Sep.konsola Karachalis Final

1

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΤΑ ΦΕΣΤΙΒΑΛ

ΣΤΙΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ 1

Ντόρα Κόνσολα

Ομότιμη Καθηγήτρια, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Συγγρού 130, 17671 Αθήνα

Τηλ.: +30-210-9234448, e-mail: [email protected]

Νικόλαος Γεώργιος Καραχάλης

Διδάσκων 407/80 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας TΜΧΠΠΑ

Ινστιτούτο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Συγγρού 130, 17671 Αθήνα

Τηλ: +30-210-9234448, e-mail: [email protected]

Περίληψη

Οι εφαρμοζόμενες στρατηγικές πολιτιστικής ανάπτυξης σε επιλεγμένες ελληνικές πόλεις της

περιφέρειας αποτέλεσε το αντικείμενο μιας ευρύτερης έρευνας από τους συγγραφείς. Μεταξύ των

μεταβλητών που εξετάστηκαν ήταν και η οργάνωση φεστιβάλ στις πόλεις αυτές. Τα σχετικά δεδομένα

και τα συμπεράσματα που προέκυψαν αναλύονται στην παρούσα ανακοίνωση. Συγκεκριμένα,

παρουσιάζονται στοιχεία που αφορούν 52 φεστιβάλ διαφορετικών τύπων και μορφών πολιτιστικής

έκφρασης σε 20 πόλεις μεσαίου μεγέθους. Τα χαρακτηριστικά των φεστιβάλ που εξετάστηκαν

αφορούν τους θεματικούς άξονες, τους χώρους διοργάνωσης, την οργάνωση και την χρηματοδότηση,

την αξιοποίηση του τοπικού πολιτιστικού δυναμικού, την πρωτοτυπία, την προβολή και το κοινό. Τα

αποτελέσματα της ανάλυσης και αξιολόγησης των δεδομένων παρέχουν ισχυρές ενδείξεις για την

εφαρμοζόμενη στρατηγική σχετικά με την οργάνωση των φεστιβάλ. Ως βασική κατεύθυνση

διαφαίνεται η αναβάθμιση του πολιτιστικού επιπέδου των πολιτών μέσω της προσφοράς ποικίλων

μορφών πολιτιστικών εκδηλώσεων στο τοπικό κοινό. Παράλληλα, επιδιώκεται η βελτίωση της εικόνας

της πόλης, η οποία αρκετές φορές συνδέεται με την ενίσχυση της τουριστικής ελκυστικότητάς της και

την προσδοκία οικονομικού οφέλους.

Λέξεις Κλειδιά: Φεστιβάλ; αστικές πολιτιστικές πολιτικές, Τοπική Αυτοδιοίκηση, Ελληνικές πόλεις,

τοπική ανάπτυξη.

1. Εισαγωγή

Τα καλλιτεχνικά φεστιβάλ και τα ειδικά πολιτιστικά γεγονότα συνδέονται άμεσα με την αναπτυξιακή

διαδικασία και αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο των αστικών πολιτιστικών πολιτικών. Ειδικά τις δύο

τελευταίες δεκαετίες παρουσιάζεται διεθνώς σημαντική αύξηση στον αριθμό των φεστιβάλ κάθε είδους

και μεγέθους, τόσο στις μεγάλες όσο και στις μικρότερες πόλεις με αποτέλεσμα να εντείνεται ο

σχετικός ανταγωνισμός μεταξύ τους. Η αύξηση αυτή συνδέεται με την ιδιαίτερη βαρύτητα που δίνεται

στον πολιτιστικό τουρισμό και την τάση των επισκεπτών να αναζητούν αυθεντικές και πρωτότυπες

εμπειρίες. Οι εκδηλώσεις μεγάλης κλίμακας (mega events) και τα σημαντικά πολιτιστικά φεστιβάλ,

αλλά και γενικότερα η διαδικασίες πολιτιστικής παραγωγής και κατανάλωσης συνδέονται με τα

μεγαλύτερα αστικά κέντρα. Η Νέα Υόρκη, το Λονδίνο, το Βερολίνο, το Σίδνεϋ, η Βαρκελώνη, το

Εδιμβούργο κ.ά. αποτελούν φημισμένα κέντρα πολιτισμού και διοργανώνουν έναν μεγάλο αριθμό

πολιτιστικών γεγονότων διεθνούς χαρακτήρα. Στις μικρότερες πόλεις όμως τα φεστιβάλ είναι συνήθως

τοπικής ή εθνικής εμβέλειας. Βεβαίως, υπάρχουν και αρκετές εξαιρέσεις που αφορούν μικρές πόλεις οι

οποίες έχουν καταφέρει να οργανώσουν φεστιβάλ με διεθνή απήχηση και επιτυχία, όπως για

1 Η παρούσα ανακοίνωση στηρίζεται κατά βάση στο άρθρο των συγγραφέων με τίτλο "Arts Festivals and Urban

Cultural Policies in the Small and Medium-Sized Cities of Greece" που δημοσιεύθηκε στην Επετηρίδα 2009

“Cultural Policy and Management” του Πανεπιστημίου Bilgi της Κωνσταντινούπολης [17].

2

παράδειγμα το φεστιβάλ της Αβινιόν στη Γαλλία, το φεστιβάλ “Two Worlds” στο Spoleto της Ιταλίας,

το Wexford Opera Festival στην Ιρλανδία, κ.ά. [10], [20]. Τα περισσότερα φεστιβάλ στις μικρότερες

πόλεις στηρίζονται οικονομικά από τους δήμους. Το μοντέλο του κράτους πρόνοιας χαρακτηρίζει τις

πρακτικές των φεστιβάλ αυτών, οι οποίες στοχεύουν περισσότερο στη συμμετοχή του τοπικού κοινού

και λιγότερο στο υπερτοπικό, υψηλής μορφωτικής στάθμης κοινό όπως συμβαίνει συχνά στις

μητροπόλεις [10].

Οι επιπτώσεις ενός φεστιβάλ στην τοπική ανάπτυξη αναφέρονται σε διαφορετικούς τομείς [3],

[12],[18]: στον εκπαιδευτικό, μέσω της συμμετοχής διαφορετικών ομάδων και οργανισμών, τον

καλλιτεχνικό, μέσω της προώθησης της καινοτομίας και της επανεκτίμησης διαφορετικών μορφών

καλλιτεχνικής έκφρασης, τον κοινωνικό, μέσω της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής και του

διαλόγου, τον πολιτικό, μέσω της τόνωσης της τοπικής υπερηφάνειας και της ταυτότητας, και τον

οικονομικό μέσω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας και εισοδήματος, και γενικότερα μέσω της

αναζωογόνησης του συνόλου ή συγκεκριμένων περιοχών της πόλης.

Οι οικονομικές επιπτώσεις ενός φεστιβάλ εξετάζονται και αξιολογούνται σε διαφορετικές

μελέτες και δημοσιεύσεις, χωρίς όμως να έχει επικρατήσει μία γενικά αποδεκτή μεθοδολογία μέτρησης

[8]. Οι μελέτες επιπτώσεων οι οποίες μετρούν τα πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα της διοργάνωσης

ενός φεστιβάλ στην τοπική οικονομία, τις επιδράσεις στην απασχόληση και τις διαρροές εισοδήματος

προς άλλες περιοχές αποτελούν ολοένα και περισσότερο απαραίτητα εργαλεία για την Τοπική

Αυτοδιοίκηση προκειμένου να αποφασίσει σχετικά με τη συνέχιση ή και την ενίσχυση ενός φεστιβάλ

[1]. Η σύνδεση των φεστιβάλ με τον τουρισμό βασίζεται στο γεγονός ότι αποτελούν μοναδικά

πολιτιστικά προϊόντα που προσφέρουν πρωτότυπες εμπειρίες στους ενδιαφερόμενους επισκέπτες [5].

