koeI[ nhIx sprsOx doS ij hoeI- ]50] suin kir jy mlyC buiDvMqy[ ihq inrdoK krn AucrMqy[ -skl sBw ko kÎox n inhwry[ imil pIviq hYx sÍwdiq swry ]51]
1idj dI mMqR SkqI dw pRkwS (iZkr) kIqw (lokW ny)[ 2sO swKI ivc ieQy aYAux iliKaw hY:-pIr mlyCI bYT ky kr awdr bYTwie[ iesy pIr mlyCI dw iZkr 29 aMsU dy aMk 9, 15 qy 17 ivc awXw hY[ 3qpzsÍI L kol ibTw ilaw[ *pw:-kbih[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
226
ies mihÀ doS khW avlokw[ kMcn pwvn ko bn hokw1[ guV sn imlÎo, ibzpR ly awXo-[ iezqÎwidk kih kY ibrmwXo ]52] khy siBin ky kInis pwn[ BeI jwmnI idj ju ibhwn2[ Gr ajmyr suqw ky gXo[ qQw mMqR piT kir iQr BXo+ ]53] bnÎo n kot mMqR nihÀ PurÎo[ ibzpR ibbis hÍY kir pun iQrÎo[ imil ajmyr suqw inj aMg[ mYQun krÎo iqsI ky sMg++’ ]54] jgq jUT mihÀ doS bfyrw[ krÎo bqwvin pRBu iqs byrw[ ‘Drm ihMd ko mMqR smyq[ krm* ibnwSin ko bf hyq3 ]55] cobdwr kljug ko jg mYx4[
1huzkw[ 2bIq igaw[ +pw:-ibrmXo[ ++ieho jyhIaW rvwXqW dy awDwr qy kQIaW sO swKI dIaW kQwvW dw ieiqhwsk pqw krnw kTn hY[ pr Szk huMdw hY ik lyKk ‘muazXnuÜdIn icSqI‘ qox ‘ajmyrSwh’ dI murdw lY irhw hY[ awp ny 1166 sMn eI: dy lg pg ihMd dy rwjpUqwny dy ajmyr Sihr jwky fyrw lwieaw[ ienHW ny ieslwm dw aiq pRcwr kIqw[ ienHW dI Kwnkwh EQy hoN krky muslmwn ajmyr SRIP kihÀdy hn[ awp ny ajmyr dy sB qox vzfy bRwhmN mhMq L awpNy dIn ivc aWdw sI[ ies mhMq dy ieslwm ivc dwKl hoN bwbq ies pRkwr dIaW rvwXqW ihMdUaW ivc hoNgIaW[ pIr jI dI puzqRI ny bI dIn PYlwAuN ivc bhuq ihzsw ilaw sI[ qmwkU amrIkw qox 1558 eI: ivc pihlo pihl XUrp ivc awieaw hY qy ihMd ivc lg pg 1605 eI: ivc awieaw hY[ iesy swl akbr guZiraw hY[ AuØzpr kQy pIr ajmyrI sMn 1635 ivc cV cuky sn[
ieiqhwsk ihswb qW ies pIr qk TIk nhIx bYTdw, pr mgrox khwNI GVn vwly L qwrIKW dw kI Qhu qy kI prvwh[ ieh bI ho skdw hY ik mgrox dy iksy pIr vl sYnq hovy[ pihly pIr qox mgrox pIr ajmyrI ienHW dI azl qW pY geI sI[ *pw:-krn[ 3vzfw kwrn hY[ 4jgq ivc kljug dw cobdwr hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
227
sOc awid gun nwSk lig mYx1[ aiDk apwvn kirby hwro[’ kivin sBw mihÀ gurU Aucwro2 ]56]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruqy ‘kivXin’ pRsMg brnnû nwm cqur ibMsqI aMsU ]24]
1sOc awid dy (swry) guNW L nwS krn vwlw hY nwl lgN nwl hI[ 2kvIaW dI sBw ivc ieh gurU jI ny ikhw[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
eyk kvI cil kir qihÀ awXo[ inj ibzdÎw hMkwr bFwXo[
qW aYAux jwpdw hY ik ieh iczTI aMimRq rwie dw Ausqwd Aus L dyky gurU jI pws Gzl irhw hY qy kih irhw hY ik:-hy amryS jU! guNIaW ivcox guNI hY aMimRq rwie kvI qy myrw pVHwieaw hoieaw hY ies L jd vyKo qW ipawr krnw mYx ies L ieh sunyhw dy ky Gl irhw hW ik awpdI kIrqI huN KIr smuMdrW qox pwr inkl geI hY awid[ 1hy SRI gurU goibMd isMG jI! awpdI kIrqI KIr smuMdrox bI pwr inkl geI hY (kyvl ieqnw) sMdysw kihky awp jI L (sunwAuxN leI mYx awieaw hW)[ 2Bwv, bhuqw roZInw lw idzqw[ *hMsrwm kvI dI AuQwnkw qox pqw lgdw hY ik ‘krN prb’ dw tIkw Ausny kIqw hY, aMimRq rwie ny nhIx kIqw XQw:-hMsrwm qW idn krÎo krN prb awrMB[ aMimRq kvI ny ‘sBw prb’ bNwieaw hY jo pitawlw lwiebRyrI ivc hY[ 3CMdw bMdI ny suhNI cwl leI[ +hMsrwm ilKdw hY ik 60 hZwr rupzXw mYL krN prb dw ienwm imilaw[ XQw:-pRQm ikRpw kir rwK kr gurU goibMd Audwr[ tkw kry bKSIS qb moko swT hZwr[ ieh ‘krN prb’ bI pitawlw lwiebRyrI ivc hY[ 4kuvryS ny dRoN prb (BwKw krky) suNwieaw[ ++pw:-suK[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
246
kIn svYXw arQ CpwXo[ aiBlwKiq gur qy prKwXo ]9] hwQ bMid kir bMdn TwnI[ bYiT pRBU ky inkt bKwnI[ ‘dyS dyS mihÀ rwvir kIriq[ ijs ijs qy suinXiq ibsqIriq ]10] siB ibzdÎw ky gunI bKwny[ rhYx sBw qumrI snmwny[ CMd rcihÀ lwKhuÀ rihÀ qIr[ prKhu siB ky gunI ghIr ]11] eyk sÍYXw rcÎo nvInw[ arQ ajwieb SuB Dir dInw*[ sBw awp kI nihÀ mihÀ aYsw[ Zwhr khY arQ ko jYsw’ ]12]
suin hMkwr smyq Aubwcw[ bolÎo pwqSwhu gur swcw[
‘inj miq kir kY kInis jQw[ sBw mJwr Aucwrhu qQw’ ]13] ijs pRkwr kir kY kvI lÎwXo[ SRI siqgurU ko qbY sunwXo[ sBw ibKY siBhUM suin lXo[ so mYx iehW pwT iliK dXo ]14]
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
247
nvswqn ky muK aMcr Cwey1[ mwnhu myG ky mMfl mYx kvI cMdn cMd klyvr Cwey2 ] 1 ]
cOpeI: SRI klßIDr suin muSkwey[ kih cMdn ko grb gvwey[ ‘ies jYsin3 ko arQ ibcwrn[ hmry GwhI krihÀ Aucwrin ]15] ieh lwiek kivXin ky nWhI[ imil awps mihÀ krqy GwhI[ CMd sBw hmrI mihÀ srsiq4[ ijn ky pwT kry rs brsiq ]16] kvXin ky hmry hX dws5[ pTiq suniq awniq jib Gws[’ cMdn kiv gur ky bc suny[ bolÎo Dir kir acrj Gny ]17] ‘iek GwhI ko lyhu bulwie[ jo ies ky dy arQ sunwie[ ijs qy awvY moih pRqIq[ sBw gurU kI hY kvI jIq6’ ]18] hym lStkw juiq qihÀ KirXo7[ pRBu suin, qWih pTwvin kirXo[ ‘awnhu DMnw isMG hkwir[ ies hI iCn kuC lgih n bwr’ ]19] siqgur hukm mwin so gXo[ DMnw isMG sMg kih dXo[ suin kY iqn so bUJn kInw[
1solW (nrdW vwly cOpV) dI bwjI (pqI ny) ijzq leI, qW solW klW vwly cMd vrgy (muKVy vwlI ny) pzly nwl mUMh kzj ilaw[ [klw=bwZI][ 2cMdn kvI kihÀdw hY ik mwnox bdlW dy mMfl ivc cMd dw srIr Cup igaw hY[ 3eyho jyhy (CMdW) dw[ 4rs vwly[ (a) vDIaw[ 5swfy kvIaW dy GoiVaW dy dws[ 6kvIaW L ijzqN vwlI hY[ 7(jo cobdwr) KVw sI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
248
‘ikm ismrÎo muJ krhu pRbInw1?’ ]20] cobdwr qib khÎo pRsMg[ ijm gur BnÎo kvI ky sMg[ DMnw isMG sujwn siB jwnI[ sPl krI cwhY* gurbwnI ]21] bhuq mol ky bsqR Auqwry[ jIrN mot dyih pr Dwry[ iek Kurpw2 ly kir juq jwrI3[ iekTI kir iskMD pr fwrI ]22] siB GwhI ko byK bnwXo[ SMk ibhIn sBw mihÀ awXo[ gur pd pdm kIn qib nmox[ Auciq Qwn bYTÎo iqh smo ]23] SRI klßIDr hukm Aucwrw[ ‘ieh kiv hY miqvwn Audwrw[ ric kir awnÎo eyk svYXw[
arQ ibcwrhu dyh sunYXw’ ]24] suN DMnw isMG arQ bKwnw[
suin cMdn kiv qij hMkwrw[ hwQ joir gur swQ Aucwrw ]28] ‘mhwrwj! bl nihÀ buiD kyrw[ krwmwq swihb ko cyrw6[ grb n clih awp ky awgy[ ismrih nwm bnwvn lwgy7’ ]29] qib klßIDr bwk sunwXo[ ‘DMnw isMG ju qoih bnwXo[ so piT, ies qy arQ krwvhu[ sunhu Bly pun awp sunwvhu’ ]30] sBw ibKy jib siqgur kihXo[ awSY skl isMG ny lihXo8[ ‘kQhu arQ jy kir liK pwXo9[’ AuBY* svYXw krÎo sunwXo ]31]
sÍYXw: mIn mry jl ky prsy kbhUM n mry pr pwvk pwey[ hwQI mry md ky prsy kbhUM n mry qn qwp ky awey[ qIX mry pIX ky prsy
1solW klW (sMpUrn) cMd vrgy muzK vwlI[ 2iqRXw ny hwr pwky mUMh Fk ilaw[ 3cMdRmW[ 4pzly ivc[ 5mUMh idzisaw[ 6krwmwq dy (awp) swihb hoqy ieh awp dw cyrw hY[ 7jo (awp dy) nwm L ismrdw hY Auh hI (kivqw) bNwAuN lÜg jWdw hY[ 8DMnw isMG ny swrw awSw jwN ilaw[ 9(hy cMdn!) jy qUM arQ smJ lvyx qW kQn kr dyeIx[ *pw:-eyk[ DMnw isMG[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
250
kbhUM n mry prdyS isDwey[ gUVH mYx bwq khI idjrwj1! ibcwr sky n ibnW icq lwey ]1]
kAul mry riv ky2 prsy kbhUM n mry sIs kI Cib3 pwey[
imzqR mry imq ky imilby kbhUM n mry jib dUr isDwey[ isMG mry jib mws imly kbhUM n mry jib hwQ n awey4[ gUVH mYx bwq khI idjrwj!5 ibcwr sky n ibnW icq lwey+ ]2]
cOpeI: DMnw isMG bnwie sunwey[ cMdn kiv qy arQ n awey[ rhÎo ibcwriq iQr icr kwlw[ pun lÜjw Dir rhÎo ibswlw ]32] BXo dIn qib gur aguvweI[ muiK qy kCU n bolÎo jweI[ mihÀmw mhW jwin pRBu kyrI[ ibnqI kriq BXo iqs byrI ]33] ‘jy6 rwvr kI crnI lwgy[ mUrK BI cwqur bfBwgy[ kOn chY smqw iqn kyrI[ chY ju hoie dSw jsmyrI7’ ]34] bolÎo dIn grb jib hrÎo[ SRI gur so BI rwKin krÎo[
1hy cMdn kvI! 2sUrj dI Duzp[ 3cWdnI-cMd dIaW ikrnW[ 4(mws) hzQ nw awvy qW[ 5hy idjrwj (cMdn)! +ienHW dohW sÍYXW dy arQ krn dI kuMjI ieh hY ik pd ‘kbhUM n’ dy azgy ivrwm kr idzqw jwvy arQwq ies dw arQ pihly azD nwl lÜg jwvy, XQw-mzCI jl dy sprS nwl mrygI kdy nw, pr (azg=) syk pwky mr jweygI[ 6ijhVy[ 7jo (smqw krnI) cwhygw Aus dI aYsI dSw hovygI jYsI myrI hoeI hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
dohrw: *iek idn gur kihÀ sBw mihÀ, ‘SRI arjn kI rihq[ kil1 mihmw suKmnI bhu, jpujI mihmW mihq ]1] ijn ky syvn qy imtYx, ibGn kluK smudwie[ inÜq pwT+ icq pRIq qy, aMq BlI gq pwie’ ]2] suin kir qib nûdlwl iek, pMfq ipMfI lwl[ donhuÀ bUJin lgy SuB, mihmw jQw ibswl ]3] ‘SRI arjn jI rcI ey2, SRI nwnk jpu kInw[ SRI muK qy brnhuÀ abY, jQw mhwqm pIn’ ]4]
cOpeI: ieqny ibKY nûd isMG kihXo[ ‘mhwrwj mYx acrj lihXo[ ibc srwie ky iek isK hyrw[ iqs mihÀ pRivSÎo pRyq bfyrw’ ]5] ieqno eI pRsqwv clwey3[ kvI gunI gn gur iFg awey[ pTin sunin ko prcw joie[ ijn ky sMg krYx rs soxie4 ]6] ibDIcMd, pMfq ibRjlwl[ KwncMd, aru cMd inhwl[ mwndws bYrwgI jyv[ sYnwpiq, pMfiq suKdyv ]7] awlmSwh++, mdn igr awXo[
*sO swKI dI 89vIx swKI czlI[ 1kljug ivc[ +pw:-pwT kih[ 2Bwv suKmnI[ 3ieqnw pRsMg cl hI irhw sI ik........[ 4ijnHW nwl gurU jI imlky rs nwl (crcw) krdy huMdy sn[ ++iSv isMG sroj qy ihMdI Sbd swgr koS qy ihMdI azKrW ivc ilKy mwDvwnl kwm kMdlw dy aMqly dohy qox bI shI ho igaw hY ik ieh kvI dsm gurU jI dy smyx hoieaw hY[ 991 ih: sMmq ies dy dIbwcy ivc idqw joD kvI sMsikRq dy lyK dw sMmq hY[ joD ny rwgmwlw nhIx idzqI[ gurdrbwrI hoN krky awlm ny rwgmwlw gurU gRMQ swihb jI qox lY ky awpNy qrjmy ivc idqI hY[ dyKo sRI gur gRMQ koS dI aMqkw punw dyKo ipCy rws 3 aMsU 48 aMk 41 dI hyTlI tUk[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
253
ibRzKw¶, suzKU, gunIaw BwXo[ guznw, alI husYn ru azl[ Audyrwv, rwvl, kiv bzl¶¶ ]8] suKIaw, Drm isMG aru cMdw[ bzlB kiv, kuvryS iblûdw[ mzDU, lÜKw, eISurdws[ DÎwn isMG, DMnw isMG dws ]9] hMs rwm awidk, kiv aOrõ[ ibzdÎwvMqin ky isrmOr[
1kI (jpujI pwTk) mukqI lYxdw hY? 2(jy) aMimRq Pl iksy hzQ ivc ilaw hY[ 3ijvyx dovyx (asr) krdw hY (amr vI qy BuzK iqKw dw nwS vI)[ 4dovyx SkqIaW[ 5moK pdwrQ[ 6gUF arQ[ 7(jo) mYx Slok ricaw sI so sunwXw cwhuMdw hW[ 8ijqnw ku mYx smiJaw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
255
siqgur qbY Aucwrn kIno*[ ‘gur Gr ko pMfq mq pIno+ ]19] gur mihÀ quv pRqIq hY BwrI[ sunÎo jQw aib krhu AucwrI[’ suin klßIDr qy idjbr qib[ krÎo sunvwn awSY inj sib ]20]
slok: ‘hir SqRÁin mm igRhy idvwrw qRoih duK dwin[
qRwihmW dRSX guro sÍpn slokokiq Aukqvwin1’ ] 1 ]
cOpeI: iem piVE pMfq ibRjlwl[ pun bolÎo sMgq ky nwl[ ‘SRI nwnk gur arjn joAU[ sÍpn ibKY drsy qib doAU ]21] qhW sunÎox so krhuÀ sunwvin[ sunhuÀ Bly SuB crcw pwvn[ mihÀmw gur bc ar gur kyrI[ khY kOn jO bifhuÀ bfyrI ]22]
slok: moKy c pRwNy guNy dRbÎ lwBy Brmy ivrkqo sur syvny vw[ XoKq su dwsy sq puzqR Xwny sMgRih suBwvy irsto prmdy[ mno inroDy XuiD siq pRgRhy Drmyc nIqO dwny guNw kry[ eyqy Ku kurXwiq siqnwm bwiN mo kwir mwdo kils dDwn2 ] 2 ]’
cOpeI: suin kY sMgiq bhur sunwXo[ *pw:-kInw[ +pw:-pInw[ 1gur ky bcn[
1Zihr pIqI hovy, jW szp (awid jMqU) kzt jwvy, qW AunÜqIvIx pOVI dw pwT Aus L JwV dyvygw[ (a) JwVW kry AunzqIvIx dw[ 2qIsvIx pOVI nwl duzD qol ivc vDdw qy gwVHw ho jWdw hY[ 3dyKo agly pMny dw aMk 1[ 4(eykI=) iekzqIvIx pOVI dy jp qox (Cyko=) kdy lihN kdy cVHN vwlw (qp qy do kI=) bzqIvIx pOVI qox (Bwgy qRY=) qyeIaw Bj jWdw hY, qy (qyqy=) qyqIvIx dy pwT nwl ieko ijhw ciVHaw rihN vwlw (qwp Bzj jWdw hY qy) ijs L roZ qwp cVHdw hovy Auh cOqIvIx pVHy[ (ienHW swiraW leI iek iek pOVI) cwlI cwlI vwr pVy[ 5(pOVIaW dy pwTW dI igNqI dw awm inXm dzsdy hn) ik:-krm (prQwie jo pOVI khI hY Ausdy) 10 pwT pVHy, arQ (Dn awidk) leI (jo khI hY Aus dy) 20 pwT qy kwmnw pRwpqI leI (jo khI hY Aus dy) 30 pwT qy sRySt mukqI leI (jo khI hY Aus pOVI dy) 40 pwT kry[ (a) iksy kwrj dI iszDI leI 10 (pwT pUry jpujI dy kry) Dn leI (20 pwT jpujI dy qy), (surwT kwmnw sMcrq=) rwj dI kwmnw pUrn hoN leI 30 qy mukqI leI 40 pwT (jpujI dy kry)[ 6pYxqvIx pOVI BweIcwry (ivc mwn leI, qy) CzqIvIx iklw (Pqy krn leI qy) sYxqIvI sUrmgqI dy kwrj leI[ 7Xw rwjdÍwry aSIrvwd dyN vyly[ (a) rwj duawry itkN leI [awsIs=itkwNw][ 8dyv rUp hoN leI[ 9ivSL rUp hoN leI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
267
cwr BWq jp iliK huqy Bojn aKY srUp1 ]17] jwp mihÀmw pOVI pVY kirhY gur sn pRIq2[ inhcw jWkw gurin mYx hoie sPl iqh rIq ]18] 3ieh jp gur arjn sibiD gur nwnk muK mMq*[ ilKÎo su kr gur rwj sq gur snmuiK suK sMq1 ]19] siB swDn pRgt kIey nhIx duSt ko dyh4[ PlihÀ iszK prqIq qy5
1aKY srUp hoN leI Bwv kyvl mukqI leI cwr qrHW nwl (jpujI) syvn kry:-jpy, ilKy, hom kry qy Bojn dyvy Bwv Xzg kry[ sUcnw-sO swKI vwlw ieQy vI mMqR SwsqR dI ivDI hI gurmq ivc pw irhw hY[ ieh asUl AuQox dw hY ik ijqnw mMqR pVy Ausdw dsvW ihzsw hom kry, ijqnw hom kry Ausdw dsvW ihzsw Xzg kry arQwq Bojn dyvy[ mMqR ilKky jl pRvwh krny vI mMqR ividaw ivc ilKy hn[ (a) cwr BWq jp qox jy cwr bwNIaW vl ieSwrw koeI iKawl kry qW Eh ivSw azgy aMk 27 ivc sÍYXM awvygw[ (e) ‘Bojn aKY srUp’ dw keI gÎwnI arQ lwAuxdy hn ik:-jy ilKky jpujI L Bojn ivc rKygw qW Bojn aKY srUp ho jweygw[ 2jpujI dI pOVIaW dI jo mihmW (asW ilKI hY Aus L Aus Aus kwrj leI) pVHy gurU nwl pRIqI Dwrn krky[ (a) igawnI mihmw dI pOVI dw ieSwrw jnm swKI dI ies pOVI vzl bI dsdy hn ‘ieh jpu krqy purK kw..... ’[ 3ieh jpujI gur nwnk dyv jI (dy) muKox (Aucwiraw) mMqR hY qy gurU arjn jI (ny iesL) ivDI sNy (huN) pRgt kIqw hY qy gur rwj (gurU rwmdws jI ny) hzQIx iliKaw (Aus qox Pyr) sMqW dy suK leI siqgurU snmuK (BweI gurdws jI) ny (iliKaw) sI[ Bwv ieh hY ik gurU rwmdws jI ny jpujI swihb dy SuzD pwT dI iek sYxcI awp ilKI sI, BweI gurdws jI ny ilKqI SRI gurU gRMQ swihb jI dy ivc jpujI dw Auqwrw Aus qox kIqw[ Ausqox hoey keI AuqwiraW ivc aYAux iliKaw hY—‘jpu gurU rwmdws jIAu ky nkl kw nkl Qw iqs kI nkl[ ’ (ieh pwT bwbw jI dI iek bIV sMmq 1736 azsU sudI 3 dI ilKI hoeI ivcox hY)[ ijMnIvIx nkl huMdI hY AunI vyr ‘nkl’ iliKaw huMdw hY[ (a) jo sMq gurU snmuK ho ky pwT krdw hY suK pwAuxdw hY[ (e) keI gÎwnI siqgur dI QW suqgur pwT pVHky ies dw arQ gurU arjn dyv jI krdy hn ik AunHW ny BweI gurdws jI qox ilKvwieaw[ *pw:-suK mMq[ 4Bwv (pRXojn iszDI leI) swry swDn (asW eyQy) pRgt kIqy hn eyh duStW L nhIx dzsNy[ 5isK dy Brosy nwl (swDn) Plngy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
268
ibzpR+ swD kI syv ]20] Ausqiq inûdw prhrY, klih eIrKw mwn[ byd bcn sm gur bcn siB sMqn prmwn1 ]21]
sÍYXw: jpu jwpu ikXy2 aG kot hrY, inq dwn vDY, buiD++ swr DrY[ mn Bwv3 vDY suK kwm sDY4, sur swDn mYx qm puMj hrY5[ Dn mYx, qn mYx, Gr mYx, suq mYx, aru nwir ibKY siB doK trY[ ijh pRIq nhIx, prqIq nhIx iqs ko isK dyih6 su doK krY¶ ]22] ijs kI ibiD eyh krI gur pUrn7 hÍY isK pRwpq swDn qy8[ 9siB pwTin gIq KVMgn qy AupjÎo Pl ko qq jogn qy[ iqm swDn iszD sucyq BlI ibiD kwj sry suK Bogn qy10[
