sıfır reklam (zero advertisement)

8/14/2019 sfr reklam (zero advertisement)

1/24

SIFIR REKLAM

Mustafa Durak

* Sanatnn Atlyesi; 4. sayda yaymlanmtr.


2/24

SIFIR REKLAM

Mustafa Durak

Bir beyin olmak demek, ne giyeceini, ne satnalacan ya da nasl konuacan kendinden bakakimsenin (ya da hibir eyin) syleyememesidemektir.Misdom ve De Luca ( Naomi Klein; Nologo; sh: 321)

Giri:

Bu yazda Naomi Kleinn Nologo adl kitabn temel alarak, reklamla, reklamavcl ile ilgili dnmeye alacam Gnmzde klelik biimdeitirmitir. Artk oktandr klelik, zgr gibi klelike dntrlmtr.Bu, zincirsiz, snrlar kaldrlm, kendi lkemizde, kendi evimizde kleliktir.Kendi ynlendirilmi arzumuzla, kendi elimizle kendimize bitiimiz kimliktir.Bunun Truva atlar da Borsa, Bankalar, Borlandrma, Kredi kartlar, Medya veReklamlar vb. dir. Sermayenin, dev irketlerin ynetiminde ve, Vasf

ngrenin Zengin Mutfa adl oyunundaki a Ltf Usta kimliindetemsil edilen sermayesiz sermaye yandalar desteinde ulat noktadareklamlarn sfrlanmasn dnmek bile byk bir topya olabilir. Ancakalarn gerek kimliklerinin ayrdna varmalar halinde topyalktankabilecek bir konudur bu. D dnyasndan ve kltr iindeki yalana dayalanlatlardan, retilerden kendimizi kurtarmaya bakar

Reklamlar:

Canl varlndaki kaosun nedenini ilikilerde aramak gerek. likilere

bakldnda da sorunun altnda ayni eye birden fazla znenin ynelmesininve bu yneli nedeniyle uygulanan etkileme yntemlerinin yattn sylemek

bilgilik olmasa gerek. Nerede bir tartma varsa, orada bir kar atmasolduu muhakkaktr. Yani ya bir av, ya da bir le, bir ey vardr ortada. Buey, son rneklerdeki kadar somut grnmde olabildii gibi, nmze soyutklklarda srlm de olabilir. En tehlikelisi de budur. Grnmeyen iin kavgaetmek ya da ettirilmek. Bir gcn ekim alanna girdiinizde artk oluturulmudalgann bir paras olmaktan kurtaramazsnz kendinizi. u artk apakanlalmtr: nsanolu ben merkezli davran ve dncelerle kendi sonuna

doru yol almaktadr. nsann doal nesnelerden en nemli ayrl varlksalekimin yan sra zihinsel ekim yaratabilmesidir. Dikkat edilirse yine de temel


3/24

ilke, Newtonun maddelerin ekim yasasna dayanmaktadr. Gl olangszleri kendi yrngesinde tutmaktadr. Ama evrendeki denge, ne yazk kiinsann zihinsel ekim kuralnda kollanmamaktadr. Bunun nedeni deekimdeki hz sabitesinde ya da deikenliinde aranmaldr. Evren, ktlesel

ekim ile belirli bir denge olutururken; insan, ekimlerinde bir dengesizlik, birykm oluturmaktadr. Birinde yrnge ilerken, dierinde hortum, hem gerekanlamyla hem de mecaz anlamyla ilemektedir. Bu nedenle bir sona dorudrt nala yol alnmaktadr. Sorun, canlnn deil parann merkezealnmasndadr. Bu sorunun asl amaz, dm kendimizdedir. Yaniznededir. Sorunu zmeye her zne, nce kendinden balamaldr. Kendinikurtarabilen bakalarna daha ok yardmc olabilir. Sorunun grnr yz, entemel gstergesi de gnmz kltrlerinin virs olan reklamlardr. Ancak

burada reklam terimini ok genel anlamda ele almak gerekir. Zira bylebaklmadan, insann, bu temel sorunu anlalm olmaz. lke olarak her sz algenelde ben (benim onayladm) adna bir reklamdr. Reklam szcFranszca reclamer (= istemek) fiilinden gelir. Ama Franszcada reklamszcnn karl publicitdir. Bu szck, kkeni itibariyle peuple(halk), ve onun sfat publique (halkla ilgili olan) szckleriyle ilintilidir.Franszcadaki karlyla halklatrlm eydir. ngilizcedeki karl iseadvertisement duyurma, ilan etmedir. Her ikisini birletirdiimizde halka ilanedilmi ey anlam kar. Bu balamda bir arm olarak, ister istemezkonuyu, hkmedenlerin (padiahlarn, krallarn) karm olduklar duyurularla,

bildirilerle birletiriyorum. Bylece egemen ynetici glerin nemli iki

niteliine geliyorum. Para basma ve duyuru karma. Bu da her eye sahiplikve karar hakk demektir.

Ve her reklam, ettirebilenin, hem ruhsal dzlemde, hem de iletmedzleminde, ekonomik dzlemde krallnn ilandr. Reklam alclar da bukralln tebaalardr. Ve her reklam yar, ekimesi tebaa saysn oaltmayardr. Bu yar Coca Cola, Pepsi arasnda grld gibi benzer rndendolay fark edilir bir yar olabilir. Ama her sermaye znesinin aralarnda dakyasya bir yar vardr. Yani bu tebaa oaltma yar, genelde sermaye

birleik krallnn zirveye trmanmaya alan, bu krallk lkesini olabildiincetek bana ele geirme urandaki irketlerin (savalarn) yardr.Reklamlar, sermayenin, dayatt, tm hcrelerimize sinmesini salad, szdeada elerin olmazsa olmaz haline getirdii bir ara grnmndedir.Reklamlar, arkasndaki azgn ruhlu znelerin (irketlerin), hem kendilerinikabul ettirtme, hem de kendilerini gsterme, tehir etme (exhibitioniste)yanlarn doyurma mekanizmasdr. Ancak byle bakldnda, bu krallnkrallarnn zavalllklar, doymamlklar, doymazlklar aka grlebilir.Ama asl unu grmek gerekir, reklamlara seyirci klnan, tketicilerin mali

gcyle beslenir bu sava RKETler.


