Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa ... archeologii_fragment.pdf · 12. Archeologia, polityka i kultura 211 13. Podsumowanie: przyszłość teorii 229 Słownik

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych

Seria: ENCHEIRIDION

Recenzenciprof. dr hab. Sławomir Kadrowdr hab. Arkadiusz Marciniak, prof. UAM

Redaktor naukowydr Dariusz Błaszczyk

Projekt okładkiJadwiga Burek

Archeological Theory. An Introduction. Second Edition.© 2010 Matthew JohnsonThe right of Matthew Johnson to be identified as the author of this work has been asserted in accordance with the UK Copyright, Designs and Patents Act 1988.

All Rights Reserved. Authorised translation from the English language edition published by John Wiley & Sons Limited. Responsibility for the the accuracy of the translation rests solely with Jagiellonian University Press and is not the responsibility of John Wiley & Sons Limited. No part of this book may be reproduced in any form without the written permission of the original copyright holder, John Wiley & Sons Limited.

© Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2013 All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i roz-powszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy.

ISBN 978-83-233-3501-6

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-80, tel./fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325


Dla Jo,która nauczyła się kochać teorię

Tłumacze oraz redaktor naukowy pragną podziękować osobom, które wprowadziły ich w ważny i fascynujący świat teorii archeologii. Są to: dr hab. Danuta Minta-Tworzowska, prof. UAM, dr hab. Arkadiusz Marciniak, prof. UAM i dr hab. Włodzimierz Rączkowski, prof. UAM.


Spis treści

Spis rycin 9

Podziękowania 10

Wprowadzeniedowydaniapolskiego 11

Wprowadzenie:sprzecznościteorii 13

1. Zdrowy rozsądek nie wystarczy 21

2. „Nowa Archeologia” 33

3. Archeologia jako nauka 55

4. Teoria średniego zasięgu, etnoarcheologia i badania nad kulturą materialną 69

5. Kultura i proces 85

6. Myśli i ideologie 103

7. Archeologie postprocesualne i interpretatywne 117

8. Archeologia, płeć kulturowa i tożsamość 137

9. Archeologia a ewolucja kulturowa 159

10. Archeologia a teoria ewolucji według Darwina 177

11. Archeologia i historia 197

12. Archeologia, polityka i kultura 211

13. Podsumowanie: przyszłość teorii 229

Słownikwybranychterminów 251

Wskazówkibibliograficzne 259

Bibliografia 279

Wybranaliteraturawjęzykupolskimdotyczącateorii,metodologii ihistoriiarcheologii 309

Indeks 313



Podziękowania

Autor i wydawcy serdecznie dziękują niżej wymienionym za zgodę na wykorzy-stanie materiałów objętych prawami autorskimi.

Ryc. 2.3 z książki D. Clarke’a Analytical Archaeology (wydanie drugie popra-wione) (Routledge, London 1976); ryc. 2.4 z książki A.C. Renfrew Before Civi-lisation: A Radiocarbon Revolution and Prehistoric Europe, opublikowanej przez Century. Przedruk za zgodą The Random House Group Ltd.; ryc. 7.1 z książki I. Hoddera i C. Ortona Spatial Analysis in Archaeology (Cambridge University Press, 1976); ryc. 7.2 z książki C. Tilleya Material Culture and Text: The Art of Ambiguity (Routledge, London 1991, © dr Christopher Tilley); ryc. 8.1 © Klam-mers i the University of Minnesota Collections; ryc. 10.1 © Crown copyright, RCHME.

Wydawcy przepraszają za wszelkie błędy lub przeoczenia na powyższej li-ście i byliby wdzięczni za wszelkie informacje, jakie poprawki powinny zostać uwzględnione w przypadku następnego wydania lub wznowienia tej książki.


Wprowadzenie do wydania polskiego

Niezmiernie się cieszę i jestem zaszczycony tym, że moja książka o teorii ar-cheologii została przetłumaczona na język polski. W związku z tym wielką ra-dość sprawia mi możliwość napisania tego krótkiego wprowadzenia do wyda-nia polskiego.

Książka, którą trzymasz, Czytelniku, w ręku, jest tłumaczeniem drugie-go, w dużym stopniu zmienionego, anglojęzycznego wydania Teorii archeolo-gii. Sukces pierwszego wydania książki w języku angielskim, które ukazało się w 1999 roku, był dla mnie ogromną i bardzo przyjemną niespodzianką. Od chwili, kiedy książka została opublikowana, dostaję e-maile i listy z całego świa-ta, najczęściej od młodych badaczy stojących u progu swojej kariery zawodowej, którzy wyrażają uznanie dla książki i zadają pytania dotyczące teorii. Te kon-takty bardzo wiele dla mnie znaczą. Przyjemna jest myśl, że choć moja książka w założeniu jest tylko wprowadzeniem, a nie wyczerpującą temat pracą, a inne, poważniejsze dzieła bardziej dogłębnie omawiają poszczególne zagadnienia te-oretyczne, to właśnie ona wywarła wielki wpływ na przekonanie ludzi, że teoria jest istotna i dzięki niej archeolodzy różnego typu zajęli się zagadnieniami kon-ceptualnymi i interpretacyjnymi.

W nieunikniony sposób Teoria archeologii odzwierciedla moje własne uprze-dzenia i poglądy, opinie naukowca, który większość swojego życia zawodowe-go spędził w Wielkiej Brytanii, a teraz żyje i pracuje w Stanach Zjednoczonych. W książce piszę o tym, że jej konstrukcja i zawartość wynikają z takiej, a nie in-nej konfiguracji teorii w świecie anglojęzycznym. Gdybym pisał głównie dla pol-skiego czytelnika, struktura i treść książki byłyby całkiem inne. Co szczególnie istotne, w archeologii środkowo- i wschodnioeuropejskiej silny jest nurt myśle-nia, który bagatelizuje istnienie teorii archeologii jako takiej. Rozumiem to tak, że nie chodzi tu o postawę antyteoretyczną w ogóle, ale raczej wiarę w to, że teo-ria istnieje lub powinna istnieć na bardziej ogólnym poziomie interpretacyjnym i interdyscyplinarnym.

Myśląc o polskim czytelniku, poszerzyłbym i rozwinął dyskusję na temat spo-łecznego, kulturowego i politycznego kontekstu praktyki archeologii, szczególnie w odniesieniu do sposobu, w jaki wiedza archeologiczna bywa używana (i nad-używana) w rozważaniach nad tożsamością narodową i etniczną oraz kwestią pochodzenia w celu potwierdzenia bądź też zakwestionowania pewnych rosz-czeń. Zagadnienia te są zupełnie inaczej rozumiane w Starym i Nowym Świecie. W Nowym Świecie wiedza tubylcza i potrzeba traktowania jej z powagą w cha-rakterystyczny sposób związane są z roszczeniami ludów wywłaszczonych i sko-


12 Teoria archeologii. Wprowadzenie

lonizowanych, a relacje archeologii z wiedzą rdzennej ludności często mają wprost radykalny charakter. Inaczej wygląda sytuacja w Starym Świecie, gdzie podej-mowanie przez archeologię kwestii pochodzenia zwykle wiąże się z wątpliwymi i politycznie podejrzanymi podtekstami oraz jest obszarem słusznie traktowanym z ogromną ostrożnością przez większość archeologów.

Na łamach periodyku „Archeologia Polona” toczą się żywe dyskusje na tego typu tematy, gdyż co jest oczywiste, nie ma tu prostych i łatwych odpowiedzi. Poszedłbym nawet jeszcze dalej i stwierdziłbym, że poszukiwanie prostych i ła-twych odpowiedzi zawsze jest zwodnicze.