+pw:-eyQy iek igawnI jI dy nusKy ivc pwT ‘isMG’ vI vyKN ivc awXw hY[ 1cMgI qrHW mMndy hn[ 2jpujI dy jwp kIiqaW[ ++pw:-mq[ 3pRym[ 4suK dIaW kwmnW iszD huMdIaW hn[ 5dYvI guNW Xw dYvI swDnW ivc swrw azgÎwn nwS krygw[ 6Bwv jo iszK ieh ivDI dzs dyvygw[ ¶sO swKI dw pwT hY:-nihÀ pRIq krY ivSvwS nhIx jihÀ qwihÀ ko dyie so doK krY[ 7pUry gurU ny khI hY[ 8iszK L pRwpq huMdI hY swDn krn qy[ 9dyKo aglw sPw aMk 1[ 10(ijvyx) Cy inXm Dwrn krky vyd dy pwT (qy ijvyx Cy krmW nwl) joV krn qy qzq rUpI Pl pRwpq huMdw hY, iqvyx (jpujI dw) swDn sucyq hoky isDI sihq BlI qrHW nwl krny qy iszDI pRwpq huMdI hY, kwj sMvrdy hn qy suKW dy Bog imldy hn[ (a) ijvyx swry gIqW Kzt SwsqW Xw vydW dy Cy aMgW (dy vIcwrn) qy qzq jog dy krn qy jo Pl huMdw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
269
siB iszD kIey gur Byt dIey ieh bIj* Dry gur modn qy1 ]23]
dohrw: gur nwnk krunw krI pMQ bqwXo iszK[ gur arjn brnn krI arQ KÎwiq Bw ilÜK2+ ]24] 3supin bwq prgt krI siqgur pUrn KÎwq[ iehW arQ ibdqwie so ilKÎo ju iszK suhwq4++ ]25] pwTk pr pUrn ikRpw arjn gurU pRqwp4[ dyiK, pVy, dy ilK, suny kir pUjw, gur jwp5 ]26] kljug mYx chu brN ko cwr BWq kw jwp¶[ prw, mzDmw, vyd kih pzsXMqI ijs mwp ]27]
*pw:-bIc[ 1ieh jo bIj Dry hn gurU Bytw idziqaW qy gurU dy pRsMn hoieaW sB iszD kIqy (jwN lE)[ 2ies quk dw Bwv aglIaW do qukW ivc hY[ [KÎwq Bw ilÜK=pRgt hoieaw arQ iliKaw igaw][ +sO sw: pw:-iszK[ 3siqgur pUrn anuBv vwly ny jo supny ivc bwq pRgt kIqI sI Esy dw arQ eyQy pRgt krky iliKaw hY jo iszKW L suhwAuxdw hY[ ++aMsU 27 dy aMk 35 ivc dzisaw hY ik dsmyx gurU jI ny azgy awAuN vwlI gl khI qy ilKwrIaW ny ilK leI[ pr ies aMsU 28 dy aMk 24 qox mlUm huMdw hY ik pMfq ibRj lwl ilKwrIaW dy ilK lYN bwd iPr boldw hY ik gurU nwnk jI ny myhr krky rwh toiraw qy ies jp pwT dI gurU arjn jI ny mYL Auh ibDI supny ivc pRgt kIqI[ myry supny dy arQ dsmyx pwqSwh ny Kuhlky dzsy hn jo ilKwrIaW ilK ley hn awid[ 4gurU arjn dy pRqwp krky (Aus) pwTk qy pUrn ikRpw hY jo....[ 5gur jwp=gurU (ikRq) jpujI swihb L (cwr qrHW ivcox iksy qrHW nwl syxvdw hY XQw:-) (1 dyK kr pUjw=) drSn krky pUjn krdw hY, (2) pVHdw hY, (3) (pwT) suNdw hY, (4) ilKky (dUijaW L gutky) dyxdw hY[ ¶ienHW qox aglIaW qukW dy pwT sO swKI dy nusiKaW nwl rqw rqw Prk rKdy hn, Bwv ieko hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
270
bYKrI cwry Qwn mihÀ qn mYx kir ho vws[ pRgt hoq muK mihÀ vsih siB nr kriq pRkwS1 ]28] nwBI pihlI2, irdy duie3, kMT iqRqI4, muK bol5*[ ijAux ikAux pT Pl aiDk huie iehI jwp ko mol6 ]29] jwp ajpw jp pThu idjbr kul nûd nûd[ gur arjn iFg dws ko pwieE prmwnûd7 ]30]
1Bwv swry ijs L boldy hn[ 2Bwv nwBI ivc prw[ 3irdy ivc mzDmw[ 4kMT ivc psÎMqI[ 5muKox bolN ivc bYKrI[ *aMk 27 ivc idqw cwr bwNIaW dw kRm qy Aus anuswr aMk 29 ivc idqI QwvW dI vMf ivc kRm BMg dUSN hY, kvI jI ny kyvl sO swKI dw Auqwrw kIqw hY[ SuD vyrvw aYAux hY:- ‘prw nwBO qu pSÎMqI ihRid dySy pir klpq: mzDmw kMT dySyc vySÍrI rsnwgRqw[ ’ SwSqRkwrW ny cwr bwNIaW qy cwr QwAux AuhnW dy mMny hn; vyrvw ies Slok ivc hY qy Bwv ies pRkwr hY-nwBI qox AuTN vwlI dw nwAux ‘prw’ qy AuQy AuTky ihRdÎ ivc aweI dw nwAux ‘psÎMqI’ mMinaw hY, ihRdÎ qox AuT kMT aweI dw nwm‘mDmw’ qy kMT qox AuØzT AucwrI geI dw nwm ‘vYKrI’ hY[ prw bwNI mUlwDwr qox inklI hoeI bI ilKdy hn[ 6mUl[ 7(iPr) ibRjlwl hI kihÀdw hY) ik dws ny gurU arjn jI pwsox bVw anûd pwieaw qy AunHW ny mYL ikhw hY hy ibRjlwl jp dw ajpw pwT kiraw kro[
[nûd dw nûd hY ikRsn[ ikRSn dw iek nwm hY ibRjlwl, ies krky nûd nûd dw arQ hY[ ibRjlwl][ 8huN cOpeI 31 ivc sO swKI dy krqw dI kvÎokqI hY ik mdn igr awidk swry suN ky pRsMn hoey[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
271
dohrw: 1mwnÎo gur qy rwq ky AufÎo ivhMgm BWiq[ BytÎo purK pUrn qhW pUCÎo pun ko SWiq ]32] qIn vwr gur iev khI ‘ieh jpu rqn amol[ jW qy muJ kO ByitE iehI aMq ko col9 ]33] eyko EaMkwr khu, pun siqgurU pRswid[ sziqnwm krqw purK, jpih jwp aihlwd2 ]34] 3jpy jwp qn qwp Kpu, awrblw vD jwie[ krih kwmnw jQw Aur, qQw jwp qy pwie ]35] nwrI suq ky kwrny azKÎr jp arDYn4[ skl kwm swDn isDY5,
1huN Pyr ibRjlwl sBw ivc boldw hY, ik mYx rwq L (supny ivc) jd pMCI vWùU Aufky igaw (sW qW huN qk dzsI gl bwq) gurU (arjn dyv) qox (suNky) mMn leI[ (a) ‘mwnÎo..... ’=ipMfI lwl awidkW ny KuSI nwl mMn ilaw jo gurU arjn jI ny ibRj lwl L supny ivc ikhw sI ik jdox Auh rwq L pMCI vWù Auifaw sI:-ik EQy mYx pUrn purK (gur arjn dyv jI L jd) imilaw sW[ AunHW qox mYx (muV) puiCaw sI ik SWq hoN (mrN vyly) kON (pwT kIqw jwvy? qW) iqMn vwr gurU jI ny ieAux ikhw ik ieh jpu amolk rqn hY iesy nwl qusIx mYL aw imlogy, (qyrw) aMq dw colw iehI hY, Bwv ieh qyrw awKrI jnm hY[ (a) aMq ko col=srIr dy aMq vyly ieh (pwT krnw)[ 2ipCy awey mUl mMqR dy jwp ivc koeI BulyvW nw rih jwey eyQy dzsdy hn awid aMq ivc ijs mUl mMqR dy ‘@’ qy ‘gurpRswid’ hY qy ivcwly ‘siqnwm krqw purK’ awidk pwT hY[ (ies swry mUl mMqR) dw jp jo jpygw awnûd (L pRwpq hovygw[ mUl mMqR dw rUp ieh hY:-) @ siqnwmu krqw purKu inrBAu inrvYr akwl mUriq ajUnI sYBM gurpRswid[ dyKo aMsU 27 aMk 42 qox azgy[ 3huN sO swKI dy krqw dI kvÎokqI turdI hY:- 4puqR nimq iesqRI ienHW hI aKrW dw jwp kry Aus L awDwn ho jweygw[ [sMs:, awDwn=grB[ aDrYn=bulHW nwl][ 5(jpujI swihb dy) swDn nwl sB kwmnw iszD hoNgIaW[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
272
swDk suK bhu cYn ]36] slok: 5SuBÀ pRBwqy sÍrQy c mzDXy kwmy prwhny moKXyc isDXy[
mohn pRdoKy vsqYk Xwmy irpUd GwqY rjMnÎrD bIqy[ mukqI prwXNy pRhryc SyÞy sUrjodeyc ikMnYv iszDXM[ iedM Plû vY ivrcqM idjy nO SRI gurU krM SRI kySvy nW1 ]
dohrw: sRI gurU arjn bcn jib sunÎo iszK smudwie*[ qW idn qy Gr surpVY+, imtÎo dUK ko Bwie2 ]37] aib sunIey iek jp pVY, siqgur iszK ky sMg3[ Bugq mukiq bÞSI gurU, drgih jwih insMg ]38] siB pRsMg ky aMq mihÀ, kihÀ dsmy pqSwhu[ krÎo nym inq jp pVy, siB bX lg inrbwhu4 ]30] awqm drsI kI gqI
1ies Slok dw SuzD pwT aYAuxku dw hY:- SuBÀ pRBwqy sÍrÄQyc mDÎmy, kwmÎy prwhyN Klu mokS isDDÎY, mohn pRdoÞy vsYœk Xwmy, irpUdGwqy ih rjnÎrÄD vIqy, muikœ prwXNy pRhryc SyÞy, sUrÎodÎyc ikÀ nYv iSdDÎmÄ, iedÀ PlÀ vY ricqÀ idÍjyn sRI gurU krÀ ih SRI kySÍyn ] arQ: pRBwq L qW (jpu pwT vYsy hI) SuB hY, pr jy iksy kwrj iszDI leI krnw hovy qW
aYAux kry), awpNy sÍwrQ leI dupihry, kwmnw qy mukqI dI iszDI leI inScy krky dupihr qox ipzCy, mohn krn vwsqy sMJW vyly, iksy (gupq) vsqU leI pihr rwq bIiqaW, vYrIaW dy nwS leI azDI rwq, mukqI dy awsry hoN leI pihr rwq bwkI rhy vyly, sUrj AudY hoN vyly kIh isD nhIx ho skdw (Bwv swrIaW glW vwsqy sUrXodX)[ SRI gurU jI dI kIqI hoeI (bwNI jpujI) dw ieh Pl bRhmN ibRjlwl ny ricaw hY[ [‘SRI kySv’ nwm ‘ikRSn’ jI dw hY qy ‘ibRjlwl’ nwm bI ‘ikRSn’dw hY ies krky ‘SRI kySv’ dw mqlb ‘ibRjlwl’ hY[
*pw:-smudwie[ +pw:-surg myx[ 2Bwv ijs L BUq lgw ipCy ikhw sI Auh Es idn qox sur nwl jpujI dw pwT krn lg ipaw qW Aus dw duzK imt igaw[ 3jo kyvl iek jpu pVHy gurU jI Aus dy aMg sMg hn[ 4swrI Aumr qk inrbwh kry[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
273
pRwpqI iqs ko hoie[ rhY sMg iqh siqgurU pwie shwiek soie1++ ]49] ijAux DMny kI Dynu ko Twkr cwry inÜq[ kir pRqIq inq jp2 pVy iqm iqh siqgur imzq¶ ]41] ¶¶pVY sunY icq lwie kY jO iliK dyX spRIq[ mn icMqiq Pl pwie kY3 qir hY suK BY BIq4 ]42] Bytw kir AupdyS gur qbI PlY gur iszK5[ jQw Skiq jp ko jpY
1gurU L awpNw shwiek pweygw[ ++pw:-hoie[ 2jpujI[ ¶jpujI dy prmarQ mhwqm Pl bwbq ieh supnw ibRjlwl dw dyKNw qy azgox dzsNw qy gurU dSmyS jI dw ilKvwAuN dw sMmq ies Qwvyx sO swKI ny idqw hY 1730 ibzkRmI[ ‘XQw:- ‘sMmq ivkRm rwie ko sqRh sY iqRMs mws[
jp prmwrQ Pl iliKE krI srlqw qws’[ vIcwr: 1730 ivc SRI dSmyS jI szq brs dy sy, ajy ptny swihb rihÀdy sy[ 1732 ivc
nwvyx gurU jI dw swkw hoieaw[ 1730 ivc nw dSmyS gurU jI gzdI pr sy, nw kvIaW dw drbwr sI, nw ibRjlwl sI[ [sqRh sY iqRMs=1730[ mws=mWh=ivc][ ieho arQ s: sr aqr isMG jI ny kIqw hY[ ieho sO swKI dy gÎwnI lwXw krdy sn[ ies dw ieh Bwv nhIx ik jpujI dw mhwqm nhIx Xw dSmyS ipqw jI ny ikhw nhIx hoNw[ jpujI akwl purK dy gÎwn dI, BgqI dI juVn dI qy iPlsPy dI bwNI hY[ mn L, SWiq rs, eykwgRqw, inrmlqw qy jIv L klÎwn dwqI hY[ ieh anyk SkqIaW dI pRdwqw hY[ dsy siqgurU awp pVHdy pVHwAuxdy mihÀmW qy mhwqm dzsdy rhy hn[ swihb rwmkOr jI ny dSmyS jI qox suNI mihÀmW ilKI bI hoNI hY pr jo kuC ieQy idqw hY ies ivc awKyp bhuq kuC hY qy sMmq vwlI gl Aus hsqwKyp dw pRqzK sbUq hY[
¶¶ieh sO swKI dI 90vIx swKI hY[ 3mn iezCq Pl pwvygw[ 4BY BIq (sMswr) qox suKYn qr jweygw[ 5qd hI Plygw gur AupdyS (Bwv jpujI jy) gurU iszK (jpujI dI) Bytw pUjw kry (dyKo aMk 26 iesy aMsU dw)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
274
iszD hoie gurmuzK ]43] ‘awid szc jugwid sc hY BI szc bKwn[’ ‘nwnk hosI BI szc’ ieh pOVI1 pVhu pRmwn ]44] isrY mMqR siB pOVIain ieh pOVI liK swr2[ aMq smY cilby gurU kIno iehI Aucwr3 ]45] sziqnwm siqgur pRswid4 iszD mMqR ieh jwn[ rwmkuier BwKY5 Bly swihb isMG! suin kwn ]46] hm BI jib kib jpiq hYx iehI mMqR br swr6[ gur Dir kY avqwr ko kIno jgq AuDwr ]47] siqgur cliq idKwieaw dyh Dwir kY mIq! siB dyKw7 siqgur cilq ismrYx8 aihins cIq ]48] eyk bwr siqgur khÎo ‘mMqR jMqR kil mWih[ log krihÀgy jgq mihÀ myrw iszK n cwih ]49]
1ieh Slok hY, pOVIaW ‘socY soc’ qox SurU huMdIaW hn[ 2sB pOVIaW qox isry vwlw mMqr qy ieh pOVI (Bwv Slok) L swr lKo[ 3joqI joq smwAuN vyly gurU (klßIDr) jI ny iehI Aucwrn kIqI sI[ 4‘@ siqnwm’ qox ‘gurpRswid’ qk[ 5rwmkuier jI kihÀdy hn[ 6‘@ qox hosI BI szc’ qk[ 7swrw (mYx) vyiKaw hY[ 8ismrdy hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
275
eyk smYx mMqRI bhuq Gir Gir bwjih bwj1[ jp qp inhcw n rhY kirhY dyKq swj2 ]50] jYsI gur kI3 Bwvnw qYsI giq huie Skiq4[ Srn Bjhu SRI rwm kI5 kil mihÀ inhcw mukiq6* ]51] vwihgurU ieh mMqR jpu sgl srYxgy kwm[ iszK gurU ky ihq krhu inq svwr arwm7+’ ]52] GoVw atkÎo cliq hI bfo juzD8 iek byr[ siqgur boly ‘mdn isMG! ++Gorw Gws ju hyr9’ ]53] dyKiq inksÎo Gwh mihÀ prw qmwkU rMc[ boly siqgur ‘pwhulI10
1iek smyx mMqRW vwly bhuq (kzTy hoNgy) qy Gr Gr ivc (mMqRW dy) vwjy vjNgy (Bwv) qorw qurygw[ 2jp qp ivc inhcw nhIx rhygw qy idKwly dy bnwAu bnwAuNgy[ (a) bnwAut dyKky krn lÜg jwNgy[ 3ivc[ 4qYsI SkqI pRwpq hovygI[ 5vwihgurU jI dI[ (a) sRI rwm qox Bwv gurU rwmdws jI dw vI ho skdw hY ikAuxik ipCy jpujI dy AunHW dy hsqwKrI ilKy nusKy dw iZkr kr awXw hY[ 6kljug ivc inhcy nwl hI mukqI hY[ *pw:-sdw mukiq, pr sO swKI dw pwT ‘inhcw mukq’ hY[ 7svyry qy rwq [svwr=svyr[ arwm=arwm dw vylw=rwq][ +pw:-svwry rwm[ 8juzD ivc[ ++sO swKI dw pwT-bdn isMG[ 9hy mdn isMG (GwhI!) GoVy dy (azgy) Gwh L dyK[ 10jo aMmRqIaw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
276
ies qy rhY skuMc ]54] myry Gory Gwh mihÀ dyiK sMBwro iszK1! duSt bIj qurkn krÎo ihMdI qorI irzK2 ]55] ihMdU hlkw mukiq hY qjY duSt gurvwk3[ jhW qmwkU hoiq hY so KyqI nwpwk4’ ]56]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruqy ‘jpu mihmw’ pRsMg brnnû nwm aSt ibMsqI aMsU ]28]
1myry GoVy ny Gwh (Augy) ivcox (hy) isKo (qMmwkU) dyKky (awpNy awp L) sMBwl ilaw hY[ 2ihMdI (irKI dI) irK SkqI qoV idzqI, qurkW ny ieh duSt bIj (qmwkU) L (pRclq) krky[ 3ies quk dw pwT ilKwrI dI klm AukweI nwl ivgwV igaw hY, ies leI ijMny arQ lwey jWdy hn atpty bNdy hn, SuD pwT ieAux jwpdw hY-ihMdU hl kwm kriq hY qjY duSt gurvwk=jo ihMdU hl (vwhuN) dw kMm krdw hY, Auh gurvwk mMnky duSt (duSt bIj=Bwv qmwkU) L (bIjNw) Czf dyvy[ aglI quk ivc iesy Bwv dI pUrNqweI hY ik Auh KyqI nwpwk hY[ sUcnw-ipCy hukm sI ik gur iszK qW vpwr bIjN awid vrqN kuC nw kry, ieQy ihMdU L bI mnwhI kIqI hY[ 4apivzqR[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
cOpeI: iek ibzRDw ny gurU pCwny[ SrDwiDk2 pRNwm pg Twny[ pun gih kir gur hX ko lIno[ eyk jwm jib bIqn kIno ]2] dyKiq Koj isMG cil awey[ syvk aru smwj smudwey[ qib kr joir ibRDw kih mweI[ ‘pRBu jI! kuC pRswid ilhu KweI ]3] ibn iblûb qy krhuÀ qÎwrI3[ achu iehW, pun kir asvwrI[’ dyiK SRDw ko siqgur boly[ ‘hwZr jo pRswid huie so ly4’ ]4] suin ibrDw qqkwl isDwrI[ bwsn dugD AuTwXhu BwrI[ ly kir mDur sihq5 qihÀ aweI[ DrÎo srb pRBu ky aguvweI ]5] juiq imStwn su dugD mlweI[ sIql kInis bwXu JulweI[ sRI pRBu ko Bir dIXo ktorw[ krÎo pwn ruic ijiqk, su Corw6 ]6] pICy kIn siBin hI pwnw[
cOpeI: suin iszKhu mn nhIx ibcwrI[ qumry ihq hm igrw AucwrI[ Tihrhu mn Tihrwvn khÎo[ ieh qum arQ n Aur mihÀ lhÎo ]27] dyihÀ mukiq Dn siqgur Bly5[ ieh BI arQ n miq mihÀ imly[ -mrvwvihÀgy- kIn Aucwry[ arQ6 -ik kwtihÀ jnm qumwry ]28] Gir ko hI DMdw qum cihXo[ ajhUM SyS krm ko rihXo7[ qAU n sihÀsw Aur mihÀ Dro[ iblm kCU8, n Auqwvl kro ]29] prco Sbd swQ ilvlIn[ hir kIrqn qum ko gur dIn[ qwrihgo jg isdk qumwrw[ rhhu sucyq’ su hukm Aucwrw ]30] ‘hm BI ndI n AuqrihÀ pwr[ bis hYx awnÀd purI Aurwr[ SRI aMimRqsr phuÀchuÀ nWih[ rhYx Aury ky dySin mWih ]31]
CMd: rwmdws sr sMgqI nwvY siB inÜq[ *pw:-awKN hI shY[ 1mUMh dw kihNw qW rIs mwqR hY Pyr (bNygw qW kuC jy) mn ivc icMqn krygw qW[ (a) mUMhox kihNw (qW) rIs mwqR hY (ies L) Pyr awpNy mn ivc hI soc lE[ 2pihlW sMgq ny mMigaW (jdox gurU dw) dyN ivc ihq hoieaw (qdox.....)[ 3(apny hI) krm dw qmwcw (apNy) hzQIx (apNy) mUMh qy mwrky (mUMh) bzgw (kr ilaw)[ 4ijs L mOq inq Xwd hY Aus dy vwr vwr sdky hW[ (a) ijs ny mn L mwiraw hY......[ 5jo Dn dyNw ikhw sI so mukiq rUpI Dn dyNw ikhw sI[ 6(Ausdw ieh) arQ sI ik[ 7pr qusW Gr dw DMdw hI cwihaw, ajy quhwfw koeI krm (mukqI dw bwDk) bwkI hY[ 8QoVI dyr hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
304
Cy jojn gur ngr vs hm awvihÀ imzq1[ bYT dulIcy cmr Ful iszK drSn iczq2[ isMG lwK ds eykTy gj bwj smyq[ lUt ipawrI myiraW Gr Dn kw Kyq3[ sB sMgq L myl lY ko krOx n Cyq4[ pihlW awvY Audy isMG iPqkwrI Pyq5[ BwNw mMinaW sIs pr hoie jIvn jyiq6*’ ] 2 ]
cOpeI: iem siqgur ky bwk suhwey[ suin kir isK mn mhuÀ pCuqwey[ -gur ko bwk n Auicq htwvn[ mwnihÀ SrDw juiq suK pwvn ]32] apno ihq+ mwnn mihÀ7 jwnihÀ[ mhW aihq jy morn TwnihÀ8-[ skl Kwlsy gur bc suny[ dwq pRBU kI lKI n guny9 ]33] SRI guru bws kIn cmkOr[ sMgiq GnI bsI ies TOr[ awnûdpuir mihÀ suiD jib geI[ sYnw isMGn awviq BeI ]34]