4/24

Denge/dengesizliin dorudan sorumlusu ynetimler, dolayl sorumlusu da

her trl reklam tketicileridir:

Bir irket onca para verip bir reklam hazrlatyor. Reklamdaki ierikle bizikendine balamaya alyor. Bunun iin de alcya arada ltfedip bir eyler

tattryor. Ticari bir irket sz konusu olduuna gre temel amac elbet satmak,kendi rnn pazarlamak olacaktr. rnyle ve sat yntemiyle rahatszetmeyen, zararsz, sradan bir pazarlama, hi kimseden itiraz grmez.Pazarlamann hem pazara, hem de alcya zarar vermeye balama noktasaslnda hukukun, daha dorusu hukuksuzluun balad noktadr. Bu hukuknoktas insan ve evreyle ilgilidir. Yani yaamsal olan ne varsa ona zarar verenhukuku iniyor demektir. Bu noktada hibir bahane kabul edilemez. Hukukunstnln savunan mekanizmalar hukuksall bu noktadan balatmadkahep yanl, benci, bizci hukuklar sz konusu olacaktr. Asla evrensel bir niteliesahip olamaz. Ne yazk ki gnmz hukuku, sosyolojik olarak insan hukukunu

bile korumaktan ok uzaktr.

Bu ifadeleri kullanrken ok nemli bir tartma noktasna geldiimin de bilincindeyim. zellikle iletiim, etkileim olanaklarnn geniletilmesiyle,reklamlarn yaygnlatrlmas, en saf biimde gerekletirilmesi noktasnda

bile, insanlarn yaama birimlerine mdahale deil midir? Bu mdahale yerelolann kltrne ve yerel reticinin varolma haklarna yaplm bir mdahaleve dolaysyla hukuksuzluk olarak alglanmaldr. Yani yayn organlarylayaplan tantmalar, reklamlarn birilerine, bir eylere zarar verdii ortadadr. Bu

noktada gelime ve yaama koullarnn iyiletirilmesi kavramlaryla burunburuna geldiimin ayrdndaym. Ancak reklamlarn insan psikolojisini, toplumpsikolojisini kullanmaya zen gsterdiini dikkate alrsak, yaam koullarngelitirmenin, iyiletirmenin reklamsz da yaplabilecei ortadadr. Ziraiyiletirme ve gelitirme teknolojik rnlerle olanakl olabilir. Hatta bu bile birgrelilik arz eder.

Mary Kuntz kendisiyle yaplan bir rportajda: nsanlar kltrn yokedilmesine ve yerlerini kitlesel olarak retilmi logo ve sloganlarn almasna

tepki duyuyor. Bu bir tr kltrel faizmi temsil eder (1) diyor. Reklamlarnher trl ses ve grnt kirliliiyle, yalan iletilerle insan ruhsalna saldrmas,insan topluluklarn reklam zoruyla teslim almas faizm olmuyor da irketlerinlogo ve sloganlarna tepki, kltr korumaya almak, deimesini nlemekadna bir faizm oluyor. Bunu anlayabilmek zor. Kald ki kltrler zaten bakakltrlerle iliki iine sokulduunda kendiliinden deiime uramaktadr.Kar klan, klmas gereken hem deime sreci hz, hem de eski kltrnyerine konulmaya allann sermaye sahibi odakl bir kltr olmasdr.

Unutulmamas gereken baka bir a da ekonomidir. Ancak szn edeceimretici ekonomisi deil, tketici ekonomisidir. Her reklam, tketici aleyhine


5/24

alr. Zira reklam masraflar rn bedeline yansr doal olarak. Bilinsiztketicinin zarar daha bu noktadan balar. Ama ne yazk ki sadece burada

bitmez. Reklam bugn tketicinin yalnzca cebine deil, kendi ruhsalna,kimliine, varlna zarar vermektedir. Reklamlar, kltrleri sfrlamann temel

aracdr. Reklamlar, arkasnda gizlenen irketlerin devlemede, daha oksmrmede kullandklar irin yzleridir. Kullandklar iitsel, grselmalzemelerle tketici zihninin batan karlabilir blgelerini kkrtmaktadr.Bu yolla, olumas muhtemel kimliin, kimliklerin gelimesiniengellemektedir.

Dnm pazarlamak (i/pimi: Levi Straus):

Levi-Strauss, kltr kavramna yiyecek kavram asndan bakar. Bu bak asonu doa kltr arasndaki ayrma getirir. Doal olann i, kltre ait olannda pimi olduunu fark eder. Hatta Straus kltrler aras farkllklarn da

piirme (kaynatma, kzartma, ileme) biimlerine gre temellendirilebileceinidnr. Elbette bu, kltrn, ait olduu toplumun beslenme biimiyle onuninanlar, gelenekleri giderek kltr arasnda bir ba grmenin tesinde,kltrn doay deitirmeye bal ilemlerimizde yattnn benimsenmesianlamna da gelir. Byle baknca kltrn sfr noktasna atei yerletirmekgerekir. Ancak kltr kavramnn ziraat kavramyla yani piirme ncesi ilemve retimlerle ilgili olduu bilinir.

Bunu unun iin nemsiyorum: Ziraat iinde bir retim sz konusu iken

piirme ileminde bir dntrm sz konusudur. Her ne kadar ikisi de emeeynelik ise de ikisi arasndaki temel ayrm ortadadr. reten emek vedntren emek. Her ikisini de ayni kefeye koymak ok temel amazlara yolaabilmektedir. Tketim pazar bu balamda insanlar, temel ihtiyalarerevesinde deil de bu temel ihtiyalarn dntrlm biimleriyle, estetizeedilmi biimleriyle kar insanlarn karsna. Ve bu noktada ikinci birsaptrmaya gidilebilmektedir: Gereksinim saptrmasna. eitli aralarlamteri durumundaki insan, gereksinimlerinin bilinliliinden uzaklatrlr.Yapay gereksinimler, olma biiminin gereksinimlerine dntrlr. Pazar

ekonomisi tek bir rne, sigara, alkol vb bamllndan, genel olarak tketim bamllna evrilir. Tketen asndan durum, tketim ekonomisizliinedntrlr.

Kltr kartrmas (culture jamming) kavram:

Reklamlarn aktarmak istedii iletileri bozmak, ters evirmek amacyla yaplanher trl etkinlik kltr kartrmas olarak adlandrlmaktadr. Bu kavram ilkkez 1984 ylnda San Fransiscolu, sesleri kolajlayan Negativland (Olumsuz-lke) adl bir grup tarafndan kullanlmtr (Klein). Bu grup, reklam edebiyat

ya da reklam grselliinin rntgen filmini ekmeye, reklamlarn asl amacn,gerek yzn, reklam kampanyalarnn bilinaltn gstermeye ynelmitir.


6/24

Yani grup, reklam veren irketin grnr iletisinin (mesajnn) arkasnda yatanasl iletiyi ortaya karmay hedeflemitir.

