107 Rasyonel-İrrasyonel Tüketim: Bartın Örneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama 1 Yrd. Doç. Dr. M Said CEYHAN Bartın Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü [email protected]Canan TAŞ 2 Bartın Üniversitesi İİBF İktisat Bölümü [email protected]Özet: Tüketim denilen olgu insanlığın var oluşundan bugüne dek hayatımızda olan bir olgudur ve her insan yaşamını sürdürmek için tüketim yapmak zorundadır. Teknolojinin giderek gelişmesine bağlı olarak, bireylerin ihtiyaçlarını karşılayan mal ve hizmet sayısında ve çeşitliliğinde artış meydana gelmiş ve bu artış, tüketicilerin tüketim yaparken seçim yapmalarını zorunlu hale getirmiştir. Bireyler tüketim yaparken içsel ve dışsal birçok faktörün etkisi altında kalmakta ve tüketim kararlarını bu etkiler altında vermektedirler. Bu durum ise tüketicilerin yapmış oldukları tüketimin kimi zaman rasyonel tüketimden uzaklaşmasına neden olmaktadır. Bu çalışma, yapılan tüketimin rasyonel olup olmadığını anlamak ve buna neden olan faktörlerin neler olduğunu araştırmaya yönelik olarak yapılmıştır. Bartın İl merkezinde ve köylerinde yaşayan kişilerden oluşan örnek grupla yüz yüze görüşmeler yapılarak bunlara anket uygulanmış ve gerekli veri lere ulaşılmıştır. Daha sonra analiz sonuçları değerlendirilerek, sonuçta merkez ve köylerde yaşayan tüketicilerin çeşitli faktörlerin etkisinde kalarak tüketim kararlarında birbirlerinden farklı davrandıkları gözlemlenmiştir. Çalışmanın sonunda, şehir merkezinde yaşayan tüketicilerin çeşitli faktörlerin etkisinde kalarak ihtiyaç dışında alışverişe (irrasyonel tüketime )daha çok meyilli oldukları, buna karşılık köyde yaşayan tüketicilerin ise ihtiyaçları dışında alışveriş yapmaya meyilli olmadıkları ve daha çok rasyonel davranış sergiledikleri görülmüştür. Anahtar Kelimeler: Tüketim, rasyonel tüketim, irrasyonel tüketim, tüketici, Bartın 1 Bu çalışmanın verileri Canan Taş’ın Bartın Üniversitesi -Sosyal Bilimler Enstitüsünde 2017 yılında kabul edilen yüksek lisans tezinden yararlanılarak yapılmıştır. 2 Sorumlu Yazar
28
Embed
Rasyonel-İrrasyonel Tüketim: Bartın Örneğinde ...iibfdergi.bartin.edu.tr/wp-content/uploads/2016/05/6-Rasyonel... · alışveriş yapmaya meyilli olmadıkları ve daha çok rasyonel
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Oumlzet Tuumlketim denilen olgu insanlığın var oluşundan buguumlne dek hayatımızda olan bir olgudur ve her insan yaşamını suumlrduumlrmek iccedilin tuumlketim yapmak zorundadır Teknolojinin giderek gelişmesine bağlı olarak bireylerin ihtiyaccedillarını karşılayan mal ve hizmet sayısında ve ccedileşitliliğinde artış meydana gelmiş ve bu artış tuumlketicilerin tuumlketim yaparken seccedilim yapmalarını zorunlu hale getirmiştir Bireyler tuumlketim yaparken iccedilsel ve dışsal birccedilok faktoumlruumln etkisi altında kalmakta ve tuumlketim kararlarını bu etkiler altında vermektedirler Bu durum ise tuumlketicilerin yapmış oldukları tuumlketimin kimi zaman rasyonel tuumlketimden uzaklaşmasına neden olmaktadır
Bu ccedilalışma yapılan tuumlketimin rasyonel olup olmadığını anlamak ve buna neden olan faktoumlrlerin neler olduğunu araştırmaya youmlnelik olarak yapılmıştır Bartın İl merkezinde ve koumlylerinde yaşayan kişilerden oluşan oumlrnek grupla yuumlz yuumlze goumlruumlşmeler yapılarak bunlara anket uygulanmış ve gerekli verilere ulaşılmıştır Daha sonra analiz sonuccedilları değerlendirilerek sonuccedilta merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin ccedileşitli faktoumlrlerin etkisinde kalarak tuumlketim kararlarında birbirlerinden farklı davrandıkları goumlzlemlenmiştir Ccedilalışmanın sonunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ccedileşitli faktoumlrlerin etkisinde kalarak ihtiyaccedil dışında alışverişe (irrasyonel tuumlketime )daha ccedilok meyilli oldukları buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin ise ihtiyaccedilları dışında alışveriş yapmaya meyilli olmadıkları ve daha ccedilok rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
1 Bu ccedilalışmanın verileri Canan Taşrsquoın Bartın Uumlniversitesi-Sosyal Bilimler Enstituumlsuumlnde
2017 yılında kabul edilen yuumlksek lisans tezinden yararlanılarak yapılmıştır 2 Sorumlu Yazar
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
108
Rational-Irrational Consumption A Comparative Application in Bartın as an Case
Abstract The phenomenon called consumption is a phenomenon in our lives from the very existence of mankind to the present day and every human being has to consume to maintain his or her life Due to the progress of technology an increase in the number and diversity of goods and services that meet the needs of individuals has become a necessity making it compulsory for consumers to make choices while consuming Individuals are under the influence of many internal and external factors while consuming and they make consumption decisions under these effects This situation causes the consumers consumption sometimes to move away from rational consumption
This study was conducted in order to understand whether consumption is rational or not and what are the factors that cause it A sample group consisting of people living in the town center of Bartın and the villagers were interviewed face to face and a questionnaire was applied to them and it was reached to the required data The results of the analysis were then evaluated and it was observed that consumers living in the center and the villagers were affected by various factors and behaved differently in consumption decisions At the end of the study it was seen that the consumers living in the city center were more inclined to shopping (irrational consumption) than other than the necessity by being influenced by various factors whereas the consumers living in the village were not inclined to do shopping but rather rational behavior
Tuumlketim olgusu insanlık tarihinin başlangıcından buguumlne var olan insanın doğumuyla başlayıp oumlluumlmuumlne kadar devam eden bir suumlreccediltir Her insanın başta zorunlu tuumlketimi olmak uumlzere ccedileşitli duumlzeylerde tuumlketim yapma gerekliliği vardır Bu durum tuumlketimi uumlretimin temel belirleyicisi haline getirmiştir Zamanla yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde artan uumlretimdeki ccedileşitlilik tuumlketicinin satın alma kararını zorlaştırmıştır Tuumlketiciler uumlretilen uumlruumlnler arasında tercih yapmak zorunda kalmışlardır Oumlzellikle uumlreticiler arasındaki pazarlama rekabeti tuumlketici accedilısından uumlruumln seccedilimi ve satın alma davranışının rasyonalitesini etkilemiştir
Klasik iktisada goumlre rasyonel insan her şartta kendisine seccedilenekler arasında en yuumlksek faydayı sağlayan mal ve hizmeti tercih eden tuumlketicidir Ancak gerccedilek hayatta durum tam olarak boumlyle değildir Tuumlketiciler tuumlketim kararlarında her zaman rasyonel kararlar verememektedirler Bunun nedeni ise tuumlketicinin satın alma kararı verme aşamasında kişisel ccedilevresel sosyal kuumlltuumlrel psikolojik ve demografik gibi birccedilok faktoumlruumln etkisi altında kalmasıdır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
109
Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma kararlarında bu faktoumlrlerin etkisi altında kalıp kalmadıklarının tespit edilmesini ve rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymayı amaccedillayan bu ccedilalışmada oumlncelikle tuumlketim kavramına ve tarihsel suumlreccedilte geccedilirdiği değişime değinilmiş sonrasında tuumlketicinin satın alma davranışları ve bu davranışlara etki eden faktoumlrler irdelenmiştir Bu amaccedilla Bartın il merkezi ile koumlylerini kapsayan bir ampirik ccedilalışma yapılmıştır
Ampirik ccedilalışma kapsamında Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan 382 kişi ile yapılan anket verilerinden elde edilen sonuccedilların analiz edilerek tuumlketici satın alma davranışlarını accedilıklayan modellere yer verilmiştir Sonuccedilta tuumlketicilerin rasyonel ve irrasyonel satın alma davranışları ile ilgili bir ccedilok bulguya ulaşılmıştır
2 Kavramsal ve Teorik Ccedilerccedileve
İhtiyaccedil denilen kavramın karşılandığında bireye mutluluk veren karşılanmadığında ise uumlzuumlntuuml veren bir kavram olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa tuumlketim olgusunun da aslında ihtiyaccedil temeli uumlzerine kurulu olduğu soumlylenebilir İnsan ihtiyaccedilları kişiden kişiye ve toplumdan topluma farklılık goumlstermektedir Tuumlketiciler bir uumlruumln veya hizmeti almak istediklerinde bir diğerinden vazgeccedilerler ccediluumlnkuuml insan ihtiyaccedilları sınırsızdır ve bu ihtiyaccedilların sınırlı kaynaklarla karşılanması gerekmektedir Bu bağlamda hızla geccedilen zaman ve buna bağlı olarak teknolojideki hızlı gelişmelerle birlikte ihtiyaccedil kavramı yerini arzu istek statuuml gibi kavramlara bırakmıştır İnsanların değer kazanması uumlrettikleriyle değil tuumlkettikleriyle muumlmkuumln hale gelmiştir Bireyler ne kadar ccedilok tuumlketim yaparlarsa o kadar fazla değer kazanacakları duumlşuumlncesine kapılmışlardır Tuumlketmek kişinin toplumsal konumunu belirleyici bir nitelik kazanmıştır İnsanlar gerccedilek ihtiyaccedillarını karşılamak yerine zorunlu olmayan ihtiyaccedillarını karşılamaya daha ccedilok eğilimli olmuşlar ve boumlyle davranarak rasyonel tuumlketim yapmaktan uzaklaşmışlardır
Oumlzellikle Sanayi Devrimi hem uumlretim hem de tuumlketim kalıpları uumlzerinde
ciddi etkilerin ortaya ccedilıktığı bir doumlnemdir Sanayileşmenin hızlanması ile birlikte koumlyden kente goumlccedil artmış ve goumlccedil eden bu insanlar niteliklerine goumlre girdikleri işlerde farklı uumlcretler aldıklarından tuumlketim ccedileşitliliği artmaya başlamıştır Ancak insanlar tuumlketimlerini arttırırken bir yandan da ihtiyaccedil iccedilin yapılan tuumlketimden başka bir deyişle tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaşmaya başlamışlardır Tuumlketimde meydana gelen değişim sonunda toplum yapısına da hacirckim olmaya başlamış ve ldquotuumlketim toplumurdquo olarak ifade edilen bir toplumsal yapının ortaya ccedilıkışına zemin hazırlamıştır (Yıldız amp Kuru 2015 657-658)
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
110
21 Tuumlketim ve Tuumlketim Toplumu
Tuumlketim toplumu denilen toplumsal yapının ayırıcı oumlzelliği kişilerin
ihtiyaccedilları iccedilin tuumlketmesi yerine tuumlketimin başlı başına bir amaccedil haline gelmesidir Tuumlketim toplumunun buguumlnkuuml halini almasında ise kitle iletişim araccedillarının buumlyuumlk etkisi vardır Nitekim bunlardan en oumlnemlisi de televizyondur Bireyler televizyon aracılığıyla yaşam tarzlarını konuşma şekillerini giyim tarzlarını hatta ev doumlşeme tarzlarını bile değiştirebilmekte ve kendilerine orada goumlrduumlkleri hayatlardaki gibi bir tuumlketim kalıbı oluşturmaya ccedilalışmaktadırlar Bunlarla birlikte oumlzel kanallarda sayısı gittikccedile artan ve fazla ilgi goumlren kuumlltuumlrel () yarışmalar ve programlar da tuumlketim kuumlltuumlruumlnuumln yerleşmesinde buumlyuumlk rol uumlstlenmektedir (Boumlhuumlrler 1992 34)
Tuumlketim toplumu bir yaşam biccedilimi olarak ilk kez ABDrsquode etkisini
