Schretlen

nr.5 vertrouwen 00

Van

vade

r op

zoon

: Afs

tand

nem

en v

an d

e on

der

nem

ing

Psyc

holo

og Y

vonn

e B

erkh

off:

‘Zod

ra m

ense

n in

het

spe

l zijn

, spe

len

impe

rfect

ie e

n su

bjec

tivite

it ee

n ro

l’

Fam

iliek

wes

ties:

De

last

ige

bal

ans

tuss

en o

ude

waa

rden

en

nieu

we

idee

ën

6

Kennis

nr.6 Kennis2

Inhoud

4 Selectie van en commentaar op het nieuws van het afgelopen kwartaal 11 Onbetaalbaar 12 Jong & Ondernemend: Arnoud Booij over de fijne kneepjes van het vak 16 Familiekwesties: over ondernemerschap binnen de familie 20 Psycholoog Yvonne Berkhoff over ons verlangen naar succes 25 Wim de Jong waarschuwt voor het internet 26 Vijf fotografen brengen Kennis in beeld 34 Succesauteur Tessa de Loo past niet helemaal meer in Nederland 39 Onbetaalbaar 40 Eyeopener 42 Beleggersstrategie: Kennis combineren met boerenverstand 45 Onbetaalbaar 46 Obligaties: terugblikken en vooruitzien 51 Colofon

nr.6 Kennis 3

Toen ik Isabelle vroeg waarom ze op koopzondag weer de stad in moest, keek ze mij vol verbazing aan. ‘Ik moet echt een nieuw topje kopen!’ Ver-volgens vertelde ze mij helder dat ik helemaal niets van meisjes begrijp,

net zoals alle stomme jongens in haar klas die alleen maar over voetbal kunnen praten. Kennelijk dienen vaders over specialistische kennis te beschikken om hun dochter beter te begrijpen. Het zal u niet verbazen: kennis is ook van cruciaal belang voor een vermogensbank als Schretlen. Het is volgens u een van onze belangrijkste competenties. Dat blijkt keer op keer uit de klanttevredenheidson-derzoeken. Onze medewerkers dienen over specialistische kennis te beschikken om u zo goed mogelijk van advies te kunnen voorzien. Dat kan betrekking heb-ben op het beheer van uw vermogen maar ook op belangrijkste aandachtsge-bieden als vermogensstructurering of estateplanning.

Om onze kennis op peil te houden, investeren wij in onze medewerkers en dat is cruciaal om onze dienstverlening op peil te houden maar ook om onze medewerkers te motiveren en hen de kans te geven zich te

ontwikkelen. Een portefeuillemanager zou zich kunnen specialiseren middels een opleiding om te kiezen voor een functie als beleggingsanalist of zich meer kunnen ontwikkelen richting een managementfunctie. Dat past ook bij onze doelstelling om als sprankelende en inspirerende werkgever bekend te staan. We realiseren dat derhalve met zowel interne- als externe opleidingen. Daar-naast stimuleren wij de kennisdeling in de organisatie, niet alleen binnen Schret-len maar ook binnen de Groep. Een portefeuillemanager kan bijvoorbeeld een stage lopen bij Robeco. Dat is goed voor de medewerkers en daar zullen onze klanten ook de vruchten van plukken.

De conclusie is duidelijk: niet alleen moeten wij inleven in de behoeften en doelstellingen van onze klanten maar ook in die van onze medewer-kers. Het op peil houden van kennis is daarbij een belangrijk onderdeel.

Daar is de organisatie en bovenal onze clientèle bij gebaat. Ik zal vanzelfspre-kend ook niet nalaten om mijn kennis en inlevingsvermogen met betrekking tot Isabelle naar een hoger plan te tillen. Dan ontloop ik wellicht de volgende keer de vergelijking met de ‘stomme jongens’ in de klas.

Gerbert Mos, directeur Schretlen & Co

Isabelle heeft kritiek

voorwoordGerbert Mos

De sPeciAlisten vAn schretlen & co verzAmelen ieDere eDitie oPvAllenDe ArtiKelen, columns en oPinies. zij lichten hun Keuze toe en geven hun visie.

Selectie

nr.6 Kennis4

Uit het nieuws

nr.6 Kennis 5

selectie Media

De vooraanstaande vermogensbe-heerder Pacific investment manage-ment company ziet vooral beleg-gingsmogelijkheden in opkomende markten. Pimco is positief over chi-na, maar ook over opkomende mark-ten als Brazilië, india, mexico en rus-land. voor die vier landen voorziet Pimco voor de komende vier kwarta-len tot en met het eerste kwartaal van 2011 een groei op jaarbasis van zes tot zeven procent.Bron: PIMCO kiest voor opkomende markten,

Dow Jones Nieuwsdienst, 29 maart 2010

Als een vooraanstaande beleg-ger als PiMCo, vooral bekend vanwege vastrentende waarden,

naar rusland gaat, dan is dat een goed teken. Zij zien groei in dat land. neder-landers kunnen daarbij hun wenkbrau-wen fronsen, want ons beeld van rusland is zwart. we zijn het oude vijandbeeld

nog niet kwijt. en de berichten in de me-dia gaan bijna altijd over misstanden, maffia en grensconflicten. Het vergt dan het nodige inlevingsvermogen om rus-land als een opkomende economie te

zien. wie daar toch de moeite voor neemt, merkt dat sinds de roebelcrisis, ruim tien jaar geleden, veel is veranderd. Zo komt in de grote steden een midden-klasse op die bijvoorbeeld de ikea be-zoekt. Dat de modale rus steeds meer te besteden krijgt, merk je aan de russische bedrijven die het steeds wat beter gaan doen. Deze ondernemingen laten een winstgroei zien die tot de betere in de wereld behoort. toch blijft de waardering van de aandelen van russische bedrijven achter. Die is bijzonder laag. ik durf te

stellen dat rusland nu de goedkoopste aandelenmarkt ter wereld heeft. Met de groeivooruitzichten van rusland ver-wacht je dan toch een normalisering van de waardering van de aandelen, ofwel

stijgende koersen. natuurlijk kleven er risico’s aan beleggen in rusland. net zo-als in China, kan de politiek voor ons moeilijk te begrijpen en onvoorspelbare beslissingen nemen, vooral bij energie- en grondstofbelangen. een belegger kan zich daar enigszins tegen indekken door te kiezen voor russische bedrijven die profiteren van de binnenlandse vraag. Dan moet je bijvoorbeeld denken aan telecommunicatie en retailbedrijven.’ Nicolai Huls

From Russia with love

‘

‘ In grote steden komt een middenklasse op die Ikea bezoekt’

nr.6 Kennis6

selectieMedia

De wereldeconomie lijkt zich te her-stellen van de financiële crisis. maar er is grote onzekerheid over het mo-netaire systeem ontstaan. gaat 1931 zich herhalen? toen volgde na een financiële crisis het ondenkbare: het uiteenvallen van de gouden stan-daard. Dit was een systeem van vaste wisselkoersen die vastgeklonken za-ten aan goud. Bron: www.mejudice.nl, 11 februari 2010, Ook

het uiteenvallen van de gouden standaard was

ondenkbaar (Jan Luiten van Zanden)

Het monetaire systeem is ge-bouwd op het vertrouwen dat de waarde van het geld over-

eenkomt met de cijfers die op een bank-biljet staan gedrukt. Het stelsel maakt daarbij gebruik van een bepaalde tegen-waarde, zoals goud dat tot de jaren der-tig altijd was. voor het huidige monetaire systeem is in het Amerikaanse Bretton woods in 1944 de basis gelegd. toen werden de waarden van nationale valuta van 44 landen gekoppeld aan die van de dollar. De Amerikaanse munt, op haar beurt, was weer gelieerd aan goud. Dit systeem functioneerde tot de jaren ze-ventig goed. Dat kwam doordat andere landen een groot geloof hadden in de integriteit en discipline van het Ameri-kaans monetair beleid. toen echter bleek dat de Amerika voor de oorlog in vietnam dollars had bijge-drukt, ging het systeem met koppeling aan dollar en goud op de helling. vooral dankzij het strenge monetair beleid van

de Amerikaanse bankpresident (Fed) Paul volcker bleef het vertrouwen in de dollar als reservemunt in de jaren tachtig overeind. De evenwichtigheid van de Amerikaanse munt werd niet meer ge-stut door goud, maar door het vertrou-wen in de Amerikaanse centrale bank als hoeder van de koopkracht. Dit systeem heeft lang stand gehouden. Maar daarin zijn scheurtjes gekomen door de hoge schulden van de verenigde staten die voor een groot deel door de Japanners en in een later stadium de Chinezen wor-den gefinancierd. na de val van Lehman Brothers zijn de haarscheurtjes in het mo-netaire systeem diepe scheuren gewor-den. vooral het geharrewar in de politiek in de verenigde staten, zoals over het steunpakket van 700 miljard, heeft de dollar geen goed gedaan. en niet alleen over de dollar maken beleggers zich zor-

gen. ook het vertrouwen in de euro is, na de problemen in Griekenland, minder groot. De grote angst is altijd dat landen geld gaan bijdrukken om tekorten aan te vullen, waardoor het geld snel in waarde vermindert. Dat het ontbreekt aan ver-trouwen in het monetaire systeem en dus de waarde van het geld zie je aan de goudprijs: 1.150 dollar per troy ounce. en dat voor een klompje van 33 gram! we zijn duidelijk toe aan een nieuwe

standaard. Daarbij zou je kunnen denken aan iets als de special Drawing rights van het internationale Monetaire Fonds. Dat is een mandje met de euro, de yen, het pond sterling en de dollar. Maar ik zou zelf eerder denken aan een mandje met in ieder geval de dollar en de Chinese munt renminbi, met daarbij eventueel nog de euro. China is als financier van de schulden is in ieder geval een onvermijde-lijke deelnemer. Dit betekent niet dat er ineens een dikke streep door de dollar als reservemunt komt. Die blijft wel voor een belangrijk deel meetellen. Maar voor het vertrouwen van beleggers in de toekomst is een betrouwbaar monetair systeem dat de internationale verhoudingen beter weerspiegelt een must. De tijd is rijp voor een nieuw Bretton woods. Hier rust een schone taak voor de G-10.” Han Dieperink

‘

‘Modern monetair akkoord broodnodig’

‘ Niet alleen over de dollar maken beleggers zich zorgen’

Paul volcker

nr.6 Kennis 7

selectie Media

NederlaNder realistischerover beleggiNgs-keNNis

het zelfbeeld van nederlandse be-leggers komt meer in lijn met de daadwerkelijke kennis over beleg-gen. twee jaar geleden, voor het ontstaan van de financiële crisis, beschouwde nog bijna vier van de vijf beleggers zich als een expert. maar nu is dat slechts (net iets min-der dan) de helft van het aantal be-leggende landgenoten. Dit komt naar voren in de international in-vestment Funds Knowledge survey in opdracht van AXA. De onderzoe-kers testten zowel de eigen inschat-ting als de daadwerkelijke kennis van beleggers in nederland, Duits-land, oostenrijk, zwitserland en België. Wat bleek verder? onze zui-derburen overschatten de eigen kennis het meest, terwijl onze oos-terburen in verhouding het meest ‘bescheiden’ zijn. en nederland zit in de middenmoot in het op waarde schatten van de eigen knowhow. in vergelijking met buitenlandse heb-ben nederlandse beleggers een ‘onafhankelijke instelling’; ze doen veel eigen ‘onderzoek’. Dit leidt tot een relatief grote kennis over ver-schillende kanalen van beleggen. Bronnen: Fondsnieuws en de Standaard.