Nie można być absolutnie obiektywnym, ale w mojej książce starałem się od-dać sprawiedliwość różnym teoretycznym punktom widzenia i postawom. Jedyną pozycją, którą trudno mi pod jakimikolwiek warunkami zaakceptować, jest bez-myślny empiryzm. Powiedziano mi, że w języku polskim „empiryzm” jako ter-min jest tak samo niejednoznaczny jak w angielskim; oznacza zarówno formalną filozofię, w której doświadczanie świata stawia się w radykalnej opozycji do re-prezentacji tego doświadczenia, jak i pewien niewyrażony explicite zbiór poglą-dów, zgodnie z którymi fakty mają mówić same za siebie i w ich interpretacji nie ma potrzeby do korzystania z teorii. To pierwsze znaczenie stanowi ważną i spój-ną postawę filozoficzną; nie zgadzam się z nią, ale należy jej się szacunek. Dru-gie znaczenie po prostu nie jest według mnie koherentnym zestawem przekonań – ale pozostaje bardzo wpływowe i szeroko rozpowszechnione. W ostatnim roz-dziale książki piszę o tym, dlaczego to drugie znaczenie empiryzmu jako niczym nieuzasadnionego uprzedzenia jest mimo wszystko wciąż popularne.

Na koniec chciałbym podziękować Wydawnictwu Uniwersytetu Jagiel-lońskiego za wydanie książki w języku polskim, a także Agnieszce Tokarczuk--Różańskiej i Dariuszowi Błaszczykowi za to, że doprowadzili do realizacji tego projektu. Dziękuję tłumaczom, Agnieszce Tokarczuk-Różańskiej, Michałowi Szymkowiakowi i Dariuszowi Błaszczykowi, za ich kompetencję i ciężką pra-cę, jaką musieli wykonać, przekładając mój często dosyć potoczny angielski. Chciałbym także podziękować Instytutowi Prahistorii i studentom Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza za ich ciepłe przyjęcie i gościnność podczas tygodnio-wej wizyty, jaką złożyłem w Poznaniu w 2004 roku.

Matthew JohnsonEvanston, Illinois, USA, październik 2012


Wprowadzenie: sprzeczności teorii

Książka ta jest wprowadzeniem do teorii archeologii. Staram się w niej wyjaśnić, czym jest „teoria”, jaki jest jej związek z praktyką archeologiczną, jak teoria roz-wijała się w ramach archeologii w ciągu kilku ostatnich dziesięcioleci oraz jak myśl archeologiczna ma się do teorii w naukach humanistycznych i świata inte-lektualnego w ogóle.

„Teoria” zarówno w obrębie archeologii, jak i poza nią to dla wielu osób brzydkie słowo. Książę Karol zyskał niemal powszechne uznanie, gdy potępił „modnych teoretyków” w edukacji, pomimo że nikt, nawet sam książę, nie wie-dział chyba, kogo konkretnie ma na myśli. Odwiedzając kilka lat temu pewne stanowisko archeologiczne, pozwoliłem sobie na pewną sugestię, która wywołała śmiech oraz w odpowiedzi stwierdzenie, że to „typowa rada teoretyka”. Nie przy-pominam sobie, żeby ktoś wyjaśnił mi, dlaczego moja rada wydała mu się tak absurdalna, a kiedy odwiedziłem to miejsce rok później, okazało się, że strategię, którą zaproponowałem, wprowadzono w życie. Szczególnie w anglosaskim świe-cie zjadaczy ziemniaków i mięsa teoria jest traktowana z ogromną podejrzliwoś-cią. Istnieje popularne powiedzenie, że dla Anglików nazwanie kogoś intelektu-alistą jest równoznaczne z podejrzewaniem go o to, że chce uwieść cudzą żonę (zachowuję tu seksistowską wymowę oryginału). Teoria, „poprawność politycz-na”, oraz „cudzoziemskość” są w świecie anglojęzycznym traktowane z wrogoś-cią. W innych krajach zresztą też – w języku niemieckim istnieje nawet słowo oznaczające wrogość w stosunku do teorii – Theoriefeindlichkeit. W rozdziale pierwszym spróbuję przyjrzeć się niektórym przyczynom takiego stanu rzeczy.

Jednocześnie jednak teoria staje się coraz bardziej popularna i coraz częściej dostrzega się jej znaczenie zarówno w archeologii, jak i w innych dyscyplinach. Valentine Cunningham napisał niedawno w The Time Higher Education Supple-ment, że teoretycy w świecie akademickim to „banda rosnąca w siłę, bezczelna, przekonana o swoich akademickich kwalifikacjach, pewna swoich ciepłych po-sadek oraz intelektualnego prestiżu”. Zainspirowało to z kolei felietonistę Lau-riego Taylora do napisania pamiętnej historyjki o grupie teoretyków, którzy najpierw na seminarium wdeptują w ziemię bardziej empirycznie nastawionego kolegę, by zaraz potem udać się do pobliskiej knajpy. Opowiastka została oczy-wiście wymyślona, ale coś w niej jest.

Różne mogą być wyznaczniki „sukcesu”, jaki odniosła wyraźnie zdefinio-wana teoria archeologii; można przytoczyć na przykład dane na temat tego, jak często organizuje się „teoretyczne” sesje na ważnych konferencjach, na przykład Society of American Archaeology [Amerykańskie Towarzystwo Archeologiczne]



czy też European Association of Archaeologists [Europejskie Stowarzyszenie Archeologów], albo jak często w ważniejszych czasopismach publikowane są artykuły na tematy „teoretyczne”. Szczególnie ważnym wskaźnikiem jest impo-nujący rozkwit brytyjskiej konferencji Theoretical Archaeology Group – TAG [Grupa Archeologii Teoretycznej]. To, co w końcu lat siedemdziesiątych było małym warsztatowym spotkaniem brytyjskich teoretyków archeologii, stało się z czasem największą doroczną konferencją archeologiczną w Wielkiej Brytanii, ze znaczącym udziałem gości ze Stanów Zjednoczonych i Europy. Obecnie ist-nieją podobne organizacje w Ameryce Północnej, Skandynawii (Nordic-TAG) i Niemczech (Arbeitsgemeinschaft Theorie).

To prawda, że wiele referatów przedstawianych na konferencjach TAG-u ma niewiele wspólnego z „teorią”, a licznych uczestników przyciąga jedynie nie-sławne przyjęcie pokonferencyjne. Trzeba też niestety przyznać, że wpływ TAG-u i „teorii” w ogóle na „realny świat” praktyki archeologicznej oraz kultu-rowe i legislacyjne zręby archeologii jest dyskusyjny. Teoretyk często czuje się jak Kasandra, wciąż przedstawiając prognozy i poglądy, co do których prawdziwości jest głęboko przekonany, a które decydenci nieustannie ignorują.

Celem tej książki jest zaznajomienie Czytelnika z głównymi kierunkami współczesnej myśli teoretycznej w archeologii. W założeniu ma ona być wpro-wadzeniem napisanym możliwie jasnym i wolnym od żargonu językiem (cho-ciaż, jak się przekonamy, kryteria jasności oraz określenie tego, co jest żargo-nem, to już samo w sobie niemałe wyzwanie).

Książka ta ma być dla Czytelnika swego rodzaju „przewodnikiem” – stara się więc wskazać najważniejsze punkty w obszarze teorii, opisuje powiązania po-między poszczególnymi sposobami rozumowania oraz wyjaśnia intelektualne tło różnych poglądów. Nie jest więc w żadnym wypadku encyklopedią; jeśli da-łoby się w ogóle napisać wyczerpujący przewodnik po teorii archeologii, to ni-niejsza książka stanowi co najwyżej jego dziesiątą część. Tekst należy czytać, bio-rąc pod uwagę Wskazówki bibliograficzne i Słownik wybranych terminów. Pewne uogólnienia, uproszczenia czy przejaskrawienia w prezentacji poglądów były niestety nie do uniknięcia i należy je traktować jako zło konieczne.

