-
2018-12-12
1
Dr n. hum. Jan Domaradzki
Pracownia Socjologii Zdrowia i Patologii Społecznych
Katedra Nauk Społecznych
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego Poznań
Collegium Wrzoska
ul. Dąbrowskiego 79
5 piętro, pokój 507
tel. : (061) 8546-911
email: [email protected]
SOCJOLOGIA
1. Socjologia jako nauka
Czym jest SOCJOLOGIA?
SOCJOLOGIA jest nauką, która bada funkcjonowanie
i zmiany społeczeństwa oraz wpływach środowiska
społecznego i grup na działanie jednostek oraz na
przemiany zachodzące w społeczeństwie i ich
wpływach na działania jednostek.
Przedmiot badań socjologicznych obejmuje poziom
mikro (mikrosocjologia), tj. interakcji typu face-to-
face interaction w obrębie grup społecznych oraz
poziom makro (makrosocjologia): społeczeństwa jako
całości, a nawet społeczeństwa globalnego.
mailto:[email protected]
-
2018-12-12
2
Celem zrozumienia zachowań społecznych socjologia
posługuje się szczególnym typem kreatywnego myślenia
zwanym wyobraźnią socjologiczna (Ch. W. Mills)
Umiejętność rozumienia ukrytych związków
i relacji, jakie istnieją między osobistym
doświadczeniem jednostki, a szerszym
kontekstem społecznym, w obrębie którego
jednostki funkcjonują.
Jej podstawową jest umiejętność postrzegania własnego
społeczeństwa z punktu
widzenia krytycznego, lecz dociekliwego obserwatora z zewnątrz,
a więc bez
osobistych uprzedzeń i wpływów kulturowych.
Źródła socjologii
-
2018-12-12
3
1. Rozróżnienie między światem natury a człowieka.Do czasów
starożytnych utożsamiano świat ludzi ze światem natury.
Społeczeństwo
traktowano jako część świata przyrody.
4. Przezwyciężenie normatywizmu, który głosijak powinno być, a
nie jak jest. Socjologia stara się by nauką
opisową, a nie wartościującą.
2. Rozróżnienie między państwem a społeczeństwem.Starożytni
Grecy nie znali pojęcia społeczeństwa, a jedynie państwa.
Obywatel był członkiem państwa (zoon politikon). Przypuszcza
się, że
pojęcia „społeczeństwo” jako pierwszy użył J.J. Rousseau.
3. Przezwyciężenie fatalizmu, który zakłada, że
wszystkiewydarzenia są już z góry zaplanowane i nie można ich
zmienić. Światem
rządzi los lub Bóg (bogowie) i nie można zmieni biegu
wydarzeń.
5. Rewolucja FrancuskaPokazała, że zmiana polityczna, nie
koniecznie wiąże się ze zmianą
społeczną. Uświadomiła odrębny charakter społeczeństwa wobec
państwa.
6. Rewolucja przemysłowaNie dość, że nie rozwiązała istniejących
problemów społeczno-
ekonomicznych, to w miejsce starych stworzyła nowe:
- nowe formy ubóstwa,
- nierówności społeczne,
- migracje,
- nowe choroby,
- industrializacja i urbanizacja.
7. OświecenieNurt intelektualny, który zakładał, że za pomocą
nauki można wyjaśnić
większość zjawisk świata oraz je zmieniać. Cechuje się wiarą w
rozum,
który miał zastąpić wierzenia religijne i mistyczne.
-
2018-12-12
4
Twórcy socjologii
August Comte (1798-1857)
Ojciec i twórca socjologii
W roku 1837 ukuł termin socjologia: (z łac.: socius -
zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos – mądrość,
wiedza).
Twórca pozytywizmu (scjentyzmu): kierunku
filozofii, który podkreśla konieczność naukowego
badania społeczeństwa i zachowań człowieka.
Comte wierzył, że tak jak przyrodą, tak i
społeczeństwem ludzkim rządzą niezmienne prawa,
które można poznać za pomocą nauki i metod
współczesnego przyrodoznawstwa (obserwację,
eksperyment, porównanie i metodę historyczną).
-
2018-12-12
5
Antykrytycyzm Socjologia ma być nauką pozytywną: jej celem nie
jestkrytyka, lecz budowanie lepszego społeczeństwa.
???