1(qdox asIx) hy imzqR awvWgy[ 2drSn krngy[ 3(myry iszKW dy GrW ivc ieMnw Dn hovygw ik mwnox) Gr Dn dw Kyq hovygw qy (Dn) lutwAuNw myiraW L ipawrw hovygw Bwv ieh ik jo myry hoNgy Eh bVy dwnI hoNgy[ (a) ‘myry iszKW L luÜt nwl ipawr hovygw’ ieh arQ lwAuNw gurU jI dy AupdySW ivruzD hY, dUjI ivcwr ieh hY ik ijnHW dw Gr Dn dw Kyq hovygw AunHW L luÜtN dI kIh loV hoAU? 4CykNw nhIx krWgy[ 5Pqh krn vwilaW L Pqh krygw Bwv qurkW L[ (a) iPtkwiraW hoieaW L Pqh krygw[ 6(Audy isMG) ny isr qy BwNw mMnNw hY ies krky iZMdgI dy ijzqN vwlw hovygw[ sUcnw:- Audy isMG jI cmkOr juzD vwlI rwq cmkOr qox pihly mhW juzD krky ShId hoey sI[ (a) ijnHW ny isr qy BwNw mMn ilaw hY AunHW ny jIvn ijzq ilaw hY[ *pw:-cyq[ +pw:-apny ihq[ 7(bcn) mMnN ivc[ 8jy moVnw krIey qW[ 9gurW dI dwq L lK ilaw (qy jwN ilaw ik asIx) inrguNy hW[ (a) gurW dI dwq ivcwr ky smJ nw sky[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
305
apr smwj Gno cil awXo[ jo jo cihXih so mMgvwXo[ fyrw BXo gurU ko BwrI[ rwKy dUq1 lgwie phwrI2 ]35] icqviq dÍYS gurU ky sMg[ -sYnp qurk krih ko jMg3-[ krqy rhy pRqIKn sdw[ -ko Aumrwv lrwvYx kdw4- ]36]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igMRQy pMcm ruqy ‘sMgiq’ pRsMg brnnû nwm eyk iqRMsqI aMsU ]31]
cOpeI: Audy isMG awlmisMG awid[ siB suin kir hoey ibsmwd[ -mMd mqI siB duSt phwrI[ rcÎo kpt awnÎo dl BwrI— ]2] iek idn siqgur sBw mJwrw[ iQry, Kwlsw awXhu swrw[ dieaw isMG muhkm isMG DIr[ Drm isMG ihMmq isMG bIr ]3] eISr isMG tyk isMG awey[ iezqÎwidk gur ko drswey[ awlm isMG khI qib bwq[ ‘pRBu jI! igrpiq giq ibzKÎwq3 ]4] AUpr qy imil kIns mylw[ rwKÎo aMqr kpt duhylw[ sYn acwnk qurkin kyrI[ lirby hyq awin kir gyrI4 ]5] sYdwbyg bqwvin swr5[ gihby ihq qum ko Cl Dwir[ rwvr ko pRqwp hY Bwrw[ Cuie n Cwv BI skYx gvwrw6 ]6] dy kir drb qurk gn awny[ iesI jqn mihÀ lgy mhwny[’ suin kir Audy isMG BI khÎo[
1phwVI rwijaW dw[ 2ik (swfI) sYnw L dOlq dyky gur jI nwl lVn vwsqy ilawey sn[ 3phwVIaW dI (aMdr bwhr) dI gqI pRgt ho geI hY[ 4FoeI[ 5swry (hwl)[ 6pr gMvwr awp dI CwXw L BI nhIx Cuh skdy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
314
‘isr lg bYr ienhu ko lhÎo ]7] siqgur iCmw Driq hYx ijAux ijAux[ mUrK kpt rciq hYx iqAux iqAux[ lYin dyin ien ko nihÀ koeI[ qAU mUF Cl TwnihÀ soeI’ ]8]
SRI klßIDr bwk alwey[ ‘ieh* plto siB lyihÀ bnwey[
krY Kwlsw mihd bKyrw[ dUNin ibKY pwie hY Pyrw ]9] smW pwie ien kI jr jwie1[ rwj Kwlsw krY bnwie[ aib BI suK sox supiq n dIjY[ khI gRwm ikRzKI kir lIjY2 ]10] KVg kyqu inq hmhu shwiek[ ko gih skY, kOn huie Gwiek? pRQm myl BI ienhUM kIno[ bhur kpt mUFin icq dIno ]11] pltw lyih Kwlsw ien qy[ rwj qyj ibnsih inq hnqy3[’ SRI muK qy iem hukm bKwnw[ suin hrKÎo siB pMQ mhwnw ]12] -isKqw AuicqY khW phwrI4[ suDrihÀ mUF prih jib mwrI-[ so bwsur ins jugq ibqwXo5[ BeI Bor duMdiB bjvwXo ]13] isMGin ZIn qurMgin fwly[ ksI kmr gn qupk AuTwly[
*pw:-‘iek’[ ies qox Bwv bMdy lw lYxdy hn[ 1jV nwS ho jweygI[ 2gRwvW dI KyqI dI khI kr lE[ (khI krnW dy arQ leI dyKo r: 4 aM: 1-26)[ 3mwridaW mwridaW[ 4iszKÎw dy lwiek ieh phwVIey ikzQy hn? 5idn smyq rwq ibqweI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
315
cFÎo Kwlsw hyq iSkwrw[ gey dUr lg dUn mJwrw ]14] suin duMdiB Duin ko cil awvih[ arpih Bytin ibnY alwvih[ iqs ko qÎwgihÀ, bsih su cYn[ bcihÀ pdwrQ sgry aYn1 ]15] awgY awie imlih nihÀ joAU[ 2rwjin Ej hMkwrihÀ EAU[ iqn pr huie siB kI hQCor3[ khI krihÀ dyx sMkt Gor ]16] lUt kUt kir gRwm AujwrihÀ[ siB ibiD ko hMkwr invwrihÀ[ jwieÀ pukwrU rwjin pws[ dIn hoie krqy ardws ]17] suin igrpiq Aur kupihÀ Gnyrw[ DrihÀ qRws lr skihÀ n Pyrw[ -Bly sUr nr4 pRQm sMGwry[ awid kysrI cMd juJwry ]18] qAU n siqgur lir iqRpqwXo[ dl qurkn ko angn awXo[ mwrn mrn hZwrox kyrw[ imtÎo n kYsy isMGin Jyrw- ]19] iek duie mws iesI ibiD bIqy[ cFih aKyr Kwlsw nIqy[ lUt kUt kir ikiqk Aujwry[ kyiqk apny kr pRiqpwry ]20] KyqI bMtn pr isK rhy5[ iFg iFg gRwm ij gur puir ahy[
1swry Gr dy pdwrQ bc jwN[ 2qy Eh (jyhVy) rwijaW dy bl krky hMkwr krn[ 3Bwv hzQW dI mwr[ 4cMgy cMgy sUrmy[ 5KyqI dy vMfON qy isK rhy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
319
ipiK spUq ko hukm bKwnw[ ‘lyhu isMG sMg krhu ipawnw[ blI qurMgm pr SuB ZIn[ Kr Kpry Dir kY Dnu pIn ]40] idj ko duK, CInI Kl dwrw1[ dohI dIn, dIn liK mwrw2[ bsI3 bsI iek iqs mihÀ bsy[ kir* aznÎwie KuSI Xuiq hsy ]41] awnuh idj kI iqRXw smyq4[ aOck Gyrhu jwie inkyq[ awviq jwiq n iblm lgwvhu[ gih donhuÀ ko qUrn lÎwvhu+’ ]42] ipqw hukm ko suin pd bMdy[ qurq qÎwr huie irdY anûdy[ sO asvwr isMG ciF cwly[ jÍwlw bmNI hwQ sMBwly ]43] squzdRv ko jl Auqry pwr[ dÍY Gitkw bwsur iqs bwr[ ibzpR sMg ly ins mihÀ cwly[ gRwm gRwm qy nrih inkwly5 ]44]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruzqy ‘idj’ pRsMg brnnû nwm iqRMsqI aMsU ]33]
1bRwhmN L duK dyky mUrK ny (ies dI) iesqRI KohI hY[ 2(swfy nwm dI) duhweI ies ny idqI hY (ik mYL) dIn jwNky Aus ny mwiraw hY (awp hmwXq kro)[ 3bsI nwmy iek bsqI hY[ *pw:-Gr[ 4ilawE (pTwN L) idj iqRXw sNy[ +pw:-gih dien ko qUrn awvhu[ 5(rsqw dzsN leI) ipMfW ivcox awdmI kzFky nwl lYxdy gey[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
320
34. [idj L iesqRI idvweI[ isMGW ny isr szdk Koihaw] 33<<ipClw aMsU qqkrw ruiq 5 aglw aMsU>>35
dohrw: Gory qUrn qor kir, bsI bsI1 ijs QwieÀ[ bis hY bws pTwN ko2, dIno ibzpR bqwie ]1]
cOpeI: qurk supq jihÀ sihj suBwie[ jwie acwnk Gyro pwie[ skl gRwm ky jyiqk Kwn[ dyiK sYn ko Bey ihrwn ]2] ikiqk dury ko pUCn lwgy[ kyiqk dwv pwie kir Bwgy[ kyicq khÎo ‘n doS hmwro[ doKI qjhu gh kY mwro3 ]3] ikshuÀ n awgy SsqR AuTwXhu[ ghÎo pTwn su bMiD clwXo[ idjnI ko iek qurMg cFwXo[ ieh kurIiq Pl siBin sunwXo ]4] gih donhuÀ ko, apr n Cyrw[ SIGR kriq gmny iqs byrw[ ijs mg gey iqsI mg awey[ ikiqk cFy idn puir4 inXrwey ]5] siqgur sBw mWih jib aey[ qib ly dono phuÀciq Bey[ ‘vwihgurU jI kI kih Pqy[’ siB ko BXo hrK Aur aqy ]6] donhuÀ ko gur inkt ibTwey[ awp Auqr kir SRm5 ibsrwey[ idj kI dwrw idj ko deI[ awiSK bwd khÎo suK meI ]7]
1bsI nwmy bsqI sI ijzQy[ 2pTwN dw Gr ijzQy vsdw sI[ 3jo doKI hY Aus L Cfo Bwvyx mwro[ 4anûdpur dy[ 5awp swihb ajIq isMG jI ny Qkwn lwhI (Bwv awrwm kIqw)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
321
qurk pTwn arD gfvwXo[ qIrn sox iqs ko mrvwXo[ ies cirzqR ko suin jg swrw[ sRI siqgur js mihd Aucwrw ]8] jQw cWdnI inrml hoiq[ iqm Gr Gr mihÀ sujs Audoq[ mnhuÀ mwlqI PUliq JUlI[ rwiebyl kY suMMdr PUlI ]9] jihÀ kihÀ kIriq brnn* krqy[ ‘DMn DMn pRBu DMn’ Aucrqy[
iek idn SRI gur ciFby cihXo[ bwjI ky1 syvk sMg kihXo ]10]
‘jwt kpUry qurMg pTwXo[ dl ibfwr ky inkt bMDwXo2[ imSt iGzRq ko rwqb kirXo3[ aib lO BlI BWq pRiqpirXo ]11] awj pwie kr ZIn iSMgwro[ BUKn krn hmylW fwro4[ kMcn ky Zyvr5 pihrwvo[ Bly qÎwr kir kY lY awvo’ ]12] hukm mwin syvk ikX qÎwrw[ alûkwr7 kMcn iSMgwrw[ klßI DrI sIs pr KrI6[ lUl hmyl sjwvn krI7 ]13] qihrU fwl, bsqnI8 lwlw[
*ieh sO swKI dI 21vIx swKI hY[ +pw:-DwrI[ 1jwnW lVw lVwky[ 2Byjy hoey pzqR pVHky[ 3vwlw[ ++nwhN dy rwjy nwl pwAuxty invws qox qazlkwq imzqRqw dy sn qy aKIr qk rhy hn ikAuxik cmkOr sMgRwm qox pihlI rwq awpNy dohW BrwvW gulwb isMG Swm isMG L gurU jI ny nwhN dy rwjy pws puzqR dyky toiraw sI ik ienHW L ipMf dyky awpNy pws bswE[ [dyKo ruq 6 aMsU 32] jy pzkI imzqRqw nw huMdI qW BrwvW dI slwmqI EQy kIkUM smJI jWdI[ ies krky
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
328
ly kir sMg ispwh smwjw[ dyKI dyKI bhu cil awey[ ‘igrpiq hm BRwqw smudwey ]7] hwn lwB mihÀ cihXiq myly[’ iem ibcwr siB Bey skyly1[ kir kir siB snmwn Auqwry[ Kwn pwn kir rwiq mJwry ]8] supiq jQw suK BI Bunswrw[ sOc Snwn Twin huie qÎwrw[ lGu dIrG imil kir smudweI[ Bey eyk Ql sBw lgweI ]9] mIeyx, rwjy, rwv ik rwNy[ sicv smIpI jy miq sÎwNy[ bYiT siB inScl jib hÍY kY[ awps mYx jYdyvw kY kY ]10] BImcMd sYilûdR iblûdw[ BnÎo ‘sunhu qum skl igirMdw! kÎox n BivzKq bwq ibcwro[ isr pr SzqRÁ pRbl ibcwro ]11] idnpRiq vDiq dUj ijm cMd[ dyKiq vyKiq BXo iblûd[ ijnhu ierwdw lYby dyS[ lrn mrn kI kwr ivSyS ]12] hm qum siB ko iek sm jwno[ awj moih pun qo khu mwno2[ gurU guibMd isMG Buj BwrI[ Swhu awid qy qRws n DwrI ]13]
pzkw sMsw huMdw hY ik iezQy nwhNyS L Swml krnw sO swKI vwly dI AukweI hY[ Aus ny dyvSrN L nwhNIaW smJN ivc AukweI kIqI hY ikAuik pWvty invws vyly nwhn dw rwjw mydnI pRkwS sI jo gurU jI dw SrDwlU sI, ies dw dyhWq sM: 1751 ib. ivc hoieaw[ huN jo rwjw gzdI qy bYTw Aus dw nwm ‘hrI pRkwS’ sI[ 1iekzTy[ 2azj myry qy hY iPr quhwfy qy ipaw jwNo[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
329
dyS AujwrÎo, CIny gRwm[ keI byr kIno sMgRwm[ muiK sYnw ky mry hmwry[ awid kysrI cMd juJwry ]14] pujih n smqw lirby mWih[ prKy keI bwr bl jWih1[ jy aib bYiT rhihÀ kir twrw[ rwj dyS ko CInih swrw* ]15] inqpRiq dl isMGn ko awvY[ lUt kUt kir imit hit jwvY[ bwjiq rhY bMdUk sdweI[ mrihÀ ik mwrihÀ Pqy bulweI ]16] Swhu pukwr sunI iekswrI[ lrÎo awin lSkir qib BwrI[ aib kY jwie khW kihÀ SwhU2? inrbl aiDk lKih mn mWhU ]17] bwir bwir kI sunih pukwr3[ kY iKJ prih krih buirawr[ iek sO jy gur ky isK mrYx[ awie hZwrhuÀ kysin DrYx ]18] nihÀ inptihÀ nihÀ pwieÀ prwjY4[ hwn lwB ko lKihÀ n kwjY[ sunhu igrIShu! krhu Aupwie[ XOx ibgriq kwrj smudwie’ ]19]
suniq GmMf cMd qib BwKw[ ‘ko Aupwie qum ny aiBlwKw?
ibnw lrn qy apr n koAU[ imly n bchu, CIn ly soAU ]20]
1ijnHW dw bl keI vwr priKaw hY[ *pw:-CIn hZwrw[ 2aYq kW jwky pwqSwh L kIh awKIey? 3bwr bwr dI kIqI hoeI swfI pukwr suN ky[ 4nW qW inbVdy hI hn qy nW hwrdy hI hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
330
pRQm Swh iFg bnih n jwnw[ sYnw sMic Gwil Gmswnw[ lirby khu inRp Drih ij awls[ rwj krn kI Drih n lwls* ]21] irpu bs hoih n dMf ibhInw1[ vDih pRqwp su dMf aDInw2[ ibnW dMf qy koie n jwnih[ pRjw dIn BI iqRsikRq Twnih3 ]22] jg mihÀ AUc ik nIc smwjw[ dMf dyin qy srY su kwjw[’
suniq GmMf cMd ko awSY[ BUpcMd pun bwk pRkwSY ]23]
‘jQw jog qum nIiq AucwrI[ Auicq n imtihÀ mwn kir hwrI4[ mry juzD mihÀ bIr Gnyry[ ismrihÀ iqnhuÀ mrn fr hyry5 ]24] rwjin ko ieh bwq n nIkI[ AuØzdm krn bniq hY TIkI[ Qory isMG abih gur qIr[ lrhu Bly lY kir Bt BIr ]25] hmrI BUm ibKY nihÀ iPrY[ jy nihÀ imtiq Auicq hm lrY6[’
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
339
dy kir awn clin qy rokw ]36] qry Auqir kir qihÀ qqkwly[ klßIDr BwKÎo asu nwly1[ ‘pRQm jnm qyro hm jwnÎox[ ijs qy iQrÎo bwk isK mwnÎo ]37] huqo msMd lyiq bhu Dn ko[ rhÎo aciq¶ Bojn qib ien ko[ iszKn qy ly kir gur kwr[ Kwviq rhÎo anyk pRkwr’ ]38] suin siqgur qy jQw alwXo[ isr ihlwie Gorw PurkwXo[ qib SRI pRBu bYTy iqs Qwnw[ siBin sunwviq AUc bKwnw ]39]
dohrw: ‘Kwls guru guru Kwlsw2, iQrhu Kwlsw juzD3[ hqAu irpuin dl ko dlhu, pkrhu SsqRin kRüzD’ ]40]
cOpeI: suin siqgur ky vr sm bYn[ htÎo Kwlsw irs kir nYn[ Dir jÍwlwbmNI air dmNI4[ CorI gulkW gn irpu SmNI5 ]41] SRI gur iQr hÍY DnuK sMBwry[ spq bwn aYxcn kir mwry[ prI ggn mihÀ grv6 guMjwr[ ibsmwny irpu suin DuMkwr ]42] iek hI bwr hty siB isMG[ imRg ibloik ijAux BUKw isMG7[
1GoVy L[ ¶pw:-aicMq[ 2Kwlsw gurU rUp hY qy gurU Kwlsw hY[ 3juzD ivzc itk (ky lVo)[ 4duSmn mwrn vwlI[ 5irpU L Smn (nwS) krn vwlIaW golIaW[ 6BwrI[ 7imRgW L vyK ky ijvyx BuzKw Syr[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
340
azgR ju mwriq awviq Dwey[ ikiqk hqy ko mwir htwey ]43] qomr, syly, sWg pRhwry[ ispr azgR kir iks Kg mwry1[ gur bc qy ShId gn dAury[ pry hyl kir, By irpu bOry ]44] mcI mwr dIrG iek bwrI[ mir mir prqy pwie pswrI[ jnu mlûg BMgihÀ ko Kwie[ iltihÀ pry ies ibiD smudwie ]45] suBt qurÀg mir Kyq mJwrw[ loQin sox pUrn Ql swrw[ srb igrySur Ej lgwey[ prI BWj ikm pg n jmwey ]46] Pyir qurMg ispwh htwvYx[ imRg sm Bwjy ikm atkwvYx[ bjI bMb rNjIq ngwry[ Bwjy SzqRÁ kyiqk mwry ]47] ruMf muMf huie pry hZwrW[ igRzD ibRzD Auif ggn mJwrw[ kihÀ lg brnOx juzD ibswlw[ BeI ibjY isMGin iqs kwlw ]48] sgrI suK hoeI siB mWhI[ Gwiel imRqk qjÎo ko nWhI[ cFy anûdpuir ko cil awey[ hty phwrI gy inj QWey ]49]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igMRQy pMcm ruqy ‘sMgRwm’ pRsMg brnnû nwm KSt iqRMsqI aMsU ]36]
1iksy ny qlvwr mwrI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
1krqwr dw[ 2kljug dI awrblw 432000 khI hY[ 3ieh ieSwrw SRI gurU nwnk dyv jI vzl hY[ 4iek swl kljug gur nwnk dy drSn L svyry AuTky tuiraw[ 5ngr qox dUr jwky ifzTy su qW Auh drSn krky KuS hoieaw[ 6ngn iSSn kr mYx=ieMdRI nûgI hzQ ivzc[ 7Bwv dw vwroly dw srIr sI Ausdw[ 8nIly kpVy swsu[ 9hs hs boldw sI[ 10pRym nwl sihjy Juk igaw[ [inhwie=inAuxky, sO swKI dw pwT hY nwie=inAuxky][ 11drSn krn nwl (kljug dy) pwp imt gey, (qy gurU jI dy vwk suNky) Ausdy srIr aMdrlIaW Bwv mn dIaW SMkW swrIaW imt geIaW[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
348
jo bolY so vwk AuiT icqviq pUrn lyih1 ]39]
cOpeI: jib pWfv hit gXo smwjw[ mwGD2 iek hZwr ikX rwjw[ iqn pScwq nûd ky rwjy3[ fyF hZwr su BugÎo smwjy ]40] prsrwm sm sy jg hoie[ SUdR Cwp4 kInI siB koie[ jg mihÀ idj awidk jy Bey[ isr muK siBin muMfwie su dey ]41] kyS dUr siB iek sm kry[ doK aiDk bÎwpÎo smsry[ rwjpUq jy dwsI nûd5[ pMc puSq ikX rwj iblûd6 ]42] sOrj,7 mOrj8, qUrj9 hoie[ bhur pTwn rwj ilX soie[ mußl Bey iqn qy pScwqI[ pRjw BeI siB aOry jwqI ]43] pun rOrw kyiqk idn prY[ sYn kwblI qy siB frY[ dzCn ky dl10 AumfihÀ Gny[
1gurU ky vwk (=bwNI) jo (koeI svyry) AuTky pVHygw Auh awpNIaW icqvnIaW pUrn huMdIaW vyKygw[ ‘moqI q mMdr AUsrih’ dw AupdyS kljug L gurU nwnk jI ny kIqw sI ies Sbd qox murwd hY (a) ienHW qukW ivc ieAux arQ bI lwAuN dw Xqn huMdw hY:-svyry AuTky iek vrHw jy koeI ngrox dUr jwky nZr joVy qW Auh kljug L dyKygw ijs dw srIr nûgw awidk hY[ 2mwGDIaW ny[ 3nûd azl vwly rwjy dyKo aMsU 29 aMk 44 qox azgy[ 4muMfn kr idqy[ (Au) Ausqrw[ 5nûd jo dwsI dy puzqR rwjpUq sn[ 6pMj puSqW qk bVw rwj kIqw[ 7sUrjvMSI, (a) sUrmy morIaw Kwndwn vwly[ 8morIaw Kwndwn ijnHW ivc cMdR gupq hoieaw hY[ 9qUrj qox murwd qUrwnIaW dI hY jo pwrsI kOm dy sn, pr ieQy murwd rwjw jYpwl vMSjW dI hY Xw cOhwn rwjpUqW qox hY ijnHW dw idzlI dw rwj pTwNW ny mytky awpNw rwj SurU kIqw sI[ 10mrhitaW vl ieSwrw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
349
lUt kUt jg ko duK bny ]44] qbih isMG grjYx bf* BwrI[ prih jMg sMg sYn kMDwrI[ pUrb ibKY mOn1 vD jwvYx[ lr kir siB kI sPw AuTwvYx ]45] ieqY isMG Auq hoieÀ iPrMgI7[ dl donhuÀ ky hÍYx bf jMgI[ kyiqk sMmiq iemhu ibqwvYx[ imil kir mslq rwj kmwvYx ]46] vDih Kwlsw ly bf rwjw[ siB ibiD qy aiDkwie2 smwjw+[ ijq ikq isMG nwm gur jpYx[ chYx AUQpih iks hUM QpY3++ ]47]
