Sindirim kanalına bağlı bezler

11

Sindirim kanalınaSindirim kanalına bağlı bezlerbağlı bezler

Tükrük bezleri pankreas karaciğer Safra kesesi

Sublingual bezler Submandibuler bezler Parotis bezler

22

33

Tükürük bezleriTükürük bezleri Büyük tükürük bezleri bileşik tübülo-asiner bezlerdir. Kanallar ve asinuslardan (tübüler veya küresel dizilim gösteren

sekretuvar son kısımlar) oluşmuştur. Bez yapısı üzüm dalına benzetilebilir. Sapları kanallara ve üzüm taneleri

ise asinuslara karşılık gelir. Asinuslar tükürüğü modifiye eden ve oral kaviteye ileten kanal sistemi ile devam eder

Tükürük bezleri ana boşaltım kanalı ile oral kaviteye açılır

44

Büyük tükürük bezlerinin salgı ürünleri merokrin tipte salgılanır. Salgı granülleri ekzositoz yoluyla hücreyi terk eder ve hücresel materyal dışında kayıp olmaz.

Tükürük bezleri parankim ve stromadan oluşmuştur .

Bezlerin parankiması, lobüllerde dizilim gösteren dallanan bir kanal sistemi ve asinuslardan oluşur.

Bağ dokusundan meydana gelen stroma parankime destek sağlar. Stromada kan damarları, lenf damarları ve tükürük kanalları bulunur

55

Seröz hücreler. Seröz hücreler. Genellikle primidal Genellikle primidal

şekillidirler.şekillidirler. Geniş tabanlarıyla bazal Geniş tabanlarıyla bazal

lamina üzerine oturur.lamina üzerine oturur. Dar apikal yüzeylerinde Dar apikal yüzeylerinde

lümene bakan lümene bakan mikrovilluslar vardır. mikrovilluslar vardır.

Seröz hücrelerin küresel Seröz hücrelerin küresel biçimde oluşturdukları, biçimde oluşturdukları, ortasında Lümen bulunan ortasında Lümen bulunan yapılara yapılara asinüs asinüs (alveolus) (alveolus) adı verilir.adı verilir.

Komşu salgı hücreleri Komşu salgı hücreleri birbirlerine sıkı bağlantılar birbirlerine sıkı bağlantılar ile bağlanır.ile bağlanır.

66

asinüsasinüs Asinüs terimi tükürük bezlerin sekretuvar son

kısımlarını tanımlar. Tübüler ve küresel dizilim gösteren asinuslarda

salgı yapmayan miyoepitelyal hücre ve salgı yapan seröz veya müköz ya da her iki tip hücre bulunur.

Bezlerin ayrımında üç tip asinüs esasalınır.1. Seröz asinuslar; sadece seröz hücrelerden oluşan

küresel yapılardır.2. Müköz asinuslar; sadece müköz hücrelerden

oluşan çoğunlukla tübüller yapılardır.3. Miks asinuslar; hem seröz hem de müköz

hücreler içerir.

77

Müköz hücrelerMüköz hücreler Müköz hücreler Müköz hücreler

genellikle kübik ya da genellikle kübik ya da prizmatiktir. prizmatiktir.

Nükleusları ovaldir ve Nükleusları ovaldir ve hücre tabanına doğru hücre tabanına doğru basıktır. basıktır.

Müköz hücreler, genellikle Müköz hücreler, genellikle bir lümen çevresinde bir lümen çevresinde silindirik olarak dizilerek silindirik olarak dizilerek tübüllertübüller oluştururlar, oluştururlar,

88

insanda submandibuiar bezde seröz ve müköz hücreler insanda submandibuiar bezde seröz ve müköz hücreler karakteristik bir biçimde dizilim gösterirler. karakteristik bir biçimde dizilim gösterirler.