Εκτός από τις άμεσες οικονομικές επιπτώσεις, πρέπει επίσης να ληφθούν υπόψη οι επιπτώσεις

των φεστιβάλ στην εικόνα μιας πόλης. Στην προσπάθεια των πόλεων να προσελκύσουν επενδυτές,

κατοίκους και επισκέπτες και να αναρριχηθούν στις σχετικές αστικές ιεραρχήσεις τα πολιτιστικά

γεγονότα λειτουργούν ως σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Η διοργάνωση ενός μεγάλου

καλλιτεχνικού γεγονότος υπαινίσσεται ότι η πόλη χαρακτηρίζεται από κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα,

διαθέτει ζωντανή πολιτιστική σκηνή, ανοιχτή καλλιτεχνική κοινότητα, πλούσια νυχτερινή ζωή και

σηματοδοτεί το «καλό γούστο» [7]. Ο Richard Florida ουσιαστικά επεκτείνει τα πλεονεκτήματα αυτά

προσθέτοντας ένα ακόμη πιο σημαντικό: το γεγονός ότι η θετική πολιτιστική εικόνα προσελκύει τα

μέλη της λεγόμενης «δημιουργικής τάξης» η οποία αποτελεί την απαραίτητη προϋπόθεση της αστικής

οικονομικής ανάπτυξης [6].

Όσον αφορά τη διοργάνωση των φεστιβάλ σε μικρού ή μεσαίου μεγέθους πόλεις ο άμεσος ή

έμμεσος ρόλος των δημοτικών αρχών αποδεικνύεται ιδιαίτερα κρίσιμος. Σε πολλές από τις περιπτώσεις

ο δήμος αποτελεί τον αποκλειστικό διοργανωτή. Η εμπλοκή του στη διοργάνωση των φεστιβάλ

χαρακτηρίζεται από πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Αφενός ο πολιτιστικός οργανισμός ενός

Δήμου ή μία αντίστοιχη υπηρεσία εξασφαλίζει ουσιαστικά την χρηματοδοτική συνέχεια, την

συμμετοχή των δημοτών και την επάρκεια του καλλιτεχνικού προγράμματος. Από την άλλη πλευρά η

εμπλοκή του συνδέεται με γραφειοκρατικές διαδικασίες. Πολλές αποφάσεις πρέπει να περάσουν από

την έγκριση του Δημοτικού Συμβουλίου ή του δημάρχου, οι ετήσιοι προϋπολογισμοί είναι δύσκαμπτοι,

τα περιθώρια ανάληψης ρίσκου είναι μηδαμινά, κ.ά. [2],[19]. Επιπλέον, μειονέκτημα μπορεί να

θεωρηθεί σε ορισμένες περιπτώσεις και η χρησιμοποίηση των φεστιβάλ ως μέσων πολιτικής προβολής.

Ακόμη και στις περιπτώσεις που η διοργάνωση γίνεται από ιδιωτικούς φορείς ο ρόλος των

δημοτικών αρχών είναι επίσης σημαντικός αφού υποστηρίζουν τη διοργάνωσή του ή επηρεάζουν τον

τρόπο λειτουργίας του. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο δήμος επωφελείται από την προσέλκυση

επισκεπτών χωρίς ο ίδιος να αναλαμβάνει οικονομικό ρίσκο. Η περίπτωση των μη κερδοσκοπικών

οργανισμών διαφέρει με δεδομένο ότι εκπροσωπούν συνήθως την κοινωνία των πολιτών και

εκφράζονται μέσα από πολιτιστικές δραστηριότητες που συνδέονται με την τοπική παράδοση και τη

λαϊκή τέχνη. Ωστόσο, η οικονομικές τους δυσκολίες και η ελλιπής οργανωτική τους δομή δεν επιτρέπει

την αποτελεσματική διαχείριση των φεστιβάλ με αποτέλεσμα να ζητείται συχνά η παρέμβαση των

ΟΤΑ [19].

Οι Dorotha Ilczuk και Magdalena Kulikowska [10] επιχείρησαν να χαρτογραφήσουν τα

φεστιβάλ τα οποία διοργανώνονται από δημόσιους φορείς σε όλη την Ευρώπη σε μια μελέτη η οποία

παρουσιάζει ενδιαφέροντα ευρήματα όσον αφορά τα οργανωτικά χαρακτηριστικά των φεστιβάλ αυτών.

Η συγκριτική παρουσίαση αναδεικνύει σημαντικές διαφορές όσον αφορά τα μέσα, τις μορφές

πολιτιστικής έκφρασης και τις οργανωτικές δομές. Ορισμένα ενδιαφέροντα κοινά χαρακτηριστικά

3

αναφέρονται κυρίως στα κοινωνικά και οικονομικά κίνητρα των κρατικών φορέων και της Τοπικής

Αυτοδιοίκησης, αλλά και των χορηγών. Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές και το κράτος (συνήθως το

Υπουργείο Πολιτισμού) αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες διοργάνωσης φεστιβάλ σε

πολλές ευρωπαϊκές χώρες, όπως π.χ. στη Γαλλία και στη Φινλανδία. Εκτός από την ανωτέρω μελέτη

υπάρχει ένα σημαντικός αριθμός μελετών και εκθέσεων με θέμα τα φεστιβάλ τόσο σε Ευρωπαϊκό όσο

και σε εθνικό επίπεδο [4],[24] ή –όπως συμβαίνει στην πλειονότητα των περιπτώσεων- με θέμα ένα

συγκεκριμένο φεστιβάλ ή μία πόλη (π.χ. [8],[18],[22]). Οι μελέτες επιπτώσεων είναι επίσης αρκετά

διαδεδομένες, κυρίως όμως στις αγγλοσαξονικές χώρες [20]. Γενικά, οι συγκριτικές μελέτες σε εθνικό

ή και σε Ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο χαρακτηρίζονται από σημαντικές δυσκολίες: την έλλειψη

συγκρίσιμων στατιστικών μεγεθών ή μεθόδων αποτίμησης της επιτυχίας και των επιπτώσεων ενός

φεστιβάλ. Η ανάγκη για διερεύνηση των βέλτιστων πρακτικών με τη μέθοδο του benchmarking και η

χρήση μιας σειράς κοινά αποδεκτών δεικτών είναι απαραίτητη.

Στη χώρα μας δεν υπάρχουν σχετικές συγκριτικές μελέτες ή αξιόπιστες μελέτες επιπτώσεων

όσον αφορά τα πολιτιστικά φεστιβάλ εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις [14]. Το πρόβλημα αυτό είναι

ακόμα μεγαλύτερο όσον αφορά τα φεστιβάλ των μικρότερων πόλεων. Η παρούσα ανακοίνωση εξετάζει

ορισμένες βασικές τάσεις και χαρακτηριστικά των φεστιβάλ στις ελληνικές πόλεις με βάση μια έρευνα

που πραγματοποιήθηκε από τους συγγραφείς σχετικά με τις πολιτιστικές στρατηγικές των μικρών και

μεσαίου μεγέθους ελληνικών πόλεων.