SOCJOLOGIA POZYTYWISTYCZNA (SCJENTYZM)
Praktycyzm – inżynieria społeczna. Socjologia ma być
naukapraktyczną. Porzuca spekulacje filozoficzne na rzecz budowania
lepszego
społeczeństwa. Wiedzieć, aby przewidywać, przewidywać, aby
działać.
Krytyka metafizyki Socjologia nie docieka przyczyny rzecz, nie
zadajepytań o naturę rzeczy, tzw. Pytań pierwszych, typu: Skąd
wziął się człowiek? Jaki
jest cel życia. Nie pyta dlaczego?, ale jak?
Naturalizm Socjologia powinna korzystać z metod sprawdzonych w
naukachprzyrodniczych, gdyż świat ludzi, jak przyroda rządzi się
prawami.
Faktualizm Zjawiska społeczne (prawo, religię, medycynę, modę,
etc.) należybadać jako tzw. fakty społeczne tzn. jako zewnętrzne
wobec jednostki i narzucające się
jej w sposób przymusowy.
Prawo trzech stadiów
Zarówno rozumu ludzki, jednostka, jak i społeczeństwa przechodzą
przez 3 etapy (stadia) rozwoju:
1. Stadium teologiczne.Myślenie człowieka zdominowane jest przez
religię i
teologię, która jest źródłem wszystkich interpretacji.
2. Stadium metafizyczne (przejściowe).Religia zostaje zastąpiona
przez spekulację
filozoficzną, a interpretacje o charakterze
teologicznym zastępuje wiara w los, fatum i gwaizdy.
3. Stadium pozytywne (naukowe).
Źródłem wszelkich wyjaśnień staje się nauka.
Człowiek nie musi już w nic wierzyć, gdyż wie,
tylko to, co udowodni naukowo
Jak powstał świat? Skąd wziął się człowiek? Dlaczego mam
nowotwór?
-
2018-12-12
6
Celem socjologii stworzenie systemu polityki pozytywnej.
Celem było stworzenie nowego porządku, nowego społeczeństwa.
Podstawą miała być nowa religia – pozbawiona Boga, czcząca
religion ludzkość: religia Ludzkości.
Jej dogmatem był altruizm.
Jej motto to: Miłość jako zasada, porządek jako podstawę i
postęp
jako cel.
System polityki pozytywnej
Émile Durkheim (1858-1917)
Twórca socjologii akademickiej i pierwszej
katedry socjologii w Bordeaux.
Twórca funkcjonalizmu.
Zachowania ludzkiego nie sposób wyjaśnić w terminach
jednostkowych (antyindywidualizm; antypsychologizm).
Musi być postrzegane w kontekście społeczeństwa
(socjologizm).
Społeczeństwo nie jest prostą sumą jednostek. Produktem
działań ludzkich są autonomiczne byty: społeczeństwo,
religia, ekonomia, tradycja, moda, prawo.
(społeczeństwo jest bytem sui generis).
-
2018-12-12
7
Porządek społeczny
Podstawą porządku społecznego jest solidaność społeczna.
Solidarność mechanicznaWystępuje w społeczeństwach prostych,
bazuje
na podobieństwie swoich członków: ich
zachowań, zwyczajów, wierzeń.
Prawo represyjneDominuje prawo represyjne, którego zadaniem
jest karanie za złamanie zasad społecznych.
Społeczeństwa tradycyjne
Solidarność organicznaWystępuje w społeczeństwach złożonych.
Bazuje nie na podobieństwie jednostek, ale
współzależności świadczeń i podziale pracy.
Prawo restytucyjneDominuje prawo restytucyjne. Celem jest
naprawienie szkody, a nie karanie jednostek.
Społeczeństwa nowoczesne
-
2018-12-12
8
Jest efektem społecznego podziału pracy
w społeczeństwach przemysłowych
(nowoczesnych).
Oznacza utratę przez społeczeństwo
możliwości kontroli zachowań jednostek
na skutek deregulacji porządku
moralnego, która z kolei jest
spowodowana zmianą społeczną.
ANOMIA
Studium o Samobjstwach
W 1899 analizował samobójstwa we Francji, Anglii i Danii.
Stworzył typologię samobójstw.
Odrzucał pogląd, że samobójstwo jest efektem mocy
nadprzyrodzonych lub dziedzicznych skłonności. Podkreślał
rolę
spójności (braku) w systemie przekonań i trwałości więzi
społecznych.
Protestantci częściej niż katolicy, najrzadziej Żydzi
Samotni częściej niż żonaci.