goumlstermiştir ABDdeki firmalar ve bilim insanları tarafından ekonomik buumlyuumlmenin ve kalkınmanın gerccedilekleşmesinin tuumlketim yapmaktan geccedilmesi duumlşuumlncesinin halka enjekte edilmesi onları daha fazla tuumlketim yapmaya itmiştir 1960lı yıllarda tuumlketim toplumu kavramı ABDden Batı Avrupaya ve Japonyaya yayılmıştır 1976-1990 yılları arasında ABDde oumlğrenciler uumlzerinde yapılan bir anket sonucunda oumlğrencilerde ldquoyaşamda bir amaccedil ve anlam bulmardquo duumlşuumlncesinden ccedilok ldquoccedilok paraya sahip olmardquo duumlşuumlncesinin hakim olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bu araştırma sonucundan da anlaşılacağı gibi ccedilok paraya sahip olup daha fazla tuumlketim yapmak bireylerin yaşamlarının temel amacı haline gelmiştir (Durning 1998 14-19)
Modern tuumlketim denilen tuumlketim tarzında tuumlketiciler iccedilin semboller oumln
plandadır Başka bir deyişle insanların yaşayış biccedilimlerine hitap eden uumlruumlnler uumlretildiğinde tuumlketiciler iccedilin ancak semboller bir anlam taşır Firmaların satış yapabilmeleri ve uumlrettikleri uumlruumlnlere talebin artması iccedilin de reklamlar tasarımlar promosyonlar var olan tuumlketicilerin isteklerine uygun şekilde tasarlanmalıdır (Kellner 1992 147)
Post-modern doumlneme bakıldığında ise bu doumlnemin en oumlnemli oumlzellikleri
tuumlketimin hızlı bir yuumlkselişe geccedilmesi farklılık ccedileşitlilik ccedilok katlılık ccediloğulluk ve belirlenmişliktir (Kellner amp Best 1997 18) Post-modern toplumlarda her şey karmaşıktır hiccedilbir şey net değildir Yapılan tuumlketim ihtiyaccedil iccedilin olmaktan ziyade prestij toplumsal statuuml kazanma toplumda değer goumlrme gibi amaccedillar iccedilin yapılır olmuştur Dolayısıyla da Postmodern tuumlketim anlayışı ile birlikte satın alınan mal ve hizmetlerin sembolik değerleri oluşmuştur
Tuumlketimin son aşamasını ise hedonik (hazcı) tuumlketim oluşturur Hedonik
tuumlketim mutluluk fantezi keyif ve eğlence arayışındaki tuumlketici davranışlarını ifade etmektedir Hedonik tuumlketimin en oumlnemli oumlzelliği duygusal etkiye sahip olmasıdır Hedonik tuumlketicilerin alışveriş yapmayı sevmelerinin nedeni ise alışveriş suumlrecinden zevk alıyor olmalarıdır Bunun fiziksel bir uumlruumln almayla ya
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
111
da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)
22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci
Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)
Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya
fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir
Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal
sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim
duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum
ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde
etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir
23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri
Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
112
Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir
1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim
(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)
24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim
Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)
Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)
Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
113
Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli
İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi
Mal ve hizmet alternatiflerinin
değerlendirilmesi
Uumlruumlnuumln Araştırılması
Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme
Uumlruumlnuumln Markası
Uumlruumlnuumln Fiyatı
Uumlruumlnuumln Ambalajı
Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması
Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması
Uumlruumlnuumln Reklamının Olması
Gelir ve Tuumlketim Harcamaları
Kredi Kartı Kullanımı
Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi
Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması
Satın alma kararı
Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim
İhtiyacın giderilmesi
Tatmin olma Tatmin olmama
İhtiyacın ortaya ccedilıkması
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
114
3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler
31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları
Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr
Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır
32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi
Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır
Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet
oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
108
Rational-Irrational Consumption A Comparative Application in Bartın as an Case
Abstract The phenomenon called consumption is a phenomenon in our lives from the very existence of mankind to the present day and every human being has to consume to maintain his or her life Due to the progress of technology an increase in the number and diversity of goods and services that meet the needs of individuals has become a necessity making it compulsory for consumers to make choices while consuming Individuals are under the influence of many internal and external factors while consuming and they make consumption decisions under these effects This situation causes the consumers consumption sometimes to move away from rational consumption
This study was conducted in order to understand whether consumption is rational or not and what are the factors that cause it A sample group consisting of people living in the town center of Bartın and the villagers were interviewed face to face and a questionnaire was applied to them and it was reached to the required data The results of the analysis were then evaluated and it was observed that consumers living in the center and the villagers were affected by various factors and behaved differently in consumption decisions At the end of the study it was seen that the consumers living in the city center were more inclined to shopping (irrational consumption) than other than the necessity by being influenced by various factors whereas the consumers living in the village were not inclined to do shopping but rather rational behavior
Tuumlketim olgusu insanlık tarihinin başlangıcından buguumlne var olan insanın doğumuyla başlayıp oumlluumlmuumlne kadar devam eden bir suumlreccediltir Her insanın başta zorunlu tuumlketimi olmak uumlzere ccedileşitli duumlzeylerde tuumlketim yapma gerekliliği vardır Bu durum tuumlketimi uumlretimin temel belirleyicisi haline getirmiştir Zamanla yaşanan teknolojik gelişmeler sayesinde artan uumlretimdeki ccedileşitlilik tuumlketicinin satın alma kararını zorlaştırmıştır Tuumlketiciler uumlretilen uumlruumlnler arasında tercih yapmak zorunda kalmışlardır Oumlzellikle uumlreticiler arasındaki pazarlama rekabeti tuumlketici accedilısından uumlruumln seccedilimi ve satın alma davranışının rasyonalitesini etkilemiştir
Klasik iktisada goumlre rasyonel insan her şartta kendisine seccedilenekler arasında en yuumlksek faydayı sağlayan mal ve hizmeti tercih eden tuumlketicidir Ancak gerccedilek hayatta durum tam olarak boumlyle değildir Tuumlketiciler tuumlketim kararlarında her zaman rasyonel kararlar verememektedirler Bunun nedeni ise tuumlketicinin satın alma kararı verme aşamasında kişisel ccedilevresel sosyal kuumlltuumlrel psikolojik ve demografik gibi birccedilok faktoumlruumln etkisi altında kalmasıdır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
109
Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma kararlarında bu faktoumlrlerin etkisi altında kalıp kalmadıklarının tespit edilmesini ve rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymayı amaccedillayan bu ccedilalışmada oumlncelikle tuumlketim kavramına ve tarihsel suumlreccedilte geccedilirdiği değişime değinilmiş sonrasında tuumlketicinin satın alma davranışları ve bu davranışlara etki eden faktoumlrler irdelenmiştir Bu amaccedilla Bartın il merkezi ile koumlylerini kapsayan bir ampirik ccedilalışma yapılmıştır
Ampirik ccedilalışma kapsamında Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan 382 kişi ile yapılan anket verilerinden elde edilen sonuccedilların analiz edilerek tuumlketici satın alma davranışlarını accedilıklayan modellere yer verilmiştir Sonuccedilta tuumlketicilerin rasyonel ve irrasyonel satın alma davranışları ile ilgili bir ccedilok bulguya ulaşılmıştır
2 Kavramsal ve Teorik Ccedilerccedileve
İhtiyaccedil denilen kavramın karşılandığında bireye mutluluk veren karşılanmadığında ise uumlzuumlntuuml veren bir kavram olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa tuumlketim olgusunun da aslında ihtiyaccedil temeli uumlzerine kurulu olduğu soumlylenebilir İnsan ihtiyaccedilları kişiden kişiye ve toplumdan topluma farklılık goumlstermektedir Tuumlketiciler bir uumlruumln veya hizmeti almak istediklerinde bir diğerinden vazgeccedilerler ccediluumlnkuuml insan ihtiyaccedilları sınırsızdır ve bu ihtiyaccedilların sınırlı kaynaklarla karşılanması gerekmektedir Bu bağlamda hızla geccedilen zaman ve buna bağlı olarak teknolojideki hızlı gelişmelerle birlikte ihtiyaccedil kavramı yerini arzu istek statuuml gibi kavramlara bırakmıştır İnsanların değer kazanması uumlrettikleriyle değil tuumlkettikleriyle muumlmkuumln hale gelmiştir Bireyler ne kadar ccedilok tuumlketim yaparlarsa o kadar fazla değer kazanacakları duumlşuumlncesine kapılmışlardır Tuumlketmek kişinin toplumsal konumunu belirleyici bir nitelik kazanmıştır İnsanlar gerccedilek ihtiyaccedillarını karşılamak yerine zorunlu olmayan ihtiyaccedillarını karşılamaya daha ccedilok eğilimli olmuşlar ve boumlyle davranarak rasyonel tuumlketim yapmaktan uzaklaşmışlardır
Oumlzellikle Sanayi Devrimi hem uumlretim hem de tuumlketim kalıpları uumlzerinde
ciddi etkilerin ortaya ccedilıktığı bir doumlnemdir Sanayileşmenin hızlanması ile birlikte koumlyden kente goumlccedil artmış ve goumlccedil eden bu insanlar niteliklerine goumlre girdikleri işlerde farklı uumlcretler aldıklarından tuumlketim ccedileşitliliği artmaya başlamıştır Ancak insanlar tuumlketimlerini arttırırken bir yandan da ihtiyaccedil iccedilin yapılan tuumlketimden başka bir deyişle tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaşmaya başlamışlardır Tuumlketimde meydana gelen değişim sonunda toplum yapısına da hacirckim olmaya başlamış ve ldquotuumlketim toplumurdquo olarak ifade edilen bir toplumsal yapının ortaya ccedilıkışına zemin hazırlamıştır (Yıldız amp Kuru 2015 657-658)
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
110
21 Tuumlketim ve Tuumlketim Toplumu
Tuumlketim toplumu denilen toplumsal yapının ayırıcı oumlzelliği kişilerin