Microfinanciering is het verstrekken van kleine kredieten in ontwikkelings-landen. Het gaat om bescheiden leningen aan armlastige ondernemers die bij een reguliere bank nul op het rekest krijgen. Mijlpaal was de nobelprijs

voor de vrede voor de grondlegger van microkrediet Muhammad Yunus, vier jaar geleden. Microfinance heeft lang in de sfeer van de liefdadigheid gezeten, maar lijkt daar nu langzaam maar zeker uit te kruipen. in de jaren na de nobelprijs is veel ge-beurd. De uitgeleende bedragen nemen toe en de kredietverstrekkers worden profes-sioneler. een aantal microfinancieringsinstellingen ontwikkelt zich tot volwaardige banken die ook spaarproducten aanbieden. Het gaat overigens nog om een zeer se-lecte groep die de zaken goed voor elkaar heeft. Het percentage winstgevende (tier one) banken bedraagt slechts twee procent. om tot een volwaardige beleggingsca-tegorie uit te groeien, moet de bedrijfstak zich nog verder ontwikkelen. Je verwacht dat ze met andere bancaire microproducten komen in de sfeer van verzekeringen, rekening courant en wellicht zelfs pensioen. Mogelijk groeit microfinance zo uiteinde-lijk uit tot een volwaardige commerciële bedrijfstak. en wordt deze categorie zelfs interessant voor de beleggers waarvan het hoofdmotief rendement is. René Krijthe

Microfinance: belofte voor de toekomst?

nr.6 Kennis8

selectie Media

Bij de marketing van een beleggings-fonds helpt het als zo’n fonds inspeelt op een aansprekende ontwikkeling in de economie. maar themabeleggen heeft valkuilen. zo kan het thema zich ontpoppen als een bubbel, zoals de dotcombubbel. of kan het gevoelig blijken voor conjuncturele schomme-lingen. een aardig voorbeeld daarvan is vergrijzing: een belegging in de zorgsector kan een kat in de zak blij-ken als de overheid ineens fors op zorg bezuinigt. Bij themabeleggen is het daarom zaak om zeer precies te kiezen en te timen. Bron: Themabeleggen is timing

(column Rogier Rake), Fondsnieuws,

12 april 2010

De kop van deze column is na-tuurlijk helemaal waar: het komt bij themabeleggen inder-

daad aan op timing. Maar dat niet al-leen. Het komt ook aan op de juiste keuzes maken binnen het thema. om trends tijdig te signaleren, volgen wij bij schretlen voortdurend allerlei eco-nomische ontwikkelingen. De vier the-ma’s waar we nu op inzetten zijn: bio-tech, mijnbouw, agribusiness en infrastructuur. Door de steunmaatrege-len van overheden in crisistijd en an-dere ontwikkelingen lijkt het een goede tijd om te investeren in infrastructuur. Maar je bent er nog niet als je hebt ge-kozen voor zo’n thema. Je moet altijd verder verdiepen. na de selectie van

een trend moet je je nog afvragen: waar en wanneer kun je hiervan profite-ren? infrastructuur, op zichzelf, vinden wij te breed. Daarom zoomen we ver-der in. in dit geval op een regio, name-lijk Azië. we zien dat de verstedelijking in China en india sterk groeit, wat leidt

tot investeringen in sanitaire voorzie-ningen, schoon drinkwater en (duurza-me) energie. en zelfs als je dat eenmaal

‘Bij themabeleggen altijd verder verdiepen’

‘ Waar en wanneer kun je profiteren?’

‘

waterkrachtcentrale in Bhutan

nr.6 Kennis 9

selectie Media

‘

Duurzame fondsen zijn bezig aan een opmars. ongeveer een op tien neder-landse fondsen valt al in deze categorie. het is de vraag of de opbrengsten deze populariteit ook rechtvaardigen. er lijkt in ieder geval geen bewijs voor het tegendeel. over termijnen van vijf en tien jaar zijn de resultaten van de duurzame fondsen weliswaar sterk wisselend, maar over de gehele linie zijn deze niet slechter dan gemiddeld.Bron: Duurzaam beleggen, De Telegraaf, 13 december 2009

Beleggingsfondsen in de duurzame sfeer hebben over belangstelling inderdaad niet te klagen. De vraag

neemt toe, onder meer bij stichtingen en organisaties in de publieke sector. Daar komt nog bij dat duurzame fondsen meer dan gemiddelde media-aandacht krijgen. of zoals dit telegraaf-artikel het treffend formuleert: “ze hebben een hoge inkt-vermogen ratio”. vooral kleinere ‘duurza-me’ fondsen profiteren merkbaar van dit effect. Ze halen relatief gemakkelijk geld op. De vraag dringt zich op of de belegger dan in een trendgevoelig product inves-teert. Dat hangt er vanaf. Allereerst wordt het etiket duurzaam op compleet verschil-lende fondsen geplakt. Zo heten themabeleggingen in innovatieve startups in wind- en zonne-energie ‘duurzaam’. Datzelfde geldt voor – qua aard onvergelijkbare - algemene aandelenfondsen die meer algemene bedrijven selecteren op duurzame criteria. De eerste categorie, die van de themafondsen, is van nature trendgevoelig. wie inves-teert in de innovatieve sector van duurzame energie moet rekening houden met sterke schommelingen, die afhangen van de olieprijs en overheidssubsidies. Dit blijft ook zo als meer mensen erin investeren. Maar de tweede categorie van duurzame fondsen betreft eigenlijk gewone fondsen. Deze algemene fondsen die duurzame criteria han-teren, doen qua rendement zeker niet onder voor andere aandelenfondsen die dat niet doen. Het vermoeden is dat dit komt, doordat aandacht voor maatschappelijke thema’s medewerkers tevredener en bedrijven minder kwetsbaar maakt. vaak is duur-zaamheid bij dit soort fondsen niet eens de drijfveer, maar juist het rendement op lange termijn, zoals bij the California Public employees retirement system (CalPers). en van het Deense sparinvest is bekend dat ze dankzij het hanteren van andere crite-ria, ook onbewust de toets voor een ‘duurzaam’ fonds doorstonden. De toenemende vraag naar algemene duurzame fondsen heeft het positieve neveneffect dat deze markt professionaliseert. Zo neemt het aantal in duurzaamheid gespecialiseerde ana-listen toe. een mooi voorbeeld daarvan is sustainalytics. Dat is een analistenbureau dat beursgenoteerde bedrijven beoordeelt op criteria van maatschappelijk verant-woord ondernemen. Zo gaat duurzaam beleggen steeds meer lijken op ‘normaal’ beleggen. en raak je voorbij de hype.’ Tjebbe Woutman

‘Duurzaam, voorbij de hype’

‘Bij themabeleggen altijd verder verdiepen’

‘ Het aantal in duurzaamheid gespecialiseerde analisten neemt toe’

hebt geconstateerd, ben je er nog niet. vervolgens moet je nog kijken in wat voor type aandelen je precies in-vesteert. volgens de columnist van het door mij uitgekozen artikel brengt in-frastructuur vooralsnog geen boven-gemiddeld rendement. Dat komt om-dat “infrastructuurfondsen beleggen in toekomstige projecten zoals vlieg-velden en tolwegen. terwijl de winsten nu binnenstromen bij de bedrijven die opdrachten krijgen”. De columnist ziet in dit stuk daarmee de fondsen die be-leggen in de aandelen van bouwers en toeleveranciers (en dus niet in projec-ten zoals tolwegen) over het hoofd. Zo’n fonds adviseren wij.’ Rishma Moennasing

nr.6 Kennis10

selectie Media

een aanzienlijk aantal particuliere pensioen-bv’s is geconfronteerd met forse beleggingsverliezen. Daardoor konden ze niet volledig aan hun ver-plichtingen voldoen. staatssecretaris jan Kees de jager is echter niet be-reid om het afzien van pensioenaan-spraken bij onderdekking fiscaal te faciliteren. een advies om dit onder 75 procent dekking toe te staan, legt hij naast zich neer. Bron: www.minfin.nl/Actueel/

Kamerstukken/2010/02

collectieve pensioenregelingen, zoals die van het ABP, kunnen de pensioenen bij onderdek-

king verlagen, zonder dat hier belas-tingtechnisch bloed uit vloeit. Maar bij individuele pensioenregelingen is dit onmogelijk. wie zijn pensioenaanspraak prijsgeeft, moet onmiddellijk belasting betalen over de aanspraak. een uitzon-dering daarop is een ‘niet voor verwe-zenlijking vatbare pensioenaanspraak.’ Daarvan kan bijvoorbeeld sprake zijn als een pensioenpot na verloop van tijd he-lemaal leeg is. Maar in andere gevallen, zoals bij onderdekking – een half lege pot - lukt dat niet, zoals maar weer is gebleken uit de antwoorden van de staatssecretaris. in de wet staat niet om-schreven wat ‘niet voor verwezenlijking vatbaar’ precies is. volgens de parle-mentaire behandeling moet het gaan om dwingende maatschappelijke rede-nen, zoals surseance van betaling, faillis-sement of schuldsanering. Het gaat er

dan vervolgens om hoe de rechter dit invult. en die gaat niet zo snel uit van ‘niet voor verwezenlijking vatbaar’. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een recente uit-spraak van het gerechtshof in Den Haag. Het ging om een rechtszaak waarin een vader zijn belang van 50 procent in een bv in 2002 verkocht aan zijn zoon. Hij deed dit op een moment dat het slecht ging met het bedrijf in kwestie. De va-der zag daarom dat jaar af van zijn in de bv opgebouwde pensioen terwijl zijn zoon reorganiseerde. Dit kon echter niet voorkomen dat de bv vier jaar later als-nog failliet ging. toch rekende de in-specteur de waarde van de pensioen-

aanspraak tot het inkomen (box 1) van de vader, waarover hij belasting moest betalen. De slechte financiële toestand van de onderneming kon volgens de rechter niet worden aangemerkt als een dwingende maatschappelijke reden voor belanghebbende om als werkne-mer zijn pensioenaanspraak prijs te ge-ven. Hij wees er daarbij op dat de bv wel ruimte zag om aan de zoon loonsverho-gingen toe te kennen.’Jos Brauwers

Prijsgeven pensioen fiscaal belast

‘‘ Wie zijn pensioen-aanspraak prijsgeeft, moet onmiddellijk belasting betalen’

aaNdeleNbezit beïNvloedt partijdigheid parlemeNtariër

Amerikaanse parlementariërs stemden eerder voor een bailout van een financiële instelling als ze zelf aandelen in die instelling had-den. het aandelenbezit had boven-dien invloed op de hoeveelheid geld die de financials kregen en de snelheid waarmee. tot die conclu-sies komen professor laurence van lent van de universiteit van tilburg en Ahmed tahoun van de man-chester Business school. zij analy-seerden 555 beursgenoteerde on-dernemingen in de financiële sec-tor, waarvan er 295 overheidssteun ontvingen op grond van het trou-bled Asset relief Program (tArP). Aandelenbezit in de financiële sec-tor verhoogde de kans dat politici tijdens de eerste stemming (29 september 2008) voor stemden van 41 procent naar 58 procent. Wie wil uitzoeken of aandelenbezit gevolgen heeft voor het gedrag van nederlandse politici, komt daar overigens niet achter. in te-genstelling tot Amerikaanse zijn europese politici niet verplicht de-tails over hun persoonlijk vermo-gen openbaar te maken. hoog tijd om dat te veranderen, vinden de onderzoekers. Bron: www.uvt.nl

ONBEgRENSDE LiEFDE‘schilderen is mijn passie. voor het televisieprogramma Op 3 ezels ben ik afgereisd naar israël om op diverse locaties te schilderen. Onbegrensde Liefde I is geschilderd in de tuin van een kindertehuis in Bethlehem. een prachtige plek, te midden van alle ellende, waar begeleiders met hart en ziel voor gehandicapte kinderen zorgen. Dat staat haaks op de muur die om Bethlehem staat en Palestijnen en Joden van elkaar scheidt. De onbe-grensde liefde van de begeleiders slecht juist muren, in plaats van ze op te werpen. Met kwasten en verf ben ik in het schilderij gedoken. De vogel boven de muur heeft een hart in zijn bek. Aan welke kant laat hij dat vallen en brengt hij vrede? of vliegt hij gewoon door? Dat dilemma raakt me elke keer als ik naar het schilderij kijk.’Wilma Veen

Onbetaalbaardingen van waarde

nr.6 Kennis 11

nr.6 Kennis12

‘Verantwoor-delIjk Voor de

MedewerkerS en MIjn faMIlIe’

jong & ondernemendCarrière

nr.6 Kennis 13

nr.6 Kennis14

ik was nooit van plan het bedrijf van mijn vader over te nemen. Ik studeerde commerciële economie en ver-

volgens bedrijfskunde in Amsterdam. Toen ik studeerde leek

het bedrijf van mijn vader mij niets voor mij. Ik liep stage bij

BMW en wilde graag als salesmanager in de autobranche wer-

ken. Helaas verkeerde de autobranche na mijn afstuderen in

een crisis. Daardoor koos ik ervoor na mijn studie in een druk-

kerij en vervolgens als accountmanager bij een verzekeraar in

Londen te werken. Mijn vader werd zestig en begon na te den-

ken over zijn opvolging. Tweeënhalf jaar geleden hakte ik de

knoop door om toch het bedrijf op termijn over te nemen. Als

ondernemer heb je veel meer ruimte voor je eigen inbreng en

ik heb een paar goede ideeën voor de zaak.’