dohrw: Gr Gr AujrY Gr Gr vzsY Gr Gr rovY nwir[ Gr Gr pUjw, Gr GmMf4¶, Gr Gr huie mrswr5¶¶ ]48]
cOpeI: icrMkwl lO rwj kmwvYx[ pwCY pun mlyC viD jwvYx[ kljug Gor hoie ijs kwl[ inhklûk qib qyj ibswl’ ]49]
*pw:-bl[ 1aMgRyZ[ 2vDygw[ +ies qox agy kYkstn pRYs vwly nusKy ivc do qukW hor hn, jo Cwpy dy dUjy nusKy qy ilKqIaW ivc nhIx hn, qukW ieh hn:-“ijq ikq lSkr lY muK DirhYx ] ijs ko cihÀ gwdI pr kir hYx” qW qy awKypk hn[ 3cwhy iksy L Qwp dyN cwhy AujwV dyN[ ++pw:-khYx AUc pih ikshUM QpYx[ 4juzD[ ¶pw:-Gr Gr GmMf ] 5mswN[ Gr Gr dw Bwv ieh bI lYxdy hn=iksy Gr ivc[ ¶¶ies dy agy kYkstn pRYs dy Cwpy vwly nusKy ivc do qukW hor hn, jo Cwpy dy dUjy aqy ilKqI nusiÞaW ivc nhIx hn, qukW ieh hn:-“Gr Gr dAulq Gr Gr KuSIaW Gr Gr mMgl cwr[ Gr Gr pUjw Gr Gr ivzidaw Gr Gr huie hY nwr” qWqy awKypk hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
361
39. [bRwhmN KIr mws Bugwey[ bRhmN dy lÜKN] 38<<ipClw aMsU qqkrw ruiq 5 aglw aMsU>>40
dohrw: ¶pRQm smYx SRI gurU jI, ¶¶Drm su pRICw hyq1[ krÎo jzg invqw dXo, Bojn krÎo sMkyq ]1] BwKÎo huqy sunwie kY, ‘mws Kwie idj soie[ SrPI iek dCnw iqsY, lY gmnY Gir soie ]2] KIr KMf ko Bogqw, eyk ruzpXw pwie[’ Kwie cuky bhu loB kir, mws ahwrI awie ]3] ‘KIr ahwrI muhr dYx, mws rupzXw dIn[’ bwk khÎo SRI gur qbY, ‘Dn loBI DRm hIn ]4] ieh swDU ijn loB nihÀ, Drm kmwieE sziq[ mws Kwie ibzpr khW, so cMfwl kw imzq’ ]5] pICY siqgur iem khÎo, ‘suno iszK! icq lwie[ iszK hoie awimK BKY, ibzpR nhIx so Kwie’ ]6] bcn sunÎo siB* sMgqI, krI bynqI eyh[ ‘jo idj huie isK pwhulI2, qw kI krnI kyh?’ ]7] bwk BXo qib gurU kw, ‘awlm isMG spUq3! CzqRI Drm su pwie ky, idj qy Bw purhUq4 ]8] qW kI idjqw CzqR kI, krY KVg kI syv5[ invqw dwn n pUj ly, jo dyXs duK qyv6 ]9] jWhI qy hm AuqirE, jgupvIq kI awn7[
¶ieh sO swKI dI 64vIx swKI hY[ ¶¶pw:-siqgurU[ 1(bRwhmNW dy) Drm dI pRIKÎw vwsqy[ *pw:-SRüiq[ 2aMmRqDwrI[ 3hy awlm isMG puzq! 4(ijs bRwhmn ny) CzqRI Drm (Kwlsw Drm) Dwrn kr ilaw hY Auh bRwhmn qox (mwnox) ieMdR bN igaw hY[ 5(Kwlsw Drm) pwky Aus dw bRhmn punw ieh hY ik CzqRI Drm Dwrky qlvwr dI syvw kry[ 6jo dyvygw Aus L duzK hovygw[ 7iesy krky asW jo jMøU dI awn sI Auqwr idzqw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
362
mdrw awimK Cornw, iehI ibzpR kI mwn1 ]10] bRwhmN ho kY ibiD+ krY, ihMsw mwsu n Kwie2[ KwvY jo luÜcw su idj, sm cMfwl khwie ]11] loB hIn smqw DrY, krY gÎwn ko aMgu3[ dyv irKI so hoiq hY, myry bwk aBMg ]12] jo gRyhI4 jMgl bsY, byd pVY icq lwie[ AUC islw kir jIv hY5, so idj munI khwie ]13] ngr bws igRh Drm juiq, inûd eIrKw Coir6[ so bRwhmn hY ibzpR br, aYsy jwnhu mor7 ]14] SsqRin qy CzqRI BXo, hztI qy hY bYs8[ ksbdwr huie SUdR so, idj ky jwnhu bys9 ]15] 10gwie inrq qy ibzpR nt, cugl su dUq mlyC[ Kt krmin qy hIn idj, aGI su brqy sÍyC11 ]16] BzKwBK smJY nhIx, mzd12 mWs pr nwr[ so cMfwl, iqh qÎwg kir, myro isK n inhwr* ]17] awp lyX loBI bfw, avrn ipiK Gurrwie13[
1aYsy (Kwlsw sjy) bRhmn dw mws Srwb Czf dyNw iehI bRwhmnpnw mMny[ +sO sw: dw pwT ‘ibiD’ hY pr pwTWqR ‘bD’ bI hY ik hzQIx mwry nw iksy jIv L[ pRsMgk arQ ieho jwpdw hY[ 2bRhmn hoN krky ivDI krm kry, nw ihMsw kry nw mws Kwey[ (a) bRhmN (isMG jo) hovy so kY ibD=) kIh ibDI kry? (agy AuØzqr hY)[ 3loB hIn hovy smqw Dry gÎwn L idl ivc Dwry[ 4gRhsqI[ 5islw cugwky jIvkw kry [sMs:, AuxC iSl][ 6jo Czf dyvy[ 7myrw (isDWq) jwNo[ 8vYS[ 9jo bRwhmn SsqR Dwry so CzqRI jo hztI qy bhy vYS, jo kwrIgrI dy (Xw syvw dy) kMm kry so SUdR hY Ausdw vys mwqr bRhmn hY[ 10jo gwvY nwc kry Auh bRwhmN nt hY, qy jo jwsUsI qy cuglI kry so mlyC hY[ (a) jo gwvY, nÜcy, qmwSw kry, jo jwsUsI qy cuglI kry so mlyC hY[ 11Kt krmW qox hIn, sÍYiezCw nwl vrqN vwlw Auh bRwhmN pwpI hY[ 12Srwb[ *pw:-myro isK inhwr[ pr pu: nusKy dw pwT-‘myro isK n inhwr’ hY[ 13Gurky[ Bwv GUry[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
363
so mMjwr idj1 jwnIEx, qWih n dyvY Bwie2+ ]18] pwDw bRwhmN bÎwh Dn, dKNw lyie pRXog3[ ksbI ibzpR su pwp Gr, qihÀ dwqw aG Bog4 ]19] ibzpR pFY, pRBu ko BjY, inûdw Ausqiq qÎwg[ krY suBwvk krm ko, so pwqr SuB vwg5 ]20]
cOpeI: ibzpR hoie kY eyko bÎwh[ ibzpR brn ky bÎwhn bÎwh6[ bÎwh krweI lyie n dwn[ awn dyv kI krY n kwn ]21] ibiD kir qwgw7 ibD kir byd[ ibiD kir dwn n DwrY Byd8[ Bojn dwn kudwn su qÎwgY9[ so idjbr pUjiq bfBwgY ]22] gRhn10 n lyvY, qulw n mUriq[ CwXw11, imRqk, jnm ik++ dUriq12[ ibn mWgy piF byd purwn[ dyv dzq BogY sur gÎwin13 ]23] lyvY dyvY moh n krY[ so idj skl jgq qy prY[
ieQy Aus smyx dy ieiqhws jwNn dI loV hY[ kinûGm ilKdw hY ik iszK drbwr ivzc jMmU vwilaW dI hukm hwslI isK logW ivc nPrq dI nZr nwl vyKI jWdI sI (dyKo, sPw 177, aYif: 1)[ ieho gl sO swKI ny aMk 13 (gu: pR: sU: aMk 43 Auprly) ivc dzsI hY[ s: gMfw isMG jI kyvl ny DÎwn isMG dy qopKwny dy kmWfYxt qy inktvrqI alYgZYxfr gwrfnr dw hvwlw dy ky dzisaw hY ik ‘fogrw iqRzkVI, gulwb isMG, DÎwn isMG qy sucyq isMG, aMdro aMdr mhwrwjw rNjIq isMG jI dy jIAuxdy jI hI AuhnW dI mOq ipCox rwj dy aslI vwrsW L itkwNy lgwky vZIr DÎwn isMG dy
*apnI qy puzqRW dI shuM dyky vwk krny siqgurU jI dy suBwv dy AuØzicqw dy ivruzD hn[ eyh gurvwk nhIx hn, ieh GVy hoey lPZ hn qy ipCy ilKy not anuswr pMj isK srdwr ßwlbn jmwdwr KuSwl isMG qy qyjw isMG awidkW vrgy fogrw pwrtI dy pzKI srdwrW vl ieSwrw hY[ iszKW dy rwj dy aDÎw: 7 ivc m: Syr isMG dy lwhOr awAuN pr gulwb isMG ienHW srdwrW nwl mSvry krdw hY[ 1(GoVy) igNo[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
370
puzq hIrw isMG L rwj gzdI qy ibTwAuN dy suPny dyK rhy sn[ ” alYgZYxfr gwrfnr ienHW ByqW L kIkUM jwNdw sI, ies dw pqw Auh awp aYAux idMdw hY:-
Being as I was, the commandant of Raja Dhyan Singh's artillery and high in his confidence, I was closely connected with the events which I am about to describe.
[Memoirs of Colonel Alexander Gardner. arQwq cUMik mYx rwjw DÎwn isMG dy qopKwny dw kumydwn sW qy Aus dw bVw
The dream was that Hira Singh the heir of their family, or at least the most promising of its rising generation, might eventually succeed to the throne of Ranjit Singh. Those to be swept away were the male members of the Maharaja's family, and all those ministers, advisers, and chiefs who would not join the Dogra party.
arQwq:-‘ienHW dw supnw ieh sI ik AunHW dy tzbr dw jwnSIn Xw Gzto Gzt AuhnW dI AuØzcI AuT rhI nsl dw swiraW nwlox hoNhwr ‘hIrw isMG’ awKr mhwrwjw rNjIq isMG jI dI gzdI dw mwlk bNy[ ijnHW dI sPweI krnI (Xw ijnHW L itkwNy lwky rsqw swP krnw) sI, Auh mhwrwjw swihb dy Kwndwn dy mrd mYxbr AunHW dy SwhZwdy) qy Auh swry vZIr slwhkwr qy srdwr sn jo fogrw pwrtI nwl Swml nhIx sn huMdy[ ’ rwjw iDawn isMG dy Gr ivc ieh KÎwl iezfw prpzk sI ik Aus dI rwNI ny sqI hoN vyly awKrI iezCw ieho khI ik ‘hIrw isMG dy sIs qy slqnq dw qwj Dr idE’ jW srdwrW ny aYsw kr idzqw qW KuS hoky sqI ho geI[
[dyKo isKW dy rwj dI ivQÎw sPw 92, aMgRyZI qrjmw][ ienHW pRmwNW qox pqw lÜgw ik iszKW ivc fogiraW dy lwhOr drbwr ivc vDdy
hukm hwisl nwl Kwlsy ivc qOKlw qy iGRNw sI[ fogiraW dw iKawl mhwrwjy dy vwrsW L sPw krky lwhOr dy qKq qy DÎwn isMG dy awpNy puzqR hIrw isMG L ibTwAuN dw sI[ ies muKwlP Bwv L TûF pwAuN qy awpNy ieMdIey L isry cwVHn leI gurU jI dy muKvwk BivzKq vwkW dI pRmwNIkqw dyky Kwlsy L awpNy pzK vl pRyrnw qy muKwlPq L TûFw krnw bI iek vsIlw sI[ cMUik ieh vwhVy awp vrqwAuNy sn ies krky kuC swl pihlox ienHW dw BivzKq bNw ky iliKaw jwNw kuC aOKw nhIx sI, idRSt kUt ies vwsqy rzKI ik arQW L Gzt vzD krn Xw hyr Pyr krn dI
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
371
guMjwieS rhy qy pihlox lokIx nw smJN qy mgrox idRSt kUt Kuhlky ieho arQ smJw idzqy jwN[ ieh GwVqW ies poQI ivc mhwrwjw dlIp isMG dy jnm sMmq 1894 qox aqy mhw: rNjIq isMG dy clwNy 1996 qy ‘m: Syr isMG’ dy smyx peIaW hn[ sr s: aqr isMG jI ny vI sO swKI dy pd ‘hIry’ dw Bwv hIrw isMG fogrw qy dIp dw Bwv ‘m: dlIp isMG’ smiJaw hY[
ieh hor iKawl krn vwlI gzl hY ik sO swKI dy aMk 13 ivc prbqI L gurU jI ‘isKmm’ kih rhy hn qy gu: pR: sU: dy aMk 43 ivc Kwlsy L giVaW vWùU nwS huMdw dzs rhy hn[ pr asl bwq ieh hY ik phwVIey dw ivswh krn qox iesy sO swKI ivc gurU jI mnHy krdy rhy qy SRI muKvwkW ivc Kwlsy L awpNw srUp dzsdy rhy qy ies Qwvyx phwVIey dI mihmw qy Kwlsy dI hyTI hY[ kdy ho skdw hY ik aYsy kOVy vwk kdI Kwlsy L gurU jI kihMdy, ijs L ik awpNw rUp kihMdy rhy? ieh bI idRSt kUt dy arQ L Aupr ilKy Bwv ivc rihnumweI krdI hY[ iPr swKI 97 iesy gzl L spzSt krdI hY ik ‘hIrw isMG’ L qKq qy bhwlN dy sMklp L pUrw krn vwsqy ikzQox qzk sOhw: ivc GwVqW GVIaW geIaW[ kinûGm ilKdw hY:-
Golab Singh the eldest of three sons claimed that his grandfather was the brother of the well known Ranjeet Deo, but the family was perhaps illegitimate and had become improverished and Golab Singh took service as a horseman in a band commanded by Jamadar Khoshal Singh.
[Phag. 189. Ed. I ies dw Bwv ieh hY ik sB qox vzfw rwjw gulwb isMG (mhwrwjy dy srdwr)
KuSwl isMG dI POj ivc aw ky asvwr BrqI hoieaw qy Auh awpNy awp L rNjIq dyv (jMmU dy iksy purwNy rwjy) dy iBrw dw poqw dzsdw sI[ huN jdox ieh gulwb isMG dw Kwndwn lwhOr drbwr ivc blvwn hoieaw qW jYsw alY: gwrfnr ny iliKaw hY qW lwhOr qKq L hI sWB lYN dy sÍpn dyKN lg ipaw[ hornW jqnW ivc sO swKI ivc ies gl dIaW GwVqW GVIaW jwNIaW iek vsIlw sn ijs nwl ik gurU goibMd isMG jI vlox hor mohr lg jwvy ijnHW ivcox iek ieh hY:-(dyKo swKI 97 aMk 13 qox) ijzQy kihMdy hn ik jMmU dw rwjw rNjIq dyAu Aus dw ipqw rqn dyAu jo kihlUrI dw duihqw sI gurU dsmyS jI pws sq brs irhw qy siqgur L irJwky KVg, ktwr, brCI, qupk, lhOrI kmwn awid SsqR pwey qy ieh vr pRwpq kIqw:-‘qumry bMs awieaw hI
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
372
jwno, moko quJ mYx Byd n Bwno[’ Pyr iesy rqn dyAu L gurU jI supny ivc imlky kihÀdy hn, ‘qyry vMs awvoxgw qW idn[ SsqR jwihÀgy qyry mrikn[’ goXw gurU jI kih rhy hn ik hy rqn dyAu qyry vMS ivc myrw avqwr hovygw[
ies qox spzSt ho igaw ik rNjIq dyAu nwl awpNw swk dzsdy hoey Ehdy ipqw L vr pRwpq dzsky ipzCy khy (hIrw isMG) L gurU jI dw avqwr dzsN dw jqn ho irhw hY[ jy hIrw isMG dy gzdI qy bYTN dw vkq awAuxdw qW hIrw isMG nw kyvl gurU jI dy BivzKq vwk qox rwjw hoieaw dzisaw jWdw (swKI 65 mUjb) blik gurU jI L Aus dy rUp ivc awXw (swKI 97 mUjb) pRgt kIqw jWdw[
ivSyS tUk 2:- gurU jI dy dubwrw awAuN bwbq arQwq AuhnW dy gÎwrvyx rUp Dwrn bwbq sO swKI ivc keI qrHW dy vwk hn, qy kiv jI ny vI ijMny vwk ilKy hn EQox hI lYky rzKy hn, ienHW L kzTy kIqy ibnW TIk ivcwr nhIx ho skdI, ies leI nmUnw hyTW dyxdy hW[ ienHW L pwTk awp ivcwr lYN[ ienHW dy prspr ivroDW qox awpy pqw lg jWdw hY ik aYsy vwk jo awpo ivc hI ivroD rzKdy hoN, kdy SRI muK vwk nhIx ho skdy[ vDyry tIkw itzpNI dI loV nhIx hY[
1
sO sw: dI swKI 78- ds avqwr gur eyk sm ijAu jwnY jo myr[ eyk dsw gurU gRMQ jI bwNI siq Bw hyr[
so sw: dI swKI 82:- rwmdws pur jnm Dr AuØznI sY ky mWJ[
gu: pR: sUrj ivc ieh swKI ilKidaW ieh quk nhIx aweI, pqw nhIx sO swKI ivc iksy mgrox pweI ik kvI jI
ny nhIx pweI[ 1900 ivc kvI jI awp jIAuxdy sn[
sMmq dw pqw dy ky awAuNw
vIcwr-1900 sMmq ivc koeI vÎkqI
pRiszD nhIx ik ijsL gurU kw avqwr
mMinaW igaw hovy[ ies swKI ivc hor
pqy bI pUry nhIx hoey, ijvyx idzlI dy qKq qy
bYTNw awid[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
374
ieh gu:pR:sU: dI iesy ruq dy vdqovÎGwq sO swKI dy qrjmy hn vrnW sRI gur nw: pR: qox lY ky 12 rwsW qzk ijzQy ikqy siqgurU jI dy BivzKq jwimaW bwbq bcn awey hn qW kiv jI ny ds jwmy hI dzsy hn, ienHW qox vDIk dw ikqy iZkr nhIx[ jYsw ik SRI gu:nw:pR: ivKy Bw: mUly dy pRsMg ivc ikhw ik dsmox jwmyx iesdw AuDwr krWgy[ iksy QW qy bI dsvyx qox bwd iksy hor jwmyx ivc awky iksy L AuDwrn dw iZkr kvI jI ny nhIx kIqw[ Pyr ijzQy mMgl nûbrvwr SRI gu:nw:pR: ivc hn aDÎwvW dy isrW qy, EQy 10 siqgurU qy 11vyx sRI gurU gRMQ swihb jI dw mMgl hY[ ikqy bI iZkr 11vyx mnuÜKI jwmyx dw kvI jI ny nhIx kIqw[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
1hy sMgq! 2sMgq ny SsqR imzqrW vWg rzKy Bwv Dwry[ 3pwT krdI hY sMgq qy qurkW L szldI hY[ 4iszK awpNy SsqRW dI bfweI krdy qy SsqRW nwl juzD bhuq krdy hn[ (a) jo iszK SsqR Dwr ky bhuq juzD krdw hY (Aus) iszK dI vifaweI (gurU jI) awp krdy hn[ 5ijzQy (qurkW vlox) vDIkI hovy, (iszK) mrn mwrn L jw pYN, (Xw ijzq lYN Xw) ShId ho jwN[ [ipawnw-nwk=surg jwNw, ShId hoNw][ 6gurvwk (mMnky) iszK hoN lg pey[ 7dosq qox dosq imzqR qox imzqR lokI (iek dUjy dy AupdyS nwl) (iszK) hoN lgy[ 8Bly pRgt hoN lÜgy qy bury lukN lÜg pey[ 9bhuq GwielW (dw bI)[ 10Swh iskMdr (nwmy iek hkIm gurm) dyS dw pMjwb ivc awieaw sI[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
377
iqn Gr ielmI qbk ko, qwlb kIn iSqwb1 ]16] ibzdÎw iqs ky sdn ieh2, bIqy brK pcws[ ludk ngr mihÀ bws hÍY3, szq vsq cih qws4 ]17] 5rhI brK bX imlÎo qib, srruvwl ky swQ[ brK rhÎo mrny smY, dIns ibzdÎw pwQ3 ]18] *qihÀ qy ibzdÎw gurU Gir, swl pzqR kI awie+[ kYso Gwiel vfo huie, lgy qWih suK pwie’ ]19] isKNI msqk tyik kY, pwie kwmnw jwic[ geI awpny dyS ko, jpiq rhI gur swc ]20] inqpRiq gur AupdyShIx, suK swDn ko muzKÎ6[ sugm pwieÀ kzlÎwN ko, krihÀ invwrn duzK7 ]21] sUKm mq nihÀ pFn mihÀ, iqm hI SRvn mJwr[ krn jMg iqn pRiq khYx, ‘sur puir bsihÀ juJwr ]22] 8pIT dyin kir pRwn ipRX, kwqur SuB miq hIn[ awp plwvY apr kY, DIrj krqw CIn6 ]23] bhu pwpin Pl Bogqw, prY nrk mihÀ soie[ pwie BWj inj Bwj kY, Drm pRhwrI hoie9 ]24]
1Aus dy pws cikqsw dw ielm sI (ijs L mMgN vwsqy) qwlb (=ivdÎwrQIaW) ny CyqI kIqI[ [aæ:, iqzb=cikqsw, jwdU[ ‘ielim Auqb’ L kvI jI ny ielmI qbk ilKÎw jwpdw hY[ qwilb=mMgN vwlw, ividawrQI][ 2Ausdy Gr ieh ivdÎw (swlpzqR) dI hYsI[ 3Auh luiDawny Sihr ivc 50 vrHy irhw[ 4(pr) Aus L szq vsqU=(pRmwrQ pRwpqI) dI loV sI[ 5jW Aus dI Aumr iek swl rih geI qW Eh rvwlsr qy gurU jI nwl aw imilaw[ vrHw idn Eh (gurU jI nwl) irhw, mrn vyly Ausny ies ivdÎw dw rsqw dzs idzqw[ prMqU kiv jI rvwl sr qox pihly juzDW ivc swlpzqR dy vrqIN dw pqw dy awey hn dyKo ruq 4 aMsU 16 aMk 26 qy aMsU 19 dy aMk 8 qy 10[ *sO swKI dI 66vIx swKI ieQy muzk jWdI hY azgy kvÎokqI czlI hY[ +swl pzqR mwqR lwAuN dI ivdÎw qox murwd nhIx ikAuxik vrqdy qW pihlox bI sy, pr swlpzqR L iksy Kws ivDI nwl iqawr krky lwAuN qox murwd jwpdI hY[ 6muzKÎ swDn suK dy[ 7(ijMnHW nwl iszK awpNy) duzK dUr krky klÎwN sOKy pw lYN[ 8pRwN ipawry krky ipzT dyky Auh jo kwier SuB buzDI qox KwlI hn, awp Bzj AuTdy hn qy hornW dy DIrj L nwS krdy hn[ 9awp Bzjky (swrI sYnw L) BwjV pwAuxdw hY Auh Drm dw nwS krqw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