2. Πολιτιστικά Φεστιβάλ στην Ελλάδα

Ο αριθμός των φεστιβάλ στην Ελλάδα παρουσιάζει μεγάλη αύξηση στις αρχές της δεκαετίας του 1980,

όταν η σοσιαλιστική κυβέρνηση αποφάσισε να βασίσει την πολιτιστική της πολιτική στην

αποκέντρωση και την τοπική πολιτιστική ανάπτυξη. Οι χρηματικοί πόροι που αφορούσαν πολιτιστικά

έργα κατευθύνθηκαν πλέον απευθείας στην Τοπική Αυτοδιοίκηση [12],[13]. Ως αποτέλεσμα οι

δημοτικές αρχές δραστηριοποιήθηκαν εντατικά στην εκπόνηση πολιτιστικών προγραμμάτων όπου τα

διάφορα φεστιβάλ κατείχαν κεντρική θέση, χωρίς βεβαίως να σημαίνει ότι ο αριθμός τους συμβάδιζε

πάντα με την ποιότητα.

Τη δεκαετία του 1990 δόθηκε μια νέα ώθηση όσον αφορά την πολιτιστική ζωή των πόλεων της

περιφέρειας με τη λειτουργία του Εθνικού Πολιτιστικού Δικτύου Πόλεων το οποίο δημιουργήθηκε με

σκοπό την ίδρυση θεσμών υψηλού κύρους σε επιλεγμένες πόλεις μεσαίου μεγέθους [15]. Παρά την

περιορισμένη επιτυχία του θεσμού, η κληρονομιά που άφησε σε ορισμένες πόλεις είναι αξιόλογη, με

χαρακτηριστικότερα παραδείγματα τα φεστιβάλ του Βόλου και της Καλαμάτας, που περιλαμβάνονται

και στην παρούσα έρευνα. Μια άλλη σημαντική ευκαιρία για διοργάνωση πολιτιστικών φεστιβάλ

μεγάλης κλίμακας αποτέλεσε η ανάληψη του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης από

τη Θεσσαλονίκη (1997) και την Πάτρα (2006), ωστόσο η πραγματικότητα διέψευσε τις προσδοκίες για

διεθνή προβολή των πόλεων αυτών.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε τη συνεχιζόμενη αύξηση του αριθμού των φεστιβάλ που

διοργανώνονται στην Ελλάδα. Μολονότι δεν μπορεί να υπολογιστεί ο ακριβής αριθμός τους λόγω της

μη καταγραφής τους, πρέπει να είναι πολύ μεγάλος δεδομένου ότι οι περισσότεροι δήμοι διοργανώνουν

κάποιου είδους φεστιβάλ. Βεβαίως, τα φεστιβάλ τα οποία έχουν διεθνή προσανατολισμό και ευρύτερη

δημοσιότητα, όπως τα Φεστιβάλ Αθηνών και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Θεσσαλονίκης, είναι

ολιγάριθμα και πρέπει να λάβει κανείς υπόψη ότι αυτά οργανώνονται στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη,

όπως και τα περισσότερα φεστιβάλ που χαρακτηρίζονται από ένα τολμηρό και καινοτόμο χαρακτήρα.

Ο συγκεντρωτισμός του ελληνικού αστικού συστήματος με τις δύο μεγαλύτερες πόλεις να έχουν

κυρίαρχο ρόλο σε κάθε τομέα οικονομικής δραστηριότητας αντανακλάται και στον πολιτιστικό τομέα

όπου η κυριαρχία αυτή είναι ακόμη πιο εμφανής. Οι προσπάθειες δημιουργίας ενός βιώσιμου

πολιτιστικού θεσμού στις μικρότερες πόλεις είναι πολύ δύσκολη, αφού όλες οι εταιρίες, οι οργανισμοί

και οι μεσάζοντες (παραγωγοί, εταιρίες ηχογράφησης, κινηματογραφικές επιχειρήσεις, θεατρικές

ομάδες, καλλιτέχνες κ.λπ.), καθώς και οι χορηγοί είναι συγκεντρωμένοι στις δύο μεγάλες πόλεις.

3. Η έρευνα

Όπως ήδη αναφέρθηκε, τα στοιχεία που παρουσιάζονται στο άρθρο αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης

έρευνας με θέμα τις στρατηγικές πολιτιστικής αποκέντρωσης και ανάπτυξης όπως εκφράζονται μέσα

4

από την κρατική πολιτική και την πολιτική της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Το συνολικό δείγμα

περιλαμβάνει 20 πόλεις μεσαίου και μικρού μεγέθους με πληθυσμό από 14.000 έως 160.000 κατοίκους.

Τα προκαταρκτικά συμπεράσματα της έρευνας αυτής παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στο συνέδριο

“Creative City” το οποίο διοργάνωσε το 2008 το Πανεπιστήμιο Napoli – Federico II και

δημοσιεύθηκαν πρόσφατα [17].

Συνολικά, επελέγησαν, με γεωγραφικά κριτήρια, οι εξής 20 πόλεις:

● Μεγάλα Λιμάνια: Πάτρα, Βόλος, Ηράκλειο, Καλαμάτα, Καβάλα

● Νησιωτικές πόλεις: Ρόδος, Κέρκυρα, Μυτιλήνη, Χίος, Ερμούπολη,

● Περιφερειακοί συγκοινωνιακοί κόμβοι: Λαμία, Λάρισα, Ιωάννινα, Αλεξανδρούπολη,

Τρίπολη

● Κέντρα Τοπικής Εμβέλειας: Σπάρτη, Δράμα, Ναύπλιο, Καστοριά, Αγρίνιο.

Στα φεστιβάλ των πόλεων που παρουσιάζονται στην παρούσα ανακοίνωση δεν

περιλαμβάνονται θρησκευτικοί εορτασμοί, φεστιβάλ πολιτικών νεολαιών, γιορτές αγροτουρισμού,

κλαδικές εκθέσεις, καλλιτεχνικοί διαγωνισμοί, καθώς και άλλα γεγονότα τα οποία δεν εμπίπτουν στον

ορισμό ενός πολιτιστικού φεστιβάλ. Ο τελικός ερευνητικός πληθυσμός που προέκυψε συνίσταται από

52 φεστιβάλ. Τα χαρακτηριστικά που εξετάστηκαν για καθένα από τα φεστιβάλ είναι τα εξής: - το

κοινό στο οποίο απευθύνονται, - οι κτιριακές υποδομές και οι χώροι διεξαγωγής των εκδηλώσεων, - οι

φορείς διοργάνωσης, - η τιμή εισόδου, - η χρηματοδότηση, - οι θεματικοί άξονες, - η προβολή και το

μάρκετινγκ, - η αξιοποίηση του τοπικού καλλιτεχνικού δυναμικού και - ο καινοτόμος χαρακτήρας

τους. Τα στοιχεία αφορούν κυρίως την τελευταία περίοδο λειτουργίας των φεστιβάλ, ώς το 2009.

5

Πίνακας1: Φεστιβάλ μεγάλων παραθαλάσσιων πόλεων

Πόλη/Πληθυσμός Πάτρα

(161.114)

Βόλος

(82.439)

Καλαμάτα

(49.550)

Ηράκλε

ιο

(133.01

2)

Καβάλα

(60.802)

Στοιχεία

Ονομασία

Φεστιβάλ

1.Κ

αρνα

βά

λι

2.