BeDrijF‘Mijn vader heeft mij nooit gepusht om het bedrijf over te nemen. Hij liet mij alle vrijheid en ik kon zelf bepalen

wat ik wilde doen met mijn leven. Hij nam me wel af en toe mee

op reis. Daardoor leerde ik de onderneming kennen.

Ik ben er vanzelf steeds meer van overtuigd geraakt dat dit is

wat ik wilde doen. Het werd steeds aanlokkelijker om zelf on-

dernemer te worden en dit bedrijf was er natuurlijk al.

Ik hield en houd nog steeds van sales. Ik vind het prachtig om

klanten binnen te halen en nieuwe concepten te ontwikkelen.

Daar krijg je bij je eigen onderneming natuurlijk veel meer

ruimte voor dan in loondienst.

Mijn vader heeft het bedrijf in 1972 gekocht. De voormalige

oprichter en eigenaar Fischer wilde het aan zijn zoon overdragen,

maar die is helaas vroegtijdig overleden. Toentertijd was het nog

een klein bedrijf met zes medewerkers. Inmiddels hebben we

veertig mensen in dienst en een miljoenenomzet. Het is aan mij

om de organisatie verder te laten groeien. Dat is best spannend.’

vermogen‘Het vermogen zit voornamelijk in de organisatie. Alles wat wordt verdiend wordt meestal ook weer in het bedrijf

geïnvesteerd. Ik voel me dus niet vermogend in de zin van veel

geld hebben. Mijn zus en ik zijn nooit iets tekortgekomen. Wij

konden doen en laten wat wij wilden en ook in het buitenland

werken en studeren. Ik kreeg mijn rijbewijs betaald en een Alfa

Romeo. Toch zijn we zeker niet verwend: ik besefte altijd wel

dat het bijzonder was en ook mijn ouders hebben ons geleerd

wat de waarde van geld is. Op mijn zestiende stond ik hier ook

de hallen te vegen voor een paar euro per uur.

Het is wel zo dat vermogend zijn een bepaalde rust geeft. Ik

denk dat ik ook niet zomaar mijn vaste baan had opgegeven als

ik er niet van bewust was geweest dat er altijd een vangnet is.’

leeFtijD‘Ik ben natuurlijk nog vrij jong. als ik nu wel eens met de salesmanager op klantbezoek ga die aanzienlijk ouder is,

denken klanten vaak dat ik de salesmanager ben en hij de direc-

teur. Mijn vader is echt een icoon in de branche en ik moet mezelf

natuurlijk nog bewijzen. Mijn leeftijd is soms een handicap om

serieus te worden genomen. Aan de andere kant heeft mijn vader

veel inhoudelijke productkennis, maar gaat het ook steeds meer

om concepten en merken. En daar weet ik dan weer meer van.’

vrienDen‘Geen van mijn vrienden heeft een eigen onder-neming. Zij hebben allemaal een mooie carrière als manager.

Dat is toch wezenlijk anders dan het ondernemerschap. Als je

zelfstandig bent, ben je altijd met je bedrijf bezig. Voor vragen

en advies kan ik dan ook beter bij mijn eigen vader of schoon-

vader terecht, die veel ervaring hebben.’

jong & ondernemendCarrière

op zijn eenendertigste staat Arnoud Booij in de start-blokken om het bedrijf A.s.F. Fischer, specialist in bevestigingsmaterialen, van zijn vader over te nemen. hij is nu adjunct-directeur en leert de fijne kneepjes van het vak. ‘het verbaast mij hoe makkelijk mijn vader opeens steeds meer afstand kan nemen van de onderneming.’

‘

nr.6 Kennis 15

vADer‘Mijn vader was nooit thuis. Ik zag dus al vroeg wat een eigen onderneming met zich meebrengt. Hij werkte

altijd en was veel op reis. Zo’n leven wilde ik vroeger zeker niet

leiden. Nu begint mijn eigen leven wel steeds meer op dat van

mijn vader te lijken. Ik ben ook vaak op zaterdag op de zaak.

Het voelt ook niet als werken.

Mijn vader bouwt nu steeds meer af. Hij werkte altijd zeven-

tig of tachtig uur per week, nu is hij er nog maar drie dagen per

week. Mijn vader is nu een week op vakantie en belt dan niet

eens op. Dat vat ik op als vertrouwen in mij en het geeft mij ook

een goed gevoel. Het verbaast mij wel hoe makkelijk hij opeens

steeds meer afstand kan nemen van de onderneming. Mijn va-

der is vrij introvert. Ik ben zelf meer extravert en vond mijn

vader iemand met wie je niet makkelijk kunt werken. Thuis gaf

hij ons alle vrijheid, maar op de zaak was hij best lastig en

streng. Maar ook op het werk krijg ik nu de vrijheid om mijn

eigen ideeën te toetsen en uit te werken. We hebben nooit ge-

botst. Het enige waar we voor moeten oppassen is dat we niet

continu over de zaak praten. Daar zitten familie en vrienden

natuurlijk niet altijd op te wachten.’

FAmilie‘Ik woon samen en heb een vriendin die ook een goede carrière heeft bij ABN Amro. Wij zijn van Amsterdam

naar Lelystad verhuisd zodat ik dicht bij de onderneming zit.

We hadden net een prachtig huis op IJburg gekocht en opeens

moet mijn vriendin elke dag vanuit Lelystad naar Amsterdam

reizen. Daar doet ze niet moeilijk over, dat vind ik wel bijzonder

van haar. We trouwen in september en als er kinderen komen,

moeten we even zien hoe het loopt. Maar mijn vriendin heeft al

duidelijk gemaakt dat ons bedrijf vooropstaat. Zij komt ook uit

jong & ondernemend Carrière

een ondernemersgezin en weet dus goed wat er bij een eigen

bedrijf allemaal komt kijken.’

uitsPAttingen‘Vroeger leek het me fantastisch om in een mooie BMW te rijden en droomde ik soms van bepaalde uitspattingen

of luxe. Nu ben ik dat helemaal kwijt. Ik rijd in een Golf. Niet

alleen heb ik een voorbeeldfunctie bij de zaak, maar ik vind het

nu ook belangrijker om bijvoorbeeld een mooie heftruck voor

de zaak te kopen. Daar word ik blij van. Ik ga graag met mijn

vriendin af en toe uit eten, maar niet al te duur. Vorig jaar ben

ik een week op vakantie op Curaçao geweest. In een Van der

Valk-hotel, helemaal prima.

Waar ik echt voldoening uit haal is het realiseren van ideeën.

Zo is ons magazijn straks volledig geautomatiseerd. Iets beden-

ken en dat dan vervolgens in de praktijk terugzien, vind ik erg

mooi. Ik zou dan ook zeker niet terug willen.’

‘ mijn vader heeft mij nooit gepusht om het bedrijf over te nemen’

FAMiLiE-KWESTiES

nr.6 Kennis16

Bij de overdracht van een familiebedrijf hebben kinderen van onder-nemers niet alleen privé, maar ook zakelijk met hun ouders te maken. Twee ondernemers aan het woord over ondernemerschap binnen de familie en de lastige balans tussen oude waarden en nieuwe ideeën.

‘Hoewel ik, zogezegd, ‘tussen de stekkers ben geboren’ heeft mijn jeugd zeker niet in het teken van een mogelijke bedrijfsovername gestaan. Als we het er al over hadden zei mijn vader dat het beter was dat ik eerst er-gens anders ervaring zou opdoen. Wel heb ik, in tegenstelling tot mijn zus, al-tijd affiniteit met techniek gehad. Dus ik was als enige zoon een voor de hand liggende kandidaat. Niettemin kwam het moment waarop mijn vader vroeg of ik het installatiebedrijf wilde overnemen eerder dan verwacht. Het was 1991. Mijn vader was er zoals hij zei ‘helemaal klaar mee’ en het was voor hem een

kwestie van nu of nooit. ik was toen 26 en vier jaar ergens anders in dienst, maar nam de uitdaging graag aan.

ik heb een jaar samengewerkt met mijn vader en een externe compagnon, die op mijn verzoek ook deel uitmaakt van de directie. Al snel bleken de menin-gen van mijn vader en mij uiteen te lo-pen. ik was jong, had nieuwe ideeën en was ervan overtuigd dat de oudere gene-ratie het verkeerd aanpakte. Terwijl ik streefde naar het vereenvoudigen en au-tomatiseren van processen, bleef mijn vader een man van papier. Dat botste. gelukkig alleen zakelijk, wat we altijd goed van privé hebben kunnen scheiden.

Mijn vader besloot terug te treden.Nu, twintig jaar later, zie ik dat mijn

vader een goede ondernemer was en heb ik meer waardering voor zijn opvat-tingen gekregen. Hij was altijd zeer be-trokken en zou iets niet loslaten voor het af was. Zelf ben ik iets meer van het consensusmodel, maar met die vast-houdendheid heeft mijn vader wel veel bereikt. Hij kon tot in detail zaken uit-pluizen en haalde daarmee vaak zijn gelijk en bewondering van anderen. Ook had hij waardering voor alle soor-ten werk: groot en klein. Het bedrijf dat mijn vader in 1958 heeft opgericht is in-middels gegroeid van 15 werknemers

persoonlijk ondernemenInvesteren

gERARD VAN DALEN (45)

nr.6 Kennis 17

Gerard van Dalen

persoonlijk ondernemenInvesteren

nr.6 Kennis18

‘houd ik het bedrijf binnen de familie of verkoop ik het aan een externe partij? vaak is dit de eerste keuze die ondernemers maken wanneer zij terugtreden. veel directeur-grootaandeelhou-ders willen de onderneming binnen de familie houden wanneer er kinderen zijn die het kunnen overnemen. men wil niet de hoofd-prijs vragen, maar ook niet te weinig omdat er wel over voldoen-de vermogen moet zijn voor de financiering van de toekomstige eigen uitgaven. Wij hebben hiervoor een tool ontwikkeld waar-door we hierover duidelijkheid kunnen geven. tegelijkertijd merk ik dat deze ondernemers het belangrijk vinden dat mogelijke andere kinderen niet worden benadeeld. een door ons opgestelde strategie tot vermogensoverdracht kan dit voorkomen.

Daarnaast spelen wij als vermogensmanagers een belang-rijke rol in de vermogensstructurering van de oud-directeur na verkoop van de onderneming. Daarbij is het van belang dat eerst de financiële doelstellingen van de relatie helder worden. Aan de hand hiervan kunnen we bijvoorbeeld bepalen welk beleggings-rendement nodig is om deze doelstellingen te realiseren en welk beleggingsbeleid hierbij past.

een ander vraagstuk is de structurering van het in de personal holding aanwezige vrij belegbaar vermogen. er zijn verschillende mogelijkheden waarvan de vBi, ofwel een vrijge-stelde beleggingsinstelling, voor veel DgA’s een interessante mogelijkheid kan zijn.

zeker bij bedrijfsovernames binnen de familie is maatwerk ge-boden. Want het kan gevoelig liggen. zo kunnen er spanningen ontstaan als de oud-ondernemer te veel betrokken blijft of juist zijn opvolger te veel loslaat. laatste zin wordt: het is verstandig om goede afspraken te maken over de bedrijfsoverdracht.Hans van Rooden relatiemanager Schretlen & Co

‘Mijn vader kon in het gezin bijna achteloos aanwezig zijn, zoals wel meer vaders in de rolverdelingen van twintig jaar terug. Maar ondertussen had hij een haarfijn inzicht hoe hij ons moest overtui-gen en kon hij met een paar opmerkin-gen ons karakter markeren. Aan de keu-kentafel passeerde alles wat er die dag gebeurd was, de revue. Verantwoorde-lijkheidsgevoel en inzicht in menselijke verhoudingen heb ik daardoor spelen-derwijs met de paplepel ingegoten ge-kregen. Mijn vader is de eerste onderne-mer in de familie. ik was tien jaar oud toen hij in 1984 kantoorinrichtingsbedrijf Klompé overnam. Hij heeft het tot 2001 geleid. Hij zette daarvoor veel op het spel, ook privé: onze woning werd vol-ledig ingezet als onderpand. ik zit anders in elkaar, ben behoudender en voorzich-tiger. De verantwoordelijkheid voor zes-tig werknemers rustte zwaar op de schouders van mijn vader en ik denk dat hij wist dat ik daar niet gelukkig van zou worden. Toen mijn vader tien jaar gele-den de kans kreeg om Thuis Woonsup-port over te nemen, heeft hij dat gedaan. Voor hem was de inrichting van zorgin-stellingen een aanvullende markt waar hij in een economische laagconjunctuur op terug kon vallen. Hij heeft mij ge-vraagd of ik voor deze onderneming de verantwoording wilde dragen. Waar-schijnlijk omdat hij zag dat het kleinscha-lige, er werkten zes mensen, geschikter voor mij was. Na twee jaar in loondienst het vak te hebben geleerd, had ik alle aandelen in handen.

in 2006 twijfelde ik aan de manier waarop ik het bedrijf wilde voortzetten. ik kreeg een aanbod om de onderne-ming te verkopen en als general ma-nager in loondienst aan te blijven. Mijn vader vond het zonde van de inspannin-gen die we tot dan toe hadden verricht om het bedrijf in de markt te zetten. Het begon eigenlijk net zijn vruchten af te

naar 150 mensen. Ondanks de grootte vind ik het nog steeds belangrijk dat alle opdrachten even zorgvuldig wor-den gedaan. Dat is echt een insteek die ik van mijn vader heb overgenomen.

ik herinner mijn vader als iemand die dag en nacht met zijn onderneming bezig was. Eigenlijk was het gezin om het bedrijf heen gebouwd. Zelf heb ik een zoontje van tien jaar, maar ik ver-wacht niet dat hij de onderneming

overneemt. Het klinkt als een cliché maar ik vind het belangrijk dat hij later gelukkig wordt door de dingen te doen die hij leuk vindt. in 2002 heb ik mijn aandelen verkocht aan een investe-ringsmaatschappij. Bij die beslissing heb ik mijn vader van het begin af aan betrokken. Hij stond er zakelijk in en begreep dat ik die beslissing moest ne-men om onze groeiambitie waar te kun-nen maken.’