378
jMg ivKY nihÀ sMg ilhu, sMg ij rhY ipCwr1[ XoDw azgR vDY aiDk inrBY DIrj Dwir ]25] AuØzqm mzDm aDm hYx joDw qIn pRkwr2[ aBÎwsY SsqRin hqin inq pRiq bwrMbwru ]26] itkY jMg lrqw rhY, bwm dwhny hoie[ 10snmuK hqY ik hyl mihÀ SzqRü ibnwsY joie3 ]27] 4itky jMg mihÀ azgR viD mwrih irpu ko Dwie[ mzDm joDw jwnIey pr dl dyie clwie5 ]28] 6BwjÎo pr dl dyiK kY dy iDRq siBin htwie7[ iPrY awp irpu smuK hiq AuØzqm lKhu suBwie ]29] dl plwie Dir qRws ko itkih n pwie jmwie8[ duSqr iqnhuÀ bhornw ijm jl hV ko jwie ]30] imRg gn QMBYx n Bwjqy
1jo sMg krky ipCy rhy Aus L jMg ivc nwl hI nw lE[ 2aDm dy lCn czly[ 3snmuK awey L Xw hzly ivc jo vYrI L mwry[ 4mzDm dy lÜCN cly[ 5vYrI dl L Bjw dyvy[ 6AuØzqm dy lÜCN czly[ 7DIrj dy ky BjidaW L moV lvy[ 8jdox POj frdy AuØzT Bzjy qy pYr jmwky itk nw sky[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
379
iqm plwiebo jMg1[ qib DIrj Dir huie Kro ijm rN QMB insMg ]31] krih vwr qib awpny, irpu qy sih kY aMg[ Kry kry Bt sMg kY rokih SqRzün jMg2 ]32] Bey plwien bIr jy jo rokih Dir DIr*[ Pl pRwpiq asumyD ko AuØzqm sUr aBIr3 ]33] suBtin qy prvwirE4 mwrih shih pRhwr[ phuÀcY aCY su lok5 mihÀ qn klûk siB fwir ]34] khY klIv n bwk ko6, bÎwkul hoie n joie[ asqR SsqR ko nihÀ gnih mwrn mihÀ irs hoie+ ]35] mrn ibKY inScY ijsY rN ipRX DIr smyq[ pÎwry krY n pRwn ko lrY Drm ky hyq ]36] cmU bÎUh ky azgr mYx7 TihrwvY br bIr[
1jMg ivcox nÜsNw (aYsw) hY[ 2nwl dy sUrimaW L KVy rKy qy vYrIaW L jMg ivc roky[ *pw:-kO rokih Dr DIr[ 3inrBY[ bhwdr[ 4vyiVHaw hoieaw[ 5nwS rihq lok[ (a) cMgy lokW ivc[ 6kwier vwk jo nw khy[ +pw:-mwrn mrih su hoie[ 7swrI sYnw dy TwT azgy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
380
huieÀ joDw iek jor ky ibc qy++ BjY n BIru1 ]37] muK lÜCn ieh jIq ko, ihXy hrK Bt hoie2[ hqY SzqRü ko jMg mihÀ XhY chY siB koie ]38] 3bwXu ipRSit, riv ipSt pr, Gn BI huie pScwq[ pICy bol ibhMg huie lKY jIq kI bwq ]39] bX bwkI jwvd ahY mrY nhIx iks QWie[ pUry awrbl hoin qy bcih n kot Aupwie ]40] iem liK kY DIrj DrY pr dl krY ibnwS[ jIqy¶ Dnu jsu pRwpqI, mry surg mihÀ bws ]41] SsqRin mihÀ kir pRym ko inq ly swr sMBwl[ inrml kir Dir kr ibKY4, arpih puSpin mwl ]42] DUp Dupwie, cMdn cric5, sOrB6 arip* cFwie[ DwrY awdr sihq Bt
iek swKI12 aru jIv13 ij hoie[ js ien rUp bKwnhu soie[ pRnhu bRhm14 inrnY* kir lho[
pMc koS15 ko rUp su kho’ ]3] pMdRh pRSn suny siB kwn[ dieaw isMG jI kriq bKwn[
‘ijs pr gurU pRsMnqw DrYx[ suin kY idF inScY so krY ]4] sunIaih siB ky rUp bKwnox[ gur krunw qy mYx ijm jwnox[ ijs jwny ar inrnY kry[ jg swgr qy so nr qry ]5]
sÍYXw CMd: 3jwgRiq awid smwiD aMq lO iqRDwiBmwnI miln su ‘jIv4[’ qurIXw 5jwigRqwid siBihin khu ahY pRkwSI swKI QIv[
so srUp hY suzD jIv ko bRhm rUp liK awnÀd sIv6[ qurIaw swKI swKI qurIaw XW qy eyk rUp liK lIv7 ]20] 8eISur, bRhmW, ibSnu, ruzdR khu mUriq DwrI iqRDw anUp[ bRhm srUp su qurIXw jIvih eISur qurXw bRhm srUp[ eISur jIv eyk iem jwnhu dÍY qurIXw hI ien ko rUp*[ swKI ko srUp inrivklp
ivc sQUl ibrqI nwl imlky, supny ivc sUKm ibrqI nwl imlky, sKopqI ivc aivdÎw ibrqI nwl imlky, (sB L) jo dyKo, Aus L qurIaw avsQw kihMdy hn[ 1swiraW ivc myrw hI srUp hY[ 2ieh qurIaW (avsQw jwNo, nhIx nhIx ieh qW) byimswl qzqÍ (XQwrQ) hY[ 3(12. 13, jIv qy swKI tury)[ 4jwgRq qox awid lYky smwDI dy aMq qk qy iqMnW (srIrW) dw aiBmwnI jo hY so jIv hY, (pr ieh jIv dw) miln srUp hY[ 5qurIaW qy jwigRq awid sBnW dw jo pRkwSk hY swKI hY, Auh jIv dw SuD srUp hY, AuhI bRhm rUp hY ijs L jwNky awnûd dI avDI ho jWdI hY [awnûd+awsIv=awnûd (rUp) ho jWdw hY[ (a) awnûd+sImw=awnûd dI hd, pUrn awnûd][ 6lK lE[ 7bRhmw ivSL qy iSv iqMny Auqm mUrqIaW eISÍr dIaW hI hn, ijvyx jIv dw qurIaw srUp bRhm hI hY iqvyx eISÍr dw bI qurIaw srUp bRhm hI hY[ aYAux eISÍr qy jIv L ieko jwNo, ienHW dohW dw rUp ieko qurIaw hI hoieaw[ swKI dw jo inrivklp srUp hY soeI suK rUp bRhm jwN[ 8(15. huN koS czly, pihlw koS awnûdmX tuiraw, pMCI dy srUp ivc vrNn krngy:-) *pw:-dÍY ko qurIaw hI anurUp[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
dohrw: aQ krqw:- nK iSK lO1 qn QUl mihÀ ‘ahM’ ibriq2 ijn kIin[ so ‘krqw’ lKIXih irdy cInhu iszK pRbIn ]1] ikRXw:- ieMdRX dÍwrw inkis kY ivriq ivKX lO jwie3[ ‘ikRXw’ khYx iqs ivriq ko4 siqgur dyiq sunwie ]2] krm:- ibKX ahYx Sbdwid jy siB ky sihj suBwie[ iqn sMg bÎwpih ivriq jib khIXih krm bnwie5* ]3] gÎwqw ar gÎwn:- 6ahMivriq icd Bws juiq so gÎwqw pihcwn[ ikRXw ivriq mihÀ Bws icd qW ko ‘gÎwn’ bKwn4 ]4] gyX ar pRmwqw+:- 7krm ivriq mihÀ Bws icd
1nhuvW qox cotI qk[ 2‘mYx pny’ dI buzDI, hAux[ 3ibRqI iviSaW qk jwvy[ 4ibRqI L[ 5Sbd (sprs rUp) awid jo ivSy hn iqnW swiraW nwl jy sihj suBwv ibrqI ivawpy (jW lgy) qW Aus L krm khIdw hY[ *pw:-krIaih krm kmwie[ 6icdw Bws sihq jo ahM (mYx hW) dI ibRqI (aMdr) hY, Aus L gÎwqw smJo[ ikRXw ibRqI ivc jo cyqn dw awBws hY Aus L ‘gÎwn’ kihÀdy hn[ +eyQy kyvl ‘gyX’ pwT cwhIey[ pRmwqw nwl ilKNw ilKwrI dI Buzl hY[ 7krm ibRqI ivc jdox icdw Bws imly so gyX hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
403
ies juiq gyX su hoie5[ ++gÎwqw prmwqw ahY iek ky awKX doie1 ]5] gÎwn khYx pRmwN ko gyX pRmyX sujwn2[ ¶iqRputI mYx liK awp ko khYx aprmw gÎwn3 ]6] pRmw gÎwn:- iqRputI ko ju pRkwS hI ar siB ko iDsTwn4[ apno awp sujwn hI so kihÀ prmw gÎwn5 ]7]
sÍYXw CMd: 6mhWvwk vydWq ik siqgur iqs ko hoin XQwrQ gÎwn7[
sorTw: 2icq bRhm inj liK nWih so akwr inrkwr nihÀ[ ikXo apnpO nWih ibsr prÎo jo awp hI ]25] ieiq SRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruqy ‘ivcwr inrnY’ pRsMg
+‘gurmq ivc gurU dw kI drjw hY’? agly aMsU ivc dzsNgy[ 1isK L sMswr qox pwr krny vwlw Auh siqgurU aiDk AuØzqm hY ijs ivc (bRhm) gÎwn dI iesiQqI hY Auh eISÍr mUrqI hY[ hor gurU ivvhwr (mwqR) hn[
(ijnHW arQW ivc gurU pd dsW pwqSwhIaW nwl vrqIxdw hY Auh arQ eyQy nhIx[ SwsqRI lok ‘gurU’ pd awm Ausqwd dy arQW ivc vrqdy hn, cwho iksy ivdÎw dw Ausqwd hovy)[ ++gurU, iszK, AupdyS awidk isrnwmyx pwTkW dy suK leI asIx dy rhy hW ies krky ienHW [ ] inSwnW dy ivc idzqy hn[ 2moK dI iezCw[ 3cOQy KtsMpzqI jo ieh hY:-sm, dm, AupRiq, qiqzKÎw, SrDw, smwDwn[ sUcnw-vyrvw dyKo azgy aMk 30 qox 34 qk[ 4jo ieh cwr (ibbyk, vYrwg, moK iezCw, KtsMpzqI) Dwry[ 5Auh iszK hY qy jwN lE ik Auh kzlÎwn L pw lvygw[ 6hor (iszK) dyh pwlnhwry jwNo[ 7(ijs ivc) awqmw anwqmw dw ivcwr hovy (aqy) srUp dy gÎwn L pwky (agÎwn) dw aMDyrw idl ivcox dUr ho jwvy[ 8(ijs nwl) iszK dy bMDn qy klySU dUr ho jwN[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
424
[dIKÎw:-] 1ibml gÎwn dy gur Bwv hwnw[ ieh ‘dIKÎw’ siB kSt imtwnw ]4]
1qIsrw swDn ihrdy ivc pRgt ho awvy (ienHW iCaW L iek swDn igiNaw jWdw hY)[ 2(ijvyx) BuzKy iqhwey pRwNI L aMn pwNI dI aYnI iezCw huMdI hY ik ienHW ibnW kuC BwAuxdw nhIx, Aus ijhI awqmw dI pRwpqI dI iezCw (qIbr) hovy[ 3kyvl (bRhm) SRoqRI hovy qW (SwsqRW dw) igawn (qW iml jWdw hY pr) klÎwn nhIx huMdI qy nw hI duK dUr huMdy hn[ 4dyKo ipClw pRXwX aMk 14[ 5kyvl bRhm nySTI qox vI nhIx hovygI (kzlÎwn)[ 6bRhm sRoqRI[ 7dUr krdw hY[ 8pUrn awqmw dw anuBv nhIx huMdw Ausqy[ 9aMnHw mlwh[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
431
pwr krwr idRSit nihÀ awvY1[ awp qrY nihÀ apr qrwvY ]39] ipMg guMg hY kyvt dUjw[ so BI imly n kwrj pUjw2[ bRhm inSt qO ikm huie gXo3[ byd SwsqR ko lKiq n BXo ]40] so BI dyX n skhI SRyX[ kihby kI smrQ n jyX[ awp qrin ko smrQ doAU[ apr qrwie skihÀ nihÀ koAU ]41]
4‘XW qy sunhu Kwlsw SRon! hmry gurU skl gun BOn[
SRoqRI, bRhminStI, ihqkwrI5[ krihÀ ikRpw qy SRyX hmwrI6 ]42] ieSt dyv BI iehI hmwry[ siqgur rUp pRqwpI Bwry[ ahY jgqpiq ky avqwr7*[ cwr pdwrQ dyiq Audwr ]43] ien kI Srn n qÎwgn jog[ igRhsq Bog mihÀ dyqy jog[ inj krunw bl qy kilawn[ dyiq iszK Aur bRhm igawn ]44]
1pwr dw iknwrw AusL nhIx idzsdw[ 2puzjdw[ 3iksy qrHW ho igaw hY[ 4eyQox qweIx kvI jI ny SwsqRW dIaW gzlW duhrw duhrw ky dzsIaW hn[ huN azgox jo kuC awvygw Aus ivc gurmq dI Jlk idKwAuNgy[ 5jo ipawr krn vwly hn. bRhm SRoqRI qy bRhmnySTI bI hn[ 6ikRpw (mwqR) nwl swfI klÎwn kr dyxdy hn[ 7jgq dy mwlk (rzb) dy avqwr hn[ *dso gurU swihb ‘hir avqwr gurU’ hn, gurmq ivc gurU dy eyh arQ hn[ pu: j: swKI ivc vwihgurU jI ny gurU nwnk dyv jI L ‘gur prmysur’ awiKaw hY[ SwsqRW ivc qy awm bolI ivc gurU pd dw vrqwAu swDwrn ‘Ausqwd’ arQW ivc hY[ ieh Prk igawnIaW qy gur iszKW L ivswrnw nhIx cwhIey[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
432
ds piqSwh iesI ibiD Bey[ kotn iszK AuDwrin key[ gurU rUp hÍY hir avqwr*[ qum ko pRwpq Bey Audwr ]45] Bly Bwg apny mn jwnox[ ien ko sMg sdw qum Twno[ qn mn arphu bin kir dws[ jg swgr Aubrhu anXws1*’ ]46] ieiq SRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruqy ‘sUKm ivcwr’ brnnû nwm
pYqIlsmo aMsU ]45]
1inrXqn[ *ipCly swDn kvI jI ny BweI dXw isMG jI dI ZbwnI purwNy SwsqRW dy mq anuswr kQy sn, koeI vK vK qy koeI rlvyx sn[ huN gurmq dy swDn dzsN lÜgy hn[ ipCly swDn kyvl jwNny nimzq khy swny huN Eh swDn kihN lgy hn jo iszKW dy krny Xog hn, swDn kRm anuswr dzsNgy[ asIx ies krky hr swDn dy muzF ivzc isrnwvW qy ikqy ikqy gurmq dI quk ijs dy awiSRq kvI jI ilKdy hn, dyN dw Xqn krWgy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
[azBÎws:-] jog inrUpN ky jo ahY2[ 3vsqu aduqI ju cyqn lhY[ bwr bwr iqs krih pRkwSw[ gRMQ ibKY, so liK azBÎwsw3 ]8] jpujI ibKY inrUpN kirE[ bwrih bwr arQ so DirE[
++kvI jI ny ‘AupkRm AupsMhwr’ dw lÜCN krn vyly ‘gRMQ’ pd vriqaw hY qy AudwhrN ivc iek slok dy awid aMq qy mzDÎ ivc iek ivSy dI hoxd idKweI hY, pr jy swry jpujI dy ivSy ivc ieh lÜCN Gtwieaw jwvy qW bI TIk hY, awid mzD qy aMq iek akwl purK dy srUp qy pRwpqI L pRiqpwdn kIqw hY[ swry gurU gRMQ swihb jI ivc bI iesy pRkwr hY[ 1jwNo[ 2jo (gl) inrUpN krn dy Xog hY[ 3azBÎws ilûg ies L smJo ik inrUpN krny jog jo hY aduzqI cyqn vsqU Aus L lKON leI bwr bwr gRMQ ivc Ausdw pRkwS kry[ 4Bwv szc dw (aduqI bRhm dw) bhuq pOVIaW ivc vrNn kIqw hY, ijs qox suK pRwpq hovygw[ 5qIjw SRvN ilûg ‘apUrvqw’ hY so ieh hY:-pRiqpwdn krny jog jo aduqI (=cyqn) vsqU hY Auh hor pRmwNW dy aivSY kihÀdy hn[ Bwv pRqzK pRmwN awid pRmwN Aus pr nhIx cldy[ murwd ieh hY ik ies qrHW dy lÜCN rUp bMnHNy Cutyry idmwgW dw kMm hY ijnHW dy ivdÎw dy pRkrN bMnHNy huMdy hn, ielhwmI qy bRhm awvySÎ vwly bRhm rUp mhW purK siqgurW L ieh loV nhIx ik inÜky vyrivaW dy lyKy ilKI jwN[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
444
pRmwNWqr kihÀ aibSY suie[ SRvN apUrbqw liK qIjw5[ szc eyk hY avr n bIjw1 ]10]
1(AuqR:-) vwcÎ ivc eykqw nhIx hY, lÜCNw krn nwl lÜKÎ ivc ho jWdI hY[ 2Bwv, jIv dy qRY qy eIS dy qRY Czfky jo bwkI rhy[ 3siq, icq, awnûd, ieh rUp dohW dw bwkI irhw[ ies krky dohW dI eykqw ho geI[ 4swVnw[ 5grmI[ 6cwnNw[ 7bn agnI[ 8dIvw[ 9imswl, (lIrW dy guzQy pr qyl pwky jo bwlIdI hY)[ 10iqMnW agnIaW ivc qRYey guN (dwh, AuSn, pRkwS) hYn[ 11iqvyx jIv, eISÍr qy bRhm (ivc qRYey sWJy guN sq icq awnûd srUpqw dI eykqw) ivcwr lY[ 12hor idRSÃWq dyxdy hn[ awkwS dy qRY Byd bNdy hn, GoVy ivc dw, mT ivc dw qy mhW akwS[ 13akwS dw Cotw vfw pn (Bwv GoVy dw akwS qy mzT dw akwS awid) (GoVy qy mT dI) AupwDI krky hoieaw hY[ 14jd AupwDIaW nwS hoeIaW qW Auh iek hI ho igaw[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
468
iem swKÎwqkwr mYx eyk[ rhY n BwvwBwv ibbyk1[ ‘qqÍMmsI’ ‘ahMbRhmwsim2[ iek rs ibRziq n AuQqY Brm3 ]31] SRoqRI bRhm inSTI qy gÎwn4[ pwie mmoKU bMDn hwn[ jo kwcy gur qy lih koie[ ikDOx gRMQ piT awpy hoie ]32] iqn kI giq SRI nwnk khI[ ahMbRhmwsim boly shI5[ gÎwnvwn kI bnY n rIs[ huie kUVin kI kUrI TIs* ]33]
sRI muKvwk ] nwnk gurU n cyqnI min awpNY sucyq ] Cuty iql bUawV ijAu suMøy aMdir Kyq ] KyqY aMdir Cuitaw khu nwnk sAu nwh ]
PlIaih PulIaih bpuVy BI qn ivic suawh ]3] cOpeI: +pFy gRMQ bn bYTy gÎwnI[ 1iek rih jWdw hY qy Bwv aBwv (hY ik nhIx) dw gÎwn nhIx rihÀdw[ 2qqÍMmsI (smJky Aupr ilKI Bwv qÎwg lÜKNw anuswr bRhm awqm dI eykqw jwNky) ahM bRhmwsim (sPurN huMdw hY)[ 3Aus ivc ibRqI iek rs rihÀdI hY Brm nhIx AuTdw[ 4bRhm nySTI bRhm SRoqRI (gurU qox) gÎwn pwky[ 5Bwv boldw qW hY[ *iek dU jIBO lK hoih’ vwlI pwAuVI vl ieSwrw hY[ +gurmqwvlûbI iszK sMgqW ivc vydWq dy pRcwrk gÎwnIaW L kvI jI dI ies iszKÎw L gRihN krnw cwhIey[ awm qOr qy dyiKaw jWdw hY, ik vydWq dy vwcÎ gÎwnIaW ny-awp mwXw dy iSkMjy ivc jkVy rihky, pUjw dy loB ivc-vwkÎ rcnw suNw suNw ky syvw, bwNI, nwm, awidk jIvn mukq dy aslI qy rsdwqw swmwnW qox ivCoV ky ihrdy AUKr DrqI vWùU AujwV kr idqy hn[ aMk 33 ivc ‘iek dU jIBO lK hoih’ vwlI pOVI vl ieSwrw krky kvI jI dzsdy hn ik ies gurU vwk ivc nwm jpy ibn iek eISqw hoNI kIiVaW L rIs awAuN vq (=asMBv) dzisaw hY[ gurmq ivc nwm sB qox AuØzcw mrhlw hY, nwmI purK L sB kuC suqy pRwpq huMdw hY[ nwm ibnW gÎwn awidk kyvl imRg iqRSnw dy Jlkwry hn, SRI gurU amr dyv jI dI awgÎw hY:- vydu pVih hir rsu nhIx awieaw ] vwdu vKwNih mohy mwieaw[ [mwJ m: 3 punw:-gurbwNI vrqI jg aMqir iesu bwNI qy hir nwmu pwiedw ] [mwrU so: m: 3
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
469
nwnw jugiqin krihÀ bKwnI[ ‘ahMbRhmwsim’ khYx sunwie[ qnhMqw nihÀ CutI blwie ]34] iqn mihÀ swr1 n pzXiq kYsy[ Bsm bUawV iqlin mihÀ jYsy[ ikDOx gÎwn ibRiq kwcI rhI[ iQrqw Bly n mn ny lhI ]35] krmin mihÀ insMg huie brqw[ bhY su jnm mrn kI sirqw[ sunhuÀ Þwlsw! siqgur mq ko[ ijs qy jIv pwie sd giq ko ]36] byd SwsqR ko swr inkwrw*[ ihq iszKin siqgurU Aucwrw[ skl mqin sox imlÎo pCwno2[ ar siB qy nÎwro pihcwno ]37] +jwq iSMRKlw ar jg lwjw3[ ien qy duiK kY dwird swjw[ inksin chÎo lyin suK hyq[ qij kutMb ko bnÎox sucyq ]38]
kibzq: sdn kI kwr hoiq aink pRkwr bhu kriq kriq hwr jwiq duKI mn mYx[ suin kY su pMQ kI bfweI awXo Kwlsy mYx,
gurmq qy turn vwly aiBlwKIaW L aglw aMsU iDawn nwl pVHnw qy Aus Auqy aml
krnw cwhIey, ijzQy hr kdm qy nwm ismrn dI qwkId hY qy AuØzcI qox AuØzcI gqI L pwky bI nwm dw qÎwg vrijq hY qy ahMbRhmwsim Aucwrn qox bI roikaw igaw hY,