Przede wszystkim chciałbym w tym miejscu przypomnieć wszystkim Czy-telnikom, że – jak wskazuje tytuł książki – moim celem było napisanie Wpro-wadzenia. Poszczególne rozdziały książki mają dać wstępny zarys przeróżnych zagadnień, które wszyscy zainteresowani będą mogli przestudiować dogłębniej, korzystając ze Wskazówek bibliograficznych. Wiele komentarzy i uwag krytycz-nych odnośnie do pierwszego angielskiego wydania tej książki dotyczyło rzeko-mego nadmiernego koncentrowania się na wybranych poglądach teoretycznych, niedostatecznego przedstawienia innych bądź też zupełnego pominięcia pew-nych tematów1. Wiele z tych uwag krytycznych było słusznych, dlatego w dru-gim angielskim wydaniu książki starałem się je uwzględnić, ale wielu czytel-

1 Pierwsze angielskie wydanie niniejszej książki ukazało się w roku 1999 nakładem wydawnic-twa Blackwell Publishers. Obecne polskie tłumaczenie opiera się na drugim angielskim wydaniu książki opublikowanym w roku 2010 przez wydawnictwo Wiley-Blackwell (przyp. tłum.).


15Wprowadzenie: sprzeczności teorii

ników uznało, że ten tekst to manifest moich poglądów, z którym czasami się zgadzali, a czasami nie, choć powinni raczej spojrzeć na książkę przez pryzmat celu pedagogicznego, jaki przyświecał mi przy jej pisaniu, to jest stworzenia „przewodnika” – wprowadzenia do zagadnień. Co więcej, chciałbym przypo-mnieć Czytelnikom, że książka ta powinna być wstępem do czytania i myślenia, a nie ich końcem; do tego punktu wrócę jeszcze w Podsumowaniu. Przewodnik bowiem to nie encyklopedia.

Pozostając przy analogii przewodnika ułatwiającego wyprawę w krainę teorii archeologii – trasa, którą czytelnika prowadzi moja książka, jest jedną z wielu możliwych. Mógłbym na przykład poświęcić osobne rozdziały poszczególnym tematom, takim jak: krajobraz, domostwo, handel i wymiana, kultury i styl, działanie itd. W każdym przypadku można by opisać różne podejścia do da-nych zagadnień, aby pokazać, w jaki sposób teorie uzupełniają się i wyklucza-ją, tworząc różne wyjaśnienia źródeł archeologicznych. Można by też było zro-bić inaczej: trasa mogłaby prowadzić poprzez różne „-izmy”, czyli: pozytywizm, funkcjonalizm, marksizm, strukturalizm, poststrukturalizm czy feminizm. Podróżowanie takimi ścieżkami także byłoby rozsądnym posunięciem, zresztą wędrowali już tędy inni autorzy.

Moim głównym zamiarem jest jednak ukazanie powiązań pomiędzy my-ślą archeologiczną a szeroko rozumianą teorią w życiu intelektualnym i kultu-rowym w ogóle. Książka stara się pokazać, jak określone poglądy teoretyczne przyjmowane przez poszczególnych archeologów „nabierają znaczenia” w szer-szym kontekście kulturowym, społecznym, politycznym oraz akademickim. Książka stara się także, w większym stopniu, niż czyniono to w przeszłości, zob-razować powiązania pomiędzy teorią a praktyką archeologiczną. Sądzę, że celo-wi temu najlepiej będzie służyła struktura podejścia historycznego, którą tu za-stosowałem. Zanim więc zajmę się bieżącymi debatami, na początku skupię się na Nowej Archeologii oraz reakcjach, z jakimi się spotkała.

Książka ta powstała z myślą o „studentach”. Mam tutaj na myśli studentów w najszerszym możliwym znaczeniu tego słowa, a więc osoby studiujące różne zagadnienia. Wielu czynnych archeologów pracujących poza instytucjami aka-demickimi opowiadało mi, że interesują się współczesnymi debatami teoretycz-nymi i uważają je za potencjalnie ważne dla ich pracy. Jednakże czują się znie-chęceni z tego względu, że w ich mniemaniu dominuje w nich niepotrzebne zagmatwanie i pretensjonalność. Osobiście nie podpisuję się pod takim stwier-dzeniem, ale przyznaję, że jest ono powszechne. Niezależnie od tego, czy powyż-sza opinia jest słuszna, czy nie, mam nadzieję, że książka okaże się dla nich choć odrobinę przydatna.

Próbując badać różne prądy teoretyczne, byłem z jednej strony rozdarty pomiędzy próbą napisania „neutralnego”, „obiektywnego” przeglądu różnych nurtów, a z drugiej strony podjęciem zaangażowanej polemiki, która wyra-żałaby moje własne poglądy. Rezultat końcowy leży, być może nie do końca w szczęśliwy sposób, gdzieś pośrodku. Po pierwsze, stworzenie w pełni obiek-tywnego opisu jest po prostu niemożliwe; najbardziej stronnicze i tendencyjne poglądy dotyczące wszelkich kwestii naukowych wyrażają zazwyczaj właśnie



Bibliografia

Abdi K. 2001. Nationalism, politics and the development of archaeology in Iran. „Ameri-can Journal of Archaeology” 105: 51–76.

Abu El-Haj N. 2001. Facts on the Ground: Archaeological Practice and Territorial Self-Fashioning in Israeli Society. Chicago, University of Chicago Press.

Alcock L. 1976. Arthur’s Britain: History and Archaeology, AD 367–634. London, Penguin.Alcock S. 2002. Archaeologies of the Greek Past: Landscape, Monuments, and Memo-

ries. Cambridge, Cambridge, Cambridge University Press.Alcock S., Osborne R. (red.) 2007. Classical Archaeology. Oxford, Blackwell.Allison J.R. 1996. Comments on the impacts of changing variability and population growth

on virgin Anasazi cultural development. „American Antiquity” 61(2): 414–418.Anawalt P.R. 1996. Aztec knotted and netted capes: colonial interpretations versus indige-

nous primary data. „Ancient Mesoamerica” 7: 187–206.Andah B.W. 1995. European encumbrances to the development of relevant theory in Afri-

can archaeology. W: Ucko (red.), 96–109.Anderson A.-C., Campbell R., Gillberg A., Hansonn. J., Jensin O.W., Karlsson H., Rolow

M. (red.) 1997. The Kaleidoscopical Past: Proceedings of the 5th Nordic TAG Meeting, Gothenhiirg 1997. Gotarc Serie C: Arkeologiska Skrifter. Dept of Archaeology, Uni-versity of Gothenburg.

Andrén A. 1998. Between Artefacts and Texts: Historical Archaeology in Global Perspec-tive. New York, Plenum.

Anthony D.W. 1996. Nazi and eco-feminist prehistories: ideology and empiricism in Indo-European archaeology. W: Kohl, Fawcett (red.), 82–97.

Arnold B. 1990. The past as propaganda: totalitarian archaeology in Nazi Germany. „An-tiquity” 64: 464–478. Przedruk w: Preucel, Hodder (red.), 549–569.

Arnold B., Gibson D.B. (red.) 1995. Celtic Chiefdom, Celtic State. Cambridge, Cambridge University Press.

Arnold B. i Hassmann H. 1996. Archaeology in Nazi Germany: the legacy of the Faustian bargain. W: Kohl, Fawcett (red.), 70–81.

Arnold D.E. 1995. Ceramic Theory and Cultural Process. Cambridge, Cam bridge Univer-sity Press.

Arnold J.E. (red.) 1996. Emergent Complexity: The Evolution of Intermediate Societies. Ar-chaeological Series 9. Ann Arbor, International Monographs in Prehistory.

Arnold J.E., Colten R.H., Pletka S. 1997. Contexts of cultural change in southern Califor-nia. „American Antiquity” 62 (2): 300–318.

Ashman K.M., Barringer P.S. (red.) 2000. After the Science Wars: Science and the Study of Science. London, Routledge.

Ashmore W., Lippert D., Mills B. (red.) 2010. Voices of American Archaeology: 75th An-niversary of the SAA. SAA Press.



