Rhwydweithiau cyfathrebu

Rhwydweithiau Rhwydweithiau cyfathrebucyfathrebu

Rhwydweithiau cyfrifiadurol

•Casgliad o gyfrifiaduron sydd wedi’u cysylltu â’i gilydd fel y gallant gyfathrebu â’i gilydd yw rhwydwaith cyfrifiadurol •Y term am gyfrifiadur nad yw wedi’i gysylltu â rhwydwaith yw cyfrifiadur arunig•Mae dau fath gwahanol o rwydwaith cyfrifiadurol:

•‘Rhwydwaith Ardal Leol’ neu ‘LAN’ - mae’r cyfrifiaduron i gyd yn yr un adeilad neu mewn adeiladau gwahanol ar un safle ac wedi’u cysylltu’n barhaol â’i gilydd â cheblau arbennig. •‘Rhwydwaith Ardal Eang’ neu ‘WAN’ - mae’r cyfrifiaduron wedi’u gwasgaru dros ardal ddaearyddol fawr heb fod wedi’u cysylltu â’i gilydd yn barhaol, maen nhw’ n cyfathrebu gan ddefnyddio llinellau ffôn, trosglwyddyddion radio neu gysylltiadau lloeren. Wedi’u cysylltu gan byrth.

Ffactorau i’w hystyried wrth Ffactorau i’w hystyried wrth ddewis rhwydwaithddewis rhwydwaith

Cost y rhwydwaithCost y rhwydwaith Prynu’r cyfarpar ar y cychwynPrynu’r cyfarpar ar y cychwyn Gosod a hyfforddiantGosod a hyfforddiant Costau cynnalCostau cynnal Bydd maint y gyllideb sydd ar gael yn Bydd maint y gyllideb sydd ar gael yn

pennu’r hyn y gellir ei wneud e.e. mae pennu’r hyn y gellir ei wneud e.e. mae ceblau opteg ffibr yn gyflymach ond ceblau opteg ffibr yn gyflymach ond hefyd mae’n ddrutach. Mae systemau di-hefyd mae’n ddrutach. Mae systemau di-wifr yn hyblyg ond mae angen mwy o wifr yn hyblyg ond mae angen mwy o gynnal. gynnal.

Maint y gyfundrefnMaint y gyfundrefn

Gall anghenion amrywio o Gall anghenion amrywio o Rwydwaith Ardal Leol fach i Rwydwaith Ardal Leol fach i Rwydwaith Ardal Eang fyd-eang.Rwydwaith Ardal Eang fyd-eang.Mae rhai cyfryngau cyfathrebu Mae rhai cyfryngau cyfathrebu yn gyfyngedig i’r pellter y mae’n yn gyfyngedig i’r pellter y mae’n rhaid iddynt ei deithio.rhaid iddynt ei deithio.Rhaid ystyried hefyd faint o Rhaid ystyried hefyd faint o brosesu data sy’n ofynnol.brosesu data sy’n ofynnol.

Sut y bydd y system yn cael ei defnyddioSut y bydd y system yn cael ei defnyddio

Pa fath o gymwysiadau y mae eu hangen Pa fath o gymwysiadau y mae eu hangen ar ddefnyddwyr? ar ddefnyddwyr?

A fydd angen storfeydd data mawr arnynt? A fydd angen storfeydd data mawr arnynt? O ble y byddant yn gweithredu’r O ble y byddant yn gweithredu’r

rhwydwaith e.e. gartref, mewn swyddfa rhwydwaith e.e. gartref, mewn swyddfa neu gyrchiad pell o wahanol leoliadauneu gyrchiad pell o wahanol leoliadau

Systemau presennol i’w hintegreiddioSystemau presennol i’w hintegreiddio

Yn fwy aml ni ddatblygir rhwydweithiau Yn fwy aml ni ddatblygir rhwydweithiau o ddim ond mae angen iddynt gyd-fynd o ddim ond mae angen iddynt gyd-fynd â systemau presennol. Weithiau mae â systemau presennol. Weithiau mae angen estyniad e.e. pan fydd swyddfa angen estyniad e.e. pan fydd swyddfa ganghennol newydd yn agor. ganghennol newydd yn agor.

Felly rhaid i unrhyw rwydwaith newydd Felly rhaid i unrhyw rwydwaith newydd gyd-fynd â systemau gweithredu a gyd-fynd â systemau gweithredu a phrotocolau y system bresennol. phrotocolau y system bresennol.

Rhaid iddo gynnal unrhyw berifferolion Rhaid iddo gynnal unrhyw berifferolion a ddefnyddir eisoes e.e. darllenyddion a ddefnyddir eisoes e.e. darllenyddion codau bar, argraffyddion ayb. codau bar, argraffyddion ayb.

Y perfformiad a’r cyflymder sy’n ofynnolY perfformiad a’r cyflymder sy’n ofynnolPerfformiad o ran:Perfformiad o ran:

dibynadwyaeth dibynadwyaeth cyfeillgarwch i’r defnyddiwr cyfeillgarwch i’r defnyddiwr cynhwysedd cynhwysedd cyflymder prosesu. cyflymder prosesu.

Gall fod gan rannau gwahanol o’r Gall fod gan rannau gwahanol o’r gyfundrefn ofynion gwahanol o ran gyfundrefn ofynion gwahanol o ran perfformiad. E.e. gall fod angen mwy o perfformiad. E.e. gall fod angen mwy o gyflymder a chynhwysedd a gwarchodaeth gyflymder a chynhwysedd a gwarchodaeth ar system e-fasnach amser real na system ar system e-fasnach amser real na system rhestr gyflogau fewnolrhestr gyflogau fewnol

Materion gwarchodaethMaterion gwarchodaethGall fod gan gyfundrefnau gwahanol Gall fod gan gyfundrefnau gwahanol flaenoriaethau gwahanol e.e. flaenoriaethau gwahanol e.e. Efallai y bydd cyfundrefn fusnes Efallai y bydd cyfundrefn fusnes

fawr yn poeni yn bennaf ynghylch fawr yn poeni yn bennaf ynghylch Atal hacio Atal hacio Osgoi firysau Osgoi firysau Gwefan dalu ddiogelGwefan dalu ddiogel

Efallai y bydd ysgol yn poeni i’r un Efallai y bydd ysgol yn poeni i’r un graddau ynghylch atal lawrlwytho graddau ynghylch atal lawrlwytho deunydd anghyfreithlondeunydd anghyfreithlon

Cleientiad (Terfynellau)Cleientiaid tenau (‘Terfynell fud’) •Heb yriant caled mewnol na slotiau ehangu, a dim ond digon o RAM a chynhwysedd prosesu i redeg cymwysiadau ac allbwn i fonitor•Addas ar gyfer rhwydweithiau gweinyddion Addas ar gyfer rhwydweithiau gweinyddion cleientiaid.cleientiaid.Cleientiaid tew(‘Terfynell ddeallus’) •Gweithfan yw hon sydd â chynhwysedd arunig llawn. Mae ganddi ei yriant caled ei hun ar gyfer storio a CPU. •Mae gan weithfannau brosesydd felly gallant Mae gan weithfannau brosesydd felly gallant rannu’r prosesu. Mae sawl ffordd wahanol o rannu’r prosesu. Mae sawl ffordd wahanol o wneud hyn e.e. wneud hyn e.e. gallai gweithfan weithredu fel gallai gweithfan weithredu fel gweinydd argraffydd aybgweinydd argraffydd ayb . . Gallai gweithfan Gallai gweithfan storio rhaglenni ar ei disg a’u llwytho tra bod storio rhaglenni ar ei disg a’u llwytho tra bod ffeiliau data yn cael eu storio rywle arall ffeiliau data yn cael eu storio rywle arall efallai ar weinydd ffeil canologefallai ar weinydd ffeil canolog . .•Addas ar gyfer rhwydweithiau cymar-i-gymarAddas ar gyfer rhwydweithiau cymar-i-gymar

RhwydweithiauManteision ac Anfanteision

Manteision• Gellir rhannu argraffyddion.• Gellir rhannu rhaglenni.• Gellir rhannu data.• Gall defnyddwyr gyfathrebu â’i gilydd.• Nid oes raid i chi ddefnyddio’r un cyfrifiadur.

Anfanteision• Mae rhwydweithiau’n ddrud i’w prynu a’u cynnal.• Os bydd rhwydwaith yn torri i lawr effeithir ar bawb.• Mae angen mesurau diogelwch arbennig i atal

defnyddwyr rhag defnyddio rhaglenni a data na ddylent eu cyrchu.

Topoleg Rhwydwaith

Mae topoleg rhwydwaith yn cyfeirio at y trefniad a ddefnyddir i gysylltu’r cyfrifiaduron â’i gilydd. Mae tair topoleg gyffredin:

• Bws• Cylch• Seren

Gellir defnyddio unrhyw un o’r topolegau hyn p’un ai bod y rhwydwaith yn ardal leol neu’n ardal eang, yn seiliedig ar weinyddion neu’n gymar-i-gymar.