Goede afSpraken

HAN BRiNKMAN (34)

nr.6 Kennis 19

Han Brinkman met zijn vader

werpen. Achteraf heeft hij gelijk gehad. Het was een totaal mislukt huwelijk. ik was al te lang ondernemer geweest om me weer te kunnen schikken in de rol van manager en daarbij had ik ook te weinig echte invloed op de koers die het bedrijf zou varen. De bedoeling was dat ik met harde hand zou reorganiseren. Dat pas-te niet bij mij. Soms gekscherend, soms serieus hield mijn vader mij voor dat hij me gewaarschuwd had. Dat soort ge-

sprekken kapte ik altijd af, want je kunt er niets mee. Privé bleef de band goed, want daar zijn we het altijd wel over eens geweest: het leven is te kort om lang on-gelukkig te blijven.

in 2008 heb ik mijn knopen geteld en samen met een compagnon het bedrijf W2Wonen opgericht dat zich ook toelegt op de inrichting van zorginstellingen. ik denk dat mijn bedrijfsvoering verschilt van die van mijn vader. Mijn vader was

zoals gebruikelijk in die tijd meer hiërar-chisch ingesteld en niet altijd even diplo-matiek. Hij zei wat hij dacht en eigenlijk was het ook wel de bedoeling dat het zo gebeurde. Tegelijkertijd was hij een heel gedreven en gepassioneerd onder-nemer. Dat werkte vaak in zijn voordeel, maar soms ook in zijn nadeel. ik ben zelf eerder een perfectionist en meer on-derhevig aan twijfel. Mijn valkuil is dat ik meer zou moeten delegeren.’

HAN BRiNKMAN (34)

nr.6 Kennis20

DE SUBJECTiViTEiT VAN ONZE WAARNEMiNg

Een mens kan niet alles weten. in een poging ons kennisgat te vullen, laten we ons volgens psycho-loog Yvonne Berkhoff on-der meer leiden door ons verlangen naar succes. ‘We kijken met een gekleurde bril omdat we altijd bezig zijn bevestiging te zoeken van de juistheid van onze beslissingen.’ Dat geldt ze-ker ook voor beleggen.

nr.6 Kennis 21

achtergrond Beleggerspsychologie

‘ WiJ ZiJN ALLEMAAL gENEigD OM SUCCESSEN AAN ONSZELF TOE TE SCHRiJVEN’

iedereen kent wel de ervaring dat je een kran-tenkop of reclamekreet helemaal verkeerd leest. Er staat iets

heel anders dan je dacht. Yvonne Berkhoff vindt dat een mooi

voorbeeld van de subjectiviteit van onze waarneming. ‘We zien

datgene wat we verwachten te zien. Daarin kunnen we onszelf

vaak moeilijk corrigeren. Soms moet je iets wel drie keer lezen

voor je eindelijk leest wat er werkelijk staat.’ Informatie mag dus

objectief lijken, de manier waarop we die tot ons nemen is verre

van neutraal. ‘Een exacte wetenschap als wiskunde komt mis-

schien wel het dichtst bij een objectieve, waardevrije logica. Maar

zodra er mensen in het spel zijn, en in de economie is dat absoluut

het geval, gaan imperfectie en subjectiviteit een rol spelen. Dat is

onvermijdelijk.’

verWAchtingendat klinkt overigens dramatischer dan het is. Zolang we ons niet in slaap laten sussen door de illusie dat ons

niets kan gebeuren zolang we over kennis beschikken, is er niets

aan de hand. ‘Iedereen heeft de neiging om de lacunes in de ken-

nis zelf aan te vullen. Daarbij worden we geleid door verlangens

en verwachtingen. Dat is niet erg, zolang we ons maar realiseren

dát we dat doen. Dan valt er prima te leven met subjectieve ken-

nis.’ Op basis van onze ervaringen hebben we bepaalde verwach-

tingen, stelt Berkhoff. Die verwachtingen kleuren onze waarne-

mingen. Juist als we iets heel graag willen, filteren we de informatie

die we tot ons nemen. Dat geldt zeker ook voor beleggen. ‘Je hoopt

dat de koersen omhoog gaan. Als dat niet zo gebeurt, zijn we ge-

neigd de eerste tekenen daarvan te negeren. We kijken met een

gekleurde bril omdat we altijd bezig zijn bevestiging te zoeken van

de juistheid van onze beslissingen.’

DrijFverenwat alle mensen, dus ook beleggers, gemeen hebben is de behoefte aan succes en de wens ons te onderscheiden

van anderen. Ook die drijfveren kleuren onze blik en daarmee de

keuzes die we maken. Diezelfde drijfveren kunnen mensen ertoe

brengen met gegevens te sjoemelen of te liegen, maar ze zijn ook

de oorzaak van overmoed en de neiging om risico’s te onderschat-

ten. ‘Als je buurman dat doet en jou lekker maakt met de rende-

menten die hij haalt, dan is je eerste reactie: dat kan ik ook, en zelfs

beter. De vraag of je wel over genoeg kennis beschikt verdwijnt in

zo’n geval al snel naar de achtergrond en wordt verdrongen door

andere motieven, die volstrekt irrationeel zijn.’

leren vAn FoutenHoe ervarener een belegger, hoe beter hij weet dat ondanks alle kennis en informatie die beschikbaar zijn, de aan-

delenmarkten vol onzekerheden zitten. Veel van wat er gebeurt

hebben we niet in de hand en kunnen we dus niet voorzien. Soms

moet je daarom je verlies nemen, slikken en weer doorgaan. Leren

van fouten is daarbij een essentiële eigenschap voor een succes-

volle belegger, stelt Berkhoff. ‘Wij zijn allemaal geneigd om suc-

cessen aan onszelf toe te schrijven, en mislukkingen aan anderen

te wijten. Dat is lang niet altijd terecht. Als je weet dat je met te

weinig kennis ergens ingestapt bent, dan is het wijs om dat voor

jezelf toe te geven en het de volgende keer anders aan te pakken.’

Zelfkennis is dus noodzakelijk om te voorkomen dat je dezelfde

fouten opnieuw gaat maken.

Nu zelfs het oerdegelijke sparen niet meer veilig blijkt te zijn,

dringt bij veel mensen het besef door dat we moeten leren omgaan

met onzekerheden. Hoe meer ervaring een belegger heeft, hoe

beter hij weet wat er kan gebeuren. Daar stelt hij zijn verwachtin-

gen op in en dat kleurt weer de manier waarop hij informatie tot

zich neemt en verwerkt.

Yvonne Berkhoff vat graag nog even samen wat volgens haar

de kenmerken zijn van een succesvolle belegger: ‘Die kent zich-

zelf. Weet wat zijn sterke en zwakke plekken zijn. Hij spreidt de

risico’s en is zich bewust van zijn drijfveren. Hij belegt vanuit

ervaring, kennis, verstand en gevoel, ziet z’n fouten onder ogen

en leert ervan.’

Yvonne Berkhoff is docent psychologie aan de Vrije Universiteit en

consultant via Berkhoff Consult te Amsterdam.

nr.6 Kennis22

achtergrond Beleggerspsychologie

‘ WiJ ZiJN ALLEMAAL gENEigD OM SUCCESSEN AAN ONSZELF TOE TE SCHRiJVEN’

nr.6 Kennis 23

achtergrond Beleggerspsychologie

»

ZELFKENNiS iS BELANgRiJK‘kennIS IS belanGrIjk, Maar beleG-gers moeten allereerst beschikken over de nodige zelfkennis’, stelt Bert Dekker. De senior medewerker Financiële Struc-turering van Schretlen toetst onder andere beleggingsvoorstellen en be-oordeelt ze op evenwichtigheid en consistentie. Zowel de cliënt als zijn rela-tiemanager bij Schretlen moet over zelfkennis beschikken. Dekker: ‘Voor je begint met beleggen is het van belang ook mogelijke angstgevoelens te inven-tariseren. Loop vooruit op vervelende situaties die kunnen ontstaan, schat in hoe je daarop gaat reageren en speel daar nu al op in. Slaap je nog steeds goed als de koersen opeens sterk dalen? Zijn er dan nog andere geldstromen be-schikbaar of moeten die bijvoorbeeld aan het eigen bedrijf worden onttrokken? Beleggen is kortom vooruitzien’, conclu-deert Bert Dekker.

Zelfkennis betekent ook: je eigen be-perkingen kennen. Wie weet waar de leemte in zijn eigen kennis zit, weet ook welke deskundigheid hij extern moet inschakelen. De adviseurs van Schretlen zijn op de hoogte van wat ze zelf in huis hebben, maar de bank werkt ook samen met internationale partijen om interessante beleggingsproducten aan te kunnen bieden.

Kennis kan niet zonder gevoel. Ken-nis van de markt is essentieel, maar enig gevoel voor hoe die zich ontwikkelt is ab-soluut noodzakelijk. ‘Je kunt tegen de stroom in roeien, maar je moet ook pro-beren aan te voelen wanneer het tij weer

keert’, aldus Dekker. Ook bij de samen-stelling van een beleggingsportefeuille speelt gevoel een rol. De beleggingen moeten passen bij de normen en waar-den van de cliënt. Als die bijvoorbeeld moeite heeft met alcohol, zijn aandelen Heineken geen goed idee, ook al zouden ze puur rationeel gezien een goede be-legging vormen. ‘Elke belegger zou, voor hij in de beleggingsmarkten stapt, goed moeten nadenken over wat hij in het leven belangrijk vindt.’

‘ER ZiJN TE VEEL VOORBEELDEN VAN

MENSEN DiE NA EEN OF TWEE gOEDE

BESLUiTEN HUN HOOFD VERLiEZEN EN ALSNOg

ALLES KWiJTRAKEN’

nr.6 Kennis24

achtergrond Beleggerspsychologie

Ten slotte is ook ervaring belangrijk om goed te kunnen beleggen. ‘In ons vak moet je je niet uitsluitend laten leiden door recente gebeurtenissen, en goed spreiden. Als de koersen erg dalen, kan de verleiding groot zijn het bijltje erbij neer te gooien, terwijl de ervaring juist leert dat zo’n periode vaak gunstig is om in te stappen. En als iedereen en-thousiast wordt over de beurs, is het vaak tijd om wat beleggingen aan an-deren te gunnen.’

Kortom, als specifieke kennis de mo-tor van de beleggingen vormt, dan zijn zelfkennis, ervaring, gevoel en voort-schrijdend inzicht de vereiste smering om de motor goed draaiende te houden.

gEZOND VERSTAND‘Zelf beleG Ik nIet. Het koSt Veel tijd en moeite om voldoende kennis te vergaren om goede beslissingen te kun-nen nemen en die neem ik niet. Die paar keer dat ik iets heb geprobeerd zat ik dan ook steeds fout. Wel interessant trou-wens, want van missers steek je veel op. Ik vind het vooral leuk om te ontdekken hoe dingen werken.’