Διε

θνέ

ς

Φεσ

τιβ

άλ

3.

Δ. Φ

εστι

βά

λ

Θεά

τρο

υ Σ

κιώ

ν

4.

Αρχα

ίου

Δρά

μα

τος

5.Δ

ιεθνέ

ς Φ

εστι

βά

λ

Κιν

ημ

ατο

γρά

φο

υ

6.M

aniF

est

1.

Διε

θνέ

ς

Φεσ

τιβ

άλ

Μο

υσ

ικο

ύ

Θεά

τρο

υ

2.Κ

αλο

κα

ιριν

ό Φ

εστι

βά

λ

1 .

Διε

θνέ

ς

Φεσ

τιβ

άλ

Χο

ρο

ύ

2.Κ

αλο

κα

ιριν

ό Φ

εστι

βά

λ

3.

Φεσ

τιβ

άλ Β

ίντε

ο

Μη

δέν

1.Κ

αλο

κα

ιριν

ό Φ

εστι

βά

λ

2.

Rad

ioac

tiv

e ι

1.

Co

smo

poli

s

2.

Φεσ

τιβ

άλ Φ

ιλίπ

πω

ν

3.

Φεσ

τιβ

άλ

Πα

πα

ϊωά

ννο

υ

4.

Φεσ

τιβ

άλ «

Wo

od

,

Wat

er,

Wil

d»

Κοινό Τοπικό • • • • • •

Εθνικό • • • • • • • • • • • Υποδομές Στεγ. Χώρος • • • • • • • • •

Υπαίθριοι χώροι • • • • • • • • • Κάστρα • •

Αρχαία θέατρα • • • •

Φορέας

Διοργάνωσης

Κράτος Τοπική Αυτοδ. • • • • • • • • • • • • •

Ιδιωτικός/ΜΚΟ. • • • •

Είσοδος Ελεύθερη • • • • • Εισιτήριο • • • • • • • • • • • • • • • •

Χρηματοδότη

ση

ΥΠΠΟ • • • ΟΤΑ • • • • • • • • • • • • •

Ιδιωτική/Μ.Κ.Ο. • • • • • • • • • • • • • • • • • Προβολή και

Marketing

Τοπικά • • • • • Εθνικά • • • • • • •

Διεθνώς • • • • •

Συμμετοχή

τοπικού

δυναμικού

Χαμηλή • • • • • • • • • • •

Υψηλή • • • • • •

Πρωτοτυπία Παραδοσιακό • • • • • • • • • • • Καινοτομικό • • • • • •

6

Πίνακας 2: Φεστιβάλ σε νησιωτικές πόλεις

Πόλη/Πληθυσμός Ρόδος

(53.709)

Κέρκυρα

(39.487)

Μυτιλήνη

(36.196)

Χίος

(23.779)

Ερμούπολη, Σύρος

(19.782)

Στοιχεία

Ονομασία

Φεστιβάλ

1.

Φεσ

τιβ

άλ

Κλα

σικ

ής

Μο

υσ

ική

ς

2.

Eco

film

s

(κιν

ημ

ατο

γρά

φο

ς)

3.

Διε

θνέ

ς Φ

εστι

βά

λ

Ρό

δο

υ

4.

Μο

υσ

ικές

Ημ

έρες

Φθιν

οπ

ώρο

υ

Ρό

δο

υ

5.

Διε

θνέ

ς

Μεσ

αιω

νικ

ό

Φεσ

τιβ

άλ

6.

Δω

δεκ

ανη

σια

κό

Φεσ

τιβ

άλ Θ

εάτρ

ου

1.

Κο

νσέρ

τα Ι

ονί

ου

1.

Λεσ

βια

κό

Κα

λο

κα

ίρι

2.Π

ανε

π.

Φεσ

τιβ

άλ

Πα

ρα

δο

σια

κώ

ν Χ

ορώ

ν

1.

Θεο

δω

ρά

κια

2.

Φεσ

τιβ

άλ

Μα

στί

χας

1.

Ερμ

οπο

ύλει

α

2.

An

imas

yro

s

(an

ima

tion

)

3.

Φεσ

τιβ

άλ

Επ

ιστη

μο

νικ

ής

Φα

ντα

σία

ς

Κοινό Τοπικό • • • • • • Εθνικό • • • • • • • •

Υποδομές Στεγ. Χώρος • • • • • • Υπαίθριοι χώροι • • • • • •

Κάστρα • • • • • Αρχαία θέατρα

Φορέας Διοργάνωσης Κράτος • • Τοπική Αυτοδ. • • • • • • • • • • • • •

Ιδιωτικός/ΜΚΟ. • • • • • • • • • Είσοδος Ελεύθερη • • • • • • • •

Εισιτήριο • • • • • • • • •

Χρηματοδότηση ΥΠΠΟ • • • •

ΟΤΑ • • • • • • • • • • • • • Ιδιωτική/ΜΚΟ • • • • • • • • • • • • •

Προβολή &

Marketing

Τοπικά • • • • Εθνικά • • • • •

Διεθνώς • • • • •

Συμμετοχή τοπικού

πολιτιστικού δυναμικού

Χαμηλή • • • • • • • • • • Υψηλή • • • •

Πρωτοτυπία Παραδοσιακό • • • • • • • Καινοτομικό • • • • • • •

7

Πίνακας 3: Φεστιβάλ σε περιφερειακά κέντρα μεταφορών

Πόλη/Πληθυσμός Λάρισα

(126.076)

Ιωάννινα

(70.203)

Λαμία

(58.601)

Αλεξανδρούπολη

(52.720)

Τρίπολη

(25.570)

Στοιχεία

Ονομασία Φεστιβάλ

1.

Μεσ

ογε

ιακ

ό Φ

εστβ

άλ

Νέω

ν Κ

ινη

-

μα

τογρ

αφ

ιστώ

ν

2.

Φεσ

τιβ

άλ

Πει

ρα

μα

τικ

ού Θ

εάτρ

ου

3.

Διε

θνέ

ς

Χο

ρω

δια

κό

Φεσ

τιβ

άλ

4.

Φ

εστι

βά

λ

Πη

νειο

ύ

1.Η

πει

ρω

τι

κά

• • • • •

2.

Φω

τομ

ετρία

1.

Φεσ

τιβ

άλ

Μο

νο

λό

γων

2

. Φ

εστι

βά

λ

Χο

ρω

δια

κή

ς

Μο

υσ

ική

ς

1.

Κύμ

ατα

Πο

λιτ

ισμ

ού

2.

Ελευ

θέρ

ια

1.

Φεσ

τιβ

άλ

Τέχ

νη

ς

2.

Φεσ

τιβ

άλ

Ρο

κ Μ

ουσ

ική

ς

Κοινό Τοπικό • • • • • • • • • • Εθνικό • •

Υποδομές Στεγ. Χώρος • • • • • • Υπαίθριοι χώροι • • • • • •

Κάστρα • • Αρχαία θέατρα

Φορέας Διοργάνωσης Κράτος Τοπική Αυτοδ. • • • • • • • • • •

Ιδιωτικός/ΜΚΟ. • • • • Είσοδος Ελεύθερη • • • • • • • • • •

Εισιτήριο • • • • •

Χρηματοδότηση ΥΠΠΟ • • ΟΤΑ • • • • • • • • • •

Ιδιωτική/Μ.Κ.Ο. • • • • • • • • • Προβολή &

Marketing

Τοπικά • • • • • • • • • Εθνικά • • •

Διεθνώς Συμμετοχή τοπικού

δυναμικού

Χαμηλή • • • • • • • • • Υψηλή • • •

Πρωτοτυπία Παραδοσιακό • • • • • • • Καινοτομικό • • • • •

8

Πίνακας 4: Φεστιβάλ σε κέντρα τοπικής εμβέλειας

Πόλη/Πληθυσμός Δράμα

(55.632)

Σπάρτη

(18.184)

Ναύπλιο

(16.855)

Καστοριά

(16.218)

Αγρίνιο

(54.253)

Στοιχεία

Όνομα

Φεστιβάλ

1.