ihtiyaccedilları iccedilin tuumlketmesi yerine tuumlketimin başlı başına bir amaccedil haline gelmesidir Tuumlketim toplumunun buguumlnkuuml halini almasında ise kitle iletişim araccedillarının buumlyuumlk etkisi vardır Nitekim bunlardan en oumlnemlisi de televizyondur Bireyler televizyon aracılığıyla yaşam tarzlarını konuşma şekillerini giyim tarzlarını hatta ev doumlşeme tarzlarını bile değiştirebilmekte ve kendilerine orada goumlrduumlkleri hayatlardaki gibi bir tuumlketim kalıbı oluşturmaya ccedilalışmaktadırlar Bunlarla birlikte oumlzel kanallarda sayısı gittikccedile artan ve fazla ilgi goumlren kuumlltuumlrel () yarışmalar ve programlar da tuumlketim kuumlltuumlruumlnuumln yerleşmesinde buumlyuumlk rol uumlstlenmektedir (Boumlhuumlrler 1992 34)
Tuumlketim toplumu bir yaşam biccedilimi olarak ilk kez ABDrsquode etkisini
goumlstermiştir ABDdeki firmalar ve bilim insanları tarafından ekonomik buumlyuumlmenin ve kalkınmanın gerccedilekleşmesinin tuumlketim yapmaktan geccedilmesi duumlşuumlncesinin halka enjekte edilmesi onları daha fazla tuumlketim yapmaya itmiştir 1960lı yıllarda tuumlketim toplumu kavramı ABDden Batı Avrupaya ve Japonyaya yayılmıştır 1976-1990 yılları arasında ABDde oumlğrenciler uumlzerinde yapılan bir anket sonucunda oumlğrencilerde ldquoyaşamda bir amaccedil ve anlam bulmardquo duumlşuumlncesinden ccedilok ldquoccedilok paraya sahip olmardquo duumlşuumlncesinin hakim olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bu araştırma sonucundan da anlaşılacağı gibi ccedilok paraya sahip olup daha fazla tuumlketim yapmak bireylerin yaşamlarının temel amacı haline gelmiştir (Durning 1998 14-19)
Modern tuumlketim denilen tuumlketim tarzında tuumlketiciler iccedilin semboller oumln
plandadır Başka bir deyişle insanların yaşayış biccedilimlerine hitap eden uumlruumlnler uumlretildiğinde tuumlketiciler iccedilin ancak semboller bir anlam taşır Firmaların satış yapabilmeleri ve uumlrettikleri uumlruumlnlere talebin artması iccedilin de reklamlar tasarımlar promosyonlar var olan tuumlketicilerin isteklerine uygun şekilde tasarlanmalıdır (Kellner 1992 147)
Post-modern doumlneme bakıldığında ise bu doumlnemin en oumlnemli oumlzellikleri
tuumlketimin hızlı bir yuumlkselişe geccedilmesi farklılık ccedileşitlilik ccedilok katlılık ccediloğulluk ve belirlenmişliktir (Kellner amp Best 1997 18) Post-modern toplumlarda her şey karmaşıktır hiccedilbir şey net değildir Yapılan tuumlketim ihtiyaccedil iccedilin olmaktan ziyade prestij toplumsal statuuml kazanma toplumda değer goumlrme gibi amaccedillar iccedilin yapılır olmuştur Dolayısıyla da Postmodern tuumlketim anlayışı ile birlikte satın alınan mal ve hizmetlerin sembolik değerleri oluşmuştur
Tuumlketimin son aşamasını ise hedonik (hazcı) tuumlketim oluşturur Hedonik
tuumlketim mutluluk fantezi keyif ve eğlence arayışındaki tuumlketici davranışlarını ifade etmektedir Hedonik tuumlketimin en oumlnemli oumlzelliği duygusal etkiye sahip olmasıdır Hedonik tuumlketicilerin alışveriş yapmayı sevmelerinin nedeni ise alışveriş suumlrecinden zevk alıyor olmalarıdır Bunun fiziksel bir uumlruumln almayla ya
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
111
da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)
22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci
Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)
Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya
fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir
Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal
sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim
duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum
ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde
etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir
23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri
Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
112
Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir
1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim
(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)
24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim
Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)
Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)
Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
113
Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli
İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi
Mal ve hizmet alternatiflerinin
değerlendirilmesi
Uumlruumlnuumln Araştırılması
Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme
Uumlruumlnuumln Markası
Uumlruumlnuumln Fiyatı
Uumlruumlnuumln Ambalajı
Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması
Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması
Uumlruumlnuumln Reklamının Olması
Gelir ve Tuumlketim Harcamaları
Kredi Kartı Kullanımı
Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi
Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması
Satın alma kararı
Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim
İhtiyacın giderilmesi
Tatmin olma Tatmin olmama
İhtiyacın ortaya ccedilıkması
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
114
3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler
31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları
Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr
Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır
32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi
Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır
Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet
oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
109
Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma kararlarında bu faktoumlrlerin etkisi altında kalıp kalmadıklarının tespit edilmesini ve rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymayı amaccedillayan bu ccedilalışmada oumlncelikle tuumlketim kavramına ve tarihsel suumlreccedilte geccedilirdiği değişime değinilmiş sonrasında tuumlketicinin satın alma davranışları ve bu davranışlara etki eden faktoumlrler irdelenmiştir Bu amaccedilla Bartın il merkezi ile koumlylerini kapsayan bir ampirik ccedilalışma yapılmıştır
Ampirik ccedilalışma kapsamında Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan 382 kişi ile yapılan anket verilerinden elde edilen sonuccedilların analiz edilerek tuumlketici satın alma davranışlarını accedilıklayan modellere yer verilmiştir Sonuccedilta tuumlketicilerin rasyonel ve irrasyonel satın alma davranışları ile ilgili bir ccedilok bulguya ulaşılmıştır
2 Kavramsal ve Teorik Ccedilerccedileve
İhtiyaccedil denilen kavramın karşılandığında bireye mutluluk veren karşılanmadığında ise uumlzuumlntuuml veren bir kavram olduğu goumlz oumlnuumlne alınırsa tuumlketim olgusunun da aslında ihtiyaccedil temeli uumlzerine kurulu olduğu soumlylenebilir İnsan ihtiyaccedilları kişiden kişiye ve toplumdan topluma farklılık goumlstermektedir Tuumlketiciler bir uumlruumln veya hizmeti almak istediklerinde bir diğerinden vazgeccedilerler ccediluumlnkuuml insan ihtiyaccedilları sınırsızdır ve bu ihtiyaccedilların sınırlı kaynaklarla karşılanması gerekmektedir Bu bağlamda hızla geccedilen zaman ve buna bağlı olarak teknolojideki hızlı gelişmelerle birlikte ihtiyaccedil kavramı yerini arzu istek statuuml gibi kavramlara bırakmıştır İnsanların değer kazanması uumlrettikleriyle değil tuumlkettikleriyle muumlmkuumln hale gelmiştir Bireyler ne kadar ccedilok tuumlketim yaparlarsa o kadar fazla değer kazanacakları duumlşuumlncesine kapılmışlardır Tuumlketmek kişinin toplumsal konumunu belirleyici bir nitelik kazanmıştır İnsanlar gerccedilek ihtiyaccedillarını karşılamak yerine zorunlu olmayan ihtiyaccedillarını karşılamaya daha ccedilok eğilimli olmuşlar ve boumlyle davranarak rasyonel tuumlketim yapmaktan uzaklaşmışlardır
Oumlzellikle Sanayi Devrimi hem uumlretim hem de tuumlketim kalıpları uumlzerinde
ciddi etkilerin ortaya ccedilıktığı bir doumlnemdir Sanayileşmenin hızlanması ile birlikte koumlyden kente goumlccedil artmış ve goumlccedil eden bu insanlar niteliklerine goumlre girdikleri işlerde farklı uumlcretler aldıklarından tuumlketim ccedileşitliliği artmaya başlamıştır Ancak insanlar tuumlketimlerini arttırırken bir yandan da ihtiyaccedil iccedilin yapılan tuumlketimden başka bir deyişle tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaşmaya başlamışlardır Tuumlketimde meydana gelen değişim sonunda toplum yapısına da hacirckim olmaya başlamış ve ldquotuumlketim toplumurdquo olarak ifade edilen bir toplumsal yapının ortaya ccedilıkışına zemin hazırlamıştır (Yıldız amp Kuru 2015 657-658)
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
110
21 Tuumlketim ve Tuumlketim Toplumu
Tuumlketim toplumu denilen toplumsal yapının ayırıcı oumlzelliği kişilerin
ihtiyaccedilları iccedilin tuumlketmesi yerine tuumlketimin başlı başına bir amaccedil haline gelmesidir Tuumlketim toplumunun buguumlnkuuml halini almasında ise kitle iletişim araccedillarının buumlyuumlk etkisi vardır Nitekim bunlardan en oumlnemlisi de televizyondur Bireyler televizyon aracılığıyla yaşam tarzlarını konuşma şekillerini giyim tarzlarını hatta ev doumlşeme tarzlarını bile değiştirebilmekte ve kendilerine orada goumlrduumlkleri hayatlardaki gibi bir tuumlketim kalıbı oluşturmaya ccedilalışmaktadırlar Bunlarla birlikte oumlzel kanallarda sayısı gittikccedile artan ve fazla ilgi goumlren kuumlltuumlrel () yarışmalar ve programlar da tuumlketim kuumlltuumlruumlnuumln yerleşmesinde buumlyuumlk rol uumlstlenmektedir (Boumlhuumlrler 1992 34)
Tuumlketim toplumu bir yaşam biccedilimi olarak ilk kez ABDrsquode etkisini
goumlstermiştir ABDdeki firmalar ve bilim insanları tarafından ekonomik buumlyuumlmenin ve kalkınmanın gerccedilekleşmesinin tuumlketim yapmaktan geccedilmesi duumlşuumlncesinin halka enjekte edilmesi onları daha fazla tuumlketim yapmaya itmiştir 1960lı yıllarda tuumlketim toplumu kavramı ABDden Batı Avrupaya ve Japonyaya yayılmıştır 1976-1990 yılları arasında ABDde oumlğrenciler uumlzerinde yapılan bir anket sonucunda oumlğrencilerde ldquoyaşamda bir amaccedil ve anlam bulmardquo duumlşuumlncesinden ccedilok ldquoccedilok paraya sahip olmardquo duumlşuumlncesinin hakim olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bu araştırma sonucundan da anlaşılacağı gibi ccedilok paraya sahip olup daha fazla tuumlketim yapmak bireylerin yaşamlarının temel amacı haline gelmiştir (Durning 1998 14-19)
Modern tuumlketim denilen tuumlketim tarzında tuumlketiciler iccedilin semboller oumln
plandadır Başka bir deyişle insanların yaşayış biccedilimlerine hitap eden uumlruumlnler uumlretildiğinde tuumlketiciler iccedilin ancak semboller bir anlam taşır Firmaların satış yapabilmeleri ve uumlrettikleri uumlruumlnlere talebin artması iccedilin de reklamlar tasarımlar promosyonlar var olan tuumlketicilerin isteklerine uygun şekilde tasarlanmalıdır (Kellner 1992 147)
Post-modern doumlneme bakıldığında ise bu doumlnemin en oumlnemli oumlzellikleri
tuumlketimin hızlı bir yuumlkselişe geccedilmesi farklılık ccedileşitlilik ccedilok katlılık ccediloğulluk ve belirlenmişliktir (Kellner amp Best 1997 18) Post-modern toplumlarda her şey karmaşıktır hiccedilbir şey net değildir Yapılan tuumlketim ihtiyaccedil iccedilin olmaktan ziyade prestij toplumsal statuuml kazanma toplumda değer goumlrme gibi amaccedillar iccedilin yapılır olmuştur Dolayısıyla da Postmodern tuumlketim anlayışı ile birlikte satın alınan mal ve hizmetlerin sembolik değerleri oluşmuştur