Assmann J. 2006. Religion and Cultural Memory: Ten Studies. Stanford, Stanford Univer-sity Press.

Atalay S. 2006. Indigenous archaeology as decolonizing practice. „American Indian Quar-terly” 30(3): 280–310.

Atkinson J.A., Banks I., O’Sullivan J. 1996. Nationalism and Archaeology: Scottish Archae-ological Forum. Glasgow, Cruithne Press.

Auel J. 1980. Clan of the Cave Bear. London, Hodder and Stoughton.Auel J. 2009. Klan niedźwiedzia jaskiniowego, tłum. J. Jacuda. Poznań, Wydawnictwo

Zysk i S-ka.Baines J., Yoffee N. 2000. Order, legitimacy and wealth: setting the terms. W: J.E. Richards,

M. Van Buren, Order, Legitimacy, and Wealth in Ancient States. Cambridge, Cam-bridge University Press.

Balme J., Beck W. (red.) 1995. Gendered Archaeology: The Second Australian Women in Archaeology Conference. Research Papers in Archaeology and Natural History 26. Canberra, Australian National University.

Baker F., Taylor S. i Thomas J. (red.) 1990. Writing the Past in the Present. Lampeter, St David’s University College.

Bapty I i Yates T. (red.) 1990. Archaeology after Structuralism: Post-Structrualism and the Practice of Archaeology. London, Routledge.

Barret J.C. 1994. Fragments from antiquity: An Archaeology of Social Life in Britain, 2900-1200 BC. Oxford. Blackwell Publishers.

Barrett J., Ko I. 2009. A phenomenology of landscape: a crisis in British landscape archae-ology? „Journal of Social Archaeology”.

Barton C.M., Clark G.A. (red.) 1997. Rediscovering Darwin: Evolutionary Theory in Ar-chaeological Explanation. Papers of the American Anthropological Association 7. Ar-lington, American Anthropological Association.

Barton C.M., Clark G.A. (red.) 1997. Rediscovering Darwin: Evolutionary Theory in Ar-chaeological Explanation. Papers of the American Anthropological Association 7. Ar-lington, American Anthropological Association.

Bate L.F. 1998. El Proceso de Investigación en Arqueología. Barcelona, Ediciones Crítica.Baudrillard J. 1995. The Gulf War Did Not Take Place. Bloomington: Indiana University

Press.Bayman J.M. 2002. Hohokam craft economies and the materialization of poer. „Journal of

Archaeological Method and Theory” 9(1): 69–95.Beck L.A. (red.) 1995. Regional Approaches to Mortuary Analysis. New York, Plenum

Press.Beck R., Bolender D., Brown J.A., Earle T.K. 2007. Eventful archaeology: the space and

place of structural transformation. „Current Anthropology” 48(6): 833–860.Beer G. 1996. Open Fields: Science in Cultural Encounter. Oxford, Oxford University Press.Bell J.A. 1994. Reconstructing Prehistory: Scientific Method in Archaeology. Philadelphia,

Temple University Press.Benavides O.H. 2001. Returning to the course: social archaeology as Latin American phi-

losophy. „Latin American Antiquity” 12(4): 355–370.Bender B. 1998. Stonehenge: Making Space. Oxford, Berg.Bender B., Hamilton S., Tilley C. 2007. Stone Worlds: Narrative and Reflexivity in Land-

scape Archaeology. Walnut Creek, Left Coast Press.Bentley A., Shennan S.J. 2003. Cultural transmission and stochastic network growth.

„American Antiquity” 68(3): 459–485.


281Bibliografia

Bentley R.A. 2006. Academic copying, archaeology and the English language. „Antiquity” 80: 196–281.

Bergman I. 2006. Indigenous time, colonial history: Sami conceptions of time and ancestry and the role of relics in cultural reproduction. „Norwegian Archaeological Review” 39: 151–61.

Berggren A., Hodder I. 2003. Social practice, method, and some problems of field archaeol-ogy. „American Antiquity” 68(3): 421–434.

Bernal I. 1980. A History of Mexican Archaeology. London, Thames and Hudson.Bernbeck R. 1997 Theorien in der Archäologie. Tübingen, Francke Verlag.Bernstein R.J. (red.) 1985. Philosophy and Modernity. Oxford, Polity Press.Bettinger R.I., Ecrkens J. 1997. Evolutionary implications of metrical variation in Great

Basin projectile points. W: Barton, Clark (red.), 177–191.Biehl P.F., Gramsch A., Marciniak A. (red.) 2002. Archaeologies of Europe: History, Meth-

ods, Theories. Münster, Waxmann.Binford L.R. 1962. Archaeology as anthropology. „American Antiquity” 11: 198–200.Binford L.R. 1964. A consideration of archaeological research design. „American Antiq-

uity” 19: 425–441.Binford L.R. 1967. Smudge pits and hide smoking: the use of analogy in archaeological rea-

soning. „American Antiquity” 32 (I): 1–12.Binford L.R. 1972. An archaeological Perspective. New York, Seminar Press.Binford L.R. 1977. Historical archaeology: is it historical or archaeological? W: Ferguson

(red.), 13–22. Przedruk w Binford 1983b, 169–178.Binford L.R. 1978. Nunamiut Ethnoarchaeology. New York, Academic Press.Binford L.R. 1980. Willow smoke and dog’s tails: hunter-gatherer settlement systems and

archaeological site formation. „American Antiquity” 45: 4–20. Przedruk w: Preucel, Hodder (red.), 39–60.

Binford L.R. 198la. Behavioural archaeology and the Pompeii premise. „Journal of An-tropological Archaeology” 37 (3): 195–208.

Binford L.R. 1981b. Bones: Ancient Men and Modern Myths. New York, Academic Press.Binford L.R. 1983a. In Pursuit of the Past: Decoding the Archaeological Record. London,

Thames and Hudson. Binford L.R. 1983b. Working at Archaeology. New York, Academic Press.Binford L.R. 1987. Data, relativism and archaeological science. „Man” 22: 391–404.Binford L.R. 2001. Constructing Frames of Reference: An Analytical Method for Archaeo-

logical Theory Building Using Hunter-Gatherer and Environmental Data Sets. Berke-ley, University of California Press.

Binford L.R. 2002. In Pursuit of the Past: Decoding the Archaeological Record. Berkeley, University of California Press. Second edition.

Blain J., Wallis R.J. 2004. Sacred sites, contested rights: contemporary pagan engagements with the past. „Journal of Material Culture” 9(3): 237–261.

Blain J., Wallis R.J. 2007. Sacred Sites, Contested Rights: Pagan Engagements with Archaeo-logical Monuments. Chichester, Sussex Academic Press.

Blakey M.L. 1995. Race, nationalism, and the Afrocentric past. W: Making Alternative Histories: The Practice of Archaeology and History in Non-Western Settings. Santa Fe, School of American Research, 213–228.

Blakey M.L., Rankin-Hill L.M. 2004. The New York African Burial Ground Skeletal Biol-ogy Final Report Volume I. Dokument elektroniczny, http://www.nps. gov/afbg/histo-ryculture/index.htm.



Blanton R., Feinman G.M., Kowalewski S.A., Peregrine P.N. 1996. A dualprocessual the-ory for the evolution of Mesoamerican civilization. „Current Anthropology” 37(1): 1–14.