Müköz hücreler Müköz hücreler tübülleritübülleri oluştururken, bunların son oluştururken, bunların son kısımları seröz hücreler tarafından örtülür ve seröz kısımları seröz hücreler tarafından örtülür ve seröz yarımayları oluştururlar (Giannuzi yarımayı). yarımayları oluştururlar (Giannuzi yarımayı).

99

Tükrük bezlerinin bez ve kanal epitellerinin bazal laminasında Tükrük bezlerinin bez ve kanal epitellerinin bazal laminasında miyoepitelyal hücrelermiyoepitelyal hücreler bulunur. bulunur.

Seröz asinüsleri saran miyoepitelyal hücreler oldukça Seröz asinüsleri saran miyoepitelyal hücreler oldukça dallanmış hücrelerdir ve dallanmış hücrelerdir ve sepetsepet hücreleri olarak adlandırılırlar. hücreleri olarak adlandırılırlar.

Buna karşın, müköz tübüller ve duktus interkalaris'te Buna karşın, müköz tübüller ve duktus interkalaris'te bulunanlar iğsi şekildedir ve kanalın uzunluğuna bulunanlar iğsi şekildedir ve kanalın uzunluğuna paralelparalel olarak olarak uzanırlaruzanırlar

1010

Kanal sisteminde salgı yapan son kısımlar, Kanal sisteminde salgı yapan son kısımlar, kübikkübik epitel hücreleriyle döşeli epitel hücreleriyle döşeli olan olan duktus interkalarisduktus interkalaris' e' e açılır. Bu kanalların birkaç tanesi birleşerek açılır. Bu kanalların birkaç tanesi birleşerek intralobüler duktusintralobüler duktus (çizgili kanal)'(çizgili kanal)' u o u oluşturur. luşturur.

Bu kanalın çizgili görünmesinin nedeni bazal Bu kanalın çizgili görünmesinin nedeni bazal membranlarınınmembranlarının kıvrıntılıkıvrıntılı bir bir yapıda olması ve bu kıvrıntıların arasında yapıda olması ve bu kıvrıntıların arasında mitokondrilerinmitokondrilerin yer almasıdır. yer almasıdır.

Her lobülün çizgili kanalları birleşir ve tübülleri ayıran bağ dokusu Her lobülün çizgili kanalları birleşir ve tübülleri ayıran bağ dokusu septumları içindeki septumları içindeki interlobüler duktus' interlobüler duktus' aa açılırlar. Her büyük tükrük açılırlar. Her büyük tükrük bezinin ana kanalı, sonunda ağız boşluğuna açılır ve keratinleşmemiş çok bezinin ana kanalı, sonunda ağız boşluğuna açılır ve keratinleşmemiş çok katlı yassı epitelle örtülüdürkatlı yassı epitelle örtülüdür

1111

Miyoepitelyal Hücre Miyoepitelyal hücreler tükürük bezlerin interkalar kanal ve

asinus kısımlarıyla ilişkili kasılabilir hücrelerdir. Miyoepitelyal hücreler interkalar kanalları ve asinus kısımları

oluşturan hücrelerin bazal plazma membranı ile bazal laminası arasında bulunur ve bu hücrelere dezmozomlar ile bağlanır.

1212

Miyoepitelyal hücreler epitelyal kaynaklı olmalarına rağmen birçok yönden düz kas hücrelerine benzerler.

Miyoepitelyal hücrelerinin görevi asinus ve kanal kısmın çevresinde bulunarak kasılmak ve böylece salgı ürünün dışarıya doğru itilmesine yardımcı olmaktır

1313

KANAL KISMI Tükürük bezlerinin kanal sistemi asinuslardan

başlayarak ve oral kaviteye kadar uzanan gitgide çapı artan bir tübüler ağdır.

3 tip kanal vardır; interkalar kanal, çizgili kanal ve boşaltım kanal.

Her birinin yapısı ve fonksiyonu farklıdır. Kanal sistemi tükürüğün sadece geçişini sağlayan

basit bir iletici sistem değildir. Tükürüğün modifikasyonuna ve üretimine de aktif olarak katılır

1414

Tükrük bezlerinin kanallarda Tükrük bezlerinin kanallarda karşılaştırılmasıkarşılaştırılması

1515

Parotis Bez

Diğer tükürük bezleriyle karşılaştırıldığında interkalar kanallar daha uzundur.