Tuumlketimin son aşamasını ise hedonik (hazcı) tuumlketim oluşturur Hedonik
tuumlketim mutluluk fantezi keyif ve eğlence arayışındaki tuumlketici davranışlarını ifade etmektedir Hedonik tuumlketimin en oumlnemli oumlzelliği duygusal etkiye sahip olmasıdır Hedonik tuumlketicilerin alışveriş yapmayı sevmelerinin nedeni ise alışveriş suumlrecinden zevk alıyor olmalarıdır Bunun fiziksel bir uumlruumln almayla ya
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
111
da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)
22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci
Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)
Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya
fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir
Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal
sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim
duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum
ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde
etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir
23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri
Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
112
Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir
1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim
(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)
24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim
Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)
Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)
Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
113
Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli
İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi
Mal ve hizmet alternatiflerinin
değerlendirilmesi
Uumlruumlnuumln Araştırılması
Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme
Uumlruumlnuumln Markası
Uumlruumlnuumln Fiyatı
Uumlruumlnuumln Ambalajı
Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması
Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması
Uumlruumlnuumln Reklamının Olması
Gelir ve Tuumlketim Harcamaları
Kredi Kartı Kullanımı
Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi
Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması
Satın alma kararı
Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim
İhtiyacın giderilmesi
Tatmin olma Tatmin olmama
İhtiyacın ortaya ccedilıkması
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
114
3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler
31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları
Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr
Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır
32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi
Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır
Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet
oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
110
21 Tuumlketim ve Tuumlketim Toplumu
Tuumlketim toplumu denilen toplumsal yapının ayırıcı oumlzelliği kişilerin
ihtiyaccedilları iccedilin tuumlketmesi yerine tuumlketimin başlı başına bir amaccedil haline gelmesidir Tuumlketim toplumunun buguumlnkuuml halini almasında ise kitle iletişim araccedillarının buumlyuumlk etkisi vardır Nitekim bunlardan en oumlnemlisi de televizyondur Bireyler televizyon aracılığıyla yaşam tarzlarını konuşma şekillerini giyim tarzlarını hatta ev doumlşeme tarzlarını bile değiştirebilmekte ve kendilerine orada goumlrduumlkleri hayatlardaki gibi bir tuumlketim kalıbı oluşturmaya ccedilalışmaktadırlar Bunlarla birlikte oumlzel kanallarda sayısı gittikccedile artan ve fazla ilgi goumlren kuumlltuumlrel () yarışmalar ve programlar da tuumlketim kuumlltuumlruumlnuumln yerleşmesinde buumlyuumlk rol uumlstlenmektedir (Boumlhuumlrler 1992 34)
Tuumlketim toplumu bir yaşam biccedilimi olarak ilk kez ABDrsquode etkisini
goumlstermiştir ABDdeki firmalar ve bilim insanları tarafından ekonomik buumlyuumlmenin ve kalkınmanın gerccedilekleşmesinin tuumlketim yapmaktan geccedilmesi duumlşuumlncesinin halka enjekte edilmesi onları daha fazla tuumlketim yapmaya itmiştir 1960lı yıllarda tuumlketim toplumu kavramı ABDden Batı Avrupaya ve Japonyaya yayılmıştır 1976-1990 yılları arasında ABDde oumlğrenciler uumlzerinde yapılan bir anket sonucunda oumlğrencilerde ldquoyaşamda bir amaccedil ve anlam bulmardquo duumlşuumlncesinden ccedilok ldquoccedilok paraya sahip olmardquo duumlşuumlncesinin hakim olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Bu araştırma sonucundan da anlaşılacağı gibi ccedilok paraya sahip olup daha fazla tuumlketim yapmak bireylerin yaşamlarının temel amacı haline gelmiştir (Durning 1998 14-19)
Modern tuumlketim denilen tuumlketim tarzında tuumlketiciler iccedilin semboller oumln
plandadır Başka bir deyişle insanların yaşayış biccedilimlerine hitap eden uumlruumlnler uumlretildiğinde tuumlketiciler iccedilin ancak semboller bir anlam taşır Firmaların satış yapabilmeleri ve uumlrettikleri uumlruumlnlere talebin artması iccedilin de reklamlar tasarımlar promosyonlar var olan tuumlketicilerin isteklerine uygun şekilde tasarlanmalıdır (Kellner 1992 147)
Post-modern doumlneme bakıldığında ise bu doumlnemin en oumlnemli oumlzellikleri
tuumlketimin hızlı bir yuumlkselişe geccedilmesi farklılık ccedileşitlilik ccedilok katlılık ccediloğulluk ve belirlenmişliktir (Kellner amp Best 1997 18) Post-modern toplumlarda her şey karmaşıktır hiccedilbir şey net değildir Yapılan tuumlketim ihtiyaccedil iccedilin olmaktan ziyade prestij toplumsal statuuml kazanma toplumda değer goumlrme gibi amaccedillar iccedilin yapılır olmuştur Dolayısıyla da Postmodern tuumlketim anlayışı ile birlikte satın alınan mal ve hizmetlerin sembolik değerleri oluşmuştur
Tuumlketimin son aşamasını ise hedonik (hazcı) tuumlketim oluşturur Hedonik
tuumlketim mutluluk fantezi keyif ve eğlence arayışındaki tuumlketici davranışlarını ifade etmektedir Hedonik tuumlketimin en oumlnemli oumlzelliği duygusal etkiye sahip olmasıdır Hedonik tuumlketicilerin alışveriş yapmayı sevmelerinin nedeni ise alışveriş suumlrecinden zevk alıyor olmalarıdır Bunun fiziksel bir uumlruumln almayla ya
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
111
da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)
22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci
Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)
Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya
fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir
Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal
sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim
duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum
ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde
etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir
23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri
Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
112
Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir
1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim
(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)
24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim
Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)
Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)
Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
113
Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli
İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi
Mal ve hizmet alternatiflerinin
değerlendirilmesi
Uumlruumlnuumln Araştırılması
Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme
Uumlruumlnuumln Markası
Uumlruumlnuumln Fiyatı
Uumlruumlnuumln Ambalajı
Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması
Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması
Uumlruumlnuumln Reklamının Olması
Gelir ve Tuumlketim Harcamaları
Kredi Kartı Kullanımı
Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi
Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması
Satın alma kararı
Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim
İhtiyacın giderilmesi
Tatmin olma Tatmin olmama
İhtiyacın ortaya ccedilıkması
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
114
3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler
31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları
Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr
Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır
32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi
Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır
Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet
oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
111
da herhangi bir amacın gerccedilekleşmesiyle bir ilgisi yoktur (Oumlz amp Mucuk 2015 39) Hedonizmin tuumlketimi etkilediği noktada insanlar satın alma kararını verirken duygusal istekleri akılcı duumlşuumlncelerinden daha baskın gelir Dolayısıyla insanların tuumlketim anlayışı tekrar değişikliğe uğramış ve bu değişiklik ldquoinsanların yaşamak iccedilin mi tuumlkettiği yoksa tuumlketmek iccedilin mi yaşadığırdquo ikileminin tartışılmasına neden olmuştur (Bauman 2006 92)
22 Tuumlketicinin Satın Alma Karar Suumlreci
Tuumlketici ldquokişisel ya da ailesel istek arzu ve zevkleri olan kendi kendine tercih yapabilen gereksinimleri doğrultusunda iktisadi mal ve hizmet satın alan bunun sonucunda da fayda sağlayıp tatmine ulaşan bireyerdquo denir (Penpece 2006 6)
Tuumlketici davranışı ise ldquobireylerin uumlruumln veya hizmetleri deneyim veya
fikirleri seccedilmesi satın alması kullanması ve kullandıktan sonra elden ccedilıkarması ile ilgili suumlreccedilleri kapsayan bir kavram olarak değerlendirilmektedir (Solomon vd 1999 7) Tuumlketici davranışı sadece satın alma anıyla değil satın almadan oumlnce ve sonraki aşamalarla da ilgilenir Bireylerin neyi niccedilin hangi amaccedilla satın aldıklarıyla ilgili araştırmalar tuumlketici davranışının esas konusunu oluşturur (Kavas vd 1995 3) Bununla birlikte tuumlketiciler mal ve hizmetleri satın aldıklarında yalnızca uumlruumlnuuml değil aldıkları uumlruumln ile birlikte onun ambalajını oumldeme seccedileneklerini taksit imkacircnlarını garantisini teslimatı vb gibi unsurları da satın almış olurlar Eğer satın alma sonrasında memnuniyet durumu oluşursa tuumlketici aynı firmanın diğer uumlruumlnlerini de satın almak isteyecektir (Tek 1991 125) Tuumlketici davranışlarını etkileyen faktoumlrler sosyo-kuumlltuumlrel sosyal bireysel ve psikolojik faktoumlrlerdir
Sosyo-Kuumlltuumlrel Faktoumlrler bu faktoumlrler kuumlltuumlr alt kuumlltuumlr ve sosyal
sınıfları kapsar (Oumlruumlcuuml amp Tavşancı 20013) Sosyal Faktoumlrler referans grupları aile roller ve statuumllerden oluşur Bireysel Faktoumlrler bireyin yaşı cinsiyeti mesleği gelir duumlzeyi eğitim
duumlzeyi medeni durumu ve yaşam tarzı ile ilgili faktoumlrlerdir (Durmaz 2008 54) Psikolojik Faktoumlrler ise kişilik oumlğrenme algılama guumlduumllenme tutum
ve inanccedillardan oluşur (Tek 1997 206) Tuumlketiciler satın alma kararlarında bu faktoumlrlerden ccedileşitli duumlzeylerde
etkilenmektedirler Satın alma sırasında bu faktoumlrlerden etkilenen tuumlketiciler kimi zaman rasyonel davranmaktan uzaklaşmaktadırlar Dolayısıyla gerccedilekleştirilen satın alma davranışının rasyonelliğinin neye goumlre belirlendiğini bilmek oldukccedila oumlnem arz etmektedir