Olguyu terim ve kavram balamnda ele aldmzda ncelikle yle bir

ayrmlama yapabiliriz. Ynetim olgusu olarak kltr kartrma, reklamolgusuna bal olarak kltr kartrma. Aslnda kltr kartrma sondurumda olgulardan biridir. Konuya reklam kartlarnn yaptklar eylem veedimler olarak baklrsa makro dzeyde, buna reklam dlama balamndareklam kartl ya da sfr reklam, eer kar eylemler srecinde ayngerekletirimler kullanlyorsa kar reklam terimini kullanmak gerekir. Bu,reklamlar karsnda bir duru al ayrtrmak, paralamak deil. Aksineeylem iindeki durular netletirme adna bir kavramlatrmadr. Mikrodzeyde ise yalnzca kltr kartrmadan deil birim olarak gstergesaptrmasndan (bunu da gsteren ve gsterilen saptrmas olarak ayrabiliriz),

bilgi saptrmasndan ve nihayet kltr saptrmasndan sz edebiliriz. Byleceher gsterge ve bilgi saptrmasnn bir kltr saptrmas demek olmadnnaltn izmek istiyorum. Yani bir kltrn kendi snrlar iersinde asal ve yangstergeleri vardr demek istiyorum. Her gsterge, gsteren ve gsterilenmerkez alnarak, tekletirilerek oaltlabilir. E gstergeler sz konusuedilebilir. Ksaca her birimsel deiim kltr etkilemeyebilir.

Aslna baklrsa gerek kltr kartrclar reklamclardr. Alcy srekliyeni kavramyla batan karmaya almaktadrlar. Markann nne ya

yeni szc ya da stnlk iaret eden bir birim eklenir. Ya da dorudan addeitirilerek yeni bir gstergeye dntrlr. Ama aslnda ierik olarak, ilevolarak farkl bir ey olmayabilir. Yani kltr kartrm ile adlandrlmakistenen aslnda anarist bir eylemdir. Bozguncudur. Konuya byle bakldndainsan tarihi batan sona kltr kartrclar ile doludur. Her zne bilinli ya da

bilinsiz bir kltr kartrcsdr. Dzen gibi grnen anarilerin hizmetisi yada ajandr. Burada kltr kavramn geici verili kltr olarak deil deevrensel anlamda gerein kltr olarak kullandm belirtmeliyim.Sosyolojik kltrler dikkate alndnda zaten saf bir kltr bulmak

olanakszdr. Tpk saf rk bir kii bulmann olanakszl gibi, saf bir kltr deyoktur gnmzde. Benimsenmi, benimsetilmi kltrler vardr. Ve zellikle

bu konuda egemen glerin, bozguncu ruhlu kii ve topluluklarn her trlsaptrmas, kltr kartrmas genel kapsam iine girer. slam kltrndeisrailiyyat olarak bilinen saptrmalar bu trdendir. Ancak halkbilim mitolojive dinler tarihi st adan deerlendirildiinde motiflerin nasl deiimeuratld net bir biimde grlebilir. Burada da kavram, temelde aa yukarayn kalrken adsal ya da imgesel gsterenin deitirildii grlmektedir.

Bilgi saptrmas:


7/24

Bilgi saptrmas iki trl iler. Birincisi, amal yanl bilgilerin yaylmasyla.kincisi anlama ve yorumlama eksikliinden kaynaklanan doru olmayan

bilginin yaylmasyla. lki taktik nitelikli iken, ikincisinde insann gerek ilgialanlarna, gerek en az aba kuralna bal olarak, gerekse zihinseline bal

olarak alglama sorunlar devrededir. Birincisi tekil boyutta sradan birdmanlk sonucu iken, tikel boyutta siyasal ynlendirme sonucuolabilmektedir. Aslnda bilginin, kitleler iin taktik dzeyde kullanlmas birinsanlk suudur. Ne yazk ki yasall olmayan bir su. Olsa bile yakantlanamazlatrlmtr ya da kantlayabilseniz bile at alan skdar oktanamtr. -Ama kavram hemen sularda, hibir anlam veremediim,kullanmalk zaman am kavramn aklma getiriyor-. Her ey gl olanniradesine bal ilemektedir. rnein Ermeni Soykrm sav. Bu, hem bilgisaptrmasnn, hem de yaratlan kavramsal saptrmann tipik rneidir. Bunoktada bilginin, ilgiyle ilikisinden sz edilebilir. G, ilgiye yantvermektedir. Konu nce Avrupa ve Amerikada belediyeler temelinde siyasalgce ilgi konusu olarak sunulmutur. Daha sonra genelleerek genel siyasetinilgi konusu haline getirilmitir. Ancak daha byk siyasal gce ynelincekonunun Trkiye aleyhine bir diken, Demoklesin klc haline getirilmeyeelverililii yani kullanlabilirlii, konuyu daha da cazip klmtr.

unu unutmamak gerek: Hibir lke politikas etik kurallar dikkate almaz.Gerektiinde etik de, her trl insani kavram da bir kullanmalk olarak, gsiyasetinin bir kullanmal olarak iletilmitir, iletilebilir. Bilgi saptrmas ilgi

merkezini saptrmaya yneliktir, kestirme bir anlatmla ynetim tekelikavramyla balantldr.

Ksa Tarihe ve/ya kaynaka:

Reklam kartrcl, reklamlarn ii bo iletilerinden bkknlk gelmesiyle vereklam yaplan rnn insana zararl olduunun anlalmasyla balam vereklam avcl biiminde grnmtr. Benimsetilmi, statkolatrlmkltre bir bakaldr olduundan yaanan, yaatlan kltrn kartrlmasdr.Bu eylemde bulunanlar, satkoyu savunanlar iin bozguncu, kartrcdr.

Eylemi yapanlar asndan bakldnda bunlar insanlk savalar olarakdeerlendirilebilir. Bu eylemleri gerekletirenler iin tketim, nceliklisorundur. Yani reklama kar kmann tketim konusuyla sk bir balantsvardr. Dolaysyla reklam kartrcln ele alrken ncelikle tketime

bakaldrlar dikkate almak gerekir. (Her ne kadar lkemizde konu clz seslerolarak ok yeni ise de) Tketiciyi koruma konusundaki uralar olduka eskiyedayanmaktadr. u kitabn tarihi bu bakmdan ok arpcdr: B. W. Chase;Tobacco: Its Physical, Mental, Moral and Social Influences (Ttn: Bedensel,Zihinsel, Ahlaki ve Toplumsal Etkileri); New York: Wm. B. Mucklow Pub Co,

1878.


8/24

Kitapta sigarann bedende yapt zararlar teker teker organlar zerinde 34kalemde ele alnm. Ardndan zihin, ahlak zerindeki; toplumsal ilikilerzerindeki etkileri anlatlm. Yazar sigaray eytan olarak adlandryor.Dorusu konuya dini bir bak da var.