Financieel journalist Geert Dekker schrijft over het proces en de achtergron-den van beleggen. Kennis is daarvoor es-sentieel. ‘Ik ben erg huiverig voor de goeroe-industrie die een slaatje probeert te slaan uit het verlangen naar zekerheid bij de gemiddelde belegger. Er zijn altijd wel mensen die drie keer goed gokken

en daardoor heel rijk worden, maar dat wil nog niet zeggen dat ze een recept hebben dat voor iedereen geldt.’

Toch realiseert hij zich ook heel goed dat kennis alleen niet toereikend is. ‘Het is een illusie om te denken dat er wetma-tigheden zijn aan de hand waarvan je kunt voorspellen hoe de beurs en de be-leggers zich gaan gedragen.’ De factoren onzekerheid en onvoorspelbaarheid zul-len altijd een rol spelen. Het enige wat je daartegen kunt doen is je risico’s sprei-den en tevreden zijn met een matig ren-dement. ‘Zorg dat je kennis voortdurend up-to-date is, blijf om je heen kijken, lees de kranten en vertrouw op je eigen ge-zonde verstand. Er zijn inmiddels te veel voorbeelden van mensen die na een of twee goede besluiten hun hoofd verlie-zen en alsnog alles kwijtraken.’

De crisis heeft zijn visie op beleggen niet veranderd. ‘Het is niet zo dat we op-eens in een heel nieuw tijdperk zitten. In de geschiedenis volgen crises elkaar op en dat is nu niet anders.’ Wat de afgelo-pen decennia wel veranderd is, is de rol van particuliere beleggers op de aande-lenmarkt. Affiniteit met een bepaald pro-duct of merk geeft vaker de doorslag bij het besluit om hun geld erop te zetten, merkt Dekker. Hij noemt TomTom of Ahold als voorbeelden daarvan. ‘Er is niks mis mee om te beleggen in een naviga-tiesysteem omdat je er zelf zo tevreden over bent, maar verdiep je dan ook in de concurrenten. Zorg in elk geval dat je de markt kent, zodat je weet welke risico’s je loopt. Hoe je het ook wendt of keert, be-leggen draait uiteindelijk om kennis.’

Het tijdschrift Psychologie Magazine heeft een doe-het-zelfwebsite waar-op je met behulp van wel honderd verschillende tests aan je eigen gees-telijk welbevinden kunt sleutelen. Het wettigt de veronderstelling dat

peuteren-aan-je-psyche anno 2010 is wat de kruiswoordpuzzel in de decennia hiervoor was.

in het pre-internettijdperk sloeg je als je even niets te doen had de krant open, je pakte een potlood en je begon met een gespeeld-vermoeid zuchtje aan een cryptogram of een doorloper. nu maak je om wat tijd dood te slaan in 2, 10 of 15 minuten een digitale scan van je persoonlijkheid of van je gevoelsleven: ‘Doe de piekertest’, ‘Bent u een emotionele eter of een externe eter?, ‘Bent u een narcist?’, ‘welk type bent u in de liefde?’.

of, kan ook: je berekent aan de hand van 46 ja/nee-vragen op de site hoeveel levensjaren je nog voor de boeg hebt. typisch een test natuurlijk voor al wat oudere heren die hem al een heel klein beetje beginnen te knijpen (vrouwelijke leeftijdgenoten hebben dat minder; die leven doorgaans veel meer in het nu) – en ja, ik kan het dus niet laten om me even snel aan deze bron der kennis te laven. op basis van onder andere mijn alcoholgebruik en voedselinname, mijn seksuele activiteit, mijn iQ en mijn burgerlijke staat stelt de computer binnen 3,8 minuten vast dat ik 76 jaar word.

Als je verstandig bent, haal je als zelftester na zo’n onderzoekje natuurlijk je schouders op en ga je écht iets nuttigs of leuks doen met de tijd die je volgens psychologiemagazine.nl nog hebt. Maar ja, bij beginnende gek-

ke, oude mannetjes zoals ik kan het malen dus zomaar ineens toeslaan. Lieve hemel, máár 76?! De eindstreep vervroegd in zicht?! een paar minuten lang zit ik boven mijn laptop uit het raam te staren als zat ik alvast voor me uit te sterven achter de geraniums. internetten – levensgevaarlijk voor ouderen!

Het duurt dan ook niet lang of mijn vrouw bespeurt wat van de plotselinge stemmingswisseling die me heeft bevangen. Als ik uitleg wat er de aanleiding toe is, moet ze toch wel even grinniken. ‘tik dan in het aanbod aan psychologische zelftests nou maar eens “wijsheid” in’, suggereert ze. Mijn laptop geeft daarop ‘geen resultaten’. ‘Kijk aan’, zegt mijn echtgenote. ‘Dat wil misschien zeggen dat je er in het verwerven van wijsheid toch nog alleen voor staat. en laat ik er met mijn beperkte kennis dan aan toevoegen: je hebt er alle tijd voor!’

door Wim de Jong Column

Internetten

is onder andere columnist voor de Volkskrant

nr.6 Kennis 25

- levensgevaarlijk voor ouderen!

nr.6 Kennis26

Waaraan denkt u bij het woord kennis? Een gevoel, een herinnering of wellicht een zojuist verkregen idee? Bijzonder is dat één woord, waaraan iedereen dezelfde betekenis koppelt, vaak verschillende beelden kan oproepen. Wij namen de proef op de som en vroegen vijf net afgestudeerde fotografen hun visie op het thema kennis te vertalen naar een beeld. Het resultaat is een prikkelende fotoreportage.

Kennis

kennisIn beeld

In beeldvertrouwen

nr.6 Kennis 27

pagina 27 WIE: Vincent van Gaalen (26)STUDIE: Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den HaagFOTO: Botanica

‘De mensheid heeft ontzaglijk veel kennis opgedaan door de natuur te observeren en te bestuderen. zo hebben wij ontdekkingen gedaan die de mens uitkomst bieden. er zijn tal van planten en kruiden die gebruikt kunnen worden voor het genezen en het voorkomen van allerlei kwalen.’ vincent liet zich inspireren door etsen en tekeningen die vroeger gemaakt werden bij het bestu-deren van planten en kruiden en fotogra-feerde een salieplantje. ‘Functionaliteit en schoonheid komen hier samen. het gaat om de bewustwording, het zien van de tweede laag. Wanneer we de natuur goed observeren blijkt er vaak meer in te zitten dan we in eerste instantie zouden denken.’

WIE: Jonas Löllmann (28)STUDIE: Academy of Fine Arts in MaastrichtFOTO: Mother&child‘vrije interpretatie is belangrijk in mijn ma-nier van fotograferen. Dat nederlands niet mijn moedertaal is, zorgde ervoor dat ik het thema kennis vrij kon interpreteren. ik wil dat mensen de vrijheid voelen om hun fan-tasie te gebruiken, als maker vul ik bewust niet alles in. Daarom fotografeer ik mensen graag van de achterkant.’ Kennis staat voor jonas in verband met vertrouwen en liefde tussen mensen. Dit legde hij vast in de stra-ten van Berlijn. ‘het is belangrijk om kennis te verwerven, te laten groeien en in balans te houden.’www.jonasloellmann.de

nr.6 Kennis28

kennisIn beeld

nr.6 Kennis 29

kennis In beeld

WIE: Daan Paans (24)STUDIE: St. Joost AcademieFOTO: Untitled

‘niet het maken, maar het bedenken van een foto is voor mij de grootste uitdaging. Deze foto, die ik gemaakt heb voor het boek Perhaps it could be said rightly there are three times, laat het research area van cern zien. onder het landschap op de foto ligt een 30 kilometer lange tunnel waarin cern het grootste wetenschappelijke experiment ter wereld uitvoert. Dit experiment moet antwoord geven op vragen over het bestaan van antimaterie en de zoektocht naar het higgs-deeltje. het summum van kennis dus. De foto laat meer zien dan je op het eerste gezicht denkt. Dat vind ik belangrijk, een foto die meer is dan alleen een plaatje dat een verhaal ondersteunt.’www.daanpaans.nl

nr.6 Kennis30

kennisIn beeld

nr.6 Kennis 31

WIE: Kamila Baczek (29)STUDIE: Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten in Den HaagFOTO: Untitled

‘Als fotograaf werk ik veel met symbolen. Dat is wie ik ben. Bij deze opdracht dacht ik gelijk aan biologische kennis. De hersenen dus. Die connectie met het brein komt ook omdat ik voorheen medicijnen studeerde. het hoofd op de foto staat symbool voor kennis. De munten verbeelden de bank, maar ook mensen die met veel geld omgaan. Beleggers bijvoorbeeld. zij moeten kennis van zaken hebben. Daar praten ze dagelijks over. Dat heb ik weer gesymboliseerd door een andere kleur munten te gebruiken voor de hals.’ www.kamilabaczek.com

kennis In beeld

WIE: Jonas Lund (26)STUDIE: Gerrit Rietveld AcademieFOTO: Kontoret (4 borden en een kopieermachine)

‘Foto’s weerspiegelen de werkelijkheid. Althans, zo werden foto’s in het verleden beleefd. maar met de komst van Photoshop is niets meer wat het lijkt. Die techniek is zo ver doorgeschoten, dat niemand meer in de echtheid van de opname gelooft. Waar kijk je eigenlijk naar? is het de werkelijkheid of een illusie? met deze foto bevraag ik de toepassing van die kennis. hoe ver mag je gaan met beeldmanipulatie, met het creëren van een illusie? Dat probeer ik te laten zien door de alledaagse kantoorartikelen op deze manier af te beelden.’ www.jonaslund.com

nr.6 Kennis32

kennisIn beeld

nr.6 Kennis 33

nr.6 Kennis34

‘ Geld moet ik zorgeloos uit kunnen geven’voor succesauteur tessa de loo (63) heeft het schrijven van een roman nog altijd iets magisch. haar beste momenten beleeft ze achter haar bureau in Portugal. ‘ik pas niet helemaal meer in nederland.’

interviewWijs & ervaren

‘ Geld moet ik zorgeloos uit kunnen geven’

interviewWijs & ervaren

nr.6 Kennis 35

nr.6 Kennis36

interviewWijs & ervaren

als kind tekende en schilderde ik veel. Ik wilde beel-dend kunstenaar worden maar mijn ouders waarschuwden mij

voor een karige financiële toekomst. Dat schrikte mij enorm af.

Ik ben geen type dat een kilometer omfietst voor goedkopere

sinaasappels. Nee, geld moet ik zorgeloos uit kunnen geven.

Uiteindelijk ging ik Nederlands studeren. Ik had een passie

voor literatuur. Voor Françoise Sagan, Sartre, Simone de Beau-

voir. Maar ook voor Hermans, Couperus, Reve. Zijn brieven-

boeken, zoals Op weg naar het einde, heb ik stukgelezen. Zijn

humor, zijn weergaloze stijl, zijn melancholie: dat was zo troos-

tend. Maar het bestaan als lerares Nederlands stond mij tegen.

Dat vroege opstaan. Als de leerlingen hun tassen om half negen

op de tafels smakten, deed het mij pijn aan de oren. Ik had het

geluk dat mijn debuut meteen een bestseller werd zodat ik kon

stoppen met lesgeven en kon doen wat ik het liefst deed.

Dertig jaar geleden ben ik gescheiden. Daarna ben ik nooit

meer getrouwd. Ik heb een paar relaties gehad, maar nu ben ik

alweer een tijd alleen. Dat vind ik niet erg, ik koester mijn on-

afhankelijkheid. Mijn zoon is getrouwd met een Française, ze

hebben twee kinderen van vier en zes. Die zie ik regelmatig. Ik

heb ook een huis in Frankrijk, dichtbij de woonplaats van mijn

zoon en zijn gezin. Ooit vluchtte ik naar Portugal omdat ik het

hier in Nederland te vol en te druk en de hemel te grijs vond. Ik

houd van natuur, van wandelen en van ruimte.