23 Tuumlketim Rasyonalitesinin Belirleyicileri
Tuumlketim rasyonalitesi kavramının anlaşılabilmesi tuumlketimin hangi suumlreccedillerden geccedilerek geliştiğini anlamakla muumlmkuumlnduumlr Dolayısıyla Tuumlketim
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
112
Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir
1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim
(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)
24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim
Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)
Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)
Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
113
Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli
İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi
Mal ve hizmet alternatiflerinin
değerlendirilmesi
Uumlruumlnuumln Araştırılması
Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme
Uumlruumlnuumln Markası
Uumlruumlnuumln Fiyatı
Uumlruumlnuumln Ambalajı
Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması
Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması
Uumlruumlnuumln Reklamının Olması
Gelir ve Tuumlketim Harcamaları
Kredi Kartı Kullanımı
Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi
Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması
Satın alma kararı
Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim
İhtiyacın giderilmesi
Tatmin olma Tatmin olmama
İhtiyacın ortaya ccedilıkması
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
114
3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler
31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları
Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr
Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır
32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi
Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır
Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet
oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
112
Rasyonalitesi bağlamında tuumlketici satın alma karar suumlreci beş aşamada incelenebilir
1 İhtiyacın ortaya ccedilıkışı 2 İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi 3 Mal ve hizmet alternatiflerinin değerlendirilmesi 4 Satın alma kararı 5 İhtiyacın tatmini Yapılan tuumlketimin akılcı (rasyonel) mı yoksa akılcı olmayan tuumlketim
(irrasyonel) mi olacağı tuumlketicinin mal ve hizmet alternatiflerini değerlendirdiği aşamada belli olmaktadır Tuumlketici mal ve hizmet alternatifleri değerlendirirken kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerin etkisi altında kalarak satın alma kararını vermektedir (Yıldız amp Kuru 2015 660)
24 Rasyonel ve İrrasyonel Tuumlketim
Rasyonel tuumlketim tuumlketicilerin gelirleri ve ihtiyaccedilları doğrultusunda uumlruumln ve hizmet satın almaları satın alınan uumlruumln ve hizmetin uygun fiyat uygun kalite uygun dış goumlruumlnuumlm gibi ccedileşitli şartları sağlaması ve ccedilevreci olmasına dikkat edilmesi sonucunda yapılan akılcı tuumlketime denir Rasyonel davranan insan ise tuumlketim ile ilgili aldığı kararlarda kendisine sağlanacak olan faydayı duumlşuumlnen maliyet değerlendirmesi yapabilen uumlruumln hakkında doğru bilgiye sahip olan ccedilevresindekilerin youmlnlendirmelerine uygun cevaplar verebilen ve bu şekilde davranarak kendi mutluluğunu duumlşuumlnen insandır(Ccedilakır2017)
Bunun yanında tuumlketiciler bazen toplumda statuuml kazanmak uumlruumln ve hizmetlerin kendilerine yuumlklediği prestijleri kullanmak markaya ilgi duymak modayı takip etmek toplumdaki diğer insanların goumlzuumlnde bulundukları konumdan daha yuumlksek bir konumdaymış gibi goumlruumlnmek iccedilinde oldukları sınıfın her zaman daha uumlstuumlndeki bir sınıfta yer almak istemek gibi ccedileşitli amaccedillarla tuumlketim yapmaktadırlar Bu şekilde yapılan akılcı olmayan tuumlketime ise irrasyonel tuumlketim denir İrrasyonel tuumlketim yapan bireyler tuumlketimin asıl amacından uzaklaşıp goumlsteriş amaccedillı tuumlketime youmlnelmişlerdir (Kuru 2014 100)
Aşağıda tuumlketim rasyonalitesi modeli şematik olarak goumlsterilmiştir (Şekil 1)
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
113
Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli
İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi
Mal ve hizmet alternatiflerinin
değerlendirilmesi
Uumlruumlnuumln Araştırılması
Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme
Uumlruumlnuumln Markası
Uumlruumlnuumln Fiyatı
Uumlruumlnuumln Ambalajı
Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması
Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması
Uumlruumlnuumln Reklamının Olması
Gelir ve Tuumlketim Harcamaları
Kredi Kartı Kullanımı
Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi
Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması
Satın alma kararı
Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim
İhtiyacın giderilmesi
Tatmin olma Tatmin olmama
İhtiyacın ortaya ccedilıkması
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
114
3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler
31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları
Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr
Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır
32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi
Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır
Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet
oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
113
Şekil 1 Tuumlketim Rasyonalitesi Modeli
İhtiyacın istek haline doumlnuumlşmesi
Mal ve hizmet alternatiflerinin
değerlendirilmesi
Uumlruumlnuumln Araştırılması
Tecruumlbe Edilmesi veya Guumlvenme
Uumlruumlnuumln Markası
Uumlruumlnuumln Fiyatı
Uumlruumlnuumln Ambalajı
Uumlruumlnuumln Prestij Sağlaması
Uumlruumlnuumln Modaya Uygun Olması
Uumlruumlnuumln Reklamının Olması
Gelir ve Tuumlketim Harcamaları
Kredi Kartı Kullanımı
Mağaza Atmosferi ve Suumlpermarketlerin Etkisi
Uumlruumlnuumln Ccedilevre Dostu Olması
Satın alma kararı
Rasyonel tuumlketim İrrasyonel tuumlketim
İhtiyacın giderilmesi
Tatmin olma Tatmin olmama
İhtiyacın ortaya ccedilıkması
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
114
3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler
31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları
Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr
Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır
32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi
Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır
Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet
oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
114
3 Araştırmanın Youmlntemi ve Veriler
31 Araştırmanın Amacı ve Sınırlılıkları
Buguumlne kadar tuumlketimin ne olduğu tuumlketimin tarihsel gelişimi ya da tuumlketime etki eden faktoumlrlerin neler olduğu gibi konularda değişik ccedilalışmalar yapılmıştır Bununla birlikte tuumlketicilerin satın alma davranışlarında rasyonel davranmaktan nasıl uzaklaştıkları buna sebep olan faktoumlrlerin neler olduğu gibi konular uumlzerinde durulmuştur Ancak tuumlketim rasyonalitesiyle ilgili yapılan ccedilalışmaların sayısı oldukccedila azdır Bundan dolayı da yapılan bu ccedilalışma bilime katkı anlamında oldukccedila oumlnem arz etmektedir Kişinin satın alma kararlarına etki eden birccedilok faktoumlr bulunmaktadır Fakat yaşanılan yer faktoumlruuml satın alma davranışlarına doğrudan etki eden bir faktoumlrduumlr
Bu ccedilalışmanın amacı Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan kişilerin satın alma kararlarında rasyonel davranıp davranmadıklarını ortaya koymak ve kişisel ccedilevresel sosyal ve psikolojik etkenlerin merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarını etkileyip etkilemediğinin tespit edilmesidir Tuumlketiciler hangi uumlruumlnuuml satın alacaklarına karar verirken uumlruumlnuumln markası fiyatı dış goumlruumlnuumlmuuml kalitesi modaya uygun olması reklamının olması oumldeme seccedilenekleri ve taksit imkacircnlarını satıcının iyi davranış ve yaklaşımı uumlruumlnuumln ccedilevre dostu olması gibi birccedilok faktoumlrden etkilenmektedirler Bu faktoumlrlerin kimisi rasyonel satın almaya neden olurken kimisi de tuumlketicileri rasyonel davranmaktan uzaklaştırmaktadır Bu araştırma ile Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilerin hangi faktoumlrlerin etkisinde kalarak rasyonel ya da irrasyonel tuumlketim yaptıkları belirlenmeye ccedilalışılacaktır
32 Araştırmanın Oumlrneklemi ve Verilerin Analizi
Araştırma saha ccedilalışması şeklinde gerccedilekleşmiştir Bu nedenle araştırmada anket youmlntemi tercih edilmiştir Bu anket ccedilalışması Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan tuumlketicilere uygulanmıştır Tuumlketiciler iccedilin araştırmanın evrenini Bartın ili merkez ve koumlylerinde yaşayan ve belirli bir gelire sahip olan bireyler oluşturmaktadır İlrsquoin toplam nuumlfusu 2015 yılı itibari ile 190708 olup (TC Bartın Valiliği 2016 256) araştırma kapsamında tuumlm bireylere ulaşılması maliyet işguumlcuuml ve zaman gerektireceğinden ccedilalışmada oumlrneklem youmlntemi kullanılması uygun goumlruumllmuumlştuumlr Anket soruları Kuru (2014 158-162) ile Ccedilınar ve Ccedilubukcursquo nun (2009 289-290) yapmış oldukları ccedilalışmalarda kullandıkları oumllccedileklerden yararlanılarak hazırlanmıştır
Oumlncelikle hazırlanan anket ccedilalışmasının guumlvenilirliğini oumllccedilmek iccedilin 75 adet
oumln anket ccedilalışması yapılarak anket test edilmiştir Anketin guumlvenilirlik değeri (Cronbachrsquos Alpha) 0746 olarak bulunmuştur Bulunan bu değer bize anketin guumlvenilir olduğunu goumlstermektedir (Tuumlrker 2009 189) Anketin guumlvenilirliğinin anlaşılmasından sonra Bartın İlirsquonin nuumlfusu dikkate alındığında 5 oumlrnekleme
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
115
hatası ile yaklaşık 382 anketin yeterli olduğu goumlruumllmuumlştuumlr (Yazıcıoğlu amp Erdoğan 2004 50) Ankete katılacak olan bireyler rastgele seccedililmiş olup yapılan koumly ve kent karşılaştırılmasından sağlıklı sonuccedillar elde edilebilmesi iccedilin her iki tarafa da eşit sayıda anket uygulanmıştır Bu bağlamda 192 merkez 192 koumly olmak uumlzere toplamda 384 kişiyle yuumlz yuumlze goumlruumlşuumllerek anket uygulaması yapılmıştır
Anketlerden elde edilen veriler ldquoPASW Statistics 18rdquo programı ile test
edilmiştir Merkez ve koumlylerde yaşayan tuumlketicilerin yaşadıkları yere bağlı olarak satın alma davranışlarının değişiklik goumlsterip goumlstermediği ve bu doğrultuda tuumlketicilerin rasyonel davranıp davranmadıkları ccedilapraz tablo t-testi korelasyon analizleri ve F(anova) testleri ile test edilerek ortaya konmuştur
33 Demografik Oumlzelliklerin Frekans Dağılımları
Demografik verilerin tespit edilmesi amacıyla cinsiyet yaş eğitim durumu medeni durum meslek aylık gelir ek gelir yaşanılan yer alışveriş sıklığı gibi sorular katılımcılara youmlneltilmiştir Demografik oumlzellikler bağlamında katılımcıların frekans dağılımları sayısal ve yuumlzde olarak Tablo 1rsquode goumlsterilmiştir