BWS

2.This is the cheapest network topology as the smallest amount of cabling is required

•Mae gweithfannau wedi’u cysylltu â’r prif gebl/bws canolog •Gall data deithio i’r ddau gyfeiriad •Gallai dau nod geisio trosglwyddo yr un pryd a bydd gwrthdrawiad yn digwydd. Er mwyn osgoi hyn, bydd nod yn aros tan na fydd unrhyw draffig ar y bws ac yn oedi ychydig bach cyn trosglwyddo. Os bydd gwrthdrawiad yn digwydd bydd y ddau nod yn aros ac yn rhoi cynnig arall arni ar ôl hapgyfnod. •Gelwir y brif safon fws yn Ethernet, mae’r cyfathrebiadau’n defnyddio sianel ddarlledu felly gall pob gweithfan gysylltiedig glywed pob trosglwyddiad.

ManteisionManteision Mae angen llai o gebl na chylch. Yn gymharol ratach a Mae angen llai o gebl na chylch. Yn gymharol ratach a

haws i’w osod a’i gynnal.haws i’w osod a’i gynnal. Mae’n hawdd ychwanegu nodau newydd trwy ddileu Mae’n hawdd ychwanegu nodau newydd trwy ddileu

terfynydd.terfynydd. Os bydd gweithfan/terfynell yn chwalu bydd y lleill yn Os bydd gweithfan/terfynell yn chwalu bydd y lleill yn

parhau.parhau. AnfanteisionAnfanteision Gall traffig trwm achosi methiant rhwydwaith ac oediadau.Gall traffig trwm achosi methiant rhwydwaith ac oediadau. Mae’n ddibynnol iawn ar y ceblau sy’n asgwrn cefn y Mae’n ddibynnol iawn ar y ceblau sy’n asgwrn cefn y

rhwydwaith a gall difrod i’r ceblau achosi i’r rhwydwaith rhwydwaith a gall difrod i’r ceblau achosi i’r rhwydwaith fethufethu..

Terfynell

Gweinydd ffeil

PLOTIWR

ARGRAFFYDD

Terfynell

Terfynydd

RHWYDWAITH CYLCHRHWYDWAITH CYLCH Does gan y cylch Does gan y cylch

Caergrawnt Caergrawnt ddim ddim cyfrifiadur croesawu cyfrifiadur croesawu canologcanolog a does dim a does dim angen i unrhyw un o’r angen i unrhyw un o’r nodau fod â rheolaeth nodau fod â rheolaeth gyfan ar fynediad i’r gyfan ar fynediad i’r rhwydwaith. Bydd rhwydwaith. Bydd negesau yn y cylch yn negesau yn y cylch yn llifo i un cyfeiriad o llifo i un cyfeiriad o nod i nod.nod i nod.

Mae’r cylch yn Mae’r cylch yn cynnwys cyfres o cynnwys cyfres o droswyr sydd wedi’u droswyr sydd wedi’u cysylltu â’i gilydd gan cysylltu â’i gilydd gan geblau.geblau.

GWEINYDDARGRAFF-YDD

DISG CALED

GWEINYDD FFEIL

T2

T1

T8

GWEINYDD CYFATHREBIADAU

T7SGANIWR

T6 T

5T4

T3

CEBL CYLCH

Bydd y dewis o gebl yn Bydd y dewis o gebl yn dibynnu ar y pellter i’w dibynnu ar y pellter i’w deithio a’r cyflymderau deithio a’r cyflymderau sy’n ofynnol. Ceblau sy’n ofynnol. Ceblau opteg ffibr yw’r gorau opteg ffibr yw’r gorau ond y drutaf.ond y drutaf. Byddai Byddai ceblau opteg ffibr yn ceblau opteg ffibr yn caniatáu cylch o tua 100 caniatáu cylch o tua 100 cilometr.cilometr.

Techneg anfon tocynnauTechneg anfon tocynnau Caiff tocyn dychmygol ei anfon yn barhaol o gwmpas y Caiff tocyn dychmygol ei anfon yn barhaol o gwmpas y

CYLCH. Mae tocyn yn becyn bach sy’n cynnwys darnau o CYLCH. Mae tocyn yn becyn bach sy’n cynnwys darnau o ddata sy’n symud o gwmpas y cylch (yr un ffordd o ddata sy’n symud o gwmpas y cylch (yr un ffordd o gwmpas bob tro). gwmpas bob tro).

Caiff y tocyn ei adnabod fel dilyniant unigryw o nodau. Caiff y tocyn ei adnabod fel dilyniant unigryw o nodau. Os ydy dyfais yn aros i drosglwyddo mae’n dal tocyn a Os ydy dyfais yn aros i drosglwyddo mae’n dal tocyn a

chyda’r tocyn yr awdurdod i anfon data. Mae’n cysylltu ei chyda’r tocyn yr awdurdod i anfon data. Mae’n cysylltu ei data ag ef. Bydd y pecyn yn cynnwys cyfeiriad y cyrchfan.data ag ef. Bydd y pecyn yn cynnwys cyfeiriad y cyrchfan.

Cyhyd ag y bydd gan un ddyfais docyn ni all dyfais arall Cyhyd ag y bydd gan un ddyfais docyn ni all dyfais arall anfon data.anfon data.

Mae dyfais sy’n derbyn yn cydnabod ei bod wedi derbyn y Mae dyfais sy’n derbyn yn cydnabod ei bod wedi derbyn y neges drwy wrthdroi maes 1 did.neges drwy wrthdroi maes 1 did.

Ar ôl i’r weithfan a anfonodd dderbyn cydnabyddiaeth fod Ar ôl i’r weithfan a anfonodd dderbyn cydnabyddiaeth fod y neges wedi cael ei derbyn mae’r tocyn yn rhydd i y neges wedi cael ei derbyn mae’r tocyn yn rhydd i

gael ei ddefnyddio gan ddyfais arall.gael ei ddefnyddio gan ddyfais arall.

Manteision rhwydwaith cylchManteision rhwydwaith cylch Does dim dibynnu ar gyfrifiadur croesawu canolog gan fod Does dim dibynnu ar gyfrifiadur croesawu canolog gan fod

trosglwyddo data yn cael ei gynnal gan bob dyfais ar y cylch. trosglwyddo data yn cael ei gynnal gan bob dyfais ar y cylch. Mae gan bob nod ddigon o ddeallusrwydd i reoli trosglwyddo Mae gan bob nod ddigon o ddeallusrwydd i reoli trosglwyddo data o’i nod ei hun ac i’w nod ei hun.data o’i nod ei hun ac i’w nod ei hun.

Mae’n gweithio’n effeithiol pan fydd prosesu yn wasgaredig Mae’n gweithio’n effeithiol pan fydd prosesu yn wasgaredig ar draws safle.ar draws safle.

Mae cyflymderau trosglwyddo uchel iawn yn bosibl.Mae cyflymderau trosglwyddo uchel iawn yn bosibl. Mae’n benderfynedig h.y. gMae’n benderfynedig h.y. gall lefelau gwahanol o all lefelau gwahanol o

berfformiad gael eu pennu ar gyfer lefelau gwahanol o berfformiad gael eu pennu ar gyfer lefelau gwahanol o draffig.draffig.

Mae pennu’r llwybr rhwng dyfeisiau yn hawdd am fod Mae pennu’r llwybr rhwng dyfeisiau yn hawdd am fod negesau fel arfer yn teithio i un cyfeiriad.negesau fel arfer yn teithio i un cyfeiriad.

Gan fod data i un cyfeiriad mae’n gallu trosglwyddo meintiau Gan fod data i un cyfeiriad mae’n gallu trosglwyddo meintiau mawr o ddata. mawr o ddata.

AnfanteisionAnfanteision Mae systemau’n dibynnu ar ddibynadwyaeth troswr y cylch Mae systemau’n dibynnu ar ddibynadwyaeth troswr y cylch

ond gellir ei ddylunio i osgoi troswyr diffygiol. Os bydd un ond gellir ei ddylunio i osgoi troswyr diffygiol. Os bydd un nod yn camweithio gall hynny effeithio ar weithrediad y nod yn camweithio gall hynny effeithio ar weithrediad y rhwydwaith.rhwydwaith.

Costau ceblau Costau ceblau Mae’n anodd estyn y cylch.Mae’n anodd estyn y cylch.

RHWYDWAITH SERENRHWYDWAITH SEREN Mae pob nod wedi’i gysylltu â Mae pob nod wedi’i gysylltu â CPUCPU

yn y canol. Topoleg boblogaidd ar yn y canol. Topoleg boblogaidd ar gyfer gyfer WANWAN..