In Portugal en Frankrijk heb ik het naar mijn zin. En toch

mis ik Nederland wel eens: de Hema, alles wat vanouds bekend

is. Maar vooral de taal. Het is vermoeiend om je altijd in een

vreemde taal te moeten uitdrukken. Tegelijkertijd heb ik sterk

het gevoel dat ik toch niet meer zou kunnen wennen in Neder-

land. Als ik naar de vaderlandse televisie kijk, begrijp ik veel

niet. Ik weet niet meer waar Nederlanders zich druk om maken

en waarom. De begrafenis van André Hazes bijvoorbeeld. Heel

Nederland stond op zijn kop. Ik stond er versteld van dat die

begrafenis zo sentimenteel was, dat er zo’n cultuur omheen was

gecreëerd. Dat mensen zich zo laten gaan, ongelooflijk. Ook de

dood van Ramses Shaffy werd breed uitgemeten. Alles komt op

tv. De showbizz is in de berichtgeving ontzettend dominant

geworden de laatste jaren. Ook de taal verandert, verloedert is

misschien een groot woord maar men gaat er wel gemakzuch-

tiger mee om.

Familie & gezinsleven

Schrijverschap & ondernemerschap

Schrijven is een bedrijf. een schrijver zit achter zijn bureau te schrijven. In alle eenzaamheid en stilte, teruggetrok-

ken in zijn fantasie. Dat bestaan heeft me altijd getrokken.

Maar de schrijver moet ook verkopen. Nu pas, na 26 jaar schrij-

ven, dringt dat tot me door. Elke keer dat er een boek ver-

schijnt, start er een heel promotiecircus met interviews, fotoses-

sies, lezingen, signeersessies. Ik moet uit Portugal overkomen,

in een hotel overnachten, soms zelfs de wereld rondreizen.

Mijn roman De tweeling is in 22 talen vertaald. Ik ben meer-

dere keren naar Australië gereisd om lezingen te geven. Ook

heb ik radio-interviews gegeven in het Nederlands, Engels,

Duits en Portugees. En deed ik lezingen in Engeland, Portugal

en Polen en heb ik drie lezingentournees van elk twee weken in

Duitsland gedaan. Je moet je talen spreken en bijhouden en

daardoor ontzettend flexibel zijn. Natuurlijk vind ik het erg fijn

dat mijn werk zoveel aandacht krijgt, maar ik ben er niet zo

goed in, in geïnterviewd worden. Dan zit je in een tv-show,

helemaal voorbereid om over je boek te praten en dan is de

eerste vraag: ‘Hoe is het nu om in Portugal te wonen?’ Dan heb

ik daar niet zo snel een snedig antwoord op, zodat ik met een

onbevredigd gevoel weer naar huis ga. Na 26 jaar schrijver-

schap voel ik me op tv nog steeds ongemakkelijk.

Toen bleek dat ik van de pen kon leven, kwam er een enorme

rust over me. Ik hoefde niet meer te zoeken. Ik hoefde geen les

meer te geven. Ik hoefde niet meer naar de kunstacademie, een

droom die ik als klein meisje al had. Toen het klikte tussen mij

en het schrijven, was ik thuis. Half buiten en half in de samen-

leving staan, het menselijke bedrijf gadeslaan: deze voor mij

natuurlijke levenshouding kreeg een functie toen ik eenmaal

schrijver was. Ik wist dat ik altijd door zou gaan met schrijven,

wat er ook gebeurde. Makkelijk is het niet altijd geweest. Er is

wel eens een roman afgewezen door de uitgeverij. Ik had toen

een jaar voor niets gewerkt en had het financieel moeilijk. Mijn

zekerheid kreeg een knak. Daarna moest ik me aan mijn eigen

haar omhoog trekken.

2

1

nr.6 Kennis 37

interviewWijs & ervaren

Helden heb ik niet, wel bewonder ik bepaalde mensen. Vooral schrijvers, zoals Haruki Murakami, Sandro

Veronesi, Paul Auster, Carson McCullers, Coetzee. Schrijvers

die het moderne leven weergeven, beschrijven wat de heden-

daagse mens bezielt. Die in een geweldige stijl verbluffende

psychologische inzichten geven en laten zien in welke valkuilen

we vandaag de dag vallen. Ik probeer iets van deze schrijvers te

leren. Hoe je een verhaal in elkaar zet, de toon, de visie op het

leven. Op dezelfde wijze kijk ik naar films. Een film is een ver-

haal. Hoe wordt dat verteld? Hoe pakt de scenarist dit aan? Zo

ben ik een enorme fan geworden van The Sopranos. De schrij-

vers van die serie over een mafiafamilie zijn erin geslaagd de

kijker mee te zuigen in het leven van een meedogenloze, on-

sympathieke, dikke mafialeider. Waarom kijk je ernaar? Omdat

die man een gewoon mens is, weliswaar extreem maar met her-

kenbare eigenschappen. Hij is een mafialeider maar tegelijker-

tijd ook patiënt bij een psychiater, een twijfelaar, een vader die

zijn zoon helpt met zijn huiswerk, een man met huwelijkspro-

Inspiratie & creativiteit

‘ Toen bleek dat ik van de pen kon leven, kwam er een enorme rust over me’

3blemen en een geweldig gevoel voor humor. Als kijker ga je

enorm met hem meeleven.

Schrijven is voor mij nog steeds iets magisch. Er zijn momen-

ten waarop het zo vloeiend gaat, dat ik niet snap waar het van-

daan komt. Of ik krijg tijdens het autorijden ineens een geweldig

idee voor een boek. Dat zijn heel bijzondere ervaringen. Neuro-

logen kunnen vast wel uitleggen hoe dat werkt in ons brein. Het

wiel werd gelijktijdig uitgevonden op verschillende plekken op

de aarde. Kennelijk hangt er zo af en toe iets in de lucht, een

soort golflengte van ideeën. Meestal heb je er geen contact mee.

En soms lukt dat ineens wel en springt er een grandioos idee in

je hoofd. Soms hebben meerdere mensen dat ongeveer gelijktij-

dig. Het idee leeft dan heel sterk zonder dat iedereen het weet.

De keren dat ik dat heb gehad, voel ik als spirituele ervaringen.

Ik gebruik het woord spiritueel eigenlijk nooit, omdat het zo

platgetreden is en werkelijk overal voor wordt gebruikt. Maar bij

dit fenomeen past het woord heel goed. »

nr.6 Kennis38

Geloof & spiritualiteit

Ik kom uit een atheïstisch gezin. als kind was ik erg

onder de indruk van de katholieke kerk. Ons dienstmeisje nam

mij met kerst stiekem mee, achter op de fiets, naar de kerk.

Dan zag ik al die stalletjes met lichtjes. Ze liet mij De engelbe-waarder lezen, met Bijbelverhalen voor kinderen. Die vond ik

mooi. Vooral omdat het verboden was, trok het geloof mij aan.

Mijn ouders vonden religie iets voor de dommen. Zelf zie ik

ook niet veel in godsdienst. De geschiedenis van de meeste

godsdiensten is bezoedeld met bloed en hypocrisie. Ik geloof

wel in de magie van het leven. Het feit dat wij, mensen, dieren,

de aarde, überhaupt bestaan. Ons leven is vaak een tragedie

maar ook boeiend. De menselijke soort is in staat tot de cre-

atie van zowel gruwelen als de meest waanzinnige kunstwer-

ken, uitvindingen en wat al niet meer. De mens als denkend

en voelend wezen is een mysterie en voor een schrijver een

onuitputtelijke bron van inspiratie.

Ik denk dat als we willen overleven, en dan bedoel ik in

psychische zin, dat we dan een stapje terug moeten doen in

onze welvaart. Nu zijn we op weg om menselijke machines te

worden.

Neem jongeren. Ze hebben bijna alleen nog contact met

anderen via de mobiele telefoon en de computer. Het is in de

plaats gekomen van persoonlijk contact. Men laat voortdu-

rend weten waar men is en wat men aan het doen is. Wat voor

contact is dat? Mijn schoondochter, die lerares is, vertelde dat

ze met leerlingen op schoolreis in de bergen was. Die kinde-

ren waren continu aan het bellen met hun ouders. Hoe het

met ze ging, wat ze aan het doen waren. Wij waren vroeger blij

dat we onze ouders even kwijt waren. Maar erger: als die kin-

deren van nu thuis komen, hebben ze hun ouders niets te

melden. Afstand, zo gezond in alle menselijke relaties, is er

dan niet meer.

interviewWijs & ervaren

‘ Vooral omdat het verboden was, trok het geloof mij aan’

als schrijver lig je constant onder vuur. dat veran-dert niet maar je went er ook nooit aan. Vooral omdat het soms

oneerlijke kritiek is. Dan is het boek niet goed gelezen, of heeft

de criticus een vooringenomen mening over mij. Weer een boek

van haar, die schrijfster van De tweeling. Krijg ik een slechte

kritiek, die echter wel goed onderbouwd is, dan kan ik ermee

leven. Maar niet met gemakzucht en onoprechtheid. Zo’n boek

is op dat moment een baby. Dan mag niemand zeggen dat hij

lelijk is. Ik lees kritiek pas maanden na verschijning, als alles

bezonken is.

Zingeving & psyche4

5

cv

tessa de loo (1946) is schrijfster. Ze stu-

deerde nederlands en werkte een tijdje

als lerares op een middelbare school tot

ze naam maakte met De meisjes van de

suikerwerkfabriek (1983). voor dit debuut

ontving ze de Anton wachterprijs en het

Gouden ezelsoor. Meander, Het rookoffer

en Isabelle volgden.

Haar grootste succes was de roman De

tweeling (1993) over twee Duitse zusjes

die op jonge leeftijd uit elkaar worden

gehaald. De een groeit op in Duitsland,

de ander in nederland. Dan komt de

tweede wereldoorlog, die een zware

stempel drukt op hun beider levens. Als

ze oud zijn, ontmoeten de zussen elkaar

toevallig weer.

De tweeling werd zeer succesvol verfilmd

met ellen vogel en thecla reuten in de

hoofdrollen, als de jonge en oude Lotte.

ook volgde een toneelstuk. voor deze

roman ontving tessa de Loo de otto von

der Gablentz-prijs en de Publieksprijs.

Daarna schreef tessa de Loo nog verschil-

lende romans en reisverhalen. in oktober

komt Daan en de boze wereld uit, een

non-fictieboek over leven met een hond

in Portugal.

‘Het is allemaal begonnen met het boek Terugkeer naar Atlantis van Hubert Lampo. Dat was het eerste boek dat me echt greep. ik ben verslingerd geraakt aan het magisch realisme. een stijl die in de nederlandse lite-ratuur vooral door Lampo belangrijk is gemaakt. Zeg maar Judith was het eerste nieuwe boek van hem dat ik kocht en dat me ook weer van begin tot eind boeide. tweeëntwintig jaar was ik toen hij in de Bijenkorf in rotterdam zijn net uitgekomen boek signeerde. “Hartelijk, voor Jos van Hubert Lampo” staat er voorin deze eerste druk, mét handtekening. Apetrots ben ik erop. Die ontmoeting met hem staat me nog altijd bij. Maar het zit ’m ook in het magisch realisme waarom ik het boek nooit weg zou doen. Die stijl markeert een belang-rijke fase in mijn ontwikkeling tot jongvolwassene. een mooie tijd.’ Jos Brauwers

‘HARTELiJK, VOOR JOS VAN HUBERT LAMPO’

Onbetaalbaar

nr.6 Kennis 39

dingen van waarde

nr.5 vertrouwen00 nr.6 Kennis40

eyeopener Beeldcolumn

‘ Als je een raadsel niet op kunt lossen, moet je het raadsel vergroten’

Harry Mulisch (Vrij Nederland, maart 2010)

nr.5 vertrouwen 00

eyeopener Beeldcolumn

nr.6 Kennis 41

nr.6 Kennis42

visieBeleggingsstrategie

Kennis is macht. voor een beleggingsstrateeg is dit maar al te waar. maar tegelijk is kennis ook zijn grootste valkuil. Want wie het allemaal zo goed denkt te weten, kan overmoedig raken. een gesprek met chief investment officer han Dieperink.

‘ KENNiS COMBiNEREN MET BOERENVERSTAND’

Hij houdt van uitdagingen. Met een studie-genoot zette Dieperink ooit een bedrijf in stropdassen

op die ze in India lieten produceren. Maar toen de taal-

en culturele hordes eenmaal waren genomen en het

stropdassenbedrijf zowaar van de grond kwam, was de lol er voor

hem af. Meesterwerken naschilderen, dat werd Dieperinks nieuwe

passie. Van Gogh, Monet, Cézanne: hij bleek talent te hebben.