Δ.

Φεσ

τιβ

άλ

Τα

ινιώ

ν Μ

ικρο

ύ

Μή

κο

υς

2.

Μο

υσ

ική

το

υ

Κό

σμ

ου

1.

Πα

λα

ιολό

γεια

2.

Κα

λο

κα

ιριν

ό

Φεσ

τιβ

άλ

1.

Φεσ

τιβ

άλ

Να

υπ

λίο

υ

1.

Νεσ

τόρει

ο

Riv

er P

arty

• • • •

2.

Ρα

γκο

υτσ

άρια

1.

Φεσ

τιβ

άλ

Πα

ρα

δο

σια

κώ

ν

Χο

ρώ

ν

•

2

. Κ

αλο

κα

ιριν

ό

Φεσ

τιβ

άλ

Κοινό Τοπικό • • • • •

Εθνικό • • • •

Υποδομές Στεγ. Χώρος •

Υπαίθριοι χώροι • • • • • • • •

Κάστρα •

Αρχαία θέατρα

Φορέας

Διοργάνωσης

Κράτος •

Τοπική Αυτοδ. • • • • • • • • •

Ιδιωτικός/ΜΚΟ. • • • • •

Είσοδος Ελεύθερη • • • • • •

Εισιτήριο • • • • •

Χρηματοδότηση ΥΠΠΟ • •

ΟΤΑ • • • • • • • • •

Ιδιωτική/Μ.Κ.Ο. • • • • • • •

Προβολή &

Marketing

Τοπικά • • • •

Εθνικά • • •

Διεθνώς • •

Συμμετοχή τοπικού

πολιτιστικού

δυναμικού

Χαμηλή • • • • • •

Υψηλή • • •

Πρωτοτυπία Παραδοσιακό • • • • • •

Καινοτομικό • • •

9

4. Αποτελέσματα της έρευνας

Τα κύρια αποτελέσματα της έρευνας όσον αφορά τα φεστιβάλ των 20 πόλεων παρουσιάζονται

παρακάτω:

Αριθμός των φεστιβάλ

Τα φεστιβάλ στις πόλεις του δείγματος ανέρχονται σε 52. Ο αριθμός των φεστιβάλ σε κάθε πόλη

κυμαίνεται από ένα (Ναύπλιο) μέχρι και έξι φεστιβάλ στην Πάτρα και στη Ρόδο. Θα πρέπει να είναι

κανείς προσεκτικός όσον αφορά το συνολικό αριθμό των φεστιβάλ σε κάθε πόλη με δεδομένο ότι σε

ορισμένες πόλεις διαφορετικά φεστιβάλ διοργανώνονται στο πλαίσιο ενός μεγαλύτερου όπως π.χ. τα

Ερμουπόλεια της Σύρου τα οποία περιλαμβάνουν ξεχωριστά φεστιβάλ (Φεστιβάλ Κιθάρας, Φεστιβάλ

Κλασικής Μουσικής, Μουσικού Θεάτρου κ.ά.).

Θεματικοί άξονες

Όσον αφορά το είδος της καλλιτεχνικής έκφρασης που κυριαρχεί στα φεστιβάλ των εξεταζομένων

πόλεων, παρατηρεί κανείς ότι περίπου το 60% των φεστιβάλ είναι μονοθεματικά και το υπόλοιπο 40%

είναι πολυθεματικά. Η μουσική στις διάφορες εκφάνσεις της («λαϊκή», δημοτική, κλασική, χορωδιακή,

ροκ, τζαζ κ.λπ.) κυριαρχεί είτε αυτόνομα είτε ως μέρος των πολυθεματικών φεστιβάλ. Το θέατρο

επίσης έχει σημαντική παρουσία στα φεστιβάλ με όλες τις μορφές του να εκπροσωπούνται, από το

πειραματικό θέατρο μέχρι το θέατρο Σκιών. Το αρχαίο δράμα είναι ιδιαίτερα δημοφιλές στα

καλοκαιρινά φεστιβάλ. Ο χορός εμφανίζεται τόσο στις σύγχρονες (π.χ. Διεθνές φεστιβάλ Χορού

Καλαμάτας), όσο και στις παραδοσιακές του μορφές (Φεστιβάλ Παραδοσιακών Χορών Αγρινίου). Τα

φεστιβάλ Κινηματογράφου αποτελούν ξεχωριστή κατηγορία με γνωστότερα εκείνα των Ταινιών

Μικρού Μήκους της Δράμας και το Ecofilms. Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα καρναβάλια,

χαρακτηριστικά παραδείγματα των οποίων είναι το Καρναβάλι της Πάτρας και τα Ραγκουτσάρια της

Καστοριάς.

Το κοινό

Πάνω από τα μισά φεστιβάλ του δείγματος απευθύνονται κατά κύριο λόγο στο τοπικό κοινό. Πρόκειται

κυρίως για καλοκαιρινά φεστιβάλ που συνήθως παρουσιάζουν ένα τυποποιημένο πρόγραμμα

βασισμένο στις μετακλήσεις γνωστών καλλιτεχνών από την Αθήνα. Είκοσι πέντε φεστιβάλ έχουν

υπερτοπικό χαρακτήρα προσελκύοντας κοινό από άλλες πόλεις ή –σπανιότερα- και ξένους τουρίστες.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι αρκετά συχνά τα φεστιβάλ με υπερτοπικό κοινό είναι αυτά που

έχουν και τον πιο καινοτόμο ή πρωτότυπο χαρακτήρα. Οι πολύ μεγάλες συναυλιακές ή θεατρικές

παραγωγές υψηλών προδιαγραφών οι οποίες θα μπορούσαν να προσελκύσουν το ξένο κοινό είναι

ελάχιστες και διοργανώνονται σχεδόν αποκλειστικά στην Αθήνα και σε μικρότερο βαθμό στη

Θεσσαλονίκη.

Κτήρια και χώροι εκδηλώσεων

Οι περισσότερες από τις εξεταζόμενες πόλεις διαθέτουν τις στοιχειώδεις απαραίτητες κτιριακές

υποδομές (θέατρα ή συναυλιακούς χώρους) για τη διοργάνωση φεστιβάλ, οι οποίες όμως σε μερικές

περιπτώσεις δεν είναι επαρκείς. Έτσι, αρκετά φεστιβάλ φιλοξενούνται σε χώρους που δεν

δημιουργήθηκαν για πολιτιστικές χρήσεις και συχνά δεν προσφέρονται για αυτό το σκοπό. Η χρήση

υπαίθριων χώρων (ανοιχτά θέατρα, πάρκα, όχθες ποταμών, πλατείες, πάρκα κ.ά.) αποτελεί λύση στο

πρόβλημα της εξασφάλισης χώρων για εκδηλώσεις το καλοκαίρι. Ορισμένες φορές αξιοποιούνται

μνημεία της πολιτιστικής κληρονομιάς, όπως οι μεσαιωνικές οχυρώσεις της Ρόδου και τα αρχαία

θέατρα της Πάτρας και των Φιλίππων.