dyKo aMk 20[ 1qqÍ igawn[ *dyKo rws 3 aMsU 41 aMk 11 qy aMk 50 qy aMsU 42 aMk 35 dIaW hyTlIaW tUkW[ 2Bwv gurW dw mq[ +ipClw ivSw muzkw hY ijs ivc SwsqRmq idKwky gurmq dI ivSySqw sUcn kIqI ny[ huN gurU Gr dI (lOikk qy pwrlOikk dovyx bKSISW dI) pROFqw dzsdy hn, pihlW ieh idKwlNgy ik jo jIv duKW suKW dy mwry bI gurU Srn AupjIvkw mwqR vwsqy awey hn so BI gurU crnW dw siqsMg pwky AuØzc jIvn vwly ho gey hn[ 3Zwq qy jgq dw lwj rUpI sMgl[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
470
jIvkw kI cwh bis rhI1 rYn idn mYx[ aMimRq ko pwn kIn gurbwnI irdy BIn, isMG nwm lIn, BXo bIr DIr rn mYx[ ies lok ibKY suK pwie siB BWiqin ko swdr so jwiq hY pRlok surgin mYx ]39]
cOpeI: dshuÀ gurin kI SrnI pry[ ibbD ibiDin qy pRwnI qry[ gur kI syv kI siqsMg syvw[ kry irJwvn SRI gurvydw ]40] kY inj Gr qy pRym Aupwie[ Cwdn Bojn dy smudwie[ XW qy BI pRsMn gur kry[ jg sMkt qy iszK su qry ]41] ikDOx rhY siqgur ky qIr[ KVg, qupk, kY++ Dir Dnu qIr[ lrih juzD mihÀ SzqRüin hqy[ gurin irJwvY lY kir Pqy ]42] ikDOx jMg mihÀ qij kY pRwn[ siqgur awgY bhu bil Twin2[ ikDOx BivzKq mihÀ gur hyq[ lrih mrih mwrih rNKyq ]43] iqn ko BI gur sdgiq3 dY hYx[ jnm mrN sMkt nihÀ pY hY[ iezqÎwidk kwrn gn, jwn[ ijs qy bMDn jg ky hwn ]44] gÎwn dyin kI giq4 hY jQw[ AupdySiq hYx siqgur qQw[ so mYx brnOx BlI pRkwr[
dohrw: [ieSnwn:-] ‘svw jwm, kY jwm ins, Kt Gitkw kY cwr[ sOc Snwny iszK qnu, sirqw sru br bwr1 ]1]
cOpeI: [nwm:-] sziqnwm ismrn ko lwgY[ pwCl rwiq inqw pRiq jwgY[ gurbwNI piT arQ ibcwrY[ gun sMgRh, avgun gn twrY2 ]2] idns cFy kwrj jo krY[ sziqnwm muiK qy Aur DrY[ ins idn mihÀ nihÀ kbhuM ibswrY[ ijAux loBI Dn mihÀ mn DwrY* ]3] ilv lg jwie pky aiBawsw[ sny sny qn hMqw nwsw[ SRvN gÎwn mihÀ pun lg jwie[ sicdwnûd bRhm ijs Bwie3 ]4] kr inrnY mn dy kir suny[ qjih n qib ismrn inq Bny[ mnn krih pun jugiq anyk[ bRhm awqmw kyr ibbyk ]5] qib BI inq ismrih siqnwm[
1ndI Xw srovr dy sÍzC jl ivc[ 2swry avguN qÎwgy[ *SRI gurU rwmdws jI dy hukm dI ieh ivawiKaw hY[ hukm ies pRkwr hY, XQw- gur siqgur kw jo isK aKwey su Blky AuiT hirnwmu iDawvY ] Audmu kry Blky prBwqI iesnwnu kry aMimRqsir nwvY ] iPir cVY idvsu gurbwNI gwvY bhidaw AuTidaw hir nwmu iDawvY ] jo swis igrws iDawey myrw hir hir so gur isKu gurU min BwvY ] ijsno dieawlu hovY myrw suawmI iqsu gur isKu gurU Aupdysu suNwvY ] jnu nwnku DUiV mMgY iqsu gurisK kI jo awip jpY avrhu nwmu jpwvY ] 2 ] [vw: gAu: m: 4 3ijs pRkwr (inrNY hovy)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
473
nihÀ qÎwgih jwnih suK Dwm[ puin ibRiq cFI inDÎwsn jwie[ anÀd awqmw ibKY itkwie ]6] sjwqI pRqY ibhY pRvwh1[ pRwpiq BXo anÀd ky mWih[ qib BI nWihn nwm ibswrhu[ irdY ibKY kY muKhuÀ Aucwrhu ]7] pun szKÎwqkwr huie jwie[ qib iek huie awpy imt jwie2[ jb lg awpw jwnih nÎwrw[ nihÀ aBydqw BlI pRkwrw ]8] qib lO sziqnwm ilv lwvY3[ nwnw ibGn hoin nihÀ pwvY[ SuB gun SRvn mnn inÜDÎws[ ieh PulvwVI rhI pRkwS ]9] kwm kRoD qy awid ibkwro[ ieh imRg nwnw ibiDin hZwrox[ sziqnwm ko hir bil BwrI[ ienhuÀ ibnwSY ibnw avwrI4 ]10] inÜDÎwsn lg chY shwie[ rQI, mhwriQ hY ijs Bwie5[ hY aiqrQI gÎwn szKÎwq6[ sgry ibGn kriq hY SWiq ]11] cwh shwXk kI nihÀ DrY[ juiq azgÎwn ibkwrn hrY[
1sjwqI ibRqIaW dw (bRhm) ivc pRvwh czl pYxdw hY[ 2awpw imt jWdw hY[ 3Bwv ieh ik Xqn nwl vI ienHW swrIaW avsQW ivc sziqnwm ivc ilv lwvy, ikAuxik azgox qW aCl nwm czlNw hY, ijs bwbq vwk hY:-‘soeI nwmu aClu Bgqh Bwv qwrNu amrdws gur kAu Puiraw” ] 4kwm kRoD awid imRgW L nwS kry, XQw-“kwm kRoD md mqsr iqRsnw ibnis jwih hirnwmu AucwrI” ] 5rQI qy mhWrQI L ijvyx shwieqw dI loV hY[ 6swKÎwq gÎwn jo hY so aiqrQI vWùU hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
474
swlwhI swlwhhu1 qib lO*[ suriq n imlih bRhm mihÀ jib lO ]12] ijm nd vwh smuMdR mihÀ imly[ eyk rUp nihÀ hoviq Bly[ qib lO sziqnwm ko ismrn*[ rhhu slwhiq pRBu ko ins idn ]13] iem siqgur ko miq pihcwn[ sUKm miq qy inScY Twin[ eyk rUp hovn lg nIky[ sziqnwm ismrih ivc jI ky ]14] pRBu kI Bgiq nhIx kib qÎwgY[ swiKXwq lg Aur anurwgY[ swlwhI swlwh mJwr[ ieh awSY gur kIn Aucwr ]15] swiKawq pr quk jihÀ bnI[ qhW Bgiq SRI nwnk BnI[
1pRmwqmW L swlwho[ *ienHW qukW qox nwm dy qÎwg dw BulyvW nhIx KwNw cwhIey ikAuxik kvI jI awp ipCy nwm L bRhm dzs awey hn, jd SRI gu: nw: pR: aDÎw: 1 aMk 54 ivc vcn kIqw ny ik KMf bRhmMf srIr sB nwm ny swjy hn, iPr aMk 55 ivc ikhw ny ik gurU dy mq ivc inrguN qy srguN sB qox vzfw nwm hY, ieh kvI jI Buzl nhIx skdy ik gurmq ivc nwm srb iSromN hY qy gÎwn pzK ivc ‘ibRqI arUV bRhm’ nwm nwl hI rihÀdw hY, XQw-“nwvY aMdir hAu vsw nwAu vsY min awie” ] SRI gurU gRMQ swihb jI ivc spSt vwk ies ivSy qy ieh hn:-‘ijAu mwqw bwil lptwvY ] iqAu igawnI nwmu kmwvY” ] punw:-“bRhm igawnI kY nwmu aDwru” ] so gurmq ivc bRhm igawnI vI nwm dw qÎwg nhIx krdw[ XQw:-“igawnIaw kw Dnu nwmu hY shij krih vwpwru” ] jIvn mukqI dw rs lYN vwly qW ieMø hI sPl gÎwnI rih skdy hn[ pr jo gÎwnI srIr klw nwlox mUlox qRütdw hY qy vydWq ivdÎw dy awpNy inXmW mUjb ibRqIaW L szqÎw dyNox bI alÜg hoky lIn ho jWdw hY, ijs L szqvIx BUmkw kihÀdy hn, qW Aus dy srIr dI ikRXw bI rih jWdI hY qy Eh vDIk qox vDIk 7 idn jIAuxdw rih skdw hY[ Aus bwbq kuC bI nhIx ikhw jw skdw[ prMqU jIvn mukqI dy alOikk rs L mwnN vwly gÎwnI L jo awp rs mwNdw qy jgq L qwrn ihzq Aupkwr krdw hY (bRhm igawnI prAupkwr Aumwhw) Aus L awpNy AupkwrW qy srIr rzKÎw awid ikRXwvW dy krn ivc jo ivKypW dy prCwvyx pYxdy, isQlqW awAuxdIaW hn, AuhnW dy dUr krn leI inrml nwm dw awDwr nw kyvl suKdweI qy shweI huMdw hY sgox ZrUrI hY, iesy krky SRI gurU jI ny PurmwXw hY:- ‘inrml nwmu myrw awDwru’[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
475
‘jo quDu BwvY sweI BlI kwr[ qUM sdw slwmiq inrMkwr*’ ]16] SRvn mnn inÜDÎwsn pwCy[ pRBu BwNw pun mwnih awCy[ swiKXwq kI quk ny nyry[ cwr hI Qwn khI chuÀ byry ]17] SRüiq mihÀ mhWvwk ijm cwr[ iqm jpujI mihÀ cwr Aucwr[ imlÎo Bgiq sox gÎwn bKwnw1[ kl mihÀ kyvl2 nihÀ SuB jwnw ]18] SuB giq qo koeI nr pwvY[ suin bRhm gÎwn ibgr bhu jwvYx[ XW qy rUKo3 gÎwn n BnÎo[ jihÀ kihÀ khÎo Bgiq ky snXo ]19] ahMbRhmwsim vihr n gwvo[ ieh ibRiq ihXry ibKY itkwvo[ bwhr pRBu* ky dws Aucwrhu[ sMqn ibKY BwAu ko Dwrhu+ ]20]
*ieh apny cwey pRkrN dy inbwh ivc koiSS kr rhy hn ik ikvyx jpujI ivcox vydWq shI ho jwvy, ienHW qukW dI inrpzK ivcwr ieh BwvwrQ shI nhIx krdI, ikAuxik ies pOVI ivc ijs L ‘quzD’ pd ikhw hY Aus L dUsrI ivc ‘qUM’ ikhw hY, duie pd pRmwqmW dy vwck hn, jIv pd dw vwck pd duhW ivc koeI nhIx Bwsdw[ 1BgqI nwl imilaw gÎwn[ 2kyvl (gÎwn)[ 3suzkw[ *pw:-siB[ +kiv jI dI ieh quk kQnI mwqR nhIx awpdI krnI bI ieho hY[ ieqny Aucy drjy dy kvI ivdvwn qy bRhm gÎwn dy vyqw ho ky awp L jd smW mMgN dw awXw hY qW siqgurU jI qox BgqI dwn, iszKI dwn, nwm dwn hI mMigaw hY[ XQw:-lwj rKhu inj nwmih kI isK mYx qumro jg mWih khwviq[ [nw: pR: pU: aDÎw: 1 aMk 31] punw:-guriszKI jwcAux hAux dwnw[ ijs qy hoie prm kzlÎwnw[ [nw: pR: aDÎw: 57 aMk 109] punw:-ais iqzKI iszKI as jwc[ icq kI ibRqI swc mihÀ rwc[ [gu: pR: sU: aYn 2 aMsU 36-38] iPr awp dI rcnw gurU XS, gurU SrDw qy gur BgqI nwl ieqnI BrI peI hY ik ijs dy azgy iksy hor sbUq dI loV nhIx rihMdI ik kvI jI pUrn gur iszK, nwmI iszK, qy gurU pRym nwl rzqy gurmuK sy[ vwc igawnIaW L awp dy aml vl qzk ky iszKÎw lYNI cwhIey[ AuhnW dy vydWq inrUpN L pVHky AuhnW L KuSk vydWqI smJky vydWq dI vwk rcnw iszKky Poky kQnI dy gÎwnI bNn
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
476
ijAux ikAux Skiq mihq ko Drhu[ qÎox qÎox iCmw ajr ko jrhu[ ++Aur mihÀ nB aMguSt pRmwn1[ jIvwqm ko bws pCwn ]21] 2buiD mihÀ pRiqibMbiq Bw bRhm[ jV cyqn iml By iek Drm2[ mn swDn sMklp krn ko3[ aiq cMclqw krih Drn ko4 ]22] riv ky azgR iqrvrw5 jYsy[ mn srUp sUKm liK qYsy[ ieMdRY gÎwn Aupwvn hwro[ mn qy ibnw n apr ibcwro ]23] quc ky sMg sprS hoie mn[ pMchuÀ gÎwn Aupwvn qqiCn6[ 7suKpiq mihÀ iek nwir mJwry[ nihÀ sprS quc sox qib Dwry ]24]
L kvI jI dw awSÎ smJNw Buzl hY[ kvI jI ny swry aYsy ivSy guriszKW dI vwkPI leI idzqy hn, nwik gurmq Auqy iksy SY L qrjIh dyky gurmq qox ivmuK hoN leI[ gurmq dy ies asUl L kdy nhIx BuzlNw cwhIey:- jgu kAUaw muiK cuMc igawnu ] aMqir loBu JUTu aiBmwnu ] ibnu nwvY pwju lhgu indwin ]
dohrw: ¶¶aib awgy brnn krOx kiv ij rhYx gur pws[ sujs kibzqn mihÀ krÎo lyiq Bey Dn rws ]1]
cOpeI: Dn arQI Dn gn ko pwXo[ inj buiD kir gurdyv irJwXo[ apr pdwrQ ijn ikin cwhw[ dsm gurU qy lInis pwhw1 ]2] mhW Audwr mukiq lO dyiq[ chuÀidiS qy kiv qÎwig inkyq[ awin anûd puir kInis bwsw[ suq ibq awid pwie suK rwsw ]3] jy inSkwm mukiq hI deI[ ikiqk sMpdw aru giq leI2[ cwrhuÀ czkin gur js PYlw[ mnhuÀ cMd AuØzjl ibn mYlw ]4] kyiqk kvIXin kyr kibzq[ ilKOx sunwvin ky ihq imzq! gur iszKin ky hyq irJwvin[ ar pRBu login ijn mn pwvn ]5] SRI klßIDr kI br kQw[ kQox jQwmiq sunIXih qQw[ adBuiq kry cirq gun KwnI[ khy ijnhuÀ BeI pwvn bwnI3 ]6]
¶¶kvI jI ies aMsU ivc kvIaW dy kibzq dyNgy Aus sMcy ivcox jo awp L pRwpq hoieaw hY[ lwiek kvI hoN krky ienHW kibzqW L ilKidaW awp L keI QweIx awpNI kivqw krn dw hulws aw jWdw hY so awp ny awpNy CMd rcky eyQy idqy hn, AunHW ivc awpNw nwm dy idqw hY ijs qox koeI Bulyvw nhIx pYxdw[ 1pw ilaw[ 2keIaW ny Dn qy mukqI (duie) ley[ 3ijnHW ny cirzqR khy hn AunHW dI bwNI pivzqR hoeI hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
483
gur kI dwq bIrqw BwrI[ bIc kibzqin jQw AucwrI[ aib so ilKOx kivin kih jYsI1[ sunhuÀ Kwlsw! Aupmw qYsI:- ]7]
kibzq: avD2 anwey khW, iqlk bnwey khW, dÍwrkw Cpwey khW qn qweIXiq hY5? koivd3 khwey khW, bynI4 ky muMfwey khW kwSI ky bswey khW lwhw lKIXiq hY5*? mohn mnwey khW6, BUpiq irJwey khW, khW hMsrwm jo Drw mYx DweIXiq hY7? cwrhUM brn qW ky hyrin klyS gur goibMd ky crn mukiq pweIXiq hY8 ]8] jhW idnkr ko pRqwp idnmwn nWhI9, jhW n idlyS ko pRqwp CweIXiq hY[ 10jhW n klwiniD kI klw kI ikrn eyk, jhW imRg rwjn ky Qr DweIXiq hYx11[ jhW surpiq12 kI n giq, riq pziq kI n miq13, khW DOlpiq hUM mYx pweIXiq hY14[ jhW SRüiq isMimRiq sunI n SRon supny hUM
1kvIaW ny jYsI khI hY[ 2aXuziDaw (jwky srjU ndI ivc) nHwiqaW kI, (mzQy qy) iqlk bnON nwl kI, dÍwrkw Cwpy lvwAuN nwl kI qy qn qpwvN qox kI [qn qpwAuNw=pMc agnI qpnI][ 3pMfq[ 4bodI[ 5kwSI ivc vsN qy lwB kI imldw hY? *pw:-hlwhl KweIaq hY[ 6ikRSn mnwvN qy kI[ 7DrqI ivc dOVn qy kI? Bwv (mukqI leI dyS dyS iPrn aQvw ipRQvI pRkrmw krn qy kI lwB?) 8AunHW dy klyS nwS krn vwly gurU goibMd isMG jI dy crn hn ijnHW qox mukqI pweIdI hY[ 9ijzQy sUrj dy pRqwp krky idn vwr dI igNqI nhIx hY[ 10ijzQy cMdRmW dI klw dI iek ikrN nhIx pRkwSdI, ijs QW qy SyrW dy JuMf dOVdy hn[ 11dyKo pRXwX ipClw pMnw aMk 13[ 12ieMdR[ 13kwmdyv dI buzDI (ijQy nhIx phuMcdI)[ 14iSvjI ivc bI ieh mqI ikQox pweI jWdI hY (jo AuQy apVy)[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
484
qhW gurU goibMd ko js gweIXiq hY ]9] sÍYXw: kOn bnwrsI bws krY
jihÀ bwSk nwg hIXy mYx lsY1[ aOD ko aOsr nwQ BieE rGunwQ ky pwie n pwp nsY2*[ kir muMfn kO n isqwisq myx jihÀ+ dyiK kY lok ru dyv hsYx3[ iem qyg bhwdr nûd jgy, ikn goibMd rwie gurU drsY4? ]10]
kibzq: cwrox czk syvYx gurU goibMd iqhwry pwie, myry jwnY awj qUMhI dUjo krqwr hYx[ 5pbl pRcMf KMf KMf mih mMfl mihÀ, swco pwqSwhu, jW ko swco isr Bwr hY[ kwmnw ky dwn bwn jW kI6, hMsrwm khY, prm Drm dyKY ibbD ibcwr hY7[ prm Audwr, pr pIr ko hrnhwr, kOn jwnY kAunY BWiq lIno avqwr hY8 ]11]
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
485
aQ iSkwr brnnû[ kibzq: byS bysrw hY gurU goibMd isMG kI srkwr,
jW kI dihSq igry kuhn ky Gr hYx1[ jW kI dihSq br bwjn br n DrYx, jW kI dihSiq Cuty bihrI ky br hYx2[ jW kI dihSq cwrw cugiq n czkRvwk, jW kI dihSq SwrdUl surq rhY3[ sgry jhwn ky ibhMg ijn BMg kIny, kop suin awviq kulûg pwie qr hYx4 ]12] grur5 ßrUr qjÎo, bwZ siB bwZ awey6, Zorwvr jurRw jwin Zyr awn hYx Bey7[ hwQ gurU goibMd ky bysrw isDwXo mwno CUtÎo liK lwKn ibhMg lIn hÍY gey8[ crn cpyt, icMc coB qy icimt cip mwrÎo kulmurg, klol jIa mYx Bey9[ qW hI iKn qIKy qyZ qrl qurMg kyqy mOj sox mMgwie mol mhWbwhu! qYx dey10 ]13] sYlihÀ dibq, aYl priq alûk pir
1gurU goibMd isMG jI dI srkwr dw bysrw buhq vDIaw hY ijs dy BY nwl kUhIaW dy Gr ifzg pey hn[ [byS=vDIaw[ bysrw=bwZ dI qrHW dw iek iSkwrI pMCI[ kUhI=iek iSkwrI pMCI][ 2ijs dy fr krky sRySt bwZ bI bl nhIx Dwrdy qy bihrIaW dy bl Cuzt gey hn[ 3SyrW dI surq rih geI hY, Bwv hoS Buzl geI hY[ (a) SwrdUl sur qr hY=Syr dI grj nIvIx pY jWdI hY[ 4kulûg (pMCI awpy) pYrW hyT aw jWdy hn[ [Pw:, kulûg=kUMj, swrs][ 5grV ny[ 6bwZ ipCy ht gey[ 7Zurry (bysry L) Zorwvr jwNky qwbydwr ho gey hn[ 8(jdox) gurU goibMd isMG jI dy hzQox Cotw bysrw Cuzitaw lÜKW pMKI Aus L Cuitaw dyKky guMm ho gey[ 9(pihlW ies ny) pYrW dI cpyt mwrI (Pyr) cuMJ dI coB idzqI, (iPr) guzsy ivc awky cMbV ky klmurg L mwr ilaw, dyKky (gurU jI) jI ivc pRsMn hoey[ [Pw:, kl murß=igzD dI iek iksm ijs dw isr lwl qy gMjw ijhw huMdw hY, GogV][ 10Esy smyx CyqI nwl ikMny hI cMcl GoVy (bhuqy) muzl vwly KuSI nwl mMgwey qy hy mhwbwhU! (=hy ajwn bwhU) qusW dwn kIqy[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
486
KYl BYl Klk Kln Gr bwr hY1[ kwnn kurMk, bwcy md ky mqMg, khUM bwGn, ibhMg, ibRk, bwnr khW rhYx2[ JwK, roJ, rIC, Gr JwKr, brwhin ky, dwhin drn dyiv bwhn su mwr hYx3[ prn pukwr air Cofy Gr bwr Bwjy, so qO gurU goibMd kI sihj iSkwr hY4 ]14]
sÍYXw: swj iSMgwr cFy gur goibMd pzbÎn iSRMg ipswn Bey inq5[ lûk alûk pukwr prI, puir SMk ibBIKn rMk BXo iqq6[ tUit PnI Pn, hUitgy idzgj, DIrj Dol kI jwie rhI ikq7[ kzCp kol ibhwl Bey siB, cwl pry cqurMg cmUM icq8 ]15]
dwn ky kibzq:- 9eyk sMg pFy avMqkw sMdIpn ky, soeI suD aweI qo bulwie bUJI bwmw mYx1[
1(jd iSkwr cVHdy hn qW) phwV dbdy hn, rOlw awkwS ivc pYxdw hY; KlkqW (ivc) qy KlW (duStW dy) Gr bwrW ivc hlcl mc jWdI hY[ 2jMgl ivc hrn qy mdmzqy hwQI, Syr, pMCI, biGawV qy bWdr bcky ikzQy rihN[ 3JWK, roJ, irzC; bwrWisMgy qy surW L (AunHW dy) Gr (=bn) ivc SyrW L kMdRW ivcox cwhuMdy qy mwrdy hn[ [dwhn qox murwd bMdUk nwl qy mwr qox murwd qlvwr qIr nwl mwrn dI hY[ dyivbwhn=dyvI dI asvwrI, Bwv Syr[ JWK=cIql imRg[ roJ=nIl gwie[ JWKr=bwrW isMgw][ (a) dwhn drn=(sUrW dIaW) dwhVW dldy hn[ 4iSkwr dI aYAux pukwr pYN qy vYrI Gr bwr Cofky Bzj AuTdy hn; ieh gurU jI dy sihjy BwNy dy iSkwr (dw rUpk) hY[ (a) pukwr pY jwN qox mqlb ‘duhweI ey rK lo’ dI avwZ dyN lg pYxdy hn[ 5iSMgwr swjky gurU goibMd isMG jI cVHdy hn qW phwVIaW dIaW cotIaW inq ipsdIaW hn[ 6BY dI pukwr lûkw ivc pY geI, (lûkw) pur qy ibBIKn SMkmwn hoky (idlox) rMk ho igaw, Bwv kwier ho igaw[ 7SySnwg dy Pn tuzt gey idgpwl (hwQI) Qzk gey qy DOl dw DIrj ikqy clw igaw[ 8(DrqI hyTly) kzCU qy sUr Gbrw gey (gurU jI dI) cqurMgnI sYnw L cwly ipaW vyKky[ 9sudwmw nwmy kvI jo gurU drbwr ivc irhw hY[ awpNy awpL SRI ikRSn jI dy imzqR sudwmw dw avqwr imQ ky kihÀdw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