Maar na zo’n zeventig reproducties, die voor goed geld van de hand

gingen (er hangt nog een echte ‘Dieperink’ in een Leids universi-

teitsgebouw) verloor hij ook deze interesse. ‘Je vraagt je misschien

af hoe het kan dat ik het al zo lang volhoud bij deze bank’, lacht

Dieperink. ‘Het antwoord is simpel. Beleggen is zo’n fascinerende

wereld, dat ik nooit uitgelezen en uitgeleerd raak. Gisteren was het

de subprime crisis in de Verenigde Staten, nu is het Griekenland en

morgen is er weer iets anders waar je in moet duiken. De uitdagin-

gen blijven zich vanzelf aandienen.’

generAlistendieperink is hoofd van de afdeling beleggingsstrate-gie. Die houdt zich bezig met markten, landen, sectoren en bedrij-

ven. Op basis van analyses wordt een beleggingsstrategie ontwik-

keld. Het gaat erom de beste informatie te verkrijgen. ‘Dat is een

kwestie van veel lezen en praten met specialisten’, licht Dieperink

toe. Die specialisten zitten soms aan de andere kant van de wereld

Han Dieperink, CIO Schretlen & Co

»

nr.6 Kennis 43

visie Beleggingsstrategie

Han dieperink (43) studeerde fiscaal en

civiel recht in Leiden. tijdens zijn

dienstplicht bij de marine ontdekte hij dat

een baan bij de Belastingdienst, die hem

al tijdens zijn studie was toegezegd, hem

toch te benauwend leek. terug aan de

wal solliciteerde hij bij schretlen. Han

Dieperink was trainee, medewerker

beleggingsstrategie en tien jaar hoofd

beleggingsstrategie en chief investment

officer. Dieperink is getrouwd en vader

van Bram en Floor.

nr.6 Kennis44

visieBeleggingsstrategie

en soms een bureau verderop. ‘We willen niet alleen een gezamen-

lijke visie op beleggen en financiële markten, maar ook van elkaars

kennis gebruikmaken.’

Het onderwerp van dit gesprek is kennis. Dieperink zegt daar

een haat-liefdeverhouding mee te hebben. Enerzijds leest hij alles

wat met zijn vakgebied te maken heeft. Anderzijds weet hij dat ken-

nis voor beleggers een keerzijde heeft. ‘Als je het gevoel krijgt: ik

weet precies hoe het allemaal in elkaar steekt, en je wordt een paar

keer bevestigd in je visie, dan ligt overmoed op de loer.’ En over-

moed leidt tot het aangaan van onverantwoorde risico’s. Kennis is

dus niet zonder gevaren. ‘Ik wil daarom dat mijn medewerkers hun

kennis combineren met boerenverstand, nuchterheid. Die no-non-

sense houding zit overigens in de genen van onze bank.’

verstAnD vAn zAKentwee andere gezonde eigenschappen voor een

beleggingsstrateeg zijn relativeringsvermogen en het besef dat je

sommige dingen gewoon niet kúnt weten. Begin dit jaar voorspel-

de Dieperink dat de dollar in waarde zou stijgen. Daarmee ging hij

in tegen de gangbare mening dat de dollar structureel zwak zou

zijn. Wat bleek? De dollar nam inderdaad in waarde toe. ‘Alleen

kwam dat niet door de kracht van de dollar, maar door de zwakte

van de euro en de problemen in Griekenland. Ik was right for the

wrong reasons.’

Dieperink doet daar niet moeilijk over. Naar klanten heeft hij

dezelfde openheid. Hoewel beleggen voor velen een black box is

en blijft, hoeft een bank of beleggingsinstelling geen geheimen te

hebben, is zijn stelling. ‘Ik wil dat cliënten begrijpen hoe wij wer-

ken, hoe beleggingsstrategieën tot stand komen en welke keuzes

daarbij worden gemaakt.’ Om die reden mogen kinderen van

Schretlen-klanten soms stage lopen op zijn afdeling. Niet omdat

ze er een carrière ambiëren, maar omdat deze kinderen veelal in

de toekomst over een groot vermogen zullen beschikken: ‘Het is

belangrijk dat ze weten hoe dat kapitaal belegd en beheerd wordt.’

Kennis delen vindt Dieperink belangrijk. Hij praat graag over zijn

vak en dat gaat nu eenmaal beter met mensen die zelf ook enig

verstand van zaken hebben.

tegenDrAADsnaast kennis, boerenverstand en relativeringsver-mogen is de ideale beleggingsstrateeg ook tegendraads. ‘Je moet, als

dat nodig is, een bord voor je kop hebben en tegen de stroom in

roeien.’ Dieperink houdt van onafhankelijke en eigenwijze denkers

in zijn team. En natuurlijk wil hij betrokkenheid. Daar selecteert hij

op bij sollicitaties. Dus vraagt hij elke sollicitant of die ook privé

belegt. ‘Raar maar waar: sommige kandidaten doen dat dus niet.

Dan mis je, vind ik, de echte liefde voor dit vak.’

Zelf is Dieperink uiteraard al sinds zijn jonge jaren actief op de

beurs. Zijn ultieme beleggingstip? ‘Koop Apple. Dat zeg ik alleen

niet als belegger maar als liefhebber en bewonderaar van dit bedrijf.’

Dieperink blijkt een zeer loyale afnemer van alles waar het Apple-

logo op staat. Wat hem zo aanspreekt in dit bedrijf? Na enig naden-

ken: ‘Hun producten werken gewoon net even beter en prettiger dan

die van concurrenten. Heb jij wel eens dat je telefoon in je zak zit en

dat-ie per ongeluk geactiveerd wordt? Bij een iPhone zal dit niet

gebeuren. Er zit namelijk een digitaal schuifje op, de “slide to

unlock”-button. Heel slim, heel eenvoudig. Apple heeft er gewoon

net iets beter over nagedacht dan andere bedrijven.

‘ JE MOET, ALS DAT NODig iS, EEN BORD VOOR JE KOP HEBBEN EN TEgEN DE STROOM iN ROEiEN’

‘Het is toevallig dat ik schilder ben geworden. in 2003 bezocht ik een vriend op Bonaire die diverse studio’s had waar mensen konden schilderen. tijdens een schildersessie ben ik gevraagd om mee te doen. vanaf de eerste penseelstreek ben ik compleet verslingerd geraakt aan het schilderen. Dat was zo’n keerpunt in mijn leven, onbeschrijfelijk. Die weken op Bonaire waren fantastisch en dat heb ik geprobeerd vast te leggen in mijn eerste kunstwerk. Het is geïnspireerd op de zee, de ruimte, de vriendschappen die zijn ontstaan en de vrijheid die ik toen voelde. Zonder na te denken, heb ik geschilderd. De abstracte voorstelling stroomde vanzelf uit mijn penseel. Het schilderij hangt in mijn atelier en roept nog steeds de herinneringen aan Bonaire op. ik zal er nooit afstand van doen, want het visualiseert de wending in mijn leven. Daar ben ik nog elke dag blij mee.’ Toon den Heijer

WENDiNg

Onbetaalbaar

nr.6 Kennis 45

dingen van waarde

oBligAties, verhAnDelBAre schulDBeWijzen, stonDen vAAK BeKenD Als een relAtieF veilige – soms zelFs sAAie – Beleg-ging. mAAr nu is Alles AnDers. WAt is er geBeurD met stAAts- en BeDrijFsoBligAties? en WorDt het ooit Weer zoAls het WAs? tWee ontWiKKelingen en tWee verWAchtingen. ‘het is een Beetje DAnsen oP De vulKAAn.’ >>

thema

nr.6 Kennis 46

obligaties: terugblikken en vooruitzien

nr.6 Kennis 47

Bedrijfsobligaties waren de beleg-gingshype van 2009. Beleggings-fondsen in bedrijfsobligaties behoor-den in het derde kwartaal 2009 tot de succesrijkste categorie fondsen in europa. en eindigden ruim voor aan-delenfondsen en gemengde fondsen. Dat blijkt uit cijfers van de Britse fondsenspecialist lipper Fmi.Bron: De Tijd, 26 november 2009, Bedrijfsobliga-

ties drijven boven in fondsenland Europa

‘Direct na het ontstaan van de financiële crisis in 2008 ging veel vluchtgeld naar

staatsobligaties, als veilige haven. De rentes die bedrijfsobligaties uitkeren, gingen destijds omhoog. Dat kwam door angst dat bedrijven het moeilijk zouden krijgen omdat banken minder krediet konden verstrekken. Maar na verloop van tijd bleek dat de grote beursgenoteerde bedrijven, anders overigens dan het midden- en kleinbe-drijf, relatief weinig problemen onder-vonden met lenen. Via verhandelbare bedrijfsobligaties bleven ze toegang houden tot de kredietmarkt en konden ze om banken heen. Het risico dat ze failliet gingen, was door die toegang tot krediet relatief klein. En vanwege de relatief hoge rentes die ze uitkeerden,

selectie Thema

‘Vanwege de relatief

hoge rentes die ze

uikeerden, raakten

staatsobligaties in trek’

raakten ze in trek. Van de liquide mid-delen die vrijkwamen na de val van Le-hman Brothers ging daardoor een aan-zienlijk deel naar bedrijfsobligaties. Daar kon je veel geld mee verdienen als je op tijd instapte. Als veel mensen dat vervolgens doen en het vertrouwen in bedrijven terugkeert, zakken de rentes op bedrijfsobligaties vanzelf weer. Die rentes zijn nu alweer zo ver gedaald, dat de bijzondere situatie is ontstaan dat bedrijven over hun bedrijfsobliga-ties soms zelfs lagere rentes betalen dan landen over staatsobligaties; een voorbeeld is Total in Frankrijk. Dat is on-gekend omdat je er meestal vanuit mocht gaan dat landen betrouwbaar-dere crediteuren zijn dan bedrijven. Zij zijn rijker en kunnen eventueel de be-lastingen verhogen. Toch is het ver-schijnsel van bedrijven die lagere rentes rekenen dan landen, psychologisch wel te verklaren. Schulden van landen lopen immers erg hoog op. Terwijl die van be-drijven, met uitzondering van de finan-ciële instellingen, binnen de perken blijven. Door de lage rentes is de rek er bij nieuwe, gewone bedrijfsobligaties nu wel zo’n beetje uit. Risicovolle, high yield obligaties kunnen nog wel iets opleveren.’ Han Dieperink

bedrijfsobligaties: hausse voorbij

Terugblik: I

nr.6 Kennis0048

een enorm reddingspakket van 1.000 miljard euro in het weekend van 8 tot 9 mei was nodig om het sentiment rond de griekse schuldencrisis te ke-ren. De rente die griekenland op zijn tienjarige staatsobligaties betaalde, daalde kort daarna pijlsnel.Bron: NRC Next, 11 mei 2010 Voorlopig lijkt de

euro gered; maar de prijs kan hoog zijn

‘staatsobligaties waren jaren-lang een stabiele belegging. Drie jaar geleden zag je bij-

voorbeeld nog minieme verschillen tus-sen de europese landen. De redenering was: het zijn toch allemaal staten. Je moet alleen op je hoede zijn bij oorlo-gen of revoluties. nu redeneren beleg-gers duidelijk anders. er zijn grote ver-schillen tussen de europese landen die in dezelfde unie zitten en dezelfde va-luta hebben. Het opvallendst is natuur-lijk de enorme rente die Griekenland moet betalen voor staatsobligaties na-dat duidelijk was geworden hoe groot de begrotingsproblemen daar zijn. De rente op staatsobligaties liep daar op tot maar liefst 10 procent boven die

van Duitsland. Dat gebeurde vlak voor-dat de europese landen in mei samen-kwamen en een noodplan voor dit land smeedden. De markt vroeg zich voor dit weekend af of de Grieken hun ver-plichtingen gingen nakomen. toen eu-ropese landen lieten zien dat ze Grie-kenland niet failliet lieten gaan, liep de obligatierente van Griekenland weer terug naar rond vijf procent boven Duitsland. nog steeds is de rente daar-mee hoog: beleggers blijven afwach-tend. ik denk dat dit komt omdat de Griekse problemen structureel zijn. Het gaat om een gesloten economie. en het blijft een land dat niet helemaal overtuigt in de mentaliteit dat ze de problemen zeer grondig zullen aanpak-ken. Heel anders gaat het in het door de crisis zwaar aangeslagen ierland, een land dat ook met een relatief hoge obligatierente kampt. De ieren hebben uit zichzelf zware maatregelen geno-men, zoals het fors verlagen van pensi-oenen en salarissen. Dat geeft beleg-gers het vertrouwen om ierse obligaties op te nemen in hun portefeuille.Erik Schmahl

selectie Thema

staatsobligaties: grote verschillen

Terugblik: II

‘ Je moet op je

hoede zijn bij

oorlogen of

revoluties’

nr.6 Kennis 49

selectie Thema

keerpunt rente komt langzaamzelfs managers van obligatiefond-sen vragen zich af of het nog ver-standig is om obligaties te kopen. omtrent staatsobligaties heerst on-zekerheid door de grote tekorten van overheden. en bedrijfsobliga-ties zijn duur na een lange rally. nu hogere rentes worden verwacht ad-viseren sommige financiële strate-gen om meer cash aan te houden.Bron: www.cnn.com, 6 april 2009 ‘Bonds in the

danger zone’