Διοργάνωση/Διαχείριση Ο προγραμματισμός, η παραγωγή και η διαχείριση ενός ετησίου φεστιβάλ στο εξωτερικό συνήθως

πραγματοποιείται με ευθύνη ενός οργανισμού ή μιας εταιρίας ειδικού σκοπού. Όσον αφορά τις

ελληνικές πόλεις μεσαίου μεγέθους όμως την ευθύνη έχουν κατά κανόνα οι οργανισμοί της

πρωτοβάθμιας αυτοδιοίκησης. Λίγες είναι οι περιπτώσεις που έχει συσταθεί κάποια ειδική εταιρία ή

οργανισμός. Ακόμη και όταν η πρωτοβουλία ξεκινά από μια ιδιωτική εταιρία ή μια ΜΚΟ (π.χ., στο

Φεστιβάλ Ναυπλίου ή στο Ecofilms της Ρόδου) η εμπλοκή των φορέων της Τ.Α. ως συνδιοργανωτών

10

θεωρείται αναγκαία. Το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού δεν συμμετέχει στη διοργάνωση ή έστω

στην προβολή των φεστιβάλ ούτε και στις λίγες περιπτώσεις που λειτουργεί ως χρηματοδότης.

Χρηματοδότηση Τα περισσότερα από τα εξεταζόμενα φεστιβάλ χρηματοδοτούνται κατά μεγάλο μέρος από τους δήμους.

Λιγότερα φεστιβάλ καλύπτουν μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού τους από

επιχορηγήσεις του ΥΠΠΟΤ που σε ορισμένες περιπτώσεις (όπως το Φεστιβάλ Χορού της Καλαμάτας,

το Διεθνές Φεστιβάλ του Βόλου και το Φεστιβάλ Μικρού Μήκους Ταινιών της Δράμας) παίρνουν τη

μορφή προγραμματικής σύμβασης. Όσον αφορά τις χορηγίες του ιδιωτικού τομέα σπάνια καλύπτουν

μεγάλο μέρος των εξόδων.

Τιμολογιακή Πολιτική

Η είσοδος στα φεστιβάλ των εξεταζόμενων πόλεων είναι συχνά δωρεάν, αφού ειδικά το καλοκαίρι οι

τοπικές αρχές εκμεταλλεύονται τους ανοιχτούς χώρους και τον καλό καιρό για να ενισχύσουν τη

συμμετοχή. Άλλωστε, σε σχέση με το οικονομικό όφελος, η συμμετοχή των πολιτών και ο

εκπαιδευτικός ρόλος των φεστιβάλ θεωρούνται πιο σημαντικοί παράγοντες. Δεν είναι λίγες οι φορές

που τα φεστιβάλ χρησιμοποιούνται επίσης και για την προβολή των τοπικών αρχόντων. Πολλά

φεστιβάλ περιλαμβάνουν ταυτόχρονα παραστάσεις με δωρεάν είσοδο και παραστάσεις με εισιτήριο.

Παρά το γεγονός ότι δεν είναι διαθέσιμα τα στοιχεία σχετικά με τον αριθμό των εισιτηρίων και των

εισπράξεων, συνήθως η χαμηλή τιμή (μ.ο. 10-15 Ευρώ) καταδεικνύει ότι τα έξοδα δεν καλύπτονται

από την τιμή εισόδου. Σε σχέση με τα αντίστοιχα φεστιβάλ ευρωπαϊκών πόλεων οι τιμές είναι συνήθως

ιδιαίτερα ανταγωνιστικές.

Προβολή/Marketing Όπως προαναφέρθηκε ελάχιστα από τα εξεταζόμενα φεστιβάλ απευθύνονται στο διεθνές κοινό. Η πιο

συνηθισμένη μορφή προβολής στο εξωτερικό είναι μέσω ειδικής ιστοσελίδας στα αγγλικά και σε

ορισμένες περιπτώσεις με τη συμμετοχή σε διεθνή δίκτυα. Έτσι αν και δεν υπάρχει μια εκτεταμένη

διαφημιστική προβολή στο εξωτερικό, εξασφαλίζεται τουλάχιστον η δυνατότητα ενημέρωσης του

ενδιαφερόμενου. Τα περισσότερα φεστιβάλ προβάλλονται σε τοπικό ή, στην καλύτερη των

περιπτώσεων, σε εθνικό επίπεδο (κυρίως με καταχωρήσεις στον εθνικό τύπο). Σε ορισμένες

περιπτώσεις η προβολή των φεστιβάλ γίνεται μέσα από τη συνολική προβολή της πόλης ως

τουριστικού προορισμού. Το Ναύπλιο, η Κέρκυρα και η Ρόδος, φημισμένοι τουριστικοί πόλοι,

εντάσσουν τα φεστιβάλ τους στις ετήσιες καμπάνιες προβολής της πόλης και τείνουν να έχουν πιο

αποτελεσματικούς μηχανισμούς προώθησης σε σχέση με πόλεις που δεν βασίζονται στον τουρισμό.

Αξιοποίηση του τοπικού πολιτιστικού δυναμικού Λιγότερα από το 1/3 των φεστιβάλ χρησιμοποιούν στο καλλιτεχνικό τους πρόγραμμα τοπικούς

καλλιτέχνες και πολιτιστικές ομάδες. Παρά τη διαφαινόμενη στα προγραμματικά κείμενα επιδίωξη

ενίσχυσης της ενδογενούς πολιτιστικής παραγωγής, τα περισσότερα φεστιβάλ βασίζονται κατά μεγάλο

μέρος στην πολιτιστική παραγωγή της Αθήνας. Πολύ σπανιότερες είναι οι μετακλήσεις από το

εξωτερικό (π.χ. στα γνωστά Φεστιβάλ Ναυπλίου και Καλαμάτας και στις παραστάσεις κλασικής

μουσικής στη Σύρο).

Πρωτοτυπία Εικοσιένα από τα φεστιβάλ που εξετάστηκαν μπορεί να χαρακτηρισθούν ως καινοτόμα ή νεωτερικά

(βλ. Κόνσολα και Ιωαννίδης 2005) αν και η τοποθέτησή τους σε αυτή την κατηγορία ενέχει τον

κίνδυνο της υποκειμενικής κρίσης. Τα φεστιβάλ αυτά δεν παρουσιάζουν ένα «ανακυκλωμένο»

πρόγραμμα αλλά διαφοροποιούνται και ορισμένα έχουν εξελιχθεί σε πολιτιστικούς θεσμούς με

ιδιαίτερο στίγμα και κύρος. Προσδιορίζονται από πρωτότυπα χαρακτηριστικά τόσο ως προς τη

θεματική, όσο και ως προς τη μορφή, την παραγωγή, την επιλογή των χώρων παράστασης, κ.ά.

Ειδικότερα ως προς τη θεματική τους, αυτή περιλαμβάνει νέες μορφές τέχνης, όπως επιστημονική

φαντασία, video art, animation, κ.ά., αλλά και πιο «συμβατικές» μορφές, όπως η κλασική μουσική, η

όπερα, ο σύγχρονος χορός, η τζαζ κ.ά., που σπάνια συναντώνται στα πιο τυποποιημένα φεστιβάλ.