Mae negesau’n mynd trwy Mae negesau’n mynd trwy groesawydd sy’n cydgysylltu groesawydd sy’n cydgysylltu dyfeisiau gwahanol ar y rhwydwaith. dyfeisiau gwahanol ar y rhwydwaith. Mae’r croesawydd canolog yn Mae’r croesawydd canolog yn switsioswitsio negesau o bwynt i bwynt. negesau o bwynt i bwynt. GWEINYDD

FFEIL

Sganiwr

ARGRAFFYDD

T1

T2

T3

T4

DISG CALED

T5

T6

T7 T

8

GWEINYDD CYFATHREBIADAU

Manteision rhwydwaith serenManteision rhwydwaith seren Yn addas ar gyfer Rhwydweithiau Ardal Eang lle mae cyfundrefnau mawr Yn addas ar gyfer Rhwydweithiau Ardal Eang lle mae cyfundrefnau mawr

yn dibynnu ar gyfrifiadur canolog am gyfran helaeth o’r tasgau prosesu yn dibynnu ar gyfrifiadur canolog am gyfran helaeth o’r tasgau prosesu data.data.

Mae rheolaeth ganolog ar switsio neges yn caniatáu graddau uchel o Mae rheolaeth ganolog ar switsio neges yn caniatáu graddau uchel o warchodaeth.warchodaeth.

Mae pob adain yn ddibynnol ar y gweddill. Os bydd un adain yn torri i lawr Mae pob adain yn ddibynnol ar y gweddill. Os bydd un adain yn torri i lawr gall y gweddill barhau a gall yr Uned Brosesu Ganolog nodi unrhyw gall y gweddill barhau a gall yr Uned Brosesu Ganolog nodi unrhyw ddiffygion. ddiffygion.

Gall cyflymderau trosglwyddo data amrywio o adain i adain felly gall un Gall cyflymderau trosglwyddo data amrywio o adain i adain felly gall un ddefnyddio dyfais â chyflymder uchel a gall un arall ddefnyddio dyfais â ddefnyddio dyfais â chyflymder uchel a gall un arall ddefnyddio dyfais â chyflymder isel e.e. disg-yriant.chyflymder isel e.e. disg-yriant.

Arbed ceblau.Arbed ceblau.AnfanteisionAnfanteision Mae rhwydwaith yn agored i fethiannau’r foth ganologMae rhwydwaith yn agored i fethiannau’r foth ganolog.. Fel system wasgaredig, mae rhywfaint o brosesu yn dal yn bosibl yn y Fel system wasgaredig, mae rhywfaint o brosesu yn dal yn bosibl yn y

nodau ond collir cysylltiad rhwng nodau.nodau ond collir cysylltiad rhwng nodau. Wrth gynnal a chadw Wrth gynnal a chadw WANWAN mae angen mini-system neu system prif mae angen mini-system neu system prif

gyfrifiadur ar gyfer rheoli anfon negesau. Felly mae caledwedd a gyfrifiadur ar gyfer rheoli anfon negesau. Felly mae caledwedd a meddalwedd yn ddrud.meddalwedd yn ddrud.

Rhwydwaith Ardal Eang (WAN) Gweithfan

Gweithfan

Gweithfan

Argraffydd

Gweinydd Argraffydd Gweinydd Ffeil

Cyfrifiadur Personol

Pell

Modem

Porth

network cablestelephone lines

Modem

Cyfrifiadur Personol

Pell

Cysylltu ac Estyn Cysylltu ac Estyn Rhwydweithiau Ardal Rhwydweithiau Ardal

LeolLeolTroswyr (Troswyr (RepeatersRepeaters) ) Mae troswr yn ailfwyhau signal ac yn ailosod ei amser fel Mae troswr yn ailfwyhau signal ac yn ailosod ei amser fel

na chaiff signal ei golli na’i aflunio felly gellir teithio mwy o na chaiff signal ei golli na’i aflunio felly gellir teithio mwy o bellter.bellter.

Pont Pont Defnyddir hon i gysylltu dwy Defnyddir hon i gysylltu dwy LANLAN o’r un fath o’r un fath e.e. e.e. LANLAN

ddau docyn, ddau docyn, LANLAN ddau ddau ethernetethernet. Caiff pecynnau sy’n croesi . Caiff pecynnau sy’n croesi cysylltau o’r fath eu hanfon ymlaen i ddyfais y bont a dim cysylltau o’r fath eu hanfon ymlaen i ddyfais y bont a dim ond y data y mae angen eu hanfon a anfonir i’r ond y data y mae angen eu hanfon a anfonir i’r LANLAN sy’n sy’n derbyn.derbyn.

Porth neu Porth neu routerrouter Fe’i defnyddir i gysylltu dau rwydwaith gwahanol Fe’i defnyddir i gysylltu dau rwydwaith gwahanol LANLAN neu neu

WAN WAN e.e. e.e. LAN ethernetLAN ethernet â â LANLAN cylch tocyn neu gall cylch tocyn neu gall LAN'sLAN's gael cysylltiad pell â gael cysylltiad pell â WAN'sWAN's gan ddefnyddio Pyrth. gan ddefnyddio Pyrth.

Mae Mae routerrouter yn fwy deallus na phont am ei fod yn gwneud yn fwy deallus na phont am ei fod yn gwneud penderfyniadau ynghylch y llwybr y gellir gwneud i becyn penderfyniadau ynghylch y llwybr y gellir gwneud i becyn ei ddilyn er mwyn darganfod y llwybr mwyaf effeithlon.ei ddilyn er mwyn darganfod y llwybr mwyaf effeithlon.

LANLAN a a WANWAN

Modemau

•Mae modem yn trawsnewid signal digidol yn signal analog cyfatebol fel y gellir ei anfon i lawr llinell ffôn.

llinell ffôn

signal analog

Modem Modem

Cyfrifiadur

digital signal01001

Cyfrifiadur

01001

digital signal

GwrthdrawiadauGwrthdrawiadauPan anfonir dwy neges yr un Pan anfonir dwy neges yr un

pryd ar yr un cyfrwngpryd ar yr un cyfrwng Canfod gwrthdrawiad -Canfod gwrthdrawiad - Os bydd gwrthdrawiad yn Os bydd gwrthdrawiad yn

digwydd bydd y trawsnewid yn stopio a gwneir i bob digwydd bydd y trawsnewid yn stopio a gwneir i bob dyfais berthnasol aros am gyfnodau ychydig yn dyfais berthnasol aros am gyfnodau ychydig yn wahanol cyn rhoi cynnig arall arni. Os bydd nifer o wahanol cyn rhoi cynnig arall arni. Os bydd nifer o ailgynigion yn aflwyddiannus rhoddir gwybod am ailgynigion yn aflwyddiannus rhoddir gwybod am wall.wall.

Osgoi gwrthdrawiad –Osgoi gwrthdrawiad – mae’n caniatáu i ddyfais roi mae’n caniatáu i ddyfais roi pecyn ar lwybr y rhwydwaith cyn gynted ag y bydd pecyn ar lwybr y rhwydwaith cyn gynted ag y bydd ei cherdyn rhwydwaith yn canfod ei fod yn rhydd. ei cherdyn rhwydwaith yn canfod ei fod yn rhydd. Rhaid i’r cerdyn brofi ddwywaith i weld ydy’r Rhaid i’r cerdyn brofi ddwywaith i weld ydy’r rhwydwaith yn rhydd. Gwneir hyn i osgoi rhwydwaith yn rhydd. Gwneir hyn i osgoi gwrthdrawiad â negesau eraill sy’n cael eu rhoi gwrthdrawiad â negesau eraill sy’n cael eu rhoi ymlaen fili-eiliadau ar ôl y prawf cyntaf a allai ddal i ymlaen fili-eiliadau ar ôl y prawf cyntaf a allai ddal i achosi gwrthdrawiad. achosi gwrthdrawiad.

Prosesydd Pen BlaenProsesydd Pen Blaen Mae’n ddyfais fwy soffistigedig ar gyfer rheoli Mae’n ddyfais fwy soffistigedig ar gyfer rheoli

cyfathrebiadau, fel arfer mae’n finigyfrifiadur cyfathrebiadau, fel arfer mae’n finigyfrifiadur sydd â’r dasg o drafod yr holl draffig sydd â’r dasg o drafod yr holl draffig cyfathrebiadau i ac o’r prif gyfrifiadur, gan cyfathrebiadau i ac o’r prif gyfrifiadur, gan adael i’r prif gyfrifiadur ganolbwyntio ar adael i’r prif gyfrifiadur ganolbwyntio ar dasgau prosesu eraill.dasgau prosesu eraill.

Prif dasgau’r prosesydd pen blaen ywPrif dasgau’r prosesydd pen blaen yw*gwirio paredd*gwirio paredd

* stripio nodau uwchben e.e. didau cychwyn a * stripio nodau uwchben e.e. didau cychwyn a stopio a nodau cydamserustopio a nodau cydamseru*trawsnewid o gyfresol i baralel ac i’r *trawsnewid o gyfresol i baralel ac i’r gwrthwynebgwrthwyneb*rheoli rhwydwaith a rhoi cyfrif*rheoli rhwydwaith a rhoi cyfrif

Cyfryngau Di-wifr

Is-gochTonnau radioBluetooth

Band eangMicrodonnauMae ffonau symudol yn defnyddio microdonnau. Yn ddelfrydol ar gyfer cysylltu cyfrifiaduron mewn dau adeilad gwahanol sy’n eithaf agos at ei gilydd. Mae systemau lloeren yn defnyddio microdonnau hefyd.