‘op het eerste gezicht zitten we in een gunstig scenario voor obligaties. Door de

nadruk op relatief veilig, zeker en li-quide in crisistijd, was de vraag groot. en dat is nog steeds zo. tegelijk zie je, zeker bij bedrijfsobligaties, niet een snel toenemend aanbod. Dat komt doordat bedrijven nog voorzichtig zijn met investeren. Daar staat echter het ongunstige rentescenario tegenover. Je ziet dat de rentevergoedingen, vooral van bedrijfsobligaties, sterk zijn gedaald. we zitten wat betreft bedrijfs-obligaties op historisch lage niveaus. terwijl de kans aanwezig is – als bedrij-ven, bij doorzettend herstel, weer min-der gaan lossen en meer gaan investe-ren – dat de rente op bedrijfsobligaties dus weer stijgt. Daar komt nog bij dat het erop lijkt dat centrale banken vroeg

Vooruitzicht: Ihistorie obligatie in een notendop

‘Als ze al hadden bestaan, was er voor obligaties tot laat in de middeleeuwen weinig draagvlak, vanwege het taboe op rente. Maar in de zestiende en ze-ventiende eeuw raakten de rentebrief en de tontinelening in zwang. Bij de rentebrief leende een welgestelde een zeker bedrag aan een stad uit en bedong een jaarlijkse rente voor zijn gezin. Bij de zogeheten tontinelening betaalde een stad of staat een gelijk-blijvend rentebedrag aan geldver-strekkers tot aan hun dood, zonder af te lossen. De overlevers kregen zo een steeds verder oplopend bedrag. Der-gelijke leningen waren aanvankelijk op naam gesteld, maar later kwamen schuldpapieren op die verhandelbaar waren. een mooi vroeg voorbeeld van een overheid die op grote schaal geld leende van particulieren – zoals nu met staatsobligaties gebeurt – waren de Habsburgse vorsten in de vijftiende eeuw. Zij leenden van het geslacht Fugger dat een vermogen verdiende met mijnbouw, handel en bankzaken (in het Duits staat Fucker nog steeds voor monopoliehandelaar). Zij werk-ten daarbij met wisselbrieven, een voorloper van een bankbiljet/obliga-tie. De voC was een van de eerste bedrijven die “bedrijfsobligaties” uit-gaf, vanaf 1621. toen heette dat nog een “aandeel in een geldle(e)ning”. sindsdien heeft de o bligatie zich ont-wikkeld tot een vrij verhandelbaar be-wijsstuk voor een deel van een (pu-blieke) schuld. een klassieke obligatie is een vastrentende waarde met als risico dat de schuldenaar zijn verplich-tingen niet nakomt. tegenwoordig zijn diverse innovatieve obligaties te koop, bijvoorbeeld met variabele rentes.’ Bert Dekker

of laat de nu zeer lage rentes weer wat gaan verhogen. Die combinatie van erg lage rente en de verwachting van een rentestijging is ongunstig voor obliga-ties. want als je nu instapt, kun je jouw rendement snel verspelen. en je kunt wel een obligatie kopen die meestijgt met de rente, maar daarvan is het in-staprendement minimaal. Het is dus wachten op het keerpunt, waarop we – vanwege het herstel – al een poosje wachten. Maar dat zal waarschijnlijk eerder langzaam dan snel komen. want het tij keert pas snel met een fors stij-gende inflatie of als de economie weer op volle toeren draait. en daar ziet het op korte termijn nog niet naar uit. Zo-lang de rentes zo laag blijven is het een beetje dansen op de vulkaan.’Erik Schmahl

nr.6 Kennis50

De meeste westerse staten stonden een kwart eeuw bekend als betrouw-bare crediteuren, met lage rentes op staatsobligaties tot gevolg. ze hadden hun inflatie en begrotingstekorten goed beteugeld. nu tekorten van overheden zijn opgelopen door de cri-sis, taant dit vertrouwen en sluipt de angst binnen van een crisis rond de schulden van landen. inflatie (geldont-waarding) kan een handig middel zijn bij het verlichten van die schuldenlast. het lijkt daarom verleidelijk – vanuit schatkistoogpunt – om aan te sturen op een inflatie van bijvoorbeeld vier procent. Bron: NRC Handelsblad, 25 februari 2010,

Inflatie helpt ook al niet (Maarten Schinkel)

‘De rente die je wilt ontvan-gen voor een obligatie moet gelijke tred houden met de

reële groei van de economie plus de inflatie. Als die geldontwaarding meer wordt dan je had verwacht heb je een strop. inflatieverwachtingen zijn dus cruciaal. normaal gesproken ga je uit van een inflatie van zo’n twee procent. Zodra beleggers echter verwachten dat de inflatie toeneemt, vragen ze hogere rentes. De vraag is nu hoe reëel de ver-wachting is dat de inflatie stijgt. sim-

pel gezegd is er dan te veel geld voor alle spullen en dan worden die spullen schaarser en dus duurder. er is een angst voor een inflatoir effect vanwege het vele extra geld dat in het financiële systeem is gepompt. Dat geld is over het algemeen niet in de reële econo-mie gekomen, maar zit in de vorm van steunmaatregelen vast in de balansen van financiële instellingen. toch durf ik de stelling aan dat obligatiehouders niet echt bang hoeven te zijn voor een overdreven geldontwaarding. inflatie, anders dan deflatie, is goed te beheer-sen door centrale banken. Bovendien hebben we nu te maken met, naar mijn mening, deflatoire effecten aan de an-dere kant. Het aflossen van schulden, wat op grote schaal is gebeurd, werkt deflatoir. en de iCt-revolutie, die eigen-lijk nog maar heel recent is begonnen, zorgt ervoor dat we goedkoper kunnen produceren, waardoor de prijzen dalen. Dat overheden zullen pushen om de inflatie op te laten lopen, daar geloof ik niet zo in. Zolang centrale banken onafhankelijk zijn, zullen zij daar hard tegen optreden. op de korte termijn zal de rente misschien omhoog gaan. Maar op lange termijn geloof ik meer in lage rentes.’ Han Dieperink

‘ Inflatie, anders dan

deflatie, is goed

te beheren door

centrale banken’

selectie Thema

kans op grote inflatie relatief klein

Vooruitzicht: II

nr.6 Kennis 51

concePt en reAlisAtiescripta Media B.v, Amsterdam

ArtDirectionvan Lennep, Amsterdam

reDActie wendelien Post (schretlen & Co), rennie vernooij, Peter van vuuren, Karin willems

meDeWerKersKoosje de Beer, Joost Bijlsma, Lars van den Brink, Carine Damen, irma Dorenstouter, José Luis Garcia, Dominique Haijtema, Linda Huijsmans, Max Kisman, José van riele, Jeroen van der spek, Joy storimans, rutger vahl

trAFFiccoÖrDinAtorJacqueline KonermannlithogrAFieGrafimedia, AmsterdamDruKWerKDrukkerij tesink, Zutphen

Colofon

Jaargang 2, nummer 6, juli 2010

Dit is het relatiemagazine van Schretlen & Co

uitgever en producent streven uiterste zorgvuldigheid na bij de productie van dit magazine. Beiden zijn echter niet aanspra-kelijk voor onjuistheden in het blad. niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toe-stemming van de uitgever.

schretlen & Co n.v. beschikt over een vergunning als kredietinstel-ling en is als kredietinstelling, beleggingsonderneming en finan-ciële dienstverlener ingeschreven in het register zoals bedoeld in artikel 1:07 van de wet op het Financieel toezicht (wFt) ge-houden door De nederlandsche Bank n.v. (www.dnb.nl) respec-tievelijk de stichting Autoriteit Financiële Markten (www.afm.nl) te Amsterdam. Deze publicatie is uitsluitend bedoeld voor cliën-ten van schretlen. De informatie die u in deze publicatie aantreft, is gebaseerd op informatie die is ontvangen uit door ons be-trouwbaar geachte bronnen en publieke informatie. Hoewel wij bij de selectie van onze bronnen zorgvuldig te werk gaan, kunnen wij niet instaan voor de juistheid, volledigheid en actualiteit van de genoemde feiten, meningen, ana-lyses, adviezen, verwachtingen en de uitkomsten daarvan. schret-len & Co n.v. aanvaardt geen aansprakelijkheid voor directe of indirecte schade, waaronder begrepen immateriële schade, gevolgschade (zoals gederfde winst), die het gevolg is van de onjuistheid en/of onvolledighe-den/of het niet meer actueel zijn van bedoelde informatie dan wel voortvloeit uit een onjuist gebruik van die informatie. Deze publicatie bevat géén adviezen

of beleggingsaanbevelingen (en vormt geen uitnodiging of aan-bod tot het kopen of verkopen van effecten of andere financiële instrumenten), tenzij expliciet an-ders aangegeven. De publicatie is generiek van aard, en houdt derhalve geen rekening met uw uitgangspunten, beleggingsdoel-stellingen, persoonlijke (financi-ele) situatie, fiscale aspecten en persoonlijke wensen. Beleggings-beslissingen op basis van deze publicatie dienen in overeenstem-ming te zijn met uw portefeuille-profiel, en dienen eerst genomen te worden na lezing van het prospectus en de financiële bij-sluiter (indien aanwezig). neemt u daarvoor contact op met uw contactpersoon. De waarde van uw beleggingen kan fluctueren. in het verleden behaalde rendemen-ten bieden geen garantie voor toekomstige resultaten. indien u (deels) met geleend geld belegt, kunt u onder omstandigheden uw inleg verliezen en een restschuld overhouden. De inhoud van deze publicatie kan op ieder moment zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. Alle auteurs-rechten en overige intellectuele-eigendomsrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze publi-catie behoren toe aan schretlen & Co n.v., tenzij expliciet anders aangegeven. indien u klachten of opmerkingen hebt over de dienstverlening van schretlen & Co n.v., dan kunt u deze kenbaar maken aan zowel uw contactper-soon als aan het centrale meld-punt: [email protected] of telefonisch (020) 577 33 70, telefax (020) 577 33 71. Copyright schretlen & Co n.v. Alle rechten voorbehouden.

Co

ver

do

or

Max

Kis

man

Wilt u reageren? Neem contact op met uw relatiemanager of stuur een e-mail naar [email protected] u dit magazine niet meer ontvangen, stuur dan een e-mail naar [email protected] of schrijf naar Schretlen & Co N.V.t.a.v. Wendelien PostPostbus 1869 1000 BW Amsterdam

Dit magazine verschijnt 4 keer per jaar.

Kennis6

‘Arnoud Booij was duidelijk niet gewend te poseren. Toen ik hem vroeg op de camera af te lopen, herkende ik opeens de vriendelijke man die ik vlak daarvoor voor het eerst de hand schudde.’

Journalist Irma Dorenstouter interviewde voor dit nummer boekenliefhebber Jos Brauwers, abstract schilder Toon den Heijer en kunstenares Wilma Veen.

pagina 12

Magie speelde een grote rol in alle drie de verhalen. Dat sleepte me als vanzelf mee.’

‘

Fotograaf Edwin Walvisch fotografeerde in het magazijn van een bedrijf met grote historie.

Journalist en psycholoog Dominique Haijtema

‘Ik was zeer onder de indruk van de manier waarop Arnoud Booij over zijn familiebedrijf praatte. Vertrouwen en verantwoordelijkheid blijken een zeer sterke combinatie te zijn.’ pagina 12

Ondernemerschap van vader op zoon. De meningen lopen uiteen, het respect blijft. ‘Inmiddels is mijn vader 63 jaar, maar het komt nog geregeld voor dat ik hem vraag hoe hij iets zou aanpakken’, zegt een van de zonen. Mooi.

Journalist Koosje de Beer voerde gesprekken met twee zonen over hun vader als ondernemer en mens.

pagina 18

pagina 11