Ama insan sal iin zararl bir rnn tketilmesinin engellenmesi adna,abasn gereksiz tketim kartl iinde deerlendiriyorum ve nemsiyorum.Yine tketiciyi korumayla ilgili ses getirmi baka bir kitap: Stuart Chase veF.J. Schlinke ait: Your Moneys Worth: A Study in the Waste of ConsumersDolar; (Paranzn Deeri: Tketici Parasnn Boa Gitmesi zerine BirDeneme); Newyork; McMillan Company;1927. Bu iki kitab tketiciyi

bilinlendirme konusunda nemli bulduum iin buraya aldm. lkinin tarihinigrece eski bulduum iin, ikincisini ise tketici zerinde ok byk etkisi olan

bir yazarn (Schlinkin) da bu kitapta pay olduu iin ve belki de reklamkonusunu tketici asndan ilk ele alan kitap olduu iin. Belirtmeliyim:Schlink, Standartlar Ulusal Brosunda ve Standartlar Komitesinde grevyapm bir makine mhendisi ve fiziki.

Otuzlu yllarn banda Ballyhoo adl bir dergi dikkat ekici. Bu, gnmzdeki(Reklam-avclar (adbusters)) ayar bir dergi. 1931de 1.5 milyonun zerinde

tiraja ulam.


9/24

Daha sonra ilk reklam eletirilerini ieren F.J.Schlink ve Arthur Kallet; YzMilyon Kobay: Gnlk Tketilen Gdalarda, lalarda ve Kozmetikrnlerindeki Tehlikeler; 1933.Reklam kart etkinlikler ylesine etkili oluyor ki 1934te reklamclar kendi

kendileriyle alay etmeye balamlar (2).

1960larda ve 1970lerde tketim kart kadn hareketleri:

1983de grafiticiler reklam panolarnda bir milyon dolarlk hasara yol amlar(3).

30 kasm 1990da Seatle sokaklar Dnya Ticaret rgtne kar protestolarlapatlamtr. (4)

Mark Dery; aretler mparatorluunu hackleme, Kesme ve Krpma; 1993.Naomi Wolfun Gzellik Miti adl kitabyla ve Jean Kilbourneun, Bizi yavayava ldryorlar belgeseli.

Kaykayl Bitch Brigade yeleri otobs duraklarndaki Calvin Klein reklamlarzerine beni besle yazarak reklam avclna balarlar.

Papaz Calvin O. Butts kendi cemaatini sigara ve iki reklamlarn boyamayakarmtr. Bu daha sonralar baka kentlere de yaylmtr.


10/24

ldrmesine izin verilmitir.

Bu tariheyle dorudan ilintili u iki alnty yorumsuz, aynen alyorum:

11 Eyll saldrs ncesi Dnya Bankas, Uluslararas Para Fonu (IMF),Dnya Ticaret rgt (WTO) ve Dnya Ekonomik Forumu kendi kresellememodellerinin baarsz olduunu reddetmekten vazgemi ve en azndankamuoyu aklamalarnda bor klelii, AIDS salgn ve kresel pazardankan milyarlarla megul olmaya balamlardr (5).


11/24

11 Eyll saldrlarndan sonra () farkndaln siyasi bir eylemedntrlmesi ok daha zorlat. Hkmetleri ak biimde hatal politikalardeitirmeye itmek yerine, korku dolu insanlar, siyasilere ak ekler vermeye,ayni eyleri dolu dizgin yapmaya devam etme zgrl vermeye balad:

Zengin irketler iin yeni vergi indirimleri, yeni ticari anlamalar, yenizelletirme planlar. Bu ortamda fikir ayrl vatan hainlii olarakgrlyordu (6).

Naomi Klein; Nologo; Kresel Markalar Hedef Tahtasnda; Bilgi yaynevi;Ankara; 2002; 3. basm.

Omar Bargouti; The Rise of Global Resistance (Kresel Direniin Ykseliibilgileri aktarmak olduunu vurgulamalym.

Reklam avclar:

Reklam avclar; retici irketler iin reklam irketleri tarafndan ortaya konan,kar odakl temsili aralarn (reklamlarn), bilgi aktarmn deitirmeyeynelik edime katlan kiilerdir. k noktalar: tek tarafl yani para gcnnsunduu bilgi ak, edilginlik iinde kabul edilemez, anlaydr. Reklamavcl, okuluslu irketleri onaylamadklarn gstermenin mkemmel birarac haline gelmitir. irketlerin bilgi ak zerindeki kontrollerini ele alan

Noam Chomsky, Edward Herman, Mark Crispin Miller, Robert McChesney veBen Bagdikian gibi medya kuramclarndan etkilenen reklam avclar, irket

kltrn suya dayankl markrler ve bir kova dolusu tutkalla gerek anlamda bozarak, sokaklarda kuram gelitirmektedir (7). Reklam avclarnn hassasolduklar odak noktalar insan sal, insann salkl, ekonomik tketimi,evre, zgrlk kavramlardr. Reklamlar hem zihinsel alanlar hem de gerekalanlar igal etmektedir. lk retim okullar en azndan dershane reklamlaryladoludur. Reklamlar tuvalete (Tuvaletlerde reklamlar 1997de Kuzey Amerikakampslerinde grlmeye balam) varncaya kadar her alana girmidurumdadr. Gerada, reklamlarn kamu alanlar zerinde bir igal olduunu ilerisrer. Ancak televizyon, radyo reklamlarn da dikkate alrsak, zel

alanlarmzda da tam bir reklam bombardmanna maruz kalyoruz, demektir.Dnmemize olanak kalmasn, isteniyor. Bu, saygsz alan igalleri sanki eve,radyo televizyon alndnda olmazsa olmaz bir n szleme gibi iliyor.Bebekler iin rnler reten irketler bir nl bayann dourmasn beklerdurumdadr. Bir bebein, bedeninin markalarla damgalanarak reklam alanhaline getirildiini gsteren bir eletiri fotoraf, alan igalinin zaman vesnrlar konusunda uyarcdr.


12/24

Alanlarn kuatlmasna son!

Eylemciler hakl olarak sokaklarn kamu alanlar olduunu ileri srerler.Kamuya ait alanlar, Belediyelerce panayr havasnda reklamclara almtr.Reklamlarn kamu alanlarnda artan yaygnl (..) medya mlkiyetininyounlamasnn, zgrce sesini duyurma hakkn ortadan kaldrarak, zgrcekonuma hakknn deerini kaybetmesine yol amaktadr. Bu alanlar gerialmaya balamann zaman gelmitir (8). Hatta kimileri Gerilla baheciliiad verilen bir etkinlik iinde kentlerdeki binalarn yklarak yerlerininmeydanlara ya da sebze, meyva bahelerine dntrlmesini(9),istemektedirler.