Golau is-gochGolau is-goch Mae Mae is-gochis-goch yn cyfeirio at donnau goleuni sydd ag yn cyfeirio at donnau goleuni sydd ag

amledd is nag y gall llygaid dynol eu derbyn a’u amledd is nag y gall llygaid dynol eu derbyn a’u dehongli. Defnyddir is-goch yn y rhan fwyaf o dehongli. Defnyddir is-goch yn y rhan fwyaf o systemau pell-reoli teledu, gyda safon a elwir yn systemau pell-reoli teledu, gyda safon a elwir yn IrDAIrDA ( (Infrared Data AssociationInfrared Data Association), fe’i defnyddir i ), fe’i defnyddir i gysylltu rhai cyfrifiaduron â dyfeisiau perifferol. Ar gysylltu rhai cyfrifiaduron â dyfeisiau perifferol. Ar gyfer y rhan fwyaf o’r pwrpasau hyn ynghylch gyfer y rhan fwyaf o’r pwrpasau hyn ynghylch cyfrifiaduron ac adloniant, defnyddir is-goch mewn cyfrifiaduron ac adloniant, defnyddir is-goch mewn modd digidol – caiff y signal ei bylsio ymlaen ac i modd digidol – caiff y signal ei bylsio ymlaen ac i ffwrdd yn gyflym iawn i anfon data o un pwynt i ffwrdd yn gyflym iawn i anfon data o un pwynt i bwynt arall. bwynt arall.

ManteisionManteision Mae cyfathrebiadau is-goch yn Mae cyfathrebiadau is-goch yn weddol ddibynadwy ac nid yw’n costio llawer i’w weddol ddibynadwy ac nid yw’n costio llawer i’w rhoi i mewn i ddyfais.rhoi i mewn i ddyfais.

Anfanteision Anfanteision Gall deithio pellterau byr yn unigGall deithio pellterau byr yn unig.. Mae is-goch yn dechnoleg “llinell weld". Mae is-goch yn dechnoleg “llinell weld". Mae is-goch bron bob tro yn dechnoleg “un ag un". Mae is-goch bron bob tro yn dechnoleg “un ag un".

Rhwydweithiau di-wifr - Rhwydweithiau di-wifr - cysylltedd heb geblaucysylltedd heb geblau

Trosglwyddo RadioTrosglwyddo Radio Mae gan ddyfeisiau gyfleusterau trosglwyddo radio a Mae gan ddyfeisiau gyfleusterau trosglwyddo radio a

radio-dderbynyddion. Mae’r radio-dderbynyddion hyn yn radio-dderbynyddion. Mae’r radio-dderbynyddion hyn yn sganio’r awyr yn gyson am signalau sy’n dod i mewn. Pan sganio’r awyr yn gyson am signalau sy’n dod i mewn. Pan fydd yn canfod y signal bydd yn ei adnabod, yn ei gipio ac fydd yn canfod y signal bydd yn ei adnabod, yn ei gipio ac yn ei drawsnewid yn ffurf ddigidol. Gall y signal digidol yn ei drawsnewid yn ffurf ddigidol. Gall y signal digidol gael ei drosglwyddo i’r gael ei drosglwyddo i’r CPUCPU naill ai gan geblau neu naill ai gan geblau neu defnyddir defnyddir routersrouters di-wifr erbyn hyn. di-wifr erbyn hyn.

Erbyn hyn mae angen i bobl fod yn symudol a dal i allu Erbyn hyn mae angen i bobl fod yn symudol a dal i allu cyrchu eu rhwydweithiau, eu cyfrifon e-bost ayb., e.e. cyrchu eu rhwydweithiau, eu cyfrifon e-bost ayb., e.e. meddygon mewn man lle cafwyd damwain yn cyrchu meddygon mewn man lle cafwyd damwain yn cyrchu cofnodion y claf.cofnodion y claf.

Gellir defnyddio rhwydweithiau di-wifr fel rhan o Gellir defnyddio rhwydweithiau di-wifr fel rhan o LANLAN e.e. e.e. darllenydd codau bar symudol mewn warws.darllenydd codau bar symudol mewn warws.

Rhan o Rhan o WANWAN neu Rith Rwydwaith Preifat e.e. gyrrwr fan neu Rith Rwydwaith Preifat e.e. gyrrwr fan ddosbarthu yn defnyddio dyfais sy’n cael ei dal yn y llaw i ddosbarthu yn defnyddio dyfais sy’n cael ei dal yn y llaw i gadarnhau danfoniadau â chronfa ddata ganolog.gadarnhau danfoniadau â chronfa ddata ganolog.

Technoleg Technoleg BluetoothBluetooth

Mae’r Cerdyn Addasydd Mae’r Cerdyn Addasydd PDAPDA, , Cerdyn Cerdyn PC PC ac Addasydd ac Addasydd USB USB BluetoothBluetooth yn plygio i mewn i’ch yn plygio i mewn i’ch

PDAPDA, , Cyfrifiadur Personol neu gyfrifiadur Cyfrifiadur Personol neu gyfrifiadur nodiadur, yn galluogi’r defnyddiwr i nodiadur, yn galluogi’r defnyddiwr i drosglwyddo data yn ddidrafferth i drosglwyddo data yn ddidrafferth i ddyfeisiau ddyfeisiau BluetoothBluetooth eraill fel eraill fel cyfrifiadur bwrdd gwaith neu cyfrifiadur bwrdd gwaith neu nodiadur, dyfeisiau mewnbwn, nodiadur, dyfeisiau mewnbwn, PDAPDA,,sganiwr, argraffydd a hyd yn oed sganiwr, argraffydd a hyd yn oed

ffônffônsymudol. Cysylltu â hyd at saith symudol. Cysylltu â hyd at saith

dyfaisdyfaisBluetoothBluetooth ar y tro. ar y tro.

Rhwydeithiaus band Rhwydeithiaus band eang a di-wifreang a di-wifr

Mae’r cysylltiad band eang yn rhoi Mae’r cysylltiad band eang yn rhoi cyflymderau mwy cyflym ar gyfer cyflymderau mwy cyflym ar gyfer cyrchu’r Rhyngrwyd ac mae cyrchu’r Rhyngrwyd ac mae routersrouters di-wifr yn rhoi cysylltiad di-wifr â’r di-wifr yn rhoi cysylltiad di-wifr â’r addasydd di-wifr yn eich cyfrifiadur addasydd di-wifr yn eich cyfrifiadur personol. Mae cyflymderau cartref personol. Mae cyflymderau cartref

cyfartalog o tua 54 Mps yn bosibl.cyfartalog o tua 54 Mps yn bosibl.

Manteision Band EangManteision Band Eang Cysylltiad cyflymach pan fyddwch eisiau bod Cysylltiad cyflymach pan fyddwch eisiau bod

ar-leinar-lein Arbedion o ran biliau ffônArbedion o ran biliau ffôn Lawrlwytho cyflymach o raglenni, e-bost, Lawrlwytho cyflymach o raglenni, e-bost,

ymgysylltiadau, caneuon, gwefannau sy’n llawn ymgysylltiadau, caneuon, gwefannau sy’n llawn graffigwaith, animeiddiadau a chlipiau fideograffigwaith, animeiddiadau a chlipiau fideo

Chwarae gemau rhyngweithiol ar y cyflymder Chwarae gemau rhyngweithiol ar y cyflymder uchaf yn erbyn chwaraewyr gemau ledled y byduchaf yn erbyn chwaraewyr gemau ledled y byd

Defnyddio’r ffôn a bod ar y RhyngrwydDefnyddio’r ffôn a bod ar y Rhyngrwyd Gwasanaethau amser real fel gwe-gamerâu, Gwasanaethau amser real fel gwe-gamerâu,

radio â gwell ansawddradio â gwell ansawdd Gweithio o’r cartref a gallu cyrchu Gweithio o’r cartref a gallu cyrchu

rhwydweithiau corfforaethol yn gyflym iawnrhwydweithiau corfforaethol yn gyflym iawn

AnfanteisionAnfanteision Costau tanysgrifio uwchCostau tanysgrifio uwch Efallai na fydd cyfnewidfeydd lleol Efallai na fydd cyfnewidfeydd lleol

yn gallu darparu trosglwyddo digidol yn gallu darparu trosglwyddo digidol cyflym iawncyflym iawn

Cydrannau meddalweddCydrannau meddalwedd

Rhaid i bob defnyddiwr gael cyfrif ynghyd ag Rhaid i bob defnyddiwr gael cyfrif ynghyd ag enw defnyddiwr a chyfrinair. enw defnyddiwr a chyfrinair.