Żołnierze częściej niż cywile,
Więcej w czasie pokoju niż wojny i kryzysów.
Poziom samobójstw odzwierciedla poziom integracji
społeczeństwa.
-
2018-12-12
9
Typy samobójstwa Durkheima
Samobójstwo egoistyczne
Wynika z braku więzi jednostki z grupą.
-
2018-12-12
10
Samobójstwo altruistyczne
wynika ze zbyt silnych więzi z grupą, gdy jednostka jest
skłonna oddać swe życia dla dobra zbiorowość przekonana,
że grupa jest ważniejsza niż jednostka.
Samobójstwo fatalistyczneWynika z wiary w los i w to, że po
prostu nie ma już innego
wyjścia.
-
2018-12-12
11
Samobójstwo anomiczne
jest efektem zmiany społecznej i rozpadu więzi społecznych,
gdy jednostka czuje się zagubiona i nie potrafi się odnaleźć
w
nowej sytuacji.
Funkcje religii
-
2018-12-12
12
Socjalizacyjno-kontrolna
(dyscyplinująca)Przez rytuały i praktyki religia wprowadza
jednostkę do życia
społecznego i uczy podstawowych zasad życia zbiorowego. Jest
podstawową szkołą dyscypliny społecznej.
Integracyjna
Poprzez wspólne wierzenia i praktyki religia
integruje, scala na co dzień odizolowane jednostki z
grupą.
-
2018-12-12
13
Podtrzymująca
Przez wspólne zwyczaje i ceremonie religia
kultywuje tradycje grupowe, stoi na straży
tożsamości grupy, którą podtrzymuje i
pielęgnuje. Integruje przeszłość z
teraźniejszością ku przyszłości.
Euforyczna
Religia podtrzymuje jednostki w chwilach kryzysu i
załamania poprzez ich zbiorowe przeżywanie.
-
2018-12-12
14
Karol Marks (1818-1883)
Twórca perspektywy konfliktowej.
Twórca naukowego komunizmu.
Stworzył dwubiegunową wizję społeczeństwa
podzielonego na dwie antagonistyczne klasy
społeczne: nieposiadającą klasą pracującą
(proletariat) i klasą właścicieli
(burżuazja/kapitaliści).
Zdaniem Marksa będąc instrumentem kontroli
społecznej w rękach klasy rządzącej prawo służy
tworzeniu, legitymizacji i utrzymywaniu
nierówności społecznych.
Nierówna dystrybucja zasobów społecznych nie jest czymś
naturalnym, lecz wynika z wyzysku i wywłaszczenia jednej
klasy społecznej (proletariat, klasa pracująca) przez drugą
(burżuazja).
Burżuazja posiada majątek i władzę, nie z racji przymiotów
intelektualnych, czy moralnych, ale z racji koncentracji i
kontroli nad środkami produkcji.
Rewolucja jest siłą napędową historii. By zmienić swój los
proletariat musi powstać przeciwko wyzyskowi i dokonać
przewrotu.
Twierdził, że komunizm jest ostatnim etapem rozwoju
społeczeństw.
-
2018-12-12
15
Max Weber (1864-1920)
Odrzucił pozytywistyczną wizję społeczeństwa.
Twórca socjologii humanistycznej/rozumiejącej.
Zjawisk życia społecznego nie dają się wyjaśnić jak
tych ze świata przyrody. Wymagają specjalnego
podejścia, które nazwał Verstehen, rozumieniem.
By rozumieć (nie wyjaśnić w sensie przyczynowo-
skutkowym) ludzkie działania musimy poznać
subiektywne znaczenia nadawane im przez jednostki.
Antynaturalizm (antyobiektywizm).Socjologia musi opierać się na
innych metodach badawczych niż
przyrodoznawstwo. Głównie na interpretacji i rozumieniu, a nie
wyjaśnianiu w
kategoriach przyczynowo skutkowych.
Interakcjonizm.Socjologia powinna się skupić na interakcjach
między ludźmi, które tworzą
społeczeństwo.
Interakcje społeczne mają charakter podmiotowy.To ludzie tworzą
zjawiska społeczne i nadają im sens. Zjawisk życia społecznego
nie można analizować w oderwaniu od znaczeń, jakie nadają im
ludzie.
Postulat „rozumienia”.Celem socjologii nie jest inżynieria
społeczna i wyjaśnienie, ale rozumienie,
wiedza.
Wiedza społeczna to mądrość.