Çizgili kanallar ise gelişmiştir

1616

Submandibular bez

Submandibular bezin çizgili kanalları parotis veya sublingual bezdekilere oranla daha uzundur.

Bu yüzden submandibular bezin histolojik kesitlerinde çizgili kanalların çok sayıda görülmesi karakteristik özelliğidir . interkalar kanalları parotis bezdekilerden daha kısadır.

1717

Sublingual bez

Sublingual bez büyük tükürük bezlerinin en küçüğüdür.

interkalar kanallar kısa ve tanınması zor kanallardır.

Çizgili kanallar parotis ve sublingual beze oranla daha az sayıda olmakla beraber bazı çizgili kanallar karakteristik özelliğini gösteren bazolateral membran katlanmalarından yoksun olabilir

1818

interkalar Kanal

Kanal sisteminin en küçük dalı interkalar kanallardır.

interkalar kanallar tek katlı kübik epitel ile döşelidir.

Miyoepitelyal hücre ve uzantıları kanalın bazal yüzeyi boyunca uzanır.

1919

interkalar kanal hücrelerde santrale yerleşmiş bir nukleus, küçük bir golgi kompleksi ve RER içeren sitoplazmaya sahiptir.

Özellikle asinusa yakın yerleşmiş hücrelerin apikal sitoplazmasında az miktarda salgı granülü bulunabilir.

Apikal hücre yüzeyinde lümen içine uzanan birkaç kısa mikrovillus bulunur. Lateral yüzeyleri ise apikal bağlantı kompleksleri, dağınık yerleşmiş

dezmozomlar ve aralık bağlantılar ile birleşir. Bu hücrelerde katlı uzantılar vardır ve komşu hücrelerin benzer uzantıları

ile iç içe girer. Rutin histolojik kesitlerde küçük olması ve ayırt edici özelliğinin olmaması

yüzünden interkalar kanalların tanımlanması zordur

2020

Çizgili Kanal interkalar kanalların birkaç tanesi birleşerek

çizgili kanalı oluşturur. Bu hücreler boşaltım kanalına doğru

ilerledikçe basit kübik yapıdan prizmatik yapıya doğru değişim gösterir.

Kanalın çapı asinusdan büyüktür. Lümeni ise interkalar kanallara ve asinuslara oranla daha geniştir.

2121

Çizgili kanallara özelliğini hücrelerin tabanından nukleuslarına kadar uzanan ışınsal çizgilenmeler verir.

EM ile bu çizgilenmelerin iyon transportu yapan hücrelerin bir özelliği olan bazal plazma membran katlanmalarından ve bu katlanmalara paralel olarak dizilmiş çok sayıda uzun mitokondrilerden oluştuğu gözlenir

2222

Boşaltım Kanalı

Her lobülün çizgili kanalları birleşir ve interlobüler kanallar ya da boşaltım kanalları oluşur.

Çapları çizgili kanallardan daha geniştir.

Her bir büyük tükürük bezin ana boşaltım kanalı non-keratinize çok katlı yassı epitel ile döşeli olarak oral kaviteye açılır

2323

Parotis bezlerParotis bezler Dallanmış asiner (alveolar) bezlerdir. Dallanmış asiner (alveolar) bezlerdir. Diğer büyük tükürük bezlerinden farklı olarak asinuslar sadece seröz hücrelerden oluşur.. Bu hücrelerin salgı granülleri polisakkaritierin varlığını Bu hücrelerin salgı granülleri polisakkaritierin varlığını

gösteren PAS (-) reaksiyon verir. gösteren PAS (-) reaksiyon verir. Salgı granülleri proteinlerden zengindir ve yüksek amilaz Salgı granülleri proteinlerden zengindir ve yüksek amilaz