Bydd gan y cyfrif ganiatadau h.y. hawliau i Bydd gan y cyfrif ganiatadau h.y. hawliau i gyrchu ffeiliau a data fel darllen yn unig, gyrchu ffeiliau a data fel darllen yn unig, ysgrifennu yn unig, darllen ac ysgrifennu, a bydd ysgrifennu yn unig, darllen ac ysgrifennu, a bydd cyfyngiadau ar y rhaglenni neu’r data y gallant cyfyngiadau ar y rhaglenni neu’r data y gallant eu cyrchu e.e. efallai y gall aelod o’r Adran eu cyrchu e.e. efallai y gall aelod o’r Adran Bersonél ysgrifennu, ychwanegu a dileu ffeiliau Bersonél ysgrifennu, ychwanegu a dileu ffeiliau gweithwyr ond efallai mai dim ond darllen ei ffeil gweithwyr ond efallai mai dim ond darllen ei ffeil bersonél ei hun y gall gweithiwr ei wneud.bersonél ei hun y gall gweithiwr ei wneud.

Bydd yr adnoddau, lle ar ddisg, argraffyddion y Bydd yr adnoddau, lle ar ddisg, argraffyddion y gallant eu defnyddio ayb yn cael eu dyrannu i’w gallant eu defnyddio ayb yn cael eu dyrannu i’w cyfrif. cyfrif.

Cyfrifon Defnyddwyr a Cyfrifon Defnyddwyr a LogiauLogiau

ArchwilioArchwilio Mae archwilio meddalwedd yn cadw Mae archwilio meddalwedd yn cadw

cofnod o bwy sydd wedi logio i cofnod o bwy sydd wedi logio i mewn, pryd, am faint o amser, pa mewn, pryd, am faint o amser, pa raglenni a data a ddefnyddiwyd a raglenni a data a ddefnyddiwyd a beth gafodd ei newid. Felly gall beth gafodd ei newid. Felly gall unrhyw ddefnydd anghyfreithlon o’r unrhyw ddefnydd anghyfreithlon o’r system gael ei olrhain a’i system gael ei olrhain a’i dystiolaethu.dystiolaethu.

Rheolaeth BellRheolaeth Bell Erbyn hyn gall rhwydweithiau gael eu rheoli o Erbyn hyn gall rhwydweithiau gael eu rheoli o

bell o ystafelloedd neu adeiladau eraill neu ar bell o ystafelloedd neu adeiladau eraill neu ar draws sawl safle gan gwmnïau rheoli draws sawl safle gan gwmnïau rheoli rhwydwaith. rhwydwaith.

e.e.e.e. Gall gweithfan sydd heb neb yno gael ei logio Gall gweithfan sydd heb neb yno gael ei logio

allan. allan. Gall rheolwyr rhwydwaith arsylwi beth mae Gall rheolwyr rhwydwaith arsylwi beth mae

defnyddwyr yn ei wneud. defnyddwyr yn ei wneud. Gall technegwyr pell ddarganfod problemau Gall technegwyr pell ddarganfod problemau

meddalwedd gyda’r rhwydwaith a’u datrys.meddalwedd gyda’r rhwydwaith a’u datrys.

Rheoli ffurfweddRheoli ffurfweddFfactorau i’w hystyried wrth wneudFfactorau i’w hystyried wrth wneuddewisiadau ynghylch ffurfwedddewisiadau ynghylch ffurfwedd Dewisiadau meddalwedd Dewisiadau meddalwedd

gymwysiadaugymwysiadau Meddalwedd rheoli rhwydwaith a Meddalwedd rheoli rhwydwaith a

systemau gweithredusystemau gweithredu CaledweddCaledwedd Amrywiaeth o anghenion defnyddwyrAmrywiaeth o anghenion defnyddwyr Diogelu rhag y dyfodolDiogelu rhag y dyfodol

Strategaethau Strategaethau gwarchodaethgwarchodaeth

Bygythiadau: Bygythiadau: HacioHacio Lledaenu firysauLledaenu firysau Distrywio data yn fwriadol neu’n Distrywio data yn fwriadol neu’n

ddamweiniolddamweiniol Cywirdeb data Cywirdeb data Troseddau coler wenTroseddau coler wen

Atal troseddau neu gamddefnyddio Atal troseddau neu gamddefnyddio bwriadolbwriadol

1. Hacio – cyrchu heb ei awdurdodi1. Hacio – cyrchu heb ei awdurdodi

Diffinio statws gwarchodaeth a hawliau Diffinio statws gwarchodaeth a hawliau cyrchu ar gyfer defnyddwyrcyrchu ar gyfer defnyddwyr

Dylai pob defnyddiwr awdurdodedig gael enw defnyddiwr a chyfrinair. Bydd hynny’n cyfyngu ar fynediad heb ei awdurdodi i’r rhwydwaith.

Hierarchaeth CyfrineiriauHierarchaeth Cyfrineiriau AdnabodAdnabod Enw Defnyddiwr Enw Defnyddiwr Dilysu CyfrinairDilysu Cyfrinair Awdurdodi Awdurdodi Pa ffeiliau y gallwch eu Pa ffeiliau y gallwch eu

gweld gweld a’r hyn y cewch ei a’r hyn y cewch ei

wneud wneud

Gorfodi trefn gaeth o ran cyfrineiriauGorfodi trefn gaeth o ran cyfrineiriau Rhaid cadw cyfrineiriau’n gyfrinachol Rhaid cadw cyfrineiriau’n gyfrinachol Peidio byth â’u hysgrifennu, o leiaf 8 nod Peidio byth â’u hysgrifennu, o leiaf 8 nod

o ran hyd, cymysgedd o briflythrennau a o ran hyd, cymysgedd o briflythrennau a llythrennau bach a rhifaullythrennau bach a rhifau

Ni cheir ailddefnyddio hen gyfrineiriau Ni cheir ailddefnyddio hen gyfrineiriau Peidio â defnyddio enwau cyfarwyddd Peidio â defnyddio enwau cyfarwyddd

sy’n hawdd eu dyfalusy’n hawdd eu dyfalu Dylai defnyddwyr newid eu cyfrineiriau

yn aml

1. Hacio – cyrchu heb ei 1. Hacio – cyrchu heb ei awdurdodiawdurdodi

Cyfyngu ar gyrchu ffeiliau yn ffisegolCyfyngu ar gyrchu ffeiliau yn ffisegol e.e. e.e. cardiau smart i reoli mynediad i ystafelloedd. cardiau smart i reoli mynediad i ystafelloedd. Mannau wedi’u diogelu i gadw gweinyddion. Mannau wedi’u diogelu i gadw gweinyddion. LLarymau – Amddiffyn yr ystafell gyfrifiaduron â larymau lladron. Drysau a ffenestri – Ar glo pan na ddefnyddir yr ystafell.

Sganiau biometrigSganiau biometrig fel olion llais neu law; fel olion llais neu law; sganiau retina; sganiau retina;

Gwarchodaeth system ffeilio dogfennau. Gwarchodaeth system ffeilio dogfennau. Mae Gwarchodaeth Cyrchu yn cyfyngu ar y defnydd y bydd person yn ei wneud o’r rhwydwaith

1. Hacio – cyrchu heb ei 1. Hacio – cyrchu heb ei awdurdodiawdurdodi

Paredau atal tânParedau atal tân Peiriant Peiriant porthporth un pwrpas â rhagofalon diogelwch un pwrpas â rhagofalon diogelwch

arbennig arno sy’n cael ei ddefnyddio i fonitro arbennig arno sy’n cael ei ddefnyddio i fonitro cysylltiadau rhwydwaith, yn enwedig y cysylltiadau rhwydwaith, yn enwedig y RhyngrwydRhyngrwyd. Y . Y syniad yw i ddiogelu segment o rwydwaith a’i ffeiliau rhag syniad yw i ddiogelu segment o rwydwaith a’i ffeiliau rhag hacwyrhacwyr..

Amgylchedd arbennig a drefnir i ddal haciwr sy’n logio i Amgylchedd arbennig a drefnir i ddal haciwr sy’n logio i mewn dros gysylltiadau pell yw mewn dros gysylltiadau pell yw haearn / blwch tywodhaearn / blwch tywod. . Gall gynnwys plisgyn wedi’i addasu sy’n cyfyngu ar Gall gynnwys plisgyn wedi’i addasu sy’n cyfyngu ar symudiadau’r haciwr mewn ffyrdd nad ydynt yn amlwg, a symudiadau’r haciwr mewn ffyrdd nad ydynt yn amlwg, a ffeiliau "abwyd" i gadw ei ddiddordeb a’i gadw wedi’i ffeiliau "abwyd" i gadw ei ddiddordeb a’i gadw wedi’i logio i mewn nes y gellir ei olrhain.logio i mewn nes y gellir ei olrhain.