Reklam avclar dergisi, Adbustersa gre reklam kltr, zihinsel evremizizehirlemektedir. Ortaya toksinlere baklk kazanm bir kltrkmaktadr. Ticari sesler sizi kimsenin duyamayaca kadar ykselmisekonuma zgrlnz anlamszdr (10). Reklam avcl, eninde sonundatoplum farkndalnda bir paradigma kaymasn alevlendirecektir. Reklamavclar ar tketime saldrmakta, araba yerine bisiklet kullanmaya davetetmekte, reklam d arlar retmektedir. (11)

Trim Bissell: Starbucks gibi zincirlerin doymak bilmez genilemesi ve Nikegibi irketlerin iddetli markalama abalar irket kart saldrlara uygun bir


13/24

ortam yaratmaktadr(12) demektedir. Doal olarak bu irketler reklamavclarnn hedeflerindendir. Aada Nike kirleten bir eylem fotoraf:

Reklamlarn bysne kaplm olanlar, reklamlar eletirmeyi, kar kmayakllarndan geirmeyenler bile izledikleri bir TV program iinde ikide birreklamlarla kesilmeyi, (doyum eksiklii yaratt iin) fkelenmektedirler.Ancak bu fke araya reklam sktran zneden, reklam znelerine kaymakzorunda, farkndaln oluabilmesi iin. Jack Napier: Bu irketler bizimiletiim yollarmz sahiplenirken biz bir kede oturamayz(13) diyor haklolarak. Aadaki rnekte Benotton reklamlarnda kullanlan yeil zerine

beyaz yazyla Benettonun gerek renkleri ifadesi, yazda bir deiiklikyaplmadan resimdeki kiinin azyla dolarlar hortumlad imgesininoluturulmasyla ters yz edilmi oluyor: Benettonun gerek renkleri aslndadolar yeil beyazdr ve Benettonun asl amac alcnn elindeki dolarlaryutmaktr.


14/24

Yntemler:

Reklam avclar bir reklam ilevsizletirmek iin olanaklarnn el verdii heryola ba vurmaktadrlar. Zira onlar iin nemli olan reklam engellemektir. Buyntemler tarihsellii iinde deil de kendi ilerinde snflandrlabilir. rneinPapaz Buttsun kulland yntem dorudandr, reklamn zerini boyar.Reklam iptal eder, karalar. Bu tarz reklamlar gerilla yntemidir: gizlice ya da

bir grup eylemciyle izinsiz reklam panolarn karalamak, boyamak, reklamlaryrtmak. Bu arada Dispepsi ve Nike kart rnekte olduu gibi tiksinletiricirnekleri de iptal yntemi iine yerletirmek gerek. Bir de ikna yolunukullanarak yani szel ya da szel olmayan biimde anlatm sanatna (retorike)

bavurarak reklam saptrmaya, iletiyi ters evirmeye alma yntemi vardr.Sanatsal glnletirme bu ynteme dahildir. Bu; reklamn, duyumunuyaygnlatrmaa alt rn ve arkasndaki zneleri olumsuzlamayhedefler

Rodriguez de Gerada, ikna yolunu savunur ve savunduu bu ikna yolunayurtta sanat adn verir. Kendisini alkoymaya gelen polisleri bile iknaedebildiini syler. Bu kavram ilkelerine gre sigara reklamlarndaki din,yakkl kovboy, sigara ime sonrasndaki kanserli, damardan beslenmeaygtna balanm kiiye ya da kanserli bir ocua dntrlr. Yani rnn

verdii verebilecei zarar olumsuz biimde imgelenir. Reklam avclnn bubiiminde, kesme yaptrma kolaj teknii, reklamdaki bir figr ya da yazl


15/24

iletiyi saptrma gibi eitlenmeler grlmektedir. Doaldr: Bu saptrma da enilkelinden sanatsal olana kadar eitlenir.

Kleinn Nologo adl kitabndan birka rnek verelim:

* Dnemin fotoraflar kapitalist sistemin krlganln [gstermek iin]baarsz i adamlarn, belli belirsiz seilen Coca Cola reklam panolar vedknt paravanlarn glgesinde karn tokluuna alrm yazlar tarkenresmederek titizlikle belgelemitir (14)

* Jubal Brown, en byk av saldrs iin grsel virs sadece bir markrkullanarak yaymtr. Reklamlardaki zaten avurtlar kk mankenlerin

balarn kurukafaya dntrmtr. 1 Nisan 1997de onlarca insan kurukafagrevine kmtr. Onun slogan: Al, al, al! l, l, l!dr (15).

* Miller Biraclk, fabrikadan ii kardnda greve giden iilere destekvermek iin U.S. Teamsters bir reklam panosu kiralar. Miller birareklamlarndaki iki bira iesi yerine iki iiyi koyar. Buz yn iinde kiSouk (Miller) etiketi yerine de ok Souk: Miller, St Louisli 88 iiyiieledi etiketini koyar(16) .

* Taksi zeri reklam panolar kiralanr. Kimi reklamlardaki szcklerdeitirilir. rnein bir sigara reklam parodisi iin reklamda kullanlan incecik(slim) szc yerine balgam (slime), Marlboro szcnn yerine kanser

szckleri getirilir: (Virginia Slims Virginia Slime, Marlboro Country Cancer Country) (17). Bylece ncecik Virginia, Virginia BalgamnaMarlboro lkesi de Kanser lkesine dnm olur. Tketici zihninde,zaten yer etmi olan irket reklam bu parodi, szde reklamla armsal olarak

bulutuunda iki reklam birbirine kartrlm olur. Tketici artk teki aslreklam grd her an kartrcnn szde reklamn hatrlar. Ancak buradanemli nokta, kartrma eylemi yalnzca reklamcya ve irkete zarar vermeklekalmaz. Ayni anlamda tketicinin zihinsel ilerliine bir etkinlik getirir.mgelem dnyasn hem allak bullak eder hem de yeniden kurar. Szck

deitirmeyle ilgili ok arpc baka bir rnei mutlaka vermeliyim.Amerikada God Bless America (Tanr Amerikay korusun) yazl birlevhadan tek bir harf drlnce ifade u hale gelir: Godless America(Tanrsz Amerika).

yle ya Tanry rk ve/ya devleti yapanlarn tanrs olur mu?


16/24

Allahsz Amerika

Bir arkyla kartrma: Dispepsi albmnden birka dize:ten kovuldum. Pepsisay armha gerdim. Pepsi ()Kpein le kokulu sidii. Pepsi

Reklam avclar nceleri dorudan reklam hedef alrken daha sonrakietkinliklerinde ve/ya saptrmalarnda dorudan ilgili irketi hedef almaya

balamlardr. Zira irketler gnden gne devlemi, snrlar am hatta oudevletleri ynetir duruma gelmitir. Jaggi Singh: Devletler geri kald ve

irketler yeni kurumlar haline geldi(18) der.