aktivitesine sahiptir. aktivitesine sahiptir. Bağ dokusu kapsülü çok sayıda plazma hücresi ve lenfosit Bağ dokusu kapsülü çok sayıda plazma hücresi ve lenfosit

içerir. içerir. Plazma hücreleri IgA salgılar, Plazma hücreleri IgA salgılar, IgA ağız boşluğunda bulunan patojenlere karşı İmmünolojik IgA ağız boşluğunda bulunan patojenlere karşı İmmünolojik

bir savunma mekanizması oluşturur. bir savunma mekanizması oluşturur. Parotis en büyük tükürükbezi olmasına rağmen üretilen

toplam tükürüğün yaklaşık olarak %30 unu üretir

2424

Submandibular bezlerSubmandibular bezler

Dallanmış tubulo-alveolar bir bezdir. Dallanmış tubulo-alveolar bir bezdir. Salgı yapan kısımları hem seröz hem de müköz hücreler içerir. Salgı yapan kısımları hem seröz hem de müköz hücreler içerir. Salgı yapan kısımları seröz asinuslardan ve seröz yarımaylı müköz

tübüllerden oluştuğu için miks bezldir

Seröz hücreler bezde ve salgıladığı tükrükte bulunan zayıf amilolitik Seröz hücreler bezde ve salgıladığı tükrükte bulunan zayıf amilolitik aktiviteden sorumludur. aktiviteden sorumludur.

Submandibular ve sublingual bezlerde Giannuzi yarımaylarını Submandibular ve sublingual bezlerde Giannuzi yarımaylarını oluşturan bu hücreler lizozim enzimi içerir. Bu enzim bakterilerin oluşturan bu hücreler lizozim enzimi içerir. Bu enzim bakterilerin hücre duvarının hidrolize edilmesinde görev alır. hücre duvarının hidrolize edilmesinde görev alır.

Tükrük salgısının % 60 ını oluşturur.Tükrük salgısının % 60 ını oluşturur.

2525

Sublingual bezlerSublingual bezler

Sublingual bez submandibular bez gibi seröz ve müköz hücrelerden oluşan bileşik tubülo-asiner bir bezdir.

Sublingual bez büyük tükürük bezlerinin en küçüğüdür.

Sublingual bez submandibular bez gibi miks bir bezdir. Ancak müköz hücreler daha fazladır.

Seröz hücreler çoğunlukla müköz tübüllerin yarımaylarında bulunur. Seröz asinuslar çok nadir olarak görülebilir. . Tükrük salgısının % 5 ini oluşturur.Tükrük salgısının % 5 ini oluşturur. Tükrük içeriği:Tükrük içeriği: Ig A Ig A ----- İmmünolojik savunma----- İmmünolojik savunma AmilazAmilaz------------Sindirim------------Sindirim Tiyosiyonat iyonlarıTiyosiyonat iyonları--------------Bakteri yok edici etkisi var--------------Bakteri yok edici etkisi var LaktoferrinLaktoferrin--------------Bakteri metabolizması için gerekli demiri bağlar--------------Bakteri metabolizması için gerekli demiri bağlar KallikreinKallikrein--------------Bağ dokuya geçer oradan kan damarlarına geçer kininojeni --------------Bağ dokuya geçer oradan kan damarlarına geçer kininojeni

bradikinine dönüştürür ve bölgeye kan akışını artırır.bradikinine dönüştürür ve bölgeye kan akışını artırır. Asinüslerden ilk oluşturulan tükrük primer tükrüktür. Çizgili kenarlı duktuslarda Asinüslerden ilk oluşturulan tükrük primer tükrüktür. Çizgili kenarlı duktuslarda

tükrükten dışarıya Na ve Cl çıkar içeriye potasyum ve bikarbonat alınır ve sekonder tükrükten dışarıya Na ve Cl çıkar içeriye potasyum ve bikarbonat alınır ve sekonder tükrük oluşturulur. tükrük oluşturulur.