Mae hyn yn atal ymwthiad o fynediad i’r Rhyngrwyd. Gall Mae hyn yn atal ymwthiad o fynediad i’r Rhyngrwyd. Gall fod yn feddalwedd pared atal tân neu’n ‘ haearn /blwch fod yn feddalwedd pared atal tân neu’n ‘ haearn /blwch tywod’ un pwrpas. Mae’n dilysu negesau a ddaw i mewn tywod’ un pwrpas. Mae’n dilysu negesau a ddaw i mewn i’r rhwydwaith ac mae’n gwireddu dilysrwydd y i’r rhwydwaith ac mae’n gwireddu dilysrwydd y defnyddiwr i fynd i mewn i’r rhwydwaith. Os na ellir defnyddiwr i fynd i mewn i’r rhwydwaith. Os na ellir dilysu pecyn o ddata yna ceir gwared ag ef ac ni adewir dilysu pecyn o ddata yna ceir gwared ag ef ac ni adewir iddo fynd trwodd. Defnyddir hyn i geisio rheoli hacio a iddo fynd trwodd. Defnyddir hyn i geisio rheoli hacio a lledaeniad maleisus o firws.lledaeniad maleisus o firws.

1. Hacio – cyrchu heb ei 1. Hacio – cyrchu heb ei awdurdodiawdurdodi

Gweinyddion dirprwyolGweinyddion dirprwyol Mae’r ddyfais hon yn ceisio atal ymwthwyr rhag Mae’r ddyfais hon yn ceisio atal ymwthwyr rhag

adnabod cyfeiriad adnabod cyfeiriad IPIP (Protocol Rhyngrwyd) (Protocol Rhyngrwyd) gweithfan ddefnyddiwr sy’n cyrchu’r Rhyngrwyd. gweithfan ddefnyddiwr sy’n cyrchu’r Rhyngrwyd. Mae gweithfan Mae gweithfan IPIP unrhyw ddefnyddiwr sy’n unrhyw ddefnyddiwr sy’n dymuno defnyddio’r Rhyngrwyd yn anfon cais at dymuno defnyddio’r Rhyngrwyd yn anfon cais at y gweinydd dirprwyol sy’n nodi’r cyfeiriad y gweinydd dirprwyol sy’n nodi’r cyfeiriad IPIP hwn. Mae’r gweinydd dirprwyol yn anfon y cais hwn. Mae’r gweinydd dirprwyol yn anfon y cais allan i’r Rhyngrwyd ac mae’n cael yr ymateb allan i’r Rhyngrwyd ac mae’n cael yr ymateb dychwelyd sydd wedyn yn ei anfon i gyfeiriad dychwelyd sydd wedyn yn ei anfon i gyfeiriad IPIP y defnyddiwr. Mae rhai o’r tu allan yn gweld y defnyddiwr. Mae rhai o’r tu allan yn gweld cyfeiriad cyfeiriad IPIP y gweinydd dirprwyol yn unig, nid y gweinydd dirprwyol yn unig, nid cyfeiriad cyfeiriad IPIP gweithfan y defnyddiwr. Dydy hynny gweithfan y defnyddiwr. Dydy hynny fawr ddim o werth i haciwr.fawr ddim o werth i haciwr.

1. Hacio – cyrchu heb ei 1. Hacio – cyrchu heb ei awdurdodiawdurdodi

Gweithdrefnau galw’n ôlGweithdrefnau galw’n ôl Mae rhai cwmnïau’n gweithredu system deialu’n Mae rhai cwmnïau’n gweithredu system deialu’n

ôl. Mae defnyddiwr yn logio i mewn i gyfrifiadur ôl. Mae defnyddiwr yn logio i mewn i gyfrifiadur sy’n datgysylltu’r llinell ar unwaith ac yn deialu’r sy’n datgysylltu’r llinell ar unwaith ac yn deialu’r defnyddiwr yn ôl. Byddai hyn yn atal defnyddiwr defnyddiwr yn ôl. Byddai hyn yn atal defnyddiwr rhag logio i mewn â chyfrinair rhywun arall. Os rhag logio i mewn â chyfrinair rhywun arall. Os trosglwyddir data trwy rwydwaith mae angen trosglwyddir data trwy rwydwaith mae angen cael mesurau i sicrhau bod y data’n ddiogel. Os cael mesurau i sicrhau bod y data’n ddiogel. Os bydd defnyddwyr yn anfon manylion eu cardiau bydd defnyddwyr yn anfon manylion eu cardiau credyd dros y Rhyngrwyd mae’n bwysig na all credyd dros y Rhyngrwyd mae’n bwysig na all hacwyr eu cyrchu.hacwyr eu cyrchu.

1. Hacio – cyrchu heb ei 1. Hacio – cyrchu heb ei awdurdodiawdurdodi

AmgryptioAmgryptio Caiff data a drosglwyddir dros Caiff data a drosglwyddir dros

rwydwaith eu codio cyn y rwydwaith eu codio cyn y trosglwyddo. Mae hynny’n golygu na trosglwyddo. Mae hynny’n golygu na fyddai neb sy’n rhyng-gipio’r data a fyddai neb sy’n rhyng-gipio’r data a drosglwyddir yn gallu eu deall. Mae drosglwyddir yn gallu eu deall. Mae angen i’r data gael eu datgodio gan angen i’r data gael eu datgodio gan y derbynydd priodol.y derbynydd priodol.

1. Hacio – cyrchu heb ei 1. Hacio – cyrchu heb ei awdurdodiawdurdodi

2. Lledaenu firws cyfrifiadurol2. Lledaenu firws cyfrifiadurolRhaglenni sy’n cael eu cyflwyno i systemau cyfrifiadurol ac sy’n distrywio neu’nRhaglenni sy’n cael eu cyflwyno i systemau cyfrifiadurol ac sy’n distrywio neu’nnewid ffeiliau trwy ailysgrifennu dros ddata neu drwy eu copïo eu hunain dro arnewid ffeiliau trwy ailysgrifennu dros ddata neu drwy eu copïo eu hunain dro arôl tro nes y bydd y system gyfrifiadurol yn llawn ac yn methu â pharhau.ôl tro nes y bydd y system gyfrifiadurol yn llawn ac yn methu â pharhau.

Paredau atal tânParedau atal tân Peidio â lawrlwytho rhaglenni anhysbys o’r Peidio â lawrlwytho rhaglenni anhysbys o’r

Rhyngrwyd yn syth i’r disg caled. Defnyddio Rhyngrwyd yn syth i’r disg caled. Defnyddio ffynonellau gonest yn unig.ffynonellau gonest yn unig.

Cyfryngau diogelu rhag ysgrifennu fel na ellir Cyfryngau diogelu rhag ysgrifennu fel na ellir ysgrifennu arnyntysgrifennu arnynt

Peidio â chopïo meddalwedd anghyfreithlonPeidio â chopïo meddalwedd anghyfreithlon Defnyddio meddalwedd Defnyddio meddalwedd sganio firysausganio firysau a rhaglen a rhaglen dileu dileu

firysaufirysau. Sicrhau bod hyn yn cael ei . Sicrhau bod hyn yn cael ei gadw’n gyfoes â’r gadw’n gyfoes â’r diffiniadau diweddaraf o firysaudiffiniadau diweddaraf o firysau – ar gael o’r – ar gael o’r Rhyngrwyd.Rhyngrwyd.

Defnyddio gweithfannau di-ddisg ar rwydweithiauDefnyddio gweithfannau di-ddisg ar rwydweithiau Rheoli modd cyrchu i gyfryngau cludadwyRheoli modd cyrchu i gyfryngau cludadwy a pheidio â a pheidio â

gadael i ddefnyddwyr ddefnyddio eu disg eu hunain ayb gadael i ddefnyddwyr ddefnyddio eu disg eu hunain ayb ar system y gyfundrefn.ar system y gyfundrefn.