Bloch M. 1983. Marxism and Anthropology. Oxford, Clarendon Press.Boivin N., Owoc M.A. (red.) 2004. Spils, Stones and Symbols: Cultural Perceptions of the

Mineral World. London, UCL Press.Borofsky R. 2002. The four subfields: anthropologists as mythmakers. „American Anthro-

pologist” 104: 463–80.Bourdieu P. 1977. Outline of a Theory of Practice. Cambridge, Cambridge University Press.Bourdieu P. 2007. Szkic teorii praktyki, poprzedzony trzema studiami na temat etnologii

Kabylów, tłum. M. Kroker. Kęty, Wydawnictwo Marek Derwiecki.Bradbury M. 1987. Mensonge. London, Andre Deutsch.Bradley R. 1993. Altering the Earth: The Origins of Monuments in Britain and Continental

Europe. Edinburgh, Society of Antiquaries of Scotland.Bradley R. 2000. An Archaeology of Natural Places. London, Routledge.Bradley R., Edmonds M. 1993. Interpreting the Axe Trade: Production and Exchange in

Neolithic Britain. Cambridge, Cambridge University Press.Brantingham P.J. 2007. A unified evolutionary model of archaeological style and function

based on the Price Equation. „American Antiquity” 72(3): 395–416.Braudel F. 1980. On History. London, Weidenfeld and Nicolson.Brown J.A. 1997. The archaeology of ancient religion in the Eastern Woodlands. „Annual

Review of Anthropology” 26: 465–485.Brown J.A. 2006 Where’s the power in mound building? An Eastern Woodlands perspec-

tive. W: B.M. Butler, P.D. Welch (red.), Leadership and Polity in Mississippian Soci-ety, Occasional Paper No. 33, Center for Archeological Investigations, Carbondale, Southern Illinois University 197–213.

Brown M.F. 2008. Cultural relativism 2.0. „Current Anthropology” 49(3): 363–383.Brück, J. 2005. Experiencing the past? The development of phenomenological archaeology

in British prehistory. „Archaeological Dialogues” 12(1): 47–72.Brück J. 2007. Landscape politics and colonial identities: Sir Richard Colt Hoare’s tour of

Ireland, 1806. „Journal of Social Archaeology” 7: 224–249.Brumbach H.J., Jarvenpa R. 1997. Ethnoarchaeology of subsistence space and gender:

a subarctic Dene case. „American Antiquity” 62 (3): 414–436.Brumfiel E.M. 1992. Distinguished lecture in archaeology: breaking and entering the eco-

system – gender, class and faction steal the show. „American Anthropologist” 94: 551–567.

Brumfiel E.M. 1996. The quality of tribute cloth: the place of evidence in archaeological argument. „American Antiquity” 61 (3), 453–462.

Brumfiel E. 2003. It’s a material world: history, artifacts and anthropology. „Annual Re-view of Anthropology” 32, 205–223.

Brumfiel E., Earle T.K. (red.) 1987. Specialisation, Exchange and Complex Societies. Cam-bridge, Cambridge University Press.

Brumfiel E.M., Fox J.W. (red.) 1994. Factional Competition and Political Development in the New World. Cambridge, Cambridge University Press.

Burke H., Smith C., Lippert D., Watkins J., Zimmerman L. (red.) 2008. Kennewic Man: Perspectives on the Ancient One. Walnut Creek, Left Coast Press.

Burtt F. 1987. ‚Man the hunter’: bias in children’s archaeology books. „Archaeological Re-view from Cambridge” 6 (2): 157–174.


283Bibliografia

Butler J. 1990. Gender Trouble: Feminism and The Subversion of Identity. London, Rout-ledge.

Butler J. 2008. Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości, tłum. Karolina Krasuska. Warszawa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Butler J. 1993. Bodies That Matter: On the Discursive Limits of ‘Sex’. London, Routledge.Campbell M. 2006. Memory and monumentality in the Rarotongan landscape. „Antiqui-

ty” 80: 102–117.Carey J. 1992. The Intellectuals and the Masses: Pride and Prejudice among the Literary

Intelligentsia, 1880–1939. London, Faber.Carr C., Neitzel, J.E. 1995. Style, Society and Person: Archaeological and Ethnological Per-

spectives. New York, Plenum.Carroll L. 1986. Alicja w Krainie Czarów i po drugiej stronie lustra, tłum. R. Stiller, War-

szawa, Wydawnictwa „Alfa”.Cartwright J. 2000. Evolution and Human Behaviour: Darwinian Perspectives on Human

Nature. Cambridge, MIT Press.Casella E., Fowler C. (red.) 2005. The Archaeology of Plural and Changing Identities: Be-

yond Identification. New York, Kluwer.Chadwick A. 2003. Post-processualism, professionalisation, and archaeological methodolo-

gies. „Archaeological Dialogues” 10: 97–117.Chakrabarti D. 1998. Colonial Indology: Sociopolitics of the Ancient Indian Past. New

Delhi, Munshiram Manoharlal.Chakrabarti D. 2003. Archaeology in the Third World: A History of Indian Archaelogy

since 1947. New Delhi, Printworld.Chapman R. 2003. Archaeologies of Complexity. London, Routledge.Chartier R. 1994. The Order of Books: Readers, Authors and Libraries in Europe Between

the 14th and the 18th Centuries. Cambridge, Polity.Childe V.G. 1929. The Danube in Prehistory. Oxford, Oxford University Press.Childe V.G. 1936. Man Makes Himself. London, Watts.Childe V.G. 1942. What Happened in History. Harmondsworth, Penguin. Childe V.G. 1963. O rozwoju w historii, tłum. H. Krahelska. Warszawa, Państwowe

Wydawnictwo Naukowe.Childe V.G. 1958. Retrospect. „Antiquity” 32: 69–74. Childe V.G. 1979. Prehistory and Marxism. „Antiquity” 53, 93–95. Christenson A.L. (red.) 1989. Tracing Archaeology’s Past: The Historiography of Archaeol-

ogy. Carbondale, Southern Illinois University Press. Claassen C. (ed.) 1992. Exploring Gender Through Archaeology. Madison, Prehistory

Press. Claassen C. (ed.) 1994. Women in Archaeology. Philadelphia, University of Pennsylvania

Press. Clark G.A. 2003. American archaeology’s uncertain future. W: Gillespie et al. (red.),

51–68.Clark J.G.D. 1952. Prehistoric Europe: The Economic Basis. London, Methuen. Clark J.G.D. 1957. Europa przedhistoryczna, podstawy gospodarcze, tłum. J. Kostrzewski,

Warszawa, PWN.Clark J.G.D. 1982. The Identity of Man as Seen by an Archaeologist. London, Methuen.Clark J.G.D. 1998. Przestrzeń, czas i człowiek: spojrzenie badacza prehistorii, tłum.

H. Turczyn-Zalewska. Warszawa, PIW.Clarke D. 1968. Analytical Archaeology. London, Methuen.



Clarke D. 1973. Archaeology: the loss of innocence. „Antiquity” 47: 6–18. Cobb C.R. 1993. Archaeological approaches to the political economy of nonstratified socie-

ties. W: Schiffer M. (red.), Advances in Archaeological Method and Theory 5. Tucson, University of Arizona Press, 43–100.

Cohen G.A. 1978. Karl Marx’s Theory of History: A Defence. Oxford, Clarendon Press.Cohen P.S. 1968. Modern Social Theory. London, Heinemann. Coimbra F., Dimitriadis D. (red.) 2008. Cognitive Archaeology as Symbolic Archaeology:

Proceedings of the 15th UISPP World Congress 23. Oxford, British Archaeological Re-ports.

Coleman S.M., Carlin L. (red.) 2004. The Cultures of Creationism: Anti-Evolutionism in English-Speaking Countries. Aldershot, Ashgate.

Collingwood R.G. 1939. An Autobiography. Oxford, Oxford University Press.Collingwood R.G. 1946. The Idea of History. Oxford, Oxford University Press.Conkey M. 1989. The structural analysis of Palaeolithic cave art. W: Lamberg-Karlovsky

(ed.), 135–154.Conkey. M., Spector J. 1984. Archaeology and study of gender. W: Schiffer, M. (red.), Ad-

vances in Archaeological Method and Theory 7. New York, Academic Press, 1–38. Conkey M. 2005. Dwelling at the margins, action at the intersection? Feminist and Indig-

enous archaeologies 2005. „Archaeologies: Journal of the World Archaeological Con-gress” 1: 9–80.