11

5. Διαπιστώσεις και συμπεράσματα

α) Κύριες τάσεις των πολιτιστικών φεστιβάλ

Από την παρουσίαση των δεδομένων που προηγήθηκε μπορεί κανείς να εντοπίσει ορισμένα βασικά

χαρακτηριστικά όσον αφορά τα φεστιβάλ των πόλεων μεσαίου μεγέθους στην Ελλάδα. Καταρχήν η

γενική εντύπωση που δίνεται είναι ότι τα πολιτιστικά φεστιβάλ συχνά παράγουν παρόμοιου χαρακτήρα

προγράμματα, υποφέροντας από την «ασθένεια» της επαναλαμβανόμενης αναπαραγωγής ("serial

reproduction"). Πρόκειται για ένα φαινόμενο το οποίο συναντάται συχνά και στα φεστιβάλ της

Αμερικής και της Ευρώπης [8],[20],[21]. Ακόμη και στην περίπτωση της αυτόχθονης πολιτιστικής

παραγωγής η θεματική σπάνια βασίζεται στην τοπική παράδοση, τις ιστορικές συνθήκες ή τη σύγχρονη

κοινωνική κατάσταση της διοργανώτριας πόλης. Πάντως ανάμεσα στα δεκάδες φεστιβάλ που

εξετάστηκαν μπορεί κανείς να εντοπίσει αρκετά φεστιβάλ, με καινοτόμο χαρακτήρα και δυναμική τα

οποία ανανεώνουν και αναβαθμίζουν την εικόνα της πόλης και αυξάνουν κατά συνέπεια την

ελκυστικότητά της.

Όσον αφορά τους στόχους της σύγχρονης αστικής πολιτιστικής πολιτικής για τον τομέα των

φεστιβάλ αυτοί είναι κυρίως κοινωνικού χαρακτήρα, αποβλέποντας στη στήριξη της πολιτιστικής

δραστηριότητας και στην εξασφάλιση της πρόσβασης του ευρύτερου κοινού σε πολιτιστικές

παραγωγές διαφορετικών καλλιτεχνικών εκφράσεων. Η βελτίωση της εικόνας της πόλης αποτελεί

επίσης σημαντική προτεραιότητα και περιλαμβάνει την προβολή της τοπικής ταυτότητας, τον

αυτοπροσδιορισμό και την αίσθηση της ταύτισης και της τοπικής υπερηφάνειας. Συχνά συσχετίζεται με

την προβολή της πόλης ως τουριστικού προορισμού με στόχο όμως κυρίως τον εγχώριο τουρισμό και

σε λιγότερες περιπτώσεις τον διεθνή τουρισμό. Επίσης, αρκετές φορές τα φεστιβάλ λειτουργούν ως

στοιχεία ανταγωνισμού μεταξύ γειτονικών πόλεων.

Από την έρευνα που πραγματοποιήθηκε μπορεί να διαφανεί εάν οι καλές «επιδόσεις» μιας

πόλης στον τομέα των φεστιβάλ συσχετίζονται με κάποιο συγκεκριμένο χαρακτηριστικό (π.χ., την

προσβασιμότητα, την ύπαρξη φοιτητικής κοινότητας, κ.λπ.). Όσον αφορά τα γεωγραφικά και

αναπτυξιακά χαρακτηριστικά κάθε πόλης, δεν προκύπτει κάποια ισχυρή συσχέτιση με τα

χαρακτηριστικά που αφορούν τη διοργάνωση φεστιβάλ. Πόλεις με σημαντικές προοπτικές ανάπτυξης

και κεντρική θέση σε μεταφορικούς κόμβους όπως είναι τα Ιωάννινα παρουσιάζουν «φτωχές»

επιδόσεις όσον αφορά τα φεστιβάλ, ενώ τα μεγάλα λιμάνια της Πάτρας και της Καβάλας παρουσιάζουν

σημαντικό αριθμό καινοτόμων φεστιβάλ. Επίσης ορισμένες νησιωτικές πόλεις όπως η Ερμούπολη και

η Ρόδος εμφανίζουν ιδιαίτερη δυναμική στον τομέα των φεστιβάλ. Το ίδιο ισχύει και για μικρότερες

πόλεις όπως η Καστοριά, η οποία με το Νεστόριο (River Festival) και τα Ραγκουτσάρια έχει καταφέρει

να δημιουργήσει την εικόνα μιας δραστήριας πόλης.

β) Βασικές οικονομικές επιδράσεις

Οι οικονομικές επιδράσεις των φεστιβάλ δεν ήταν δυνατόν να απεικονιστούν στους πίνακες που

παρατίθενται παραπάνω, η γενικότερη όμως θεώρηση του αντικειμένου επιτρέπει τη διατύπωση

ορισμένων σχετικών παρατηρήσεων:

Ως προς τη μέτρηση των επιδράσεων της διοργάνωσης των φεστιβάλ στις συγκεκριμένες

πόλεις, η έλλειψη στοιχείων κόστους και εσόδων αποτελεί μόνιμο πρόβλημα. Το γεγονός αυτό δεν

επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων όσον αφορά τη συμμετοχή των φεστιβάλ στο τοπικό ΑΕΠ.

Δεδομένου μάλιστα ότι λίγες πόλεις έχουν τη δυνατότητα να στηρίξουν την παραγωγή ενός φεστιβάλ

σε όλα τα στάδια χωρίς να ζητηθεί η συνδρομή επιχειρηματικών ή πολιτιστικών φορέων από μεγάλες

πόλεις, μπορεί να υποθέσουμε ότι υπάρχει διαρροή τοπικών πόρων προς τις πόλεις αυτές και κυρίως

προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη.

Όσον αφορά την απασχόληση, οι περιπτώσεις που ένας διοργανωτής φεστιβάλ, είτε δημόσιος

είτε ιδιωτικός, διαθέτει προσωπικό αποκλειστικής απασχόλησης είναι ιδιαίτερα λίγες και οι ανάγκες

των φεστιβάλ καλύπτονται σχεδόν εξ ολοκλήρου με βραχυχρόνιες προσλήψεις. Επομένως οι νέες

θέσεις εργασίας που δημιουργούνται είναι συνήθως προσωρινού χαρακτήρα. Ειδικά στις μικρότερες

πόλεις η πιο συνηθισμένη περίπτωση είναι αυτή όπου στελέχη χωρίς εξειδίκευση στον πολιτιστικό

τομέα που απασχολούνται σε θέσεις με διαφορετικό αντικείμενο, καλούνται να βοηθήσουν εκτάκτως

στη διοργάνωση του φεστιβάλ. Αρκετά είναι τα φεστιβάλ που προσφεύγουν στη βοήθεια των

12

εθελοντών (π.χ. το Μεσαιωνικό Φεστιβάλ της Ρόδου). Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα ολόκληρο το

φεστιβάλ βασίζεται στην εθελοντική συνεργασία. Τα καρναβάλια π.χ. όπως και τα φεστιβάλ

παραδοσιακών χορών εξαρτώνται από τη συμμετοχή εθελοντικών σχημάτων και ομάδων και

γενικότερα στηρίζονται στην εργασία ατόμων που δεν πληρώνονται. Οι εργατοώρες αυτές συχνά δεν

φαίνονται επίσημα, γεγονός που οδηγεί σε λανθασμένα συμπεράσματα.