Twyll cyfrifiadurol – troseddau Twyll cyfrifiadurol – troseddau coler wen (NID coler wen (NID ‘twyll‘twyll’ ’ ar ei ar ei

ben ei hunben ei hun)) Cofnodion data ffug Cofnodion data ffug wrth roi data i mewnwrth roi data i mewn Allbwn ffug – Allbwn ffug – gall allbwn gael ei ddistrywio er gall allbwn gael ei ddistrywio er

mwyn atal darganfod cofnodion data twyllodrus neu mwyn atal darganfod cofnodion data twyllodrus neu brosesu twyllodrusbrosesu twyllodrus

Newid ffeiliau Newid ffeiliau e.e. gweithiwr yn newid cyfradd y e.e. gweithiwr yn newid cyfradd y cyflog neu’r oriau a weithiwydcyflog neu’r oriau a weithiwyd

Clytio Rhaglen – Clytio Rhaglen – cyflwyno isreolwaith neu god cyflwyno isreolwaith neu god ychwanegol e.e. sianelu arian i gyfrif ffug neu ychwanegol e.e. sianelu arian i gyfrif ffug neu drosglwyddo codau i gael galwadau ffôn am ddimdrosglwyddo codau i gael galwadau ffôn am ddim

Cyfrifon crog Cyfrifon crog gall cyfrifon a wrthodwyd neu sydd gall cyfrifon a wrthodwyd neu sydd heb eu cysoni gael eu hailgyfeirio i gyfrif cynllwynioheb eu cysoni gael eu hailgyfeirio i gyfrif cynllwynio

Blacmelio Blacmelio â bygythiad o firwsâ bygythiad o firws Distrywio data yn fwriadolDistrywio data yn fwriadol er mwyn achosi llanast er mwyn achosi llanast

a cholled ariannol i gystadleuydda cholled ariannol i gystadleuydd

Atal troseddau cyfrifiadurol ‘Coler Atal troseddau cyfrifiadurol ‘Coler Wen’Wen’

Rhaid i gwmnïau roi gweithdrefnau gwarchodaeth ar waithRhaid i gwmnïau roi gweithdrefnau gwarchodaeth ar waith Monitro Monitro dylai’r holl raglenni a gweithredoedd defnyddwyr gael eu dylai’r holl raglenni a gweithredoedd defnyddwyr gael eu

monitro a’u logio. Dylai pob defnyddiwr fod yn adnabyddadwymonitro a’u logio. Dylai pob defnyddiwr fod yn adnabyddadwy a a dylai pob ffeil allu gael ei harchwilio, cadw logiau o drafodion ar-leindylai pob ffeil allu gael ei harchwilio, cadw logiau o drafodion ar-lein

Gweithdrefnau archwilio Gweithdrefnau archwilio i ganfod twylli ganfod twyll Rhannu tasgau rhaglennu Rhannu tasgau rhaglennu fel nad oes gan unrhyw un rhaglennwr fel nad oes gan unrhyw un rhaglennwr

gyfrifoldeb am ysgrifennu rhaglen, mae’n gyffredin mewn banciau.gyfrifoldeb am ysgrifennu rhaglen, mae’n gyffredin mewn banciau. Rheoli cyrchuRheoli cyrchu caledwedd a meddalwedd. caledwedd a meddalwedd.

Yn aml ni wnaiff cwmnïau ddatgelu troseddau yn eu herbyn Yn aml ni wnaiff cwmnïau ddatgelu troseddau yn eu herbyn oherwyddoherwydd

gallai arwain at golli hyder y cyhoedd yn niogelwch y data.gallai arwain at golli hyder y cyhoedd yn niogelwch y data. yn aml gall fod eu timau diogelwch eu hunain yn ymwneud â hyn a yn aml gall fod eu timau diogelwch eu hunain yn ymwneud â hyn a

byddai hynny eto yn codi amheuon ynghylch eu heffeithlonrwydd.byddai hynny eto yn codi amheuon ynghylch eu heffeithlonrwydd.

Mae trosedd gyfrifiadurol yn aml yn gymharol hawdd oherwydd Mae trosedd gyfrifiadurol yn aml yn gymharol hawdd oherwydd nad oes gan ddefnyddwyr lawer o wybodaeth dechnegolnad oes gan ddefnyddwyr lawer o wybodaeth dechnegol nad oes gan lawer o archwilwyr allanol yr arbenigedd i olrhain nad oes gan lawer o archwilwyr allanol yr arbenigedd i olrhain

rhaglenni ond maent yn dibynnu ar allbrintiau.rhaglenni ond maent yn dibynnu ar allbrintiau.

Dwyn cyfarpar cyfrifiadurol yn Dwyn cyfarpar cyfrifiadurol yn ffisegolffisegol – – defnyddio dyfeisiau cloi: cloi defnyddio dyfeisiau cloi: cloi

cyfrifiaduron i ddesgiau; cadw drysau a cyfrifiaduron i ddesgiau; cadw drysau a ffenestri ar gloffenestri ar glo

rhifau cyfresol – cadw cofnod o’r holl rifau cyfresol.

– – cyfyngu ar fynediad i ystafelloedd â cyfyngu ar fynediad i ystafelloedd â chardiau smart, olion llaw neu lais, chardiau smart, olion llaw neu lais, sganiau retinasganiau retina

– defnyddio drysau tân a larymau mwg • .

Distrywio ffeiliau yn fwriadol neu’n ddamweiniolDistrywio ffeiliau yn fwriadol neu’n ddamweiniol Systemau ategol gan gynnwysSystemau ategol gan gynnwys cadw ffeiliau wrth gefncadw ffeiliau wrth gefn - i ffwrdd o’r safle – ac mewn - i ffwrdd o’r safle – ac mewn

cynwysyddion anhylosgcynwysyddion anhylosg defnyddio disg-lifo neu dâp-lifo ar-leindefnyddio disg-lifo neu dâp-lifo ar-lein sy’n ategu data sy’n ategu data

ar rwydwaith yn awtomatigar rwydwaith yn awtomatig defnyddio system warchod defnyddio system warchod tadcu tad mabtadcu tad mab mewn systemau mewn systemau

swp-brosesu, e.e. rhestr gyflogauswp-brosesu, e.e. rhestr gyflogau systemau systemau RAIDRAID – disgiau drych ( – disgiau drych (Redundant Array of Redundant Array of

Inexpensive DiscInexpensive Disc)) Dylid cadw ffeiliau wrth gefn yn ddiogel – yn ddelfrydol

dan glo mewn ystafelloedd neu sêffs anhylosg mewn lleoliad gwahanol i’r rhwydwaith.

Mae archifo yn golygu copïo neu symud ffeiliau rywle ar gyfer storio tymor hir.

Gall rhai ffeiliau a meddalwedd fod wedi’u diogelu â chyfrinair.

Gwarchod y data yn ffisegol Gwarchod y data yn ffisegol rhag distrywio damweiniolrhag distrywio damweiniol

Llygru damweiniol / Cywirdeb Llygru damweiniol / Cywirdeb datadata

Gweithdrefnau clercaiddGweithdrefnau clercaidd e.e. gofyn i e.e. gofyn i gwsmeriaid gadarnhau eu henw a’u gwsmeriaid gadarnhau eu henw a’u cyfeiriad, dyddiad geni, geiriau cytunedig cyfeiriad, dyddiad geni, geiriau cytunedig ayb.ayb.

Atal trosysgrifoAtal trosysgrifo rhoi’r rhic diogelu rhag ysgrifennu ar rhoi’r rhic diogelu rhag ysgrifennu ar

eich disgeich disg gwneud disgiau caled yn ddarllen yn uniggwneud disgiau caled yn ddarllen yn unig

Gweithdrefnau gwiredduGweithdrefnau gwireddu Bwydo cofnodion dwbl i mewnBwydo cofnodion dwbl i mewn Gwirio / did pareddGwirio / did paredd Mae Mae Did Paredd Did Paredd yn ddid sengl (0 neu 1) a ychwanegir at ddiwedd yn ddid sengl (0 neu 1) a ychwanegir at ddiwedd

beit o ddata. Os defnyddir beit o ddata. Os defnyddir eilbareddeilbaredd yna rhaid i nifer y didau 1 yna rhaid i nifer y didau 1 mewn unrhyw ddata a drosglwyddir fod yn mewn unrhyw ddata a drosglwyddir fod yn eilrifeilrif bob amser. bob amser.

Yn y ddau feit canlynol, y did coch yw’r did pareddYn y ddau feit canlynol, y did coch yw’r did paredd : :

0010110001011011 1110111111011100

Bydd y cyfrifiadur sy’n derbyn yn gwirio nifer y didau 1 yn y data. Os Bydd y cyfrifiadur sy’n derbyn yn gwirio nifer y didau 1 yn y data. Os derbynnir data â nifer y didau yn odrif yna bydd y cyfrifiadur yn derbynnir data â nifer y didau yn odrif yna bydd y cyfrifiadur yn gwybod bod y data wedi cael eu llygru yn ystod y trosglwyddo – a gwybod bod y data wedi cael eu llygru yn ystod y trosglwyddo – a bydd yn gofyn i’r data gael eu hanfon eto.bydd yn gofyn i’r data gael eu hanfon eto.

Mae Mae odbareddodbaredd yn defnyddio nifer odrif o ddidau 1 ym mhob beit. yn defnyddio nifer odrif o ddidau 1 ym mhob beit.

Gweithdrefnau dilysuGweithdrefnau dilysu

Gwiriadau amrediad Gwiriadau amrediad Gwiriadau presenoldeb Gwiriadau presenoldeb Digidau gwirio Digidau gwirio Gwiriadau fformatGwiriadau fformat Mygydau mewnbwn Mygydau mewnbwn

Cynllunio ar gyfer Cynllunio ar gyfer trychinebautrychinebau

Pam mae cynllunio ar gyfer trychinebau yn Pam mae cynllunio ar gyfer trychinebau yn bwysig?bwysig?