Reklam avclar internet sayesinde hem yeni teknolojilerin olanaklarndanyararlanmaya baladlar, hem de yeni eylemcilere kavutular. Aslnda herhackleyici; reklam avcs, irket dman olmaya adaydr.

Yaamn temel kural dinamizm:

Evrenin yaps iki tr harekete dayanr: kin hareket, ak hareket. kinhareket maddenin tzyle ilgili harekettir. Bu hareket srekli dnmlerle bir

ak grnts alr. Herakleitos ayni suda iki kez ykanlmaz dediinde szkonusu ikin hareketi deil de ak hareketliliini ifade etmitir. Ak


17/24

hareketlilii ikin hareketlilikten bamsz deildir ama ikin hareket akhareketliliin gizli biimidir. Ak hareketlilik grnebilir birimdeiiklikleridir. Her canl birim varlk, uygun koullarda yana ve yukar olmakzere snrl genileyebilir. Her genileme hareketi, baka varlklardan beslenir,

destek alr. Ancak besleyen varlklarn tm canl birimler deildir. Canszkabul edilen birimler, bir dierinin geliimini salayabilecek etkinlie sahiptir.Her varlksal olan, br varlksallarla birleerek farkl biimler, bileiklerolumasna katkda bulunur. Uygarln temeli bu gerekliin fark edilmesiyleatlmtr zaten. Beslenme durduunda, yani bir varln baka varlksallardankendi birimsel btnl adna yararlanmas, kendi iinde, kendi iin

bileimler oluturmas durduunda, canl birim biimin geri saym balar.

Her varlk biimi gibi, tketici bireyleri tketmeye ynelen RKETler desonludur. Ama sonsuzluk arayndaki insan gibi irket ardndaki zneler de(PATRONlar da), bu sonluluun farkna varmak yerine, sonsuzluaoynamaktadrlar. Eriilmeze ynelince yaamsal gereksinimleyetinememektedir. Genilemenin snrlar alabildiine yaylnca, zorunlu olarakinsanlk adna var edilen tm deer kavramlarnn tanmsal snrlar da

bozuluyor. Kavramsal snrlarna tutunmak isteyen insancklarn mali gleri,yaamsal gleri, moral gleri, eskisine gre daha byk bir hzla yok olmayadoru srklenmi oluyor.

Aka unu sylemeye alyorum:

Ar tketime altrlan insanlar, reklamlar araclyla kendi yok olularnhzlandrm oluyorlar. Yirminci yzyln en byk silah olan REKLAMlar,seyirci konumuna yani edilgin duruma getirilmi insanlar vurmaya devamediyor. Tketici konumundaki insanlar, sadece reklam izlemekle seyircikonumuna drlmyor. Ayni zamanda reklamlar, hazr tketicilieynelttii iin, insanlar, retim d kalyor. Etkisizleen insanlar, ayni zamandatepkisizleiyor. Tepki direnci, yklan deer kavramlaryla da krlyor. Biryandan da insanlarn, olaylar karsnda kullanabilecekleri tepki enerjileri,

baka alanlara kaydrlarak tepki direnleri zayflatlyor.

Doadaki ekim yasasnn hem insan ilikilerinde, hem de ekonomik ilikilerdeyrrlkte olduunu gryoruz. Bunun halk diliyle ifadesi udur: para parayeker. nsan soyuna ait acmaszlklarn, savalarn, kymlarn temelinde benduygusuna bal olarak ekonominin ve onun temsilcisi, simgesi parann yatt

bilinen bir gerek. Para, sahip olmann, mlkiyetin simgesi Ama o dadurmadan klk deitiriyor. Dei tokuun ardndan srmlenen metalik

paralar kendi ilerinde, glerin temsilcisi olarak bu glerin gcngsterebiliyor ve gler tarihinin en gvenilir belgeleridir. Metal paralarn

mangrlamas, g olduunu ileri srenlerin gszlemesini iaretetmektedir. Para tarihinin bu birinci aamas, greli olarak deerli metallere


18/24

dayandndan kabul edilebilir saylr. Ama metal paradan kat paraya gei,g tarihindeki sanalla geiin ikinci aamas, bu konuda gleregvenilmezlii ak biimde sergilemektedir. Her ne kadar devletler ayaktadurmak iin bu paray geerliletirmek adna her trl koulu hazrlasalar da.

Parann geldii son aamada, banka kartlar, sanall belli bir zirveyetamtr. Diyeceim devlet gleri ve iletme gleri, tebaa/mteri ile biroyun iersindedir. Bu oyunda devletler, vatandan karlar ile RKET(banka) karlar arasnda ibre olmak konumundadr. bre bankalardan yanakaydnda devlet, vatandan varln, gcn nemsemiyor demektir.REKLAM olgusunda da durum ayndr: Reklamlarn arkasndaki RKETler,vatanda ve devlet gc. Bu ayr g znesi, oyuncusu dengeyikardnda devlet gemisinin bata yneleceini sylemek kehanet olmaz.Burada devleti temsi yetkisinde olan hkmetlerin asal ve yapay eleriniayrmada aymazlk iinde olmamalar esastr. Devlet gcnn ynetimi srekliuyankllk ister. Ancak unu da unutuyor deilim: Vatandan da hele helekendini bir devletin yesi sayan vatandan da uyanklk iinde olmas gerekir.Burada tehlike, zellikle szde demokrasilerdeki tehlike, vatandan devletgcn temsil edemeyecek kiilere temsil yetkisi vermesindedir. Bilinsizvatanda, maniple edilebilir vatandatr. Reklamlarla kandrlabilen vatanda!Ve Pazar artlarnn arkna girmi irket arkasndakiler.

Reklamn bir bilgilendirme olmas gerekir. Reklam kendisini bir rekabet olgusuve byme zorunluluu iinde bulursa bilgilendirmenin ne pahasna olursa

olsun rne ynlendirmeye, yani iknadan kandrmacaya evrilecei kesindir.Tam bu noktada dengeleyici, ayar yapc g olarak devletin devreye girmesigerekir. Ne yazk ki gnmzde bildiimiz biimiyle reklamn yasaklandhibir devlet yoktur. Reklamn, bilgilendirmeden ynlendirmeye geiiniengelleyemeyen devlet gc, bugn irketler karsnda gsz konumadmtr. Dev-le-en irketler, hkmetleri ynlendirir hale gelmitir.Toplumdaki tm znelerin dinamizmi o toplumun rengini verir. Bir dzenleyicikurum, adaleti gerekten tesis edebilecek gte bir kurum olmadnda znelerserbest brakldnda kendi aralarndaki denge, gler etkileimine bal olarak

dengesizlie kolayca kayabilir.

