1 De Godsnaam: JHWH (van rechts naar links gelezen). Septuaginta Religieuze, filosofische, wetenschappelijke en ambtelijke teksten worden sinds mensenheugenis in andere talen vertaald. Een van de eerste grote vertalingen uit de geschiedenis die ons bekend zijn is de Septuaginta (LXX), de vertaling van het Hebreeuwse (en deels Aramese) Oude Testament in hellenistisch Grieks. Over het ontstaan van deze vertaling doet een verhaal de ronde dat ontleend is aan ‘de brief van Aristeas’ (circa 140 voor Christus): Koning Ptolomeüs II Philadelphus (285–247) van Egypte ging op een dag de aankopen voor zijn bibliotheek in Alexandrië na. Zijn bibliothecaris maakte hem erop attent dat zeer belangrijke joodse geschriften ontbraken. Omdat deze geschriften in het Hebreeuws waren geschreven en dus voor vrijwel niemand toegankelijk waren, adviseerde de bibliothecaris de koning om een delegatie naar de hogepriester in Jeruzalem te sturen met het verzoek uit elke stam van Israël zes mensen te zenden. Zo gebeurde het. De hogepriester zond 12x6=72 mensen. Op het eiland Pharus bij Alexandrië gingen ze aan het werk en voltooiden in precies 72 dagen de vertaling van het Oude Testament. De vertaling werd voorgelegd aan de joodse gemeenschap in Alexandrië. Deze hechtte er haar goedkeuring aan. Het verhaal, dat niet op historische feiten berust, wil laten zien hoe hoog het Oude Testament door niet-joden gewaardeerd werd. Het laat weten, dat de Griekse vertaling van het Oude Testament gemaakt is op verzoek van de Egyptische koning onder auspiciën van de hogepriester in Jeruzalem en onder goedkeuring van de Grieks sprekende joden. Historisch onderzoek wijst uit dat heel verschillende vertalers vanaf de derde eeuw voor Christus tot de eerste eeuw na Christus aan de LXX gewerkt hebben. De kwaliteit en methode van vertalen verschilt sterk. De Psalmen, Ruth en Prediker zijn bijvoorbeeld woord-voor-woord vertaald, met name Daniël is heel vrij weergegeven, waarbij niet geaarzeld werd hier en daar wat aan de tekst toe te voegen; ook de boeken Exodus, Jozua, Spreuken en Jesaja zijn min of meer vrij vertaald. De vertalers zochten over het algemeen aansluiting bij de literaire normen van hun hellenistische milieu. Ze wilden misverstanden voorkomen door bijvoorbeeld nergens de vergelijking van God met een steenrots te handhaven. (Dat zou immers de gedachte aan litholatrie ofwel steenverering kunnen oproepen.) Al vertalend stelden ze zich teweer tegen diverse mogelijke aantijgingen. Bij de vertaling in de begrippentaal Grieks gingen bepaalde associaties van de Hebreeuwse woorden verloren en ook veel van hun beeldend karakter. Tegelijk kregen bepaalde Griekse woorden een betekenis die aan de waarde van de Hebreeuwse woorden ontleend was. Te denken valt aan woorden als gerechtigheid, barmhartigheid, waarheid, zonde en verzoening. De vertalers probeerden sporen van het polytheïsme die in de grondtekst aanwezig waren, te verwijderen. Ze vermeden mensvormige uitdrukkingen in het spreken over God. Zo vertaalden ze ‘hand’ van de Eeuwige met ‘kracht’. Voor de Godsnaam kozen ze Kurios (‘Heer’). El Sjaddai (‘God, de Almachtige’) en JHWH Zebaoth (‘De Eeuwige van de legers’) vertaalden ze met Pantokrator (‘Heerser over het al’), ‘God in de hoge’ met ‘de hoogste God’. De Godsnaam uit Exodus 3:14 (‘Ik ben die Ik ben’ of: ‘Ik ben degene die er altijd is’) kreeg een filosofische klank: ‘Ik ben de zijnde’. Het dynamisch godsbeeld van het Oude Testament veranderde in de vertaling van de LXX in een statisch beeld van de onveranderlijkheid en de transcendentie van God die in zichzelf genoeg is. De LXX werd de Bijbel van de Grieks sprekende joden. Hij heeft een scharnierfunctie vervuld tussen het Oude Testament en Nieuwe Testament. Hij beïnvloedde de manier waarop de schrijvers van het Nieuwe Testament het Oude Testament uitlegden. De evangelisten, de apostelen en de christenen uit de eerste eeuwen hebben het Oude Testament gelezen en geciteerd in de vertaling van de LXX. 1 De LXX was in de Oude Kerk de officiële tekst van het Oude Testament. 1 Van de handschriften die bekend zijn, zijn sommige handschriften van de Septuaginta ouder dan die van de Hebreeuwse Bijbel. Dit betekent dat de Griekse vertaling ouder is dan de tekst van de Hebreeuwse Bijbel zoals we die nu bezitten. Daarom wordt wel verondersteld dat de Septuaginta een vertaling is van een oudere versie van de Hebreeuwse Bijbel, die daarna verdwenen is.