Τα περισσότερα φεστιβάλ πόλεων δεν έχουν χρησιμοποιηθεί στις στρατηγικές μάρκετινγκ

προορισμού, με εξαίρεση προσπάθειες που έχουν γίνει σε τουριστικές πόλεις όπως η Ρόδος (Ήχος και

Φως), η Κέρκυρα (Κοντσέρτα Ιονίου), κ.ά. Στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη η ζήτηση για

παραστάσεις καλύπτεται από το τοπικό κοινό και ακόμα και τα φεστιβάλ με διεθνή χαρακτήρα – όπως

το Φεστιβάλ Αθηνών και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης- ελάχιστα ενδιαφέρουν τους

ξένους επισκέπτες. Στις πόλεις που εξετάζονται παραπάνω η προσέλκυση επισκεπτών από άλλες

πόλεις ή το εξωτερικό δεν είναι μέσα στις προτεραιότητες των οργανωτών και οι ενδείξεις οδηγούν

στο συμπέρασμα ότι σε ελάχιστες περιπτώσεις το υπερτοπικό κοινό υπερισχύει του τοπικού (π.χ. στο

φεστιβάλ Ναυπλίου, Διεθνές φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, κ.ά.). Η πλειοψηφία των φεστιβάλ στις

μικρότερες πόλεις προσελκύουν κυρίως κοινό τοπικής εμβέλειας.

Οι κρατικές ενισχύσεις αποτελούν σημαντικό παράγοντα ανάπτυξης των φεστιβάλ διεθνώς,

στην Ελλάδα όμως είναι λίγα αυτά που στηρίζονται στη χρηματοδότηση του ΥΠΠΟΤ. Από το σύνολο

των φεστιβάλ μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι αυτά που έχουν διεθνή προβολή και απευθύνονται

σε υπερτοπικό κοινό ενισχύονται από κρατικούς φορείς, όπως το Φεστιβάλ Αθηνών, το Διεθνές

Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, το Διεθνές Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας και το Διεθνές

Φεστιβάλ Βόλου που χρηματοδοτούνται σε ετήσια βάση, διαφορετικά η διοργάνωσή τους δεν θα ήταν

δυνατή. Αντίθετα οι ΟΤΑ αναλαμβάνουν την οικονομική στήριξη για πολλά από τα εγχώρια

φεστιβάλ, εξασφαλίζοντας τη συνέχειά τους. Με δεδομένη την οικονομική κρίση και την επακόλουθη

δραματική μείωση των επιχορηγήσεων καθώς και την εφαρμογή του Σχεδίου «Καλλικράτης» στην

Τοπική Αυτοδιοίκηση, οι πηγές χρηματοδότησης αναμένεται να αλλάξουν σημαντικά το αμέσως

επόμενο διάστημα.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Arts About Manchester, Evaluation of Chester Festivals 2008 – Visitor and Economic

Impact Assessment, ΑΑΜ Report: Chester 2009.

2. Allen, J., O`Toole, W., McDonnell, I. and Harris, R., 2005. Festival and Special Event

Management, Third Edition, Australia: Milton 2005.

3. Allen J., Shaw P., “Festivals mean Business, The shape of Arts Festivals in the UK”, BAFA

Report, 2000.

4. Crespi-Vallbona, M. and Richards, G., “The meaning of cultural festivals”. International

Journal of Cultural Policy, Vol.13, no.1, p.103-122, 2007.

5. Evans, G., “Creative Spaces, Tourism and the City”, in Richards, G., Wilson, J. (eds.),

Creativity, Tourism and Development. London: Routledge, 2007.

6. Florida, R., The Rise of the Creative Class: And How It's Transforming Work, Leisure,

Community and Everyday Life. New York: Basic Books, 2002.

7. Freyer, W., “Event-Management im Tourismus-Kulturveranstaltungen und Festivals als

touristische Leistungsangebote“, in Dreyer, A.(ed.), Kulturtourismus. Munich: Oldenbourg,

2000.

8. Getz D., Anderson T., Carlsen J., “Festival Management Studies, Developing a framework and

priorities for comparative and cross cultural research”, in Festival Management Studies, Vol. 1,

No1 pp.25-59, 2010.

9. Gotham, K., “Theorizing Urban Spectacles: Festivals, tourism and the transformation of

urban space”. City, Vol. 9, no. 2, p. 225-246, 2005.

10. Greffe, X., and Pflieger, S., Culture and Local Development. Paris: O.E.C.D., 2005.

11. Ilczuk, D. and Kulikowska, M. (eds.), “Festival jungle, policy desert: Festival policies of

public authorities in Europe". Report downloaded from www.labforculture.org., 2007.

12. Klaic, D., “Every Weekend A Festival! Urban impact of the festivalization of the daily life

in Europe”. Powerpoint presentation at Time-Space Dynamics in Urban Settings. Third

13

Annual Conference of the Transatlantic Graduate Research Program, Center for

Metropolitan Studies, Technical University, Berlin, 25 May 2007.

13. Konsola, D., “Decentralisation and Cultural Policy in Greece”. Papers of the Regional

Science Association. Vol. 64, p.129-136,1998.

14. Konsola, D., “La politique culturelle de la Grece”. Pôle Sud. Vol. 10, 1999, p.27-44.

15. Κόνσολα Ντ., Ιωαννίδης Γ., «Οι Πολιτιστικοί Θεσμοί στη Διαδικασία Αναζωογόνησης των

πόλεων: Τα νεωτερικά φεστιβάλ» στο Επιστημονικές Μελέτες προς τιμήν του καθηγητού Νίκου

Κόνσολα, Αθήνα 2005, σελ. 225-246.

16. Κόνσολα Ντ., Πολιτιστική ανάπτυξη και πολιτική, Εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2006.

17. Konsola D., Karachalis N., “Arts festivals and urban cultural policies: the case of medium sized

and small cities in Greece”, Cultural Policy and Management Yearbook 2009, Istanbul Bilgi

University Press, Boekman Publications, Istanbul 2009, pp.51-63.

18. Konsola D., Karachalis N., «Τhe creative potential of medium-sized greek cities: critical

reflections on contemporary cultural strategies», Άρθρο σε ειδικό αφιέρωμα με τίτλο «Innovation

and Creativity in Urban Management» (Επιμ. L. Fusco Girard, A. De Montis, P. Nijkamp) στο

International Journal of Sustainable Development, Vol.13, No.1/2, 2010, pp.84 – 96.

19. Lucas, R., Der öffentliche Raum als Bühne: Events im Stadt- und Regionalmarketing.

Wuppertal: NRW., 2005

20. Markusen, A., “Cultural Planning and the Creative City”, paper presented at the Annual

American School of Planning Meetings. Ft. Worth, Texas, 2006.

21. Quinn, B., “Arts Festivals and the City”, Urban Studies, Vol. 42, no 5/6, 2005, p.927-943.

22. Richards, G. and Wilson, J., “Developing Creativity in Tourist Experiences: A Solution to

the Serial Reproduction of Culture?”, Tourism Management, Vol. 27, no 6, 2006, p.1209-

1223.

23. Schuster, M., “Two Urban Festivals: La Merce and First Night”. Planning Practice and

Research, Vol. 10, no 2, 1995, p. 173-187.

24. Williams, M. and Bowdin, G.A.J., “Festival evaluation: An exploration of seven UK arts

festivals”. Managing Leisure, Vol.12, no. 2-3, 2007, p.187-203.