Bukalemun reklam /sermaye dinamizmi:

Gariptir para ynetmemi yoksullar, zenginliin dn kurarken zenginliihep donuk, adinamik olarak dnrler. Paray ynetmeye girienler ise ksasrede parann ynetimine girerler. Zira parann ayn kalmas bu serbest piyasaekonomisinin alt st ettii, bozduu bir sistemde olanakl deildir. Para altn

bile olsa, sistem sahip olan ilgili borsay takibe zorlamaktadr. Yani kendicanglna, ark paraya zorlamaktadr. Ya paray oaltma acmasz kurallarn

renecek ya da yoksullamaya balayacak. lke: benimle oyna!, benimleilikiye gir!, beni kutsa!dr. Yani serbest piyasa ekonomisi iinde sermaye


19/24

hangi nicelikte olursa olsun dinamik olmak zorundadr. Buna bal olarakreklamlar da yaamn iinde srekli deiecek, gerektiinde yntemdeitirecektir. irketler (sermaye) kendilerine en uygun ortam yaratrken biryandan da toplum iindeki eilimsel, ilgisel dalgalanmalar yakndan

izlemektedir. Gerektiinde eer halk arasnda prim yaptn hissederlerse,kendi dncelerine, inanlarna en ters bir konuya ynelebilir. Sermayenindini iman yoktur. Sermayenin ideolojisi, sermaye olmay srdrmektir. Buradasermaye szcyle amaladm para severler, sradan sermaye sahiplerideil, paraya ak olanlar, para-tanrl olanlardr. Serbest piyasada adinamikolana yer yoktur.

Absolut Vodka, Reklam-avclar (Adbusters) dergisini dava ettiinde, dergiretici firmay alkoln zararl etkileri hakknda bir ak oturuma davet etmi.Ancak irket derhal geri adm atmtr (19). Zira dava srecinde yaplacaktartmalarn sonucu ne olursa olsun, kendilerinin bir ekilde zararlkacaklarn anlamlardr. Bu, dier irketlerin de reklam

Mutlak Vodka: Mutlak Gszlk

avclarna kar dava amak bir yana aksi bir gr bildirmekten bilekanmalarn getirmitir. Zira kamuoyu onlar iin asla kaybedilmemesi

gereken asal zemindir. Bu zeminin kayganlamasna neden olacak bir tutuma,davrana, aklamaya girmek istememeleri normaldir. Pepsi kart hazrlanan


20/24

Dispepsi albm piyasaya ktktan sonra bir dergi, irketin yneticisinearkyla ilgili dncesini sorduunda olduka iyi yantn almtr. Yaniynetici olumsuz bir eyler syleyerek, kartlara yeni bir frsat vermektenkanmtr (20).

irketler iin her ey bir kullanlmalktr. Bu konuda ok esnektirler. (Kullanat! lkesini iletirler). Bunun en gzel rnei kar reklamlar, kar reklamlardakullanlan kimi eleri kendi reklamlarnda kullanabilmeleridir. Diesel Jeans,0 Marka reklam dizisi ve Spriten Susuzluunu Dinle reklam kampanyas

bu tr rneklerdir

Mark Hosler: O reklam bizim [Dispepsi] albmmzdeki bir arkyafazlasyla benziyordu. Bu gerek dyd. Bu yeni gerekleen bir ihlal deil; buhep olmutur. Bu seferki, artk muhalefetin kalmad, her trl direniinanlamsz olduu fikridir(21) diyecektir. Elbette bu firmalarn sz konusukampanyalardan aldklar u sonular zellikle mteri kitlesinin bilindzeyini anlamakta nemlidir: Dieselin satlar bu reklamlarla 2 milyondolardan 23 milyon dolara km. Spriten maj hibir eydir kampanyasyzde otuz be art salam. Mark Dery: kitlelerin kendi isteklerini kontroletmelerine gvenilemez demektedir (22). irketlerin esneklii ve kitleningvenilmezlii konusu iki eyi ne karr: reklam avclarnn da kendikuramlarn gelitirmeleri gereini. Ve toplumun eitimde karar alabilen

bireyleri hedeflemeleri gereini. Bu; bilgi, kltr politikasnn belirlenmesi ve

yaylmasnn salanmas iin savunmay brakmadan etkin, dinamik bilgilenmeve bilgilendirmeye geme gerekliliidir. Etkin olarak tketiciyi korumaya veyaama alanlarn, evresini gelitirmeye nem vermek gerekir. Yalnzca szdedeil yrtlebilir yasalarla. Bilinlenme bireysel ve toplumsal boyutlardadinamik olmak zorundadr.Reklam avclnn amazlar:

* 1934te Reklamc C.B. Larrabee, F.J. Schlinkin etkisini anlatabilmek iin,Krk ya da elli bin civarnda insan, F. J. onay vermezse kpek biskvisi bile

almaz(23) demektedir. Bu ifade Schlink adna bir baarnn dile getirilmesidir.Ama ayn zamanda bir baarszln da altn izmektedir. Kitlesel duru birkaptan baka bir kaba, bir iknadan baka bir iknaya ynelmektedir. Kitleselmaniplasyon hl geerliliini korumaktadr. Bu, toplumsal bilincinolumasnda bireylerin kendi seimlerini yapabilme noktasnda

bilgilendirilmesi, bilinlendirilmesi demektir. Yani toplumlarn gerekgereksinimleri ile yapay gereksinimlerini ayrabilmelerinden ve kendikararlarn, ynlendirici bakasnn kararndan ayrabilmelerinden geer. Uzunve zorlu bir sre toplumlar iin. Olanaksz m? Kim bilir? Larrabeenin

ifadesi, 1934 yl Amerikas iin konuursak, insanlarn ilkel toplumlardakikahraman odakl var olmay yani toplumsal bir amaz srdrdklerini


21/24

gstermektedir: lider gereksinimi. Dorusu bu, tketim toplumlarnn temelamazdr. Kendi kararn veremeyenler, mutlaka kendisini ynlendirecek

birilerini semek ve sorumluluu zerinden atmak durumundadr. Yani yinemedyatik etkinin altnda, esintiye kaplmaya hazr bir toplum kimlii. Szde

demokrasilerin denetim boluklar.

zmleme noktasnda yukardaki rneklerle Larabeenin deerlendirmesininbulumas sosyolojik bir gereklii iaret etmektedir. Ve unutulmamaldr ki bilimsel sonular kullanma hep sermayenin tekelinde kalmtr. Oysainsanln ulat bilgi, insanlk adna kullanlmaldr.