Conkey M.W. 2007. Questioning theory: is there a gender of theory in archaeology? „Jour-nal of Archaeological Method and Theory” 14: 285–310.

Conkey M.W., Gero J. 1997. From programme to practice: gender and feminism in archae-ology. „Annual Review of Anthropology” 26: 411–437.

Cooper M.A., Firth A., Carman J., Wheatley D. (red.) 1995. Managing Archaeology. Lon-don, Routledge.

Cooper N. 1997. The gentry house in an age of transition. W: Gaimster, Stamper (red.), 115–126.

Coudart A. 1999. Why is there no post-processual archaeology in France? „Antiquity” 73: 161–167.

Coulson C. 1992. Some analysis of the castle of Bodiam, East Sussex. W: Harper-Bill, Har-vey (red.), 51–108.

Courbin P. 1988. What is Archaeology? Chicago, Chicago University Press. Cowgill G. 1993. Distinguished lecture in archaeology: beyond criticizing New Archaeol-

ogy. „American Anthropologist” 95: 551–573. Criado Boado F., Villoch Vásquez V. 2000. Monumentalising landscape: from present per-

ception to the past meaning of Galician megalithism (north-west Iberian peninsula). „European Journal of Archaeology” 3(2): 188–216.

Croce B. 1921. Theory and History of Historiography. London, Harrap.Crossland Z. 2009. Of clues and signs: the dead body and its evidential traces. „American

Anthropologist” 111(1): 69–80.Crowell A.L. 1997. Archaeology and the Capitalist World System: A Study From Russian

America. New York, Plenum. Crumley C.L. 1979. Three locational models: an epistemological assessment of anthropol-

ogy and archaeology. W: Schiffer M.B. (red.), Advances in Archaeological Method and Theory 2. New York, Academic Press, 141–173.

Crumley C.L. 1987. A dialectical critique of hierarchy. W: Patterson, Galley (red.), 155–159.


285Bibliografia

Crumley C.L. (red.) 1994. Historical Ecology, Cultural Knowledge’ and Changing Land-scapes. Santa Fe, School of American Research Press.

Culbert T.P. (red.) 1973. The Classic Maya Collapse. Albuquerque, University of New Mexico Press.

Culler J. 1997. Literary Theory: A Very Short Introduction. Oxford, Oxford University Press.

Culler J. 1998. Teoria literatury: bardzo krótkie wprowadzenie, tłum. M. Bassaj. War-szawa, Wydawnictwo Prószyński i S-ka.

Cumberpatch C., Hill J.D. (red.) 1995. Different Iron Ages: Studies on the Iron Age in Tem-perate Europe. BAR International Series 602. Oxford, British Archaeological Reports.

Daniel G.E. 1941. The dual nature of the megalithic colonisation of prehistoric Europe. „Proceedings of the Prehistoric Society” 7: 1–49.

Darwin K. 1929. O pochodzeniu człowieka, tłum. M. Ilecki. Warszawa, Bibljoteka Dzieł Naukowych.

Darwin K. 1955. O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzyma-niu się doskonalszych ras w walce o byt, tłum. S. Dickstein i J. Nusbaum. Warszawa, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne.

Davidson I., Noble W. 1996. Human Evolution, Language, and Mind: A Psychological and Archaeological Enquiry. Cambridge, Cambridge University Press.

Davis W. 1992. The deconstruction of intentionality in archaeology. „Antiquity” 66: 334–347.Dawkins R. 2007. Samolubny gen, tłum. M. Skoneczny. Warszawa, Prószyński i S-ka.Deetz J.F. 1972. Archaeology as a social science. W: M. Leone (red.), 108–117.Deetz J.F 1977. In Small Things Forgotten: The Archaeology of Early American Life. New

York, Anchor.Deetz J.F. 1988. History and archaeological theory: Walter Taylor revisited. „American

Antiquity” 55: 13–22.Delanty G. 1997. Social Science: Beyond Constructivism and Realism. Milton Keynes,

Open University Press.Delle J. 1998. An Archaeology of Social Space: Analysing Coffee Plantations in Jamaica’s

Blue Mountains. New York, Plenum.Demarest A.A. 1989. Ideology and evolutionism in American archaeology: looking beyond

the economic base. W: Lamberg-Karlovsky (red.), 89–102.Derrida J. 1988. Afterword: toward an ethic of discussion. W: G. Gralf (red.), Limited Inc.

Evanston, Northwestern University Press.Diaz-Andreu M. 1993. Theory and ideology in archaeology: Spanish archaeology under the

Franco regime. „Antiquity” 67: 74–82.Diaz-Andreu M., Champion T. (red.) 1996. Nationalism and Archaeology in Europe. Lon-

don, University College London Press.Diaz-Andreu M., Sørenson M.-L. (red.) 1998. Excavating Women: A History of Women in

European Archaeology. London, Routledge.di Leonardo. M. (red.) 1991. Gender at the Crossroads of Knowledge: Feminist Anthropol-

ogy in the Postmodern Era. Berkeley, University of California Press.Duke P. 1992. Braudel and North American archaeology. W: Knapp (red.), 99–111. Prze-

druk w: Preucel, Hodder (red.) (1996), 240–257. Duke P., Wilson M.C. (red.) 1995. Beyond Subsistence: Plains Archaeology and the Post-

processual Critique. Tuscaloosa, University of Alabama Press. Dunndl R.C. 1980. Evolutionary theory and archaeology. W: M. Schiffer (red.), Advances

in Archaeological Method and Theory, vol. 3. New York, Academic Press.



Dunnell R.C. 1989. Aspects of the application of evolutionary theory in archaeology. W: Lamberg-Karlovsky (red.), 35–49.

Eabian A.C. (red.) 1998. Evolution: Society, Science and the Universe. Cambridge, Cam-bridge University Press.

Eagleton T. 1991. Ideology.: An Introduction. London, Verso. Earle T. (red.) 19S3. Chiefdoms: Power, Economy and Ideology. Cambridge, Cambridge

University Press. Earle T., Preucel R.W. 1987. Processual archaeology and the radical critique. „Current An-

thropology” 28 (4): 501–538. Earle T.K. 1997. How Chiefs Come to Power: The Political Economy in Prehistory. Stan-

ford, Stanford University Press. Earle T.K., Erickson J.E. (red.) 1977. Exchange Systems in Prehistory. New York, Academ-

ic Press. Earle T. K., Erickson J.E. (red.) 1982. Contexts for Prehistoric Exchange. New York, Aca-

demic Press. Easthope A. 1993. Romancing the Stone: history-writing and rhetoric. „Social History” 18

(2): 235–249.Ehrenberg M. 1989. Women in Prehistory, London, British Museum.Ehrenreich R.M., Crumley, C.L., Levy, J.E. (red.) 1995. Heterarchy and the Analysis of

Complex Societies. Washington, American Anthropological Association. Eller J.D. 1997. Anti-anti-multiculturalism. „American Anthropologist” 99 (2): 249–258. Elton G.E. 1991. Return to Essentials. Cambridge, Cambridge University Press. Embree L. (red.) 1992. Metaarchaeology: Reflections by Archaeologists and Philoso-

phers. Boston, Kluwer Academic Publishing. Englestad E. 1991. Images of power and contradiction: feminist theory and post-processual

archaeology. „Antiquity” 65: 502–514. Epperson T. 1996. The politics of ‚race’ and cultural identity at the African Burial Ground

excavations. New York City. „World Archaeological Bulletin” 7: 108–117. Epperson T., w przygotowaniu. The contested commons: archaeologies of race, repression

and resistance in New York City. W: Leone (red.). Evans R.J. 1997. In Defence of History. London, Granta. Everson W.K. 1974. Classics of the Horror Film. Secaucus, Citadel Press. Falk D. 1998. Brain evolution in females: an answer to Mr Lovejoy. W: Hays-Gilpin, Whit-

ley (red.), 115–137. Fash W.L. 1994. Changing perspectives on Maya civilisation. „Annual Review of Anthro-

pology” 23: 181–208. Featherstone M. 1991. Consumer Culture and Postmodernism. London, Sage. Ferguson I. (red.) 1997. Historical Archaeology and the Importance of Material

Things. Society for Historical Archaeology Special Publications 2. Ferguson L. 1992. Uncommon Ground: Archaeology and Early African America, 1650–

1800. Washington: Smithsonian Institution. Ferguson T.J. 1996. Native Americans and the practice of archaeology. „Annual Review of

Anthropology” 25: 63–80. Feyerabend P. 1988. Against Method. Wydanie drugie poprawione. London, Verso. Feyerabend P. 1996. Przeciw metodzie, tłum. S. Wiertlewski. Wrocław, Wydawnictwo

Siedmioróg. Feyerabend P. 1995. Killing Time: The Autobiography of Paul Feyerabend. Chicago, Uni-

versity of Chicago Press.