Socjologia humanistyczna
-
2018-12-12
16
Badał związki między religią a gospodarką.
Dlaczego kapitalizm rozwinął się akurat w
kręgu kultury zachodniej (Europa i Ameryka
Północna), a właszcza tam, gdzie dominuje
religia protestancka (kalwinizm).
Tzw. teza weberowska.
Religia jako czynnik zmiany społecznej.
Religia a powstanie kapitalizmu.
Dlaczego nowoczesny kapitalizm powstał w kręgu
kultury zachodniej?
Religia a powstanie kapitalizmu
Dlaczego niektóre państwa europejskie są bardziej
rozwinięte gospdarczo od innych?
-
2018-12-12
17
PROTESTANTYZM (KALWINIZM)
Predestynacja
etos = „duch kapitalizmu”
Imperatyw pracy połączonej z ascezą
Kumulacja kapitału i wzrost gospodarczy
Kapitalizm jako niezamierzona konsekwencja
Teza weberowska:
Religia i powstanie kapitalizmu
Chęć rozpoznania własnego losu
Typy panowania
-
2018-12-12
18
Panowanie
charyzmatyczne
Oparte na charyzmie rozumianej jako zbiór bliżej
nieokreślonych cech, które w oczach grupy czynią
jednostkę wybitną, wielką i wartą posłuszeństwa.
Panowanie
tradycjonalne
Bazuje na tradycji, która „od zawsze”, na zasadzie
zwyczaju powierzała władzę pewnym konkretnym
jednostkom.
-
2018-12-12
19
Panowanie legalne
(racjonalne)
Opiera się na ustalonych racjonalnie przepisach
(prawnych), które określają warunki na zasadzie
których jednostka może sprawować władzę.
Charyzmatyczne?
Tradycjonalne?
Legalne ?
-
2018-12-12
20
Perspektywy socjologiczne
FUNKCJONALIZM INTERAKCJONIZMTEORIE
KONFLIKTU
Perspektywa funkcjonalnaPrzedstawiciele:
Emile Durkheim, Talcott Parsons, Robert Merton.
Akcentuje ład społeczny, harmonię i stabilizację („pozytywna”
wizja
świata).
Porządek i równowaga to naturalny stan społeczeństwa
Społeczeństwo jest strukturą (metafora „organiczna” -
organicyzm).
Współzależność funkcji.
„Konsens moralny” – utrzymuje stabilność społeczeństwa
Społeczeństwo można racjonalnie uporządkować, jeśli tylko
naukowo
pozna się prawa nim rządzące.
-
2018-12-12
21
Robert K. Merton
Funkcje jawne
Zamierzone, świadome i celowe funkcje, do których realizacji
powołano instytucje.
edukacja religia medycyna
Funkcje ukryte
Niezamierzone i nieświadome funkcje którym służą instytucje
społeczne.
medycynareligiaedukacja
-
2018-12-12
22
Dysfunkcje
Negatywne, uboczne konsekwencje i funkcje planowanego działania
instytucji.
edukacja religia medycyna
Funkcje przestępstwa i dewiacji wg Durkheima:
Czyny uznawane za dewiacyjne lub
przestępcze odegrały kluczową rolę w
walce oprawa mniejszości etnicznych,
religijnych i narodowych w USA.
- Wyjaśnia i określa normy społeczne,
- Integruje społeczeństwo,
- są czynnikiem zmiany społecznej
-
2018-12-12
23
By społeczeństwo należycie funkcjonowało każda jednostka musi
wypełniać swą rolę społeczną.
Człowiek chory nie jest produktywny i nie przyczynia się do
funkcjonowania społeczeństwa.
Choroba jest dewiacją, która grozi dezintegracją systemu
społecznego.
Medycyna pełni rolę kontroli społecznej.
Warunkiem uzyskania zwolnienia z ról społecznych jest akceptacja
roli chorego.
Choroba w ujęciu funkcjonalnymTalcott Parsons.
Karol Marks, Lewis Coser, Ralph Dahrendorf.
Perspektywa konfliktowa
Koncentruje się nie na stabilności ładu społecznego, ale na
mechanizmach
zmian i kryzysów społecznych.
Społeczeństwo nie jest stabilnym bytem lecz źródłem nierówności
i podziałów:
nieustannym konfliktem między antagonistycznymi grupami
interesów,
które walczą o dostęp do społecznie cenionych dóbr (majątku,
władzy czy
prestiżu), których ilość jest ograniczona.