* Baka bir amaz da gvenilirliin yitirilmesidir. Klein bunu u rnekle dilegetirir: Alternatif ve Kz Gc akmlarndan byk paralar kazanlmasnnardndan, bir eilimin adlandrlmas ya da bunu ifade eden bir sloganretilmesi srecine derin bir phe ile baklmaya balanmtr (24).

* Carrie McLaren: Reklam-avclar (Adbusters) dergisinin, reklamkartlnn reklam haline geldiini syler (25). Jaggi Singh de: kartrmayaparken bir bakma onlarn oyununu oynarsn ve ben artk oyun alannn bizekar olduunu dnyorum der. Klein da yorumunda Adbusters (..)radikaller iin etkileyici olamayacak kadar popler hale gelmitir, pazarlamakart bir hareketi, en iyi pazarlama eklinin ne olduu sorusu sknt verici,

benzersiz bir ikilem oluturmaktadr (26), demektedir. Burada saknca sz

konusudur. Yukarda da belirtilen byme, ne kma tehlikesi, reklamkartl iinde baka bir reklama dnme tehlikesi ve amatan ok aracnekicilii. ne kmann iki tehlikesi vardr. Kendisinin smrgene, kullancyadnmesi ve satn alnabilirliinin kolaylamas. Kendisinin reklamadnmesi durumu da kar kt eyin modelliinden kurtulamama olarakdeerlendirilmeli. Annesini babasn eletiren ocuklarn yetikinleince onlara

benzemesi gibi, eletirilerle oluturulacak rnek bir modele gre yolalnamamas sorunu Demoklesin klc gibi zerimizde durmaktadr.

Amacn araca dnmesi ise eylemcilerin eitim srelerinin yalnzca karkma ile snrlandrlamayacann altn izmektedir. Zira kar kan eylemci,eylemini tamamlamakla bir doyuma ularken, ayni toplum iinde varolmayadevam ettii iin sistemin pek ok amazna aktr. Kltrelin bilgi akn

bozmak, yaratc bir edim ve eylem olabilecei gibi, bireyin ruhsalna balolarak, hem kendisinin (reticisinin) hem de bakalarnn ruhsaln bozabilecekolumsuz bir edim de olabilir. Hassas dengeleri gzetebilecek bir eitimegereksinim var.

Son sze doru:


22/24

Kltr kartrclarnn, reklam avclarnn, amanszlaan serbest pazar dnyasiine, kar kma adna olsa da dalmalar, onlar kanlmaz biimde etkileimesokacaktr. Zaten zneler bu etkileim sonucu kendi ellerindeki gcnsnrlarn bilmek durumundadrlar. Pazar dnyasnda satc-rn-alc

geninde asl g alcnn, tketicinin iken mali g ve ynetme gc satcnntekelinde bulunmaktadr. Tketici bilinci, bu durumun ters evrilmesinisalayabilmelidir. Bu konuda ok mantkl gibi grnen Jaggi Singhin ugrne katlmak pek doru grnmyor bana: bizim tm o reklam

panolarn yapacak yeterli kaynamz yok, bizim gereken tm zamankarlayacak kaynaklarmz yok (..) tm bu besleme iinin masraflarn kimkarlayabilir? (27). Bu gr iki kavram, iki g kaynan gz ard ediyor:deolojik olann gc ve topik olann gc. Elbette asl, giderek yitirecek bireyi kalmayanlarn gc. Para gcnn soyut bir g olduunu unutmayalm.Para gc oyun gcdr, ara gtr. Ara yaamsaln yerine geemez. Buyerine geme, geirme; insan zihninin bir oyunudur. Para gerekliin ta kendisideil, gerekliin eretilemesidir (metaforudur). nsan yaam ok eskiden berianlatnn, eretilemenin, gerek olmayann tekelindedir.

Klein, kitabnn bir yerinde Bilgiye kar duyarsz olduumuz bu dnemde,artk arpc bir grnt ile yan yana gelmi uyumsuz iki unsurla ya da hattason derece zekice dzenlenmi bir saptrma ile kendimize gelecek gibi deiliz(28), dese de baka bir yerde Reklam avcl kendi iinde son nokta deildir(29), diyerek tmden de umutsuz olmadn gstermektedir. Dorusu da

budur. nsanlk tarihinin geliimini kestirmek kolay deil.

Toparlayarak deerlendirmek gerekirse, zm: sorumlu, bilinli, eletiricibirey. Kendine gvenli, yaratc, retici birey. rgtl birey. Kk iletmeler,reticiler birlii ve bunlarn zenle korunmas. Tketiciler birlii. Sreklieitim. Bireysel ve toplumsal denetim. Dinamik aklar analizi. Savunma vesaldr birliktelii. nsana ve evrene zarar veren arlklara karlk: Arzgrle karlk, ar sermayeye karlk. Para ve kar odaklla karlk.

Nesnel bilgi, nesnel tarihten yanalk vb.

Evet sfr reklamn bir topya olduunu ben de biliyorum. Ancak ouistemeyen, az bulamaz. Reklam avcl, tketicinin, kar olmann ierdiireklama ve irkete kar bilinlenme olgusuyla snrl kalmamal, kendigcnn farkna varma bilincini de hedeflemelidir. Hedef olarak ak ya dagizli pazar biiminde ileyen silah reticilerini ve onlarn pazarlayclarn yanisilah tccarlarn gzden karmamak ve ila tketiminin gereksiz ve arkullandrlmasna kar bilinlenmeyi de unutmamak gerek.

Son sz:


23/24

Asfalt yolda yrmek zorunda braklan kirpinin dikenleri, hayatta kalmas iinyetmez.

Notlar:

(1) Naomi Klein; Nologo; Bilgi yaynevi; Ankara; 2002; 3. basm (s: 309)(2) Ayni yazar, ayni kitap (s:327)(3) Ay, ak (s: 304)(4) Ay, ak (s: 485)(5) Ay, ak ayn sayfa(6) Ay, ak (s: 486)(7) Ay, ak (s: 305)(8) Ay, ak (s: 302)(9) Ay, ak (s: 311)(10) Ay, ak (s: 306)(11) Ay, ak (s: 308)(12) Ay, ak (s: 309)(13) Ay, ak (s: 330)(14) Ay, ak (s: 327)(15) Ay, ak (s: 307-8)(16) Ay, ak (s. 306)(17) Ay, ak (s: 306-307)(18) Ay, ak (s: 309)

(19) Ay, ak (s: 310)(20) Ay, ak, as(21) Ay, ak (s: 320)(22) Ay, ak (s: 315)(23) Ay, ak (s: 328)(24) Ay, ak (s: 318)(25) Ay, ak as(26) Ay, ak (s: 317)(27) Ay, ak (s: 318)

(28) Ay, ak as(29) Ay, ak (s: 330)


24/24

sıfır reklam (zero advertisement)

Documents