Indeks

Ackroyd P. 34, 264adaptacja 88, 96, 99, 104, 108; i kreatywność 190–

191, zob. też darwinizmAfroamerykańska archeologia 153; zob. też cmen-

tarzysko afrykańskie 218–220, 221, 223, 225, 278

afrykańska archeologia historyczna 278aktora-sieci teoria 239–240aktualistyczne studia 72Alcock L. 27, 265Alexander R. 100Althusser L. 259analogia 69; formalna versus relacyjna 80; orga-

niczna 94Anasazi zob. starożytni pueblo; przodek (przodko-

wie) 80, 222androcentryzm 140–142, 149, 154angielska szkoła archeologii i historii krajobrazu

208–209, 240, 226–227, 248; zob. też krajobrazangielskość 131anglofońskie skrzywienie 262anglosasi 36, 202, 231Annales szkoła 91, 198–199, 201–202, 259, 275Annapolis, projekt Archeologia w Annapolis 119,

204, 269antropologia 31, 41, 48, 91, 165, 231, 239antykwarianizm 34, 36, 252archeologiczna praktyka 26, 31, 51, 72, 122–123,

137, 140, 156, 216–217, 221, 243Arizona 49–50artefaktów, analiza 240; miłość do 32; wiedza o 37;

wyrażanie norm kulturowych 37, 38, wyraża-nie podzielanych idei 38

Arts and Humanities Research Council (Rada Ba-dań Nauk Humanistycznych) 56

astronomia 62aszelska kultura 73Atalay S. 220, 221Atkinson R. 104Auel J. 155australijskie ludy tubylcze (Aborygeni) 126, 186, 220Avebury 132Ayodhya 222Azande 105−106

Bacon F. 179, 233badania DNA 153

Bahn P. 143Baines J. 171, 273Beda Czcigodny 202behawioryzm 105, 252; behawioralna archeologia

83, 234, 238, 265; zob. też Schiffer, Rathje, SkiboBellamy L. 25, 263benchmarking w Wielkiej Brytanii 278, w Australii

278Berkeley G. 107berliński mur 214Bettinger R.L. 190bezpośrednio historyczne podejście 257Biblia 159Binford L. 25, 40, 42, 47, 69–84, 88, 94, 104, 118,

203, 263, 264, 265, 267Blakey M. 218Bloch M. 168, 198, 268Boas F. 48, 85, 153, 167Bodiam zamek 205–209, 278Bordes F. 73Bosch-Gimpera P. 50Bourdieu P. 123, 257Boyd R. 18, 188–189, 196, 274Braudel F. 91, 198, 199, 275brązu epoka 86, 92, 100Browne Thomas, sir 36Brumfiel E. 18, 99, 138, 226–227Brunel I.K. 196Brytowie, starożytni 160Brytyjskie Imperium162, 163Butler J. 155, 242, 272

Cahokia 171–173, 273Cambridge Group for the Study of Population and

Social Structure (Grupa do Badań nad Popu-lacją i Strukturą Społeczną na Uniwersytecie w Cambridge) 200

Carandini 111Carey J. 263Carroll L. 36Çatal Höyük 121, 240, 279Celtowie 153centralne pomieszczenie (hall), otwarte 127–130,

174; zob. też średniowieczne domyceramika 30Chaco Canyon 96, 164, 222, 267chaines operatoires 113



Chartier R. 201, 275chemiczna analiza 69Childe V.G. 37, 38, 42, 201, 269, 269Chiny 170, 171chunkey 172Churchill W. 196ciało 132, 156Clark Grahame 47Clarke D.L. 36, 38, 40, 41, 42, 43, 46, 48, 56, 60, 73,

87, 117, 265Cobb C. 172Cohen G.A. 95, 109Collingwood R.G. 16, 107, 122, 255Comte A. 55, 60, 67, 95Conkey M. 17, 148–149, 245Coulson C. 207–209Croce B. 107, 121, 238, 268Crumley C. 168Culler J. 30, 246–247, 251, 263cursus w Dorset 132cybernetyka 252cywilizacja 85, 160–161, 173Czerwony Kapturek 135

Dakota 146–149Dalyngrygge Edward, sir 206Dania 166, 202Daniel G. 50–51Darwin C. 151, 162, 168, 169, 189, 274darwinowska archeologia 177–196, 234; darwi-

nowskie koncepcje 60, 237, 261; darwinowskie modele 113, ewolucja 177–196

Dawkins R. 187, 274Deagan K. 203, 275debata 193decentralizacja podmiotu 252Deetz J.F. 44, 204, 278dekonstrukcja 215, 252demografia 192Dennett D.C.183, 274Derrida J. 212–213, 224Descartes R 107Descartes R. 107diachronia 253dialektyka 110–111, 253Donne J. 160Down House 180dryf 183–184, 188, 189duch, celtycki 86; indoeuropejski 86Dunnell R. 189–190, 195Durkheim È. 67, 95, 102, 163dyfuzja 38, 40, 47, 50–51, 166, 253dyskurs 253dzieci 134, archeologa; dzieciństwo 153

Earle T. 138, 165, 267Easthope A. 263

Eerkens J. 190egejska kultura 92Einstein A. 196ekologia 76, 89; zob. też ekologia kulturowaekologia behawioralna człowieka 185; zob. też eko-

logia kulturowaekosystemy 234eksperymentalna archeologia 72–73, 265ekwifinalność 117–118emic versus etic 98emocje 146empiryzm 23, 34, 179, 198, 215, 231, 240, 245–249,

253, 264; jako maczyzm 26Engels F. 161, 169English Heritage (angielskie dziedzictwo) 224, 240epistemologia 226–227, 253Ertebølle 186esencjalizm 105, 150, 153, 182, 194, 196, 215, 216,

253etnoarcheologia 69–84etnocentryzm 106, 253–254etnogeneza 80etnografia 142; etnograficzna teraźniejszość 72Evans R. 275ewaluacja i testowanie 24–25, 59, 225–227, 234; hi-

potez 254ewolucja 159–196, 254; multilinerana 167–168ewolucyjna psychologia 113, 187–188

fallocentryzm 145–146; zob też. androcentryzmfalsyfikacja 254fałszywe rozumowanie 216faszyzm 241feminizm 15, 114, 147−148, 139, 155–157, 234,

253, 271; feministki 67, 215, 230; i kwestie związane z rozwojem drogi zawodowej 143

fenomenologia 131–135, 156, 237, 238, 254, 266, 270fenotyp 189fetysz 41fetyszyzm 41Feyerabend P. 58, 63–65, 66, 265filozofia 162, 212–213filozofia nauki 58Flannery K. 44, 88, 97, 99, 113–114, 165, 264formalizm 254; versus substantywizmFoucault M. 214–215, 278–279Fowles J. 105frakcja 100, 168, 237francuska archeologia 107; teoria archeologii 267–