487
puMgIPl hoiq qO asIs dyqo nwQ jI ko, qMdul ly dIjY bWD lIjY Pty jwmw mYx2[ dIn duawr suin kY dXwl drbwr imly eyqo kuC dIno pweI agnq swmw mYx3[ pRIiq kir jwny gur goibMd kY mwny, qW qy vhY qUM goibMd vhY bwmn sudwmw mYx4 ]16] iBRgunûd dwn dIn, qW ky hI azCq CIn, jwciq iPriq dIn idzjn ko goq hY[ rwmcMd anÀd sMdoh asumyD ibKY pwXo dwn, KwXo pUq poqy nwqI poq hY[ pMf pUq, sUr suq, awid jy sMqoK isMG dIno ijn dwn pun CInqw Audoiq hY[ SRI gurU goibMd isMG dwn dIno ko n sm, idn idn dUno dUno cOno cOno hoiq hY* ]17]
1avMqkw purI ivc sMdIpn (Ausqwd pwsox) iekzTy pVy sI (ikRSn qy sudwmw), ieh gl jd cyqy aweI qW mYx (awpNI) iesqRI L bulwky puziCaw[ 2jy (Gr ivc) supwrI huMdI qW mYx jwky nwQ (Bwv gurU goibMd isMG jI) L (Bytw Dwrky) asIs dyxdw[ (iesqRI ny ikhw) cwvl hI iljw (ky Bytw) dy idE, qy bMnH iljwE pwty tzly ivc[ (a) (iesqRI ny ikhw:-) qMdul ly[ (mYx ikhw:-) dIjY bWD[ (iesqRI bolI:-) lIjY Pty jwmy mYx (Bwv hor kpVw nhIx Gr ivc)[ 3(nwQ jI) duawry awieaw grIb suNky drbwr ivc (agox AuØzTky) aw imly qy ieMnw kuJ idzqw ik mYx aNigNq simzgRI pw leI[ [swmW=swmwn, smzgRI][ 4pRIiq krky (mYx quswL) jwN (prK) ilaw hY qy mMn (=inScy kr) ilaw hY ik qUM hy gurU goibMd isMG jI Auho goibMd isMG hYx qy (mYx) AuhI sudwmw (bRhmn) hW[ (a) hy gurU goibMd isMG jI! (awp ny jo) pRIq krky (mYL) mwN idzqw hY Aus qox (mYx) jwN ilaw hY ik EhI qUM goibMd (ikRSn) hYx qy EhI mYx sudwmw hW[ *sRI ikRSn jI qox dwn pwky sudwmw kvI ieh gl mMnN ivc ik mYx Auho sudwmw hW mwnox ieh kih irhw hY ik Pyr kMgwl ho irhw hW[ ies KÎwl qox kvI jI L ho bIqy vfy dwnIaW dy dwnW L pwky idjW dy Pyr loVvMd dy loVvMd bNy rihN dy Bwv ny gurU jI dy dwn dI ivSySqw drswAuN leI ieh kibzq ilKN leI pRyiraw jwpdw hY, ijs L awp ny do QweIx vriqaw hY (dyKo rws 6, aMsU 1 aMk 12)[ SRI ikRSn jI dy idzqy dwn dw inKuzt jwNw qW sudwmw jI ny ieQy awp mMinaw hY, hor mhW dwnIaW dy dwn bwbq kvI jI ies CMd ivc iZkr krdy hn[ ies kibzq dy arQ qy Bwv seI dyKo rws 6, aMsU 1, aMk 12[ pwT ivc QoVw Prk hY jo aYAux hY:— 6. rws 5. ruq Bwv arQ qWhI ky qWky hI ieko hI hY[ SRI goibMd isMG mhW dwn SRI gurU goibMd isMG dwn ieko hI hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
488
arb arwkvY dÍY nwQ dÍY rkwb vwry, bwry bfy fIl pIl sYnk hYx kUq ky1[ 2cplw sy cpl, clwk chUM pwie pUry, pOn gOn, pl kO sky n idn dUq ky3[ mn ky hrn, mn mIn ky drn, ijnY cwhn kI cwh pwqSwhn ky pUiq ky4[ bKSy iqhwry gurU goibMd jI aYsy hY ibrQ hYx, n jwie pwie gey purhUq ky5 ]18] pwrQ6 smwn mhWBwrQ7 mcwXo qhW KwXo mwshwrnI ahwr jyqo Kwiego8[ mMdr sy mokl gieMdin kI grjin DOxsw kI DuMkwr Drw sIs akulwiego9[ aYso kIno smr apr lok suinXiq qyro hI bKwn Kwn pwn so Bulwiego10[
1(hy nwQ) ierwk arb dy do asvwrI vwly GoVy, dovyx nwXwb, (bwry=Aumr dy kumwr Bwv) cVHdI jvwnI vwly, vfI fIl vwly (aYsy ik) mwnox hwQIaW dy srdwr hn kuzvq ivc [aæ:, arb arwk=ierwkæ aærb nwm hY dyS dw, Pw:, nwb=nwXwb, durlb[ Pw:, nwb=suMdr, sÍC[ Pw:, rkwb=sÍwrI dw GoVw][ (a) pIl+sYn+kwhY+kU qkY=Bwv ienHW L qzk ky Pyr hwQIaW dI sYnw L ikAux koeI qzky[ 2ibjlI vWg cMcl hn, chuM pYrW qox pUry clwk hn, cwl ivc pON (vrgy hn;) sUrj dy (GoVy ienHW) dI brwbrI nhIx kr skdw[ [idndUq=aruN, sUrj[ sUrj dw rQvwhI[ pl=pzlw=brzbrI][ 3ies dw pRXwX ipCly pMny dy aMk 3 ivc hY[ 4mn dy hrn vwly (Bwv suhNy) hn, mzCI dy mn L dlN vwly (Bwv cMclqw qox hY), ijnHW dy (cwhn=) dyKN dI cwh pwqSwhW dy puzqRW L bI hY[ 5hy gurU goibMd isMG jI quhwfy bKSy hoey GoVy aYsy ivrQ (GoVy hn ik) ieMdr kol igaW bI nhIx lÜB skdy[ [hY ivrQ=iv+rQ+hX=Eh GoVy jo rQ ivc nw lÜgy hoN, Kws sÍwrI dy GoVy][ (a) hy gurU jI quswfy bKSy GoVy aYsy hn ik ijnHW ny pw ley so ibrQw nhIx gey, ieMdR ho gey[ 6arjn[ 7Bwv juzD[ 8Bwv, mwswhwrI pMCIaW iezl awidkW ny rzj rzj ky mws KwDw muridaW dw[ 9mMdrW qox inklky hwQIaW dI grj qy DOxisaW dI DuMkwr suNky rwjy Gbrw gey[ (a) mMdRwcl vrgy msq hwQIaW dI grj....[ 10aYsw juzD kIqw ik jd surg lok ivc suiNaw igaw qW dyvqy awpdy hI iZkr ivc lg gey, KwN pIN qzk Buzl igE ny[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
489
mwir kY mdwn air fwry gur goibMd ky kwl klw Pyr koAU kwlih suhwiego1 ]19] mhW bwhu bIr gur goibMd iqhwry qRws bYirin kI sYnw bn bn ibcriq hY2[ gih krvwr kwiF kwit kY dRüjn dl joig jury jogin jmwq ibhriq hY3[ 4sYhiQin hny irpu hwQin ky Gwien qy ruzDR Dwr aYsI bhI aws n Driq hY*[ awg lwgy DUm Bey Grin akwr sm mwnhu JroKin Jrzpin kriq hY5 ]20] idS idS dyS dyS eyS idgpwl+ kyqy awj kry kwl kyqy gunih ghiq hYx6[ pRbl pRqwpI pwqSwh swcy sunIaiq qyry isr Bwr BU ko swrdw kihq hY7[ Ejn ky sUr mhW mOjn sox Gyr mwr aOr n ibcwr kIjY dwird dhiq hYx8[
1sRI gurU goibMd isMG jI dy mYdwn ivc mwrky suzty hoey vYrI (aYsy huN mry hn ik) kwl hI awpNw ckr (Pyrky koeI smW bIqNy pr muV) surjIq kr sky qW kr sky[ 2Bwv lukI iPrdI hY[ 3(imawn qox) qlvwr PVky kzFI qy durjnW dy dlW L kzt ilaw (ijnHW dy mws qy isrW leI) iSv qy jognIaW dI jmwq juVky mYdwn ivc iPr rhI hY[ [joig=jogI Bwv iSv][ 4(awp dy sUrimaW dy) hzQW qox sYhQI (brCI) nwl mwry gey duSmnW dy GwvW qox aYsI lhU Dwrw vhI ik bcN dI aws cuk geI, (jYsy ik) azg lÜigaw DUaW GrW dy awkwr dw ho jWdw hY (GrW ivc Br jWdw hY) qW JroiKaW ivcox Jzp Jzp krky (azg) inkldI hY (aYAux lhU Dwrw cl rhI hY, qd iPr kI aws bcN dI ho skdI hY][ *pw:-ruDR kI Dwr aYsI aws nw Driq hY[ 5ies dw arQ ipCly pMny dy aMk 12 ivc hY[ +pw:-igRMdpwl[ 6idSw idSw dy sÍwmI idgpwl qy dyS dyS dy rwjy azj dy smyx ikMny hI (awp dy) guNW L gRihN krdy hn aQvw ikMny aj gRihN krdy hn, ikMny (kl=) azgy L gRihN krngy[ 7awp pRbl pRqwp vwly qy szcy pwqSwh suNIxdy ho, qy Swrdw kihÀdI hY ik awp dy isr qy hI ipRQvI dw Bwr hY, Bwv awp dy awSRX hY[ [sUcnw-ho skdw hY ‘swrdw’ kvI dI bI Cwp hovy][ 8AumMg qy Auqswh dy mhW sUrmy ho, bKiSSW nwl Gyrky mwr idMdy ho (myry mn) hor ivcwrW ivc nw pAu, Auh qW aYAux (krn ivc) dirzdR (grIbI) dw nwS kr rhy hn[ [Ej=Auqswh, AumMg, joS[ bl] [sUcnw-awp dI sKwvq dI mihmw hY][ (a) blW dy vfy sUrmyx hn, mOj
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
490
hir mWgy br dyiq mWg gur goibMd ko krqwr mWgy krqwr dy rhiq hYx1 ]21] jOnY dyS jzXiq2 nrySin ky pws qhW, TOr TOr qumro hI js gweIXiq hY[ pwie ghy qyry pwie ghy pweIXiq, khUM aOr jwie grZwie gro pweIXiq hY3[ aYsy gur goibMd kI sukib Srzn qwko pUrn pRqwp jWko jzg CweIXiq hY4[ rwjI hUjIXiq gwjIXiq jW ky drbwr Gr bwjI bWD bwjI lYin aweIXiq hY5 ]22]
sÍYXw: 6SRI gur goibMd Kzg ghÎo air POjin ky ieB sYl ibBYlih7[ sWg sMBwir deI gj sIs, asIs deI hir GUmiq gYlih1[
nwl Bwv sih suBw hI vYrI L Gyr mwrdy hn, (dwn dyN vyly iksy dy aiDkwr awid dI) vIcwr nhIx krdy Aus dw dirzdR dUr kr dyxdy hn[ 1hrI qox kuC mMgIey qW Eh vr dy dyxdy hn, (pr myry mn qUM) gurU goibMd isMG qox mMg (jo) mMigaW hzQW (dy dwn) nwl qwr dyxdy hn (qy nwl) krqwr bI dy dyxdy hn, Bwv vwihgurU pRwpq (bI) krw dyxdy hn[ [kr qwr=hzQW nwl qwrnw, krqwr=eISÍr][ (a) ienHW dy hQox qMd mMgo qW hzQW (dy dwn) nwl qwr dyxdy hn[ [kr=hzQ[ qwr=qMd[ qMd cMd L dyxdy hn, Aus qox dyN nwl qMd pd vrqdy hn, mqlb hY QoVw dwn[ Bwv qMd mwqR mMgIey qW......[ (e) mMgIey krqwr (KVqwl) qW Eh smJdy hn ik mMg irhw hY so krqwr (pRwpqI dw dwn) dy dyxdy hn[ [sMs:, pd krqwr dw dUsrw rUp hY krqwr[ krqwl nwm hY KVqwl dw][ (s) mMg gurU goibMd isMG jI qox jo hr mMg mMigaW vr bI dyxdy hn qy krqwr mMigaW krqwr bI dy dyxdy hn[ vr qW murwd sMswrk ivBUqI dw vr qy krqwr qox murwd krqw pd=bRhmw vwlI pdvI hY[ 2jWdy hW[ 3(jd) qyry crn pkV leIdy hn qW mrqbw pw leIdw hY, ikqy horQy jwky ßrZmMd hoeIey qW igrwAu pweIdw hY[ [Pw:, pweygwh=drjw, mrwqbw[ ßrZwie=ßrZmMd hoeIey[ aæ:, ßrZ=loV][ 4hy kiv! aYsy gurU goibMd isMG jI dI Srn qzko ijsdw pUrn pRqwp jgq qy Cw irhw hY[ 5ijsdy drbwr ivc jd gzjIdw hY (Bwv kvIqw khIdI hY) (qW dwn snmwn aYnw imldw hY ik) rwZI ho jweIdw hY, (iek) GoVw (dwn imilaw) Gr bMnHky (iek hor) GoVw lYN aw jweIdw hY[ 6(biczqR isMG dy pRoey hwQI dw rUpk hY:-)[ 7SRI gurU goibMd isMG jI ny qlvwr pkVI qW vYrI phwVIaW ny POjW (dy azgy) hwQI pRyiraw[ (a) ieB sYl=phwV ijzfw hwQI azgy toiraw [sMs:, ieB=hwQI][
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
491
Gwien qy BBkY inj SROn Puhwrin lO Aupmw Cib PYlih2[ do Buj hyl mno hnmwn ihlwviq jwin sMjIvin sYlih3 ]23]
kibzq: mhWbwhu ibrc bnYiq gur goibMd jI air gj mwir fwry mwno drKq hYx4[ BYrox aO ibqwl BUq kriq ibhwr qhW5 hwr kirby ko muKI pMc prKiq hY6[ 7lhUkIc Bry gj moqI lY ggn gID grjy agn dyKy hr hrKiq hY[ DoKy n BKiq, CUt Drn lKiq mno ibQry hÍY bwdr nKq brKiq hYx8 ]24]
1(ijvyx biczqR isMG ny) sWg sMBwlI qy hwQI dy isr ivc KoB idzqI qW hwQI ny (isr invwieaw mwno) asIs idzqI qy ipCly pwsy muV ipaw[ [hr=hwQI[ GUmqgYlih=rsqw moV (igaw)][ 2(hwQI ny) apny GwvW qox lhU aYAux Puitaw ik PuhwiraW dI Aupmw dI suMdrqw PYlI[ 3(sWg kzFN vyly dI Aupmw:) mwnox hnUmwn apNIaW do bwhW nwl Gumw ky sMjIvnI bUtI dy prbq L ihlw irhw hY[ Bwv, biczqR isMG hnUmwn, hwQI prbq hY, lhU dw Puhwrw sMjIvnI bUtI[ 4awjwn bwhU (gurU jI) snÜDbD hoky jd (juzD ivc) ivcry hn qW duSmn aYAux mwr ijvyx hwQI ny ibRzC qoVy hn[ (a) vYrI qy hwQI ibRzCW vwùU kzty[ 5Bwv, iPrdy hn EQy[ 6iSv jI hwr pRoN leI (kzty pey isrW L) prKdy hn[ 7lhU dy ickV dy Bry gjmoqI igzDW lY ky akwS ivc jd AufdIaW (AunHW moqIaW L) agn rUp dyKky gjdIaW hn (qW) iSv jI (ieh dyKky) KuS huMdy hn[ (igrJW gj moqIaW L azg dy) BulyKy KWdIaW nhIx, (so Auh) Cuztky DrqI vl ifgdy hn, ibQry hoey (ifgdy) moqI aYAux lKIdy hn ik-mwnox bzdlW qox qwry brs rhy hn[ (a) lhU ickV Bry gj moqI aNigNq igrJW lY ky Gur Gur krdIaW akwS cVdIaW hn, iSvjI dyKky hzsdy hn, rzjIaW hoeIaW (igrJW) moqIaW L KWdIaW nhIx, DrqI qy iszt dyxdIaW hn, (igrJW) akwS qy AufdIaW idKweI dyxdIaW hn ik mwnox iKzlry hoey bzdl hn (qy moqI AunHW qox ifgdy aYAux lgdy hn ik mwnox) qwry brs rhy hn[ [gj moqI=Auh moqI jo hwQI dy msqk ivcox inkldw hY[ agn=azg ivcox aQvw anignq[ hr=iSv[ DoKy=BulyKy, aQvw rzjIaW hoeIaW] 8iesdw arQ ipCly pMny dy aMk 12 ivc hY, qy Aus dw bkwXw ies pMny dy hyT qzko[ 9foldy hn hor rwjy ijvyx hQ PiVaw pzqw (hvw nwl) ihldw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
492
sMk DUa Dwm n czlY1[ Klk KYl KlBliq BYl Bgih iqlok mihÀ2[ plk pyl giF lyiq hyq huMkiq su jMg mihÀ3[
kih hMsrwm siq ismr kY skc rhiq idgpwl qib4[ Dsmsiq Drn dl Bwr qy so ibrc rwie goibMd jib5 ]25]
kibzq: bwjiq inSwn ky idSwn BUp Bihriq, hwlw fol priq kubyr hUM ky Gr mYx6[ hoiq hY aqMk SMk lok hUM mYx mwnIXiq rMk hÍY ibBIKn so foliq fhr mYx7[ BUmYx gur goibMd sox BUpiq khiq TWFy BU mYx hmYx rwK jo quhwry awvY DrmYx8[ airin kI rwnI ibllwnI chYx pwnI qyvYx moiqn kI mwl lY incovqI aDr mYx9 ]26] SoBw hUM ky swgr nvl nyh nwgr hYx, bil BIm sm, SIl khW lO ignweIey1[
1smuMdR dw pwNI sukdw hY qy DRüa dw acl Gr SMkmwn ho jWdw hY, Bwv foldw hY[ 2smUh Klkq ivc KVbVwt pYxdI hY (qy Auh) AuT BzjdI hY ar iqRlokI qy BY Cw jWdw hY [BYl=BY sMXukq hoNw][ 3iklHw lYN vwsqy jMg ivc jd hMgUrw mwrdy hn qd pl ivc mwr lYxdy hn[ [pyl=dbw lYxdy[ mwr lYxdy[ huMkq=huMgwrw mwrdy hn][ 4qdox (gurU jI dI) szqÎw L Xwd krky hI idgpwl fry rihMdy hn, [siq=squ=sqÎw][ (a) hMsrwm siq kihÀdw hY.....[ (e) siq=siqgur dw sMKyp[ 5jd gurU jI dlW L nwl lY ky iPrdy hn qd Bwr nwl DrqI DskdI hY[ 6ngwry dy vjidaW idSW dy rwjy frdy hn qy kubyr dy Gr ivc qW hlclI mc jWdI hY[ 7(aYsw) huMdw hY fr ik lûkw dy ivc bI BY mMinaW jWdw hY, qy ibBIKn kwier hoky jMglW ivc iPrdw hY foldw[ (a) foldw qy DVkdw hY[ 8ipRQvI qy KVy rwjy gurU goibMd isMG jI L kih rhy hn:-iZmIx qy swL rK lY (ikAuxik) quhwfI (Srn) (jo) awvy (Aus L rzKNw quswfw) Drm hY[ (a) jo asIx quhwfI (Dr-mYx) Srn ivc awey hW[ 9vYrIaW dIaW rwNIaW (BY nwl) ivlpdIaW dy (hoT sukdy hn qW) pwNI mMgdIaW hn, (pwNI Gbrw ivc lÜBdw nhIx qW) moqIaW dI mwlw hoTW qy ncoVdIaW hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
493
BUm ky ibBUKn, ju dUKn ky dUKn smUh suK hUM ky muK dyKy qy aGweIey2[ ihMmq inDwn, awn dwn ko bKwny? jwny awlm qmwm jwm awTox gun gweIey3[ pRbl pRqwpI pwiqSwhu gurU goibMd isMG jI! Boj kI sI mOj qyry roj roj pweIey4 ]27] SIl rs swier, rjIlo rN rMg DIr, jMg jury jYqvwr krnI kubyr kI5[ khY kib kOn, qyj qrin lO qpy quaMg* pwrwvwr lig PYlI jIq SmSyr kI6[ kr rN ros Kl KMfin ktk kUt, duzjn dryr jg jIq iZmI Zyr kI7[ qyg qRws swco gurU goivMd jU qyro js jgr mgr Bey SoBw geI myru kI8 ]28]
1SoBw dy smuMdr ho, (inÜq) nvyx pRym vwly dwny (Xw CbIly ho)[ (Bwv BgqW nwl awp dw pRym buzFw nhIx huMdw), BIm ijhw bl hY, qy SIl (suBwv dI SRySÃqw) dI igNqI hI nhIx hY[ 2ipRQvI dw iSMgwr ho, doKIaW L nwS krdy ho, swry suzKW dy dwqy ho, dyKky iqRpq hoeIdw hY[ [sUcnw-jwpdw hY ik drusq pwT aYAux sI:-‘smUh suK hUM ky suK dyKy qy aGweIey’[ ilKwrI dI klm AukweI ny pwT ‘suK’ dw ‘muK’ kr idzqw hY][ 3ihMmq dy KZwny ho, hor dwnW L kON vrNn kry? (Aus L) swrw jhwn jwNdw hY, aTy pihr awp dw guN gweIdw hY [‘awlm’ pd kvI dI Cwp bI jwpdI hY][ 4(rwjy) Boj vrgI bKiSS (jo Boj L qW kdy kdy awAuxdI sI pr) qusW dy hr roZ pweIdI hY[ SWqrs dy (awp) smuMdr ho, bIrrs ivc awp rN dy (swry) rMgW ivc DIr ho (ieMny ik) jMg aw pey qy (sdw) ijzqN vwly ho qy kubyr quzl awp dI krnI hY (juzD qy dwn duhW ivc)[ [aæ:, rjIl=mrdwngI, murwd hY bIr rs qox][ 5kyhVw kvI (awp dy) qyj dw vrNn kry jo Aupr L qW sUrj qIk qp irhw hY (qy hyTW) smuMdr qk (awp dI) sRI swihb dI Pqh (dI kIrqI) PYl rhI hY[ [quaMg=quMg=AuØzcw[ (a) quaMg=qv, qÍM=quswfw][ *pw:-qpY qn aMg=Bwv awp dy srIr dw qyj[ 6pRXwX ipCly sPy dy aMk 9 ivc aw cukw hY[ 7juzD mcy ivc guzsy ivc awky KlW dy kUtW (Bwv ClIey phwVIaW) dy lSkrW L KMf suitaw, durjnW (Bwv qurkW) L dryV ky jgq L ijzq iZmIx qwby kIqI hY[ (a) juzD ivc bIr rs Dwrky KlW L KMifaW hY, ktkW (lSkrW L) kzitaw, durjnW L driVaw hY, jg ijzqky iZmIx qwby kIqI hY[ 8hy szcy gurU goibMd isMG qyrI qyß dw fr qy qyrw js (dovyx aYny) jg mgw AuTy hn ik huN sumyr dI SoBw koeI nhIx rhI, [jgr mgr=jg mg, roSn][