Tablo 1 Demografik Veriler
Gruplar Frekans(N) Yuumlzde()
Cinsiyet
Kadın 181 471
Erkek 203 529
Yaş
18-24 50 130
25-34 118 308
35-44 95 247
45 ve uumlstuuml 121 315
Medeni durum
Evli 273 711
Bekar 111 289
Eğitim durumu
Bir okul bitirmedi 20 52
İlkokul 94 244
Ortaokul 49 128
Lise 93 242
Oumln lisans 45 117
Lisans 72 188
Yuumlksek lisansdoktora 11 29
Meslek
Emekli 39 101
İşccedili 99 258
Esnaf 26 68
Memur 79 206
Ev hanımı 78 203
Oumlğrenci 25 65
Ziraatccedili(reccedilber) 4 10
Diğer 34 89
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
116
Gelir Dilimleri(TL)
0-800 13 34
801-1600 118 307
1601-3000 125 326
3001-4000 81 211
4001 ve uumlstuuml 47 122
Ek Gelir Dilimleri(TL)
Yoktur 292 761
1-500 47 122
501-1000 28 73
1001-2000 12 31
2001 ve uumlstuuml 5 13
Yaşanılan Yer
Şehir Merkezi 192 500
Koumly 192 500
Alışveriş Sıklığı
İki Defa 178 464
Uumlccedil Defa 86 224
Doumlrt Defa 68 177
Beş Defa 14 36
Daha Fazla 38 99
Cevaplayıcıların 471rsquoi kadın 529rsquou erkektir Bunların ise 273rsquouuml evli 111rsquoi ise bekardır Katılımcıların yaşlarına bakıldığında en fazla katılım 315 oran ile 45 ve uumlstuuml yaş grubuna aittir Bununla birlikte tuumlm katılımcıların 244rsquouumlnuuml oluşturan ilkokul duumlzeyinde eğitime sahip olan katılımcılar oransal olarak en fazla kesimi oluşturmaktadır Yine katılımcıların buumlyuumlk bir kısmı 1601-3000 TL aralığında gelir elde etmekte ve 258rsquolik oran ile işccedililer ilk sırada yer almaktadır Ek gelir dilimlerine bakıldığında katılımcıların 761 gibi buumlyuumlk bir kısmı ek gelirlerinin olmadığını belirtmiş ve alışveriş sıklığı olarak ayda iki defa toplu alışverişe giden katılımcıların oransal ve yuumlzde olarak en fazla paya sahip olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
4 İstatistiksel Analizler ve Bulgular
Ccedilalışmada ilk olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik
sorulan sorular iccedilin guumlvenirlilik analizi yapılmıştır Yaşanılan yer faktoumlruumlne bağlı olarak rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan likert sorular arasındaki durumun analizi iccedilin crosstabb (ccedilapraz tablo) analizi yapılmıştır Daha sonra bu sorular iccedilin kurulan hipotezler t testi ile analiz edilmiştir T testi sonucunda aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyonlara bakılmış korelasyon katsayılarının youmlnuumlne goumlre şehir merkezinde yaşayanların mı yoksa koumlyde yaşayanların mı rasyonelliğe daha yatkın olduğu belirtilmiştir Bu analizler dışında yaşanılan yer dışındaki diğer demografik faktoumlrler ile tuumlm sorulara verilen cevap ortalamaları arasında fark olup olmadığının goumlruumllebilmesi iccedilin F (anova) testi yapılmıştır
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
117
Cronbachs Alpha (α) sayısı 0 ile 1 arasında bir değer almaktadır ve α
sayısı 1rsquoe ne kadar yaklaşırsa oumllccedilek o kadar guumlvenilir demektir (Kalaycı 2006 II405) Bu bağlamda 75 kişi uumlzerinde yapılan oumln testte 28 ifade iccedilin katsayı 0746 ccedilıkmıştır Dolayısıyla kullanılan oumllccedilek guumlvenilir demektir Yapılan guumlvenilirlik analizine goumlre analize dahil edilen sorulardan herhangi birisi ccedilıkarıldığı takdirde αrsquonın değeri duumlşecektir Bu nedenle seccedililen soruların tamamının birbirine benzemediği goumlruumllmektedir
Tablo 2 Guumlvenilirlik Analizi
Cronbachs Alpha N
746 28
41 Crosstabb (Ccedilaprazlama) Analizleri
Bu analizde her bir soruya verilen cevapların ortalamalarının yaşanılan yere goumlre karşılaştırılması yapılmıştır Bu ilişkiler oumllccediluumlluumlrken verilen cevaplardan ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ve ldquokatılmıyorumrdquo cevapları olumsuz olarak değerlendirilirken ldquokatılıyorumrdquo ve ldquokesinlikle katılıyorumrdquo cevapları olumlu olarak değerlendirilmiştir ldquoKısmen katılıyorumrdquo cevabını verenlerin ise belirli derecelerle hem katılıp hem de katılmadıkları kabul edilmiştir Crosstabb analizleri ile t testi analiz sonuccedilları birbiriyle oumlrtuumlşmektedir Dolayısıyla yalnızca crosstabb analizleri verilmiş ve aralarında fark bulunan ifadeler iccedilin korelasyon analizi sonuccedilları goumlsterilmiştir
Tablo 3 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
N Kişi Sayısı
Alışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da
giderim Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 40 58 51 27 16 192
208 302 266 141 83 1000
Koumly
N 82 41 40 17 12 192
427 214 208 89 63 1000
Toplam N 122 99 91 44 28 384
318 258 237 115 73 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
118
Bu ifadeye şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 51rsquoini oluşturan 98 kişi belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 22rsquosirsquoni oluşturan 43 kişi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmiştir Koumlyde yaşayanların ise 64rsquoluumlk kısmı katılmadığını 15rsquolik kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 4 Yaşanılan yere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo
ifadesine verilen cevapların dağılımı
Moda satın alma kararlarımı etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 38 56 45 32 21 192
198 292 234 167 109 1000
Koumly
N 106 40 30 8 8 192
552 208 156 42 42 1000
Toplam
N 144 96 75 40 29 384
375 250 195 104 76 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 94 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 53 kişi ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 146rsquosı bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo ya da ldquokatılmıyorumrdquo şeklinde 16rsquosı ise ldquokatılıyorumrdquo ya da ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Dolayısıyla verilen cevapların dağılımlarına bakıldığında koumlyde yaşayan tuumlketicilerin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilere goumlre daha rasyonel davrandıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
119
Tablo 5 Yaşanılan yere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Uumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 24 41 52 50 25 192
125 214 271 260 130 1000
Koumly
N 73 29 49 23 18 192
380 151 255 120 94 1000
Toplam N 97 70 101 73 43 384
253 182 263 190 112 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişinin 34rsquouuml bu ifadeye katılmadığını 39rsquou ise katıldığını belirtmiştir Buna karşılık koumlyde yaşayan ve ankete katılım goumlsteren tuumlketicilerin 53rsquouuml bu ifadeye belirli derecelerle katılmadığını 21rsquoi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Marka bağımlılığı irrasyonel tuumlketimin goumlstergesi olarak kabul edildiğinden bu konuda da koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 6 Yaşanılan yere goumlre ldquoAlışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkiler
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 31 30 41 59 31 192
161 156 214 307 161 1000
Koumly N 62 36 47 29 18 192
323 188 245 151 94 1000
Toplam N 93 66 88 88 49 384
242 172 229 229 128 1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların 317rsquosi belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken 468rsquoi belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 511rsquolik kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 245rsquoi ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Dolayısıyla koumlyluumller satın alma davranışlarında ruh hallerinden etkilenmeyerek rasyonel davranış sergilemişlerdir
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
120
Tablo 7 Yaşanılan yere goumlre ldquoağızdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Ağıdan ağıza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyorum
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 33 52 48 41 18 192
172 271 250 214 94
1000
Koumly
N 62 31 54 30 15 192
323 161 281 156 78
1000
Toplam
N 95 83 102 71 33 384
247 216 266 185 86
1000
Bu ifade iccedilin şehir merkezinde yaşayan katılımcıların yaklaşık 44rsquouuml belirli derecelerle katılmıyorum cevabını verirken katılımcıların yaklaşık 30rsquou belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Buna karşılık koumlyde yaşayan katılımcıların 49rsquoluk kısmı bu ifadeye belirli derecelerle katılmadıklarını 23rsquoluumlk kısmı ise belirli derecelerle katıldıklarını belirtmişlerdir Verilen cevaplar arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi analizi de bu sonucu destekler niteliktedir Soumlz konusu bulgulardan yola ccedilıkarak koumlyde yaşayanların bu konuda rasyonel davranış sergiledikleri şehir merkezinde yaşayanların ise rasyonellikten uzaklaştıkları goumlruumllmuumlştuumlr
Tablo 8 Yaşanılan yere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Reklamlar satın alma kararlarımı etkiler
Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 43 45 53 38 13 192
224 234 276 198 68 1000
Koumly
N 84 27 35 29 17 192
438 141 182 151 89 1000
Toplam
N 127 72 88 67 30 384
331 188 229 174 78 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
121
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 43 kişi bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 45 kişi ldquokatılmıyorumrdquo 53 kişi ldquokısmen katılıyorumrdquo 38 kişi ldquokatılıyorumrdquo 13 kişi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Koumlyde yaşayan 192 katılımcıdan ise 84rsquouuml bu soruya ldquokesinlikle katılmıyorumrdquo 27rsquosi ldquokatılmıyorumrdquo 35rsquoi ldquokısmen katılıyorumrdquo 29rsquou ldquokatılıyorumrdquo 17rsquosi ise ldquokesinlikle katılıyorumrdquo şeklinde cevap vermiştir Bu sonuccedillar koumlyde yaşayanların satın alma kararlarını reklamların etkilemediğini ve rasyonel davrandıklarını goumlstermiştir T testi sonucu da bu ifadeyi doğrular niteliktedir
Tablo 9 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Bir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyoru
m Kısmen
Katılıyorum Katılıyoru
m
Kesinlikle Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 70 73 23 17 9 192
365 380 120 89 47 1000
Koumly
N 116 38 27 6 5 192
604 198 141 31 26 1000
Toplam
N 186 111 50 23 14 384
484 289 130 60 36 1000
Katılımcılara ihtiyaccedilları olmasa dahi sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapıp yapmayacakları sorulduğunda şehir merkezinde yaşayanların 136rsquosı bu ifadeye katıldığını belirtirken koumlyde yaşayanların yalnızca 57rsquosi katılmıştır Dolayısıyla ihtiyaccedil dışı tuumlketim rasyonel bir davranış olarak değerlendirilmediğinden koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre bu konuda daha rasyonel oldukları goumlruumllmuumlştuumlr Yapılan t testi sonucunda da her iki tarafın birbirinden farklı cevaplar verdiği dolayısıyla sonuccedilların birbirleriyle oumlrtuumlştuumlğuuml goumlruumllmuumlştuumlr
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
122
Tablo 10 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir
faktoumlrduumlr Topla
m Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyoru
m
Kısmen
Katılıyoru
m
Katılıyoru
m
Kesinlikle
Katılıyoru
m
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir
Merkezi
N 12 8 23 76 73 192
63 42 120 396 380 1000
Koumly
N 5 2 10 46 129 192
26 10 52 240 672 1000
Toplam
N 17 10 33 122 202 384
44 26 86 318 526 1000