Gall system gyfrifiadurol chwaluGall system gyfrifiadurol chwalu e.e. methiant caledwedd - e.e. pen gyriant caled e.e. methiant caledwedd - e.e. pen gyriant caled

yn yn chwalu chwalu methiant meddalwedd – problemau adnoddau methiant meddalwedd – problemau adnoddau neu wallauneu wallau Ni all llifogydd, tanau, bomiau gael eu hatal bob Ni all llifogydd, tanau, bomiau gael eu hatal bob

amseramser Gall fod fandaliaeth fwriadol/terfysgaeth /hacio neu Gall fod fandaliaeth fwriadol/terfysgaeth /hacio neu

newid data yn ddamweiniol e.e. gan weithwyr newid data yn ddamweiniol e.e. gan weithwyr amhrofiadol amhrofiadol

Gall rhwydweithiau chwalu gan atal cyfathrebu Gall rhwydweithiau chwalu gan atal cyfathrebu

Mae cwmnïau’n gorfodMae cwmnïau’n gorfod Sicrhau na chaiff data, caledwedd a Sicrhau na chaiff data, caledwedd a

meddalwedd eu colli neu eu difrodi.meddalwedd eu colli neu eu difrodi. Adfer systemau cyfathrebu cyn Adfer systemau cyfathrebu cyn

gynted â phosibl.gynted â phosibl.

CanlyniadauCanlyniadau Colli busnes ac incwmColli busnes ac incwm Colli enw daColli enw da Achos cyfreithiolAchos cyfreithiol

Y ffactorau i’w hystyried wrth Y ffactorau i’w hystyried wrth gynllunio polisïau gynllunio polisïau

gwarchodaethgwarchodaeth Gwarchodaeth ffisegol Gwarchodaeth ffisegol Atal camddefnyddioAtal camddefnyddio Argaeledd system gyfrifiadurol arall a chyflenwad Argaeledd system gyfrifiadurol arall a chyflenwad

trydan wrth gefntrydan wrth gefn Trywyddau archwilio ar gyfer canfodTrywyddau archwilio ar gyfer canfod Ymchwilio’n barhaol i afreoleidd-draYmchwilio’n barhaol i afreoleidd-dra Cyrchu’r system - sefydlu gweithdrefnau ar gyfer Cyrchu’r system - sefydlu gweithdrefnau ar gyfer

cyrchu data fel gweithdrefnau logio i mewn, paredau cyrchu data fel gweithdrefnau logio i mewn, paredau atal tânatal tân

Gweithdrefnau gweithredol Gweithdrefnau gweithredol Cynllunio ar gyfer adfer yn achos trychineb a delio â Cynllunio ar gyfer adfer yn achos trychineb a delio â

bygythiadau o firysau bygythiadau o firysau Gweinyddu personélGweinyddu personél

Cod ymddygiad a chyfrifoldebau staff; hyfforddiant Cod ymddygiad a chyfrifoldebau staff; hyfforddiant staff staff

Staff cynnal a pholisi ar gaelStaff cynnal a pholisi ar gael Gweithdrefnau disgyblaethGweithdrefnau disgyblaeth

Gweithdrefnau Gweithdrefnau GweithredolGweithredol

Gweithdrefnau disgyblaethGweithdrefnau disgyblaeth Sgrinio gweithwyr posiblSgrinio gweithwyr posibl Rheolweithiau ar gyfer dosbarthu gwybodaeth Rheolweithiau ar gyfer dosbarthu gwybodaeth

gyfredol am firysau a gweithdrefnau sganio firysaugyfredol am firysau a gweithdrefnau sganio firysau Diffinio gweithdrefnau ar gyfer lawrlwytho o’r Diffinio gweithdrefnau ar gyfer lawrlwytho o’r

Rhyngrwyd, defnyddio disgiau hyblyg, Rhyngrwyd, defnyddio disgiau hyblyg, gweithdrefnau ategu personolgweithdrefnau ategu personol

Sefydlu hawliau gwarchodaeth ar gyfer diweddaru Sefydlu hawliau gwarchodaeth ar gyfer diweddaru tudalennau gwetudalennau gwe

Sefydlu rhaglen adfer yn achos trychinebSefydlu rhaglen adfer yn achos trychineb Sefydlu gweithdrefnau archwilio (trywyddau Sefydlu gweithdrefnau archwilio (trywyddau

archwilio) i ganfod camddefnyddio.archwilio) i ganfod camddefnyddio.

Ffactorau sy’n pennu faint y Ffactorau sy’n pennu faint y bydd cwmni’n ei wario er mwyn bydd cwmni’n ei wario er mwyn datblygu rheolaeth, gan leihau datblygu rheolaeth, gan leihau

risg.risg.

Gwneud dadansoddiad risg o Gwneud dadansoddiad risg o fygythiadau posibl fygythiadau posibl

Nodi risgiau posiblNodi risgiau posibl Y tebygolrwydd o’r risg yn digwyddY tebygolrwydd o’r risg yn digwydd Canlyniadau tymor byr a thymor hir y Canlyniadau tymor byr a thymor hir y

bygythiadbygythiad Pa mor abl yw’r cwmni i ddelio â’r Pa mor abl yw’r cwmni i ddelio â’r

bygythiadbygythiad

1. Beth i’w wneud cyn?1. Beth i’w wneud cyn?

Rhoi mesurau ataliadaol yn Rhoi mesurau ataliadaol yn barodbarod

Sefydlu system gwarchodaeth ffisegol Sefydlu system gwarchodaeth ffisegol (paredau atal tân ayb.)(paredau atal tân ayb.)

Sefydlu hawliau gwarchodaeth ar gyfer Sefydlu hawliau gwarchodaeth ar gyfer cyrchu ffeiliau a diweddaru tudalennau gwecyrchu ffeiliau a diweddaru tudalennau gwe

Sefydlu rhaglen adfer yn achos trychinebSefydlu rhaglen adfer yn achos trychineb Sefydlu gweithdrefnau archwilio Sefydlu gweithdrefnau archwilio

(trywyddau archwilio) i ganfod (trywyddau archwilio) i ganfod camddefnyddiocamddefnyddio

Hyfforddiant staff mewn Hyfforddiant staff mewn gweithdrefnau gweithredolgweithdrefnau gweithredol

Sgrinio gweithwyr posiblSgrinio gweithwyr posibl Rheolweithiau ar gyfer dosbarthu Rheolweithiau ar gyfer dosbarthu

gwybodaeth gyfredol am firysau a gwybodaeth gyfredol am firysau a gweithdrefnau sganio firysaugweithdrefnau sganio firysau

Diffinio gweithdrefnau ar gyfer lawrlwytho Diffinio gweithdrefnau ar gyfer lawrlwytho o’r Rhyngrwyd, defnyddio disgiau hyblyg, o’r Rhyngrwyd, defnyddio disgiau hyblyg, gweithdrefnau ategu personolgweithdrefnau ategu personol

Diffinio cod ymddygiad staff ar gyfer Diffinio cod ymddygiad staff ar gyfer defnyddio systemau cyfrifiadurol e.e. dim defnyddio systemau cyfrifiadurol e.e. dim e-bost difrïol, dim defnyddio e-bost difrïol, dim defnyddio anghyfreithlon ayb.anghyfreithlon ayb.

2. Beth i’w wneud yn ystod?2. Beth i’w wneud yn ystod?

Sut y dylai’r staff ymateb pan fydd Sut y dylai’r staff ymateb pan fydd trychineb yn digwydd?trychineb yn digwydd?

3. Beth i’w wneud ar ôl?3. Beth i’w wneud ar ôl?Gweithredu mesurau adferGweithredu mesurau adfer Gellir gosod Gellir gosod caledweddcaledwedd yn lle’r galedwedd yn lle’r galedwedd

flaenorol.flaenorol. Gall Gall meddalweddmeddalwedd gael ei hailosod (neu ei dadfygio gael ei hailosod (neu ei dadfygio

gan yr adran raglenni).gan yr adran raglenni). Y wir broblem yw’r Y wir broblem yw’r datadata. Ni all unrhyw fusnes . Ni all unrhyw fusnes

fforddio colli ei ddata. fforddio colli ei ddata. Dylid gwneud Dylid gwneud ategiadauategiadau o’r data i gyd yn rheolaidd. o’r data i gyd yn rheolaidd.

Mae hynny’n golygu mai’r senario gwaethaf fyddai Mae hynny’n golygu mai’r senario gwaethaf fyddai i’r busnes orfod dychwelyd i sefyllfa’r ategiad i’r busnes orfod dychwelyd i sefyllfa’r ategiad diwethaf a pharhau oddi yno. Gall ategiadau gymryd diwethaf a pharhau oddi yno. Gall ategiadau gymryd amser hir – yn aml yn cael eu tâp-lifo dros nos.amser hir – yn aml yn cael eu tâp-lifo dros nos.

Gall Gall systemau cyfathrebu /cyfrifiadurol systemau cyfathrebu /cyfrifiadurol gwahanolgwahanol gael eu trefnu rhag ofn y bydd gael eu trefnu rhag ofn y bydd rhwydwaith yn chwalu neu gyflenwad trydan rhwydwaith yn chwalu neu gyflenwad trydan gwahanol. gwahanol.