Dominujące w społeczeństwie grupy dążą do narzucenia swego
systemu wartości i przekonań grupom upośledzonym.
Wynikiem jest dominacja i eksploatacja mas społecznych przez
warstwy uprzywilejowane.
Akcentuje konieczność rewolucji zamiast ewolucji.
-
2018-12-12
24
Konflikty istnieje między:
mężczyznami a kobietami;
rodzicami a dziećmi;
białymi a mniejszościami etnicznymi;
mieszkańcami miast i przedmieść (slumsów);
katolikami a mniejszościami religijnymi;
personelem medycznym a pacjentami;
lekarzami a pielęgniarkami;
rządzącymi i rządzonymi, etc.
Konflikt nie musi przybrać formy przemocy: strajk,
negocjacje.
O ile perspektywa funkcjonalna akcentuje konsensus i
stabilność
społeczeństwa perspektywa konfliktowa (krytyczna) podkreśla,
że
konflikt jest siłą napędową zmiany społecznej.
Choroba w ujęciu konfliktowym
Gorsze zdrowie biednych wynika z ich upośledzonej pozycji
społecznej.
Medycyna, dzięki profesjonalizacji, jest instytucją
monopolistyczną i biznesem.
Zdrowie i opieka medyczna są dobrami, „produktami”, o który
rywalizują różne grupy społeczne.
Łatwiejszy dostęp mają do nich grupy społecznie
uprzywilejowanych (np. bogaci).
Grupy te dążą do utrzymania swojej społecznej dominacji i
monopolizacji dóbr medycznych.
Stratyfikacja i nierówności społeczne warunkują na jakie
dolegliwości ludzie chorują.
Również na poziomie globalnym widoczny jest nierówny dostęp do
opieki medycznej, na czym
korzystają państwa dominujące, np. umieralność niemowląt,
szczepionki.
-
2018-12-12
25
Koncentruje się na poziomie mikro: interakcjach
face-to-face.
Podstawą życia społecznego są interakcje społeczne między
jednostkami.
Człowiek jest istotą komunikującą: porozumiewa się za
pomocą symboli (symboliczny interakcjonizm): przedmiotów
materialnych, kolorów, dźwięków, gestów, etc.
Perspektywa interakcjonistyczna
(symboliczny interakcjonizm)George Mead, Charles Cooley, Erving
Goffman.
Ludzie nie są biernymi podmiotami, lecz aktywnymi aktorami
życia społecznego (George H. Mead). Uczestniczą w ciągłym
procesie tworzenia, definiowania i negocjowania
symbolicznego obrazu świata.
Interakcjoniści dążą do zrozumienia znaczeń, jaki ludzie
nadają
otaczającemu ich światu, symbolom i działaniom oraz sposobu,
w
jaki to robią, a także jak te symbole kształtują ich działania
i
życie społeczne w ogóle.
-
2018-12-12
26
William Thomas twórca pojęcia definicji
sytauacji, które zakłada, że ludzie sami nadają
sens sytuacjom, w których się znajdują (prawo
Thomasa).
Charles H. Cooley twórca pojęcia jaźni
odzwierciedlonej.
Twierdził, że obraz siebie i tożsamość jednostki
(jaźń) ma pochodzenie społeczne – jest odbiciem
społecznego odbioru jednostki. Społeczeństwo
jest jak lustro, w którym przegląda się jednostka.
Erving Goffman twórca podejścia
dramaturgicznego i pracy: Człowiek w teatrze
życia codziennego.
Porównał życie codzienne do teatru a jednostki
do aktorów odgrywających przypisane im role
społeczne.
Twierdził, że w zależności od kontekstu
sytuacyjnego przejawiają się różne tożsamości
aktora społecznego.
-
2018-12-12
27
Choroba w ujęciu interakcyjnym
Zdrowie i choroba są nie mają wyłącznie wymiaru biologicznego,
są konstruowane społecznie.
Znaczenia przypisywane zjawiskom i rzeczywistości warunkują
nasze rozumienie czym są.
To kultura wpływa na nasze definicje zdrowia i choroby. Ludzi
postrzega się jako „normalnych”
lub „zdrowych” (fizycznie lub psychicznie) w zależności od
panujących norm społecznych.
Zdrowie i choroba są kwestią definicji, a te różnią się w
zależności od grupy społecznej.
Chorobą jest to, co zostanie za nią uznane społecznie.