Satın alınacak uumlruumlnuumln uygun fiyatlı olmasına dikkat edilmesi rasyonel
tuumlketim iccedilin arzu edilen bir durumdur Hem verilen ccedilapraz tablo incelendiğinde hem de t testi sonucuna bakıldığında verilen cevaplar koumlyde yaşayanların alışverişlerinde uygun fiyata goumlre hareket ederek rasyonel davrandıklarını buna karşılık şehirde yaşayanlar iccedilin uygun fiyat faktoumlruumlnuumln etkileyici roluuml olduğunu fakat sınırlı seviyede kaldığını goumlstermektedir Dolayısıyla koumlyde yaşayanların daha fazla rasyonel davranışta bulundukları anlaşılmaktadır
Tablo 11 Yaşanılan yere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlr
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 9 9 21 85 68 192
47 47 109 443 354 1000
Koumly N 4 6 19 45 118 192
21 31 99 234 615 1000
Toplam N 13 15 40 130 186 384
34 39 104 339 484 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
123
Tablo incelendiğinde hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların uygun kaliteye oumlnem verdiğini ancak koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla oumlnem vererek rasyonel davranış sergilediklerini goumlstermektedir
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Şu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla
tuumlketim yapardım Toplam
Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir
Merkezi
N 14 35 41 49 53 192
73 182 214 255 276 1000
Koumly N 33 23 41 35 60 192
172 120 214 182 313 1000
Toplam N 47 58 82 84 113 384
122 151 214 219 294 1000
Bu ifade iccedilin verilen cevaplar incelendiğinde her iki tarafın verdiği cevapların ortalamaları oransal dağılımları oumlrtuumlşmektedir Başka bir deyişle her iki tarafın da mevcut gelirlerinin artması durumunda daha fazla tuumlketim yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Gelir ile tuumlketim arasında doğru youmlnluuml bir ilişki olduğundan tuumlketicinin gelirinin artması durumunda ihtiyaccedilları doğrultusunda tuumlketimini de artırması rasyonel davranıştır Bu sebeple bu soru iccedilin her iki taraf da benzer şekilde rasyonel davranış sergilemiştir
Tablo 13 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 12 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit
olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er
Şehir Merkezi
N 14 24 67 49 38 192
73 125 349 255 198 1000
Koumly N 3 7 49 46 87 192
16 36 255 240 453 1000
Toplam N 17 31 116 95 125 384
44 81 302 247 326 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
124
Analiz sonucunda koumlyde yaşayanların alışverişlerinde genellikle nakit oumldeme yaptıklarını buna karşılık şehirde yaşayanların nakit oumldeme yapmaktan ccedilok kredi kartıyla oumldeme yapmaya meyilli oldukları goumlruumllmektedir Nakit oumldeme yapma rasyonel tuumlketimin bir goumlstergesidir Yani bu konuda koumlyde yaşayanların şehirde yaşayanlara goumlre daha fazla rasyonel oldukları tespit edilmiştir T testi sonuccedilları da bu sonucu destekler niteliktedir
Tablo 14 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablodan da anlaşılacağı uumlzere şehirde yaşayanlar kredi kartı kullanımına meyilli iken koumlyde yaşayan katılımcılar bir oumlnceki sorunun analiz sonucunda da goumlruumllduumlğuuml gibi alışverişlerini daha ccedilok nakit olarak yapmaya meyillidirler Tuumlketicilerin kredi kartını bilinccedilli ve akılcı hesaplara bağlı kalarak kullanıyor olması rasyonel bir durum olarak kabul edilirken bilinccedilsiz kredi kartı kullanımı bireyi rasyonellikten uzaklaştırmaktadır Bundan dolayı tuumlketicilerin kredi kartlarını ne şekilde kullandıkları konusu farklı bir ccedilalışmayı gerektirmektedir Bu doğrultuda rasyonellik yorumu da farklılaşacaktır Tablo 15 Yaşanılan yere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Alışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparım
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 23 38 74 32 25 192
120 198 385 167 130 1000
Koumly
N 79 23 70 14 6 192
411 120 365 73 31 1000
Toplam N 102 61 144 46 31 384
266 159 375 120 81 1000
Bir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almam
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız Y
er Şehir
Merkezi
N 8 23 53 62 46 192
42 120 276 323 240 1000
Koumly
N 18 31 70 40 33 192
94 161 365 208 172 1000
Toplam N 26 54 123 102 79 384
68 141 320 266 206 1000
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
125
Tablo incelendiğinde elde edilen sonuccedillar şehirde yaşayanların alışverişlerinde satın alacakları uumlruumlnler hakkında oumlnceden araştırma yapmaya daha meyilli olduklarını ve koumlylerde yaşayanlardan daha rasyonel davrandıklarını goumlstermektedir
Tablo 16 Yaşanılan yere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Tablo 15rsquodeki cevapların oransal dağılımına bakıldığında hem koumlyde yaşayanların hem de şehirde yaşayanların plan dışında alışveriş yapmaya meyilli oldukları ve benzer şekilde irrasyonel davranış sergiledikleri goumlruumllmektedir
Tablo 17 Yaşanılan yere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verilen cevapların dağılımı
Gelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmam
Toplam Kesinlikle Katılmıyorum
Katılmıyorum Kısmen
Katılıyorum Katılıyorum
Kesinlikle Katılıyorum
Yaşad
ığın
ı
z Y
er
Şehir merkezi
N 56 85 19 17 15 192
292 443 99 89 78 1000
Koumly N 106 45 16 9 16 192
552 234 83 47 83 1000
Toplam N 162 130 35 26 31 384
422 339 91 68 81 1000
Ankete katılan katılımcılardan şehir merkezinde yaşayan 192 kişi iccedilinden 141 kişi bu soruya belirli derecelerle katılmadığını belirtmiş 32 kişi ise belirli derecelerle katıldığını belirtmiştir Koumlyde yaşayanlardan ise 151 kişi katılmadığını 25 kişi katıldığını belirtmiştir Verilen cevapların dağılımına bakıldığında koumlyde yaşayanların tasarruf yapmaya daha meyilli oldukları buna
Alışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olur
Toplam Kesinlikle
Katılmıyorum Katılmıyorum
Kısmen Katılıyorum
Katılıyorum Kesinlikle
Katılıyorum
Yaşad
ığın
ız
Yer
Şehir Merkezi
N 8 26 63 68 27 192
42 135 328 354 141 1000
Koumly N 22 24 68 45 33 192
115 125 354 234 172 1000
Toplam N 30 50 131 113 60 384
78 130 341 294 156 1000
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
126
karşılık şehir merkezindekiler iccedilin bu durumun sınırlı seviyede kaldığı goumlruumllmektedir Yapılan t testi analizi de bu sonucu doğrular niteliktedir Dolayısıyla tasarruf etme konusunda da koumlyde yaşayanların şehir merkezinde yaşayanlara goumlre daha rasyonel davrandıkları soumlylenebilir
42 Araştırmanın Hipotezleri ve Korelasyon Analizi
Hipotezlerin test edilmesi iccedilin Korelasyon analizi yapılmıştır Korelasyon
analizi iki değişken arasındaki ilişkinin youmlnuumlnuuml belirlemek iccedilin kullanılır Korelasyon katsayısı r ile goumlsterilir ve -1 ile +1 arasında değerler alır (Kalaycı 2006 116)
r = -1 ise tam negatif doğrusal bir ilişki soumlz konusudur Bu durumda bir
değişken azalırken diğeri artar tersi durumda da bir değişken artarken diğeri azalır
r = 1 ise tam pozitif doğrusal bir ilişki vardır yani iki değişken aynı anda artar ya da aynı anda azalır
r =0 ise iki değişken arasında ilişki yoktur
Araştırma hipotezleri şu şekildedir
H0 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık yoktur
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre tuumlm sorulara verdikleri puan ortalamaları arasında farklılık vardır
Araştırmada hangi tarafın daha rasyonel ya da irrasyonel olduğunu
belirlemeye youmlnelik sorulan anket soruları arasında yapılan korelasyon analizi sonucunda sorular arasında anlamlı ilişkiler ortaya ccedilıkmıştır Korelasyon analizi sonucunda değişkenler arasındaki ilişkinin youmlnuuml ve hipotezlerin kabul edilme ya da reddedilme durumları Tablo 18rsquode oumlzetlenmiştir
Tablo 18 Korelasyon analizi sonuccedilları
H1 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yapmak beni mutlu ediyor ihtiyacım olmasa da giderimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0179)
H0Red H1Kabul
H2 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş yaptığım yerin rahatlığı alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0Kabul H1Red
H3 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquomoda satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0350)
H0Red H1 Kabul
H4 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquouumlruumlnuumln marka olup olmaması uumlruumlne olan ilgimi etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0250)
H0Red H1 Kabul
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
127
H5 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışveriş sırasındaki ruh halim satın alacağım uumlruumln miktarını etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır(-0237)
H0Red H1 Kabul
H6 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoağızdan ağza iletişim tuumlketim harcamalarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0111)
H0Red H1 Kabul
H7 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoreklamlar satın alma kararlarımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0129)
H0Red H1 Kabul
H8 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumlne ihtiyacım olmasa bile sosyal ccedilevreme uyum sağlamak iccedilin o uumlruumlnuuml satın aldığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0183)
H0Red H1 Kabul
H9 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satıcının iyi davranış ve yaklaşımı benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0236)
H0Red H1 Kabul
H10 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda satış sonrası servis hizmetleri benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0165)
H0Red H1 Kabul
H11 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun fiyat benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0259)
H0Red H1 Kabul
H12 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda dış goumlruumlnuumlm benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H13 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquotuumlketim harcamalarımda uygun kalite benim iccedilin oumlnemli bir faktoumlrduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0189)
H0Red H1 Kabul
H14 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoşu andakinden daha fazla gelire sahip olsaydım daha fazla tuumlketim yapardımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H15 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquooumldeme seccedilenekleri ve taksit imkanları satın alma davranışımı etkilerrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozititif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0126)
H0Red H1 Kabul
H16 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle nakit olarak oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0309)
H0Red H1 Kabul
H17 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle kredi kartı ile oumldeme yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0326)
H0Red H1 Kabul
H18 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde genellikle interneti tercih ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0349)
H0Red H1 Kabul
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
128