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
494
duMdBI DuÀkwry bwjy1 mwno jlDr2 gwjy, rwjiq inSwn BX Bwnu iCpy jwiq hYx3[ hwiQin ky hlkw hZwrin, gny ko hX, jtiq jvwhr jo jgmg gwq hY4[ kor swjy jor kr nwln ko Sor suno sMkiq suryS aO nryS iblKwiq hYx5[ hMs rwm kihq ibrwjo ijn Bwjo gur goibMd ko mWgy kvIrwj cly jwiq hYx6+ ]29] swDn ko iszD SrNwgq, smr isMDu, suDwsr suMdr srs pdpwXo hY7[ kul ko kls8, kiv kwmnw ko kwmqru9, kop kIey kwl10, kvIXin gun gwXo hY[ dyvin mYx, dwnv mYx11, mwnv, muinin hUM mYx jW ko js Zwhr jhwn cil awXo hY[ qyß swco dyß swco sUrmw Srn swco, swco pwqSwhu gurU goibMd khwXo hY ]30]
1duMdBI DuMkwrdI qy vjdI hY (aYsI ik)[ (a) duMdBI qy vwjy DuMkwrdy hn[ 2bzdl[ 3JMifaW dy PihrwAuN nwl fr Kwky sUrj hurIx Cupy jw rhy hn[ 4hwQIaW dy ng hZwrW hn qy GoiVaW L igNy hI kON? ijnHW dy srIr jVwAU gihiNaW nwl jgmg kr rhy hn [aæ:, hælkæh=ng[ add][ 5(ienHW dIaW) kqwrW juVky (jdox cldIaW hn qW) AunHW dIaW nwalW dw Sor suNky (ipRQvI dy) rwjy Gwbrdy hn qy (surgW dw) ieMdr frdw hY[ (a) ‘krnwln’ pwT krky bMdUk arQ lgdw hY, pr aglI quk Aus L KMfdI hY[ (e) krnwie=nrisMGW arQ bI lwAuxdy hn[ 6hMs rwm kihÀdw hY ik (hy surySo nrySo) itky rhy nÜso nw (ieh POj nhIx cVHky aweI ieh qW gurU goibMd isMG jI qox dwn lYky kvI rwj (GoVy hwQIaW qy cVHy) cly jw rhy hn[ +ienHW glW L inry mubwlgy nhIx smJNw cwhIdw, ivdÍwnW dI kdr awp aiq krdy qy KuzlHy dwn dyxdy sy[ mhWBwrQ dy iek ‘krn prb’ dw AulQw krn qy ieho kvI awp ilKdw hY ik ies prb dy AulQy dw ienwm gurU jI ny szT hZwr rupzXw mYL bKiSaw[ dyKo ipCy iesy ruq dy aMsU 26 aMk 6 dI hyTlI tUk[ 7SrNwgq swDkW dI awp iszD ho (iszDIdwqw ho) juzD dy smuMdr ho, suMdr cMdRmW qox AuØzcI pdvI pweI hY, Bwv awp dI suMdrqw inSklûk hY[ 8iSromNI[ 9kvIaW dI iezCw pUrn leI klp ibRzC ho[ 10kop kIiqaW kwl rUp ho[ 11dYqW ivc[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
495
kibzq: byidn mihÀ Swm suno, isMDu mrjwdw, myru mMfl mhI mYx, guiraweI gun gwey ho1[ Srm ky swgr, spUqin ky isrmOr, suMdr suDwsr sy suMdr gnwey ho2[ rcn myx dwn bwin bwnI hrI cMd kI sI3, ibdq ibnX bfy bMs cil awey ho4[ qyj ko qrin5 qrvwr ko prsrwm6 gurin mihÀ aYsy gurU goibMd khwey ho ]31] suMdr anûg, ikDOx cpl kurMg sm, grur ky sMg cil awgy hI ko cyq hYx7[ pvn ko pwCy kir, mn ko gvn hir, dOr mYx plk mWih PWD jwihÀ syq hYx8[ riv rQ cFiq Auqr jwiq XW hI lIey myry eyk, ey anyk swjn smyq hYx9[ aYsy bwjI dyKIaY nW khUM qIn Bvn mYx* kivin ko jYsy gurU goibMd jI dyiq hYx10 ]32]
sÍYXw: hUrin ko nr sUr imly br, cOsT jogin sYn aGweI1[
1vydW ivc Swm, imrXwdW ivc smuMdR, ipRQÍI dy mMflW ivc sumyru (asW iSromNI suNy hn), (pr qusIx ienHW) guNW ivc (ienHW qox bI) aiDk guNW vwly gwey gey ho[ Bwv gÎwn, imrXwdw pRSoqmqw qy aczl AuØzcqw ivc qusIx ienHW qox bI aiDk ho[ (a) vydW ivcox Swm (vzfw) suiNaw hY, Ausny awpdI guiraweI dy gÎwn dy guN gwey hn, smuMdr ny awpdI guiraweI ivc imrXwdw dI avDI vyK ky guN gwey hn[ 2sohNy cMd qox suhNy igNy gey ho[ [‘suMdr’ kvI dI Cwp vI jwpdI hY][ 3bwNI rcn ivc (bwnI=) swrdw ho qy dwn hrI cMd vWùUM (dyxdy ho)[ (a) rcnw (rcn ivc bwnI=) Swrdw quzl ho, bwNW (ivc rwm ho) dwn ivc hrI cMd ho[ 4vfy bMs (Bwv gurU pRNwlI) ivcox cly awey ho (iPr awp dI) inûmRqw ividq hY[ 5qyj dy sUrj ho[ 6prsrwm (ijvyx kuhwVy PVn ivc iqvyx awp) qlvwr (PVn ivc iszD) ho[ 7kwm vrgy suhNy hrn vrgy cMcl (awp dy GoVy hn) gruV (jy awp dy GoiVaW nwl czly (qW GoiVaW L) azgy jWdy hI vyKygw[ 8pON L ipzCy sztky mn dI gqI L hrwAuxdy hn, dOV ivc pul L pl ivc tzp jWdy hn[ 9sUrj (awpNy GoiVaW dy) rQ qy (idny) cVHky rwqIx Auqr jWdw hY ik myry pws (aYsy GoiVaW vwlw rQ) ieko hY pr gurU jI pws aYsy (rQ) swjW smyq anyk hYn[ *pw:-Bvnn mYx[ 10iqMnW lokW ivc aYsy GoVy ikqy nhIx dyKIdy jYsy GoVy ik gurU jI kvIaW L dyxdy hn[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
496
dyiq asIs sbY imil jMbuk2, gIDin qy rNBUm suhweI3[ Cwif suhwg lIey ibDvw iek bYrn kI iqX ko duKqweI4[ Kzg ghy gur goibMd kyhir nwrd ky Gr hoiq vDweI5 ]33]
kibzq: awviq n qIr qIr, mwn n kmwn kry6, goln kI gUMd dUMd bUMd mno bwr hY7[ CIn brCIn lyX, sYhQI hY ko itk, ktwrn ko bIr aiq bYTI brdwr hY8[ CurI n Cuhiq, gurjn hUMkI gurj n9, br qbrin ko invwriq inhwr hY10[ sYnw air Gw kIey, khW khUM sUhw kI gurU goibMd ky kr aYsI bWkI qrvwr hY11 ]34] inksiq mÎwn qY hI Ctw Gn mÎwn* qY hI, kwl jIh lih lih hoie rhI hil hil12[ lwgY air gr gyrY Dr pr Dr isr,
1hUrW L sUrmy mrd vr iml gey, cOhT jogNIaW dI sYnw rzj geI[ 2swry igdV imlky asIsW idMdy hn[ 3igzDW nwl rNBUmI suhw geI[ 4(ijnHW) L suhwg CzfNw pAU qy ibDvwpn lYNw pAU vYrIaW dIaW iesqRIaW L duK huMdw hY[ (a) ijnHW ny suhwg (dy vys) Czfky ivDvw (dw vys) lYNw hY[ 5gurU goibMd isMG jI dy hzQ pkVidaW nwrd dy Gr vDweI huMdI hY (ikAuxik AusdI vhutI dw nW klhw hY)[ 6qIr nyVy nhIx awAuxdy, kmwn mwn nhIx krdI[ 7jMg ivc golIaW dw buCwV mwno pwNI dIaW bUMdW hn[ [gUMd=iekzT Bwv buCwV[ (a) gUMj[ dUMd=duMd=jMg][ 8brCIaW L CIn kr dyxdI hY, aQvw Kuh lYxdI hY[ sYhQI L kI itkwAu (ho skdw hY)? vfy bIrW dIaW ktwrW L JzpN leI (qÎwr) bYTI hY[ [brdwr=czkN vwlI, JzpN vwlI][ 9CurI (nyVy) nhIx CuÀhdI, gurjW dI bI eyQy [gurzj+n=) vifaweI nhIx rihÀdI[ 10cMgy kuhwiVaW L pry sztdI dyKIdI hY, [Pw:, qbr=kuhwVw][ 11gurU goibMd isMG jI dy hzQ ivc aYsI (bWkI) qlvwr hY ik ijs ny vYrI dI sYnw Gw ky sPweI kr idzqI (Aus dI hor Aupmw) mYx kI khW[ [sUhw=buhwrI dy idzqI, sPweI kr idzqI][ *pw:-sÎwn[ 12mÎwn ivcox aYAux inkldI hY ijvyx ibjlI bzdlW ivcox (aQvw) kwl dI jIB hl hlky lih lih kr rhI hY[ [mÎwn=qlvwr dw Kol[ mÎwn=ivcox][
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
497
Driq n DIr cwrox cik prY cil cil1[ kOn rhY TWFo SRI guibMd isMG! awp awgy jl Ql AuQl pQl hoie Qil Qil2[ BwjY ibn dyr, nyr krYx n sMqoK isMG, hyir SmSyr sm Syr qyrI+ pl pl3++ ]35]
ieiq SRI gur pRqwp sUrj igRMQy pMcm ruqy kvIXin ky kibzq brnnû nwm eyk pMcwsqI aMsU ]51]
1lgdI hY jd vYrI dy gly L DrqI qy fyg idMdI hY DV qy isr L, (vYrI iPr) DIrj nhIx Dwrdw, chuÀ czkW ivc hlclI pY jWdI hY (Bwv Bzj AuTdy hn)[ 2jl dy QwAux Ault ky Ql ho gey jo Ql sn Eh pQl (pX+Ql=pwNI dy Ql) ho gey[ +pw:-hyr SmSyr qyrI sm Syr[ 3(kvI) sMqoK isMG jI (kihÀdy hn) ik vYrI Bzjdy hn CyqI, nyVy nhIx Fuzkdy, qyrI Syr vrgI qlvwr L pl pl ivc vyKky[ (a) pl pl krdI=ilSkdI[ ++ieh kibzq BweI swihb jI ny awpNy grb gMjnI tIkw SRI jpujI dy mMglw crn ivc bI idzqw hY[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
499
-Pyr asvwrI aWvdI ey mhWbwhu dI1-[ bl Cf bil2 jwie Cipaw pqwl ibc, Pqy dI inSwnI jYx dy dÍwr drgwh dI3[ svN n dyxdI suK duzKNw L rwq idn nObq goibMd isMG gurU pwqSwh dI ]8] AUpr nryS hMÀU kI, hoihÀ SuB byS hUMkI, kwSmIr dyS hUM kI BrI awn DwmrI4[ bunI kwrIgr BwrI, krI KUb gulkwrI, pihryx iBKwrI, mol pwvYx lwK dwmrI5[ sIq hUM ko jIq lyiq, aYsI SoBw dyh dyiq mMgl sukib jÎox knHzXw jI ko kwmrI6[ SÎwm, syq, pIrI*, lwl, Zrd, sbZ rMg gurU jI goibMd aYsI dyiq mOj pwmrI7 ]9] cFiq hI bwjI cFÎo gwFy gF cwhby ko, dwihby ko duzK rIJY br jÎox BvwnI ko8[
1ibBICN L lûkw gVH vzsN dw BY pY irhw hY ik mhWbwhU jI dI asvwrI Pyr aw rhI hY[ Bwv, ik azgy rwvN L kzFky mYL dy gey sn, huN mqW mYL kzFky iksy hor L dyN nw aw rhy hoN[ [mhWbwhU=lûmIaW bwhW vwly[ gurU goibMd isMG jI, dyKo aMk 10 iesy aMsU dw][ (a) mhWbwhU dw arQ bhuiqaW bwhW vwlw krky ‘rwvN’ bI lwAuxdy hn[ prMqU iek qW rwvN nwl Aupmw dyNI aXog hY, dUjy ibBICN L kvI ‘dujnW’ ivc igN irhw hY[ kI jwNIey kvI Aus dy rwKS hoN L Xw BRwqRI dRoh L Xwd krky dujnW ivc igN irhw hovy[ 2bil rwjw bl Czfky[ 3drgwh dI imlI Pqh dI inSwnI ijs (gurU jI) dy dÍwr qy hY[ 4kSmIr dyS dIaW (bNIaW hoeIaW) rwijaW dy Aupr lYN vwlIaW jo pihnIaW hoeIaW (AunHW Auqy bI) cMgIaW lgdIaW hn, Gr ivc (mMgky) Br rzKIaW hn[ 5Bwry kwrIgrW dIaW buNIaW hoeIaW, Aupr cMgy PulW dI kwF kzFI hoeI, lÜKW rupzXy ijnHW dw muzl pvy, (myry vrgy) iBKwrI pihn rhy hn[ (a) jy iBKwrI pwvy qW lÜKW dw bN jwvy[ 6mwno ikRSn jI dI kMblI hY[ *pw:-pITI[ 7gurU jI aYsIaW pwmrIaW bKSdy hn[ [ihM:, pwmrI=dupztw[ sMs:, ‘pRwvwr:’=Auprlw kpVw Xw cogw[ ies kibzq ivc jo vÎwKÎw aweI hY Aus qox spzSt hY ik ieh kSmIrI duSwly sn, kSmIr dy jwmyvwr AuNI hoeI gulkwrI dy bVy kImqI huMdy hn[ iPr ies CMd ivc pwmrI L Aupmw kMblI nwl idzqI hY ies vwsqy ‘Auqy lYN dw kpVw’=duSwlw hI TIk Bwv hY][ 8GoVy qy cVHidaW hI (isMG) qkVy iklHy dy (Pqh) krn dI cwh krdw hY, (jgq dy) duzKW L swVn leI Auh aYAux rIJdw hY ijvyx iSv[ Bwv dunIaW dy duK dUr krn L Auh klÎwn srUp hY [BvwnI ko br=pwrbqI dy pqI=iSvjI[ iSv=klÎwn srUp][
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
500
awviq hI dwFI CwqI dwFI iCq pwlin kI rj ky krzXw Aun hI kI rjDwnI ko*1[ mhWbwhu gurU jI goibMd isMG pwrQ ijAux BwrQ ko jIq lyiq bsuDw ibrwnI ko2[ pwg hUM ko bWDbo kCuÀk idn pwCy sIKÎo pihly hI su sIKÎo isMG+ bWiDbo ikRpwnI ko3 ]10] jwcy DRÁ pwXo hY amrpd surlok, nwmw jU ky jwcy dIE dyhurw iPrwie jI4[ ibpdw mYx lûkw dInI jwcY qy ibBIKn ko, mMgl su kib jwcOx mMgl sunwie jI5++[ dRopqI ngr hoiq¶ jwcÎo sBw mWih TWFo, aMbr lO aMbr mhI pY rhy Cwie jI6[ aYso dwn dYbo kOn koAU siqgurU ibnW aOr kAu n jwcIey ibnW goibMd rwie jI ]11] asur ibdwirby ko surpiq pwirby ko,
*kvI jI ny 62 pzqiraW ivcox cuNky QoVy ijhy kibzq idzqy dzisaw hY[ swry nw hoN krky pRikRaw lÜgNI kTn ho jWdI hY[ jwpdw hY ik iesqox pihlW koeI swDwrN kibzq hosI ijs ivc AunHW vYrIaW dy Kwlsy nwl akwrN dRoh krn qy duK dyN dw hwl hovy ijs pr vYrIaW Auqy isMGW dy BY CwAuN dw nkSw qy isMGW dI SsqR pRIqI dw hwl ies kibzq ivc iksy kvI ny idzqw hY[ 1dwVHI awAuxidaW hI rwijaW dI CwqI swVdw hY qy AuhnW dI rwjDwnI L (rj=) DUV krdw hY[ 2lûmy BujW vwly gurU goibMd isMG jI (dy isMG) vYrIaW dI DrqI aYAux ijzq lYxdy hn ijvyx arjn ny BwrQ ijziqaw sI[ +ieh pd spSt krdw hY ik ieh kibzq gurU ky isMGW dw vrNn krdw hY, gurU jI dw nhIx[ 3pg bMnHNI qW isMG (bzcw) kuC idn mgrox iszKdw hY pr ikRpwn bMnHNI pihlox iszKdw hY[ 4(awp qox) DRÁ ny mMgky sur lok ivc amr pdvI pweI qy nwm dyv dy jwcN nwl (awp ny Es dw) dyhurw Pyr idqw[ 5ibBIKN ibpqw Psy L mMgN qy (awp ny) lûkw idqI pr mMgl kvI ieh jwcdw hY ik mYx sdw awp dy mMgl suNwAuxdw irhw[ ++ieQy mMgl kvI ‘gurU kIrqI’ dw dwn mMg irhw hY[ kvI mMgl ny mhW Bwrq dy Sl prb dw qrjmw gurU jI dy drbwr kIqw, jo sMmq 1753 vYswK qROdSI mMglvwl L muzikaw, kvI kihÀdw hY ik ies pr mYx (arb Krb) aqÎMq Dn pwieaw[ ieh aSIrvwd bI EQy ilKI hY:-jO lO Drn akwS igr cMd sUr surieMd[ qO lO icr jIvy jgq swihb gur goibMd[ [dyÞo pitawlw lwiebRyrI dw nû: 1 dw aMk 11][ ¶pw:-hoin[ 6akwS qk kpVy (awpdy bKSy) ipRQÍI qy Cw gey[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
501
Bgq AuDwirby ko mukiq kI jrI hY1[ air dl BMijby ko, gwVHy gV gMijby ko2 siB suK sMijby ko3 mhW suK BrI hY[ kriq klol gur goibMd ky kr mWih czkR4 swQ hUM qy mwirby kI ibiD prI hY[ Pqy kI inSwnI Xih pUrb jnm hUM kI qib huqI gdw aiS SÎwm rMg CrI hY5 ]12] kuMj kuMj gilin bjweI bn bWsrI sI6 AunhI ky sMg soeI swrdw khiq hY7[ jmnw ky qt bMsI bt ky inkt soeI qt squdzRv awin swihbI kriq hY8[ dyKo BUp BUpin ky BUm ky Bgq logo, Bwg Xw CrI ky mo sox kihby bniq hYx9[ kwnH hÍY kY aOqrÎo qo muzK hI rhoiq lwgI, goibMd hÍY aOqrÎo qo hwQ hI rihq hY ]13]
kibzq: pUrn purK avqwr awin lIin awp, jW ky drbwr mn icqvY so pweIey[ Git Git bwsI, aibnwSI nwm jW ko jg, krqw krnhwr soeI idKrweIey10[ nOmy gur nûd jg bMd, qyg qÎwg pUry11 mMgl su kib kih mMgl suQweIey1*[
1jVI bUtI hY[ 2pzky ikly qoVny L[ 3kzTy krn leI[ 4ieSwrw sudrSn czkR vl hY ik Es czkR dy nwl gdw dI Skl ivc ieh CVI ivSL dy hzQW ivc rhI hY, gurU jI kvI ieQy ivSL rUp vrNn kr irhw hY[ 5huN kwly rMg dI sotI hY[ 6(ibMdRw) bn dI kuMj kuMj qy glI glI ivc bWsrI bjweI sI[ 7swrdw kvI kihÀdw hY ik Auho (bWsrI) hI huN AunHW dy nwl hY (CVI dy rUp ivc)[ 8jmnW dy iknwry jo bt hY (EQy jo) bMsI (bjwAuxdw sI) Auho sqluj dy iknwry awky huN swihbI kr irhw hY[ (a) bMsI bMt dy nyVy (jo ivcrdw sI) Auho huN.....[ 9hy (isMGwsN qy ivrwjy) rwijaW dy rwjy (gurU jI!) qy hy ipRQvI (qy bYTy) Bgq jno (swD sMgq jI) dyKo ies CVI dy Bwg mYL kihNy hI bNy hn[ 10bRhmw dw rcnhwr Bwv pRmwqmw Ausy L dyKIdw hY[ 11nwvyx gurW dy spuzqR qy jgq dy bMdn krny Xog qyß (vwhuN qy mwXw) iqawgn ivc pUry[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq
502
awnÀd ko dwqw gur swihb goibMd rwie, cwhY jo anûd qO anûd puir aweIey2 ]14]
kibzq: idzjn ky dl, jogI jMgm jmwq dÍwr, bMdI jn ikqk hYx3, jgq mYx jWih kI[ SuBw SuB lyiq dyiq lÜCn ko lÜC roj dyiK dyiK suiD BUl jwiq sur nwih kI4[ guibMd gurU ko dwn mwlm jhwn BXo5, iBzCk kIey hYx BUp, prvwh n kwih kI*[ bil, bYn, ibzkRm n Boj hUM mYx mOj aYsI jW kI eyk mOj nv roj pwqSwih kI6 ]15]
kibzq: rwvn qy CIin deI bKS ibBIKN ko, bwvn hÍY bWDÎo bil7 jib qum cwhI hY[ kib cwrmuK rcÎo QMB bIc nrisMG pRihlwd jU kI pYj pUrn inbwhI hY8[ gurU jI guibMd rwie cwho qum soeI kro, bUiJ dyKo byd ies bwq ko AugwhI hY9[ aOr pwqSwhI siB login ko pwqSwhu,
1mMgl kvI kihÀdw hY ik ies QW qy kuSl hY[ [jwpdw hY ik mMgl kvI iksy imzqR kvI L ilK irhw hY ik eyQy suK sWd hY qy jy qusW L suKI hoN dI loV hY qW eyQy aw jwE][ *pw:-sunweIey[ 2Bwv gurU jI awnûd dy dwqw hn jy awnûd dI loV hY qW anûdpur awE[ 3(ijsdy) dÍwry qy bRwhmNW dy dl, jogI jMgmW dIaW jmwqW, ikqny hI XS gwieN vwly hn[ 4jgq ivc ijsdI SoBw (ho rhI hY ik) KuSI nwl idMdy hn (gurU jI qy) lYxdy hn (Xwck) lÜKW dy lÜK ik vyK vyKky ieMdr dI hoS Buzl jWdI hY[ 5jhwn L mwlUm ho igaw hY[ *pw:-prvwih nwih kwih kI[ 6(ipCly smyx) bil, bYn, ibzkRm qy Boj rwijaW ivc Eh bKiSS nhIx hYsI, (jo gurU jI dy hY qy aj kl) pwqSwhW dy nO roj jYsI bKiSS gurU jI dI ieh (roZ dI) bKiSS dy smwn huMdI hY [nO roj=swl dw nvW idn, jo eIrwnI ihswb mUjb 22 mwrc qy Fuzkdw hY[ pwqSwh dw nO roZ=pwqSwh dI vrHy gMF Xw gzdI nSInI dy jSn dw idn][ (a) ‘nvIx qox nvIx qy roj roj bÞiSS imldI hY’ ieh arQ vI lwAuxdy hn[ 7bwvn avqwr hoky bzDw bil rwjw L[ 8bRhmw ny QMmHy ivc nr isMG kdox ricaw sI (pr qusW nr isMG rUp Dwrky) pRhlwd dI pUrn pYj inbwhI sI[ [pRihlwd dy ipAu ny vr ilaw hoieaw sI ik bRhmw dy ricaW ivcox mYx iksy dy hzQox nw mrW so nrisMG AusdI rcnw qox bwhr sI][ 9vyd ies gzl dI AugwhI hY ik jo qusIx cwho kr skdy ho[
sRI gur pRqwp sUrj gRMQ (ruiq 5)
srbMs dwnI gurU goibMd isMG jI dy cwr swihbZwidaW aqy mwqw gUjrI jI dy 300 swlw ShIdI idhwVy L smripq