268Frankenstein 265Frankfurcka szkoła 112, 259; zob. też teoria kry-

tycznaFreud S. 103Fried M. 165Fryzyjczycy 91Fukuyama F. 212


315Indeks

funkcja 69; funkcjonalizm 95–96, 254; wyjaśnianie funkcjonalne 90, 94

Furholt M. 267

Galileusz 64Gamble C. 196, 263, 269, 275Garrod D. 142Geertz C. 120, 172geje i lesbijki, studia nad 153, 155–157; zob. też te-

oria queergeny 178, 183, 184, 186–188geograficznej informacji system (GIS) 67geologia 62, 75, 180georgiański porządek 204Gero J. 143, 148–149, 245Giddens A. 67, 99, 123, 257Glassie H. 204Glastonbury 73Goffman E. 106–107Gould S.J. 274grecka stoa 155Griffin W. 42

Habermas J. 98, 112, 167, 267Hallström G. 126handel 89, 116Harris M. 98Hawkes C. 44, 80, 104, 267Hawkes J. 56, 142, 201, 265Hegel F. 107Hegmon M. 234, 263Heidegger M. 132hermeneutyka 23, 63, 121, 254heterarchia 100–101, 168heteroseksizm 153heurystyczne modele 58, 254Hillman G. 266hipotetyczno-dedukcyjno-nomologiczny (HDN)

model 59historia kulturowa 38, 39, 189, 202, 205, 238, 249,

255historia, i archeologia 197–209historii instytuty 231historiografia 254historycyzm 254historyczna archeologia 39, 48, 202–204historyczna narracja 142, 198historyczne okresy 44historyczny idealizm 44, 122–123Hobbes T. 160–161, 179, 233Hodder I. 80, 81, 83, 117–119, 122–123, 240, 266,

269, 270Hodges R. 91Holokaust, grupy negujące 225Holt J.Z. 172Holtorf C. 261, 278homeostaza 89, 90, 99

Hopi 80; zob. też starożytni pueblohorda 42Hoskins W.G. 208Howard University 219humanizm 56, 183, 255Husserl E. 132

idealizm 107, 121, 182, 238, 255ideologia 98, 111–112, 255, 269ikon 134indeks 134indukcjonizm 255indywidualizm 100–102inkluzja (włączanie) 223–227, 240interpretatywna archeologia 67, 117–135, 195, 238;

zob. też archeologia postprocesualnaInuici (Eskimosi) 43, 80, 185, 186

jednostki 141, 166Jerzy, św. 159Jugosławia, była republika Jugosławii 231Jung C. 103Jutowie 202

kalwinizm 246kamienne narzędzia 72, 190–192kamień z Rosetty 72Kant I. 107kapitalizm 204, 234, 243Karlsson H. 278kartezjańskie poglądy 132Kelly R. 165Kennewick, człowiek z 221–222, 231Kidder A. 47klasa 99, 100 ; zob. też marksizmklasyczna archeologia 39, 62, 85, 202, 205, 265,

275; instytuty filologii klasycznej 197, 231; klasyczna cywilizacja 172; klasyczne wazy 153; okres klasyczny 238

Klejn L.S. 265Kluckholn C. 263kobiety 129, 143; w archeologii 143–144, 272koewolucji genowo-kulturowej teoria 187, 188,

192, 237, 274kognitywna archeologia 99, 113–115, 252, 269kognitywny procesualizm 113Kohn M. 191kominy 130; zob. też średniowieczne domykomputery, i archeologia 55, 67konflikt 100kontekst 125, 203; kontekstualne podejście 149–

150, 208Kopernik Mikołaj 179korelacja 90krajobraz 121, 226–227; zob. też angielska szkoła

archeologii i historii krajobrazukreacjonizm 225–227, 231



kreatywność 189–190Kristiansen K. 48, 274Kroeber A. 296Kuhn Th. 63–65, 265kula 92kultura 85–102, 188–189, 255; archeologiczna 37;

akwatyczna wizja 42, 85; istota; subkultura gejów i lesbijek 154–157; jako politetyczna 38; jako system 88; normatywna wizja 37–39; zob. też systemy

kultura ceramiki wstęgowej rytej (KCWR) 37–38kultura Hopewell 23kultura pucharów lejkowatych (KPL) 37, 38kulturowa ekologia 183–186, 190, 192kulturowa ewolucja 42, 91, 159–175, 226–227kulturowy materializm 256kulturowy proces 45, 50, 85, 91–101, 180, 234; zob.

też proceskwarki 65!Kung San 43, 79

Ladurie Emmanuel le Roy 198, 199Lamarck A. 189–190, 195Latour B. 239, 242, 266, 279Le Goff J. 198, 199LeBlanc S.A. 45legitymizacja 256; zob. też ideologiaLeone M. 119, 204LePage M. 177, 183Leroi-Gourhan A. 108Lévi-Strauss C. 107, 246lingwistyczny zwrot 275linie geomantyczne (ley lines) 24Little Rapids 146Liwiusz 218Locke J. 179, 233logicyzm 256, 269logocentryzm 256; logocentryczny 212longue dureé (długie trwanie) 199Lubbock John, sir 73, 163Lucas G. 240ludzie szczątki 34, 220Lyell J. 75Lyman R.L. 195Lyotard F. 211

Łacińskiej Ameryki archeologia społeczna 111, 138, 169, 272

Macmillan H. 177Maine Henry, sir 162, 169Major J. 131Majowie 164, 267; upadek klasycznej cywilizacji

Majów 93, 164, 225; świątynie Majów 155makkartyzm 168małżeństwo, historyczna interpretacja małżeństwa

200Marcus J. 88, 113–114, 165

Marimatos S. 93Marks K. 161, 168, 169, 178, 183marksizm 100, 108, 109–111, 120, 122, 138, 169–

171, 174, 211, 214, 215, 234, 238, 269, 274materializm 108, 121, 256materialna kultura 83–84, 123–124, 267materialność 83, 132, 155, 209, 237–238, 279Materialschlacht 41, 256Mazaokeyiwin 147, 238megality 50, 120Meksyk 165mem (memy) 178, 186–188mentalizm 87−88Merleau-Ponty M. 132Merton R. 72metoda 57metodologia 256; i teoria 256metodologiczny indywidualizm 102, 255Mezoameryka 170, 171Mezopotamia 170, 171męskie skrzywienie; męska dominacja 142męskość 152–153, 155–157, 272Minnesota 146minojska cywilizacja 93Mithen S. 113, 190–191moda de vida 169, 273 modernizm 256; w architekturze 214Moore H. 81, 83, 266moralność 162, 212, 215; wiktoriańska 183Moreland J. 275Morgan L.H. 161, 169multilinearna ewolucja 164, 256mustierska kwestia 73–74, 78, 118

nacjonalizm 277Nämforsen 126naskalna sztuka 126–128, 153National Parks Service (Służba Parków Narodo-

wych) 240National Science Foundation (Narodowa Fundacja

Nauki) 56National Trust 224nauka 41; archeologia jako 55–67; naukowe tech-

niki 45, 55–56, 67; naukowe wojny 65–66, 231, 265; podejście naukowe 45; zła nauka 194;

Nelson Lord Horatio 122, 135neolit 32, 76, 98, 174New Age podróżnicy 25niepełnosprawność 133, 152–155, 223, 272Nietzsche F. 214niewinności, utrata 42, 60nomotetyczny 256normy 89; normatywne podejście 37–38, 256North American Graves Protection and Repatria-

tion Act (NAGPRA) (Ustawa o Ochronie i Re-patriacji Grobów Tubylczych Amerykanów) 221, 223, 241, 244, 277


Redaktor inicjującyOlaf Pietek

RedaktorRenata Włodek

KorektorKatarzyna Onderka

Skład i łamanieHanna Wiechecka

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-80, tel./fax 12-631-18-83


Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa ... archeologii_fragment.pdf · 12. Archeologia, polityka i kultura 211 13. Podsumowanie: przyszłość teorii 229 Słownik

Documents