H19 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquobir uumlruumln hakkında araştırma yapmadan o uumlruumlnuuml satın almamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0171)
H0Red H1 Kabul
H20 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerime planlı olarak gitmeme rağmen plan dışında da alışveriş yaptığım olurrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H21 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde mutlaka pazarlık yaparımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (0197)
H0Red H1 Kabul
H22 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoalışverişlerimde uzman goumlruumlşuumlne oumlnem veririmrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H23 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquosahip olduğum şeylerin miktarı artınca yaşam kalitemin de artacağına inanırımrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H24 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquokaliteli uumlruumln pahalı uumlruumlnduumlrrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında pozitif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır ( 0154)
H0 Red H1 Kabul
H25 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquoyaşadığımız toplumda tuumlketim yapmak kişiye farklı bir kimlik kazandırırrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
H26 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelir seviyem artsa bile hiccedil tasarrufta bulunmamrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0140)
H0Red H1 Kabul
H27 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 10rsquouna kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında negatif youmlnde anlamlı bir ilişki vardır (-0118)
H0Red H1 Kabul
H28 Katılımcıların yaşadıkları yerlere goumlre ldquogelirimin 20rsquosine kadar olan kısmını tasarruf ederimrdquo ifadesine verdikleri puanların ortalamaları arasında farklılık yoktur
H0 Kabul H1Red
Yapılan korelasyon testleri sonucunda rasyonel ve irrasyonel tuumlketimi belirlemeye youmlnelik sorulan soruların kendi iccedillerinde pozitif ve negatif youmlnde ilişkiye sahip oldukları dolayısıyla da Bartınrsquo da rasyonel ve irrasyonel tuumlketimin var olduğu goumlruumllmektedir
43 Ortalamaların Demografik Verilerle Analizi
Araştırmanın bu kısmında katılımcılara uygulanmış olan anketteki tuumlm
sorulardan elde edilen puan ortalamaları yaşanılan yer dışındaki diğer demografik veriler iccedilin de test edilmiştir Bunun iccedilin iki kategorili olanlara t-testi ikiden fazla kategorili olanlara F (anova) testi yapılmıştır Test edilecek hipotezler aşağıdaki gibidir
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
129
H29 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo cinsiyet değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H30 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo yaş değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H31 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo eğitim değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H32 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo medeni durum değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H33 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo meslek değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H34 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo aylık ortalama hane halkı geliri değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H35 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo ek gelir değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
H36 ldquoTuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamalarırdquo toplu alışverişe gitme sıklığı değişkenine bağlı olarak farklılık goumlstermektedir
Cinsiyet ile medeni durum değişkenleri iki kategorili değişkenlerdir Bu
nedenle tuumlm sorulardan elde edilen puan ortalamaları ile bu değişkenler arasında farklılık olup olmadığına t testi ile bakılmıştır Bunun yanında yaş eğitim meslek aylık ortalama hane halkı geliri ek gelir ve aylık toplu alışveriş sıklığı değişkenleri ikiden fazla kategori iccedilermektedir Bu nedenle bu değişkenlerin test edilmesinde de F (Anova) testi kullanılmıştır
Yapılan testler sonucunda yaşanılan yer dışındaki diğer demografik
sorular ile anket sorularına verilen cevapların ortalamaları arasında farklılık olup olmadığına bakılarak eğitim durumu medeni durum ve aylık toplu alışveriş yapma sıklığı faktoumlrleri altındaki bazı grupların diğerlerinden farklı davranışlar sergilediği tespit edilmiştir
Bir okul bitirmeyenler ile yuumlksek lisans duumlzeyinde eğitim goumlrmuumlş
olanlar arasında Evli ile bekar olanlar arasında ve Ayda iki defa toplu alışverişe gidenler ile beşten daha fazla gidenler
arasında gidenler ayda uumlccedil defa gidenler ile yine beşten daha fazla gidenler arasında farklılık olduğu goumlruumllmuumlştuumlr
5 Sonuccedil
İnsanlar yaşamlarının her anında tuumlketim yapmak zorundadırlar Ancak mal ve hizmetler iccedilerisinden hangilerini tuumlketeceklerine karar vermeleri konusunda kişisel ve kişisel olmayan bazı faktoumlrlerden etkilenmektedirler Bu etkileyiciler bazen bireyi tuumlketim rasyonalitesinden uzaklaştırmaktadır Oumlzellikle sosyal ve psikolojik faktoumlrlerin satın alma kararlarına etki etmek anlamında payı oldukccedila buumlyuumlktuumlr Dolayısıyla rasyonaliteden uzaklaşmaya temel sebep de bu
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
130
faktoumlrlerdir Bununla birlikte tuumlketicilerin yaşadıkları yerler de satın alma kararlarını etkileyen oumlnemli etkenlerden biridir Tuumlketim rasyonalitesi ile ilgili olarak yuumlruumltuumllen bu ccedilalışmada araştırmanın yapılacağı şehir olarak Bartın tercih edilmiştir Bartın İlrsquoi merkez ve koumlylerinde yaşayan bireylere hazırlanan anket uygulanmıştır Anket sonuccedillarından elde edilen veriler istatistiksel youmlntemlerle analiz edilmiş analiz sonuccedilları yorumlanmıştır Buna goumlre
Ccedilalışmada katılımcılara youmlneltilen soruların birccediloğunun şehir merkezi ve koumlyde yaşayan tuumlketiciler iccedilin farklı etkileri olduğu goumlruumllmuumlştuumlr Oumlrneğin şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin ihtiyaccedil dışında alıveriş yapmaları satın alma kararlarında ruh hallerinin etkili olması modayı takip etmeleri markaya oumlnem vermeleri ağızdan ağıza iletişimden etkilenmeleri reklamlardan etkilenmeleri sosyal ccedilevrelerine uyum sağlamak iccedilin tuumlketim yapmaları ve nakit paradan ccedilok kredi kartı kullanımına oumlnem vermeleri gibi nedenlerden dolayı bu konularda irrasyonel tuumlketime youmlneldikleri buna karşılık koumlyde yaşayan tuumlketicilerin bu konularda rasyonel tuumlketim iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Bununla birlikte ldquoalışveriş yapılan yerin rahatlığırdquo ldquouumlruumlnuumln dış goumlruumlnuumlmuumlrdquo ldquogelir duumlzeyinin yuumlkselmesi durumunda tuumlketim miktarının artırılmasırdquo ldquoplan dışında alışveriş yapmardquo ldquouzman goumlruumlşuumlne oumlnem vermerdquo ldquofazla tuumlketimin kaliteli yaşam sağlayacağı ve kişiye farklı bir kimlik kazandıracağırdquo gibi konularda hem şehir merkezinde yaşayan hem de koumlyde yaşayan tuumlketicilerin benzer goumlruumlşte oldukları tespit edilmiştir
Bu veriler ışığında yapılan analizler sonucunda şehir merkezinde yaşayan tuumlketicilerin koumlyde yaşayanlara kıyasla irrasyonel tuumlketime daha yatkın oldukları koumlyde yaşayanların ise satın alma kararlarında rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları tespit edilmiştir Koumlyde yaşayanların daha rasyonel davranışlar sergilemesinde etkili olan faktoumlrlerin marka konusunda henuumlz oumlnyargılarının oluşmaması reklam promosyon vb etkileyici unsurlara daha az maruz kalmaları vb olduğu değerlendirilmektedir
Koumly ve merkez karşılaştırmasından sonra genel olarak Bartın halkı iccedilin rasyonellik durumuna bakıldığında ise halkın satın alma kararlarında genel olarak rasyonel tutum iccedilerisinde oldukları goumlruumllmuumlştuumlr
Kaynakccedila
BAUMAN Z (2006) Kuumlreselleşme Toplumsal Sonuccedilları Ccedilev Abdullah Yılmaz İstanbul Ayrıntı Yayınları
BOumlHUumlRLER A (1992) Tuumlketizm İzlenim Dergisi 1 (34) httpswwwizlenim-haftalik-siyasi-haber-dergisi-sayi-1-yil-1-5-mart-1994-dergi8101867html Son Erişim Tarihi0909 2107
CcedilAKIRM (2017) Yeşil Uumlruumln Grupları Ccedilerccedilevesinde Marka Ve Markalama Kararları Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi | Journal of Social Sciences Institute
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
131
| Year - Yıl 2017 | Number - Sayı 9 httpdergiparkgovtrdownloadarticle-file341106 Erişim Tarihi22102017
CcedilINAR R amp Ccedilubukcu İ (2009) Tuumlketim Toplumunun Şekillenmesi ve Tuumlketici Davranışları Karşılaştırmalı Bir Uygulama Atatuumlrk Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 13 (1) 277-300
DURMAZ Y ( 2008) Tuumlketici Davranışı Ankara Detay Yayıncılık
DURNİNG A (1998) Ne Kadarı Yeterli Tuumlketim Toplumu ve Duumlnyanın Geleceği Ccedilev Sinem Ccedilağlayan Ankara Tema Vakfı Yayınları
KAVAS A Katrinli A Oumlzmen Ouml Timurcanday (1995) Tuumlketici Davranışları (3 Baskı) Eskişehir Anadolu Uumlniversitesi Accedilık Oumlğretim Fakuumlltesi Yayınları Yayın No 468
KELLNER D (1992) Popular Culture And The Construction Of Postmodern İdentities (Der) Lash S ve Friedman J Modernity Oxford Basil Blackwell
KELLNER D amp Best S (1997) The Postmodern turn 27082017 tarihinde httpsbooksgooglecomtrbooksaboutThe_Postmodern_Turnhtml id=d_arS8LsAtICampredir_esc=y veritabanından alınmıştır
KURU H A (2014) Tuumlketim Rasyonalitesi ve Isparta Uygulaması Yuumlksek Lisans Tezi Isparta Suumlleyman Demirel Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
OumlRUumlCUuml E amp Tavşancı S (2001) Gıda Uumlruumlnlerinde Tuumlketicinin Satın Alma Eğilimini Etkileyen Faktoumlrler ve Ambalajlama Muğla Uumlniversitesi SBE Dergisi (3) httpwwwsobbiadmuedutrindexphpasdarticleviewFile5964 Son Erişim Tarihi 17102017
PENPECE D (2006) Tuumlketici Davranışlarını Belirleyen Etmenler Kuumlltuumlruumln Tuumlketici Davranışları Uumlzerine Etkisi Yayınlanmamış Yuumlksek Lisans Tezi Kahramanmaraş Suumltccediluuml İmam Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml
SOLOMON M R Bamossy G Askegaard S amp Hogg M K (1999) Consumer behaviour a european perspective New York Prentice Hall
TC Bartın Valiliği(2016) Bartın İstatistikleri 2015 Yayın no10
TEK Ouml B (1991) Pazarlama İlkeleri Ve Uygulamalar (Oumlzel Basım) İzmir Memleket Matbaası
TEK Ouml B (1997) Pazarlama İlkeleri Global Youmlnetimsel Yaklaşım Tuumlrkiye Uygulamaları İstanbul Beta Yayınevi
YAZICIOĞLU Y amp Erdoğan S (2004) SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Youmlntemleri Ankara Detay Yayıncılık
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
M Said CEYHAN Rasyonel-İrrasyonel Tuumlketim Canan TAŞ Bartın Oumlrneğinde Karşılaştırmalı Bir Uygulama
132
YILDIZ Z amp Kuru HA (2015) Rasyonel- İrrasyonel Tuumlketimin Belirleyicileri ve Ispartarsquoda Bir Araştırma Adıyaman Uumlniversitesi Sosyal Bilimler Enstituumlsuuml Dergisi 8(20)s657-681
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16
133
134
Bartın Uumlniversitesi İİBF Dergisi Yıl 2017 Cilt 8 Sayı 16